หนังสือในโครงการเพาะพันธ์...

หนงสอในโครงการเพาะพนธปญญาล าดบท 36

รจกเดกจากโครงงาน:

การพฒนาทกษะแหงอนาคตในชนเรยน RBL

ผศ.ดร.ปยะฉตร จตตธรรม ผศ.ดร.วชร เกษพชยณรงค ผศ.ดร.น าคาง ศรวฒนาโรทย นางอรณวรรณ กลนกลง

ศนยพเลยงโครงการเพาะพนธปญญา สถาบนนวตกรรมการเรยนร มหาวทยาลยมหดล

รจกเดกจากโครงงาน การพฒนาทกษะแหงอนาคตในชนเรยน RBL

ศนยพเลยงโครงการเพาะพนธปญญา สถาบนนวตกรรมการเรยนร มหาวทยาลยมหดล สนบสนนโดย ส านกงานกองทนสนบสนนการวจย (สกว.) และ บมจ.ธนาคารกสกรไทย

ISBN 978-616-443-357-1

พมพครงท 1 ตลาคม 2562

จ านวน 600 เลม

ผเขยน ผศ.ดร.ปยะฉตร จตตธรรม ผศ.ดร.วชร เกษพชยณรงค ผศ.ดร.น าคาง ศรวฒนาโรทย และ คณอรณวรรณ กลนกลง

ออกแบบรปเลม ผศ.ดร.ปยะฉตร จตตธรรม ออกแบบปก คณจราพร ธารแผว พสจนอกษร ผศ.ดร.วชร เกษพชยณรงค และ คณอรณวรรณ กลนกลง จดพมพโดย ศนยพเล ยงโครงการเพาะพนธปญญา

สถาบนนวตกรรมการเรยนร มหาวทยาลยมหดล 999 ถ.พทธมณฑลสาย 4 ต.ศาลายา อ.พทธมณฑล จ.นครปฐม 73170

พมพท บรษท วจจา จากด 1/530 ซ.บรมราชชนน 35 ถ.บรมราชชนน แขวงตลงชน เขตตลงชน กรงเทพมหานคร 10170 Tel/Fax: 061-8929292 ราคา 220 บาท

สารบญ คานา

บทท 1 จากรสคด 1 บทท 2 การคดวเคราะหในการทาโครงงาน 13 บทท 3 การคดวเคราะหเพอตดสนใจ 27 บทท 4 การสงเคราะหความร 38 บทท 5 การคดสรางสรรคและการแกปญหา 48 บทท 6 การสอสาร: หลกฐานแสดงทกษะคดของผเรยน 61 บทท 7 การตระหนกร 84 บทท 8 ครเหนอะไร 106 บรรณานกรม 114

ค าน า

เน อหาในหนงสอเลมน ไดเรยบเรยงข นมาจากประสบการณของคณะผเขยนท

มโอกาสไดทาหนาเปน “พเล ยง” ในโครงการเพาะพนธปญญา ซงมบทบาทในการทา

หนาทพเล ยงและโคชใหกบครในการพฒนานกเรยนใหเกดการเรยนรผานการลงมอทา

โครงงานฐานวจย (Research-Based Project) ผานมากวา 6 รน กบโครงงานฐานวจย

กวา 600 เรอง ไดสมผสต งแตเรมหาโจทยจนกระทงมผลงานนาเสนอ ทาใหไดเหนการ

เตบโตทางความคดของนกเรยน ซงผทอยเบ องหลงความสาเรจดงกลาว คอครทเปดใจ

ยอมรบการเปลยนแปลง โดยเฉพาะการเปลยนบทบาทของตนเองจาก ครผสอน มา

เปน ครอานวย ครฝก หรอแมกระทงเปน นกเรยนร รวมเดนทางบนเสนทางแหงการ

เรยนรไปพรอมกบนกเรยน ตองอดทนรอคอยคาตอบ เปนผฟงทด ครตองตระหนก

เสมอวานกเรยนแตละคนมความรแตกตางกน ในระหวางการทางานของนกเรยน คร

จาเปนตองตรวจสอบเสนทาง คอยจบสญญาณการเรยนรของนกเรยน ใหรจดแขงหรอ

จดออนของนกเรยน เพอปรบทศทางหรอกระบวนการโดยเขาไปชวยกระตนสงท

นกเรยนทาเพอใหการเรยนรของเขาบรรลผลสงสด

เน อหาในหนงสอเลมน เปนการถายทอดจากมมของคณะผเขยน ในการทาความรจกหรอประเมนนกเรยนจากโครงงานฐานวจยทนกเรยนทา โดยนาตวอยางผลงานของนกเรยนรวมท งการสะทอนคด มาถอดเปนทกษะทสาคญในศตวรรษท 21 แลวนาเสนอวธการวดทกษะน นผานตวอยางเพอแสดงใหเหนวามทกษะอยในระดบใด (summative assessment) รวมท งนาเสนอบทบาทของการ feedback หรอการใชคาถามตอน เพอใชผลการประเมนน นในการพฒนาผเรยน (formative assessment)

เน อหาในหนงสอแบงออกเปน 8 บท คอ บทท 1 จากรสคด เปนการสะทอนใหเหนความสมพนธระหวางความรกบ

การทาโครงงาน ซ งจะใชผลงานคอโครงงานทขาดความร ในการทาโครงงานเปรยบเทยบกบโครงงานทใชความรในการทาโครงงาน

บทท 2 การคดวเคราะหในการท าโครงงาน ใชผลงานของนกเรยนเปนกรณศกษาทเชอมโยงกบประเดนของทกษะการคดวเคราะหรปแบบตางๆ ไดแก การคดวเคราะหจนเจอชองวางของความร การคดวเคราะหในการออกแบบสงประดษฐ และการวเคราะหเชอมโยง โดยสอดแทรกเทคนคและคาถามตอนความคดเพอใหผอานไดเหนกระบวนการโคชคด

บทท 3 การคดวเคราะหเพอตดสนใจ ใชผลงานของนกเรยนทไปถงข นคดวเคราะหเพอตดสนใจเปนกรณศกษา โดยมบทวพากษความสามารถในการคดวเคราะหของนกเรยนในแตละกรณเพอเปนแนวทางสาหรบการนาไปใชพฒนานกเรยนตอไป

บทท 4 การคดสงเคราะหความร ใชผลงานของนกเรยนทสะทอนใหเหนการสรางความรอยางงายโดยผเรยนเอง มการสอดแทรกตวอยางคาถามทใชตอนความคดเขาสประตความร รวมท งประเดนความรทควรจะพาเดกไปใหถง

บทท 5 การคดสรางสรรคและการแกปญหา ใชผลงานของนกเรยนโดยเฉพาะชวงของการออกแบบวจยทสะทอนใหเหนการแกปญหาอยางสรางสรรคในกรณตางๆ เชน ความสรางสรรคทเกดจากความขาดแคลนเครองมอ ความสรางสรรคในการออกแบบการทดลองทตองควบคมตวแปรในบรบทจรง

บทท 6 การสอสาร: หลกฐานแสดงทกษะคดของผเรยน ใชผลงานของนกเรยน อาท โปสเตอร และ PowerPoint เปนกรณศกษาเพอสะทอนใหเหนพฒนาการดานทกษะการสอสารไปพรอมกบทกษะคดของผเรยน

บทท 7 การตระหนกร ไดนาขอเขยนสะทอนคดของนกเรยนมาถอดใหเหนการตระหนกรในเรองตางๆ ทเชอมโยงใหเหนคณลกษณะบางอยางทกอเกดข นในตวนกเรยน

บทท 8 ครเหนอะไร เปนการนาเสนอมมมองของครทานหนงตอการพฒนาในดานตางๆ ทเกดข นในตวนกเรยน ซงครทานน คลกคลอยกบ RBL ของเพาะพนธปญญาต งแตเรมตนจนถงปสดทาย ท งในบทบาทของคร RBL และบทบาทของพเล ยงใหกบครรนนอง

ท งหมดคอสงทจะบอก เพอใหผอานรทมาทไปของหนงสอเลมน หวงเปนอยางยงวาหนงสอเลมน จะใหคณคาและสาระแกผอาน

ในโอกาสน ขอขอบคณคณครและนกเรยน ทรวมเดนทางไปพรอมกบคณะผเขยน ขอขอบคณสานกงานกองทนสนบสนนการวจย และ บมจ.ธนาคารกสกรไทย ทไดสนบสนนทนวจยใหทาโครงการน อยางตอเนองเกอบ 7 ป และขอขอบพระคณทานรศ.ดร.สธระ ประเสรฐสรรพ หวหนาหนวยจดการกลางโครงการเพาะพนธปญญา ทใหโอกาสไดรวมเรยนรและทางานททาทายแบบดาดงจนไดดมดากบคณคาและความหมายของการทาประโยชนเพอผอน

ผศ.ดร.ปยะฉตร จตตธรรม 30 กนยายน 2562

- 1 -

การบกพรองทางความคด อาจเปนเพราะขาดขอมลทเกยวของ เมอไมมขอมลใดๆ และจ าเปนตองคด

กจะคดแบบ “คดเอาเอง”

บทท 1 จากรสคด

- 2 -

จากรสคด

เดกไทยจ าเกงแตคดไมเปน!!! เชอวาหลายคนคงเคยไดยนค าน สาเหตหนงอาจเปนเพราะการวดคณภาพเดกวดทความจ ามากกวาการน าความรมาใช ตอบขอสอบดวยความจ าแบบไมตองคด ไดคะแนนดแตขาดความเขาใจในเบองตน เรยนเพอใหจบแตขาดความรทแทจรงในการด ารงชวต และเมอการวดและประเมนผลเปน ตวก าหนดทศทางการจดการเรยนร หองเรยนสวนใหญจงเนนการทองจ าท าใหเดกม ความสามารถทางสตปญญาจ ากด โดยอาจอยเพยงล าดบขนท 1-2 ของ Bloom (1956) ทเรมจากความร ความเขาใจ การน าไปใช การวเคราะห การสงเคราะห และ การประเมน ซงในภายหลงไดมการปรบปรงใหมตามแนวคดของ Anderson and Krathwohl (2001) เปน การจ า การเขาใจ การประยกต การวเคราะห การประเมน และการสรางสรรค

การจดการเรยนรแบบโครงงานฐานวจย (Research-Based Learning, RBL) เปนวธสอนหนงทผเขยนพบวามประสทธภาพในการพฒนานกเรยนใหเกดการเรยนรและมทกษะคดขนสง แตกตองอาศยครทมทกษะในการโคชนกเรยนคดใน

- 3 -

ระหวางการท าโครงงาน ดงนน จงจ าเปนอยางยงทครผสอนโครงงานจะตองรวานกเรยนของตนมทกษะคดอยในระดบใด และแนนอนวาตองไมประเมนผลในตอนทายเมอเสรจสนการท าโครงงาน (summative assessment) หากแตตองมการวดและประเมนผลระหวางทาง (formative assessment) เพอใชผลการประเมนนนในการก าหนดเปาหมายในการเดนทางใหชดเจนและจะไดก าหนดกจกรรมตางๆ ในการพฒนานกเรยนไดตรงประเดนอยางเหมาะสม เพราะสงส าคญของการจดการเรยนรแบบโครงงานไมใชเพอใหไดของ (product) ทจะน าไปแขงขนเพอใหชนะการประกวด หากแตเปน cognitive growth ของนกเรยนแตละคน ทงน มรายงานวจยอธบายวาการเชดชใหรางวลทผลสดทายของการแขงขนสราง fixed mindset ใหนกเรยนผนนยดตดกบความส าเรจ แลวไมกลาท างานทยากขนเพราะกลวลมเหลว สวนนกเรยนทเหลอจะรสกวาตนเองไมมความสามารถเทา การประกาศเชดชคอ summative assessment ทไมสามารถสราง growth ได มเพยง summative assessment ท feedback เชงบวกไปทกระบวนการเรยนรของนกเรยนเทานนทพฒนาใหเกด growth mindset ได แมแตนกเรยนหลงหอง

จากความรสการคดตงสมมตฐาน ขอพายอนไปทชวงแรกของการท าโครงงาน ทตองม “การตงสมมตฐาน” ซง

ท าใหรวา นกเรยนแตละคนมทกษะคดระดบใด เพราะการตงสมมตฐานคอการคาดคะเนผลอยางมหลกการและตรรกะรองรบ ไมใชการเดา!!! ในทนขอน าโครงงาน “มานงจากกระดาษหนงสอพมพ” ซงเปนโครงงานยอดฮตของนกเรยนมาเปนกรณศกษา นกเรยนตงสมมตฐานวา “กระดาษหนงสอพมพท ามานงได” อนนผดเพราะไมมหลกการหรอตรรกะรองรบ และแนนอนวาบางทานนาจะเคยเหนสมมตฐานแบบทวาวสดใดๆ ในโลกนสามารถเอามาท าของไดสารพด ซงผดหลกการโดยสนเชง ทงน อาจเปนเพราะนกเรยนไมรขอมลทเกยวของ กเลยคดแบบ “คดเอาเอง” จงเปนหนาทของครทจะตองหนนน าใหนกเรยนคดและหาขอมลเพม

- 4 -

ยอนกลบมาทโครงงานมานงของนกเรยน ครอาจใชค าถามตอไปน 1) มานงทดมลกษณะอยางไร? 2) วสดทน ามาท ามานงมคณสมบตอยางไร? 3) กระดาษหนงสอพมพมคณสมบตอะไรทเหมาะจะน ามาท าเปนมานง? 4) กระดาษหนงสอพมพมกระบวนการผลตอยางไร มกแบบ แตละแบบม

ความเหมอนหรอตางกนอยางไร? 5) เคยมใครเอากระดาษหนงสอพมพมาท ามานงหรอไม ของเขามจดดอย

อะไร หรอยงขาดอะไร ของเราจะท าใหดกวาของเขาอยางไร? 6) จะทดสอบมานงของเราวาดวาของเดมไดอยางไร?

การคนควาหาขอมลทเกยวของ ท าใหนกเรยนมความรมากพอทจะก าหนดสมมตฐานทดได ตวอยางเชน เมอนกเรยนพบวากระดาษทใชท าหนงสอพมพมหลายชนด ผานกระบวนการผลตทแตกตางกน มลกษณะการเรยงตวของเสนใยแตกตางกน ซงเมอหาขอมลเกยวกบการเรยงตวของเสนใย พบวา การเรยงตวของเสนใยมผลตอคณสมบตหลายประการ เชน ความเหนยว ความยดหยน ขอมลตางๆ เหลานถกน ามาใชในการก าหนดสมมตฐาน ทนกลบมาดสมมตฐานทนกเรยนตงกน

นกเรยน สมมตฐานโครงงานมานง คนท 1 กระดาษหนงสอพมพท ามานงได คนท 2 มานงจากกระดาษ A และ B มประสทธภาพแตกตางกน

(เมอซกถามแลวนกเรยนไมสามารถอธบายความแตกตางได) คนท 3 กระดาษ A และ B มความเหนยวและยดหยนแตกตางกน ดงนน

มานงทท าจากกระดาษ A และ B มประสทธภาพแตกตางกน คนท 4 กระดาษ A มความเหนยวและยดหยนกวากระดาษ B ดงนน

มานงทท าจากกระดาษ A มความทนทานและรบน าหนกไดมากกวา มานงทท าจากกระดาษ B

- 5 -

จากกรณสมตฐานของนกเรยนทง 4 คนน ประเมนไดวา คนท 1 ยงไมผานบนไดขนแรกของ Bloom คนท 2 แทบไมตางกบคนแรก แตดกวาหนอยตรงทสมมตฐานเรมมาถกทาง

ซงนาจะตความไดวานกเรยนคนนมความรเรองการตงสมมตฐาน คนท 3 มทกษะคดในขน “คดประยกต” คอสามารถน าความร เรอง

คณสมบตของกระดาษมาใชในบรบทของมานง แตยงไมสามารถอธบายประสทธภาพของมานงในลกษณะทแสดงใหเหนการคดเชอมโยงเหตและผล

คนท 4 มทกษะคดในขน “คดวเคราะห” มการเชอมโยงเหตและผลวาคณสมบตแบบนนาจะสงผลลกษณะน

นกเรยนทงสคนนสามารถพฒนาใหมทกษะคดทสงขนไดอก โดยครจะตองเปลยนบทบาทจากผสอนทบอกความรใหนกเรยน มาเปนการใชค าถามเพอกระตนใหนกเรยนดงความรทมอยมาสงสย เพอคนควาหาหลกฐานความเปนเหตและผลตอกน โดยเอาสาระวชาทเรยนมาอธบาย

รแตไม (ทน) คด ผเขยนมโอกาสไดเปนกรรมการตดสนโครงงานของนกเรยนในการแขงขน

หลายเวท ท าใหพบวา ลกษณะการคดในการท าโครงงานของนกเรยนแบงไดเปน 3 ประเภท คอ ประเภทแรกคอ “คดเอาเอง” เปนโครงงานทท าโดยปราศจากความร ท าใหมความเสยงสงทจะเกดขอผดพลาดหรอไมประสบความส าเรจ ประเภททสองคอ “รแตไม (ทน) คด” เปนโครงงานทมการคนควาหาความรทงทเกยวของและไมเกยวของเยอะมาก แตผท าโครงงานไมไดน าความรทคนความาใชประโยชนในการท าโครงงาน และประเภททสามคอ “คดแตไมรอบ” เปนโครงงานทผานการคดมาแลวแตยงคดไมรอบดาน จะใหไดชดตอนออกแบบวธการเกบรวบรวมขอมล โดยเฉพาะโครงงานประเภทท าของทมกจะวดไมกดาน ไมไดค านงถงบรบทจรง

- 6 -

จากประสบการณในการท าโครงการเพาะพนธปญญา กยงคงพบโครงงานทง 3 ประเภททวามา ในทนขอกลาวถงประเภททสอง โดยขอน าโครงงาน “ชาชมพ” มาเปนกรณศกษา

ทมาและความส าคญของโครงงานชาชมพ ชมพเปนผลไมเศรษฐกจส าคญอกชนดหนงของจงหวดสมทรสาคร มผลผลต

ตลอดทงป โดยจะออกมาก 2 ชวง คอ ปลายเดอนธนวาคมถงกลางเดอนมกราคม และตนเดอนกมภาพนธถงกลางเดอนมนาคม จนชมพลนตลาดเกดการเนาเสยขน จงมแนวคดน าชมพมาแปรรปโดยอบใหแหงสนทเพอท าเปนชา ซงคาดวานาจะตอบสนองตอวฒนธรรมการดมชาของผคนในจงหวดสมทรสาครได เพราะประชากรสวนใหญเปนคนไทยเชอสายจนและชนชอบการดมชา ทงนจากการศกษาจากแหลงตางๆ พบวา แมปจจบนจะมผลตภณฑชาผลไมหลายชนด แตยงไมมชาชมพ จงมแนวคดทจะท าชาจากผลชมพ เพอน าผลไมทมลนตลาดมาแปรรปเปนทางเลอกหนงใหกบผทนยมดมชา

จากทมาและความส าคญขางตน นกเรยนเลอกทจะเอาผลชมพมาท าชา โดยลมนกไปวาชมพมปรมาณน ามากมเนอนอย ดงนน การอบใหแหงจะตองใชเวลานาน อกทงยงไดปรมาณเนอชาแหงนอย จงไมนาจะคมคา แตเมอนกเรยนดงดนทจะท า ท าแลวกตองใหไดเรยนร ซงการเรยนรของนกเรยนจะส าเรจไดเพราะครใช

- 7 -

ค าถามกระตนใหคด เชน 1) ชมพมปรมาณน าและเนอในสดสวนเทาใด? จะหาค าตอบไดอยางไร? 2) รไดอยางไรวาชาชมพทอบได มคณภาพด? 3) ชาทดมลกษณะอยางไร? 4) คณภาพของชา ขนอยกบอะไรบาง? 5) เวลาในการอบใหแหง ตองใชพลงงานไฟฟามากนอยเพยงใด? นาสงผล

กระทบตออะไรอกบาง? 6) จะตองท าอยางไร เพอประหยดพลงงานไฟฟา? วธการนนจะสงผลตอ

คณภาพของชาหรอไม? 7) คมคาพอทจะท าหรอไม?

ค าถามขอท 1-4 ชวยใหนกเรยนสามารถคดออกแบบวธการวจยเพอใหไดขอมลมากพอทจะน ามาสรางการเรยนรใหเกดขน ซงในทนนกเรยนไดท าการวดน าหนกของชมพกอนและหลงอบ ท าใหประจกษชดดวยตนเองวาไดเนอชาแหงนอยมาก

นอกจากน นกเรยนยงออกแบบวธการทดสอบคณภาพชา โดยค านงถงการชง

- 8 -

ชาดมในบรบทจรง จงมการทดสอบชาโดยการสงเกตส กลน รส และลกษณะของเนอชา ควบคไปกบการส ารวจความพงพอใจของกลมตวอยาง

นกเรยนน าขอมลทไดมาคดวเคราะหสงเคราะห จนไดขอสรปวา กลมตวอยางรอยละ 82 ชนชอบในรสชาตของชาชมพ โดยรอยละ 68 ชนชอบในระดบมาก ดงนน จงมความเปนไปไดทจะผลตชาชมพเพอเปนทางเลอกหนงแกผบรโภคทชอบดมชา โดยการตงราคาขายตองค านงถงตนทนและเปรยบเทยบราคากบชาชนดอนในทองตลาด

- 9 -

ดวย นอกจากน นกเรยนยงมค าแนะน าส าหรบผบรโภควา หากชอบรสชาตหวานอมเปรยวนดๆ และมกลนหอมออนๆ ควรแชชาในน ารอนนาน 2 นาท แตหากชอบรสเปรยวน าหวานและมกลนหอม ควรแชชาในน ารอนนาน 3 นาท ซงขอสรปนสะทอนใหเหนวานกเรยนเกดทกษะชวตแลว

ส าหรบค าถามขอท 5-7 เปนค าถามทกระตนใหนกเรยนคดเชอมโยงอยางเปนเหตเปนผล ท าใหนกเรยนพบวา หากผลไมมปรมาณน ามาก ตองใชเวลาอบนาน ใชพลงงานไฟฟามาก ซงนอกจากจะท าใหคาไฟฟาสงแลว ยงท าใหทรพยากรธรรมชาต (ทเปนแหลงผลตกระแสไฟฟา) ลดลงดวย ซงสะทอนใหเหนวานกเรยนเรมมการคดอยางเปนระบบแลว

การคดทดสอบประสทธภาพ “ประสทธภาพ” เปนค าทผเขยนเจอบอยมากในโครงงานประเภท “ท าของ”

ซงสวนใหญกมกทดสอบประสทธภาพดวยการส ารวจความพงพอใจ !!! และถงแมของทท าขนมาจะมหลากหลายรปแบบ แตผลการส ารวจความพงพอใจกไมสามารถใหค าตอบไดวากลมตวอยางชอบแบบไหน ปญหานเกดจากการท าตามๆ กน โดยขาดความเขาใจ ไมรวาประสทธภาพคออะไร จงเปนหนาทของครทจะตองน าพานกเรยนใหเกดการคดโดยค านงถงบรบทจรงดวย ดง 2 ตวอยางตอไปน

- 10 -

ค าถามชวนคดทดสอบ “สบ” o สบทดตองมลกษณะอยางไร? (ฟองเยอะ ลางออกงาย

เนอไมเละเมอโดนน า) o จะทดสอบลกษณะตางๆ เหลานนไดอยางไร?

ค าถามชวนคดทดสอบ “ตะกรา” o ตะกราทท าขนจะน าไปใชงานในลกษณะใด? o ตะกราทดส าหรบการใชงานในลกษณะนน ตองม

คณสมบตอยางไร? o จะทดสอบคณสมบตตางๆ เหลานนไดอยางไร?

การบกพรองทางความคด เพราะขาดขอมลทเกยวของ สาเหตหนงทท าใหนกเรยนมความบกพรองทางความคดเปนเพราะขาดขอมล

ทเกยวของ เมอไมมขอมลใดๆ และจ าเปนตองคด กจะคดแบบ “คดเอาเอง” ซงมความเสยงทจะเกดความผดพลาดไดคอนขางสง

ครสามารถทจะรไดวานกเรยนมปญหาขางตนหรอไม โดยการพจารณาจากโครงรางโครงงาน (proposal) ของนกเรยน เรมจากการอานทมาและความส าคญตลอดไปจนถงวตถประสงคในการท าโครงงาน ทพอจะท าใหครคาดเดาไดวาตอไปควรจะเจออะไร ดงนนเมออานไปถงการทบทวนวรรณกรรมท เกยวของ (literature review) กจะสามารถรบรไดวาสงทอานมความเกยวของกบโครงงานนนหรอไม และเมออานเลยไปจนถงวธการเกบขอมล กจะยงประจกษชดวามประเดนใดขาดหรอเกน

จากประสบการณของผเขยน พบปญหาในการทบทวนวรรณกรรม 2 รปแบบ คอ 1) มเนอหาทไมเกยวของจ านวนมาก และ 2) ขาดเนอหาทจ าเปนตองร ปญหาดงกลาวสะทอนใหเหนวานกเรยนมการคนควาหาขอมลโดยปราศจากการคด จงใส

- 11 -

ขอมลทกอยางเทาทหาไดเขาไปในรายงาน ทงน อาจมสาเหตมาจาก ผท าโครงงานไมรวา “ตนไมรอะไร” ดงนน ครจะตองชวยใหนกเรยนทบทวนวรรณกรรมทเกยวของใหครอบคลมประเดนส าคญทงหมด ซงนกเรยนควรจะตองรเปาหมายในการทบทวนวรรณกรรมดวย สธระ ประเสรฐสรรพ (2561) ไดระบ เปาหมายในการทบทวนวรรณกรรม ไวดงน

1) รวาใครท าอะไรกาวหนาไปถงไหนแลว เพอใหตนเองม “ความรเทา” เขา เพอจะไดไมท าสงทไมควรท า

2) มอะไรทคนอนยงไมร เพอใหเหน “ชองวางความร” (knowledge gap) เพอสรางความรใหม หากพบชองวางความรมาก เราควรเลอกจะรอะไร โดยพจารณาวาเรามศกยภาพหาความรทขาดนนหรอไม

3) ใหได “วธการ” เพอใหไดความรเปรยบเทยบกบคนอนได

อยางไรกตาม นกเรยนทมความออนดอยในการอาน ยอมมความออนดอยในเรองขอมลดวย ดงนน ครจะตองสงเสรมใหนกเรยนอานใหมาก รวมทงฝกใหนกเรยนคดวเคราะห จดหมวดหมขอมล เชอมโยงเหตและผล ใหนกเรยนพจารณาวา

1) งานทก าลงอาน มบรบทเหมอนหรอใกลเคยงกบงานของเราไหม ความรอะไรทเอามาใชในบรบทของเราได

2) งานของเขาอธบายสวนไหนไมครบ หรอสวนไหนขดแยงกนเอง หรอสวนไหนยงสรปไมได เพอจะหาสงใหมทเราจะท าเพมเตม “ชองวางความร”

3) อานวธการ หากดอยแลวกท าแบบเขา ขอมลจะไดเปรยบเทยบกนได แตถาพบวาเขายงใชวธไมด กเปนโอกาสทเราจะเสนอขอมลทดกวาจากวธทดกวาของเรา

การทบทวนวรรณกรรมอยางครอบคลม จะท าใหนกเรยนเหนกรอบความคดใหมสการเปดมตใหมของเรองเดมจนท าใหงานทเราจะท ากลายเปนของใหมหรอของทดกวาเดมได

- 12 -

บทบาทคร RBL เมอการท าโครงงานฐานวจยถกน ามาใชเพอใหนกเรยนเรยนรจากการปฏบต

และคดแทนการเรยนแลวรความร ครตองจดการใหนกเรยนไดเรยนแลวร โดยจดใหนกเรยนมประสบการณใหมจากการลงมอปฏบตหรอจากเรองรอบตวแลวดงความรเดมมาสรางความรใหมจากขนการคดวเคราะห แลวหนนใหนกเรยนกาวขนสบนไดคดสงเคราะห เปนบทบาทการสรางกระบวนการเรยนรใหนกเรยน ทงน ครตองเปลยนบทบาทจากทเคยบอกความรมาถามเพอกระตนใหเกดทกษะคด ใหนกเรยนเรยนรไดเอง ดงนน ครตองพฒนาทกษะส าคญคอการถาม เพอเปน coach แทน teacher หรอ mentor

- 13 -

บทท 2 การคดวเคราะห

ในการท าโครงงาน

เมอเดกท าโครงงานเรองใดกตาม ขอใหเขารจกการตงค าถามเขาสโลกความเปนจรง เขาจะไดรสกวาการท าโครงงานนนไมไดเสยเปลา

เขาไดเรยนร เรยนแลวมคา

- 14 -

การคดวเคราะหในการท าโครงงาน

การคดวเคราะห เปนทกษะทางปญญาระดบสงทเปนจดออนของเดกไทยทงประเทศ ดงจะเหนไดจากการทดสอบระดบชาตทงระดบ ม.3 และ ม.6 มผลการสอบในรายวชาทตองใชความสามารถในการคดวเคราะห ไมถง 50% ตดตอกนหลายป เพราะการเรยนการสอนในโรงเรยนสวนใหญยงคงเนนการทองจ า และถงแมวาจะมการน ากระบวนการสอนแบบโครงงาน (Project-Based Learning, PBL) มาใช หากปราศจากการน าพาสการคด นกเรยนกไมสามารถไตบนไดของ Bloom ขนไปถงล าดบขนทสงได

การคดวเคราะห (analyzing) เปนการเรยนรมาถงระดบทผเรยนสามารถบอกความแตกตางระหวางสวนประกอบของสรรพสง และบอกความสมพนธระหวางสวนประกอบดวยกนเองหรอระหวางสวนประกอบกบภาพรวม โดยแสดงพฤตกรรม เชน การเปรยบเทยบ การบอกความแตกตาง การวพากษ และการจ าแนกแยกแยะ

“การท าโครงงาน RBL เหนอยมากแตกไดความรจากการลงมอลงแรงของเราเอง ท าใหเรารบรวา การจะท าโครงงานอะไรสกอยาง ตองศกษาขอมลใหดกวาน ค านงถงองคประกอบรอบนอกดวย ไมใชอยากจะท าอะไรกท า ตองศกษาใหเขาใจและลงมอท าอยางรอบคอบ”

ขอเขยนสะทอนคดขางตนมาจากนกเรยนในโครงการเพาะพนธปญญา ทสะทอนใหเหนวาในการท าโครงงานฐานวจยนกเรยนไดรบการพฒนาทกษะคดวเคราะหและคดสงเคราะห ซงครสามารถหาหลกฐานเชงประจกษไดจากโครงงานทนกเรยนน าเสนอ

- 15 -

คดวเคราะหจนเจอชองวางของความร ขอยกตวอยางโครงงาน “การชะลอการเกดสคล าของยอดมะพราวทปอกทง

ไว” ซงเปนโครงงานของนกเรยนชน ม.2 ทจะสะทอนใหผอานเหนวา การคดวเคราะหสงเคราะหสามารถฝกไดตงแตเรมตนหาโจทยท าโครงงาน

ผเขยนพบโครงงานท านองนเยอะมากในอนเตอรเนต นกเรยนสวนใหญดงไปหาสารตางๆ มาใช ซงถาลองคนใน Google กจะพบทงมะนาว มะขาม น าสมสายช และเกลอ โดยปราศจากความรความเขาใจ ไมสามารถอธบายไดวาสารตางๆ ทใชนนชะลอการเกดสคล าไดอยางไร การท าโครงงานเชนนนกเรยนจงไมเกดการเรยนรจนไดความรจากการลงมอท าในโครงงานนแมแตนอย

ครสามารถพานกเรยนไตบนไดไปถงขนคดวเคราะหได โดยใหนกเรยนสบคนขอมลเพอสาวหาเหตของผล “อะไรเปนเหตใหผลไมทปอกเปลอกทงไวเกดสคล า”

นกเรยนตองรวบรวมสารสนเทศและความรตางๆ ทเกยวของเพอน ามาวเคราะหกลนกรองคดเลอกเอามาเฉพาะสวนทส าคญ ท าใหนกเรยนพบสาเหตรวมทงปจจยทท าใหเกดเหตนน ซงเปนฐานคดส าคญในออกแบบวธการเพอแกปญหาการเกดสคล าของยอดมะพราว ดงในกรณน นกเรยนตงสมมตฐานวา

- 16 -

o ถายอดมะพราวทหนแลวไมสมผสอากาศ กจะไมเกดสคล า o ถาเปลยนแปลงสภาพแวดลอม เอนไซมจะท างานไดไมด ยอดมะพราวก

จะเกดสคล าชาลง

เมอไดสมมตฐานแลว นกเรยนตองหาขอมลตอไป เพอใหรวธการทคนอนเคยใช เพอจะน าวธการของเขามาใช ทงนจากการหาขอมลเพม ท าใหนกเรยนพบวา มหลายโครงงานใชสารในครวเรอน ไดแก มะนาว มะขาม น าสมสายช และเกลอ ในการลดการเกดสคล าของผลไม และจากการคดวเคราะหเชอมโยงขอมลจากหลายแหลง กท าใหพบ “ชองวางของความร” ทยงไมมโครงงานไหนอธบายวาสารเหลานนชะลอการเกดสคล าไดอยางไร อกทงยงไมมรายงานวาสารเหลานนสงผลกระทบตอรสชาต กลน และเนอสมผส หรอไม ชองวางของความร หรอ knowledge gap ตรงน จงเปนจดเรมตนส าหรบการท าโครงงานของนกเรยนเพอหาค าตอบทจะมาเตมชองวางของความร

ควรตองคดอะไรในการท าโครงงานสงประดษฐ ขอยกตวอยางโครงงาน “การพฒนาเครองมอเกบยอดสะเดา” ของนกเรยนชน ม.3 มาเปนกรณศกษา เพอใหผอานไดเหนโจทยทตางจากงานวจยอน คอ เปนสงประดษฐทโครงงานสวนมากชอบท ากน แต RBL ในโครงการเพาะพนธปญญาตองมหลกคดบางอยางเกยวกบโครงงานสงประดษฐ ทเรยกวา “คาถา 5 ขอ” (สธระ ประเสรฐสรรพ, 2558) คาถาขอ 1 “ของเดมคออะไร” คาถาขอ 2 “ของเดมมขอดอยอะไรทเราตองการแกไข” คาถาขอ 3 “มหลกการอะไรบางทใชแกขอดอย เราเลอกหลกการใด เพราะอะไร” คาถาขอ 4 “เราจะประยกตหลกการทเลอกเขาสสงประดษฐของเราไดอยางไร” คาถาขอ 5 “เราจะพสจนไดอยางไรวาสงประดษฐของเราดกวาเขา”

- 17 -

ครสามารถใชคาถานในการโคชนกเรยนคดขนสงในระหวางการท าโครงงานสงประดษฐได ทนยอนกลบมาดการใชคาถา 5 ขอในโครงงานของนกเรยนกน

จากสไลดการน าเสนอของนกเรยน ดงรปขางตน แสดงการใชคาถาขอ 1 “ของเดมคออะไร” (ไมสอยทมงาม) และคาถาขอ 2 “ของเดมมขอดอยอะไร” นกเรยนอธบายแลว เปนการอธบายตามปรากฎการณทเหน คอ กงหก กงช า ตดพลาด และชา ซงยงอธบายนอยเกนไป การอธบายขอดอยตองใหชด เพราะนนเปนเหตผลทจะโนมนาวท าใหคนเชอวาเราตองท างานน เมอเปนเชนนแลว ครตองถามตอไปยง “ผล” ของ

- 18 -

ปรากฎการณนนเพอใหเหนขอดอยชดขน คอ ชา ผลผลตเสยหาย และเสยโอกาสไดผลผลตรอบหนา

ถดมาทคาถาขอ 3 “ใชหลกการอะไรแกไขขอดอย” และคาถาขอ 4 “เราประยกตหลกการเขาสสงประดษฐอยางไร” นกเรยนกลมนเลอกแกปญหาความยาวของดามจบ โดยใชหลกตรโกณมตในการค านวณใหไดความยาวของดามจบทพอเหมาะ และเลอกใชขอตอทเปนเกลยวหมน เพอใหปรบความสนยาวของดามจบใหเหมาะกบการใชงาน ทงน นกเรยนไมไดอธบายวาเหตใดจงเลอกแกไขขอดอยนกอน

หลกการทนกเรยนเลอกใช ยงไมไดแกปญหา “กงช าหรอหก” ดงนน เพอน าพานกเรยนหาหลกการแกปญหา ครตองถามไปทเหต คร: “ท าไมกงช าหรอหก” นกเรยน: “การใชไมสอยบดแลวดงครบ” คร: “ท าไมตองบดและดง” นกเรยน: “ใหยอดสะเดาขาดออกจากกง”

- 19 -

คร: “มหลกการอะไรบางทท าใหยอดสะเดาขาดจากกงโดยไมตองบด”

นกเรยน: “ตดดวยกรรไกรครบ” คร: “ของลงสมคดกใชกรรไกร” นกเรยน: “ใชครบ แตของลงสมคดเลงตดกงทตองการยาก” คร: “ท าไมถงเลงยาก”

นกเรยน: “ดามจบมนอยแนวเดยวกบกรรไกร เลยบงสายตาท าใหมองไมเหนยอดทจะตดครบ”

คร: “ถาจะไมใหบงสายตาจะตองท าอยางไร” นกเรยน: “งอดามจบทตอกบกรรไกรครบ” คร: “การงอดามจบทตอกบกรรไกร ใชหลกการอะไร” นกเรยน: “มมองศาครบ” คร: “นอกจากมมของกรรไกรทใชตดกงแลว อปกรณของคณลง

สมคดยงมขอเสยตรงไหนอก” นกเรยน: “เชอกและรอกครบ”

ชดค าถามค าตอบขางตน ถกถอดมาจากการสนทนาในบรบทจรง เปนถามตอนความคดเพอใหนกเรยนวเคราะหองคประกอบในของเดมอยางละเอยด น าไปสการหาหลกการมาใชในการออกแบบเครองมอโดยการแกไขจดดอยตางๆ เหลาน ท าใหนกเรยนไดพฒนาทกษะการคดวเคราะห คดสงเคราะห รวมไปถงการประเมนเพอตดสนใจเลอกหลกการมาใชแกปญหา ซงเหนไดชดในรายงานความกาวหนาทนกเรยนน าเสนอ

- 20 -

หลงจากทนกเรยนพฒนาเครองมอเกบสะเดาตามแนวคดขางตนแลว นกเรยนกใชคาถาขอ 5 “พสจนอยางไรวาของเราดกวาเกา” นกเรยนอธบายดวยค าวา “ของเขา...แตของเรา...” เปนประโยคเปรยบเทยบทควรใหตดหวเดกไวเวลาท าโครงงานสงประดษฐ แลวสดทายเอาไปลองใชจรงเปรยบเทยบ ซงนกเรยนออกแบบการทดสอบสงประดษฐของเขาไดอยางนาทงมาก ดทงในเรองคณภาพและปรมาณของสะเดา รวมถงความเมอยลาหลงการท างาน โดยพยายามควบคมตวแปรตางๆ เทาทท าได ทานผอานลองจนตนาการวาถาเปนเรา จะวดผลดงทกลาวมานอยางไร กอนจะไปพบกบค าเฉลยในบทท 4

วเคราะหเชอมโยง ไมบอยนกทจะไดเหนโครงงานนกเรยนมการคดเชอมโยง โดยเอาขอมลหลายๆ ขอมลมาประมวลรวมกน ผเขยนพบปรากฏการณนในโครงงานเชงส ารวจ เรอง “การศกษาการท าธรกจการสงออกมะพราว” ซงเปนตวอยางงานวจยแบบอปนย ทเกดจากความอยากรของผวจย ในทนคอนกเรยนชน ม.2 ทอยากรเกยวกบธรกจของเขา ค าถามแรกทนกเรยนตองเจอ คอ “อยากรไปท าไม” “รแลวจะไดประโยชนอะไร” ซงนกเรยนสวนใหญทท าโครงงานลกษณะนมกจะตอบไมได นกเรยนกลมนกตอบไมได

- 21 -

เชนเดยวกน เขาสสปดาหท 2 ครกยงถามค าถามเดม จนในสปดาหท 3 นกเรยนมาพรอมกบค าตอบวา “อยากจะท าใหมะพราวของชมชนเปนทตองการของเขา และมความฝนวาสกวนหนง จะไดท าธรกจและจะสามารถเตบโตไดอยางเขา”

นกเรยนไดเกบขอมลจาก 3 แหลง ไดแก 1) ศกษาเอกสารและดงานทบรษทท าธรกจมะพราวสงออก 2) ศกษาดงานในชมชนและสมภาษณปราชญชาวบาน และ 3) สบคนขอมลจากอนเทอรเนต เพอใหไดขอมลเกยวกบแนวคดในการท าธรกจ ปจจยทเกยวของ และแนวทางทเปนประโยชนส าหรบชาวสวนมะพราว การเกบขอมลจากหลายแหลงโดยมวตถประสงคทชดเจนเชนนท าใหโครงงานนเรมนาสนใจขนมาแลว

งานนแมวาดเหมอนการเกบขอมลธรรมดา แตผเขยนไดเหนความสวยงามอยทนกเรยนสามารถอธบายความหมายเพมเตมไดเอง สามารถเอาขอมลตางๆ มาเชอมโยงเปนเรองเดยวกนได คอ เรองของมะพราวน าหอม เปนกรณศกษาท RBL เชอมโยงกบทองถนและชวตจรง สามารถ project ไปหาเปาหมายขางหนาได เชน การมองเหนอนาคตของธรกจน ดงจะเหนไดจากผลงานทนกเรยนน าเสนอ ซงนกเรยนไดแบงขอมลเปน 2 สวน ไดแก ขอมลในมตของการท าธรกจ และขอมลในมตของชาวสวนมะพราว ปดทายดวยการน าเสนอชองทางท ามาหากน ดงรายละเอยดตอไปน

- 22 -

ขอมลเกยวกบการท าธรกจ

- 23 -

- 24 -

ขอมลทเกยวกบชาวสวนมะพราว

- 25 -

ชองทางท ามาหากนท

- 26 -

จากผลงานทนกเรยนน าเสนอ จะเหนไดวา ขอมลทน าเสนอไมใชขอมลดบ มการเลอกใชแผนภาพ ตาราง ใสจดเนนในประเดนส าคญ มการน าขอมลมาจดความสมพนธแบบเหตและผล เรยบเรยงใหมใหมความชดเจนขนและเพมเจตคตในมมมองของเขาลงไป สะทอนใหเหนความสามารถในการอธบายและทกษะการคดวเคราะหทน ามาสการมองเหนความหมายของขอมล มการคดประเมนเพอตดสนใจจนสามารถสงเคราะหชองทางท ามาหากนจากขอมลได

งานนมความครบถวนมากในหลายมต เราจะเหนมตชวตจรงทนกเรยนเรยนร นนคอมตเศรษฐศาสตร ทเขาหาไดเองจากสนามจรง ฉะนน ขอแนะน าครวาเมอเดกท าโครงงานเรองใดกตาม ขอใหเขารจกการตงค าถามเขาสโลกความเปนจรง เขาจะไดรสกวาการท าโครงงานนนไมไดเสยเปลา เขาไดเรยนร เรยนแลวมคา

- 27 -

บทท 3 การคดวเคราะห

เพอตดสนใจ

การวเคราะหเพอตดสนใจ เปนการไตบนไดไปถงล าดบขน การคดประเมน เมอประเมนไดแลวจงตดสนใจไดอยางเหมาะสม แทจรงแลวมนเปนทกษะทางปญญาทสงมาก เพราะมนเกยวโยง

ไปถงเรองการใหเหตผลอยางมคณธรรมอกดวย

- 28 -

การคดวเคราะหเพอตดสนใจ การคดวเคราะหเพอตดสนใจ เปนการไตบนไดไปถงล าดบขนการคด

ประเมน เมอประเมนไดแลวจงตดสนใจไดอยางเหมาะสม พฤตกรรมทสะทอนใหเหนวาผเรยนเกดการเรยนรถงขนน ไดแก ประเมนผล เลอก ประมาณคา ตดสน แสดงความคดเหนสนบสนนหรอปกปอง และวพากษวจารณ เปนตน

จะเลอกท าหรอไมท าอะไร ทกษะการวเคราะหเพอตดสนใจเลอกท าหรอไมท าอะไรปรากฏใหเหนตงแตชวงตนน าทนกเรยนพฒนาเคาโครงในการท าโครงงาน นกเรยนตองสบคนขอมลทเกยวของกบงานทจะท า ซงจ าเปนตองมการประเมนความนาเชอถอของขอมล หากขอมลผดพลาดกน าไปสการตดสนใจทผดพลาดเชนกน เนองจากมนจะถกใชเปนฐานในการใหเหตผลของความคด ทกษะนเปนพนฐานการคดอยางมวจารณญาณทสามารถน าไปใชในชวตประจ าวน เชน การเสพสอออนไลนทตองมการประเมนความนาเชอถอของแหลงขาว การตดสนใจในการเลอกเครองแตงกายทตองประเมนวาอะไรดกวาอะไร อะไรเหมาะกบสถานการณนน ทกษะนแทจรงแลวมนเปนทกษะทางปญญาทสงมาก เพราะมนยงเกยวโยงไปถงเรองการใหเหตผลอยางมคณธรรมอกดวย

ทกษะนยงปรากฏใหเหนในขนการคดออกแบบ ซงนกเรยนจ าเปนตองประเมนความสามารถและขอจ ากดของตนเอง วเคราะหตนเองวามความพรอมหรอปจจยอะไรทจะชวยใหงานส าเรจตามตองการ เมอไดขอมลมาแลวนกเรยนกตองวเคราะหวาควรจะน าเสนอรปแบบใด หรอเลอกใชกราฟแบบไหน และการวเคราะหขอมลทไดมานกอาจน าไปสการตดสนใจบางอยาง

- 29 -

กรณศกษา: โครงงานอาชพ ขอยกตวอยางโครงงานส ารวจเรอง “เงอนไขและปจจยในการประกอบอาชพของชาวบานในต าบลสวนสม จงหวดสมทรสาคร” ของนกเรยนชน ม.1 ทแมวาจะมการเกบขอมลธรรมดาแตมความสวยงามทนกเรยนบอกวา “จะใชเปนแนวทางในการประกอบอาชพส าหรบนกเรยนทไมไดเรยนตอ” หากนกเรยนเรยนจบแลวไมเรยนตอและมความสามารถวเคราะหการประกอบอาชพได เขากอยรอด

นกเรยนด าเนนงานโดยเกบขอมลโดยการสมภาษณชาวบานทประกอบอาชพแตกตางกน จ านวน 30 อาชพ แลวน าขอมลมาจดกลมได 5 กลม ไดแก กลมอาชพเกษตรกรรม กลมอาชพประมง กลมอาชพรบจาง กลมอาชพคาขาย และกลมอาชพรบราชการ และจากการวเคราะหแยกแยะนกท าใหนกเรยนพบวา คนสวนใหญในกลมตวอยางนประกอบอาชพกลมใด ดงรปตอไปน

- 30 -

เมอครน าพานกเรยนแยกแยะและจดกลมขอมลทไดจากการสมภาษณคนในอาชพตางๆ กท าใหนกเรยนพบวา แตละอาชพมปจจยทเกยวของแตกตางกน โดยรวมแลวมทงหมด 6 ปจจย ไดแก ลมฟาอากาศ ทดน แรงงาน ท าเล เงนลงทน และความช านาญ

- 31 -

การท าโครงงานในลกษณะนของนกเรยนสวนใหญมกจะจบลงแคตรงน ครตองโคชใหนกเรยนน าขอมลมาใชประโยชน อยางในกรณของโครงงานน ครตงค าถามวา “จากขอมลน...นกเรยนมขอแนะน าในการเลอกประกอบอาชพอยางไร” จงท าใหเราไดเหนความสามารถในการวเคราะหเพอตดสนใจของนกเรยน

- 32 -

จากขอมลขางตน นกเรยนใหขอมล 2 ดาน คอ การลงทนและรายรบ การลงทนเปนปญหาหลกของคนทไมมตนทน สงทนกเรยนตองฝกคอ “ความเสยง” ทเกดจากการทคนจ านวนมากไมทราบวาใครท าอะไรอย ตวอยางเชน ถาแหกนปลกฝรงกนหมด แมวาลงทนนอย แตกจะมความเสยงการตลาดท over supply ได หมายความวา นกเรยนทตองท าโครงงานแบบน ตองรวาคนอนก าลงท าอะไรอยดวย ตลาดมก าลง absorb ผลผลตจากอาชพอยางไร ดงนน ครตองน าพานกเรยนเรยน 2 ดาน คอ หาความรวาลมเหลวในอดตทมกนนนเกดจากอะไร เพอใหนกเรยนมภมคมกนจากการไมคดแบบสดโตงไปดานใดดานหนง การคดไมรอบดานอาจเปนบอเกดของความโลภ ไมพอประมาณ ซงครสามารถสอนใหนกเรยนเขาใจปรชญาเศรษฐกจพอเพยงไดเลย

กรณศกษา: โครงงานท าขนม ขอยกตวอยาง โครงงาน “การพฒนาสตรขนมจากเพอสรางรายไดเพม” ของนกเรยนชน ม.2 ทอยากจะหารายไดชวยเหลอครอบครว สงส าคญประการแรกในการท าโครงงานลกษณะน คอตองใหนกเรยนฉกคดวา “ตองไมเอาของแพงมาท าของถก” ดงนน ครตองน าพานกเรยนคดเกยวกบตนทนดวย หากตนทนสงแตขายถกกจะขาดทน

- 33 -

เมอตนทนสงกตองตงราคาขายสง หากราคาสงกวาของคนอนกจะขายไมได หากนกเรยนมความสามารถวเคราะหเชนนแลว เขากอยรอดได

ในโครงงานนนกเรยนไดพฒนาสตรขนมจากขนมา 4 สตร โดยมการค านวณตนทนเทยบกบสตรดงเดม แลวทดลองขายจรง มรายละเอยดดงน

- 34 -

ผเขยนไดเหนมตของชวตจรงในงานน ทมจดเรมตนจากการทอยากหารายไดเพอชวยเหลอครอบครว นกเรยนไดเรยนรมตของเศรษฐศาสตร เรองตนทน ก าไร จดคมทน รวมถงมมมองในเรองการขาย จงท าโครงงานมความสวยงามและโดดเดนกวาโครงงานท าอาหารทวไป ความสวยงามอยทนกเรยนสามารถเอาขอมลมาวเคราะห

- 35 -

จนตดสนใจไดวาจะขายอะไร ซงนกเรยนไมไดตดกบดกความคดในตอนคดหาตนทนตอหนวย ตนทนต านาจะไดก าไรสงกจรง แตกใชวาจะขายได ผเขยนชอบขอสรปของนกเรยนในตอนทายทนกเรยนมองโอกาสในการคนทน ความสามารถในการคดประกอบอาชพเชนนนาจะท าใหเขาเอาตวรอดไดในยคของการแขงขนทมแนวโนมสงขนแบบกาวกระโดด

กรณศกษา: โครงงานขยะในคลอง โครงงานนเปนโครงงานของนกเรยนชน ม.1 ทพฒนาโจทยมาจากปญหาในชมชน นกเรยนน าเสนอวาชมชนรอบตวของพวกเขามลกษณะเปนสงคมก งอตสาหกรรม จดทชมชนตงอยเปนทายคลองภาษเจรญ ท าใหขยะ สงปฏกล และวชพช ลอยมารวมกนทจดน จงเกดแนวคดทจะหาแนวทางใหคนอยคกบคลองอยางมความสข นกเรยนเรมท าโครงงานโดยการสอบถามการรบรของชาวบานตอปญหาขยะในคลอง ชาวบานรมคลองมวถชวตอยางไร ปรบตวตอปญหาขยะอยางไรบาง ท าใหนกเรยนพบวาวาหลายครอบครวทมฐานะกยายหน ทจ าเปนตองอยกตองทน การท าโครงงานส ารวจท านองนทผเขยนเคยพบเหน มกจะจบเพยงแคนเพราะมงานสงครแลว ค าถามคอ นกเรยนไดเรยนรอะไรบาง ท าแลวตองไดร!!! ครตองท าใหเดกเรยนรใหได คร: “จะยายหน หรอจะทน ตวนกเรยนเลอกอยางไหน” นกเรยน: “ยายคงยาก แตท าไมผมตองทนละครบ ผมวาปญหานมนแกไข

ได เราจะเรมท ามนครบ”

หากนกเรยนมความตระหนกและมจตสาธารณะดวยตนเองเชนน เขากจะโตไปเปนคนดไมสรางความเดอดรอนใหสงคม การมจตสาธารณะสามารถชวยใหสงคมมคณภาพทดขนได ทงน เมอนกเรยนเรมอยากทจะแกปญหาแลว ขนตอมานกเรยนตองเลอกวธการ

- 36 -

นกเรยนกลมแรก เลอกท าเครองมอเกบขยะอยางงาย

แมจะดเหมอนการท าสงประดษฐธรรมดา แตผเขยนชอบตอนทนกเรยนน าเสนออปกรณ ทบอกเหตผลดวยวาท าไมจงเลอกวสดลกษณะน ท าไมเลอกใชตาขายรกวางไมใชตาขายรเลก ท าไมไมท าดามทยาวกวาน และพวกเขากไดประเมนแลววาเครองมอของพวกเขาไมสามารถแกปญหาไดทงหมด แตกชวยใหปญหานนลดลงได ซงสงผลตอความรสกเมอไดเหนดวยตา

นกเรยนกลมอนๆ กมการท าโครงานทแตกตางกนภายใตประเดนปญหาเดยวกนน เชน การศกษาความสามารถของผกตบชวาในการบ าบดน าเสย การพฒนาเครองกรองน า และอกกลมหนงพฒนากงหนอากาศใหน า ซงดเหมอนๆ กบโครงงาน

- 37 -

ทวไปทมอยแลว แตส าหรบนกเรยนชน ม.1 เมอเรมตนดวยการลองท าตามเขา กใชวาจะส าเรจไดโดยงาย จงเปนจงหวะทดทครจะน าพาเขาหาความร คดวเคราะหเหตและผล เพราะคณคาของการท าโครงงานไมใชเพอใหไดชนงาน แตเปนการเรยนรทเกดขนจากการลงมอท า

- 38 -

บทท 4 การคดสงเคราะห

ความร

การมองเพยงดานดอยางเดยวอาจท าใหตดกบดกความคดไดโดยงาย นกเรยนควรตองคดเอาขอดและเสยมาประเมน

น าเสนอผลกระทบทงดานบวกและลบ เพอน าไปสการตดสนใจทดทสด

- 39 -

การคดสงเคราะหความร

การคดสงเคราะห (synthesizing) เปนการเรยนรมาถงระดบทผเรยนสามารถผสมผสานสวนยอยอยางเปนระบบเพอใหเกดสงใหมทสมบรณและดกวาเดม เชน การถายทอดความคดออกมาใหผอนเขาใจไดงาย การก าหนดวธการใหม การสรางความสมพนธสงทเปนนามธรรมขนมาในรปแบบหรอแนวคดใหม และการน าขอมลมาประมวลและสงเคราะหเปนค าตอบของค าถามและองคความรทตองการ

คดสงเคราะหจนรอง “ออ”

เราอทานค านออกมาเมอขอมลจากการวเคราะหทงหลายหลอมรวมเปนหนงเดยว จนเกดการรขนมาเอง (สธระ ประเสรฐสรรพ, 2561)

การเกดรดวยตนเองนสอดคลองกบ Constructivism Theory เปนทฤษฎทวาดวยการสรางความรโดยผเรยน ทฤษฎนเชอวาการเรยนรหรอการสรางความรเปนกระบวนการทเกดขนภายในของผเรยน โดยทผเรยนเปนผสรางความร ดวยการน าประสบการณหรอสารสนเทศมาเชอมโยงกบความรเดมทมอย มาสรางความหมายในการเรยนรของตนเอง เปนความเขาใจของตนเองจนเกดปญญา คอ “ความร” นนเอง ทานผอานคดวา ตวอยางโครงงานทผานมา...มทกษะนปรากฏบางหรอไม?

- 40 -

ใชผงเหต-ผลในการสงเคราะหความรเพอใชแกปญหา โครงงานการแกปญหาการเกดสคล าในยอดมะพราวทไดน าเสนอไปแลวในบทท 2 เปนตวอยางหนงทใชหลกคดแบบเหตผลในการสงเคราะหความรเพอใชแกปญหา ในบทนจงขอน าเสนอผงเหต-ผล ทถกน ามาใชในการสงเคราะหความรเพอใชแกปญหา

ทานผอานเคยดคลปการเพาะถวงอกของแมลกคหนงไหม การปลกถวงอกในตอนแรกเกดความลมเหลวเพราะอะไร หากจะปลกถวงอกใหไดผลผลตดจะตองท าอยางไร

- 41 -

การเขาใจเรองราวผงเหต-ผล ชวยใหก าหนดตวแปรในงานวจยได ผงเหต-ผลทมรายละเอยดแทรกระหวางเหตตนทางกบผลปลายทางยงชวยออกแบบกจกรรมวจยทนกเรยนแบงกลมกนท างานแลวเอาผลมาตอจกซอวกนใหรค าตอบ why ของปรากฏการณ ตวอยางทยกมาคอ การใชน าหรอแสงทปรมาณตางกน

เสนสน าเงน (เสนบน) ใหความเขาใจวาเมอเพมปรมาณน า ผลปลายทาง (ผลผลตถวงอก กก/วน) เพมขน สวนเสนสสม (เสนลาง) ใหความเขาใจวาเมอเพมปรมาณแสง ผลปลายทางลดลง ในการเพาะถวงอก เราไมตองการผลผลตทลดลง ดงนนเราจะตองลดปรมาณแสง ผงนจงชวยสงเคราะหหาค าตอบหาวธท าใหไดผลผลตดได

กรณศกษาจากการขยายพนธชะคราม โครงงานนเปนของนกเรยนชน ม.1 ทตองการขยายพนธชะคราม ซงเปนพชทองถนทนยมน ามาท าอาหารหลากหลายเมน หากขยายพนธได เขากมโอกาสทจะสรางรายได ในทนนกเรยนเลอกวธปกช ากงชะคราม โดยทดลองท าในขวดพลาสตกใส ทดลองเปรยบเทยบระบบปดกบระบบเปด โดยแตละระบบท าทงหมด 15 กง ใหน าในปรมาณเทากนทกวน หลงจากผานไป 15 วน จงสงเกตการงอกรากของกงทปกไว

- 42 -

ในตอนแรก นกเรยนสรปเพยงวา การปกช ากงชะครามในระบบปด มอตราการงอกของรากสงกวา การปกช าในระบบเปด ครตองสงเสรมใหนกเรยนหาค าอธบายปรากฏการณน ในกรณน ครใหนกเรยนบอกความแตกตางทเกดขนในระบบปดและระบบเปด ท าใหนกเรยนพบวามไอน าเกดขนในระบบปด นกเรยนมกจะตอบสงทเหน แตยงขาดการเชอมโยงระหวางไอน ากบการงอกของราก ดงนนครตองใชค าถามเพอตอนเขาสประตความร

- 43 -

คร: “ไอน ำมำจำกไหน” นกเรยน: “ผมคดวำชะครำมมนคำยน ำออกมำครบ ผมเคยเหนพเอำ

ถงพลำสตกไปคลมชมพ ผมเหนมไอน ำเกำะในถงตอนเชำ” คร “แลวชะครามในขวดทเปดไว มนคายน าไหม” นกเรยน: “มนนำจะคำยน ำเหมอนกน แตเรำมองไมเหน เพรำะมนระเหย

ไปในอำกำศ” คร: “แลวไอน ำทำใหเกดผลอยำงไรบำง” นกเรยน: ................................... คร: “ดนทอยในขวดระบบปดและระบบเปด มควำมแตกตำงกนไหม นกเรยน: “ในระบบปด ดนมควำมช นมำกกวำ ออ...ผมรแลว ไอน ำออกไป

ไหนไมได เลยทำใหดนช น รำกงอกไดดในดนทช นครบ”

นกเรยนรอง “ออ” เมอเขาพบความสมพนธระหวางไอน า ความชนในดน และการงอกของราก เปนความรอยางงายทนกเรยนชน ม.1 สามารถสรางขนไดเองจากการถามตอนของคร หากครกระตนใหนกเรยนหาค าตอบตอวารากงอกออกมาจากต าแหนงไหนของกง ต าแหนงนนมลกษณะอยางไร ท าไมต าแหนงนนจงมรากออกมาได นกเรยนกจะเรยนรไดอกมาก

- 44 -

กรณศกษาจากเกลอหอม เกลอหอม เปนโครงงานยอดนยม ในทน นกเรยนชน ม.2 ไดน าเกลอสะต (เกลอคว) และเกลอทผานการตากแดดจนแหง มาเตมสแตงกลนกหลาบ และกลนพมเสน แลวเปรยบเทยบระดบความหอมและความคงทนของกลน

- 45 -

แมจะเปนการท าเกลอหอมธรรมดา แตสงทท าใหโครงงานนแตกตางจากโครงงานเกลอหอมทวไป คอการทดสอบประสทธภาพของ “ของ” ทท า และพยายามหาความรมาอธบายปรากฏการณทพบ คอ การเจอจางของกลน การทนกเรยนอธบายวาพมเสนเปนของแขง มนจงมกลนทนกวา ครตองกระตนใหนกเรยนดงสาระความรมาอธบายปรากฏการณน สาระวชาการเรองนคอ “การระเหด” หากครฝกใหเขาอธบายจาก “กลไก” การปลอยกลน นกเรยนจะรอยางละเอยดขน

กรณศกษาจากเสนบะหมฟกทอง โครงงานนเปนของนกเรยนชน ม.4 สายศลปภาษา ทชอบกนบะหมแตกอยากใหบะหมนนมคณคาทางอาหารทแตกตางออกไป จงมแนวคดน าฟกทองมาเปนสวนผสมของเสนบะหม และเรมปรบสตรการท าเสนบะหมไขจนกระทงไดสตรทเหมาะสมส าหรบการท าเสนบะหมฟกทอง ทงน นกเรยนไดทดลองหาเวลาทเหมาะสมในการลวกเสน วธการและระยะเวลาทเกบเสนไวไดไมเสย

- 46 -

งานนแตกตางจากโครงงานอาหารทเหนทวไป คอ นกเรยนไดวเคราะหตนทนของเสนบะหม รวมทงสดสวนของวตถดบทมการน าเขาจากตางประเทศ โดยเปรยบกบสตรเดมดวย ดงน

- 47 -

ผเขยนชอบการน าเสนอขอดของเสนบะหม ทนกเรยนไดประมวลขอมลทงหมดเขาดวยกน จนสามารถสงเคราะหขอดทเปนเหต-ผลเพอโนมนาวใหคนเชอวาเสนบะหมของเขาดกวา สะทอนใหเหนความสามารถในการดงความรเดมมาใช และการวเคราะหเชอมโยงจนเหนภาพกวาง อยางไรกตาม การมองเพยงดานดอยางเดยวอาจจะท าใหตดกบดกความคดไดโดยงาย นกเรยนควรตองคดเอาขอดและเสยมาประเมน น าเสนอผลกระทบทงดานบวกและลบ เพอน าไปสการตดสนใจทดทสด

- 48 -

บทท 5 การคดสรางสรรค และการแกปญหา

ความขาดแคลนคอโอกาสทดของการเรยนร

เมอขาดแคลนเครองมอ นกเรยนจ าเปนตองแกปญหาดวยความคดสรางสรรค เพอกาวขามขดจ ากดของความไมมใหได

- 49 -

การคดสรางสรรคและการแกปญหา ขนการคดสรางสรรค (creating) คอการสรางผลตผลหรอสงประดษฐโดยการ

เอาความรเปนวตถดบ รวมทงการน าเอาแนวความคดเดมมาปรบเปลยนจนเกดแนวคดใหม ทงนการสรางสรรคผลงานไมจ าเปนตองเรมตนจากศนยเสมอไป แตอาจจะเปนการดดแปลงหรอปรบเปลยนของเดมทมอยแลวใหดกวาเดมกได พฤตกรรมทแสดงใหเหนถงความคดสรรคของนกเรยน ไดแก การออกแบบ การเขยนภาพ การประพนธอกษร การประพนธบทเพลง การวางแผน และการทบทวนงานเดมเพอสรางผลงานใหมทดกวา การคดสรางสรรคนเปนขนสงสดของทกษะทางปญญาของ Bloom ทประเทศไทยยงไมประสบความส าเรจ ทงนอาจเปนเพราะทผานมา เราใหความส าคญแกผลงานหรอชนงาน มากกวากระบวนการท างานมากเกนไปนนเอง

ความขาดแคลนคอโอกาสทดของการเรยนร ซงมกไมคอยเกดกบโรงเรยนใหญทมเครองมอพรอม เพราะเมอมเครองมอด นกเรยนกแทบไมไดเรยนความรพนฐานอะไรเลย เพยงใชเครองมอนนแลวกไดตวเลขออกมา (สธระ ประเสรฐสรรพ, 2561) แตในโรงเรยนทขาดแคลนเครองมอ นกเรยนจ าเปนตองแกปญหาดวยความคดสรางสรรค เพอกาวขามขดจ ากดของความไมมใหได

ความคดสรางสรรคในการวดผลโดยใชตวแทน ผเขยนขอยกตวอยางโครงงาน “แชมพน ามนมะพราว” ของนกเรยนชน ม.1 ในโรงเรยนขยายโอกาสแหงหนง นกเรยนท าแชมพสระผมทมน ามนมะพราวผสม เพราะเขามความรวาน ามนมะพราวรกษาความชมชนได โดยไมรวาในแชมพมสารชะลางไขมน แตความคดออกแบบแบบการทดลองหาความชมชนของเสนผม และประสทธภาพของการท าความสะอาดทหลดกรอบออกจากการใชเครองมอ (ทไมม)

- 50 -

นกเรยนไมสามารถทดลองกบผมคนได ไมรวาจะวดความชมชนของเสนผมไดอยางไร แตนกเรยนคดเทยบกบใบไม เหนความชมชนเปนน าในเซลลใบไม การรกษาความชมชนคอการทน าในใบไมไมสญเสยออกจากเซลลใบไม ตวแทนการสญเสยความชมชนทวดไดคอน าหนกใบไมทหายไปเมอเอามาสระ (แกวง ) ในแชมพสตรตางๆ สรปวาแชมพสตรทรกษาความชมชนของเสนผม คอสตรทท าใหน าหนกใบไมหายไปนอยทสด

- 51 -

นกเรยนวดประสทธผลของการท าความสะอาดโดยอปมาวาขฝนเกาะผมเพราะผมมน เขาเอาน ามนพชมาทาชอน โรยแปงลงไป เทานกไดตวแทนของเสนผมสกปรกจากฝนและความมนของเสนผมแลว ทเหลอคอพสจนวาแชมพสตรไหน ทลางแปงออกไดโดยการแกวงนอยทสด

- 52 -

นกเรยนท าวจยโดยไมสระผมสกเสน แตไดค าตอบวาสตรไหนรกษาความชมชนเสนผม สตรไหนท าความสะอาดดกวา แนนอนวานกเรยนไมไดค าตอบทถกตอง เพราะใบไมไมใชเสนผม น าในใบไมไมใชความชมชนของเสนผม แปงไมใชฝนทเกาะผม น ามนพชไมใชน ามนทท าใหเสนผมสกปรก แตเชอวานกเรยนไดวธคดมากกวาการเอาไปวเคราะหกบเครองมอเลศหรในมหาวทยาลยพเลยง

- 53 -

แมวานกเรยนจะวดจาก “ตวแทน” ทมองคประกอบไมเหมอนของจรง แตการใชตวแทนท าใหนกเรยนไดทกษะการแกปญหา การทนกเรยนเอะใจถงจดดอยของตวแทนถอเปนทกษะวทยาศาสตรอยางหนง เอาชอนมาแทนเสนผมเปนตวแทนสเอาพกน (ทท าจากขนมา) ไมได และพกนยอมสผมคนจรง (จากรานตดผม) ไมได เสนผมจากรานตดผมยอมสเสนผมคนบนหวไมได...แคนกเรยนใชชอนพลาสตกเพราะเอะใจจากทเคยพบวาลางไขมนออกจากจากจานพลาสตกยากมาก แคนกแสดงทกษะวทยาศาสตรแลวส าหรบเดกชน ม.1 ในโรงเรยนทเอาครประถมมาสอนมธยม ทเราเรยกโรงเรยนขยายโอกาส (สธระ ประเสรฐสรรพ, 2561)

การออกแบบทดลองอยางสรางสรรคในบรบทจรง ทานผอานยงจ าโครงงานอปกรณเกบยอดสะเดาไดไหม นกเรยนตองหาวาอปกรณใหมทพวกเขาท ามประสทธภาพดกวาของเดมหรอไม นกเรยนเปรยบเทยบประสทธภาพของอปกรณทงสองโดยทดลองใชในบรบทจรงซงควบคมปจจยตางๆ ไดยากมาก

- 54 -

นกเรยนออกแบบการทดสอบสงประดษฐของเขาโดยดทงในเรองคณภาพและปรมาณของสะเดา รวมถงความเมอยลาหลงการเกบยอดสะเดา โดยพยายามควบคมตวแปรตาง ๆ เทาทท าได

- 55 -

นกเรยนหลกเลยงทจะใชแบบสอบถามเพอส ารวจวาผใชมความพงพอใจหรอรสกอยางไรบางกบอปกรณของพวกเขา แตพยายามหาวธทดสอบและก าหนดเกณฑคณภาพทสามารถวดออกมาเปนตวเลขเพอใหสามารถน าผลมาเปรยบเทยบกนได

สงทนกเรยนน ามาเปนเกณฑส าหรบเปรยบเทยบประสทธภาพของอปกรณเกบสะเดา ไดแก ระดบคณภาพของสะเดา น าหนกของสะเดาทเกบได และระดบสภาพรางกาย ซงเปนขอมลเชงประจกษทไมไดขนอยกบความเหนของคน จงลด bias หรอความล าเอยงท าใหขอมลดนาเชอถอ แคนกแสดงทกษะวทยาศาสตรและทกษะการท าวจยแลวส าหรบเดกชน ม.3

การออกแบบอยางสรางสรรคทตองไมลมค านงถงบรบท ไมแปลกอะไรทเราออกแบบการทดลองทควบคมปจจยตางๆ ได แตนกเรยนมกลมบรบททกระทบผลการทดลอง การทดลองโดยจบปลวกมาใสขวดในตวอยางตอไปนเปนตวอยางทด เหมาะแกการเอามาเรยนร

- 56 -

นกเรยนเอาไมสะเดามาท าไมประดบเทยมโดยค านงถงปญหาวาไมอาจจะโดนปลวกกน จงท าการทดลองแชทอนไมในสารสกดทไดจากใบขเหลก และใบนอยหนา ทพวกเขารมาวามประสทธภาพในการปองกนปลวก พวกเขาน าทอนไมทแชเสรจแลวไปตากแดด แลวเอามาใสในขวดโหล จากนนใสปลวกตามลงไป

- 57 -

นกเรยนเฝาสงเกตการณเปลยนแปลงของทอนไมและปลวกทกวนเปนเวลา 1 สปดาห โอกาสทปลวกจะตายทงหมดมสงมาก เนองจากเปนการออกแบบวจยทไมไดค านงถงธรรมชาตของปลวก มนไมใชสตวเลยงเชนไก ทอยในทจ ากดรอคอยอาหารจากคน ปลวกหาอาหารเองได และอาหารของมนกแตกตางกนขนอยกบชนดของปลวก โดยทวไปปลวกไมชอบแสงสวาง ชอบทมดและอบชน การทนกเรยนจบปลวกมาใสขวด มนก าลงอยในสภาวะสบสน แปลกถน และมนก าลงดนรนหาทางออกจากขวด จงอาจจะเปนเหตผลทมนไมกนทอนไมทผานการแชในสารสกดทงสองชนด และตายดวยสภาพทอยอาศยและอาหารไมเหมาะกบมน ดงจะเหนไดจากปลวกทอยในขวดโหลทมทอนไมปกต (ไมแชในอะไรเลย) กตายภายใน 3 วน อยางไรกตาม การออกแบบทมชดการทดลองควบคมเชนน กท าใหนกเรยนไดขอสรปวา สารสกดจากใบนอยหนาหรอใบขเหลกมฤทธท าใหปลวกตาย (เพราะในทอนไมปกตทไมผานการแช ปลวกยงอยรอดถง 2 วน)

- 58 -

ความคดสรางสรรคท าใหออกแบบงานวจยไดสนก ขอยกตวอยางโครงงาน “เหยอตกกง” ของนกเรยนชน ม.1 ทอยากรวาเหยอชนดไหนตกกงไดมากกวากน ในตอนแรกนกเรยนออกแบบการทดลองโดยใชเหยอ 3 ชนด ไดแก หวใจไก ไสเดอน และกงฝอย ตกกงพรอมกนในบอจรง และจะสลบต าแหนงเหยอในแตละรอบ ซงเปนการทดลองทควบคมตวแปรไดยากมาก เพราะเปนบอตกกงทนอกจากพวกเขาแลว ยงมคนอนๆ มาตกกงดวย

นกเรยนจงออกแบบการทดลองใหม โดยจบกงทมอายและขนาดเทากนมาเลยงกอนการทดลอง เพอใหกงปรบสภาพเกดความคนชนกบสงแวดลอมใหม หลงจากนน จงน ากงมาทดลองโดยภาชนะโปรงใส มแผนพลาสตกวางคนตรงกลางภาชนะ ทฝงดานหนงของภาชนะวางอาหารทง 3 ชนดไวโดยเวนระยะหางเทาๆ กน แลวจงปลอยกงลงในฝงทไมมอาหาร จากนนดงแผนพลาสตกตรงกลางออก บนทกระยะเวลาและชนดของเหยอทกงเรมกนเปนล าดบแรก

- 59 -

- 60 -

ความคดสรางสรรคท าใหออกแบบงานวจยไดสนกเพราะไมมค าตอบตายตว อาจจะมนกเรยนคนอนๆ ออกแบบการทดลองไดนาสนใจกวาน รปแบบการทดลองตางๆ ทนกเรยนคดมา คอโอกาสการเรยนรของนกเรยนทงหอง

- 61 -

บทท 6 การสอสาร:

หลกฐานแสดงทกษะคดของผเรยน

ความสามารถในการสอสารทแสดงใหผอนเขาใจไดอยางชดเจนและโดนใจ เปนผลจากการประมวลความคดหลายขนตอน

ทงวเคราะห สงเคราะห และเรยบเรยงใหอยในรปแบบ ทเขาใจงาย เลอกใชสอทเหมาะสม เปนผลจากการ

ฝกฝนอยางตอเนองตลอดการท าโครงงาน

- 62 -

การสอสาร : หลกฐานแสดงทกษะคดของผเรยน

การสอสารถกจดเปนกระบวนการส าคญในการท างาน (ways of working) ตงแตอดต ปจจบน และอนาคต ทกษะนเปนทกษะสองทาง ประกอบดวย “ทกษะการรบสารจากสอ” เปนทกษะทใชในรบสารเพอการเรยนร ทตองวเคราะหทงแหลงทมา ความนาเชอถอของสอ ความนาเชอถอของสาร และการตความสารจากสอ และ “ทกษะการสอสาร” ไปยงบคคลอน เปนทงการแสดงใหผอนเหนวาผเรยนเขาใจอยางไร และเปนการประมวลเพอเลอกวธการสอสารไปยงกลมเปาหมายอยางเหมาะสม โดยบทนจะเนนในสวนของ “ทกษะการสอสาร” ไปยงบคคลอน

ทกษะการสอสารไปยงบคคลอน เกดจากการจดกระท าขอมลเพอสอสารผลการท าโครงงานใหอยในรปทเขาใจงาย เพอใหผฟงเกดความเขาใจในเวลาจ ากด อนจะเปนประโยชนทงดานความร หรอตดสนใจตอยอดในการน าไปใช นอกจากนยงหมายรวมถงจรยธรรมในการน าเสนอสาร และการน าสารของบคคลอนมาใชอยางถกตอง

(Trilling & Fadel, 2009, pp. 54–56; วจารณ พานช, 2555, น. 40–44)

การน าเสนอโครงงานในปจจบน ทกษะการสอสารทปรากฎเดนชดในกระบวนการจดการเรยนรแบบโครงงาน

มกจะอยในรปแบบการน าเสนอโครงงาน ทงแบบปากเปลา (oral presentation) แบบโปสเตอร (poster presentation) หรอการเขยนบทความหรอรายงาน (report) ทเปนผลตผลของการท าโครงงาน

จากประสบการณตรงของผเขยนในฐานะกรรมการและผทรงคณวฒทใหขอเสนอแนะโครงงานจ านวนมาก พบวา การน าเสนอโครงงานแบบปากเปลาของนกเรยนสวนใหญเปนการพดตามบททเตรยมไว หรอพดตามสไลด/โปสเตอรทใชน าเสนอ โดยเนอหาของสารทสอ มกจะแบงตามหวขอในรายงานแบบ 5 บท ไดแก บทน า เอกสารและโครงงานทเกยวของ วธการศกษา ผลการศกษา และสรปผลและ

- 63 -

ขอเสนอแนะ บางครงสไลดทใชน าเสนอกบรายงานเหมอนกนเลยทเดยว นอกจากนการน าเสนอสวนใหญยงขาดความสอดคลองของเนอหาในแตละสวน (บท) ทน าเสนอ และบางครงผน าเสนอใหน าหนกทเอกสารหรองานทเกยวของมากกวาผลหรอขอคนพบจากโครงงาน

ส าหรบการน าเสนอโครงงานของนกเรยนเพาะพนธปญญานน คนสวนใหญมกใหความเหนวา แตกตางจากการน าเสนอโครงงานตามปกต อะไรท าใหเกดความแตกตาง และครผสอนพฒนาทกษะการสอสารนอยางไร บทนจงขอน าเสนอกระบวนการทท าใหเกดความแตกตางอยางเดนชด พรอมยกตวอยางผลลพธทเกดขนประกอบเปนกรณศกษา

ใชการทาซ า เปรยบเทยบ ภายใตขอจากดและบรรยากาศ ทผอนคลายเพอพฒนาทกษะการสอสาร

การสอสารเปนทกษะทตองอาศยเวลาในการพฒนา ผานการจดกระบวนการทตอเนองตงแตตนจนจบการท าโครงงาน เพอใหเหนภาพของการพฒนาทกษะนทจะเชอมโยงไปยงทกษะคดของผเรยน ผเขยนจงขอยกตวอยางขนตอนการจดกระบวนการเรยนรทเปนแกนหลกส าคญไวในสวนน

สงทส าคญในการพฒนาผเรยนระหวางการท าโครงงาน คอ บรรยากาศการเรยนรทผอนคลาย และเปนกลยาณมตร มการรบฟง และการใหขอเสนอแนะเพอพฒนา ในสวนนครเพาะพนธปญญาจะตองน ากระบวนการจตตปญญามาปรบใชเพอสรางบรรยากาศทปลอดภยในชนเรยน

ส าหรบการพฒนาทกษะการสอสารของผเรยน ผเขยนขอสรปหลกการส าคญโดยไลเรยงตามล าดบการท าโครงงาน เปน 3 ขนตอน ดงน

- 64 -

ข นท 1 หาประเดนหลกของโครงงาน ขนนถอเปนขนตอนแรกในการท าโครงงานฐานวจย และเปนขนตอนส าคญใน

การฝกฟง และฝกพดโนมนาวผอน ถอเปนขนตอนส าคญในการสรางความกลาทจะพดหรอน าเสนอความคดเหนของตนเองตอหนาคนอน ในขนนครจะเปดโอกาสใหนกเรยนทกคนไดพดแสดงความคดเหน อยางนอยในกลมยอย และตงใจฟงในขณะทเพอนพด

ตวอยางกจกรรมจตตปญญาเพอสรางความไวใจและฝกการสอสาร ของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนตน โรงเรยนทานตะวนไตรภาษา จงหวดสมทรสาคร โดยการปดตาและสอสารระหวางกนเพอใหคของตนสามารถเดนผานอปสรรคไปยงเปาหมาย หลงจดกจกรรม นกเรยนสรปสงทไดเรยนรดวยการฟงและสะทอนคดรายบคคล รวบรวมเปนขอเรยนรของกลม และน าเสนอในชนเรยน

นอกจากผเรยนจะไดฝกพดและฟง ทงความคดและความรจากสงทตนไดคนควาหรอสอบถามผร ผเรยนยงตองวเคราะหและสรปความรทได เพอจะเขาสการตดสนใจเลอกประเดนหลกในการท าโครงงานรวมกนทงชนเรยน ในขนนผเรยนจะไดรบการพฒนาทงทกษะการประเมนสอ และประเมนความนาเชอถอของขอมล ครอาจถามค าถามเหลานระหวางทาง อาท

- 65 -

“ไดขอมลจากทใด เชอถอไดแคไหน” “รไดอยางไรวาขอมลทคนควา หรอสอบถามมา มความถกตอง”

“มวธตรวจสอบความถกตองของขอมลอยางไรไดบาง”

กระบวนการนยงมงเนนการเตมเตมความรจากเพอนในกลม/ในชนเรยน อยางไรกตามในกรณทความรนนผด ครจะยงไมบอกทนทวา “ผด” แตจะเปดโอกาสใหเพอนใหความเหน หรอเสรมขอมลเพมเตม และรวมกนพจารณาประเมนความรนนอกครง ถาไมมใครเหนวาผด ครจะท าการแกไขใหในทายทสด

ขนตอนนจะเกดขนซ าๆ ย าๆ ในชวงแรก เพอใหนกเรยนเกดความเคยชนกบการสอสาร น าเสนอความรและแนวความคดของตนเองไปยงผอน และเพอเปนการพฒนาทกษะคดของนกเรยน นกเรยนบางคนอาจพฒนาทกษะการพดโนมนาวผอน โดยเฉพาะในระหวางการน าเสนอ และโหวต (vote) เพอเลอกประเดนหลกในการท าโครงงาน

นอกจากการพฒนาทกษะการพดน าเสนอแลว ขนนสามารถฝกการสรางภาพเพอสอสารใหเหนภาพรวม โดยน าเสนอผานแผนผงความคด (mind map) ทใชสอประมวลความรทเกยวของ ถอไดวานกเรยนไดพฒนาการสรางสอประกอบการน าเสนอ ดงตวอยาง

- 66 -

ภาพแสดงชอโครงงานทอยภายใตประเดนหลกของโรงเรยนทน าเสนอในรปแบบแผนผงความคด

ภาพน าเสนอกรอบการท าโครงงานของโรงเรยนทอยภายใตประเดนหลก “กลวยไม” โดยใชรปภาพและแผนทประกอบการน าเสนอ

- 67 -

ข นท 2 หาโจทย ออกแบบโครงงาน และลงมอทาโครงงาน ขนนนกเรยนจะไดฝกการวเคราะหสาร (ขอมล ความร) จากบคคลหรอ

เอกสารทเกยวของ และสอไปยงเพอนในกลม ในทกๆ ขน ตงแตหาโจทย ออกแบบโครงงาน และลงมอท า โดยใชการน าเสนอทงในกลมยอยและในชนเรยน เพอกระตน ท าซ า ย าจนเกดความคนชน

ในชวงแรก ครอาจใหนกเรยนแตละคนเขยนแนวคดของตนเองใสกระดาษโนตแผนเลกและแปะรวมกนเปนโปสเตอรของกลม เพอใหทกคนไดอาน และเชอมโยงน ามาซงความเหนของกลม

หลงจากนน เมอไดแนวทางของกลมแลว ครอาจฝกใหนกเรยนเขยนสงทจะน าเสนอบนกระดาษฟลปชารท (flipchart paper) เรมแรกนกเรยนอาจจะเขยนเปนความเรยง ดงรปดานลาง

- 68 -

หลงจากนน คอยปรบใหนกเรยนสกดประเดนส าคญ และฝกใหนกเรยนเลา ความร กระบวนการทท า อยางเปนล าดบขนตอน มตรรกะ โดยอาจปรบใชแผนผง (flow chart) และไดอะแกรม เปนเครองมอชวย

อกสงทส าคญ คอ การฝกใหนกเรยนไดนาเสนอตอหนาเพอนในช นเรยน โดยกาหนดเวลาและรปแบบทเหมาะสม อาท 3 นาท ส าหรบการน าเสนอโครงรางโครงงานในกระดาษฟลปชารท 1 หนา รวมไปถงฝกต งคาถามจากสงทไดฟง ใหมากทสดเทาทจะเปนไปได เพราะสงเหลานจะชวยพฒนาทกษะคดวเคราะหและสงเคราะห ซงเปนพนฐานในการตอยอดเพอประมวลและจดกระท าขอมลเพอการน าเสนออยางมประสทธภาพ

สงทครควรเนนในขนตอนน คอ การเปรยบเทยบการนาเสนอของนกเรยนแตละกลม โดยเปรยบเทยบท งวธการพดนาเสนอ รวมไปถงวธการจดกระทาขอมลเพอนาเสนอ เนนไปทการช จดเดนของงานนาเสนอแตละงาน รวมถงวธการนาเสนอของแตละกลม เพอเปนตวอยางใหกบนกเรยนกลมอน ไดพฒนาตนเอง ครควรหาจดเดนแมแตประเดนเลกนอยในการน าเสนอ อาท ขนาดตวหนงสอทใช สทใชในสอน าเสนอ การเลอกภาพ การเลอกใชค าเพอสอสารอยางเหมาะสม รวมไปถงการอางอง

- 69 -

ทมาของภาพทน ามาใช อางองขอมลทน าเสนอ เพอเปนทงก าลงใจใหแกนกเรยน และยงเปนการเตมเตมประเดนตางๆ เพอฝกการน าเสนอใหมประสทธภาพ

ข นท 3 ประมวลและสอสารโครงงาน

ขนนจดเปนขนสดทาย เมอไดผลการศกษาทเกดจากการท าโครงงาน จะตองมการจดกระท าขอมลทได (ทกษะคดวเคราะหและสงเคราะห) กอนทจะน าผลดงกลาว มาประมวลและเลอกรปแบบเพอน าเสนอขอมลอยางเหมาะสม ภายใตเ วลาและทรพยากรทจ ากด (อาท จ านวนหนาของสไลด จ านวนกระดาษทใชประกอบการน าเสนอ รปแบบสอทใชน าเสนอ ฯลฯ) สงเหลานลวนเปนปจจยส าคญทกระตนใหนกเรยนเลอกน าเสนอประเดนเดน หรอชจดเดน ของโครงงาน โดยอาจน าเทคนคกระดาษหนาเดยว (ดงตวอยาง) เปนเครองมอชวยในขนนได

ตวอยางการปรบเทคนคสรปทกอยางลงในกระดาษแผนเดยวในการน าเสนอประเดนท าวจยปลากด

- 70 -

ผเขยนขอสรปเปนประเดนส าคญทควรค านงถงในการสอสาร ออกเปน 2 สวน คอ

1. สอ คอ วธการ รปแบบ หรอชองทางในการสงสารไปยงบคคลอน ในการท าโครงงานมกมสอหลกทใช 2 รปแบบ คอ การพดน าเสนอ หรอ การสอผานชนงาน อาท บทความ โปสเตอร

2. สาร คอ สงทผน าเสนอตองการสงไปยงบคคลอน ในการน าเสนอโครงงาน สงทผน าเสนอจะตองค านงถง มหวใจหลก คอ ผรบสารคอใคร และ ผรบสารอยากฟง / อยากรอะไร โดยมาก ผน าเสนอมกบอกในสงทอยากเลา แตถาตองการใหเกดการน าเสนออยางมประสทธภาพจ าเปนจะตองมองในมมของคนฟงเชนกน วาจะไดประโยชนอะไรจากการเสพสารน

กรณศกษาการน าเสนอผลของโครงงานรองเทาหอยเพอการผอนคลายกลามเนอ

ดงทกลาวขางตน หลายครงผเขยนพบวาการน าเสนอโครงงานแบบปากเปลาประกอบสไลดและรายงานแทบจะเหมอนกน ตวอยางนจะชใหเหนวา เมอรปแบบของสอตางกน ควรจะด าเนนการหรอจดกระท ากบสารใหอยในรปแบบทเหมาะสม

ตวอยางน จงเปนตวอยางของการเปรยบเทยบสารทน าเสนอในรปแบบตางกน โดยภาพบนเปนการน าเสนอผลในรายงาน และภาพลางเปนการน าเสนอผลแบบเดยวกนในสไลดประกอบการน าเสนอแบบปากเปลา

- 71 -

ภาพจากรายงานน าเสนอผลการทดสอบประสทธภาพของรองเทาหอยในการผอนคลายกลามเนอ

ภาพจากสไลดประกอบการน าเสนอแบบปากเปลา แสดงผลการทดสอบประสทธภาพของรองเทาหอยในการผอนคลายกลามเนอ

โดยปกตเมอมการเปรยบเทยบตวแปรตน (รปแบบของการเรยงหอยบนรองเทา) กบตวแปรตาม (ระดบการผอนคลายกลามเนอเทา) หลายครงผน าเสนอจะ

- 72 -

เขยนเฉพาะค าอธบายของรปแบบทแตกตางกน อาท เรยงเปนระเบยบ เรยงตามลกษณะเทา เรยงแบบกระจาย (แกน x ของภาพลาง) ลองนกภาพตาม ถากราฟแทงในภาพไมมรปแบบการเรยงหอยบนรองเทาประกอบ ผฟงจะตองกลบไปนกถงรปแบบของการเรยงหอยบนรองเทา ซงคอนขางล าบาก แตเมอผน าเสนอน าภาพและกราฟแทงมาประกอบการน าเสนอแบบปากเปลา จะเหนวา ภาพดานลางสอไดอยางชดเจน ท าใหผฟงสามารถเขาใจประเดนทตองการสอไดในระยะเวลาอนสน

จะเหนวารปแบบการน าเสนอผลทง 2 ภาพถกเลอกใชใหเหมาะกบวธการ/รปแบบสอ โดยภาพบนใชตารางน าเสนอผลในรายงาน มขอดและเหมาะสม นนคอ ในรายงานผอานไมถกจ ากดดวยเวลาจงสามารถอานขอมลท ใหอยางละเอยดได และรายละเอยดในตารางท าใหเราเหนการกระจายตวของขอมลซงปองกนการแปลผลทผดพลาดได ในขณะทการใชกราฟแทงประกอบรปน าเสนอผลในสไลดการน าเสนอแบบปากเปลา ท าใหผฟงมองเหนความแตกตางไดอยางชดเจนวา กราฟแทงสเขยวแสดงคาทสงทสด

เมอเปรยบเทยบการน าเสนอผลทง 2 แบบ จะเหนวามจดเดน จดดอย ทตางกน นนคอ

- 73 -

รปแบบการน าเสนอ ภาพบน (ส าหรบรายงาน)

ภาพลาง (ส าหรบสไลด)

จดเดน - ใหรายละเอยดของขอมลครบถวน

- เหนแนวโนมและการกระจายตวของขอมล

- เหนความแตกตางของขอมลไดอยางชดเจน

- น าภาพทแสดงรปแบบรองเทาประกอบกราฟแทงชวยในการเปรยบเทยบ

จดดอย - ใชเวลาในการประมวลผล - เปนการน าเสนอแบบภาพรวม มโอกาสทจะวเคราะหผลผดพลาดได

ประเดนทสามารถพฒนาใหดยงขน

- ใสกรอบหรอเนนสขอความของขอมลทโดดเดน เพอชวยในการประมวลผลของผอาน

- เพมเตมเสนแสดงสวนเบยงเบนมาตรฐาน (SD) ของขอมล เพอแสดงใหเหนถงการกระจายตวของขอมล

- ระบแกน X และ แกน Y ของกราฟ ถามหนวยควรระบเชนกน

จากกรณตวอยางน พบวา นกเรยนมความสามารถในการประเมนเพอเลอกน าเสนอขอมลดวยวธทเหมาะสมกบรปแบบทตองการสอ อยางไรกตามการน าเสนอขางตนยงสามารถปรบและพฒนาใหสมบรณยงขนได ดงรายละเอยดในตาราง

กรณศกษาการใชไดอะแกรมประกอบการน าเสนอปญหา กรณนเปนตวอยางจากโครงงานสงประดษฐทพบไดบอย โครงงานนนกเรยนน าเสนอโดยเรมจากการโนมนาวใหผฟงเหนความส าคญของการพฒนา “ตะขาบ” หรออปกรณในการไลกระรอก หลงจากนน จงน าเสนอขอจ ากดของเครองมอแบบเดม เพอชใหเหนประเดนทนกเรยนตองการท าโครงงาน ดงภาพ

- 74 -

นอกจากน นกเรยนยงเลอกใชผงเหต-ผล ในการอธบายสมมตฐาน ทน าไปสการวดตวแปรตาม ปรากฏดงรปดานลาง

การน าเสนอปญหาและสมมตฐานในการท าโครงงานตามล าดบและรปแบบขางตน นอกจากจะท าใหผฟงเหนความส าคญของโครงงานอยางชดเจน ในมมของ

- 75 -

นกเรยน ซงเหนไดชดวาผานการฝกคดวเคราะห สงเคราะหมาหลายขน จนในทายทสด เกดเปนการน าเสนอนได

กรณศกษาการใชเอกสารทเกยวของในการก าหนดวธการศกษา กรณศกษาน น าเสนอตวอยางของการเลอกวธการศกษา จากการวเคราะหปญหาของผลตภณฑ ในทนคอ เหดหยอง โดยพจารณาจากปจจยทสงผลตอการเกบเหดหยอง นกเรยนไดน าเสนอดงรป

ในภาพขางตน นกเรยนวเคราะหปจจยตางๆ โดยใชความรจากเอกสารทเกยวของ ประกอบกบการน าหลกการทางวทยาศาสตรทเคยเรยนมาใช เหนไดจากการกลาวถงปญหาการเหมนหนของไขมนจากปฏกรยาออกซเดชน นกเรยนในระดบมธยมศกษาตอนตนกลมนตองวเคราะหและประยกตความรทเคยเรยนมาแตกยอยเปนประเดน เพอน าไปสการออกแบบโครงงาน และจากแผนผงขางตน นกเรยนแยกวธการศกษาออกเปน 2 สวน เพอศกษาปจจยในแตละดานใหชด มการควบคมการทดลอง และยงพยายามเลอกตวชวดทเหมาะสมเพอการศกษาผลทเหมาะกบเครองมอทตนม

- 76 -

พรอมทงมการออกแบบตารางในการบนทกผล แสดงใหเหนถงการคดรอบดานและการวางแผนการศกษาอยางรดกม ดงรปตอไปน

- 77 -

จากสไลดน าเสนอทงหมด จะเหนวา นกเรยนไดวเคราะหและน าปจจยทสงผลตอการยดอายเหดหยองมาใชในการออกแบบการศกษา รวมถงการสรางสรรควธการเกบขอมลทเหมาะกบบรบทของตนเอง

กรณศกษาการสรปและประเมนผลอยางเปนระบบ เพอน าไปสการสงเคราะหขอเสนอแนะ กรณตวอยางน เปนผลงานของนกเรยนระดบมธยมศกษาตอนตน ทสนใจปญหารอบตวเกยวกบการกนเหยอของกงในบอตกกง ในการท าโครงงานน จะเหนวานกเรยนไดเรยนรทงชววทยาและพฤตกรรมของกงในการกนอาหาร รวมทงการบนทกและวเคราะหเพอน าเสนอผลการศกษา และทส าคญทสดคอ การอภปรายผลในแงมมตางๆ เพอน าไปสขอเสนอแนะแกผเกยวของ

จากภาพขอมลทนกเรยนบนทกผลการศกษา เมอน าเสนอขอมลแบบปากเปลา นกเรยนไดเลอกการน าเสนอผลแบบตาราง เพอใหครอบคลมรายละเอยดทเกยวของ และเพอชวยสอสารใหผฟงเหนขอมลไดอยางรวดเรวจงใชสเปนตวแทนของ

- 78 -

อาหารแตละแบบ จะเหนวา นกเรยนคดวเคราะหและเลอกใชรปแบบการน าเสนอทเหมาะสมโดยผนวกจดเดนเขาดวยกน

จากผลการศกษา นกเรยนไดน าความรทางชววทยาและพฤตกรรมของกงทสบคนจากแหลงขอมลตางๆ มาใชในการอธบายปรากฏการณทเกดขนในจากการทดลอง โดยเลอกประเดนทเหมาะสม แสดงใหเหนวาผเรยนมความเขาใจในเนอหาอยางดจนสามารถน าไปใชได

- 79 -

นอกจากน นกเรยนน าบรบททเกยวของ มาใชในการประเมนและตดสนใจ โดยใหขอเสนอแนะแกผเกยวของ ดงรปดานลาง

ภาพแสดงผงเหต-ผลของจากการใชหวใจไกตกกงทสงผลตอนกตกกงและผประกอบการ

จากสไลดน าเสนอตงแตตนจนจบจะเหนวา นกเรยนกลมนมทกษะคดวเคราะห สงเคราะห และประเมนคา ดงแสดงในการน าเสนอโครงงานศกษาเหยอตกกงน

- 80 -

กรณศกษาตวอยางสไลดน าเสนอ การน าเสนอขอมลตางๆ ของนกเรยนยงมความหลากหลาย ในสวนนผเขยนไดคดเลอกตวอยางสไลดทมความนาสนใจ ชดเจน และเขาใจงายมาใหเรยนร อาท

1. การน าเสนอกรอบการวจยโดยใชภาพเปรยบเทยบ และรวบรวมประเดนทเกยวของไวในสไลดเพยง 1 หนา จะเหนวา นกเรยนกลมนตองวเคราะหปญหาและปจจยทเกยวของกอนจะสรปเฉพาะแกน หรอ สาระส าคญของโครงงานตนเองไวในสไลดเพยงหนาเดยว

- 81 -

2. ตวอยางการน าเสนอวธการศกษาทงาย กระชบ แสดงตวแปรตน ตวแปรตาม และตวแปรควบคมอยางชดเจน อกทงยงเลอกแสดงประเดนทเหมาะสมในการสอใหผฟงเหนกระบวนการศกษาอยางครบถวน

3. การน าเสนอผลการศกษา โดยใชภาพจรงประกอบตารางแสดงผลเพอชวยในการแปลผลทสมจรง

- 82 -

4. การน าเสนอผลการศกษา โดยใชสและค าอธบายเพมเตมเพอเนนใหเหนสวนส าคญของผลการศกษา

กรณศกษาตวอยางโปสเตอแบบอนโฟกราฟก (infographics) ยคนเปนยคทคนใหความสนใจกบภาพทสอขอมลทชด อาจอยในรปของภาพทมขอความหรอค าอธบายสนๆ ประกอบ หรอทคนเคยในนามอนโฟกราฟก ในสวนนผเขยนไดหยบตวอยางของภาพอนโฟกราฟกของนกเรยนทท าโครงงานพฒนาถงขยะแบบกดทเหมาะกบการใชในหองน า ดงภาพ

- 83 -

จากภาพจะเหนวา นกเรยนเลอกประโยชนและจดเดนของถงขยะแบบกดทพฒนามาสอสาร โดยใชภาพทแสดงอากปกรยานนประกอบ

ดงทกลาวมาตลอดในบทน การสอสารนน ผน าเสนอตองค านงถงวาผรบสารสนใจทจะฟงสารแบบไหน ในการสรางอนโฟกราฟก นกเรยนตองทงคดวเคราะหและสงเคราะหขอมลเพอเลอกสารทตองการสอใหตรงจด นอกจากนยงตองคดสรางสรรคเพอออกแบบการน าเสนอใหเหมาะกบขอมลทตองการสอดวย

- 84 -

บทท 7

การตระหนกร

การใชขอเขยนสะทอนคดประกอบการตความ โดยเชอมโยงกบ

พฤตกรรมทคาดหวงของการตระหนกรในตนเองจะสามารถ

สะทอนภาพการตระหนกรของผเรยนแตละคนไดเปนอยางด

- 85 -

การตระหนกร

ท าไมตองตระหนกร

สงคมปจจบนมการเปลยนแปลงอยางรวดเรว มความผนผวนและซบซอน จนอาจเกดสภาวะวกฤต ท าใหมนษยในสงคมไมอาจแกไขปญหาหรอจดการกบชวตตนได นบแตป พ.ศ.2542 ทประเทศไทยเรมตนตวเพอใหเกดการปรบปรงคณภาพการศกษา ท าใหเกดการปฏรปการศกษาขน และค าวา การจดการเรยนรทเนนผเรยนเปนส าคญและทกษะแหงศตวรรษท 21 ไดถกกลาวถงในวงกวาง เนองดวยการจดการเรยนรทยดเอาสาระวชาเปนตวตงเพยงอยางเดยว ไมสามารถพฒนาผเรยนใหสามารถเผชญกบโลกจรงในสงคมทซบซอนได หวใจส าคญของการจดการเรยนรจงจ าเปนตองจดประสบการณใหผเรยนไดเรยนรในสถานการณและบรบทจรง เพอใหเกดการพฒนาครบทกดาน (กาย จต อารมณ สงคม และสตปญญา) ดงตวอยางแนวทางการจดการเรยนรทสามารถพฒนาผเรยนทงทางดานความคดและสตปญญาทกลาวมาแลว

ในบทนผเขยนขอน าเสนอผลทเกยวของกบเจตคต นนคอ “การตระหนกร” อนเกดจากกระบวนการจดการเรยนรทอาศยหลกแนวคดทวา การวจย คอเครองมอพฒนาทงความรและทกษะ เนนพฒนากระบวนการเรยนรใหเกดขนในตวผเรยน มใชมงผลลพธทเกดจากการรจ า เพราะความรและทกษะเกดจากประสบการณตรงของผเรยน ภายใตบรบททมความแตกตางหลากหลาย

การตระหนกร เปนทกษะชวตทส าคญ กลาวไดวาเปนรากฐานส าคญทท าใหผ เรยนเปนนกเรยนรตลอดชวต ( life-long learner) เพอสงผลใหบคคลนนด าเนนชวตอยางมประสทธภาพและสามารถด ารงชวตไดอยางมความสข เพราะบคคลทมความตระหนกรในตนเองจะสามารถพฒนาตนเองใหดขนในดานตางๆ และสามารถแสดงออกพฤตกรรมอนเหมาะสมในการด าเนนชวตได

- 86 -

นกจตวทยาบางทานกลาวไววา การตระหนกร ในตนเองเปนหนงในองคประกอบหรอรากฐานทส าคญของความฉลาดทางอารมณ หรอ emotional intelligence (Goleman, 2001) การตะหนกรในตนเองหรอ self-awareness เปนทกษะซงบอกความสามารถในการรบรอารมณ ความรสกของตนเองตามสภาพจรง สามารถประเมนเพอคนหาและเขาใจจดเดน ขอบกพรองหรอขอควรพฒนาปรบปรงของตนเองตามความเปนจรงเพอสามารถเปลยนแปลงตนเองได รวมถงเขาใจความแตกตางระหวางบคคล การตระหนกรในตนเอง จงหมายรวมถง การรเทาทนในอาการทางกาย อารมณ และความนกคดของตนเองทเกดขนในสถานการณตางๆ รวาตนเองคอใคร และ ตองการอะไร ความตระหนกรน เกยวของอยางมากกบ ความภาคภมใจในตนเอง หรอ self-esteem ซงหมายถง ความรสกวาตนเองมคณคา คนพบและภมใจในความสามารถดานตางๆของตนเอง มความมนใจ และเชอมนในความสามารถของตน และมความนบถอตนเอง ดงนนบคคลทเหนคณคาในตนเองสงจะสามารถเผชญอปสรรคทเกดขนอยางมนใจ ยอมรบสถานการณทท าใหตนรสกผดหวง ทอแท กลาเผชญดวยความกลาหาญและความหวงทจะฝาฝนอปสรรคนนได ท าใหมความสขและด าเนนชวตตามทตนปรารถนาไดอยางดและประสบความส าเรจในทสด (ชยวฒน วงศอาษา, 2556; ยงยทธ วงศภรมยศาสนต และ สวรรณา เรองกาญจนเศรษฐ, 2553)

ปญหาความยงยาก เปนทรกนวาการสรางความตระหนกรใหเกดขนนนยากพอควร แลวครจะท า

อยางไรใหนกเรยนเกดการตระหนกร หรอไดรบการพฒนาใหดยงขน มกเปนประเดนทครมองขาม ดวยมวกงวลกบท าอยางไรให สอนทน สอนจบ หรอ คะแนน O-NET สงขน เปนไปตามแนวทางหรอนโยบายทโรงเรยนก าหนด สงผลใหครมงบรรลความรทตองถายทอด จนอาจละเลยการสรางทกษะ เจตคต หรอคณลกษณะบางประการ ดวยเหตผลคอ ไมมเวลา (ขอมลจากทผเขยนไดฟงมา) กเปนครเพยงสวนหนงเทานนทคดและท าเชนน ปจจบนมโรงเรยนทางเลอกและอกหลายโรงเรยนในประเทศไทยทมองการณไกล ใหความส าคญกบการพฒนาทกษะอนควบคไปกบความร มองวา การศกษา

- 87 -

ในปจจบนและอนาคต เดกจ าเปนตองมทกษะมความสามารถเพอน าไปปรบใชในชวตและการท างาน โรงเรยนและคณครเหลานนจงพยายามปรบเปลยนตนซงจะสงผลใหผเรยนสามารถปรบเปลยนพฒนาผเรยนไดเชนกน

การตระหนกรดงทกลาวแลววาเปนทกษะชวตทส าคญประการหนง ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน (สพฐ.) ไดระบใหตองวดและประเมนผลผเรยนอยางสม าเสมอ มเอกสารตวชวด ใหครไดบนทกผลการประเมน ทครตองท าเอกสารดงกลาวใหครบถวนสมบรณ แตใครจะรวากวาจะมาเปนตวเลขผลการประเมนนน ควรท าอยางไรบาง ขอมลนนตรงหรอสะทอนความเปนจรงมากนอยเพยงใด จากค าอธบายความหมายของความตระหนกรและเหนคณคาในตนเองและผอน สพฐ. ไดใหค าอธบายความหมายของความตระหนกรรวมไวกบการเหนคณคาในตนเองและผอน ไววา การตระหนกรและเหนคณคาในตนเองและผอน หมายถง การรความถนดความสามารถ รจดเดนจดดอยของตนเอง เขาใจความแตกตางของแตละบคคล รจกตนเอง ยอมรบ เหนคณคาและภาคภมใจในตนเองและผอน มเปาหมายชวต และมความรบผดชอบตอสงคม โดยทการเหนคณคาในตนเองจะเกดขนเมอไดรบความรก การยอมรบ ค าชนชมจากบคคลรอบขาง เปนความรสกมนคงในจตใจ ท าใหรสกวาตนเองมคณคา ส าหรบการเหนคณคาในผอน จะเกดขนเมอผเรยนยอมรบความแตกตางระหวางกน เคารพในสทธของตนเองและผอน ชนชมและมองเหนดานดของ

- 88 -

ผอน และไมตดสนคณคาของคนจากสงภายนอก ดงนนการตระหนกรและการเหนคณคาในตนเองและผอน จงมความเกยวของสมพนธกน เพราะทงคไดรบการพฒนาหรอเกดจากประสบการณทผเรยนไดสมผสและทดลองท าจนส าเรจ เปนผลจากการทแตละคนนนรความถนดของตน ยอมรบในขอจ ากด รจดแขง จดออน จนน าไปสการฝกฝน ความหมนเพยร ภายใตสภาวะแวดลอมและปจจยเกอหนนทางบวก ครผสอนจงเปนบคคลส าคญทชวยพฒนาทกษะนได (แผนงานสรางเสรมสขภาพจต, 2555)

เปดใจตางไดเรยนร การจดการเรยนรแบบโครงงานฐานวจย (RBL) สงหนงส าหรบครทเขารวม

โครงการไดตกตะกอนตอการออกแบบการเรยนร คอ การใชจตตปญญา ใชจตวทยาเชงบวกตอการจดการเรยนร ใชกจกรรมเพอปรบเปดฐานใจ เปดพนทใหเดกนกเรยนรสกปลอดภย มอสระ รจก เขาใจตนเองและผอน กจกรรมตางๆ ทถกออกแบบอยางมความหมาย เพอใหเดกไดฟงอยางลกซง จนไดเรยนรผานการตกตะกอนความคด ไดพบคณคาขององคความรจากปราชญชาวบานทอยในชมชนของตนเอง หรอไดสมผสจนเกดประสบการณทมความหมายซงเกยวของกบบรบทจรงของเขาเอง ไมใชการบอกใหจ าหรอเปนอ านาจสงใหท าจากคร ครฟงเดก เดกฟงคร อสรภาพเกดขน คณคาความเปนมนษยถกพฒนาทงครและเดก การลงมอท าโครงงานอนเปนภาระงานททาทาย ผานกนมาดวยความยากล าบาก ตองอดทน เพยรพยายาม รวมกนท างานเปนทม และแลกเปลยนเรยนรรวมกนทงหองเรยน พฒนาการของผเรยนทเกดจากสถานการณ ประสบการณ จากปฏสมพนธกบเพอนๆ คร ผปกครอง ชมชน สงแวดลอม ปฏกรยาโตตอบไปมา ท าใหขอบเขตการรบรของเขาหลานนขยายกวางขน เกดการเรยนรและเตบโตขนทงทมาจากความส าเรจหรอลมเหลว นนคอ สงทผเรยนตองเผชญ แกไขเอง ตามภาระงานทเขามอสระเลอกเอง ก าหนดเอง และนนคอโอกาสและอสรภาพทผเรยนไดจากคร เปนพลงส าคญทคอยเดนเคยงขาง ประคบประคองไปกบผเรยน ใชการฟงและปอนค าถาม เพอชวยยอยสงตางๆใหผเรยนไดคอยๆ ใครครวญ คนหาค าตอบผานวธการของผเรยนเอง ความใสใจของครและค าถามทครคอยปอนใหคด จงเปนเหมอน

- 89 -

แสงจากตะเกยงทใหทงความอบอนและความสวาง เปนแนวทางใหผเรยนเดนไปสจดหมายปลายทางทเขาเปนผก าหนด การประเมนจงสามารถท าไดเปนธรรมชาตและตลอดเวลา ไมวาจะจากพฤตกรรม ค าพด การสนทนาโตตอบ การน าเสนอผลงาน ตลอดจนการพดคย การเขยนสะทอนเพอบอกความรสก อารมณ ความคด ครมหนาทส าคญคอเฝาตดตามประเมนเพอดการพฒนา ( formative assessment) จากการบนทกเกบรวบรวมขอมลตางๆ ทงโดยตรงจากคร นกเรยน และผเกยวของคนอนๆ เพอน ามาแปลผล จากพฤตกรรม ค าพด ขอค าถามทปรากฏจากเกณฑทครตองสรางขน ดงนน การวดและประเมนผลจงมความส าคญเพอใหผเรยนสามารถพฒนาไดตรงประเดน

ตวชวยการประเมน ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา (2554) ไดระบตวชวดและพฤตกรรม

ทคาดหวง เพอเปนแนวทางหรอตวชวยใหครสามารถระบพฤตกรรมอนพงประสงคไดอยางถกตอง ดงแสดงในตารางท 1

ตารางท 1 พฤตกรรมทกษะชวตทคาดหวงและตวชวดทเกยวของกบการตระหนกรและเหนคณคาในตนเองและผอน ส าหรบระดบมธยมศกษา (ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา, 2554, หนา 6)

พฤตกรรมทกษะชวตทคาดหวง ตวชวด 1. รจกความถนด ความสามารถและ บคลกภาพของตนเอง

1.1 วเคราะหความถนด ความสามารถ ของตนเองได 1.2 วเคราะหลกษณะสวนตน อปนสย และคานยมของตนเองได

2. รจกจดเดนจดดอยของตนเอง 2.1 วเคราะหจดเดนจดดอยของตนเองได 2.2 ก าหนดเปาหมายในชวตของตนเองไดอยางเหมาะสม

3. ยอมรบความแตกตางระหวางตนเองและผอน

3.1 ยอมรบในความแตกตางทางความคด ความรสก และพฤตกรรมของตนเองและผอนไดอยางมเหตผล

4. มองตนเองและผอนในแงบวก 4.1 สะทอนมมมองทดของตนเองและผอนได

- 90 -

พฤตกรรมทกษะชวตทคาดหวง ตวชวด 5. รกและเหนคณคาในตนเองและผอน 5.1 แสดงความรสกรกและเหนคณคาในตนเองและ

ผอนได 5.2 น าเสนอคณลกษณะทดมคณคาของตนเองและผอนได

6. มความภาคภมใจในตนเองและผอน 6.1 แสดงความรสกภาคภมใจในความสามารถ ความดของตนเองและผอน 6.2 แสดงความสามารถและความดงามทตนเองภาคภมใจ ใหผอนรบรได

7. มความความเชอมนในตนเองและผอน

7.1 กลาแสดงออกทางความคด ความรสก และการกระท าของตนเองดวยความมนใจ 7.2 ยอมรบในความคด ความรสกและการกระท าทดของผอน

8. เคารพสทธของตนเองและผอน 8.1 เคารพในสทธของตนเองและผอนตามวถประชาธปไตย 8.2 ปฏบตตามสทธของตนเอง

9. มทกษะในการก าหนดเปาหมายและ ทศทางสความส าเรจ

9.1 ก าหนดทศทางและวางแผนการด าเนนชวตไปสเปาหมาย หรอความส าเรจทตนเองคาดหวงได 9.2 ปฏบตตามแผนการด าเนนชวตทก าหนดไวและปรบปรง ใหมโอกาสประสบความส าเรจตามเปาหมายได

เนองจากทกษะชวตเปนทกษะพนฐาน ดงนนในการจดกระบวนการเรยนรทกษะเหลานจงไมไดยดตดกบสาระวชาใด สามารถบรณาการเขากบ 8 สาระการเรยนรใดกได เพยงแตจดการเรยนรแบบมสวนรวม ทผเรยนเรยนรจากประสบการณจรง หรอจากสอและแหลงเรยนรทมความหมายตอชวตและบรบทในชมชนของตน กระบวนการส าคญท สพฐ. ไดแนะน าไวคอ เทคนคค าถาม R-C-A หมายถง เมอเสรจสนกจกรรมการเรยนรใดๆ ผสอนจะใชประเดนค าถามใหนกเรยนเกดการสะทอนคด (reflect) การเชอมโยง (connect) และการประยกต (apply) ไปสบรบทอนๆ

- 91 -

เนองจากประเทศไทยใหความส าคญเรองสมรรถนะของผเรยนเปนส าคญ ท าใหการวดและประเมนผลในสวนทเกยวของกบทกษะชวตเหลาน ใชการสงเกตพฤตกรรมในชนเรยนควบคกบ rubric ท สพฐ. ไดก าหนดใหในคมอประเมนสมรรถนะส าคญของผเรยนระดบการศกษาขนพนฐานตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 ซงการตระหนกรและการเหนคณคาในตนเองและผอน ปรากฏตวชวดทสมพนธกบดานความสามารถในการใชทกษะชวต โดยการประเมนนไดถกแบงออกเปน 3 สวนคอ แบบประเมนทใหผสอนประเมน ผเรยนประเมนตนเอง และเพอนประเมนผเรยน (ส านกทดสอบทางการศกษา, 2555) ส าหรบสมรรถนะทครประเมนผ เรยนดานความสามารถในการใชทกษะชวตนน ไดก าหนด rubric ประกอบการประเมน ดงแสดงตวอยางตวชวดยอยท 4.2 เรยนรดวยตนเองและเรยนรอยางตอเนอง ในตารางท 2

ตารางท 2 ตวอยาง Rubric ประกอบการประเมนสมรรถนะดานเรยนรดวยตนเองและเรยนรอยางตอเนอง (ส านกทดสอบทางการศกษา, 2555, หนา 29)

พฤตกรรมบงช ระดบคณภาพ ดเยยม

(3) ด

(2) พอใช/ผานเกณฑขนต า

(1)

ปรบปรง (0)

มวธการในการศกษา ความรเพมเตมเพอขยาย ประสบการณไปสการเรยนรสงใหม และสรางองคความร ตามความสนใจอยางตอเนอง

มวธการทหลากหลายในการศกษาคนควา ขอมล ขาวสาร เพอสรางประเดนการเรยนรใหมๆ ทเปนประโยชน ตามความสนใจอยางตอเนอง

มวธการทหลากหลายในการศกษาคนควา ขอมล ขาวสาร เพอสรางประเดนการเรยนรใหมๆ ทเปนประโยชน ตามความสนใจได

มวธการในการศกษาคนควา ขอมล ขาวสารทไมหลากหลาย เพอสรางประเดนการ เรยนรใหม ๆ ทเปนประโยชน ตามความสนใจ

มวธการในการศกษาคนควา ขอมล ขาวสาร แตไมสามารถสรางประเดนการเรยนรใหมๆ

- 92 -

ส าหรบสมรรถนะเกยวกบความสามารถในการใชทกษะชวตทระบใหผเรยนประเมนตนเอง มลกษณะเปนแบบมาตรวดประมาณคา (rating scale) ตวอยางขอค าถามทใหผเรยนประเมนตนเอง เชน

1) ขาพเจารสกวางานทไมเคยท าเปนงานททาทายความสามารถ 2) ขาพเจารสกมความกระตอรอรนทจะไดเรยนรสงใหมๆ 3) ขาพเจารสกมความสขทไดชวยเหลอเพอน คร ครอบครว และผอน เมอ

มโอกาส 4) ขาพเจาสรางชนงานแปลกใหมทมประโยชนจากจนตนาการของขาพเจา 5) ขาพเจามการแลกเปลยนเรยนรกบบคคลอน 6) ขาพเจาเชอมโยงความรตางๆ เพอน าไปสการเรยนรใหมๆ 7) ขาพเจาจดหมวดหมความรทไดจากการศกษาคนควา 8) ขาพเจาบนทกขอมลทไดจากแหลงเรยนรทงภายในและภายนอก

โรงเรยน/ชมชน 9) ขาพเจาใชเวลาวางในการปฏบตกจกรรมทเปนประโยชน เพอผอนคลาย

ความเครยด 10) ขาพเจาคดวาขาพเจามความมงมนศกษาหาความรในเรองทสนใจ

จากขอมลขางตน ทวาการวดและประเมนความตระหนกรถกบรณาการรวมกบทกษะชวต และจากตารางแสดงพฤตกรรมทกษะชวตทคาดหวงและตวชวดท สพฐ.ใหเปนแนวทาง เราสามารถออกแบบหรอยอยเพมเตม เพอน าไปสทกษะชวตทเราตองการ โดยใชการสงเกตพฤตกรรมขณะผเรยนท างานในชนเรยน ควบคกบ rubric ทเราสรางขนแองและ rubric ท สพฐ. ก าหนดไวในคมอ หรอการถอดขอมลจากการสนทนา สมภาษณ หรอการเขยนสะทอนคดตาม rubric ทเราก าหนด ผเขยนไดลองสราง rubric เพอใชใหคะแนนการเขยนสะทอนคดในสวนของการตระหนกร ดงแสดงในตารางท 3

- 93 -

ตารางท 3 ตวอยาง Rubric ประกอบการประเมนการตระหนกร จากการเขยนสะทอนคดโดยผเรยน พฤตกรรมบงช ระดบคณภาพ

ดเยยม (3) ด (2) พอใช (1) ปรบปรง (0) รจกความถนด ความสามารถและบคลกภาพของตนเอง

สามารถระบความสามารถของตนเอง และรวธหรอแนวทางใหพฒนาไดเพมเตม รวมถงแสดงออกถงความสนใจในการพฒนาความสามารถในดานทตนไมถนด/ไมสนใจ

รวาตนเองมความถนดในดานในดานหนงหรอหลายดาน แตเปนความ สามารถทจ ากดอยเฉพาะเรองทตนสนใจเทานน

รวาตนเองมความสามารถในบางเรองทตนสนใจ แตยงไมเชอมนวาตนเองสามารถพฒนาได

ไมคดวาตนเองมความสามารถในการท างานใดๆ/หรอพฒนาตนเองได

เหนคณคาและมความภาคภมใจในตนเอง

ระบคณลกษณะทดของตนเองไดอยางครบถวน เชอมนวาตนเองมคณคา แสดงออกถงความภาคภมใจในชนงาน/ผลงานของตนวามประโยชนตอชมชน/สงคม

ระบคณลกษณะทด/คณคาของตนเองได แสดงออกถงความภาคภมใจในชนงาน/ผลงานทตนไดพฒนาขน

ระบคณลกษณะทด/คณคาของตนเองไดอยางจ ากด ไมแสดงออกถงความภาคภมใจในชนงาน/ผลงานทตนไดพฒนาขน

ไมคดวาตนเองมคณคาหรอสามารถสรางสรรคชนงานทดหรอมประโยชนได

- 94 -

สะทอนคดกบการตความ การใชขอเขยนสะทอนคด ซงถกก าหนดใหผเรยนเขยนเพอใหผเรยนได

ทบทวนและสะทอนการกระท าของตน ดงท Gibbs (1988) ไดกลาวไววา ประสบการณการเรยนรทขาดการสะทอนคด ไมสามารถกอใหเกดการเรยนรอยางยงยน เพราะความรหรอทกษะเหลานนอาจถกลมอยางรวดเรว เปนการเรยนรทไมมคณภาพ การเขยนสะทอนคดจะชวยใหเกดขอเรยนรทคงทน ยงยน หรอน าไปสการการพฒนาตอยอด ปรบปรง หรอแกปญหาไดอยางมประสทธภาพ นอกจากน Finlay (2008) ไดกลาวถง การเขยนหรอปฏบตการสะทอนคด ( reflective writing/practice) วามองคประกอบทส าคญ 3 ทกษะ คอ การสะทอนคด (reflection) การตระหนกรในตน (self-awareness) และ การคดอยางมวจารณญาณ (critical thinking) ดงนนการทผเขยนใชขอเขยนสะทอนคดประกอบการตความ โดยเชอมโยงกบพฤตกรรมทคาดหวงของการตระหนกรในตนเองดงรายละเอยดในตารางท1 ขางตน จะสามารถสะทอนภาพการตระหนกรของผเรยนแตละคนไดเปนอยางด ขอยกขอเขยนสะทอนคดของผเรยนและครทมตอผเรยน ประกอบการตความ เพอใหเหนทกษะทเกยวของกบการตระหนกรของผเรยน ทไดรบการพฒนาอยางเดนชดจากกระบวนการเรยนรทใชโครงงานฐานวจย

ตวอยางขอเขยนสะทอนคดตอนหนงของนกเรยน

“...ตงแตเขารวมโครงการเพาะพนธปญญา หนกมความพยายาม และความอดทนมากขน ตอนแรกคดวามนตองมกจกรรมทนาเบอแนเลย แตจรงๆแลว ไมเลย โครงงานสอนอะไรหลายๆอยาง ตอนเขามาใหมๆ กกลวไปหมด กลวจะท าไมได กลวจะท างานเสย แตพอไดท าเขาจรงๆ เกดความสนกขน ไดส ารวจ และลงพนทจรง ครใหค าปรกษาดมาก...”

- 95 -

จากขอสะทอนคดขางตน เหนไดชดวา ผเรยนคนนสามารถกาวขามความกลว โดยอาศยความพยายาม อดทนและมงมนเพอใหสามารถท าโครงงานฐานวจยไดส าเรจ โดยมครเปนปจจยส าคญทชวยขบเคลอนการท างานผานการใหค าปรกษา มใชชน าใหท าตามค าสง ผเรยนจงเกดการเรยนรอยางมความสขจากการทไดลงพนทจรง มใชผเรยนนคนเดยวทสะทอนใหเหนการเตบโตทางความคด ทแตละคนสามารถแกปญหาและอปสรรคอนเกดจากความกลวทตนเองสรางภาพไวลวงหนา นกเรยนอกคนกไดเขยนสะทอนคดไววา

“...ตอนแรกทรวาจะไดท าโครงการเพาะพนธปญญากรสก ตนเตน เครยด กงวล มนมหลายอารมณทไมสามารถแสดงออกมาได คอไมรวาเราจะท าไดหรอเปลา ไมรมนยากแคไหน ไมรวาเราตองเจอกบอะไรบาง รสกกลวมาก กลวโดนดา กลวโครงงานทท าจะไมส าเรจ กลววาจะท าไมดพอ กลวไปหมดทกอยาง.......แตพอมาท าจรงๆ มนกพอท าได ไมยากเกนไป ...แตเรากเหนอยเพราะมการบาน มโครงงานทตองท า มนท าใหเราทอ แตคนทเหนอยกวาเราคงเปนอาจารยทปรกษา...คอยใหค าปรกษาในเรองทเราไมเขาใจ ไมสามารถท าได อยเคยงขางตลอดการท างาน ...”

จากขอสะทอนคดขางตน นอกจากการกาวขามความกลวทผเรยนไดสะทอนใหเหน ผเรยนยงกลาวถงปญหาอปสรรคดานอนๆ ทผเรยนประสบทท าใหทอแทระหวางการท างาน ผเรยนยงสะทอนถงความตระหนกในคณคาของผอน (ในทนคอคร) ททานไดทมเททงก าลงกาย ความคด และ เวลาในการชวยเหลอใหนกเรยนคนนสามารถท างานไดส าเรจลลวง และจากขอสะทอนคดบางสวนของครไดกลาวถงพฒนาการของผเรยนทสามารถกาวขามความกลว ปญหา อปสรรคไดอยางไมยอทอ ถงแมวาจะลมกสามารถลกขนมาแกไขปญหาไดอยางรวดเรว ดงขอเขยนสะทอนคดตอนหนงของคณครทานหนง ทกลาววา

- 96 -

“...ถงแมปนโครงงานจะดไมยาก แตกลบเจออปสรรคมากมาย ตองขอชนชมในความพยายามของนกเรยน ทถงแมจะลมสกกครง กรบลกแลวพยายามไปตอ มองอปสรรคเปนแรงผลกดน และรวมแกปญหาดวยความสามคค...”

นอกจากน ผเขยนพบวา ผเรยนจ านวนมากสะทอนคดวา โครงงานฐานวจยแบบเพาะพนธปญญา ชวยพฒนาใหผเรยนมความกลาแสดงออกทงในดานความคด ความรสก และการกระท า มความเชอมนในตนเอง และยอมรบในผลอนเกดจากการกระท าของตนเองดวยความมนใจ ดงจะเหนไดจากขอเขยนสะทอนคดของนกเรยนสองคนทกลาวไววา

“... (การเรยนรดวย) โครงงานท าใหฉนไดคด กลาลงมอท า และกลายอมรบผล ไมวาผลทเกดขนจะดหรอไม กตองยอมรบและหาทางแกไข เพาะพนธ(ปญญา) จงท าใหฉนเรยนรอะไรหลายๆอยางๆไดออกไปเปดโลกทศนทกวางขน...”

“...โครงงานฐานวจยชวยใหหนกลาแสดงออกมากขน ทงในดานการท าเสนองาน และการพดตอบค าถาม และบางครงพๆในโรงเรยนกยงชวยในการบอกวาเราควรจะเตมตรงน แกตรงนนบาง จนท าใหหนเรมรจกกบรนพในโรงเรยนนมากขน และการทหนไดไปเหนโครงงานของโรงเรยนอนๆ กท าใหหนไดความรใหมๆในการน าเสนอแบบตางๆ ไดเหนโครงงานมากมายหลากหลายทน าของจากชวตประจ าวนมาใชใหเกดประโยชนมากขน...”

- 97 -

จากขอสะทอนคดของนกเรยนขางตน ผเขยนยงสามารถตความในประเดนของการเตบโตทางดานความรทเกดจากการไดแลกเปลยนเรยนรกบคนอนทไมใชเพอนในโรงเรยนเดยวกน ซงสะทอนใหเหนภาพของการยอมรบในความแตกตางระหวางตนเองและผอนทมศกยภาพทแตกตางกนแตสามารถเรยนรรวมกนได

นอกจากนผเขยนยงพบวานกเรยนทผานการเรยนรดวยโครงงานฐานวจย ทเนนใหเกดการเรยนรภายใตบรรยากาศทเปนกลยาณมตร เปนพนทปลอดภยทเปดโอกาสใหนกเรยนไดสะทอนคดทงอารมณ ความคด และการกระท า อยางตอเนองและสม าเสมอ ผเขยนจงพบขอสะทอนคดทผเรยนเขยนตามสภาพจรงทงทางบวกและทางลบ ดงตวอยางขอสะทอนคดทวา

“...ตอนแรกๆทหนเรยนวชา RBL หนรสกเบอมาก ไมอยากเรยน เพราะวามนไมสนกเลย แลวหนกไมกลาแสดงออกดวย และยงท าใหหนเครยดมากเพราะท างานไมส าเรจ แตกมครและเพอนชวยกนท างานจนเสรจคะ แตพอเรยนไปเรยนมา กท าใหหนรสกอยากเรยนมากขน และคอยมพๆ มาชวยเหลอ คอยแนะน าสงทหนและเพอนคนอนๆไมเปน เลยท าใหงานออกมาดขนคะ ในการทหนไดไปเหนโครงงานของโรงเรยนอนๆ มนท าใหหนมความรมากขนมากกวาเดม และไดเรยนรวธการน าเสนอของโรงเรยนอน และไดท าความรจกกบเพอนคนใหมมากขน...”

นอกจากประเดนเรองความเชอมนในศกยภาพของตน มความมนใจและกลาแสดงออกทผเรยนไดรบการพฒนาแลวนน ขอสะทอนคดของนกเรยนจ านวนหนง ยงสามารถตความไดวา ผเรยนเหนความส าคญของการท างานเปนทมและเกดการเรยนรโดยการหาขอมลจากหลากหลายแหลงขอมล ดงขอความตอนหนงของการเขยนสะทอนคดไวคอ

- 98 -

“การเรยน RBL นนสามารถท าใหผมไดรจกเพอนใหมๆทไมเคยรจกกนมากอนและมนท าใหเราสนทกบคนอนมากขน และยงท าใหผมไดรจกความสามคคในหมคณะ ในกลม และการท างานเปนทมเพอใหงานออกมาส าเรจลลวงได และผมกไดรจกการหาความรทไมเคยรมากอน อาทเชน จากสถานททผมไมเคยไป จากหนงสอทไมเคยอาน และผมไดรจกการน าเสนอ ท าใหผมกลาแสดงออกความสามารถของผมทผมไมเคยรมากอนวาผมสามารถท าไดตอหนาผคนมากมายทงทผมรจกและไมรจก ซงมนสามารถท าใหผมและเพอนๆไดเรมสนทกนมากขนจากทไมกลาคยกนเลย และจากทไมเคยกลาแสดงออกกท าใหผมมนใจในตวเองมากขน ไมอายทจะออกไปน าเสนองานหนาชนเรยน”

เนองจากโครงงานฐานวจย สงเสรมใหเรยนรจากการลงมอปฏบตดวยตนเองตามความสนใจ ตามความชอบ ตามความถนด ดงนนผเรยนจ านวนมากจงเขยนสะทอนคดในประเดนเรอง ความภาคภมใจในตนเอง การเรยนรจากการลงมอท าตามความถนด รตวเองวาชอบหรอไมชอบอะไร ท าอะไรไดดหรอไมด ยอมรบในความสามารถของตนเอง และมองตนเองและผอนในแงบวก ท าใหเกดการแบงงานและท างานรวมกนได ถงแมจะเกดปญหาอปสรรคบาง แตผเรยนกพรอมจะรบฟงและยอมรบความคดเหนทแตกตาง อกทงยงสามารถสะทอนใหเหนจดดอยของตน ตความไดวาผเรยนรจกตวเองดขนเมอไดเรยนรดวยกระบวนการของ RBL ดงตวอยางขอเขยนสะทอนคดของนกเรยน 3 คน ดงน

“ตงแตผมไดเรมเรยนวชา RBL ผมกรสกถงคณคาของการท างานเปนกลมมากขน ผมไดน าเสนอโครงงาน ท าใหผมรสกวา ผมมความสามารถมากกวาทผมคด ...โครงงานมนเปลยนชวตผมไปในทางทด และท าใหผมรสกสนกกบการท างาน...”

- 99 -

“...การเรยนวชา RBL ผมไดฝกกระบวนการคดหลายๆอยางทไมอาจหาประสบการณไดจากทไหน จากทเมอกอนตวผมเองนนไมเคยไดท างานเปนกลม อะไรๆกใชใหเพอนท าตลอด ผมไดเปลยนตวเองใหม ผมไดรจกการชวยเหลอกน แบงเบาภาระซงกนและกน และการมความรบผดชอบตอหนาทการงานทตนเองไดรบมอบหมาย พอไดชนงานทส าเรจแลวนนมนสงผลใหผมรสกภมใจในตนเอง และรสกมนใจในความสามารถของตนเองมากขน จากทเมอกอนเวลาท างานกลมนนผมไมกลาชวยเพอน เพราะกลวจะท างานเพอนพง ผมกไดชวยเพอนโดยการท าชนงานและยงไดพรเซตงาน ซงมนท าใหผมนนกลาแสดงออกมากขน เพอฝกความมนใจในตนเอง เพอน าไปประยกตใชกบวชาอนทตองพรเซนตงาน ชวตประจ าวน และธรกจในอนาคตอกดวยครบ...”

“ส าหรบวชา RBL ทเรยนมาตลอด 1 ป เปนวชาทสนกมากคะ ไดท างานรวมกบเพอนๆในหอง บางคนทไมคอยคยตอน ป.6 ตอนนกคยกนมากขน เปนวชาทดมากคะครงแรกทจบกลม มเพอนใหมพงยายเขามา รสกไมดเลยคะ แตพอท างานดวยกนกรสกดขน สนทกน คยกนงายขนเยอะเลย ตอนทรวาโครงงานสเปรยฆาหนอนทท ากนในกลมใชไดผลจรง ดใจมากคะ แตกลองเปลยนความเขมขนบางเผอจะดขน และมนใชไดผลมากขนจรงๆ คะ ทจรงแลวหนเปนคนทไมถนดพรเซนตมากๆ พดตดๆ ขดๆ จ าเนอหาไมคอยได ดงนนเวลาขนพรเซนตงานหนจะนงอยขางเวท ไมกยนเฉยๆขางๆคะ กลวพาคนอนเสยไปดวย นบเปนขอเสยอยางหนงของหนคะ แตถงหนจะไมไดชวยพรเซนตงานในโอกาสตางๆ หนกชวยตอนท าน าหมกนะคะ และบางครงเพอนๆในกลมไมกลาหยบหนอนใสบกเกอร กมแตหนเนยแหละคะทหยบขนมาใสบกเกอร ส าหรบโครงงาน RBL ตลอดทงปทผานมา รสกขอบคณจรงๆ คะ ทท าใหไดพดคยสอสารกบเพอนๆ ในหองไดมากขน...”

- 100 -

จากขอเขยนสะทอนคดขางตน ผเขยนยงสามารถตความจากขอความทวา “ตอนทรวาโครงงานสเปรยฆาหนอนทท ากนในกลมใชไดผลจรง ดใจมากคะ แตกลองเปลยนความเขมขนบางเผอจะดขน และมนใชไดผลมากขนจรงๆ คะ” ไดอกวา ผเรยนคนนมทกษะในการวางแผนเพอด าเนนการไปสเปาหมายทตนคาดหวงได ส าหรบนกเรยนคนนถาครมโอกาสไดตดตามพฒนาการอยางตอเนอง ผเขยนเหนควรวา เมอนกเรยนเองตระหนกรในขอควรพฒนาของตนแลว จะเปนการดทครจะเขาไปชวยกระตนหรอหาวธการตางๆทเหมาะสมในการพฒนาจดดอยนน

จดเดนอยางหนงของการเรยนรดวย RBL คอการเปดโอกาสใหผเรยนไดลงมอท าตามความสนใจ ความถนด หรอความสามารถพนฐานของตน ดงนนผเรยนทกคนไมวาจะเกงหรอออน (จากมาตรวดในระบบการศกษาแบบปกต) สามารถเรยนรและพฒนาไปพรอมกนไดโดยไมทงใครไวดานหลง ขอเขยนสะทอนคดของนกเรยนจ านวนหนงสะทอนภาพความตระหนกถงศกยภาพของตนเองทไมวาจะเกงหรอออนกสามารถเรยนรได ดงตวอยางขอสะทอนคดของนกเรยนคนหนงทวา

“วชา RBL ไมไดนาเบออยางทคด ผมไดท าการทดลองมากมาย เปนการทดลองในหวขอทเราเลอกเราสนใจจรงๆ ซงเปนอะไรทดทสด เพราะเมอเราชอบอะไร เรากจะจรงจงกบมน โดยเราไมรสกเบอหนาย แตบางครงอาจจะมทอบาง แตพวกเราในกลมกใหก าลงใจกน จนในทสดงานกส าเรจ...RBL ไดฝกใหเราท างานเปนทม เมอกอนพอถงงานกลมทไร เพอนในกลมกจะท าอยคนเดยวเสมอซงกคอคนทเกงทสดในกลม แต RBL ท าใหชวตการท างานกลมกไดเปลยนไป เราไดฝกท างานเปนทม การแบงงานตามความถนดเพอใหงานเสรจไว จนในทสดเรากท าส าเรจ และไดค าชมจากครและคณาจารยพเลยง ท าใหผมรสกภมใจและปลาบปลมอยางมากครบ เพราะงานส าเรจดวยแรงของพวกเราเอง โดยใชค าตชมจากครมาเปนแรงผลกดนใหท าโครงงานใหส าเรจ”

- 101 -

ผเขยนเคยไดยนผรทานหนงกลาวไววา อสระทางความคดเปนปจจยส าคญทท าใหมนษยไดเรยนร ขอสะทอนคดของเดกชายขางตน ท าใหผเขยนตระหนกในความเปนจรงของขอความดงกลาว อกทงยงถกเนนย าใหเหนเดนชดจากหลายๆ ขอเขยนสะทอนคด ตวอยางเพมเตมแสดงใหเหนจากขอเขยนสะทอนคดตอนหนงวา

“ส าหรบหนการท างาน RBLชวยใหหนไดลองท าในสงทไมเคยท า ชวยเปดโลกของหนใหกวางขนไดลองท าอะไรใหมๆ เปดประสบการณชวตไดรในสงทไมเคยร ไดท าตามทเคยคดหรอฝนไว สรางอสระในการคด การท างาน RBL เปนงานทเราตองท าเปนกลมเปนทม ไดอยกบหองอนๆทเราอาจไมสนทดวย แตการท างานเปนทมท าใหเราสนทกนมากขน เสรมสรางความสามคคในกลม เพราะในการท างานรวมกนในกลมเราจะตองรวมแรงรวมใจกนกนเพอใหงานออกมาด...ผลงานในชวตของเรากบ RBL นชวยใหเราไดลองอะไรใหมๆและไมปดกนความคดความสามารถของเรา การท า RBL ยงชวยใหเรากลาแสดงออก กลาออกความเหน เสรมสรางความมนใจใหกบเรามากยงขน กลาทจะลองและกลาทจะบอกเลาเรองราวใหมๆในชวต RBL ชวยดงความสามารถทซอนอยในตวเราออกมา RBL ท าใหเราประยกตใชวชาตางๆทไดเรยนมา ทง วทยาศาสตร คณตศาสตร ซงเปนประโยชนในอนาคต หนคดวา RBL เปนตวชวยทดในการปพนฐานในอนาคต”

ตลอดระยะเวลาของการทผเขยนเปนพเลยงในโครงการเพาะพนธปญญา ครและผเรยนจ านวนหนงเขาใจวา ดวยกระบวนการวจยหรอโครงงานฐานวจย ครวทยาศาสตรหรอนกเรยนสายวทยาศาสตรเทานนทจะเรยนไดด แตในความเปนจรงแลวไมใช การวจยเปนกระบวนการสรางองคความรทไมจ าเพาะแคในสายวทยาศาสตรเทานน การแกความเขาใจผดนจ าเปนตองใหบคคลเหลานนเปดใจและเรยนรจากการลงมอท าและสะทอนคดดวยตนเอง ดงปรากฏในขอสะทอนคดของนกเรยนสายศลปจ านวนหนงทถกเลอกใหเรยนรดวยโครงงานฐานวจย

- 102 -

“กอนเขารวมโครงการ ดฉนคดวาท าไมหองเรยนศลปภาษาจงตองเรยน RBL เพราะเนอหาทกอยาง คนทจะเขาใจไดดคอเดกสายวทย...เมอไดลงมอท าจรงๆ กพบวา มนกไมไดยากขนาดนน เราแครจกบรณาการสงตางๆ ลงมอทดลอง ตดสนอะไรตางๆดวยตวของเราเอง ทกวนนรสกสนกคะ และจะท าออกมาใหดทสด”

“RBL ท าใหไดเรยนรการท างานรวมกบเพอนทไมเคยท างานมากอน การแบงเวลาเพอท าโครงงาน แบงหนาท การแกปญหารวมกบผอน ในวนทนกเรยนทงสายชน ม.4 ตองจดนทรรศการรวมกน เราไดมองเหนโครงงานของเพอนสายวทย ทเราคดวา เขานาจะสามารถท าออกมาไดดกวาเราแนๆ แตเมอดฉนไดเดนดแลว จรงๆ สงทเราท ามนกไมไดแยอะไรแบบนน ชอบการจดนทรรศการแลกเปลยนเรยนรแบบนมากๆ คะ เราไดแบงปนความรกบเพอนๆมากขน ไดท าความรจกกนมากขน จนวนทเรามองยอนกลบไปถงความผดพลาดมากมายของเรา การท างานทผดซ าแลวซ าเลา ณ ตอนนเปนโครงงานทผใหญใหความสนใจ และมนกท าใหเราฉกคดไดวา ไมใชแคสายวทยหรอกทท าได”

“ความรสกแรก คอไมคดวาจะไดเปนนกเรยนหองเรยนเพาะพนธปญญา เพราะเปนหองเรยนศลปภาษา ซงมความรเกยวกบงานวจยคอนขางนอยและไมมความถนด เทาหองเรยนสงเสรมความเปนเลศทางดานวทยาศาสตร แตเมออาจารยไดบอกเหตผล ดฉนจงคดวาคงตองท าใหสดความสามารถ ใหอาจารยเหนวาเรามศกยภาพอยางทอาจารยเหน ...ซงถอวาเปนโอกาสด ทเราจะไดศกษาในสงทไมเคยท า...”

จากขอสะทอนคดขางตน ผเขยนตความไดเพมเตมวา การทครเชอมนในตวนกเรยนและสงผานความเชอมนนน ไมวาจะเปนค าพดหรอการกระท า ดวยความเอาใจใส นกเรยนจะมก าลงใจ มความเชอมนในศกยภาพของตนทสามารถเรยนรและพฒนาได สงตางๆ เหลานลวนเปนปจจยเกอหนนทางบวกทสงเสรมใหนกเรยนสามารถพฒนาตนเองไดเตมตามศกยภาพ ภายใตความเชอมนวา ครเปนผสนบสนนท

- 103 -

คอยโอบอม ประคบประคอง หรอพรอมทเรยนรไปดวยกน ซงโครงการเพาะพนธปญญาไดสะทอนภาพการเกอกลระหวางคร-คร นกเรยน-คร และนกเรยน-นกเรยน ตวอยางขอสะทอนคดของครสอดคลองกบขอสะทอนคดของนกเรยนในประเดนปจจยเกอหนนน ดงตวอยางบางตอนของคร 2 ทาน ดงตอไปน

“ครไมเคยคดเลยวา การท าโครงงานจะสามารถเปลยนแปลงบางสงบางอยางในตวนกเรยนทลงมอท าได เพราะมองวานกเรยนม.ตน นาจะไมเขาใจเนอหาของโครงงาน concept หลกได แตนกเรยนทท าโครงานท าใหครทงกบความสามารถทไมมขดจ ากดในตวของนกเรยน สามารถเขาใจและเรยนรเนอหายากๆในระดบ ม.ปลาย ซงบางครง ม ปลายบางคน ยงไมเขาใจดวยซ า แตนนกตองอาศยทงความอดทนและเวลา นเปนการพสจนใหเหนแลววา ถาเราเชอวาเราท าได เรากจะท าได และมนจะส าเรจแบบทคาดหวงไวแนนอน...”

“...“หนอยากท าแลว” “ท าไดหรอยงคะ/ครบ” “หาหวขอเลยไดไหม” พอครไดยนค ารมก าลงใจ ครไดเหนพฒนาการ ความกระตอรอรน การปรบตวในการท างาน เจตคตทมตอ RBL เดกๆ เปลยน สามารถท าไดเอง ลองแกปญหาเองโดยใชทกษะกระบวนการตามทเคยไดเรยนจากปกอนๆ ทเดกมความเครยด ความกงวล ปนเดกๆ ไดคดไดท าอยางเตมท อยางอสระ ไมมขอแม เมอเกดปญหาเดกๆ เดนเขาหา บอกปญหา ท าใหชวยกนแกไขและท างานตางๆ ไดทนเวลา..

ดวยความทการเขยนสะทอนคดการเขยนตามความรสกของผเรยนมไดมกรอบมาบงคบ ผเขยนจงพบความหลากหลายในประเดนการเขยนสะทอนคด อกทงผเขยนประทบใจหลายขอเขยนของนกเรยนทแสดงใหเหนการเตบโตทางอารมณ ความคด และพฒนาการในดานการเรยน ทเกดการสะทอนคดและปฏบตอยางเปนล าดบขนตอน ดงแสดงใหเหนขอความบางสวนของนกเรยน ดงน

- 104 -

“ผมคอนขางเหนอยเพราะการท าโครงงานฐานวจย ตองใชเวลาหาขอมล พอไดขอมลกตองลงมอท า มทงส าเรจในครงแรกและไมส าเรจ เมอไมส าเรจกตองวเคราะห และหาขอมลเพอทดลองใหม จนกวาจะไดผลลพธตามตองการ แตการผดพลาดแตละครงไมเสยเปลา เพราะผมไดเรยนรเรองราวทไมเหมอนกนในการทดลองผดพลาดแตละครง ท าใหผมมความละเอยดรอบคอบและชางสงเกตมากขน อกสงหนงทผมไดรบจากการท าโครงงานเปนกลม ท าใหผมรจกการท างานเปนทม เรยนรนสยซงกนและกน รจกการเคารพเสยงสวนใหญ ยอมรบความคดเหนซงกนละกน รจกการแบงงานกน ตดตามงานและไดแกไขปญหาเฉพาะหนาหลายครง ผมรสกวาการท า RBL ท าใหผมมความรบผดชอบมากขน”

“RBL ในมมมองแรกของหนมนเปนแคงานกลมธรรมดาทใหคดคนอะไรบางอยางแลวลงมอท า แตพอหนไดมาสมผส หนกไดรวา RBL เปนโครงงานทเปดโอกาสใหนกเรยนไดลองคดคนและสรางสรรคผลงานออกมา ใหเปนแนวทางความคดใหมๆ และมอบอสระทางความคดใหกบเรา ถอวา RBL คอชองทางการเปดโลกทศนอนกวางไกลทางหนง ของหนเลยทเดยว ถงแมวาหนอาจจะพบกบอปสรรคมากมาย ทงความคด ความขดแยงในกลม หรอวธการด าเนนงาน แตหนเชอวาอปสรรคและความลมเหลวเปนตวชวดความส าเรจวาเราเคยไดลองท าสงนนดวยความตงใจของเรา หนไดเรยนร ไดเหนมมมองใหมๆ ของเพอน เปนโครงงานทชวยเปดโอกาสใหนกเรยนไดโชวประสทธภาพของตวเอง เปนโครงงานทแฝงไปดวยวชาชพ กอนหนานหนชอบท างานคนเดยว เพราะมนสะดวก งาย รวดเรว ไมตองรอใคร แตการท า RBL กท าใหหนรวาการท างานกบเพอนสนกกวาท าคนเดยวเยอะเลย”

- 105 -

บทสรปทไดจากการสะทอนคด จากประสบการณการสมผสผเรยนทผานการเรยนรดวยโครงงานฐานวจย ทงจากการสงเกต ถามตอบ และการอานขอเขยนสะทอนคด ผเขยนขอสรปประเดนของประโยชนของการตระหนกรทครสามารถพฒนาใหเกดในตวผเรยนได 7 ขอ ดงน

1) รเปาหมายในชวต รความคาดหวง รศกยภาพของตนเอง 2) รจดเดน และมแนวทางในการปรบปรงพฒนาตนเองใหดงาม 3) สามารถควบคมตนเอง เพอแสดงออกถงพฤตกรรมทเหมาะสม 4) สามารถตดตอ สรางสมพนธกบผอนไดด 5) มสต ระลกรเทาทนความคด อารมณ และความรสกตน 6) ใชประสบการณทเรยนรและเขาใจตนเองเพอเปนพนฐานในการเรยนร

และเขาใจคนอน 7) มนใจในตนเอง อยทามกลางสถานการณตางๆ ไดอยางไมทกข

- 106 -

บทท 8

คร RBL เหนอะไร

แมวาเหตการณจะผานมาเปนป แตสงทผานการคด การลงมอแกปญหาดวยตนเอง

มนยงคงประทบอยในใจ เมอมโอกาสใครครวญสะทอนคด พบวาตวตนทเปนอยขณะนผานการพบเจอ เรยนร

ฝกฝนมาอยางไรบาง ทท าใหเปนเราในวนน

- 107 -

คร RBL เหนอะไร ครตอง...ปฏรปการศกษา

ครตอง...เนนทกษะศตวรรษท 21 ครตอง..เนนพฒนาคณลกษณะ

ครตอง...เนนพฒนาสมรรถนะ ครตอง...สอนคด

ครตอง...พฒนาทกษะชวต

ครตอง...เปลยน เพราะมหลากหลายทครตองท า ครตองเนน ครตองม ครตองเกด ฯลฯ เปรยบเสมอน ครตอง..มหนามอนแหลมคมรมอยทกดาน ขยบไปทางใดกไมได เหมอนหลงตดกบดกในวงวนของความสบสน

- 108 -

ทามกลางความสบสนของ “ครตอง” ทเผชญกบการเปลยนแปลงแบบพลกผน ครตองปรบเปลยนและพฒนาการจดกจกรรมการเรยนร เพอใหตอบโจทยและตรงกบความตองการของโลกยคปจจบน เตรยมผเรยนใหพรอมรบการเปลยนแปลงของโลกอนาคต ครตองยดจดมงหมายของการศกษา (education objective) ทเปนจดเรมตนส าคญประการหนงในการออกแบบจดกจกรรม เพอใหผเรยนบรรลพฤตกรรมทางการศกษาทง 3 ดาน คอ 1) ดานพทธพสย (cognitive domain) 2) ดานทกษะพสย (psychomotor domain) และ 3) ดานจตพสย (affective domain)

ครตองวดและประเมนพฤตกรรมทง 3 ดานน รวมถงคณลกษณะอนพงประสงคและสมรรถนะทส าคญ ตลอดจนทกษะการอาน การเขยน และคดวเคราะห เชอวาครเองรสกสบสนวนวายกบการเปน “ครตอง” เพอใหตอบโจทยของการปฏรปการศกษา ทมมานานนบสบปแลว แตผล (ทแทจรง) กยงไมไปถงไหน

- 109 -

ปจจบนมนกการศกษา กลมคนทสนใจ ผน า และครหลายกลม มความตระหนกและยอมรบวา “การศกษาตองเปลยน” ตางลกขนมาตงโรงเรยนทางเลอก ตงองคกร ตงกลมคนควาวจย รวมทงแลกเปลยนเรยนร คด ลงมอปฏบต โดยเรมจากตวเอง เราเปลยนตวเอง ปรบการเรยนเปลยนการสอน เพอใหนกเรยนเตบโตเปนคนดมความสามารถ มทกษะ สามารถด ารงชวตอยในสงคม รทนการเปลยนแปลง แกปญหาทตองเผชญได ซงกคอเปาหมายในการพฒนาผเรยนของคร

ศกยภาพในตวเดกมมากกวาทคด “ถาไดฝกฝน” ครทานหนงไดกลาวไววา “เดกมความคด มความสามารถทเราคาดไมถงอกมากมาย หองเรยนโครงงานฐานวจย (RBL) เปดโอกาสใหเราไดเหนศกยภาพของพวกเขา”

การเรยนรดวยการปฏบต ลงมอท า คด และตงค าถาม ท าให เดกมองเหนปญหา อปสรรค ตองคดหาหนทางแกไข ท าใหเขารจกตวเองและเขาใจผอน โจทยของ RBL คอโจทยทใกลตว เปนบรบทของจรงในชมชน ทเขาตองชวยกนคด ชวยกนท า ชวยกนแกปญหา ผานการคดวเคราะห คดสงเคราะห แลวสอสารออกมาดวยความเขาใจทเกดจากการลงมอปฏบตดวยตนเอง ปญหาอปสรรคตางๆ ทเขาตองเผชญดวยความยากล าบาก ไมเปนลกนกรอปอน ยอมท าใหเขาเกดความอดทนพยายามดวยสตและปญญา ทผานการลมลกคลกคลานซ าแลวซ าเลา จนเตบโตงอกงามใหเรา ไดเหนพฤตกรรมอนพงประสงคตางๆ มความสามารถและศกยภาพมากกวาทเราคด ครทอยเคยงขางเดกยอมรบรสงนได ส าหรบพเลยงเอง แมนานทจะไดพบกน กยงสมผสไดถงความเปลยนแปลงของนกเรยน ดงตวอยางทเกดขนในโรงเรยนหนง เปนโรงเรยนททา

- 110 -

ทาย นกเรยนท า RBL มาแลว 1 ป (ตอน ม.1) พอขนสปท 2 (ม.2) สงทปรากฏชดคอ เมอนกเรยนกลมทก าลงเสนอ ถกซกถาม ถกไลตอน เพอนๆ ทนงฟงตางกมหนากมตาคนหาความรในโทรศพทมอถอแบบ smart phone เพอชวยกนหาขอมล และโตตอบกนอยางสนกสนาน หองเรยนวนนนเปนหองเรยนทผเขยนรสกวามนวเศษมาก เปนบรรยากาศของหองเรยนท active มการโตตอบ แสดงความคดเหน ผลดกนซกถาม นกเรยนบางคนตงค าถามทด นนคอสงทครปรารถนา เพราะหากนกเรยนสามารถตงค าถามไดเอง เขากจะสามารถเรยนรดวยตวเองได

ครทานหนงไดบอกถงสงทครภมใจวา “ความภมใจจากโครงการเพาะพนธปญญาคอ การเปลยนแปลงของนกเรยน เขาสามารถแกปญหาไดดวยตนเอง รล าดบขนตอนทจะท า เขาไดใชทกษะทแตละคนเชยวชาญ เอาออกมาท างานรวมกน” เปนผลทเกดขนจาก RBL ทครทานนประจกษชด นกเรยนเองกรสกไดถงการเปลยนแปลงของตนเอง ดงทนกเรยนหญงชน ม.2 คนหนง ไดเขยนสะทอนวา

“เพาะพนธปญญา ท าใหหนกลาคด กลาท า กลาน าเสนอแบบมนใจ มนเปนประสบการณจากโครงการนจรงๆ”

- 111 -

ผเขยนขอยกตวอยางนกเรยนหญงอกคนหนง ทไดไปแขงขน “สมต าลลา” ทมเงอนไขคอ ตองใชวตถดบในทองถนเปนสวนประกอบในอาหาร เดกคนนเลอก “ชะคราม” โดยน ามาชบแปงทอด ทส าคญเธอตองเรยบเรยงเรองราวเพอน าเสนอ เธอเลอกทจะน าประเดนปญหาแลวตามดวยการบอกเคลดลบ ท าอยางไรใหกรอบ ท าอยางไรใหสตรน าปรงอรอย เปนทกษะทเธอผานการฝกฝนซ าแลวซ าเลาจากชนเรยน RBL นกเรยนหญงคนนเปลยนแปลงพฤตกรรมไปจนเพอนๆ คร และพเลยง เหนพฒนาการไดอยางชดเจน จากเดกทไมกลา ไมเกง ไมแสดงออก ไมเคยมบทบาทในเวทใดๆ พอเขารวมโครงการเพาะพนธปญญาในตอนแรกกรสกเขนอาย ความสามารถของนกเรยนหญงคนนถกบมเพาะในชนเรยน RBL เธอเรมเขารวมกจกรรมของโรงเรยน เชน การรวมเปนตวแทนแขงขนตางๆ เปนคณะกรรมการนกเรยน เปนผน า รนนองท ากจกรรมในโรงเรยน รวมเปนสมาชกในทมท าภาพยนตสนสงเขาประกวดและไดรบรางวลระดบชาต เปนตวแทนแขงขนการแสดงทางวทยาศาสตร (science show) จนไดรบรางวลรองชนะเลศ และเขาแขงขนสมต าลลาจนไดรบรางวลชนะเลศ ในแตละกจกรรมลวนตองผานการคด คนควา กลนกรอง ออกแบบ และสอสารใหชมชนไดรบร โดยทเธอไมเขนอายอกตอไป

อกหนงตวอยางทผเขยนไดพบ ในวนทไดตดตามทาน รศ.ดร.ไพโรจน ครรตน ไปคนหานวตกรรมของหองเรยนเพาะพนธปญญาในโรงเรยนแหงน ผเขยนไดชมภาพยนตรสนและรบฟงการน าเสนอของนกเรยนทท าภาพยนตรสน เดกกลมนเปนนกเรยนชน ม.5 ซง 3 ใน 5 คนเคยผานกระบวนการเพาะพนธปญญาเมอตอน ม.ตน คนแรกคอนกเรยนหญงคนทไดยกตวอยางไปแลว อกสองคนคอ คนพากษเสยง และคนตดตอคลป (clip)

แคไดฟงเสยงพากษ ผเขยนกรสก “หลงเสยง” ซงผเขยนมาทราบภายหลงวาเดกผชายคนทพากษเสยงน เดมเปนอกคนทไมมตวตนในหอง เปนเดกหลงหอง ไมยง ไมสนใจใดๆ แตเมอเพอนชวนเขากลมเพอท างานชนน กไดตอบรบ เพราะเหนแกความ

- 112 -

เปนเพอน และครเองกใหอสระในการท างาน เปนการท างานททาทายท าใหเดกคนนเปลยนแปลงพฤตกรรมและคนหาศกยภาพของตนได

มอตดตอคลปของโรงเรยน เปนเดกชายรางทวม สงใหญ ชอบการตดตอคลปมาก และศกยภาพอนโดดเดนของเขากปรากฏใหเหนในหองเรยน RBL ตอมาเขาเปนคนรวบรวมเพอนๆ มาท าภาพยนตเพอสงเขาแขงขนจนไดรบรางวลชนะเลศในเขตพนทการศกษา และไปตอจนถงไดรางวลท 4 เหรยญทองในระดบชาต ปจจบนไดตงชมรมเพอนสอนเพอนและนองๆ ท างานผลตคลป เปนมอส าคญของโรงเรยนในการท าวดทศนเผยแพรประชาสมพนธงานตางๆ ของโรงเรยน เดกชายคนนเลาใหฟงวา

“เมอครงเขารวมโครงการเพาะพนธปญญาตอน ม.ตน ตอนทตองน าเสนองานประจ าป แตงานของกลมเราไมมของโชว เพราะเปนงานเชงส ารวจ ผมคดวา แลวจะท าอยางไรใหดงดดความสนใจได โจทยตางๆ ทาทายความสามารถมาก ตวผมและเพอนไมเคยจบไมคกตองแสดงความกลา ณ ตอนนน เราคดวานาจะใชสอวดโอและดนตรมารวมน าเสนอ ผลปรากฏวา ผลงานกลมเราไดรบเลอกเปนตวแทนของโรงเรยนเพอน าเสนอในเวทระดบศนยพเลยงทมหาวทยาลยมหดล และจากผลงานสรางสรรคในครงนนท าใหไดรบคะแนนโหวตจนไดรบคดเลอกเปนผลงานน าเสนอดเดน ผลจากการท างานและการตอบรบดงกลาวไดสรางความมนใจและเปนแรงบนดาลใจ ท าใหผมกลาคดและกลาท าเรอยมา”

การลงมอท างานในโจทยททาทายตางๆ นกเรยนตองเรยนร แกปญหา ผานการคด การท างานทตองใชหลายทกษะ นกเรยนตองท างานเปนกลม ใชความสามารถทแตละคนม ดงศกยภาพทแตกตางของแตละคนออกมารวมกนท างานจนผลงานปรากฏ สรางความภาคภมใจ มนใจ คนพบตวตนของเขาจากการท างาน การฝกซ าๆ จนมองไดถงอาชพ ปจจบนแมวายงเรยนอยในชน ม.6 แตดวยความสามารถทม

- 113 -

นกเรยนชายคนนไดรบงานพเศษตดตอภาพยนตร ท าคลปวดโอ หารายไดพเศษเปนทนส าหรบการศกษาตอในมหาวทยาลย

นบไดวา RBL ไดชวยใหนกเรยนคนพบตนเอง เรยนร ฝกฝน เผยใหเหนศกยภาพทมมากกวาทครคด เพราะวนทเดกกลมนน าเสนอภาพยนตรสนใหพวกเราด มคณครหลายทานของโรงเรยนอน “อง” กบความสามารถทเหน ไมนกวาผลงานระดบนจะมาจากการคดของนกเรยน

แมวาเหตการณจะผานมาหลายป แตถาสงนนเปนสงทผานการคด การท าการแกปญหาดวยตนเอง มนยงคงประทบอยในใจ เมอมโอกาสใครครวญ สะทอนคดจะพบวาตวตนทเปนอยขณะนไดผานประสบการณ ไดเรยนร ฝกฝนมาอยางไรบางทท าใหเปนเราในวนน ผเขยนประทบใจในศกยภาพของเดกๆ ทเขารจกและเขาใจตวเอง คนพบสงทเขามเขาเปนไดเรว ทกษะชวตทถกบมเพาะน จะฝงลกตดตวเขาไป และท าใหเขาด ารงชวตอยรอดในสงคมทมการแขงขนสงและมการเปลยนแปลงอยางรวดเรว ตนกลานวตกรรมของโรงเรยนทถกพฒนาขนดวย RBL ตามแนวทางของโครงการเพาะพนธปญญา คงตอบโจทยของการพฒนาคณภาพของคร นกเรยน และโรงเรยน ไดครบเกอบทกตวชวด

ตวอยางตางๆ ทยกมาเปนเพยงสวนหน งทผ เขยนอยากยนยนจากประสบการณตลอดระยะเวลาเกอบ 6-7 ป ของการรวมเรยนร กลาบอกไดวา RBL ท าแลวและท าไดดงปรากฏผลงานเชงประจกษมากมาย แมแตตวผเขยนเองทไดรวมท างานในโครงการน กเตบโต ไดเรยนรมาตลอด ถาความหมายของการเรยนร คอ การเปลยนแปลงพฤตกรรม ทกษะหลายทกษะเกดขนจากการฝกฝนอยางจรงจง สงเสรมการน าไปใชใหเหมาะสมกบเหตการณ โจทยปญหา และชวตจรง เปนทกษะทท าใหเขารจรง ไมแตรจ า ทส าคญเขาสามารถน าไปใชไดจรงดงทไดกลาวมา

- 114 -

บรรณานกรม Anderson, L., & Krathwohl, D. A. (2001). Taxonomy for Learning, Teaching

and Assessing: A Revision of Bloom's Taxonomy of Educational Objectives. New York: Longman.

Binkley, M., Erstad, O., Herman, J., Raizen, S., Ripley, M., Miller-Ricci, M., & Rumble, M. (2012). Defining twenty-first century skills. In P. Griffin, B. McGaw, & E. Care (Eds.), Assessment and Teaching of 21st Century Skills. Dordrecht: Springer.

Bloom, B.S. (1956). Taxonomy of Educational Objectives, Handbook: The Cognitive Domain. New York: David McKay Company, INC.

Finlay, L. (2008). Reflecting on Reflective Practice. Retrieved 30 July 2019

from https://www.open.ac.uk/opencetl/sites/www.open.ac.uk.open

cetl/files/files/ecms/web-content/Finlay-(2008)-Reflecting-on-reflec

tive-practice-PBPL-paper-52.pdf

Gibbs, G (1988). Learning by Doing: A Guide to Teaching and Learning

Methods. Oxford: Further Education Unit, Oxford Polytechnic

Retrieved 1 June 2019 from https://thoughtsmostlyaboutlearning.

files. wordpress.com/2015/12/learning-by-doing-graham-gibbs.pdf

Goleman, D. (2001). Emotional intelligence: Issues in paradigm building. In

C. Cherniss, & D. Goleman (Eds.), The Emotionally Intelligent

Workplace. San Francisco, CA: Jossey Bass.

Trilling, B., & Fadel C. (2009). 21st Century Skills: Learning for Life in Our

Times. San Francisco, CA: Jossey Bass.

- 115 -

ชยวฒน วงศอาษา. (2556). การเหนคณคาในตนเอง มหาวทยาลยมหดล. Download

เมอวนท 15 มถนายน 2562 จาก http://ns2.ph.mahidol.ac.th/phklb/

detail/ index/909

แผนงานสรางเสรมสขภาพจต. (2555). 6 ค าถามสรางทกษะชวต: ประสบการณ

ส าหรบครทกกลมสาระการเรยนร. กรงเทพมหานคร: หางหนสวนจ ากด จน

ลาย มอรนง

ยงยทธ วงศภรมยศาสนต และ สวรรณา เรองกาญจนเศรษฐ. (2553). ทกษะชวต ศนย

สรางเสรมสขภาพวยรน โรงพยาบาลรามาธบด . Download เมอวนท 15

มถนายน 2562 จาก http://resource.thaihealth.or.th/library/11142

ว จารณ พานช . (2555). ว ถ ส ร า งการ เ รยน ร เ พ อศษย ในศตวรรษท 21.

กรงเทพมหานคร: มลนธสดศร-สฤษดวงศ

ส านกทดสอบทางการศกษา ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน. (2555). คมอประเมนสมรรถนะส าคญของผเรยนระดบการศกษาขนพนฐานตามหลกสตรแกนกลางการศกษาขนพนฐาน พทธศกราช 2551 ชนมธยมศกษาปท 3. กรงเทพมหานคร: โรงพมพส านกงานพระพทธศาสนาแหงชาต.

ส านกวชาการและมาตรฐานการศกษา ส านกงานคณะกรรมการการศกษาขนพนฐาน

กระทรวงศกษาธการ. (2554). แนวทางการพฒนาทกษะชวต บรณาการการ

เรยนการสอน 8 กลมสาระการเรยนร หลกสตรแกนกลางการศกษาขน

พนฐาน พทธศกราช 2551 . กรงเทพมหานคร : โรงพมพชมนมสหกรณ

การเกษตรแหงประเทศไทย จ ากด.

สธระ ประเสรฐสรรพ. (2558). สะเตมศกษา: ความทาทายใหมของการศกษาไทย. สงขลา: น าศลปโฆษณา จ ากด.

สธระ ประเสรฐสรรพ. (2561). เพราะพนธปญญา: ปญญาจากโจทยโครงงานฐานวจย. หนงสอชดเบญจปญญา: กระบวนการบมเพาะเมลดพนธแหงปญญาใน

- 116 -

การศกษาไทย เลมท 3. กรงเทพมหานคร : บรษท โรงพมพอกษรสมพนธ (1987) จ ากด.

สธระ ประเสรฐสรรพ. (2561). เพราะพนปญญา: ปญญาในการออกแบบ. หนงสอชดเบญจปญญา: กระบวนการบมเพาะเมลดพนธแหงปญญาในการศกษาไทย เลมท 4. กรงเทพมหานคร: บรษท โรงพมพอกษรสมพนธ (1987) จ ากด.

สธระ ประเสรฐสรรพ. (2561). เพราะเพาะพนธพนปญญา: ปญญาการศกษาจงผลบาน. หนงสอชดเบญจปญญา: กระบวนการบมเพาะเมลดพนธแหงปญญาในการศกษาไทย เลมท 5. กรงเทพมหานคร: บรษท โรงพมพอกษรสมพนธ (1987) จ ากด.