antarktyda - polskie badania geologiczne. muzeum ... · powierzchniowy pas wody oddzielający zimne...
Post on 01-Mar-2019
214 Views
Preview:
TRANSCRIPT
AN
TAR
KTY
DA
Po
lski
e b
ad
an
ia g
eo
log
iczn
e n
a k
rań
cach
Zie
mi
scenariusz i teksty – Marek Doktor, Krzysztof Birkenmajerfotografie – Marek Doktor, Szczepan Porębski, Michael Theusner
mapy – Krzysztof Birkenmajer, Wydawnictwo „FOGRA”opracowanie graficzne – Wacław Sawicz
koordynacja prac – Barbara Kietlińska-Michalik
Kalendarium odkryćIV w p.n.e.Arystoteles sugerował, że lądy na półkuli północnej muszą mieć przeciwwagę w postaci lądu na półkuli południowej, zwanego później Terra australis incognita – nieznany ląd południowy
1772-1775James Cook i załogi fregat Resolution i Adventure okrążając Antarktydę trzykrotnie przekraczają południowe koło podbiegunowe, 30 stycznia 1774 roku docierając do 71°10'S. J. Cook powrócił do Europy przekonany, że na południu nie ma żadnego kontynentu
27 stycznia 1820 r.Wyprawa F. Bellingshausena dopłynęła do 69°25'S (20 mil od kontynentu Antarktydy), uczestnicy wyprawy na statkach Wostok i Mirnyj widzieli Wybrzeże Księżnej Marty
30 stycznia 1820 r.Brytyjczyk Edward Bransfield, na statku Williams, odkrył północno-zachodnie wybrzeże Półwyspu Antarktycznego i nazwał je Trinity Land. Sporządził pierwszą mapę tego obszaru (1822)
1821-1842Liczne wyprawy odkrywają: Archipelag Palmera, Orkady Południowe, Morze Weddella, Ziemie Grahama, Morze Rossa i Brarierę Lodową Rossa, Ziemię Wiktorii, wyspy Biscoe, Ziemie Kempa, wyspę Heard, Ziemie Ludwika Filipa, Ziemię Marie Clarie, Ziemię Wilkesa
24 stycznia 1895 r.Carsten Borchgrevink, Leonard Kristensen, Henryk Bull jako pierwsi ludzie lądują na kontynencie Antarktycznym na przylądku Adare'a na Ziemi Wiktorii
1898-1899Pierwsze zimowanie na południe od koła podbiegunowego na Morzu Belingshausena naukowej ekspedycji Adriana de Gerlacha de Gomery'ego na statku Belgica. Kierownikiem naukowym tej ekspedycji był Polak Henryk Arctowski, drugim polskim uczestnikiem wyprawy był Bolesław Dobrowolski
1899-1900Pierwsze zimowanie na kontynencie antarktycznym na przylądku Adare na Ziemi Wiktorii uczestników wyprawy kierowanej przez Carstena Borchgrevinka
1909Wyprawa E. Shackletona dociera do 88°23'S (160 km od bieguna), grupa z wyprawy Shackletona (Mackay, David i Mason) dotarła do bieguna magnetycznego
17 grudnia 1911 r.Roald Amundsen wraz z Hanssenem, Hasselem, Bjaalandem i Wistingiem (Norwegowie) zdobywa biegun południowy
18 stycznia 1912 r.Robert Scott, Wilson, Evans, Oates i Bowers (Brytyjczycy) docierają do bieguna południowego, wszyscy giną w drodze powrotnej
16 listopada 1928 r.Hubert Wilkins i Carl Elison dokonali pierwszego przelotu samolotem nad Antarktydą (Ziemia Grahama) wykazując przydatność lotnictwa w badaniach Antarktydy
29 listopada 1929 r.Rychard Byrd – jako nawigator – z pilotem Berntem Balchem przeleciał nad biegunem południowym
1935 r.Lincoln Ellsworth na jednopłatowcu Polar Star przeleciał nad kontynentem antarktycznym od Półwyspu Antarktycznego do Morza Rossa dokonując najdłuższego przelotu transantarktycznego
1 lipca 1957 r.Rozpoczął się Międzynarodowy Rok Geofizyczny w trakcie którego realizowane były badania Arktyki i Antarktyki. Uczestniczyli w nich naukowcy z ponad 50 krajów
Mapa z 1570 Orteliusza z Terra australisjako oddzielnym kontynentem
Obraz Williama Hodgesa uczestnikawyprawy Cooka w rejony antarktyczne
Oates uczestnik wyprawy Scotta oddala sięaby umrzeć. Obraz Prawdziwy dżentelmen
Endurance Shackletonaw lodach Antarktyki
Belgica uwięziona w lodachna Morzu Belingshausena
Kapsuła czasu wnętrze chaty Shackletona
Oskar Wisting członek wyprawyAmundsena na biegunie południowym
„Świątynia Scotta” na przylądku Evansa
Członkowie ekspedycji Scottana biegunie południowym
OBSZAR I GRANICEOBSZAR I GRANICE
Antarktyka to strefa polarna Ziemi położona wokół bieguna południowego.
W jej skład wchodzą: kontynent Antarktyda, otaczający go Ocean Południowy oraz leżące na nim wyspy: Szetlandy Południowe, Orkady Południowe, Georgia Południowa, Sandwicz Południowy, Wyspa Bouveta, Wyspa Heard, Wyspy Balleny'ego, Wyspy Scotta, Wyspa Piotra I, Wyspa Aleksandra I, Wyspa Adelajdy, Wyspy Biscoe, Archipelag Palmeta, Wyspy Joinville, Wyspy Rossa
Akceptowaną najczęściej granicę Antarktyki stanowi tzw. konwergencja antarktyczna, wąski kilkukilometrowej szerokości powierzchniowy pas wody oddzielający zimne wody antarktyczne oblewające Antarktydę od cieplejszych wód subantarktycznych. Konwergencja stanowi także naturalna barierę dla organizmów żywych występujących po jej obu stronach. W granicach konwergencji Antarktyka liczy około 50 milionów km2
Kontynent Antarktyczny zajmuje powierzchnię około 14 milio-nów km2 wraz z otaczającymi ją lodowcami szelfowymi. Prawie cała Antarktyda leży na południe od południowego koła pod-biegunowego. Określenie „antarktyczny kontynent” wprowadził Charles Wilkes w 1848 r.
Geograficznie Antarktyda dzieli się na Antarktydę Wschodnią i Antarktydę Zachodnią. Granicę stanowią Góry Transantarkty-czne ciągnące się na dystansie ponad 1500 km od Morza Weddella do Morza Rossa. Antarktyda Wschodnia to niemal 10 milionów km2 powierzchni. Antarktyda Zachodnia jest prawie trzykrotnie mniejsza.
Na Antarktydzie zlokalizowane jest siedem biegunów:
biegun geograficzny południowy znajduje się na Płaskowyżu Polarnym na wysokości 2 765 m n.pm.
biegun magnetyczny południowy o zmiennym położeniu, w 1987 roku 65°37'S i 137°26'E
biegun geomagnetyczny położony w połowie odległości między biegunami geograficznym a magnetycznym
biegun zimna znajduje się w pobliżu stacji Wostok (78°28'S, 106°48'E), w 1983 roku -89,6°C, średnia roczna temperatura -57,8°C
biegun względnej niedostępności znajduje się w Antarktydzie Wschodniej (82°S i 55°E)
biegun wiatrów zlokalizowany jest na Ziemi Adeli
biegun zórz polarnych położony jest na Ziemi Mary Byrd
Pokryte lodem wyspy Archipelagu Melchiora Góry lodowe wokół Archipelagu Palmera
Wyspa Króla Jerzego. Zatoka Admiralicji Brzegi Wyspy Livingstona
Wyspa Marambio (Seymour) na Morzu Weddella
Półwysep Antarktyczny w okolicy Paradise Harbour
Wyspy Archipelagu Palmera
9090
6060
120120
150150 180180 150150
120120
9090
30303030 00
8080
7070
6060
6060
5050
6060
70
5050
W. Gough
W. BouvetaW-y Księcia
Edwarda
W-y Crozeta
W-y Kerguelena
W. Heard
W. Amsterdam
W. Św.Pawła
Georgia Pd.Sandwich Pd.
Orkady Pd.Falklandy
W. Piotra I A n t a r k t y d a Z a c h o d n i a
A n t a r k t y d a W s c h o d n i a
L.S.R.-F.
L.S.R.
L.S.A
W-y Balleny’ego
W. Scotta
W. Campbell
W-y Auckland
a i l a r t s u A
O C E A N S P O K O J N Y
Y
P
W
O
O
Ł
I
U
N D
O C E A N
O C E A N A T L A N T Y C K I
O C
E A
N
I N
D Y
J S
K I
Vinson
Afryka
A me r y k a P d .
.d
P y
dn
al
te
zS
Płw
. Antarktyczn
y
W. Południowa(Nowa Zelandia)
L.S.R.-F. - Lodowiec Szelfowy Ronne-FilchneraL.S.R. - Lodowiec Szelfowy RossaL.S.A. - Lodowiec Szelfowy Amery’ego
konwergencja antarktyczna, umownagranica Antarktyki
granica paku lodowego
izoterma lipca 10°C, przybliżony zasięgpływających gór lodowych
Antarktyczny Prąd Okołobiegunowy (Dryf Wiatrów Zachodnich)
Dryf Wiatrów Wschodnich
lodowce szelfowe
biegun wiatrów
biegun względnej niedostępności
biegun magnetyczny 1987
biegun geomagnetyczny
biegun zimna
biegun zórz polarnych
© Copyright by Fogra Oficyna Wydawnicza, 1999 Oprac. Adam Krawczyk
Skala 1 : 83 000 000
LÓD SZELFOWY
w o d y z i m n e
c h ł o d y n d e oww o d y c i e p ł e
A n t a r k t y d a
KONWERGENCJA ANTARKTYCZNA
SCHEMAT KONWERGENCJI ANTARKTYCZNEJ
1000 0 1000 2000 km
Skala 1 : 20 000 000
3000
2000
1000
5001000
2000
2000
90
80
70
60
50
40
100
110
120
130
140
150 160 170 180 170 160 150 140
130
120
110
100
90
80
70
60
50
4030201030 20 10 0
8080
8080
70
70
60
60
Skala głębokości i wysokości
7000 4000 20003000 2000200 50010005000
© Copyright by Fogra Oficyna Wydawnicza, 1999 ZIEMIA ADELIP³w. Antarktyczny
M. ROSSAZat. Prydza
jednostki fizycznogeograficzne
W. Scotta wyspy, przyl¹dki
szczyty
EZ
RO
MALL
ED
DE
W
OC
EA
N
S
P
O
K
O
J
N
Y
M O R Z E
R O S S A
IK
SJ
YD
NI
N
AE
CO
T LA A N NA TE YC CO K I
MORZE
ŁAZARIEWA RIISER-LARSENA
MORZE
n AB a s e f r y k a ń s k o - An
ta
rk
ty
cz
ny
EIKSLYTNAOWOIN
DUŁ
OP EZ
RO
M
ówR Sandwich P
d.
yt ln sa kow ioindułoP teibzrG
EZ
RO
M
AN
ES
UH
SG
NIL
LE
B
MO
RZ
E
AM
UN
DS
EN
A
i o w ond pu ałoP ct ei yG z br f ic
z
ny
nes
aB
yn
zc
ytk
rat
nA-
oksjil
artsu
A
ynzcytkratnA-oksjilartsuA G r z b i e t
Ba
se
n
Be
ll
in
gs
ha
us
en
a
Zat. Pine Isl
and
Zat. Am
undsena
azdyrP .taZ
Z
I EM
I A M A
DR
RY YB
P Ł A S K O W Y Ż
P O L A R N Y
PŁ
AS
KO
WY
Ż
RA
DZ
IE
CK
I
AS
EK
LI
W A
IM
EI
Z
P Ł A S K O W Y Ż
A M E R Y K A Ń S K I
ZIEMIA ENDERBY
IA KMR
EIÓ
ZLOWEJ MAUD
WÓS
TA
OC
AIM
EIZ
AH
TR
OW
SL
LE
AIM
EIZ
AHTROWSLL EYGÓR
ZIEMIA PALMERA
GÓ
RY
T
RA
NS
AN
TA
R
KT
YC
ZN
E
ZIEMIA
MACROBERTSONA
ZIEMIA
KSIĘŻNICZKI
ELŻBIETY
ZIEMIAKRÓLOWEJ
MARY
JENŻĘISK .BYW
ZIEMIA KEMPA
IIR
OT
KIW
AIM
EIZ
4528
ANOYNEK-AKICLLHO
ŻYWOKSAŁP
C r o z e t a
Orkad
y Pd.
.dP ydnaltezS
Archip. Palmera
W. Adelajdy
W-yBiscoe
ellivnioJ y-W assoR y-W
ZIEMIAWILHELMA II
3498
3318
2311
1842
9761410
4190
3400
3675
4285
4026
3795
4163
2507
2407
3800
3537
4030
4030
11
Vinson 5140
W. Scotta
Erebus
Przyl.Adare
ZIEMIA
ADELI
A'E
LLI
VR
U'D
EZ
RO
M
AN
OS
WA
MA
SI
VA
D
YT
ON
LÓ
PS
W
WÓT
UANOMSOK
EZ
RO
ME
ZR
OM
EZ
RO
M
EZROM
KopułaArgus
W. Piotra I
YTRAM
ZIE
MIA
BA
NZ
AR
E
żywoksałP
4030
Kopuła Argus
Lod.Szelf.Larsena
Lod.Szelf.Larsena
Lod.Szelf.Shackl
Lod.Szelf.Shackletona
Lod.Szelf.Amery�ego
Lod.Szelf.Amery�ego
Lodowiec SzelfowyLodowiec SzelfowyLod. Szelf. Getza
Lod. Szelf. Getza
arenhcliF-ennoR ywoflezS ceiwodoL
arenhcliF-ennoR ywoflezS ceiwodoL
Lod. Sz
elf.
LarsenaLod
. Szelf.
Larsena
Lod. Szelf. Abb
ota
Lod. Szelf. Abb
ota
RossaRossa
BIEGUN POŁUDNIOWY
Przyl.Norwegia
Przyl.Anny
Przyl.Darnleya
W-yBalleny’ego
Przyl.Colbecka
Przyl.Byrda
8428
WYBRZEŻE KSIĘŻNEJASTRIDWYBRZEŻE
KSIĘŻNICZKI
RANGHILDYWYBRZEŻE KSIĘCIA
HARALDA
WYB.
RICHARDA BLACKAW. Aleksandra I
ZIEM
IA
GR
AH
AM
A
WY
B.
WA
LG
RE
EN
A
WYB.HOBBSA
WYB.OATESA
WYB.
JERZEGO V
WYB.
CLARIE
WYB
.TO
TTE
N
WYB.BUDDA
WYB
.K
NO
XA
P
ó ł wy s e p A n t a r k t y c z n y
arenhcliF awodoL areiraB
arenhcliF awodoL areiraBW. Berkenera
GÓ
R
A KR
ÓL
OW
EJ M
AU
D
ra Loei dr owa a B Rossa
W. Rossa
Kontynent Antarktydy w 98% pokryty jest lodem. Wolne od lodu są najwyższe partie górskie, nunataki (pojedyncze skały wystające z pod lodu), nie zlodowacone fragmenty wybrzeża (zwłaszcza na Półwyspie Antarktycznym) oraz tzw. „oazy”.
Antarktydę pokrywa lądolód, którego średnia wysokość wynosi 2040 m n.p.m. Najwyż-sze jego wzniesienie znajduje się w Antarktydzie Wschodniej na Kopule Argus (4030 m n.p.m.). Najwyższym wzniesieniem kontynentu jest szczyt Mt Vinson (5140 m n.p.m.) w Górach Ellswortha w Antarktydzie Zachodniej.
Wybrzeże Antarktydy o łącznej długości 33 400 km to klify (bariery) lodowe, z czego odcinki skalistego wybrzeża stanowią łącznie tylko 2 400 km.
Lądolód tworzy jednolitą czaszę lodową w Antarktydzie Wschodniej. W znacznej części spoczywa na podłożu skalnym rozciągającym się mniej więcej na poziomie morza; maksy-malna miąższość lodu dochodzi do 4000 m (w pobliżu stacji Wostok).
W Antarktydzie Zachodniej lądolód wypełnia liczne obniżenia podłoża skalnego i głębo-kie depresje (25% tej części Antarktydy leży niżej niż 1000 m p.p.m., najniżej – 2555 m p.p.m.).
Lądolód Antarktydy podlega ruchowi; strumienie lodowe płyną od środka czaszy lodo-wej ku wybrzeżom; średnia prędkość spływu lodu z kontynentu Antarktydy wynosi 200 m, maksymalnie do 2000 m w ciągu roku.
Największe lodowce to: Lamberta, Amundsena, Beardmore'a, Mertza.
Z kontynentalną powłoką lodową są związane lodowce szelfowe, częściowo pokry-wające powierzchnię mórz przybrzeżnych Antarktydy. Największe lodowce szelfowe to: Rossa, Filchnera, Amery'ego, Shackletona, Getza, Larsena. Czoła niektórych lodowców szelfowych tworzą potężne bariery: Rossa, Filchnera.
Z lodowców szelfowych, głównie na skutek pływów morskich odłamują się góry lodowe (11% objętości wszystkich gór lodowych Ziemi).
Klify lodowe u brzegówPółwyspu Antarktycznego
Klify lodowe u brzegówPółwyspu Antarktycznego
Czoło lodowca w świetle słonecznymletniej antarktycznej nocy za kołem polarnym
Góra lodowa Góra lodowa
Góry lodowe i kry koło wyspy AdelajdyKopuła lodowa na Wyspie Króla JerzegoPokryta lodem wyspa Anders w Archipelagu Palmera
Czoło lodowcaw czasie odpływu
Klif lodowy u czoła lodowca
Pingwin Adeli (Pygoscelis adeliae)
Na Antarktydzie panuje klimat polarny, bardzo surowy i suchy. We wnętrzu kontynentu w ciągu całego roku utrzymują się temperatury ujemne, średnie temperatury miesięczne wahają się od -20°C do -70°C; najniższa zanotowana temperatura powietrza wynosi -89,6°C; suma roczna opadów wynosi 100–150 mm, Cechą charakterystyczną klimatu tych obszarów jest występowanie bardzo silnych wiatrów – nawet do 90 m/s – skierowanych ku morzu; wiatry przekraczające 15 m/s występują przez ponad 200 dni w roku.
Świat roślinny.
Antarktyda jest lodową pustynią. Jedynie na niewielkich, nie pokrytych lodem, nadmor-skich. skrawkach lądu występuje bardzo skąpa roślinność złożona głównie z mchów (90 gat.), porostów (300 gat.), grzybów i glonów oraz tylko 2. gatunków zielnych roślin kwiatowych: tra-wy – śmiałek antarktyczny (Deschampsia antarctica) i Colobanthus (z rodziny goździko-watych).
Świat zwierzęcy.
Pod względem zoogeograficznym Antarktyda należy do krainy antarktycznej. Cechuje ją niewielka różnorodność i niewiele gatunków endemicznych. Surowy klimat powoduje, że na Antarktydzie nie występują zmiennociepłe płazy i gady. Zamieszkuje tu 16 gatunków ptaków: mewy, wydrzyki, warcabniki, pingwiny (maskowy, białobrewy, królewski, antarktyczny, skocz, pingwin cesarski, pingwin Adeli), albatrosy (wędrowne i czarnobrewe), petrele (śnieżny i antarktyczny) oraz morskie ssaki , w tym 4 endemiczne gatunki fok: foka Rossa, foka Weddella, foka krabojad i lampart morski. Inne ssaki morskie to: słoń morski i uchatka antarktyczna (kotik). Podstawowe pożywienia fok, pingwinów, ryb oraz wielorybów stanowi skorupiak – kryl. W wodach antarktycznych występuje wiele gatunków ryb – w tym osobliwe ryby białokrwiste.
Ochrona przyrody
W 1924 r. ochroną objęte zostały wyspy należące do Francji: św. Pawła, Amsterdam, Wyspy Corteza i Wyspy Kergulena, a w 1934 r. Nowa Zelandia ustanowiła rezerwat na wyspie Auckland. W 1980 r. podpisana została konwencja o zachowaniu żywych zasobów morskich Antarktyki. Kontynent nie posiada żadnego formalnego statusu chronionego ale nienaru-szalność środowiska przyrodniczego zadeklarowana i zagwarantowana została już w roku 1959 Zasadami ochrony fauny i flory Antarktyki uchwalonymi przez Naukowy Komitet Badań Antarktyki (SCAR) w 1962 r. Od 1998 r. powołano 19 miejsc specjalnie chronionych (SPA – Specially Protected Areas) oraz 35 miejsc specjalnych zainteresowań naukowych (SSSI – Sites of Special Scientific Interestet)
• Rezerwat Macquarie wyspy na podmorskim wzniesieniu – UNESCO 1997
• Rezerwat Heard and McDonald Islands – ekosystem wysp - UNESCO 1997
• Rezerwat Auckland Islands – największy i najstarszy obszar chroniony
• Rezerwat Bouvetoya – wulkaniczna wysepka: gniazdowanie ptactwa
ROŚLINNOŚĆ I ŚWIAT ZWIERZĘCY
Usnea antarctica, porost występujący na Antarktydzie Pingwinisko na Wyspie Króla Jerzego
Foka Weddella (Leptonochotes weddeli)
Młode słonie morskie (Mirounga leonina)
Młody słoń morski (Mirounga leonina)
Foka Weddella (Leptonochotes weddeli)
Pingwin białobrewy (Pygoscelis papua) z młodymiPingwin białobrewy (Pygoscelis papua)
W strefie orogenu Arctowskiego do dnia dzisiejszego zaznacza się działalność wulkaniczna wyrażona obecnością plejstoceńskich i holoceńskich stożków wulkanicznych od Morza Rossa po Cieśninę Drake'a. Współcześnie czynne są na Antarktydzie wulkany m.in. Erebus i Deception
Deception Island (Zwodnicza Wyspa) to wyspa w kształcie podkowy, będąca wierzchołkiem wulkanu w archipelagu Szetlandów Południowych. Leży niedaleko południowego wybrzeża Wyspy Livingston w Cieśninie Bransfielda. Jej średnica wynosi około 15 km i zajmuje powierz-chnię 98,5 km², wznosząc się w najwyższym punkcie przy Mont Pond na wysokość 539 m n.p.m. Ponad 57% wyspy jest pokryta przez lodowiec. Zaokrąglona skalna krawędź wyspy otwarta jest na południu w stronę morza. Jej wnętrze było wykorzystywane przez łowców fok i wielorybów jako naturalny port utworzony w wielkiej, wypełnionej wodą kalderze wulkanu. Prowadzi do niego wąski, 200 metrowy przesmyk Neptune's Bellow, niewidoczny z daleka (stąd nazwa Zwodnicza Wyspa). Ściany wulkanu otaczające zatokę sięgają 500 m wysokości, brzegi stanowią szerokie plaże z czarnym piaskiem wulkanicznym.
3Około 10 000 lat temu gwałtowny wybuch wulkanu wyrzucił ponad 30 km rozdrobnionych skał wyspy Deception. Szczyt wulkanu zapadł się tworząc kalderę Port Foster. Wulkan był szczególnie aktywny w XVIII i XIX wieku. Dwadzieścia największych wybuchów zdarzyło się podczas dwóch krótkich okresów: 1906-1910 i 1967-1970. W 1967 roku wulkan w Port Foster wznawiając swoją działalność, zarzucił stacje badawcze popiołem i pumeksem. Zniszczył wówczas stacje naukowe i naruszył obiekty pozostałe po wielorybnikach. Mimo ponownych erupcji pod koniec lat dziewięćdziesiątych na wyspie funkcjonowało kilka stacji naukowych: argentyńska, brytyjska i chilijska.
Działalność wulkanu jest monitorowana przez 5 stacji sejsmicznych, grawimetr, magne-tometr i urządzenie do pomiaru aktywności gazowej. System GPS rejestruje deformacje skorupy ziemskiej. Obszar wyspy Deception jest uważany za rejon wysokiego ryzyka zagro-żonego erupcją wulkaniczną.
Pierwszymi europejczykami, którzy dostrzegli wyspę w styczniu 1820 r. byli William Smith i Edward Bransfield. W tym samym roku wyspę odwiedził i nadał jej nazwę Nathaniel Palmer, amerykański łowca fok. Wpływając przez "the mouth of the Dragon into the spacious harbour" założył wewnątrz kaldery Port Foster w Pendulum Cove pierwszą bazę.
W trakcie wyprawy naukowej dowodzonej przez kapitana Henry Fostera w 1829 roku jej uczestnik porucznik Kendall wykreślił pierwszą mapę wyspy Deception.
Z początkiem XX wieku (1906-1912) wyspa była intensywnie eksploatowana jako baza łow-ców wielorybów. Masowe polowania na wieloryby pozostawiły na wyspie ślady działalności człowieka w postaci cmentarza (największy w Antarktyce), pieców do wytapiania tłuszczu wielorybiego oraz wielkich zbiorników na olej. Baza została opuszczona w 1931 roku kiedy ceny oleju wielorybiego spadły a międzynarodowy ruch wymusił zmniejszenie połowów wielorybów w tym rejonie. Pozostałe na wyspie ślady działalności wielorybników są dzisiaj chronione jako Antarctic Treaty Historic Site and Monument (HSM) Number 71.
Czynny wulkan jest dzisiaj również atrakcją turystyczną. Zwodnicza Wyspa znana jest z go-rących źródeł wypływających z wulkanicznego piasku. Zawijają tu prywatne jachty i statki wypoczynkowe, a turyści zażywają kąpieli w ciepłych wodach. Wyspa to jedno z atrakcyjnych naturalnych laboratoriów przyrody, gdzie współcześnie możemy śledzić zjawiska towarzyszące działalności czynnego wulkanu.
ANTARKTYCZNE WULKANY
Nowy stożek pasożytniczy w kalderze Deceptionwyrastający spod pokrywy lodowej
Zniszczone zabudowania polarnej stacji brytyjskiejw kalderze wulkanu Deception
Zbiorniki na olej wielorybi na wyspie Deception Piec do wytapiania tłuszczu wielorybiegona wyspie Deception
Podgrzana woda morska w kalderze wulkanu Deception
Wulkaniczne osady wyspy Deception
Netpunes Bellows prowadzące do wnętrza kalderywulkanu Deception
Turystyczny statek w kalderze (Port ) wulkanu DeceptionFoster
A n t a r k t y d a
W s c h o d n i a
Anta rk tyda
Zachodn ia
TARCZAPREKAMBRYJSKA
LodowiecSzelfowyRonne-
-Filchnera
G ó r y E l l s w o r t h a
L o d o w i e cS z e l f o w y
R o s s a
Z i e m i a K r ó l o w e j M a u d
a s e k l i W a i
m e i Z
M o r z eW e d d e l l a
O C E A N A T L A N T Y C K I
O C
E A
N S P O
K O J N Y
I K
S J
Y D
N I N
A E
C O
M o r z e R o s s a
Gaussberg
BIEGUNPOŁUDNIOWY
Ziem
ia Mary Byrd
Półwysep AntarktycznyZiemia Palmera
ahtrowsll
E aimei
Z
Erebus
irot
kiW ai
meiZ
Ziemia Ederby
wóstaoC aimei
Z
Gó
ry
Tr
an
s
an
ta
rk
ty
cz
ne
Lodowiec Szelfowy Amery'ego
.dP ydnaltezS
anesuahsgnileB ezro
M
Morze A
mudsena
Deception
© Copyright by Fogra Oficyna Wydawnicza, 1999
Skala 1 : 25 000 000
orogen Arctowskiego ( orogen andyjskiAntarktandy) -
orogen Ellswortha
orogen Borchgrevinka
orogen Rossa
Antarktyda Zachodnia
dolny dewon - jura
górny proteozoik i dolny paleozoik
prekambr
Antarktyda Wschodnia
stożki wulkaniczne
Oprac. Marek Doktor
tarcze prekambryjskie
orogeny paleozoiczne
orogeny mezozoiczne
REKONSTRUKCJA SUPERKONTYNENTUGONDWANA W PÓŹNEJ JURZE,
OKOŁO 160 MLN LAT TEMU
A f r y k a
A m e r y k aP o ł u d n i o w a
A u s t r a l i aA n t a r k t y d a
I n d i e
Malachitowe okruszcowanie law poduszkowych
Eoceńskie osady deltowe na wyspie Seymour (Marambio) Lawy wulkaniczne orogenuandyjskiego na zachodnimwybrzeżu PółwyspuAntarktycznego (ParadiseHarbourn)
Osady eoceńskie na pozbawionej lodowcówwyspie Seymour (Marambio) na Morzu Weddella
Zlepy muszlowe (Cucullaearaea) w eoceńskich osadachwyspy Marambio
Pod względem geologicznym Antarktydę dzielimy na Antar-ktydę Wschodnią i Antarktydę Zachodnią. Wszystkie utwory budujące Antarktydę znajdują swoje odpowiedniki na dzisiej-szych kontynentach (w Australii, w Indiach, Afryce, oraz Ameryce Południowej) wchodzących w przeszłości geologicznej w skład jednego wielkiego kontynentu zwanego Gondwaną, do którego należała również Antarktyda
Antarktyda Wschodnia - to prekambryjska tarcza krystaliczna zbudowana ze skał silnie zmetamorfizowanych wieku archaicz-nego i staropaleozoicznego przykryta klastyczną pokrywą skał wieku paleozoicznego. Zachodnie obrzeżenie tarczy tworzą osady platformy paleozoiczno-mezozoicznej (karbon-jura) intrudowane w jurze dajkami i silami dolerytów. Tarcza wschodnioantarktyczna znajduje swoje odpowiedniki w tarczach krystalicznych i pokry-wach osadowych Afryki Południowej, Ameryki Południowej, Indii i Australii.
Antarktyda Zachodnia - budują ją orogeny stanowiące kolejne etapy rozwoju geosynkliny gondwańskiej:
Orogen Rossa, sfałdowany w ordowiku, zbudowany ze skał osadowych pochodzenia morskiego, słabo zmetamorfizowanych (górny prekambr – kambr) oraz wulkanitów, intrudowanych w or-dowiku granitami.
Orogen Borchgrevinka, sfałdowany w dewonie i dolnym karbo-nie, zbudowany z wulkanitów i skał osadowych (środkowy kambr – ordowik), intrudowanych w dewonie i karbonie granitami.
Orogen Ellswortha, sfałdowany na granicy triasu i jury, zbudo-wany z grubego kompleksu skał detrytycznych i węglanowych z fauną, (prekambr – dewon).
Orogen andyjski = Orogen Arctowskiego = Antarktandy. Od strony Oceanu Spokojnego zbudowany jest ze skał metamorficz-nch wieku dolnopaleozoicznego, fliszopodobnych utworów kla-stycznych (karbon-trias) i jurajskich osadów lądowych z florą paprociową oraz kwaśnych wulkanitów, a także z płytkomorskich osadów jurajsko-kredowych z wylewami skał zasadowych i paleo-geńskich law bazaltowych i andezytowych z piroklastykami.
Od strony zachodniej Półwysep Antarktyczny, oraz archipelag Szetlandów Południowych zbudowany jest z trzeciorzędowych osadów morsko-lodowcowych i wulkanitów ze śladami trzech kolejnych zlodowaceń.
Od strony wschodniej Półwysep Antarktyczny tworzą morskie osady górnokredowe z fauną amonitów, deltowe osady paleocenu z florą lądową oraz oligoceńskie osady z licznymi szczątkami fauny przykryte grubymi pokrywami law bazaltowych ze zlepień-cami wieku mioceńsko-plioceńskiego.
Trzeciorzędowe osady klastyczno wulkaniczne koło polskiej stacji polarnejna Wyspie Króla Jerzego
BUDOWA GEOLOGICZNA
BADANIA NAUKOWE
W. Macquarie
W. Amsterdam
W-y Kerguelena
W-y Crozeta
W-y Księcia Edwarda
W Gough
Wielki Murt Wall)(Grea
Wielki Mur(Great Wall)
Presidente Eduardo FreiPresidente Eduardo Frei
Belingshausen
Artigas
King Sejong
Jubany
Arctowski
CommandanteFerraz
ogezreJ alórK apsy
W
anosleN apsyW
9090
8080
7070
6060
5050
4040
100100
110110
120120
130130
140140
150150 160160 170170 180180 170170 160160 150150 140140
130130
120120
110110
100100
9090
8080
7070
6060
5050
40403030202010103030 2020 1010 00
8080
8080
7070
7070
6060
6060
Orcadas
Teniente Matienzo
Ellsworth
ShackletonShackleton
Belgrano II
Halley
Georg vonNeumayer
Sanae
Maitri
Nowołazarewskaja
SyowaMołodieżnaja
Dome Fuji
Sowietskaja
Mawson
ZhongshanDavis
Wostok
MirnyKomsomolskaja
Pionierskaja
Dobrowolski
Casey
Charcot
Dumont d'UrvilleLeningradskaja
McMurdoMcMurdo
Scott Base
Russkaja
Byrd
Eights
Amundsen-Scott
Little America V
Esperanza VicecomodoroMarambio
General Bernardo O'HigginsPrat
CapitánArturo PratCapitánArturo Prat
Palmer
skiWernadski
San Martin
Rothera
Argentyna
Chile
Francja
USA
Japonia
Niemcy
Wielka Brytania
Polska
RPA
Ukraina
RosjaAustralia
Nowa Zelandia
Brazylia
Chiny Korea Pd.
Bird Island
Signy
C. Hallet
stacje naukowe dzia³aj¹ce obecnie stacje antarktyczne dzia³aj¹ce w latach 1957 - 1995
wyprawy naukowe w g³¹b Antarktydy
V.Fusch Bryt. WspólnotaE.Hillary 1957-1958A.Dralkin 1959-1960 ZSSRA.Havola, A.Crary 1960-1961 U.S.AJ.Léal 1965 ArgentynaM.Murayama 1967-1968 Japonia
Skala 1 : 20 000 000
Podczas III Międzynarodowego Roku Geofizycznego (1957-1958) 12 państw biorących udział w badaniach polarnych powołuje w 1958 roku SCAR (Scientiffic Committee on Antarctic Research). SCAR to organizacja pozarządowa koordynująca badania w Antarktyce i Subantrarktyce. W jej skład wchodzą przedstawiciele narodowych komitetów naukowych państw prowadzących czynne badania w Antarktyce poprzez posiadanie stacji naukowych (25 członków rzeczywistych) i 7 członków stowarzyszonych prowadzących bada-nia w ograniczonym zakresie. Polska jest członkiem rzeczywistym SCAR od 1978 r.
Na Antarktydzie funkcjonują 42 stałe stacje należące do 18 państw, z czego 35 znajduje się na kontynencie na południe od 60ºS, 2 stacje we wnętrzu kontynentu: Dome Fuji (Japonia) i Amundsen- -Scott (USA) i 11 stacji na Wyspie Króla Jerzego.
Od 1977 roku na wyspie Króla Jerzego, wchodzącej w skład archipelagu Szetlandów Południowych, w Zatoce Admiralicji, działa polska stacja antarktyczna im. Henryka Arctowskiego.
© Copyright by Fogra Oficyna Wydawnicza, 1999 Oprac. Adam Krawczyk
Zniszczona przez pożar argentyńska stacjaAlmirante Brown
Grupa polarników brytyjskich na stacji Rotherana wyspie Adelajda
Argentyńska polarna stacja Esperanza
Chilijska stacja polarna Gonzalez Fidela
Polska stacja im. Henryka Arctowskiegona Wyspie Króla Jerzego
Niemiecki polarny statek badawczy Polarstern
Polska stacja polarna im. Henryka Arctowskiegona Wyspie Króla Jerzego
Brytyjska stacja polarna Rothera na wyspie Adelajda Brytyjska stacja polarna Rothera na wyspie Adelajda
1897-1899: udział Henryka Arctowskiego (jako kierownika naukowego) i Antoniego Bolesława Dobrowolskiego (jako członka załogi) w belgijskiej Wyprawie Antarktycznej na statku Belgica pod dowództwem kpt. Adriana de Gerlache de Gomery.Obszar badań: Antarktyka Zachodnia, archipelagi Szetlandów Południowych i Palmera. Pierwsze zimowanie na Antarktydzie.
1958/1959: pierwsza wyprawa antarktyczna pod polskim sztandarem. Kierownik: Wojciech Krzemiński.Otwarcie Stacji Naukowej PAN im. A. B. Dobrowolskiego w Oazie Bungera w Antarktydzie Wschodniej. Badania naukowe: geofizyka, geomorfologia, glacjologia.
1965-1974: udział polskich naukowców w radzieckich wyprawach antarktycznych na stacje „Mirnyj” i „Mołodiożnaja” w Antarktydzie Wschodniej. Badania meteorologiczne, geofizyczne i biologiczne.
1975/1976: morska wyprawa badawcza do Zachodniej Antarktyki zorganizowana przez Polską Akademię Nauk (Warszawa) i Morski Instytut Rybacki (Gdynia).Kierownicy: S. Rakusa-Suszczewski (PAN) i D. Dutkiewicz (MIR).Cel badań: rozpoznanie występowania i warunków eksploatacyjnych kryla.
1977: otwarcie Stacji Naukowej PAN im. H. Arctowskiego na Wyspie Króla Jerzego w archipelagu Szetlandów Południowych. Kierownik wyprawy: Stanisław Rakusa-Suszczewski.Od 1977 r. stacja pracuje w cyklu całorocznym.Główne kierunki badań: meteorologia i klimatologia, biologia morza i lądu (kierownik: S. Rakusa-Suszczewski), geologia i paleontologia (kierownik: K. Birkenmajer, główni uczestnicy: A. Gaździcki, R. Gradziński, S. J. Porębski, A. K. Tokarski), botanika (kier. M. A. Olech).
1978/1979: druga wyprawa PAN do Stacji im. A. B. Dobrowolskiego (oaza Bungera, Antarktyda Wschodnia). Kierownik W. Krzemiński. Badania w zakresie geofizyki, geodezji i topografii, glacjologii, geomorfologii.
1979-1991: cykl 4. morskich i lądowych wypraw geodynamicznych PAN do Antarktyki Zachodniej. Kierownik wypraw: Aleksander Guterch.Główne kierunki badań: rozpoznanie struktury litosfery metodami sejsmiki refleksyjnej i refrakcyjnej (kierownik: A. Guterch), geologia i paleontologia (kierownik: K. Birkenmajer, główni uczestnicy M. Doktor, A. Gaździcki, A. K. Tokarski)
1985-1994: cztery argentyńsko-polskie wyprawy do wysp Seymour i Cockburn, pn.-wsch. część Półwyspu Antarktycznego.Badania geologiczne i paleontologiczne – główni polscy uczestnicy M. Doktor, A. Gaździcki, S. J. Porębski.
1994: Wyspa Króla Jerzego (Szetlandy Południowe, Antarktyka Zachodnia).Polsko-brazylijski projekt badań trzeciorzędowych zlodowaceń Antarktydy (kierownictwo: K. Birkenmajer, Polska i A. C. Rocha-Campos, Brazylia).
2000/2001 – 2008/2009 : nowy cykl badań geologicznych (kier. K. Birkenmajer i K. P. Krajewski) na wyspie Króla Jerzego (archipelag Szetlandów Południowych, Antarktyda Zachodnia).Studium sukcesji wulkanicznej oraz zlodowaceń trzeciorzędowych Antarktydy Zachodniej.
KALENDARIUM POLSKIEJ DZIAŁALNOŚCI NAUKOWEJ W ANTARKTYCE
Profesor Krzysztof Birkenmajerw bazie Almirante Brown
Polska grupa geologiczno paleontologicznana Wyspie Króla Jerzego
Laboratoria biologiczne polskiej stacji H. Arctowskiego, koło „polskiej latarni morskiej”
Polsko-argentyńska grupa geologówna wyspie Seymour (Marambio)
Profesor Krzysztof Birkenmajer w trakcieprac terenowych w Paradise Harbourna Półwyspie Antarktycznym
Polski polarnik w terenie
top related