am nhac lang man

NGÔN NG ÂM NH C TH I KÌ LÃNG M NỮ Ạ Ờ Ạ

Âm nh c th i kì lãng m n b t đ u kho ng 1820 và k t thúc vào 1900 v i ạ ờ ạ ắ ầ ả ế ớnh ng nhà so n nh c l ng danh nh Franz Schubert, Robert Schumann, Clara ữ ạ ạ ừ ưSchumann, Frédéric Chopin, Franz Liszt, Felix Mendelssohn, Hector Berlioz, Peter Ilyich Tchaikovsky, Bedrich Smetana, Antonin Dvorak, Johannes Brahms, Giuseppe Verdi, Giacomo Puccini, Richard Wagner và Gustav Mahler.

th i kì lãng m n, các nhà so n nh c v n s d ng nh ng th lo i âm Ở ờ ạ ạ ạ ẫ ử ụ ữ ể ạnh c c a th i kì c đi n.ạ ủ ờ ổ ể

Nh ng m m m ng s m nh t c a âm nh c lãng m n đã xu t hi n trong cácữ ầ ố ớ ấ ủ ạ ạ ấ ệ tác ph m c a Mozart và đ c bi t nh t là trong các tác ph m c a Beethoven – ẩ ủ ặ ệ ấ ẩ ủng i có nh h ng l n đ n các nhà so n nh c th i kì sau.ườ ả ưở ớ ế ạ ạ ờ

S di n c m và giai đi u mang tính ca x ng là nh ng đ c đi m k th a tự ễ ả ệ ướ ữ ặ ể ế ừ ừ âm nh c c đi n.ạ ổ ể

Bên c nh đó, có r t nhi u đi m khác bi t gi a âm nh c c đi n và lãng ạ ấ ề ể ệ ữ ạ ổ ểm n. Âm nh c lãng m n phong phú h n v màu s c nh c khí, s c thái, âm v c ạ ạ ạ ơ ề ắ ạ ắ ựr ng h n.ộ ơ

Hòa âm cũng ph c t p h n, nh n m nh vào các h p âm màu s c, không n ứ ạ ơ ấ ạ ợ ắ ổđ nh.ị

Trong th i kì này, âm nh c có s liên k t ch t chẽ v i các lo i hình ngh ờ ạ ự ế ặ ớ ạ ệthu t khác, đ c bi t là văn h c. Nhi u th lo i m i hình thành và phát tri n. Âm ậ ặ ệ ọ ề ể ạ ớ ểnh c mang s xung đ t l n h n, ít chú tr ng đ n tính cân b ng và gi i quy t ạ ự ộ ớ ơ ọ ế ằ ả ếxung đ t.ộ

Tuy đ ng l i chung là nh v y, nh ng các nhà so n nh c lãng m n có ườ ố ư ậ ư ạ ạ ạkhuynh h ng sáng tác r t phong phú. Trong khi m t s nh c sĩ nh ướ ấ ộ ố ạ ưMendelssohn và Brahms ch u nh h ng sâu s c t âm nh c c đi n thì các ị ả ưở ắ ừ ạ ổ ểnh c sĩ nh Berlioz, Liszt và Wagner l i có nh ng đ i m i r t táo b o.ạ ư ạ ữ ổ ớ ấ ạ

Phong cách riêng

Khác v i âm nh c c đi n v n mang tính khách quan và khái quát, âm nh c ớ ạ ổ ể ố ạlãng m n đ cao c m xúc cá nhân và phong cách riêng c a t ng nh c sĩ.ạ ề ả ủ ừ ạ

1

R t nhi u tác ph m đ c sáng tác đã ph n ánh chính xác tính cách c a ấ ề ẩ ượ ả ủng i vi t. Chính vì v y, v i nh ng ng i yêu nh c có kinh nghi m, ch sau vài ườ ế ậ ớ ữ ườ ạ ệ ỉphút l ng nghe (ho c th m chí vài giây), h có th phân bi t ngay tác ph m nào ắ ặ ậ ọ ể ệ ẩc a Schumann hay Chopin, Tchaikovsky hay Brahms.ủ

Ch đ sáng tácủ ề

Âm nh c lãng m n đã m ra m t ngu n c m xúc b t t n, t c m xúc thân ạ ạ ở ộ ồ ả ấ ậ ừ ảquen, chói sáng, khó l ng và s u mu n, đ n c m xúc sung s ng và khao khát.ườ ầ ộ ế ả ướ

Trong th i kì này, có hàng ngàn ca khúc và các v nh c k ch ca ng i tình yêuờ ở ạ ị ợ lãng m n, tuy nhiên các nhân v t th ng không có h nh phúc và bao trùm lên hạ ậ ườ ạ ọ là vô s các tr ng i.ố ở ạ

Ch đ sáng tác r t phong phú. T tình yêu, đam mê, quy n rũ cho đ n ma ủ ề ấ ừ ế ếqu (giao h ng Fantastique c a Berlioz), t t c đ u đ c th hi n b ng âm ỷ ưở ủ ấ ả ề ượ ể ệ ằnh c. Các nhà so n nh c th i kì này đ c bi t a thích nh ng ch đ v thiên ạ ạ ạ ờ ặ ệ ư ữ ủ ề ềnhiên.

Trong giao h ng Fantastique, Chúng ta có th nghe th y Berlioz đã miêu ưở ể ất ti ng kèn c a ng i chăn c u và ti ng s m vang lên nh th nào; ti ng c i ả ế ủ ườ ừ ế ấ ư ế ế ưỡng a trong đêm m a gió (trong Erlking c a Schubert), dòng sông ch y (Moldau ự ư ủ ảc a Smetana), d o b c mi n đ ng quê (trong Ging heut’ Morgen uber’s Feld ủ ạ ướ ở ề ồc a Mahler).ủ

(ch đ trong Moldau c a Smetana)ủ ề ủ

Các nhà so n nh c th i kì này cũng đ c bi t yêu thích nh ng ch đ t th iạ ạ ờ ặ ệ ữ ủ ề ừ ờ Trung C và nh ng ch đ t các v k ch c a Shakespeare.ổ ữ ủ ề ừ ở ị ủ

2

“Trong th i kì này, các ngh sĩ có khuynh h ng th hi n n i tâm c a con ờ ệ ướ ể ệ ộ ủng i, mà tr c h t là th hi n t do cá nhân. Ch nghĩa lãng m n đ cao s ườ ướ ế ể ệ ự ủ ạ ề ựchân th t trong th gi i tình c m. Nh ng ch đ v tình yêu, n i cô đ n, n i ậ ế ớ ả ữ ủ ề ề ỗ ơ ỗbu n, nh ng lý t ng không đ t đ c, nh ng trăn tr v cái ch t và s s ng, ồ ữ ưở ạ ượ ữ ở ề ế ự ốnh ng c m nhân đ o… đ u đ c s d ng r ng rãi trong ngh thu t lãng ữ ướ ơ ạ ề ượ ử ụ ộ ệ ậm n.ạ

Vì v y, ch nghĩa lãng m n đã làm phong phú cho ngh thu t b ng nh ng ậ ủ ạ ệ ậ ằ ữhình t ng m i và nh ng ch đ m i, m r ng ph m vi tâm lý tr tình mà trong ượ ớ ữ ủ ề ớ ở ộ ạ ữnh ng tác ph m c a th i kì tr c không th y đ c, ho c trong m t ch ng m c ữ ẩ ủ ờ ướ ấ ượ ặ ộ ừ ựnào đó không đ c ph bi n ho c không đ c nh n m nh”.ượ ổ ế ặ ượ ấ ạ

(trích trong L ch s âm nh c Châu Âu, t p 2 – Nguy n Th Nhung).ị ử ạ ậ ễ ị

Ch nghĩa dân t c và ch nghĩa ngo i laiủ ộ ủ ạ

Ch nghĩa dân t c là m t b c chuy n r t quan tr ng trong chính tr , và đãủ ộ ộ ướ ể ấ ọ ị nh h ng l n đ n âm nh c c a th k 19.ả ưở ớ ế ạ ủ ế ỷ

Ch nghĩa dân t c trong âm nh c xu t hi n và phát tri n khi các nhà so n ủ ộ ạ ấ ệ ể ạnh c th i kì này b t đ u s d ng nh ng th lo i c a dân t c h đ sáng tác nhạ ờ ắ ầ ử ụ ữ ể ạ ủ ộ ọ ể ư dân ca, dân vũ, truy n thuy t, và l ch s quê h ng.ề ế ị ử ươ

Phong cách và màu s c đ c tr ng c a các th lo i m i đ n t Ba Lan, Nga, ắ ặ ư ủ ể ạ ớ ế ừBohemian, ho c Đ c… hoàn toàn t ng ph n v i âm nh c mang tính khái quát ặ ứ ươ ả ớ ạc a th i kì c đi n.ủ ờ ổ ể

(ti t t u đ c tr ng c a đi u polonaise – Ba Lan)ế ấ ặ ư ủ ệ

(ti t t u đ c tr ng c a mazurka, đi u nh y c a Ba Lan)ế ấ ặ ư ủ ệ ả ủ

3

(đi u th hòa âm kép, đ c tr ng c a âm nh c Hungary)ệ ứ ặ ư ủ ạ

B t đ u v i ch nghĩa dân t c, nhi u nhà so n nh c r t h ng thú v i các ắ ầ ớ ủ ộ ề ạ ạ ấ ứ ớch t li u âm nh c đ y màu s c c a các qu c gia khác nhau. Đi u này đã d n ấ ệ ạ ầ ắ ủ ố ề ẫđ n ch nghĩa ngo i lai trong âm nh c.ế ủ ạ ạ

M t s nhà so n nh c đã sáng tác giai đi u theo phong cách Châu Á, ho c ộ ố ạ ạ ệ ặs d ng ti t t u và nh ng nh c khí c a các qu c gia xa xôi khác. Nh c sĩ Georgesử ụ ế ấ ữ ạ ủ ố ạ Bizet đã vi t opera Carmen v i b i c nh Tây Ban Nha, nh c sĩ Giacomo Puccini ế ớ ố ả ở ạv i màu s c Nh t B n trong opera Madame Butterfly, nh c sĩ Rimsky-Korsakov ớ ắ ậ ả ạv i màu s c R p trong tác ph m cho dàn nh c Scheherazade…ớ ắ Ả ậ ẩ ạ

(Galli – Marie trong vai Carmen, l n công di n đ u tiên năm 1875)ầ ễ ầ

4

(Geraldine Farrar trong vai Madama Butterfly, năm 1907)

5

Ch nghĩa ngo i lai trong âm nh c đã giúp cho b c tranh t ng th c a âm ủ ạ ạ ứ ổ ể ủnh c th i kì lãng m n tr nên đ y màu s c và bí n h n.ạ ờ ạ ở ầ ắ ẩ ơ

Âm nh c có s g n k t ch t chẽ v i các hình th c ngh thu t khácạ ự ắ ế ặ ớ ứ ệ ậ

Trong th i kì lãng m n, các tác ph m khí nh c có s k t h p v i c t ờ ạ ẩ ạ ự ế ợ ớ ốtruy n, th , hành đ ng ho c c nh trí.ệ ơ ộ ặ ả

M t tác ph m khí nh c có th miêu t c m xúc, tính cách nhân v t và di n ộ ẩ ạ ể ả ả ậ ễbi n c a câu chuy n, ho c tác ph m đó có th miêu t âm thanh và hình nh ế ủ ệ ặ ẩ ể ả ảc a t nhiên.ủ ự

Âm nh c lãng m n a dung lo i nh c có tiêu đ . Nguyên t c này làm cho ạ ạ ư ạ ạ ề ắâm nh c có m i quan h ch t chẽ v i các lo i hình ngh thu t khác, giúp tác ạ ố ệ ặ ớ ạ ệ ậph m ph n ánh th c t rõ ràng h n.ẩ ả ự ế ơ

6

Tính tiêu đ còn giúp cho âm nh c có tính t do và rõ ràng h n. Nh ng th ề ạ ự ơ ữ ểlo i âm nh c đi n hình c a th i kì này là giao h ng có tiêu đ , giao h ng th , ạ ạ ể ủ ờ ưở ề ưở ơouverture…

Trong ouverture Romeo và Juliet c a Tchaikovsky – m t tác ph m cho dàn ủ ộ ẩnh c l y c m h ng t k ch Shakespeare, âm nh c th hi n s xung đ t gi a hai ạ ấ ả ứ ừ ị ạ ể ệ ự ộ ữgia đình đ i l p, giai đi u du d ng th hi n tình yêu tu i tr , ti t t u hành ố ậ ệ ươ ể ệ ổ ẻ ế ấkhúc tang l miêu t đ nh m nh đ y bi k ch c a Romeo và Juliet. ễ ả ị ệ ầ ị ủ

(ch đ trong Romeo và Juliet c a Tchaikovsky)ủ ề ủ

Trong The Moldau – m t tác ph m dành cho dàn nh c, ca ng i dòng sông ộ ẩ ạ ợchính Bohemia, Smetana đã s d ng âm nh c đ g i t hình nh dòng su i ở ử ụ ạ ể ợ ả ả ốch y róc rách, khung c nh săn b n, đám c i h nh phúc và âm thanh nh ng ả ả ắ ướ ạ ững n sóng va vào nhau.ọ

Th t ra, vi c s d ng âm nh c đ miêu t hình nh và âm thanh đã xu t ậ ệ ử ụ ạ ể ả ả ấhi n t nhi u th k tr c, tuy nhiên, nó ch đ c bi t phát tri n m nh trong ệ ừ ề ế ỉ ướ ỉ ặ ệ ể ạth i kì lãng m n, khi âm nh c có s g n k t ch t chẽ v i văn h c.ờ ạ ạ ự ắ ế ặ ớ ọ

Nhi u nhà so n nh c nh Berlioz, Schumann, Liszt, Wagner… cũng là ề ạ ạ ưnh ng so n gi n i b t.ữ ạ ả ổ ậ

Các ngh sĩ nhi u lĩnh v c khác nhau đã r t hào h ng v i ý t ng c a “sệ ở ề ự ấ ứ ớ ưở ủ ự liên h p ngh thu t” này. Các nhà th mu n th c a h du d ng và mang tính ợ ệ ậ ơ ố ơ ủ ọ ươnh c h n, các nh c sĩ thì mu n âm nh c c a h thi v và mang tính th ca h n.ạ ơ ạ ố ạ ủ ọ ị ơ ơ

Đ ph n ánh cu c s ng sinh đ ng và đa d ng c a con ng i, âm nh c có ể ả ộ ố ộ ạ ủ ườ ạkhuynh h ng g n gũi v i th ca, h i h a, đ n s t ng h p c a các lo i hình ướ ầ ớ ơ ộ ọ ế ự ổ ợ ủ ạngh thu t. Vi c này giúp cho âm nh c th i kì lãng m n không ch phong phú v ệ ậ ệ ạ ờ ạ ỉ ềch đ , n i dung t t ng, hình t ng âm nh c, mà còn phong phú v hình th c ủ ề ộ ư ưở ượ ạ ề ứth hi n, th lo i tác ph m, b i vì các nhà ngh thu t th i kì này đ cao s t doể ệ ể ạ ẩ ở ệ ậ ờ ề ự ự sáng t o.ạ

Do s thay đ i v th m mỹ, n u trong âm nh c c đi n, ng i ta t o ra ự ổ ề ẩ ế ạ ổ ể ườ ạranh gi i rõ r t gi a các th lo i thì trong âm nh c lãng m n, ng i ta chú ý đ nớ ệ ữ ể ạ ạ ạ ườ ế

7

s k t h p ch t chẽ gi a các th lo i v i nhau. Đ c bi t, ng i ta còn k t h p ự ế ợ ặ ữ ể ạ ớ ặ ệ ườ ế ợcác tính ch t mâu thu n nhau nh tính hài h c k t h p v i bi k ch…ấ ẫ ư ướ ế ợ ớ ị

Trong ngh thu t, ng i ta đi vào nhi u lo i đ tài, nghiên c u t o ra màu ệ ậ ườ ề ạ ề ứ ạs c m i, chú tr ng t o s t ng ph n, xung đ t, k ch tính. Đ c bi t, trong âm ắ ớ ọ ạ ự ươ ả ộ ị ặ ệnh c, màu s c hòa âm thay đ i liên t c, chú tr ng pha tr n âm s c đ t o ra ạ ắ ổ ụ ọ ộ ắ ể ạmàu s c đ c bi t.ắ ặ ệ

Màu s c gây n t ngắ ấ ượ

Các nhà so n nh c th i kì lãng m n đ c bi t h ng thú v i nh ng âm thanh ạ ạ ờ ạ ặ ệ ứ ớ ữđ y màu s c, g i lên c m xúc t các giác quan. H s d ng màu s c âm thanh đầ ắ ợ ả ừ ọ ử ụ ắ ể truy n t i c m xúc và miêu t . Ch a bao gi âm s c l i tr nên quan tr ng trongề ả ả ả ư ờ ắ ạ ở ọ âm nh c đ n th .ạ ế ế

Trong các tác ph m giao h ng và opera, so v i dàn nh c c đi n thì quy ẩ ưở ớ ạ ổ ểmô dàn nh c th i kì lãng m n l n h n và có nhi u âm s c khác nhau h n.ạ ở ờ ạ ớ ơ ề ắ ơ

Vào cu i th i kì lãng m n, nhi u tác ph m cho dàn nh c c n đ n g n 100 ố ờ ạ ề ẩ ạ ầ ế ầnh c công.ạ

S gia tăng s l ng nh c công trong dàn nh c đã d n đ n vi c gia tăng ự ố ượ ạ ạ ẫ ế ệdi n tích c a các phòng hòa nh c và các nhà hát.ệ ủ ạ

Các nhà so n nh c s d ng nhi u các nh c khí đ ng h n, bao g m c ạ ạ ử ụ ề ạ ồ ơ ồ ảtrombone, tuba, horn và trumpet.

Năm 1824, Beethoven đã có cách tân táo b o khi ông yêu c u t i 9 nh c khí ạ ầ ớ ạđ ng đ ch i trong giao h ng s 9. Năm 1894, nh c sĩ ng i Áo Gustav Mahler ồ ể ơ ưở ố ạ ườđã s d ng 25 nh c khí đ ng trong giao h ng s 2. Horn và trumpet còn ch i ử ụ ạ ồ ưở ố ơđi p giai đi u trong nhi u đi u valse.ệ ệ ề ệ

B đ ng, b g và b gõ có vai trò quan tr ng.ộ ồ ộ ỗ ộ ọ

B g v i nh ng nh c khí có màu s c m i nh contrabassoon, bass clarinet,ộ ỗ ớ ữ ạ ắ ớ ư English horn và piccolo đã đ c s d ng th ng xuyên trong dàn nh c.ượ ử ụ ườ ạ

C u t o c a nh c khí cũng đ c c i ti n giúp cho nh c công bi u di n ấ ạ ủ ạ ượ ả ế ạ ể ễuy n chuy n và chính xác. Âm thanh c a dàn nh c tr nên sáng và g i t h n do ể ể ủ ạ ở ợ ả ơs d ng nhi u cymbal, triangle và harp.ử ụ ề

8

(contrabassoon)

(bass clarinet)

9

(English horn)

(piccolo)

(cymbal)

10

(triangle)

11

(harp)

Ngoài vi c s d ng thêm các nh c khí k trên, kĩ thu t ch i nh ng nh c khíệ ử ụ ạ ể ậ ơ ữ ạ truy n th ng nh flute, violin cũng có nhi u sáng t o.ề ố ư ề ạ

Nh c công flute ph i th i khu v c h i th th p h n. Nh c công violin ạ ả ổ ở ự ơ ở ấ ơ ạđ c yêu c u ch i b ng ph n thân g c a archet (col legno). Nhi u tác ph m ượ ầ ơ ằ ầ ỗ ủ ề ẩkhó yêu c u kĩ thu t bi u di n c a nh c công ph i cao h n tr c.ầ ậ ể ễ ủ ạ ả ơ ướ

12

(cây archet)

(ch i trên ph n thân g c a archet)ơ ầ ỗ ủ

13

Nhi u nh c sĩ đã tìm cách pha tr n và k t h p các màu s c khác nhau đ ề ạ ộ ế ợ ắ ểt o ra nh ng âm thanh day d t và mãnh li t nh t. ạ ữ ứ ệ ấ

Piano là nh c khí yêu thích c a các nhà so n nh c th i kì lãng m n. C u t oạ ủ ạ ạ ờ ạ ấ ạ c a piano đã t ng đ i hoàn thi n. Ng i ta s d ng m t khung s t đ gi ủ ươ ố ệ ườ ử ụ ộ ắ ể ữnh ng s i dây đ c kéo căng h n, búa đ c b c n .ữ ợ ượ ơ ượ ọ ỉ

V i nh ng c i ti n nh th , ng i ngh sĩ ch i piano có th t o ra âm ớ ữ ả ế ư ế ườ ệ ơ ể ạthanh v i nhi u màu s c h n. Pedal bên ph i giúp âm thanh vang h n t t c ớ ề ắ ơ ả ơ ở ấ ảcác quãng.

(c u t o c a m t cây đàn piano hi n đ i)ấ ạ ủ ộ ệ ạ

Hòa âm màu s cắ

Đ có thêm nhi u màu s c m i, các nhà so n nh c th i kì này đã khám phá ể ề ắ ớ ạ ạ ờra nhi u h p âm m i, ho c v n d ng sáng t o nh ng h p âm quen thu c. Hòa ề ợ ớ ặ ậ ụ ạ ữ ợ ộâm phong phú, màu s c và ph c t p, giúp th hi n c m xúc mãnh li t h n.ắ ứ ạ ể ệ ả ệ ơ

14

N i b t h n h t là s d ng hòa âm bán cung – dùng các h p âm có nh ng ổ ậ ơ ế ử ụ ợ ữn t không có trong gam tr ng ho c gam th thông th ng (các nh c sĩ th i kì ố ưở ặ ứ ườ ạ ờc đi n ch y u s d ng h p âm trong đi u tr ng t nhiên và th hòa âm). ổ ể ủ ế ử ụ ợ ệ ưở ự ứCác nh c sĩ th i kì lãng m n, đ c bi t là lãng m n th i kì cu i, a thích s d ng ạ ờ ạ ặ ệ ạ ờ ố ư ử ụh p âm trong gam bán cung (12 âm) h n là h p âm trong gam tr ng ho c th ợ ơ ợ ưở ặ ứ(7 âm).

(đi u tr ng t nhiên)ệ ưở ự

(đi u th hòa âm)ệ ứ

(gam bán cung)

Nh ng h p âm m i đã giúp cho âm nh c tr nên chuy n đ ng và nhi u ữ ợ ớ ạ ở ể ộ ềmàu s c h n. So v i th i kì c đi n, trong th i kì lãng m n, ng i ta s d ng ắ ơ ớ ờ ổ ể ờ ạ ườ ử ụnhi u h p âm ngh ch và không n đ nh.ề ợ ị ổ ị

15

B ng s trì hoãn gi i quy t các h p âm không n đ nh, các nhà so n nh c ằ ự ả ế ợ ổ ị ạ ạđã t o ra nh ng c m xúc khao khát, căng th ng, mãnh li t và bí n.ạ ữ ả ẳ ệ ẩ

Các tác ph m r t phong phú v đi u tính, có c ly đi u ho c chuy n đi u. ẩ ấ ề ệ ả ệ ặ ể ệB i vì d u hóa thay đ i th ng xuyên nên n t ng v h p âm ch không rõ ở ấ ổ ườ ấ ượ ề ợ ủràng nh trong các tác ph m c đi n. C m giác v ch âm không còn m nh nh ư ẩ ổ ể ả ề ủ ạ ưtr c.ướ

Cu i th i kì lãng m n, hòa âm ngày càng nh n m nh vào tính không n ố ờ ạ ấ ạ ổđ nh, ít gi i quy t.ị ả ế

Nguyên t c quan tr ng trong hòa âm và ngh thu t ph i khí dàn nh c là ắ ọ ệ ậ ố ạph i đ a ra đ c nh ng màu s c khác nhau đ th hi n nh ng bi n đ i trong ả ư ượ ữ ắ ể ể ệ ữ ế ổtâm lý nhân v t, nh n m nh tr ng thái tâm lí tinh t c a con ng i. H đ cao s ậ ấ ạ ạ ế ủ ườ ọ ề ựt ng ph n c a màu s c đi u tính, th ng hay chuy n đi u đ t ng t, dung nhi uươ ả ủ ắ ệ ườ ể ệ ộ ộ ề bi n âm, đ cao vai trò c a các h p âm ph .ế ề ủ ợ ụ

Trong ngh thu t ph i khí dàn nh c, các nhà so n nh c đ c bi t khai thác ệ ậ ố ạ ạ ạ ặ ệmàu s c b g đ di n t tâm lý tr tình.ắ ộ ỗ ể ễ ả ữ

(trích trong L ch s âm nh c Châu Âu, t p 2 – Nguy n Th Nhung)ị ử ạ ậ ễ ị

L i c u trúc giai đi u cũng có nhi u đ i m i. ố ấ ệ ề ổ ớ

Giai đi u có c u trúc t do và xóa nhòa ranh gi i c a câu đo n. Trong tác ệ ấ ự ớ ủ ạph m có s ph i h p gi a nhi u th pháp khác nhau. Th pháp ph c đi u đ c ẩ ự ố ợ ữ ề ủ ủ ứ ệ ượs d ng r ng rãi.ử ụ ộ

L i c u trúc giai đi u mang tính ca x ng. Ngay trong các tác ph m khí ố ấ ệ ướ ẩnh c l n nh giao h ng, concerto, t đó sinh ra m u m c m i c a th lo i giaoạ ớ ư ưở ừ ẫ ự ớ ủ ể ạ h ng tr tình.ưở ữ

Trong c u trúc hình th c, các nhà so n nh c th ng s d ng nguyên t c ấ ứ ạ ạ ườ ử ụ ắđ n ch đ , thay th cho nguyên t c xây d ng trên hai ch đ nh trong th i kì ơ ủ ề ế ắ ự ủ ề ư ờc đi n.ổ ể

Nguyên t c này có th xây d ng t m t ch đ , b ng nhi u th pháp sáng ắ ể ự ừ ộ ủ ề ằ ề ủtác khác nhau, tác gi t o nên s bi n đ i v âm đi u, hòa âm, t c đ , c ng đ , ả ạ ự ế ổ ề ệ ố ộ ườ ộti t t u… làm thay đ i t t c đ c đi m, c m xúc, t t ng…ế ấ ổ ấ ả ặ ể ả ư ưở

16

Nguyên t c đ n ch đ t o nên s th ng nh t v âm đi u, t o nên s ắ ơ ủ ề ạ ự ố ấ ề ệ ạ ựphong phú v hình nh trong tác ph m. Nguyên t c này phát tri n nh t trong ề ả ẩ ắ ể ấth lo i giao h ng th và giao h ng có tiêu đ .ể ạ ưở ơ ưở ề

S c thái, cao đ , t c đ đ u đ c m r ngắ ộ ố ộ ề ượ ở ộ

S c thái trong các tác ph m th i kì lãng m n có biên đ đ c m r ng h n ắ ẩ ờ ạ ộ ượ ở ộ ơnhi u so v i th i kì c đi n. S t ng ph n màu s c tr nên rõ ràng và m nh ề ớ ờ ổ ể ự ươ ả ắ ở ạmẽ h n.ơ

Trong th i kì c đi n, n u biên đ s c thái dao đ ng t ờ ổ ể ế ộ ắ ộ ừ O cho đ n ế D, thì th i s c thái trong các tác ph m th i kì lãng m n dao đ ng t ờ ắ ẩ ờ ạ ộ ừ PPPP đ n ế FFFF.

(ouverture 1812 c a Tchaikovsky)ủ

(giao h ng s 6 c a Tchaikovsky)ưở ố ủ

17

18

Đ tăng tính di n c m, các nhà so n nh c th k 19 th ng s d ng nhi u ể ễ ả ạ ạ ế ỉ ườ ử ụ ềcrescendo, decrescendo và hay thay đ i s c thái đ t ng t.ổ ắ ộ ộ

T ng t v i s c thái, âm v c cũng đ c m r ng, các nh c sĩ đã s d ng ươ ự ớ ắ ự ượ ở ộ ạ ử ụt i nh ng n t r t cao và r t th p. Đ tăng đ sáng và đ sâu c a âm thanh, h ớ ữ ố ấ ấ ấ ể ộ ộ ủ ọcòn khai thác âm s c c a nh ng nh c khí nh piccolo, contrabassoon cũng nh ắ ủ ữ ạ ư ưm r ng âm v c c a đàn piano.ở ộ ự ủ

Đ thay đ i tính ch t âm nh c, h còn thay đ i t c đ b ng accelerando ể ổ ấ ạ ọ ổ ố ộ ằ(nhanh lên), ritardando (ch m d n)… Th i kì này có r t nhi u lo i nh p đ khác ậ ầ ờ ấ ề ạ ị ộnhau. Trong m t tác ph m cũng có r t nhi u s dao đ ng v t c đ . Đ th hi nộ ẩ ấ ề ự ộ ề ố ộ ể ể ệ

19

s di n c m, nh ng ngh sĩ bi u di n th k 19 th ng s d ng rubato (nh p coự ễ ả ữ ệ ể ễ ế ỉ ườ ử ụ ị dãn).

Th lo i : r t phong phú t th lo i nh cho đ n th lo i đ sể ạ ấ ừ ể ạ ỏ ế ể ạ ồ ộ

Th i kì lãng m n là giai đo n có r t nhi u mâu thu n. Các nhà so n nh c ờ ạ ạ ấ ề ẫ ạ ạth ng vi t nh ng tác ph m ho c là r t nh , ho c là r t đ s .ườ ế ữ ẩ ặ ấ ỏ ặ ấ ồ ộ

Nh ng tác ph m piano c a Chopin ho c nh ng ca khúc c a Schubert ch ữ ẩ ủ ặ ữ ủ ỉdài kho ng vài phút. Vì có quy mô nh nên nh ng tác ph m này ch đ c bi u ả ỏ ữ ẩ ỉ ượ ểdi n nhà ho c khi ng i ta h i h p l i n i nào đó có piano mà thôi.ễ ở ặ ườ ộ ọ ạ ở ơ

Trong các tác ph m đó, nh ng thiên tài âm nh c th i kì này có th t o ra ẩ ữ ạ ờ ể ạc m xúc r t mãnh li t ch thông qua m t giai đi u ng n, m t vài h p âm, ho c ả ấ ệ ỉ ộ ệ ắ ộ ợ ặm t màu s c m i nào đó t o nên nét đ c tr ng nh t c a tác ph m.ộ ắ ớ ạ ặ ư ấ ủ ẩ

M c khác, nh ng tác ph m quy mô đ s , vĩ đ i nh c a Berlioz và Wagner ặ ữ ẩ ồ ộ ạ ư ủph i c n đ n c trăm ngh sĩ bi u di n, đ dài lên đ n vài gi đ ng h , và n u ả ầ ế ả ệ ể ễ ộ ế ờ ồ ồ ếbi u di n thì ph i c n đ n m t phòng hòa nh c l n ho c nhà hát opera.ể ễ ả ầ ế ộ ạ ớ ặ

Các th lo i giao h ng, sonata, t t u dây, concerto, opera, tác ph m cho ể ạ ưở ứ ấ ẩh p x ng v n phát tri n m nh. M i ch ng th ng dài, đ s và ph c t p h nợ ướ ẫ ể ạ ỗ ươ ườ ồ ộ ứ ạ ơ so v i th i kì c a Haydn và Mozart. Ví d nh , m t b n giao h ng đi n hình ớ ờ ủ ụ ư ộ ả ưở ểc a th k 19 có đ dài kho ng 45 phút, trong khi đó, m t b n giao h ng c a ủ ế ỉ ộ ả ộ ả ưở ủth k 18 ch vào kho ng 25 phút.ế ỉ ỉ ả

Nói tóm l i, th i kì lãng m n, các ph m tr nên quy mô h n, dàn nh c có ạ ở ờ ạ ẩ ở ơ ạnhi u ngh sĩ bi u di n h n, kĩ thu t khó h n và hòa âm ph c t p h n.ề ệ ể ễ ơ ậ ơ ứ ạ ơ

Trong các tác ph m l n nh giao h ng, m t ch đ nào đó ho c nhi u ẩ ớ ư ưở ộ ủ ề ặ ềch đ có th xu t hi n l p l i các ch ng khác nhau. Đi u này đã đ c ủ ề ể ấ ệ ặ ạ ở ươ ề ượBeethoven s d ng khi vi t giao h ng s 5 : m t ch đ trong ch ng scherzo ử ụ ế ưở ố ộ ủ ề ươđã đ c nh c l i ch ng k t.ượ ắ ạ ở ươ ế

Khi giai đi u đ c nh c l i ch ng sau ho c ph n sau c a tác ph m, ệ ượ ắ ạ ở ươ ặ ở ầ ủ ẩtính ch t âm nh c sẽ thay đ i b ng cách thay đ i s c thái, ph i khí, ho c ti t ấ ạ ổ ằ ổ ắ ố ặ ết u. Ví d nh trong giao h ng Fantastique c a Berlioz, ch đ tr tình ấ ụ ư ưở ủ ủ ề ữ ởch ng m đ u đã tr thành m t đi u nh y ch ng cu i.ươ ở ầ ở ộ ệ ả ở ươ ố

20

Nh ng ch ng ho c nh ng ph n khác nhau cũng có th đ c liên k t v i ữ ươ ặ ữ ầ ể ượ ế ớnhau b ng nh ng đo n n i. M t ch ng giao h ng ho c m t ch ng concerto ằ ữ ạ ố ộ ươ ưở ặ ộ ươcó th đ c bi u di n qua luôn ch ng k ti p mà không c n ng ng l i. ể ượ ể ễ ươ ế ế ầ ừ ạBeethoven đã t ng làm đi u t ng t trong giao h ng s 5 (ch ng 3 và ừ ề ươ ự ưở ố ươch ng 4).ươ

Gi a các màn, c nh trong các v opera th k 19 cũng đ c k t n i v i ữ ả ở ở ế ỉ ượ ế ố ớnhau b ng các đo n n i, ho c m t ch đ âm nh c xuyên su t tác ph m. ằ ạ ố ặ ộ ủ ề ạ ố ẩ

Các nh c sĩ đã phát tri n nh ng th lo i nh thành th lo i l n, ph c t p ạ ể ữ ể ạ ỏ ể ạ ớ ứ ạvà đ s . M t s nh c sĩ còn phát tri n nh ng th lo i đ c tr ng c a dân t c trồ ộ ộ ố ạ ể ữ ể ạ ặ ư ủ ộ ở thành th lo i chuyên nghi p.ể ạ ệ

Chopin đã phát tri n mazurka, polonaise – v n là nh ng đi u nh y dân gianể ố ữ ệ ả Ba Lan – tr thành nh ng th lo i chuyên nghi p, mang tính qu c t . Ông còn ở ữ ể ạ ệ ố ếphát tri n nh ng th lo i nh nh prelude, balade thành nh ng th lo i khó và ể ữ ể ạ ỏ ư ữ ể ạph c t p, đòi h i kĩ thu t bi u di n cao.ứ ạ ỏ ậ ể ễ

Nhi u nhà so n nh c còn sáng t o ra nh ng th lo i m i : Liszt v i giao ề ạ ạ ạ ữ ể ạ ớ ớh ng th 1 ch ng, Mendelssohn v i ouverture đ c l p.ưở ơ ươ ớ ộ ậ

Các th lo i truy n th ng nh giao h ng, concerto… cũng có nhi u đ i ể ạ ề ố ư ưở ề ổm i táo b o v n i dung, s l ng ch ng. Schubert có giao h ng s 8 v i hai ớ ạ ề ộ ố ượ ươ ưở ố ớch ng, Berlioz có giao h ng Fantastique v i 5 ch ng. Smetana v i liên khúc ươ ưở ớ ươ ớgiao h ng T qu c tôi, Grieg có t khúc giao h ng Peer Gynt, Liszt v i giao ưở ổ ố ổ ưở ớh ng th 1 ch ng…ưở ơ ươ

Giao h ng có tiêu đ và n i dung câu chuy n gi ng nh opera. Berlioz ưở ề ộ ệ ố ưphát tri n th lo i giao h ng nhi u ch ng, s l ng ch ng ph thu c vào ể ể ạ ưở ề ươ ố ượ ươ ụ ộdi n bi n câu chuy n. ễ ế ệ

Ngh thu t bi u di n đ t đ n trình đ cao. Th i kì này là th i kì th nh ệ ậ ể ễ ạ ế ộ ờ ờ ịv ng c a các ca sĩ n i ti ng và các ngh sĩ bi u di n điêu luy n nh Papagani, ượ ủ ổ ế ệ ể ễ ệ ưChopin, Franz Liszt…

(Nicolo Paganini)

21

M t trong nh ng th lo i phát tri n m nh nh t trong âm nh c th i kì lãng ộ ữ ể ạ ể ạ ấ ạ ờm n là các ca khúc ngh thu t dành cho gi ng hát v i ph n đ m piano.ạ ệ ậ ọ ớ ầ ệ

Ph n đ m trong tác ph m do chính tác gi ca khúc vi t, đó là ph n vô cùng ầ ệ ẩ ả ế ầquan tr ng, góp ph n th hi n tính cách và n i dung bài hát. B n thân ph n đ mọ ầ ể ệ ộ ả ầ ệ cũng có motif riêng. Các nh c sĩ nh Schubert, Schumann, Brahms… đ u là ạ ư ềnh ng b c th y v ph n đ m cho ca khúc.ữ ậ ầ ề ầ ệ

Nhi u ph n đ m còn đòi h i kĩ thu t bi u di n cao.ề ầ ệ ỏ ậ ể ễ

(Serenade c a Schubert)ủ

22

(Spring Waters c a Rachmaninov)ủ

23

M c dù hi n t i, các ca khúc ngh thu t v n đ c bi u di n các phòng ặ ệ ạ ệ ậ ẫ ượ ể ễ ởhòa nh c, nh ng tr c đây, ng i ta ch hát và th ng th c chúng nhà.ạ ư ướ ườ ỉ ưở ứ ở

Trong th i kì lãng m n, ca khúc đóng m t vai trò r t quan tr ng. N u trong ờ ạ ộ ấ ọ ếcác th i kì tr c, ca khúc ch a bao gi gi vai trò u tiên trong n n âm nh c ờ ướ ư ờ ữ ư ề ạchuyên nghi p.ệ

Cho đ n th k 19, các ho t đ ng ti n b c a các nhà trí th c làm hình ế ế ỷ ạ ộ ế ộ ủ ứthành nên các nhóm bình th , văn, trong các gia đình, trên c s đó, các th lo i ơ ơ ở ể ạca khúc, liên ca khúc xu t hi n. T đó, th lo i ca khúc có ý nghĩa quan tr ng, ấ ệ ừ ể ạ ọ

24

sánh ngang v i các th lo i đ s nh giao h ng, opera, đ ng th i còn nh ớ ể ạ ồ ộ ư ưở ồ ờ ảh ng đ n s phát tri n c a âm nh c lãng m n.ưở ế ự ể ủ ạ ạ

Ca khúc c a nhi u nh c sĩ th i kì h u lãng m n nh Richard Strauss ch u ủ ề ạ ờ ậ ạ ư ịnh h ng sâu s c t các nh c sĩ chuyên vi t ca khúc nh Schubert, Schumann…ả ưở ắ ừ ạ ế ư

M i quan h sâu s c gi a các nhà th và các nhà so n nh c khi n cho các ố ệ ắ ữ ơ ạ ạ ếnh c sĩ ch y u ph nh c cho th . Vì th , lạ ủ ế ổ ạ ơ ế i hát trong các ca khúc th ng là thờ ườ ơ ho c ph ng tác t th .ặ ỏ ừ ơ

Nhi u tác ph m giao h ng cũng l y c m h ng t th . Nhi u th lo i âm ề ẩ ưở ấ ả ứ ừ ơ ề ể ạnh c m i xu t hi n cũng b t ngu n t th . Ví d nh th lo i giao h ng th ạ ớ ấ ệ ắ ồ ừ ơ ụ ư ể ạ ưở ơc a Liszt.ủ

H u h t các nh c sĩ vi t nhi u cho ca khúc nh Schubert, Schumann, ầ ế ạ ế ề ưBrahms… đ u ph nh c cho th . Hai nhà th có tác ph m đ c ph nh c nhi u ề ổ ạ ơ ơ ẩ ượ ổ ạ ềnh t là Johann Wolfgang von Goethe (1749 – 1832) và Heinrich Heine (1797 – ấ1856).

(Johann Wolfgang von Goethe)

25

(Heinrich Heine)

26

27