badania morfologiczne ryb

18. 02. 2014 r.

Wielkopolskie Centrum Konferencyjne w Licheniu Starym

1

Katedra Patofizjologii, Weterynarii Sądowej i Administracji, UWM w Olsztynie

J. Szarek1, I. Babioska1, B. Szynaka2, A. Andrzejewska2, K.A. Skibniewska1,

J. Guziur1, K. Goryczko3, A. Wiśniewska1, J. Zakrzewski1, J. Koc1, S. Dobosz3,

K.A. Siwicki1, E. Terech-Majewska1, E. Strzyżewska1, M. Sidoruk1

2

1Uniwersytet Warmiosko-Mazurski w Olsztynie2Uniwersytet Medyczny w Białymstoku3Instytut Rybactwa Śródlądowego im. S. Sakowicza w Olsztynie Zakład Hodowli Ryb Łososiowatych w Rutkach

3

05. 08. 2009 r.

Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 710/2009 ustanawiające szczegółowe zasady dotyczące ekologicznej produkcji w sektorze akwakultury.

4

02. 11. 2010 r. początek badaowłasnych

www.pstrag.eu

Rozporządzenie Komisji (WE) Nr 710/2009:

Zgodnie z tym aktem normatywnym „nie zezwala się na używanie takich systemów (systemu recyrkulacji wody – przypisek autorów) w produkcji ekologicznej do czasu uzyskania szerszej wiedzy”.

Punkt krytyczny

5

Baza poznawcza - to wnikliwe poznanie

• środowiska chowu pstrąga

• koocowego produktu - efektu chowu: ekstensywnego na wodzie przepływowej: OOH,

intensywnego przy użyciu recyrkulacji wody: RAS.

6

Zmierzają w myśl wytycznych Światowej Organizacji Zdrowia Zwierząt (OIE) z 2008 r. do zapewnienie rybom:

optymalnych warunków życia, szybkiego wzrostu,dobrej kondycji i zdrowia, dobrej żywotności.

Mają na względzie lepszą pozycję pstrąga tęczowego na rynku. 7

8

W Polsce istnieją dwie dobrze rozwinięte technologie chowu:

ekstensywny na wodzie przepływowej: OOH,

intensywny przy użyciu recyrkulacji wody: RAS.

Produkcja ryb na terenie UE jest droższa niż poza nią.

9

Patologia to:⇛ patofizjologia, czyli fizjologia patologiczna,⇛ patomorfologia, czyli anatomia patologiczna, ⇛ histopatologia ⇛ i ultrastruktura.

10

Między patofizjologią i patomorfologią istnieje współzależnośd ze względu na:

związek zachodzący między zaburzeniami czynnościowymi

a zmianami morfologicznymi.

11

Każda trwała zmiana anatomiczna prowadzi do zmian czynnościowych.

Większośd długotrwałych zaburzeo czynnościowych znajduje zwykle wyraz w zmianach morfologicznych.

12

Diagnostyka morfologiczna stwierdza: ⇛ zmiany wyrażające się przemianami w budowie

komórki, ⇛ nieprawidłowości wzajemnego układu komórek,⇛ zmiany zachodzące w istocie międzykomórkowej.

13

Pozwala też często na: określenie czynnika etiologicznego, który wywołał zmiany chorobowe (bakterie, pasożyty).

Są też przypadki, w których połączenie metody mikroskopowej z barwieniem chemicznym (technika histochemiczna) umożliwia stwierdzenie pojawienia się w komórkach i tkankach rozmaitych substancji, rozróżnienie ich i określenie ich poziomu.

W badaniach własnych dotyczyło to wielocukrów.

14

Korzyści

Baza postępu nauk weterynaryjnych. Pomoc w szerokim rozpoznawaniu odstępstw od norm.

Wybór optymalnego chowu i hodowli ryb. Przyjście z pomocą w pojawieniu się

sytuacji krytycznych.

15

Badania makroskopowe pośmiertne diagnozowanie zmian i chorób,

patologia komórkowa:⇛ mikroskopowa,⇛ ultrastrukturalna.

16

Relacja środowisko – ryba – ocena makroskopowaDokładna ocena:

⇛ wyglądu narządu ⇛ oglądanie, ⇛ jego konsystencji ⇛ omacywanie, ⇛ jego przekroju ⇛ nacinanie.

17

Relacja środowisko – ryba – ocena makroskopowaWarunki oceny:

⇛ światło słoneczne rozproszone,⇛ unikanie miejsc silnie nasłonecznionych,

⇛ wieczorem lub nocą - jak najlepsze oświetlenie,np. lampa elektryczna o dużej mocy

osłonięta matowym kloszem..

18

Relacja środowisko – ryba – ocena morfologiczna:Najczęściej dotyczy:

⇛ skrzeli, ⇛ wątroby, ⇛ nerek, ⇛ i śledziony.

19

Relacja środowisko – ryba – ocena morfologiczna:narzędzie wykorzystywane do oceny stanu zdrowotnego ryb; pozwala też na szybkie i łatwe porównanie zdrowia pstrągów pozyskiwanych z różnych technologii chowu:

⇛ OOH⇛ RAS

20

Relacja środowisko – ryba – ocena morfologiczna:Stopieo intensywności zmian morfologicznych

i ich rozmieszczenie w narządach wskazują na:⇛ rodzaj bodźca, ⇛ jego siłę działania, ⇛ jego czas trwania.

21

Relacja środowisko – ryba – ocena morfologiczna:Wskazanie lokalizacji zmian morfologicznych:

w pobliżu naczyo krwionośnych: ⇛ czynniki środowiskowe,

z dala od naczyo krwionośnych: ⇛ czynniki wewnątrzpochodne.

22

www.arturtabor.pl

⇛ Przeprowadzono ocenę makroskopową pstrągów o masie ciała:

350 g – 500 g (A) 501 g – 850 g (B)

⇛ Ryby pozyskiwano: w maju i w czerwcu w październiku i w listopadzie

z 6 gospodarstw rybackich w latach 2010-2012: 3 - OOH3 - RAS

23

⇛ Ocena makroskopowa zewnętrzna pstrągów: sporadycznie: skóra i łuski - otarcia

skrzela - bladośd- drobne ogniska

martwicy- przekrwienie

2424

2525

OOH

RAS

2626

Wątrobę należy odpowiednio odsłonid do badania makroskopowego

Pstrąg tęczowy – asortyment M, chów OOH: przygotowany do badania wątroby w jej naturalnym położeniu.

⇛ Ocena makroskopowa wątroby: sporadycznie: przekrwienie - częściej B

wybroczyny - częściej RASzwyrodnienie miąższowe stłuszczenie zwykłe – częściej u B

drobne ogniska martwicy

27

28

OOH

RAS

29

OOH

RAS

30

OOH

RAS

Punkty krytyczne

⇛ OCENA MAKROSKOPOWA WĄTROBY

JAKO WSKAŹNIK STANU ZDROWIA PSTRĄGA TĘCZOWEGO W ŚWIETLE BADAO WŁASNYCH

J. Szarek, I. Babińska, E. Strzyżewska, K.A. Skibniewska, J. Zakrzewski, J. Guziur, B. Szynaka, A. Wiśniewska, S. Dobosz, K. Dublan, J. Koc, M. Sidoruk

PRZEGLĄD RYBACKI, 2013, 5: 28-32.

31

Po lewej - Wątroba pstrąga tęczowego – asortyment M, chów OOH: cechy makroskopowe o znamionach fizjologicznych.

Po prawej - Wątroba pstrąga tęczowego – asortyment M, chów RAS: cechy makroskopowe o znamionach fizjologicznych.

32

Po lewej - Wątroba pstrąga tęczowego – asortyment D, chów RAS: cechy makroskopowe o znamionach fizjologicznych.

Po prawej - Wątroba pstrąga tęczowego – asortyment D, chów OOH: cechy makroskopowe zwyrodnienia miąższowego i przekrwienia.

33

Po lewej - Wątroba pstrąga tęczowego – asortyment M, chów OOH: cechy makroskopowe stłuszczenia zwykłego małego stopnia.

Po prawej - Wątroba pstrąga tęczowego – asortyment D, chów RAS: cechy makroskopowe stłuszczenia zwykłego małego stopnia.

34

Po lewej - Wątroba pstrąga tęczowego – asortyment M, chów OOH: cechy makroskopowe stłuszczenia zwykłego znacznego stopnia.

Po prawej - Wątroba pstrąga tęczowego – asortyment M, chów RAS: cechy makroskopowe stłuszczenia zwykłego znacznego stopnia.

Punkty krytyczne

Po lewej - Wątroba pstrąga tęczowego – asortyment D, chów OOH: cechy makroskopowe stłuszczenia zwykłego znacznego stopnia i punkcikowatych wybroczyn.

Po prawej - Wątroba pstrąga tęczowego – asortyment M, chów RAS: cechy makroskopowe stłuszczenia zwykłego małego stopnia i punkcikowatych wybroczyn.

Punkty krytyczne

⇛ Ocena makroskopowa śledziony i nerek:

sporadycznie:

przekrwienie - częściej Bwybroczyny - śledzionaobrzęk - śledzionazaburzenia rozwojowe - śledziona

37

38

OOH

⇛ Makroskopowe zaburzenia w krążeniu

miały charakter sporadycznych odstępstw

od normy, aczkolwiek częściej je odnotowywano

w porównaniu do innych zmian.

39

⇛ Badania statystyczne

zmiany makroskopowe stwierdzone u pstrągów

nie były znamienne dla badanych technologii chowu (OOH i RAS) ani też dla ryb pochodzących z danego gospodarstwa rybackiego;statystycznie istotnie częściej występowały u pstrągów B w porównaniu z rybami A.

40

⇛ Wykazano badaniem makroskopowym

brak znamion patognomonicznych u pstrągów tęczowych

wskazujących na występowanie chorób.

41

⇛ Sporadycznie:

zmiany wsteczne,zaburzenia w krążeniu,

zmiany postępowe.

42

43

Rodzaj zmian

mikroskopowych

Rodzaj technologii chowu

OOH RAS

1 1 2

masa ciała ryb w gramach masa ciała ryb w gramach masa ciała ryb w gramach

350 – 500 501 – 800 350 - 500 501 - 800 350 - 500 501 - 800

martwica 0 1 0 1 0 0

zwyrodnienie

tłuszczowe0 0 1 1 0 1

zwyrodnienie

miąższowe2 3 4 5 2 4

przekrwienie 3 4 3 5 3 6

wynaczynienie 0 1 1 1 1 1

naciek melano-

makrofagów1 2 1 3 2 2

naciek komórek

limfoidalnych1 3 2 3 2 3

Razem: asortyment

/rodzaj chowu7 14 12 19 10 17

Razem: rodzaj

chowu/gospodarstwo21 31 27

Razem: rodzaj

technologii chowu21 58 (29 - średnio na 1 gospodarstwo)

44

45

RS

OH

46

Rodzaj zmian

mikroskopowych

Rodzaj technologii chowu

OOH RAS

1 1

masa ciała ryb w gramach masa ciała ryb w gramach

350 – 500 501 – 800 350 - 500 501 - 800

martwica 1 3 1 4

struktury mielinopodobne 5 7 5 6

zmiany wsteczne

w mitochondriach5 5 5 6

liczne makrofagi/lizosomy 6 7 7 7

przekrwienie 3 6 5 7

wynaczynienie 1 2 1 1

naciek melanomakrofagów 6 6 5 7

proliferacja mitochondriów 5 8 9 10

naciek komórek

limfoidalnych5 4 4 5

Razem: asortyment

/rodzaj chowu37 48 42 53

Razem: rodzaj

chowu/gospodarstwo/

technologia chowu

85 95

47

OOHRAS

48

49

Razem

Półilościowa ocena wielocukrów w skali 1 – 5

rodzaj technologii chowu

OOH RAS

1 1

masa ciała ryb w gramach masa ciała ryb w gramach

350 – 500 501 – 800 350 - 500 501 - 800

asortyment

/rodzaj

chowu

75 84 78 86

rodzaj

chowu/gos-

podarstwo

159 164

rodzaj

technologii

chowu

159 164

50

Zaburzenia w krążeniu (zwłaszcza przekrwienie) występowały najczęściej.

Zmiany wsteczne (głównie zwyrodnienie miąższowe oraz stłuszczenie zwykłe) miały miejsce nieco rzadziej.

51

Niewielkie ultrastrukturalne odstępstwa od normy występowały częściej niż zmiany mikroskopowe.

Najczęściej odnotowano obecnośd kropel tłuszczu w cytoplazmie hepatocytów.

Inne zmiany submikroskopowe, jak obrzmienie mitochondriów, defragmentacja RER, zaburzenia w rozmieszczaniu glikogenu występowały rzadko.

52

Niewielkie zmiany w mitochondriach najczęściej stwierdzano u ryb chowanych w obiektach typu RAS, były to przejaśnienia macierzy, zatarcia struktury grzebieniastej i obecnośd ciałek mitochondrialnych. Odnotowano również w chowie OOH i RAS proliferację mitochondriów, a niekiedy ich różnokształtnośd (polimorfizm).

Zmiany te świadczyły o nasileniu procesów metabolizmu związanego z oddychaniem komórkowym.

53

Punkt krytyczny – zaburzenia w procesie metabolizmu związanego z oddychaniem komórkowym.

54

⇛ Wskaźnikiem prawidłowego oddychania komórkowego jest stan mitochondriów, na co zwracają uwagę niektórzy badacze.

⇛ W większości analizowanych elektronogramów organelle te wykazywały prawidłową strukturę.

⇛ Zdarzało się jednak, że odnotowywano przypadki ich uszkodzeo, które były stosunkowo niewielkie i miały charakter odwracalny.

55

⇛ Analiza histochemiczna wykazała zróżnicowany poziom wielocukrów, charakterystyczny dla danych gospodarstw, a nie wobec systemu chowu;poziom ten był wyższy u pstrągów B w porównaniu z grupą A;

⇛ Ryby odłowione jesienią miały wyższą zawartośd wielocukrów

niż pozyskiwane w maju i w czerwcu.

56

57

Rodzaj zmian

mikroskopowych

Rodzaj technologii chowu

OOH RAS

1 1 2

masa ciała ryb w gramach masa ciała ryb w gramach masa ciała ryb w gramach

350 – 500 501 – 800 350 - 500 501 - 800 350 - 500 501 - 800

G T G T G T G T G T G T

martwica 0 0 0 1 0 0 0 1 0 0 0 0

zwyrodnienie tłuszczowe

(t)/wodniczkowe (w) 0 0 0 1t 0 1w 0 1w 0 0 0 1w

zwyrodnienie miąższowe 0 3 0 3 0 2 0 4 0 2 0 3

przekrwienie 3 4 4 6 4 6 5 5 4 4 6 6

wynaczynienie 0 1 0 1 0 1 1 1 1 1 1 2

naciek melanomakrofagów 5 7 8 8 7 8 8 9 6 8 8 9

naciek komórek

limfoidalnych1 2 0 1 2 1 1 2 0 1 1 3

Razem: asortyment

/rodzaj chowu9 17 12 21 13 19 15 22 11 16 16 24

Razem: rodzaj

chowu/gospodarstwo59 69 67

Razem: rodzaj

technologii chowu59 136 (68 - średnio na 1 gospodarstwo)

58

⇛ Sporadycznie: zmiany wsteczne,

zaburzenia w krążeniu, zmiany postępowe.

59

60

Rodzaj zmian mikroskopowych

Rodzaj technologii chowu

OOH RAS

1 1 2

masa ciała ryb w gramach masa ciała ryb w gramach masa ciała ryb w gramach

350 – 500 501 – 800 350 - 500 501 - 800 350 - 500 501 - 800

martwica 0 0 0 0 0 0

zwyrodnienie miąższowe 0 0 0 1 0 1

przekrwienie 3 4 4 5 3 5

wynaczynienie 0 1 1 1 1 1

naciek melanomakrofagów 5 7 6 7 6 6

naciek komórek limfoidalnych 2 2 3 3 2 3

Razem: asortyment

/rodzaj chowu10 14 14 17 12 16

Razem: rodzaj

chowu/gospodarstwo24 31 28

Razem: rodzaj

technologii chowu24 59 (29,5 - średnio na 1 gospodarstwo)

61

W nerkach, zwłaszcza w części tułowiowejniekiedy obserwowano zmiany wsteczne. Spośród nich najczęściej występowało zwyrodnienie miąższowe nabłonka kanalików nerkowych.

Stosunkowo często w nerce głowowej i tułowiowej, u ryb w chowie OOH i RAS, obserwowano melanomakrofagi.

Sporadycznie w obrębie wszystkich grup pstrągów oraz niezależnie od gospodarstwa miały miejsce inne zmiany. 62

Stosunkowo często stwierdzano:zaburzenia w krążeniu,

obecnośd melanomakrofagów,naciek komórek limfoidalnych.

63

Badane technologie produkcji pstrąga, (OOH i RAS), wywierają zbliżony wpływ w stosunku do stopnia intensywności zmian

morfologicznych i histochemicznych na obraz strukturalny narządów wewnętrznych pstrąga, różny natomiast co do liczby tych zmian.

Pstrągi z gospodarstw rybackich typu RAS wyraźnie częściej wykazywały zmiany w mitochondriach.

Najprawdopodobniej jest to następstwem ich adaptacji do środowiska.

64

Poznanie szczegółowe omawianych zjawisk pozwoli wskazad patogenezę zmian w stosunku do grup technologicznych chowu

pstrąga, jak i zależności związanej z dynamiką rozwoju

tych ryb

oraz wyeliminowad punkty krytyczne.

65

⇛ Zastosowany warsztat badawczy pozwala na wskazanie, w ujęciu dynamicznym

(pstrąg tęczowy A i B), oddziaływania bezpośredniego środowiska ryb

i sposobu ich żywienia na to jaka jest odpowiedź organizmu pstrągaze strony organelli komórkowych

w analizowanym narządzie.

66

⇛ Badania własne wskazują na dobry stan kondycyjny i zdrowotny pstrągów tęczowych w chowie OOH i RAS.

⇛ Badania własne określają niewielki stopieo nasilenia i intensywności zmian morfologicznych.

67

⇛ Jedynie materiał świeży. ⇛ Unikad zniszczenia materiału

przez gnicie lub autolizę.

⇛ Unikad odkształcania przez wyciąganie, wyrywanie lub gniecenie tkanki. .

Zwłaszcza dotyczy to nabłonka okrywającego powierzchnie, który ulega zniszczeniu lub oderwaniu.

68

⇛ Wyraźne oznakowanie preparatów. Odpowiedni napis nanieśd na słoik

i powtórzyd go na papierze (najodpowiedniejszy papier pergaminowy)

nanosząc informację miękkim ołówkiem.

.

69

⇛Materiał zaopatrzyd w pismo przewodnie:

informacje o pstrągach,

przebiegu chowu, ewentualnie leczeniu,

rodzaju tkanki, czasie pobrania skrawków.

.

70

⇛ Pomaga w usuwaniu punktów

krytycznych poprzez ustalenie: ⇛ rodzaju zmian morfologicznych, ⇛ ich hierarchii, ⇛ oraz stopnia intensywności.

Zadanie dla lekarzy weterynarii.

72