การเพิ่มผลผลิตและพัฒนาคุณภาพ ...ค ม อ...

การเพมผลผลตและพฒนาคณภาพขาว

คมอ องคความรการวจยเพมผลผลตและพฒนาคณภาพขาว Cognitive research to increase productivity and improve quality of rice

โดย ผชวยศาสตราจารย ดร.วรากร ลมบตร และคณะ

มหาวทยาลยสงขลานครนทร

ไดรบทนอดหนนการท ากจกรรมสงเสรมและสนบสนนการวจย โครงการ“Research for Community วจยเพอชมชนสงคม”

จาก ส านกงานคณะกรรมการวจยแหงชาต (วช.) ประจ าปงบประมาณ 2559

ค าน า

คมอองคความรการวจยเพมผลผลตและพฒนาคณภาพขาว ทจดท าขนนมวตถประสงคเพอถายทอดองคความรจากผลงานวจยเรองชดทดสอบสงกะสในดนภาคสนาม และการปรบปรงดนโดยการใชปยชวภาพรวมกบสงกะส แกเกษตรกรปลกขาวเพอเพมผลผลต ไดขาวทมคณภาพ และลดการใชปยเคม ท าใหเกษตรกรมรายไดเพมขน และลดตนทนในการผลต

โดยองคความรเรองชดทดสอบสงกะสในดนภาคสนามจะเปนการอธบายถงวธใชชดทดสอบสงกะสในดนภาคสนามเพอใชในการประเมนหรอตดตามภาวะขาดธาตสงกะสในดนซงเกษตรกรสามารถแกปญหาไดทนทวงทโดยปรบปรงดนโดยการใชปยชวภาพรวมกบสงกะสซ งไม เสยงตอการสญเสยท งตนทนและรายได สวนการปรบปรงดนโดยการใชปยชวภาพรวมกบสงกะสเปนการอธบายถงกรรมวธการปรบปรงดนโดยการใชปยชวภาพรวมกบสงกะสทางดน และทางใบในระยะเวลาตางๆเพอชวยฟนฟดน ท าใหคณภาพขาวดขน และชวยเพมผลผลต

ทงนหวงเปนอยางยงวา คมอทไดจดท าขนเพอเผยแพรนจะเปนประโยชนตอผอาน หรอผทสนใจ มการน าองคความรทไดจากจากคมอเลมนไปใช หรอมการประยกตใชเพอใหเหมาะสมกบพนทเพาะปลกขาวของเกษตรกร

(ผชวยศาสตราจารย ดร.วรากร ลมบตร) หวหนาโครงการ

สารบญเรอง

หนา บทท 1 บทน า 1 บทท 2 การใชชดทดสอบสงกะสในดนภาคสนาม 4 บทท 3 การปรบปรงดนโดยการใชปยชวภาพ รวมกบสงกะส

8

1

บทท 1 บทน า

ขาวเปนพชเศรษฐกจทส าคญของประเทศไทย ทงนเพราะการเกษตรสวนใหญของประเทศปลกขาวเปนพชหลก ปจจบนขาวยงเปนทตองการของตลาดทงภายในประเทศและตางประเทศ อยางไรกตามผลผลตขาวตอไรสวนมากยงคอนขางต า ถงแมวาประเทศไทยมพนทปลกขาวถง 68.13 ลานไร แตมผลผลตเฉลยเพยง 456 กโลกรมตอไร (Foreign Agricultural Service, กระทรวงเกษตร, สหรฐอเมรกา, เมษายน 2557) เมอเปรยบเทยบกบประเทศอนประเทศไทยมผลผลตขาวเฉลยตอไรอยในอนดบท 19 จาก 24 ประเทศ ซงจดเปนปญหาใหญของประเทศ เพอเพมผลผลตเกษตรกรจ าเปนตองใชปยเคม ท าใหมตนทนเพมสงขน การใสปยเคมถงแมจะชวยในการเจรญเตบโต หากใชในปรมาณทมากเกนไปกจะเปนการสนเปลอง อกทงยงมผลกระทบในระยะยาวตอความอดมสมบรณของดน อกปจจยหนงทส าคญแตมกถกมองขามคอดนขาดธาตสงกะส (ส านกส ารวจดนและวางแผนการใชทดน กรมพฒนาทดน กระทรวงเกษตรและสหกรณ, 2553) ซงมบทบาทส าคญในระบบชวเคมของการเจรญเตบโตและการใหผลผลตของตนขาว สงกะสเปนตวกระตนเอนไซมตางๆ ใหเกดการสงเคราะหแสง สรางโปรตน แปงและน าตาล สรางเมลด รวมทงการตานทานโรคของตนขาวใหเปนไปอยางสมบรณ พชทขาดธาตสงกะสจะใหปรมาณกรดอนโดลแอซตกในตายอดลดลง ท าใหตายอดและขอปลองไมขยาย ใบออกมาซอน ๆ กน นอกจากนยงมหนาทเกยวของกบน ายอยของพชหลายชนด สาเหตหนงทท าใหดนขาดธาตสงกะสเกดจากเมอตนขาวดดธาตสงกะส

2

จากดนไปใชแลวมกไมมการเสรมเพมใหดน และเกดจากการทเกษตรกรใสปย NPK มานบสบๆ ป ท าใหฟอสฟอรส (P) สะสมในดนมากและไปจบธาตสงกะสท าใหธาตสงกะสไมไดอยในรปทตนขาวสามารถดดมาใชได เมอตนขาวไดรบสงกะสในปรมาณไมเพยงพอ การเตบโตจะไมสมบรณ ใหผลผลตต า และเปนโรคไดงาย ในกรณทขาดสงกะสรนแรงพชจะแคระแกรน ใบเหลองหงกงอเปนกระจก นอกจากนหากดนขาดธาตสงกะสจะสงผลตอการขาดธาตสงกะสในเมลดขาวดวยซงจะสงผลกระทบโดยตรงตอสขภาพของคนในสงคมโดยเฉพาะในกลมทมรายไดต าไมมก าลงซออาหารเสรมทบรโภคขาวเปนอาหารหลก ซงหากขาวมปรมาณธาตสงกะสต ามากท าใหมโอกาสทจะขาดธาตสงกะส ในเดกทขาดธาตสงกะสภาวะภมคมกนของรางกายจะลดลงซงเปนสาเหตของการเสยชวตจากโรคอนๆ ดวย ในกรณผหญงโดยเฉพาะหญงตงครรภภาวะการขาดธาตสงกะสจะเกดความเสยงในเรองของการพฒนาของสมองและพฒนาการเจรญเตบโตของทารก ดงนนการทดสอบสงกะสในดนภาคสนามจงมความส าคญและจ าเปนตองท าอยางตอเนองเพอใหเกษตรกรสามารถตดตามสภาวะของธาตสงกะสในดน

ดงนนคมอเลมนจะอธบายรายละเอยดของการใชชดทดสอบสงกะสในดนภาคสนามรวมกบการวางแผนการปรบปรงดนโดยใชปยชวภาพรวมกบสงกะส เพอชวยฟนฟดน ท าใหคณภาพขาวดขน และชวยเพมผลผลต โดยองคความรเหลานไดจาก

3

1. องคความรในสวนของชดทดสอบสงกะสในดนภาคสนามไดรบจากโครงการ“ชดทดสอบสงกะสภาคสนาม” ของ ผศ.ดร.วรากร ลมบตรและคณะ คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร ท ไดรบการสนบสนนทนวจยจากส านกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน) (สวก.) ประจ าป 2554 โครงการดงกลาวไดยนจดทรพยสนทางปญญา 2 เรอง ไดแก 1.ค าขอสทธบตรไทยเลขท 1301004967 เรอง ชดตรวจสอบสงกะสในน ายางพาราภาคสนาม ยนจดวนท 6 กนยายน 25562.ค าขอรบอนสทธบตรไทยเลขท 1303001048 เรอง ชดตรวจสอบสงกะสในดนและปยภาคสนาม ยนจดวนท 6 กนยายน 2556

2. องคความรในสวนการปรบปรงดนโดยการใชปยชวภาพรวมกบสงกะส เพอชวยฟนฟดน ท าใหคณภาพขาวดขน และชวยเพมผลผลต ไดรบจากโครงการ“ชดทดสอบสงกะสภาคสนามในดน” ของ ผศ.ดร .วรากร ล มบตรและคณะ คณะวทยาศาสตร มหาวทยาลยสงขลานครนทร ทไดรบการสนบสนนทนวจยจากส านกงานพฒนาการวจยการเกษตร (องคการมหาชน) (สวก.) ประจ าป 2558 โครงการดงกลาวไดยนจดทรพยสนทางปญญา 1 เรอง คอ ค าขอสทธบตรไทยเลขท 1601007080 เรอง กรรมวธการเพมผลผลตและธาตสงกะสในเมลดขาว ยนขอรบสทธบตร ยนจดวนท 28 พฤศจกายน 2559

4

บทท 2 การใชชดทดสอบสงกะสในดนภาคสนาม

ขดทดสอบสงกะสในดนภาคสนาม (ดงแสดงในรปท 2.1) ใชในการประเมนหรอตดตามภาวะขาดธาตสงกะสในดนซงสามารถแกปญหาไดทนทวงทโดยปรบปรงดนโดยการใชปยชวภาพรวมกบสงกะสซงไมเสยงตอการสญเสยทงตนทนและรายได โดย “ชดทดสอบสงกะสในดนภาคสนาม” มคณสมบตเดนดงตอไปน

1. เปนชดทดสอบแรกของโลก ท าใหสามารถเพมขดความสามารถในการสงออกไปยงประเทศทมการท าเกษตรกรรม เชน อนโดนเชย มาเลเซย ฟลปปนส เวยดนาม พมา อนเดย ปากสถาน เปนตน

2. เปนชดทดสอบทผลตขนเองในประเทศไทย มราคาถก ลดการน าเขาจากตางประเทศ

3. ใชงานงาย พกพาไดสะดวก ใหผลการทดสอบทรวดเรว ประมวลผลงาย

4. เปนชดทดสอบทเปนมตรกบสงแวดลอม 4.1 ใชสารเคมทเปนมตรกบสงแวดลอม : ในการลดผลรบกวนจาก

ไอออนของโลหะชนดอนๆ ทมอยในตวอยางจะใชตวรดวซ ซงไมเปนอนตรายตอผใชและเปนมตรกบสงแวดลอม แทนไซยาไนดทใชในชดทดสอบอนๆ โดยความเขมขนของไอออน ทไมสงผลรบกวนตอการทดสอบ

5

30,000 มลลกรมตอกโลกรม แอนไอออนของ Cl-, SO42-,

S2-, CO32-, NO3

2- และ PO43-

30,000 มลลกรมตอกโลกรม แคตไอออนของ Ca2+ และ Pb2+

15,000 มลลกรมตอกโลกรม แคตไอออนของ Hg2+ และ Al3+

6,000 มลลกรมตอกโลกรม แคตไอออนของ Mg2+

9,000 มลลกรมตอกโลกรม แคตไอออนของ Cu2+, Fe2+, Ni2+, Cd2+

4.2 ใชสารเคม และสารตวอยางนอย 5. สามารถทดสอบสงกะสเชงคณภาพทระดบความเขมขนตางๆ ตาม

ความตองการ 6. ใหผลการทดสอบทแมนย า โดยการเปรยบเทยบผลการทดสอบทได

กบ เทคนคมาตรฐานอนดกทฟรคฟเปลพลาสมา -ออพตคล อมสชนสเปคโตรโฟโตมเตอร พบวาใหผลไมแตกตางกน

7. ชวยเพมผลผลต และชวยลดการสญเสยของตนทนและรายได 8. ชวยเพมความภาคภมใจใหเกษตรกรไทยทสามารถพงพาตอนเองได

เนองจากเกษตรกรสามารถใชชดทดสอบสงกะสภาคสนามอยางงายดวยตวเอง และสามารถแกไขปญหาทเกดขนหรอวางแผนการแกปญหาไดดวยตวเอง

6

9. องคความรในการวจยดานการประดษฐชดทดสอบสงกะสไมตองลงทนซออปกรณครภณฑราคาแพงในการผลต

รปท 2.1 แสดงชดทดสอบสงกะสภาคสนามในดน

7

ส าหรบการใชชดทดสอบสงกะสในดนภาคสนามเพอประเมนสภาวะของธาตสงกะสในดนโดยมวธการใชชดทดสอบดงรายละเอยดตอไปน

1. ตกดน 1 ชอนใสในหลอด Zn-ก เขยา 2. ดดสารละลายสวนบนจาก Zn-ก ดวยหลอดหยดเตมใน Zn-ข และ

ใชไมแตะผงสขาวเตมใน Zn-ข เขยา 3. ดดสารละลายสวนบนจาก Zn-ข ดวยหลอดหยดเตมใน Zn-ค

และใชไมแตะผงสด าเตมใน Zn-ค เขยา 4. การแปลผลดงแสดงในรปท 2.2 และบนทกขอมลในแบบฟอรม

องคความรการวจยเพมผลผลตและพฒนาคณภาพขาว (บทท 3)

รปท 2.2 แสดงการแปลผล

8

บทท 3 การปรบปรงดนโดยการใชปยชวภาพรวมกบสงกะส

3.1 การปรบปรงดนโดยการใชปยชวภาพรวมกบสงกะสเพอเพอชวย ฟนฟดน ท าใหคณภาพขาวดขน และชวยเพมผลผลต 3.1.1 ชวยฟนฟดน

หลงจากปรบปรงดนดวยปยชวภาพรวมกบสงกะส สงกะสจะชวยกระตนจลนทรย ชวยท าใหสามารถยอยสลายซงขาว อนทรยวตถ และชวยพนฟสภาพดนใหรวนซย โดยสารตางๆจะถกปลดปลอยออกมา เชน โปรตน กรดอะมโน กรดอนทรย ธาตอาหารหลก ธาตอาหารรอง และฮอรโมนเรงการเจรญเตบโตซงตนขาวสามารถน าไปใชในการเจรญเตบโตไดอยางมประสทธภาพเหมาะแกการปลกขาว 3.1.2 คณภาพขาวดขน หลงจากปรบปรงดนดวยปยชวภาพรวมกบสงกะส สงกะสจะชวยกระตนการท างานของเอนไซมในขบวนการทางชวเคมตางๆ ของพช ไดแก การสงเคราะหแสง การสรางน าตาล การสงเคราะหโปรตน การเจรญพนธและการเพาะดวยเมลด การเตบโตอยางสม าเสมอและการตานโรค ชวยท าใหตนขาวแขงแรง รากสมบรณ แตกกอด ใบเขยว ชวยท าใหไดขาวทมขนาดของเมลดสมบรณ และชวยท าใหขาวมปรมาณสงกะสเพมขน ชวยเพมคณคาทางโภชนาการของขาว และชวยลดปญหาทางสขภาพของประชากรทขาดธาตสงกะส (จากรายงานพบมผปวยขาดธาตสงกะสมากกวาหนงพนลานคนทวโลกโดยเฉพาะประเทศก าลงพฒนา)

9

3.1.3 เพมผลผลต หลงจากปรบปรงดนดวยปยชวภาพรวมกบสงกะสท าใหผลผลตขาวเพมขน ตวอยาง คณกฤษ คมตะสน เกษตรกรปลกขาวจงหวดสพรรณบร ไดปรบปรงดนดวยปยชวภาพรวมกบสงกะสหลงเกบเกยว คณกฤษ คมตะสน พบวาแปลงขาวทมการเสรมธาตสงกะสเขาไปในดน มผลผลตขาวเพมขนเมอเปรยบเทยบกบแปลงขาวทไมไดใชสงกะส 3.2 ขนตอนการปรบปรงดนโดยการใชปยชวภาพรวมกบสงกะสมวธการ

ดงรายละเอยดตอไปน การใหปยชวภาพรวมกบสงกะสทางดนและทางใบในระยะเวลาตางๆ

วธท 1. การใหทางดนในระยะเวลาตางๆ 3 ระยะคอ ระยะเตรยมดน ระยะแตกกอ และระยะตงทอง

- ในระยะเตรยมดน ใหปยชวภาพรวมกบสงกะสทางดนกอนปลกขาวอยางนอย 7 วน

ดวยการน าไปปลอยทปากประตน าเขานาในอตราสวนปยชวภาพรวมกบสงกะส 50 ลตร/ไร

- ในระยะแตกกอ และ ระยะตงทอง ส าหรบในระยะแตกกอ (อายขาวประมาณ 20-30 วน) และระยะ

ตงทอง (อายขาวประมาณ 40-60 วน) จะใหปยชวภาพรวมกบสงกะสโดยน าไปปลอยทปากประตน าเขานาในอตราสวนปยชวภาพรวมกบสงกะส 1.25 ลตร/น า 50 ลตร/ไร

10

วธท 2. การใหทางใบในระยะเวลาตางๆ 4 ระยะคอ ระยะตนกลา ระยะแตกกอ ระยะตงทอง และระยะดอกบาน ส าหรบการใหปยชวภาพรวมกบสงกะสทางใบในระยะตนกลา (อายขาว

ประมาณ 5-15 วน) ในระยะแตกกอ (อายขาวประมาณ 20-30 วน) ในระยะตงทอง (อายขาวประมาณ 40-60 วน) และในระยะดอกบาน (อายขาวประมาณ 60-80 วน) จะใหปยชวภาพรวมกบสงกะสโดยการฉดพนทางใบในอตราสวนปยชวภาพรวมกบสงกะส 250 มลลลตร/น า 50 ลตร/ไร หมายเหต

การใหปยชวภาพรวมกบสงกะสทางดนในระยะเตรยมดน ระยะแตกกอ และระยะตงทอง จะชวยฟนฟดน ชวยแกปญหาการขาดธาตสงกะสในดน และชวยปรบปรงสมบตทางกายภาพของดนท าใหดนโปรง รวนซย ระบายน าและอากาศไดด ท าใหรากพชชอนไชไปหาธาตอาหารไดงายขน

สวนการใหปยชวภาพรวมกบสงกะสทางใบในระยะตนกลา ระยะแตกกอ ระยะตงทอง และระยะดอกบานโดยวธการฉดพนทางใบจะชวยท าใหตนขาวสามารถน าธาตสงกะสไปใชไดโดยตรงอยางรวดเรวและเพยงพอตอระบบชวเคมของการเจรญเตบโต

โดยในชวงระหวางกอนปลก ระหวางปลก และเกบเกยวจะเกบตวอยางดนเพอวเคราะหธาตสงกะสในดน และเกบตวอยางขาวทเกบเกยวไดเพอดคณภาพของขาว โดยจะท าการเกบขอมลดงในแบบฟอรมองคความรการวจยเพมผลผลตและพฒนาคณภาพขาว ดงรายละเอยดตอไปน

11

องคความรการวจยเพมผลผลตและพฒนาคณภาพขาว

ชอเกษตรกร………………………..…………ต าบล…….…..…อ าเภอ….….……จงหวด……..……… พนธขาว………………….……....…………....จ านวน………………ไร

ระยะเวลา ปลกขาว

ผลการตรวจวด สงกะสในดน

ลกษณะของดน ความสงของตนขาว (เซนตเมตร)

การแตกกอ

แปลงนาทใชปยชวภาพ +

Zn

ไมไดใช

แปลงนาทใชปยชวภาพ +

Zn

ไมไดใช

แปลงนาทใชปยชวภาพ +

Zn

ไมไดใช

แปลงนาทใชปยชวภาพ +

Zn

ไมไดใช

แปลงนาทใชปยชวภาพ + Zn มผลผลตขาว = ……………………กโลกรมตอไร แปลงนาทไมไดใช มผลผลตขาว = …………………………กโลกรมตอไร ลกษณะของเมลดขาวทใชชวภาพ + Zn …………………………………………………..……….…. ……………………………..…………………………………..…………………………………..………………… ลกษณะของเมลดขาวทไมไดใช …………………………..….......................................... ……………………………..…………………………………..…………………………………..…………………

12

ตวยางการกรอกขอมล องคความรการวจยเพมผลผลตและพฒนาคณภาพขาว

ชอเกษตรกร…………………………..ต าบล………………...อ าเภอ…………….…จงหวด……………พนธขาว ขาวพนธสพรรณบร จ านวน 20 ไร

ระยะเวลา ปลกขาว

ผลการตรวจวด สงกะสในดน

ลกษณะของดน ความสงของตนขาว (เซนตเมตร)

การแตกกอ

แปลงนาทใชปยชวภาพ + Zn

ไมไดใช แปลงนาทใชปยชวภาพ + Zn

ไมไดใช แปลงนาทใชปยชวภาพ +

Zn

ไมไดใช แปลงนาทใชปยชวภาพ + Zn

ไมไดใช

กอนปลกขาว 7 วน

สน าเงน สน าเงน ดนมความแขงกระดาง

ดนมความแขง

กระดาง

- - - -

อายขาว 15 วน

สมวง สน าเงน ดนโปรง รวนซย

ระบายน าและอากาศ

ไดด

ดนมความแขง

กระดาง

36-44 เซนตเมตร

27-33 เซนตเมตร

2-4 1

อายขาว 30 วน

สมวง สน าเงน ดนโปรง รวนซย

ระบายน าและอากาศ

ไดด

ดนมความแขง

กระดาง

62-68 เซนตเมตร

42-56 เซนตเมตร

12-16 4-6

อายขาว 60 วน

สมวง สน าเงน ดนโปรง รวนซย

ระบายน าและอากาศ

ไดด

ดนมความแขง

กระดาง

71-83 เซนตเมตร

64-76 เซนตเมตร

13-17 6-10

อายขาว 90 วน

สมวง สน าเงน ดนโปรง รวนซย

ระบายน าและอากาศ

ไดด

ดนมความแขง

กระดาง

75-86 เซนตเมตร

65-79 เซนตเมตร

13-19 6-12

แปลงนาทใชปยชวภาพ + Zn มผลผลตขาว = 650 กโลกรมตอไร แปลงนาทไมไดใช มผลผลตขาว = 350 กโลกรมตอไร ลกษณะของเมลดขาวทใชชวภาพ + Zn : เมลดสมบรณ อวน ยาว เมลดลบนอย ลกษณะของเมลดขาวทไมไดใช : เมลดไมสมบรณ เมลดลบเยอะ