aşılar ve serumlar

Aşılar ve Serumlar

Prof.Dr.Zeynep SÜMER

Tüm akut hastalıkların %70’i

mikroorganizmaların neden olduğu bulaşıcı hastalıklardır. Antibiyotiklerin keşfi ve tedaviye girmesiyle birlikte mikroorganizmalarla mücadelede aşama kaydedilmiştir. Ancak bakterilerin hızla direnç geliştirmeleri ve hastalıkların vücuda verdiği zararlar görüldükçe asıl önemli olanın enfeksiyona yakalanmamak olduğu anlaşılmıştır.

Mikroorganizmalara Direnç• Doğal

– Genetik– Doğal bariyerler

• Kazanılmış– Aktif

• Enfeksiyonu geçirerek• Aşılama

– Pasif• Serum

Aşılar• 1796-Jenner Çiçek Aşısı• 1885- Pasteur Kuduz Aşısı• 1925 Difteri-tetanoz-boğmaca• 1977- WHO Çiçek hastalığının

Dünyadan eradike edildiğini açıklamıştır.

• Şimdiki hedef ise Çocuk felcinin eradikasyonudur.

Başarılı bir aşıda bulunması gereken özellikler

• Etkin• Stabil• Ucuz• Güvenli• Erişilebilir

Aşılamada genel kurallar• Soğuk zincire uyulmalı• Steril ve tek kullanımlık enjektörler

kullanılmalı• Doğru yoldan verilmeli• Eş zamanlı kullanılabilen aşı ve

serumlar bilinmeli• Birden çok aşı yapılması gerekiyorsa

farklı yerden yapılmalı

Eş zamanlı kullanılabilen aşı ve serumlar

• İnaktive aşılar farklı ekstremitelerden• Pnömokok ve influenza• MMR ve OPV • IG ve ölü aşı EZ yapılabilir-------------------------------------------------• Kolera, tifo, veba• Canlı virus aşıları tbc aşısı etkinliğini

bozabilir • IG ve canlı atenüe aşı EZ yapılmamalı

Aşı Uygulama Yolları• İntramusküler (İM)• İntravenöz (İV)• Deriyi çizmek• İntradermal• Subcutan• Buruna damlatmak veya püskürtmek

(Kitle aşılamalarında )• Ağızdan vermek

Aşılama Yaşı• Bağışık yanıtın en iyi alındığı yaş• Enfeksiyonların sık görüldüğü ve

riskli olduğu yaşlar• Yan etkilerin azlığı ve çokluğuna göre

Aşı Yan Etkileri• Yerel Tepkimeler

– Ödem– Ağrı– Lenf bezi şişmesi

• Genel Tepkimeler– Kırıklık– Hafif ateş– Bulantı, kusma

• Aşı Şoku– Nadir görülür deri altına 1mg. Adrenalin yapılır

• Organ Tepkimeleri– Kuduz aşısında allerjik ensafalit– Tüberkülozun alevlenmesi

Aşı Kontrendikasyonları• 39ºC’den yüksek ateş• Lösemi ve lenfoma gibi malign

hastalıklar• Aktif Tbc• Ağır pnömoni, böbrek yetmezliği,

metabolik hastalıklar gibi hastanede tedavi gerektiren hastalıklar

• Steroid tedavisi ve radyoterapi

Aşı Kontrendikasyonları• Aşı içinde yumurta varsa yumurta

allerjisi olanlara

• Aynı aşı ile daha önceki karşılaşmada anaflaktik reaksiyon gelişmişse

• Gebe ve immun yetmezliklilere canlı aşı yapılmaz

Aşı Kontrendikasyonu OLMAYAN durumlar

• Prematürite• Anne sütü alıyor olmak• Hafif ateşli enfeksiyonlar• Başka bir nedenle antibiyotik kullanmak• Ailede aşıya bağlı konvülsiyon öyküsü• Nonspesifik allerjik hastalık öyküsü• Annenin gebe olması• Daha önceki DT-P aşısından sonra lokal

reaksiyon öyküsü

Aşı Çeşitleri• Canlı atenüe aşılar• Cansız aşılar• Toksoid aşılar• Konjüge polisakkarit aşılar• Rekombinant aşılar(Mikroorganizma ürünleri)

– Pürifiye aşılar– Peptidler– Çıplak DNA– Mutant aşılar

• Reasortan aşılar

Canlı atenüe aşılar• Bakteri veya virusun hastalık oluşturan

türü ve aynı antijenik yapıyı taşıyan başka suş kullanılır

• Kültür ısısı, atmosferi veya besyeri içeriği değirtirilerek

• Hafif bir enfeksiyon görülebilir• İmmunizasyon daha uzun süreli ve yüksek

dozda olur• Virülan hale geçebilir• Çiçek, kızamık, kızamıkçık,polio(Sabin),

kabakulak, sarıhumma ve BCG

Cansız Aşılar• Ölü Aşılar Enfeksiyon etkenlerinin fiziksel ve

kimyasal etkilerle inaktiva edilerek enfeksiyözitelerinin ortadan kaldırılarak hazırlanan aşılardır.

İnaktivasyon• Isı (Çok miktarda protein denatüre

olur)• Formalin• Fenol• UV• Eter• Etanol • Aseton İle sağlanır

Ölü aşının dezavantajları• Kalıcılık için dozun tekrarı gerekir• Formalinle tam öldürülememişse

enfeksiyon görülebilir(Salk; paralitik hastalık)

• Hücresel immunite uyarımı zayıftır

Toksoid aşılar• Ekzotoksini olan bakterilerin kültür

filtrarından elde edilir• Toksin= Toksofor+ Haptofor• Toksofor: Toksik etkili• Haptofor: Antijenik özellik • Anatoksi=Formol toksoid= Toksoid

• Toksoid aşılarda aşılarda Absorbsiyonu uzatmak ve antijenik etkiyi arttırmak için adjuvan olarak– Alüminyum hidroksit– Potasyum şapı vb. kullanılır

• Difteri,Tetanoz, botulismus, gazlı gangren toksoid aşılara örnektir

Konjuge Polisakkarit Aşılar• Saflaştırılmış kapsül antijenleri kullanılır• Dezavantajlarını azaltmak için taşıyıcı

proteinler kullanılır• Bunlar:

– Difteri toksini CRM 197 (non toksik mutant)– Tetanoz toksoidi– Grup B Neisseria meningitidis dış membran

proteini vb.

Konjuge Polisakkarit Aşıların Dezavantajları

• Th hücrelerini uyarmazlar• IgM yapımını uyarırlar Hemen hiç

hafıza hücresi geliştirmezler• Taşıyıcı proteinler eklendiğinde

IgG’de oluşur.

Rekombinant Aşılar• Pürifiye proteinler• Peptidler• Çıplak DNA• Mutasyona uğramış antijenler

– İlk kullanılan aşı 1970’de HBV genomu klonlandıktan sonra HBs Ag mayalardan elde edildi.

Pürifiye proteinler• İmmunojenik bir proteini kodlayan

genler izole edilir, • Bakteri, memeli veya mantar

hücresine klonlanır• Üretilen hücrelerden biyokimyasal

yolla karbonhidrat veya protein olarak pürifiye edilir(saflaştırılır)

• Hepatit B aşıları

Peptidler• Protein yapı taşları olan aminoasit

dizilerinin aşı antijeni olarak kullanılmasıdır.

• Sentetik olarak elde edilebilir.• Saflaştırılması daha kolaydır• Ancak küçük moleküllerin antijenik

uyarımı az olabileceğinden taşıyıcı protein veya adjuvanlara gerek duyulabilir.

• N.gonorrhea• V.cholera B toksini subunit peptidi

Çıplak DNA

• Lipid olmaksızın DNA enjeksiyonunun immunojenik uyarımının güçlü olmasına dayanır

• İnfluenza A’da başarılıdır(İM)• Uzun süreli uyarım yapar• ?? Otoimmun cevaba veya

onkojenlere dönüşüm???

Mutasyona uğramış antijenler

• Ptojen mikroorganizmaların genetik mutasyona uğratılarak patojenitelerini kaybetmeleri ancak immunojinetelerinin devamı sağlanarak elde edilen aşılardır

• Salmonella • Kolera

Reasortan aşılar• Bazı viruslerin genetik materyallerini

komşu viruslerle değiştirerek soğukt üreyip vücut ısısında çoğalamama yeteneği kazandırma esasına dayanır

• İnfluenza A• Rota virus• Dezavantajı: Suşun tekrar vücut ısısında

üreme yeteneği kazanabilme olasılığıdır.

Geliştirilmekte olan aşılar• Malarya• Şistozomiazis• Kolera• Tüberküloz

Pasif İmmunizasyon• Hazır immunreaktif serum veya

hücrelerin verilmesiyle sağlanan bağışıklık şeklidir.

• İnfeksiyöz olan • İnfeksiyöz olmayan durumlarda

kullanılır

Pasif İmmunizasyonun yan etkileri

• Anaflaksi• Serum hastalığı• Demiyelinizan ensefelopati• Viral hastalıklar bulaşabilir(Tam

plazma)

Neler kullanılıyor• İnsan İmmunglobulinleri

– IGIV • Yüksek moleküler ağırlıklı komplexlerden arındırılır• Yüksek dozda verilebilir• Etki erken başlar• Enjeksiyonu ağrısızdır• IGIM’nin 5 katı fiyatlıdır

– IGIM• Enjeksiyonu ağrılı• Ucuzdur• Etkinliği nispeten geç başlar

• Özgün İnsan İmmunglobulinleri

• Hayvan Serumları – At veya tavşanlardan elde edilir– İnsan serumlarının bulunmadığı

durumlarda kullanılır– Allerji gelişimi sıktır– Kolay elde edilir– Ucuzdur

• Antitoksinler

İnfeksiyöz olmayan durumlar

• Rh İzoimmunizasyonu (Rh- annneye)• Zehirli ısırıklar• Kawasaki sendromu

– Genel vaskülit: 5 gün 400mg/gün IgIV– Tek doz 2mg/kg/gün IgIV

• ITP(İdiopatik trombositopeni pupura)

Sık kullanıldığı İnfeksiyöz durumlar

• Tetanoz• Difteri• Hepatit B• Hepatit A• Kuduz• Kızamık• CMV• Varicella Zoster

Bilinmesi Gereken Aşılama Şemaları

• Kuduz• Tetanoz• Hepatit