ag forbairt feasacht teanga sa seomra ranga sa scoil lán-ghaeilge: moltaí praiticiúla muiris Ó...

Ag forbairt feasacht teanga sa seomra ranga sa scoil lán-Ghaeilge:

Moltaí praiticiúla

Muiris Ó Laoire

An fheasacht teanga sa scoil lan-Ghaeilge

Leagan amach na cainte

1. An fheasacht teanga: sainmhíniú agus cúlra 2. An fheasacht teanga agus an curaclam

3. An fheasacht teanga agus múineadh na gramadaí 4. Cur chuige praiticiúil sa seomra ranga5. Feasacht agus tabhairt faoi deara6. Teanga(cha) i dtimpeallacht na scoile agus lasmuigh di

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Sainmhíniú agus cúlra

Is iomaí cineál sainmhínithe atá tugtha ar an bhfeasacht teanga

Míthuiscintí b’fhéidir i dtaobh a bhfuil

i gceist?

An fheasacht teanga sa scoil lan-Ghaeilge

Obair Ghrúpa

1. Líon an suirbhé (3-4 nóiméad)

2. Cad iad na cineálacha tuairimí/tuiscintí atá ag baill an ghrúpa i leith na feasachta?

3. “Is féidir an Ghaeilge a shealbhú gan feasacht ar bith” Tuairim sciobtha ón ngrúpa

Cúlra• Bullock Report (1975)-

buartha faoi dhroch-chaighdeáin sa T1 agus i T2

• Macalla do Perren (1974) The Space Between

• Tosaíodh ar thaighde sna 1980í- saothair Hawkins, Donmall / James agus Garrett 7rl

• Bunaíodh ALA (Association of Language Awareness)

• Van Lier

An Fheasacht Teanga

feasacht v. eolasúsáideach nuair a thagann sé chuig an dara nó chuig an tríú teanga a fhoghlaim má dhírítear uirthi sa teagasc.Bíonn an fheasacht mheitetheanga ag gach duine i ngan fhios dó féin m.sh-an tslí ina n-athraítear teanga sna fearainn éagsúla

– -canúintí– -béarlagar– -blas– -focail ghaolmhara/struchtúir ghaolmhara

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Baineann an fheasacht teanga go bunúsach le dhá réimse dhifriúla:

1. Teagasc agus foghlaim na teanga sa seomra ranga- cur chuige agus gníomhaíochtaí praiticiúla chun aird fhoghlaimeoirí a dhíriú ar ghnéithe den sprioctheanga agus ar an bhfoghlaim nó ar ghnéithe a mbíonn deacrachtaí ag foghlaimeoirímbíonn deacrachtaí ag foghlaimeoirí i gcoitinne leo

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Iarrachtaí le gnéithe áirithe den sprioctheanga a thabhairt faoi deara

2. An teanga agus teangacha eile sa scoil teangacha eile sa scoil agus sa tsochaíagus sa tsochaí::NaNa fearainn úsáide agus na comhthéacsanna úsáide a chur ar a súile d’fhoghlaimeoirí

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Teagasc agus foghlaim na teanga •Múinteoirí Teanga

•Daltaí

•Polasaí teagaisc•An curaclam•Áiseanna éascaitheacha theagaisc agus fhoghlama

Tabhairt faoi deara+foghlaim

•Daltaí•Múinteoirí Teanga

•Cur chuige foghlama•Áiseanna•Éascaitheach

An teanga sa tsochaí •Múinteoirí Teanga•Daltaí•Tuismitheoirí•Pobal•Na meáin

•Polasaí Scoile•Polasaí Stáit

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Teagasc agus foghlaim na teanga

SpriocSealbhú teanga sa seomra ranga

Tabhairt faoi deara+foghlaim

Sprioc:Cruinneas

An teanga sa tsochaíAn fheasacht chultúir

Cur chun cinn na teanga ar scoil agus lasmuigh di scoil

An fheasacht teanga agus an curaclam

Féachaimis ar na siollabais:

Bunscoil:

Is é is brí le feasacht teanga ná aire agus tuiscint an pháiste a dhíriú ar an nGaeilge, ar phatrúin éagsúla laistigh den Ghaeilge féin, agus ar na cosúlachtaí agus ar na difríochtaí atá idir an Ghaeilge agus an Béarla agus idir an Ghaeilge agus teangacha eile.

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Ba chóir géarchúis an pháiste a dhúiseacht i leith na teanga ina t(h)impeallacht. Is féidir suim a chothú i sloinnte agus i logainmneacha agus ina mbrí. Aithneoidh an páiste focail Ghaeilge i mBéarla na hÉireann agus i dtíortha eile (galore, colleen, clan).

Tabharfaidh siad suntas do phatrúin áirithe ag deireadh focal Gaeilge, mar shampla san aimsir fháistineach agus san uimhir iolra. Chomh maith leis sin tá mórdhifríochtaí comhréire idir an Béarla agus an Ghaeilge le tabhairt faoi deara, mar shampla go dtosaíonn an abairt shimplí Ghaeilge le briathar agus an abairt shimplí Bhéarla le hainmfhocal.

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Curaclam na Bunscoile (lch 44)

Cruinneas

Tugtar oiread saoirse agus is féidir do na páistí agus iad ag iarraidh an teanga a úsáid agus chuige seo caithfear glacadh leis an gcoincheap gur dlúthchuid d’fhoghlaim teanga é míchruinneas a bheith i dteanga an pháiste agus é/í ag iarraidh cumarsáid a dhéanamh. Is minic a chuimsíonn an ceacht tréimhse machnamh iarchumarsáide, rud a chuirfidh deis ar fáil le haghaidh cleachtaí simplí feasachta teanga

An fheasacht teanga sa scoil lan-Ghaeilge

Siollabas na hiar-bhunscoile lch 3

Is féidir leas a bhaint as an eolas agus as taithí atá ag daltaí ar chórais teangacha eile

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Tuigeann daoine a bhfuil i gceist agus an tábhacht a bhaineann leis…b’fhéidir

Ach…baineann dúshláin leis an bhfeasacht teanga a chur i bhfeidhm sa seomra ranga

D’fhéadfadh gur rud “deas/suimiúil” nó “imeallach” a bheadh ann nó rud a dhéantar ó am go chéile….

Coincheapanna teibí cuid mhaith ach conas is féidir iad a chur i bhfeidhm?

An fheasacht teanga sa scoil lan-Ghaeilge

• Aird a dhíriú ar an teanga féin

• Gníomhaíocht amháin [ar a laghad] chun an fheasacht a chothú i ngach rang

nó

• Aird a dhíriú ar an bhfoghlaim féin nó

• Aird ar úsáid/ ar an nGaeilge/ ar theangacha eile sa phobal

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

An Fheasacht Teanga

An Fheasacht Teanga

FiosrachtFiosracht FONN

FONN

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Cad a chiallaíonn sé seo go praiticiúíl?

Díríonn na foghlaimeoirí ar ghnéithe den teanga a théann i bhfeidhm orthu/ a mbíonn deacrachtaí acu leo/ atá dúshlánach/ suimiúil 7rl.

Ó rang a trí ar aghaidh moltar go gcoimeádfaidh foghlaimeoirí dialann….ríomhbhlag

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

• Focail a thaitníonn leo (dhá cheann in aghaidh an ranga)• Focail a dtaitníonn na fuaimeanna iontu leo• Focail atá deacair…• Focail atá cosúil le focail Bhéarla

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Briathra/focail/fuaimeanna atá deacair agus cén fáth• conas a chuimhneoidh siad orthu (cleasanna

cuimhne)• rudaí atá ait faoi fhocal/ainmfhocal• rudaí atá ait/neamhghnách/deas faoin bhfuaim• fhocail nua-aimseartha• samlacha• chora cainte• sheanfhocail

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

De réir a chéile dírítear ar an eolas faoin teanga (KAL):ar:• bhriathra• ainmfhocail• aidiachtaí• comhréir• rudaí atá ait/neamhghnách faoin litriú• fhocail chomhchiallacha• fhocail iasachta• fhocail ghaolmhara

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Is rud simplí, neamhchasta é seo ach is rud an-éifeachtach é……an dalta ag roghnú agus i mbun tabhairt faoi deara

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

An fheasacht teanga sa scoil lan-Ghaeilge

An fheasacht teanga sa scoil lan-Ghaeilge

San iar-bhunscoil:

Go minic….tar éis aonad foghlama/teagaisc

An fheasacht teanga sa scoil lan-Ghaeilge

Fiú le téacsanna litríochta…

Tá léargas curtha ar fáil sa taighde atá déanta ag Van Patten (2007) ar thábhacht an tabhairt faoi deara (noticing)

An Bunús Teoiriciúil

Schmidt, R. (1990). The role of consciousness in second language learning. Applied Linguistics 11, 129-158.

Schmidt, R. (1993). Awareness and second language acquisition. Annual Review of Applied Linguistics 13, 206-226.

Schmidt, R. (1994). Implicit learning and the cognitive unconscious: Of artificial grammars and SLA. In N. Ellis (Ed.), Implicit and explicit learning of languages ( 165-209). London: Academic Press. [-8-]

Tá gluaisteáin amuigh sa charrchlós

Sealbhaítear focail go tapaidh a chuireann ábhar fisiciúil in iúl

Content lexical items

An Bunús Teoiriciúil

Bíonn fonn ar fhoghlaimeoirí brí a bhaint as an ionchur teanga le linn tuisceana

Déanann siad tréaniarracht- cuirtear an IP (Input Processing) ag obair

Díríonn siad ar an mbrí agus ní gá go ndíríonn siad ar fhoirm (form) an fhocail

If the learner does not process non-content words or/and inflections on nouns and verbs it is likely that the processes responsible for data storage and grammar building may not yet be able to make sense of them and will dump them

Buntáistí (eile!) Ghaelscoileanna!

Taighde Dillon (2009) – an fheasacht mheitheatheanga níos forbartha i measc dhaltaí Gaelscoileanna

Níos ullmhaíthe d’fhoghlaim T3

Griffin (2003) níos mó straitéisí foghlama

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Feasacht na foghlama

Foghlaim agus sealbhú

Bíonn an fhoghlaim níos éifeachtaí nuair a dhírítear i gceart uirthi

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Le roinnt blianta anuas, tá an-bhéim ar an bhfoghlaimeoir aonair agus ar thréithe na dea-fhoghlama

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

• Go bunúsach, tá trí chúis i gceist leis na difríochtaí seo:

• Toscaí/ cúinsí pearsanta/sochaíocha• Toscaí / cúinsí cognaíocha• Toscaí / cúinsí mothúnchánacha

An fheasacht teanga sa scoil lán-GhaeilgeCumas •Éirim

•Cumas teanga•Cuimhne

Claontaí/Tréithe

•Stíl foghlama• Spreagadh•Imní•Pearsantacht•Fonn cumarsáide

Dearcadh •Tuairimí i leithna sprioctheanga

Iompar i mbun foghlama •Straitéisí foghlama

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

INNIÚLACHT TEANGA (Language Aptitude)• Cumas cuimhneamh ar fhocail• Cumas anailíse abairtí/ structúr• Cumas cuimhneamh agus idirdhealú a dhéanamh

idir fuaimeanna éagsúla (códú fuaime)• An ghramadach a thabhairt faoi deara• An fhoghlaim ionduchtach-

patrúin/rialtacht/neamhrialtacht a thabhairt faoi deara

• Cumas rudaí a chur de ghlanmheabhair

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Trí rud eile i gceist le hinniúlacht teanga:

1. éirim anailíseach (anailís, comparáid, féinmheasúnú)

2. éirim chruthaitheach (abairtí nua a chumadh- an teanga a úsáid i gcomhthéacsanna úra)

3. éirim phraiticiúil (tuiscint ar úsáid teanga i gcomhthéacsanna úra éagsúla)

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Spreagadh

Dhá chineál:

1. Seachtrach (fóinteach)2. Inmheánach (imeascthach) Ach athraíonn inspreagadh…ní

rud seasmhach é

Bíonn tionchar ag an inspreagadh ar an bhfoghlaim ach bíonn tionchar ag an bhfoghlaim ar an inspreagadh chomh maith.

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

• Cabhraíonn sé go mór le foghlaimeoirí nuair a thuigeann siad conas foghlaim ach caithfear díriú air seo:

• Blaganna foghlama

An fheasacht teanga sa scoil lán-GhaeilgeThere is nothing more deadly than being given a list of words and being told to learn them. Utterly

essential as this is to language learning, it is probably the most ‘missed’ homework of them all.

Pupil: But they’re hard to learn!Me: Why? How do you learn them?Pupil: I look at the paper they’re written on.Me: And … ?Pupil: Well … I look at them … I take the paper out … maybe two … three times in an evening and

look at them.Me: And that’s enough? You can learn them like that?Pupil: Oh no! I don’t learn them like that. That’s why it’s hard.Me: Then why do you go on dong it like that? Why don’t you do something else?Pupil: (surprised) How else can you learn then?Her friends immediately stated telling her how they learnt their vocabulary. Their methods ranged

from writing them out over and over again to getting a friend or family friend to test them. The pupil complaining was quite surprised. It apparently had not dawned on her in four years of language learning that to continue with a method of learning that wasn’t working, was pointless. The idea of changing her method had never crossed her mind. Perhaps she had never had her attention drawn to various other possible ways of learning. Perhaps it had never been discussed before; it had just been taken for granted that from the age of eleven onwards she would know how to learn off by heart. What was more saddening was the fact that her poor methods of learning had resulted in her being judged as a natural and ‘for ever’ poor learner and no extra effort appeared to have been made to make her a better one.

Rendall, CILT – Pathfinder 1998

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

B’fhiú go mór díriú ar na ceisteanna seo go rialta (blaganna nó :

• Cad iad na buanna agus na laigí atá agat mar fhoghlaimeoir?

• Conas a fhoghlaimíonn tú focail nua?• Conas a thagann tú ar bhrí fhocail nach dtuigeann tú?• Cad iad na hiarrachtaí atá á ndéanamh agat an Ghaeilge a

labhairt níos cruinne agus níos fearr?• Cad iad na hiarrachtaí atá á ndéanamh agat chun an

Ghaeilge a scríobh níos cruinne agus níos fearr?

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

An fheasacht teanga agus úsáid na Gaeilge

An teanga i dtimpeallacht na scoile

An teanga timpeall orainn

An fheasacht teanga sa scoil lán-Ghaeilge

Ról ag tuismitheoirí agus an pobal tacú le hobair na scoile ina leith seo

Tacú le teangacha eile na ndaltaí/ teangacha sa phobal- m.sh., an obair a rinneadh in Didenheim- an féidir tionscaimh bheaga mar seo a chur sa tsiúl?

Obair ghrúpa

Le plé:

1. Cén ról (má tá ról) atá ag an nGaelscoil nó ag an nGaelcholáiste i bhforbairt na feasachta teanga?

2. Cén ról (má tá ról) atá ag Gaelscoileanna i gcothú an ilteangachais?