anadolu selÇuklularinda hastaneler...ancak 1991 yılında prof. dr. ali haydar bayat tarafından...

ANADOLU SELÇUKLULARINDA HASTANELER

• Mardin Eminüddin Bimaristanı

• Kayseri Gevher Nesibe Maristanı

• Sivas Keykavus Darü’s-sıhhası

• Divriği Turan Melik Darü’ş-şifası

• Kastamonu Ali bin Süleyman Maristanı

• Çankırı Cemaleddin Ferruh Darü’l-Afiyesi

• Tokat Süleyman Pervane Darü’ş-şifası

• Amasya Darü’ş-şifası

• Konya Alaeddin Darü’ş-şifası

ANADOLU SELÇUKLULARINDA HASTANELER

• Mardin Eminüddin Bimaristanı

• Kayseri Gevher Nesibe Maristanı

• Sivas Keykavus Darü’s-sıhhası

• Divriği Turan Melik Darü’ş-şifası

Sivas Keykavus Darüşşifası (1217)

• Kitabesi var

• Vakfiyesi var (Vakıf senedi)

• Selçuklu sağlık kurumları içinde elimizde vakfiyesi olan tek sağlık kurumu

Sivas Keykavus Darüşşifası (1217)

• Vakfiye’nin bir bölümü 1938 yılında Muallim Cevdet tarafından yayımlanmış, tamamı ise ancak 1991 yılında Prof. Dr. Ali Haydar Bayat tarafından yayımlanmıştır.

• Vakfiyeyi beş bölüm halinde incelemek mümkündür.

Sivas Keykavus Darüşşifası (1217)

• Birinci bölümde Allaha hamd edilmekte ve Hazreti Muhammed ve ailesine Salavat getirilmektedir.

• İkinci bölümde dünya hayatının geçiciliğine ve yanıltıcı olduğuna dair felsefi cümleler yer almaktadır.

• Üçüncü bölümde vakfın gelir kaynakları sıralanmaktadır.

Keykavus Darüssıhası için ayrılan gelirler

• Konya’da bir sebze bahçesinin geliri

• Bir değirmen, bir damızlık çiftliği ve bir ahırın gelirleri

• Ereğli Türkmenler Çarşısında 30 dükkan

• Yedi adet köyün gelirleri

• Sivasta 78 dükkan Bu gelirlerin hepsinin Sultana ait olduğu ve onun tarafından bu darüssıhha için vakfedildiği yazılıdır.

Keykavus Darüssıhası

• Vakfiyenin dördüncü bölümünde vakfın evrenselliği vurgulanmakta ve dinsel kurallar hatırlatılmaktadır

• Vakfiyenin beşinci bölümünde Vakfın yöneticisi ve işleyişi hakkında bilgiler verilmektedir.

Keykavus Darüssıhası

• Vakfın yöneticisi Ferruh bin Abdullah atanmıştır. Bu zat hakkındaki bilgi azdır. Kendisinin Selçuklu sarayında üst düzey bir görevli olduğu tahmin edilmektedir. Ferruh bin Abdullah daha sonra Çankırı’da kendi adıyla bir darüşşifa inşa ettirmiştir.

Keykavus Darüssıhası

• Ne yazık ki vakfiyede kurumun işleyişine ait ayrıntılı bilgi bulunmamaktadır. Hastanede kimlerin istihdam edileceği, bunlara ne kadar ücret verileceği, kuruma ayrılmış gelir kaynaklarının nasıl harcanacağı tamamen vakıf mütevellisinin insiyatifine bırakılmıştır.

Keykavus Darüssıhası

• Becerikli tecrübeli hekimler

• Kıymetli kehhaller

• Şefkatli cerrahlar

• Müstahdem

• Mülazım (!?)

Keykavus Darüssıhası

• İbni Batuta (-) 14. yy

• Aksarayi (-) 14. yy

• İbni Bibi (+) 13. yy

• Evliya Çelebi (-) 17. yy

Keykavus Darüssıhası Osmanlı Dönemi

• 1476- Darüşşifa harap olduğundan kullanılmıyor

• 1484- Darüşşifa harap olduğu için gelirleri, ulema, suhela ve fukaraya sadaka edilmiş

• 1500- Vakf-ı medrese-i darüşşifa

• 1530- Medreseye dönüştürülmüş

Keykavus Darüssıhası Osmanlı Dönemi

1530

Evkaf-ı Medrese-i Daru’ş-şifâ der nefs-i Sivas ki merhumu’l-mağfurleh Sultan Alaaddin’in ulu karındaşı merhum İzzeddin Galib bina eylemiştir. Sabıkan daru’ş-şifâ olub haliya emr-i Şerif ile medrese olmuşdur

1455 Sivas tahrir defteri

Darüşşifa der Ahmedek !?

Divriği Sultan Melek Darüşşifası (1228)

• Cami – Darüşşifa kompleksi

• Anadolu Selçuklu Mimarisinin şaheseri

• Mengücekoğulları tarafından yaptırılıyor

• Mimarı Ahlatlı Hurşad

• Melik Fahreddin Behramşah’ın kızı Turan Melek tarafından yaptırılıyor.

Divriği Sultan Melek Darüşşifası (1228)

• 1519- Vakıf harab, vakfiyesi bulunamadı

• 1530- Medrese olarak işlev görüyor

• 19. yy- Mimari önemine binaen tadilat görüyor

• 1985 Unesco Dünya Mirası listesine alındı

ANADOLU SELÇUKLULARINDA HASTANELER

• Mardin Eminüddin Bimaristanı

• Kayseri Gevher Nesibe Maristanı

• Sivas Keykavus Darü’s-sıhhası

• Divriği Turan Melik Darü’ş-şifası

• Kastamonu Ali bin Süleyman Maristanı

• Çankırı Cemaleddin Ferruh Darü’l-Afiyesi

• Tokat Süleyman Pervane Darü’ş-şifası

• Amasya Darü’ş-şifası

• Konya Alaeddin Darü’ş-şifası

Amasya Darüşşifası (1308)

• Osmanlı arşivinde hekim tayinlerine ait bir kaç

Belge mevcut

• Sabuncuzade Şerefeddin: 15. yy, yazdığı kitapların önsözünde Amasyada darüşşifada 14 yıl hekimlik yaptığını bildirmiş.

Doğuda yükselen bir hastane !

• Kudüs !

• Bizans döneminden itibaren Hem Hristiyanların hem de Yahudilerin kutsal şehri, sürekli dindarlar tarafından ziyaret ediliyor

• Müslümanların egemenliği sırasında da bu ziyaretlere genellikle izin veriliyor, kurumlar korunuyor.

St. John Hastanesi- 1172

• Würzburg’lu John, bir Alman Rahip:

“Kutsal Haç kilisesinin yanında bir hastane vardır. Burada çok sayıda hasta vardır. Duyduğuma göre bazen hasta sayısı iki bin’e kadar ulaşıyormuş. Koridorlar ve bahçeler hasta insanlarla dolu. Bu hastalara bakım hizmeti ve yemek veriliyor. Her gün, zaman zaman sayısı 50’ye varan ölü hastaneden çıkarılıyor, yerine yeni hastalar kabul ediliyor.

St. John Hastanesi- 1172

- Hospitaller Şövalyeleri ! (Templier’ler)

St. John Hastanesi- 1172

• 4 hekim, 4 cerrah

• Yüksek statü’lü olanlar (rahip, şövalye) tek kişilik yataklarda yatıyorlar. Diğer hastalar duruma göre bir yatakta 2-3 kişi olacak şekilde yatıyorlar. Yataklar ince ve uzun tasarlanmış.

• Her koğuşta 9 hizmetli var, bunlar hastaların ayaklarını yıkıyorlar, çarşaflarını değiştirip yataklarını yapıyorlar, zayıf olanları besliyorlar.

St. John Hastanesi- 1172

• Hastaneye girerken elbiseler teslim alınıyor, yıkanıp saklanıyorlar. Hasteneye girenlere ayrıca giyim eşyası veriliyor. Bunun yanında tuvalete giderken ve bahçeye çıkarken kullanılmak üzere koyun derisinden pelerin ve yünden takkeler veriliyor.

• Bayanlardan oluşan personel çarşafları ve hasta giysilerini yıkıyorlar.

St. John Hastanesi- 1172

• Günde iki kere yemek veriliyor, ilki sabah 11’de ikincisi de akşam 6’da. Çok zayıf ve hasta olanlara personel tarafından beslenirken diğerleri bir masa etrafına toplanarak yemek yiyiyorlar. Haftada iki kere Çarşamba ve Cuma günleri et yemeği veriliyor.

St. John Hastanesi- 1172

• Cerrahi nadiren uygulanıyor.

• Hastanede şurup şeklinde çeşili ilaçlar üretiliyor.

• Ateşli hastalıklar kan alma (hacamat) en belirgin tedavi yöntemi

St. John Hastanesi- 1172

• Dua iyileşme için uygulanan yardımcı yöntemlerden birisi. Toplu dua seansları yapılıyor.

• Her şeye rağmen hasta ölürse de, Hz. İsa’nın öldüğü yerin yakınında, bu dünyadaki en kutsal mekanda ölmek de bütün tek tanrılı dinlere inananlar için şerefli bir şey olarak kabul ediliyor.

St. John Hastanesi- 1172

• 1168 yılında Selahaddin Eyyubi Kudüsü ele geçirince bu hastaneyi genişletiyor, Bir Hospitaller grubunun kalmasına izin veriyor ama hastanede Müslüman hekimleri de istihdam ediyor.

• Hospitaller tarikatı önce Akra’da, oranın kaybından sonra da Kıbrısta benzeri bir hastane kuruyorlar.

12. Yüzyıl Hastanelerin geliştiği yüzyıl

• Şam’da Nureddin Zengi Hastanesi

• İstanbul’da Pantakrator Manastır Hastanesi

• Kudüs’te Saint John Hastanesi

Bu dönemde Batı’da benzeri sağlık kurumları yok denecek kadar az !

Her şeyin değiştiği yüzyıl !! 13. Yüzyıl

• Avrupa’da nüfus artışı

• Avrupa’da şehirlerin gelişmesi

• Feodal sistemin ve Feodal toplum yapısının sarsılması ve çzöülmeye başlaması

• Kıtlık ve bunun neden olduğu hastalıklar

Her şeyin değiştiği yüzyıl !! 13. Yüzyıl

• Hastanelerin kimin denetiminde olacağı konusunda tartışma (Kilise – Devlet !?)

• 1205 Dördüncü Lateran Konsül: Din adamlarının tıbbi tedavi yapmaları yasaktır

• 1205 Dördüncü Lateran Konsül: Hastalıkların nedeni işlenmiş günahlardır. Önce din adamları hastaya bakmalı ve gerekirse hekim çağırmalıdırlar