aristotel mici - · pdf filee njëjta rrënjë fjale vjen edhe fjala tjetër...
Post on 06-Feb-2018
238 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Aristotel Mici
Ese
Botimi i dyte
2012
T tre fmijve t mi,
Ardianit, Valbons dhe Jonit,
q ta kujtojn dhe ta duan Shqiprin
kudo q t jen dhe kurdoher.
Tribuna Shqiptare
2
http://tribunashqiptare.net/
Prejardhja e Emrit Shqiptar
(Etnonimi Shqiptar)
Hipoteza se emri kombtar shqiptar e ka prejardhjen nga
simboli emblematik i shqiponjs duhet t vlersohet drejt dhe jo t
lihet n harres dhe t anashkalohet. N mbshtetje t ksaj
hipoteze jan rregullat gramatikore t fjalformimit, shum
materiale t hereshme historike dhe etnografike si edhe psikologjia
mbarkombtare.
Para se t trajtojm n mnyr t hollsishme iden lidhur
me origjinn e emrit etnik shqiptar, le t`i hedhim nj sy t shpejt
edhe emrit kombtar m t mom arbr si dhe emrit t
hershm t atdheut ton Arbri.
Gjith albanologt jan t mendimit se emrtimi i mom i
kombit t shqiptarve arbn-esh ose arbr-esh e ka prejardhjen
prej emrit t fisit Alban-oi, q gjeografi aleksandrin i shekullit t
dyt Pas Krishtit, Ptolemeu, e ka shkruar n hartn e tij si nj fis
ilir, q banonte diku n viset midis Durrsit dhe Matit. Pra, prej
emrit arbn, q rrjedh nga Alban-oi , me an t prapashtess -
esh, sht krijuar etnonimi arbnesh
(toskrisht me rotacizm = arbresh). Po prej emrit arbn ka dal
fjala e prejardhur Arbnia (Arbria) si emr vendi, toponim. Nga
Tribuna Shqiptare
3
http://tribunashqiptare.net/
e njjta rrnj fjale vjen edhe fjala tjetr e prejadhur arbrisht, si
ndajfolje mnyre. Kshtu strgjyshrit e shqiptarve e quanin veten
arbresh, atdheun Arbri dhe gjuhn me trajtn ndajfoljore
arbnisht (arbrisht).
Ndrsa t huajte e kan quajtur dhe vazhdojn ta quajn
shqiptarin me trajta fjalsh sipas gjuhve t tyre, po t mbshtetur
tek emri i vjetr etnik. Italisht, shqiptari quhet albanese, frngjisht
albanais, anglisht Albanian, greqisht arvanitis, sllavisht
arbanas, turqisht arnaut, etj. Po ashtu edhe pr emrtimin e
vendbanimit t shqiptarve nga t huajt sht mbajtur si baz rrnja
e toponimit t vjetr. Kjo duket po t marrim si shmbuj trajtat e
disa gjuhve t huaja si n italisht Albania, frngjisht Albanie,
anglisht Albania, greqisht Arvania, turqisht Arnautllik, serbisht
Allbanija.
Po n shekujt e fundit, vet ish banort e Arbnis
(Arbris), arbnesht / arbresht e kan ndryshuar emrin e vjetr
etnik duke prdorur nj emr tjetr kombtar, nj etnonim t ri,
shqiptar. Ndrkoh, ata kan ndryshuar edhe emrin e vendbanimit,
nga Arbria, n nj toponim tjetr, Shqipria, kurse pr gjuhn e
tyre prdorin trajtn ndajfoljore: shqip
Emri i vjetr i vendbanimit t arbreshve, Arbnia ka qn
shum i ngulitur n shekujt e Mesjets, sidomos po t kujtojm
Tribuna Shqiptare
4
http://tribunashqiptare.net/
njsi t mdha administrative si Dheu i Arbnit 1, Principata e
Arbrit e vitit 1190.2 Termi Dheu i Arbrit si toponim do t
ishte sundues pr gjat shekulli t XV si edhe pr shum koh m
von. Le t sjellim pr kt rast n mendje nj prshkrim t vogl
t Gjergj Merulas i cili n nj histori t shkurtr, gjasht vjet pas
vdekjes s Sknderbeut, m 1474, shkruan: Turku () vendosi t
sulmonte at pjes t Maqedonis, q gjendet buz Adriatikut e q
sot quhet Arbri3
Pr vazhdimsin e fjals Arbni/Arbri, q tregon
vendbanimin e t parve tan, flet edhe emrtimi i Kshillit t
Peshkopve Concilio dei Vescovi, q u mblodh me nxitjen e
Paps, Klementi XI, n vitin 1703 dhe q quhet Kuvendi i
Arbnit. Kshtu, gjer n fillim t shekullit t XVIII emri i
vjetr Arbni sht i dokumentuar n shkresa arkivale.
Ndrkaq, duke filluar nga koha e luftrave t Sknsderbeut
kundr pushtuesve otoman, n trevat e Arbris, nga gojt e t
parve tan arbresh kish filluar t dgjohej nj emr i ri etnik,
shqiptar, q do t zvendsonte etnonimin e vjetr arbresh.
Po, sidoqoft, sipas Prof. abejt, ne shohim kudo se si emri i
1 Sh.Demiraj, Prejardhja e Shqiptarv nn Dritn e Dshmiv t Gjuhs Shqip, Shtpia botuese Shkenca, Tiran 1999, f.1752 Historia e Shqipris, Tiran, 1959, f. 195.3 Gjergj Merulas: Lufta e Shkodrs, shtojc tek libri i Marin Barletit Rrethimi i Shkodrs, Tiran 1982,, f. 125.
Tribuna Shqiptare
5
http://tribunashqiptare.net/
mom i popullit shklqen si nj fosil ndn mbulesn e emrit t
ri4. Gj q vihet re n emra vendesh si edhe n kngt
folklorike.Edhe sot e ksaj dite, n Myzeqe npr dasma kndojn:
Nusja jon arbrore
Arbrore,
E bardh si qumshtore,
Arbrore.
Ndrsa n familjet vlonjate, kur marrin nusen nga fshatrat e
Radhims, Gumenics, e deri n Kallarat e n Ku, thon: e kemi
nusen arbrore, ose arbreshe. Deri ca kohe me par, Beratasi e
quante banorin e Myzeqes arbresh.q mund ta dallonte
mir shqiptarin e thjesht prej aromunit, pasi edhe ky banonte n
kto vise.5
N trajt fosile do ta gjejm etnonimin e vjetr n emrin e
fshatit Arbana afr Tirans. Po ashtu e kan mbajtur gjall kt
emr t lasht arbnesht, q mrguan nga Gegria e veriut rreth
vitit 1700 dhe u vendosn n Zara t Dalmacis, t cilt e quajn
veten edhe tani arbnesh.
N shekullin e fundit edhe deri sot, emri i vjetr arbn (
arbr) sht prdorur edhe prdoret m tepr n sensin nostalgjik,
pr heroizmin e s kaluars, si pr t nderuar lavdin e gjyshrve t 4 Eqrem abej: Shqiptart midis Perndimit dh Lindjes, MM, Tiran,1994, f. 9.5 Eqrem abej: Shqiptart midis Perndimit dhe Lindjes , MM , Tiran,1994, f.11.
Tribuna Shqiptare
6
http://tribunashqiptare.net/
shekujve t shkuar. sht pikrisht ky adhurim pr trimrit e t
parve q sot shpesh her prindr t ndryshm i quajn fmijt e
tyre me emra t lashtsis arbrore, si Arbr, Arben, Jamarbr,
kurse vajzat i quajn Arbresha. Po kshtu pr kt arsye
emrtohen objekte me rndsi ekonomike, ose sociale si Hotel
Arbria, vapori Arbria, restorant Arbria, paketa cigare Arbria;
po ashtu edhe poeti pr krenarin e s kaluars historike shkruan:
lidhet sot me bes arbnore( At Gj. Fishta, poezi.)
*
* *
Porse kjo dukuri e ndryshimit te emrit t vjetr etnik nga
arbresh n shqiptar nuk ndodhi midis arbreshve q u laguan
nga vendlindja prej tmerrit turk duke u strehuar n Greqi dhe n
Itali. Merret vesh se arbresht e Italis gjat mrgimit t tyre
mbartn me vete edhe emrin e vjetr t kombit, arbr si edhe
fjalt e prejardhura prej tij, arbresh, Arbri, dhe arbrisht. Ata
edhe sot n vend t fjals shqiptar prdorin fjaln arbresh, n
vend t emrit Shqipri (si atdhe) prdorin emrin e vjetr Arbri,
dhe n vend t trajts ndajfoljore shqip kan ndajfoljen arbrisht.
Kjo gj duket n gjuhn e tyre t prditshme, po edhe n veprat
letrare. N shkrimet e De Rads gjejm togfjalshit: Fjamuri
Tribuna Shqiptare
7
http://tribunashqiptare.net/
Arbrit, Dita e Arbrit. Kurse Serembe n strofn e par t nj
poezije shkruan fjaln Arbri pr toponimin Shqipri:
Arbri q prapa detit na kujton,
Se ne t huaj po jemi te ky dhe.
Sa vjet shkuan dhe zemra s`e harron,
Se pr turkun qendruam pa mmdhe.
Pra, as etnonimi i ri shqiptar dhe as toponimi Shqipri nuk
gjenden as n t folmen dhe as n shkrimet e arbreshve t Italis.
Kuptohet se kta emra u krijuan n trevat brenda Arbris pas
largimit masiv t arbresheve nga mmdheu i tyre. Kshtu, emri
Shqiptar dhe emri Shqipri nuk kishin dal ende deri n fund t
shek. XV. Kjo sht arsyeja q Fan Noli do ta titullonte veprn e tij
historike pr heroin e madh kombtar, t botuar m 1949:
HISTORIA E SKNDERBEUT
Kryezot i
Arbris
. (1405 1468)
Pra sht m se e qart prse Noli ka prdorur fjaln Arbri n
vend t toponimit Shqipri, dhe e shkruan nntitullin: Kryezotit
t Arbris. (vizimi yn A.M.)
Tribuna Shqiptare
8
http://tribunashqiptare.net/
*
* *
Nga sa u parashtrua m sipr merret vesh q kombi shqiptar
gjat jets s tij n shekuj ka pasur dy emra etnik: i pari arbresh,
q fillon qysh nga koha e largt e strgjyshrve dhe arriti deri n
shekullin e XVIII, dhe i dyti shqiptar, q nis t shfaqet von rreth
shekullit t XV, po q nga koha n koh do ta zvendsonte t
parin brenda trevave t Arbris, pa emigruar dot tek arbrsht e
Italis.
Por, ndrsa pr origjinn e etnonimin t vjetr arbnesh
(arbresh) gjuhtart kan nj ide t njjt, q e ka prejadhjen nga
emri i fisit ilir Alban-oi, pr etnonimin e dyt, shqiptar, studiues t
ndryshm kan mendime t ndryshme. Nj hipotez e prhapur
sht edhe ajo q krkon ta gjej origjinn e etnonimit shqiptar
sipas rrnjs s emrit shqiponj, ose trajts s saj m t shkurtr
shqipe q sht dhe ka qn nj simbol shum i vjtr kombtar,
pra emblema m e lasht qysh n peridhat m t hershme. Sipas
ksaj hipoteze ka nj bashkvajtje midis etnonimit shqiptar dhe
simbolit kombtar t shqiponjs. Dhe, kjo ide nuk shikohet ve
top related