bài mở đầu và bài biểu mô

Trao đổi trực tuyến tại:

http://www.mientayvn.com/Y_online.html

Chuû nhieäm Boä moân: GS,TS

Tröông Ñình Kieät, Phoù Hieäu

Tröôûng

Phoù Chuû nhieäm Boä moân:

PGS. TS Phan Chieán Thaéng,

Phoù Hieäu Tröôûng

Giaùo vuï Boä moân:

PGS.TS Nguyeãn Trí Duõng

Giaûng vieân:

ThS Trang Thò AÙnh Tuyeát

vaø moät soá caùn boä coâng chöùc khaùc…

MOÂ HOÏC (HISTOLOGY)

I. Nhieäm vuï, noäi dung, ñoái töôïng

cuûa moâ hoïc

Moâ hoïc laø khoa hoïc nghieân cöùu

söï phaùt trieån,caáu taïo, söï hoaït

ñoäng cuûa teá baøo, caùc moâ, caùc cô

quan cuûa cô theå ngöôøi vaø ñoäng

vaät laønh maïnh ôû möùc ñoä vi theå vaø

sieâu vi.

Moâ hoïc goàm

- Teá baøo hoïc nghieân cöùu veà teá

baøo.

- Moâ hoïc ñaïi cöông goàm: Bieåu

moâ, moâ lieân keát, maùu, moâ cô,

moâ thaàn kinh.

- Moâ hoïc caùc cô quan: nghieân

cöùu, caáu taïo vi theå, sieâu vi cuûa

caùc cô quan.

Moâ hoïc

- Tìm hieåu vai troø chöùc naêng cuûa

caùc caáu truùc.

- Nghieân cöùu nhöõng phaûn öùng cuûa

teá baøo, moâ, cô quan ñoái vôùi

nhöõng taùc ñoäng cuûa moâi tröôøng.

- Nghieân cöùu, phaùt hieän nhöõng

caáu truùc môùi trong teá baøo, moâ,

cô quan.

- Tìm hieåu söï hoaït ñoäng vaø yù

nghóa chöùc naêng cuûa chuùng.

- Nghieân cöùu nhöõng qui luaät phaùt

trieån vaø bieät hoùa cuûa teá baøo vaø

moâ.

- Tìm hieåu söï thích nghi, söï taùi taïo

sinh lyù, söï taùi taïo hoài phuïc cuûa

chuùng döôùi taùc ñoäng cuûa caùc

yeáu toá sinh hoïc, vaät lyù hoïc vaø

hoùa hoïc.

II. Hoïc thuyeát veà caùc moâ

- Moâ laø moät heä thoáng:

. Caáu taïo goàm teá baøo vaø saûn phaåm

. Phaân boå theo moät traät töï nghieâm

ngaët

. Hoaït ñoäng haøi hoøa vôùi nhau

- Taùc ñoäng töông taùc giöõa caùc moâ

. Moâ cô quan

. Moâ quan heä chaët cheõ vôùi nhau

. Ñieàu hoøa nhôø heä TK – noäi tieát –

mieãn dòch

- Söï taùi taïo moâ

. Sinh lyù

. Hoài phuïc

. Bieät hoùa cao, taùi taïo thaáp

- Tính bieán ñoåi – thích nghi

. Bieán ñoåi theo thôøi gian

. Bieán ñoåi ñeå thích nghi

- Söï phaùt trieån vaø bieät hoùa

. Phaùt trieån töø ít ñeán nhieàu

. Ñôn daïng ña daïng

. Ñôn giaûn phöùc taïp

. Töø thaáp cao

. Bieät hoùa thaønh moâ – cô quan

Toùm laïi, moâ hoïc xaùc ñònh

moái lieân quan giöõa caùc hieän

töôïng, heä thoáng hoùa saép xeáp

chuùng vaøo traät töï qui ñònh, xaùc

ñònh qui luaät chung cho caùc hieän

töôïng.

III. Moái quan heä giöõa moâ hoïc vaø

caùc ngaønh Y sinh hoïc.

Coù quan heä maät thieát vôùi nhieàu

moân hoïc.

Moâ hoïc vaø giaûi phaãu hoïc

Giaûi phaãu hoïc nghieân cöùu caáu

taïo cô theå baèng maét thöôøng, kính

luùp, nhöng khoâng xaùc ñònh caùc

thaønh phaàn caáu taïo vi theå sieâu vi

taïo neân cô quan.

Moâ hoïc vaø Sinh lyù hoïc

Sinh lyù hoïc nghieân cöùu hoaït

ñoäng chöùc naêng cuûa caùc cô quan,

caùc nhaø sinh lyù hoïc coù theå neâu

ñaày ñuû chöùc naêng cuûa caùc cô

quan. Neáu khoâng coù kieán thöùc moâ

hoïc veà cô quan ñoù thì khoâng theå

hieåu ñöôïc vì sao cô quan naøy

thöïc hieän ñöôïc chöùc naêng naøy.

Moïi caáu truùc trong cô theå ñeàu

phaûi gaén lieàn vôùi nhöõng chöùc naêng

nhaát ñònh cho neân khi nghieân cöùu

moâ hoïc bao giôø ta cuõng ñaët ra caâu

hoûi: caáu truùc ñoù coù yù nghóa gì, chöùc

naêng cuûa chuùng laø gì. Chuùng seõ

thay ñoåi nhö theá naøo trong nhöõng

ñieàu kieän sinh lyù khaùc nhau cuûa cô

theå.

Quan heä giöõa moâ hoïc vôùi Hoùa

hoïc vaø Hoùa sinh hoïc, Hoùa moâ vaø

hoùa teá baøo nghieân cöùu khoái löôïng

vò trí, söï phaân boá caùc chaát hoùa hoïc

trong caáu truùc teá baøo – moâ – cô

quan vaø söï thay ñoåi caùc chaát ñoù

trong quaù trình hoaït ñoäng cuûa teá

baøo, moâ, cô quan. Chính vì theá maø

chuùng coù söï quan heä vôùi nhau.

Quan heä vôùi giaûi phaãu beänh vaø

sinh lyù beänh

Neáu khoâng coù nhöõng hieåu bieát veà

caáu taïo chöùc naêng bình thöôøng

cuûa teá baøo, moâ, cô quan thì khoâng

theå hieåu heát nhöõng thay ñoåi beänh

lyù cuûa teá baøo.

Quan heä moâ hoïc vaø caùc moân LS

- Moâ hoïc nghieân cöùu caáu taïo hình thaùi

cuûa nhöõng teá baøo maùu, treân cô sôû

nhöõng daáu hieäu hình thaùi ta xaây döïng

sô ñoà söï taïo maùu, vaø cuõng töø ñoù ta

nghieân cöùu caùc beänh veà maùu, vaø töø

söï phaân tích teá baøo maùu daãn ñeán

chaån ñoaùn beänh veà maùu.

- Giaûi thích taïo sao moät soá cô quan ta

coù theå caét 1 phaàn maø cô theå vaãn toàn

taïi.

IV. Phöông phaùp, kyõ thuaät NC –

TB – Moâ

- Xeùt nghieäm töôi

- Phöông phaùp laøm tieâu baûn moâ:

laáy maãu moâ coá ñònh maãu

vuøi maãu moâ caét moûng maãu

moâ nhuoäm tieâu baûn ñoïc

tieâu baûn.

. Phaûn öùng maøu

. Teá baøo quang keá, moâ

quang keá

. Phoùng xaï töï chuïp

. Men hoùa moâ

. Mieãn dòch hoùa teá baøo

. Kyõ thuaät lai taïi choã

- Phöông phaùp hoùa moâ

- Caùc loaïi kính hieån vi

. Quang hoïc

. Hieån vi töû ngoaïi

. Hieån vi huyønh quang

. Hieån vi ñoái pha

. Hieån vi ñieän töû truyeàn qua

. Hieån vi ñieän töû queùt

IV. Phöông phaùp hoïc moâ

- Lyù thuyeát

- Quan saùt hình veõ – moâ taû

- Thöïc haønh qua kính hieån vi -

Atlas

BIEÅU MOÂ (Epithelium)

- Teá baøo laø ñôn vò cô baûn cuûa söï soáng

- Teá baøo bieät hoùa, lieân keát, taäp hôïp vôùi

nhau ñeå cuøng thöïc hieän moät soá chöùc

naêng nhaát ñònh goïi laø moâ.

- Caùc moâ khaùc nhau keát hôïp vôùi nhau

ñeå taïo thaønh nhöõng cô quan.

- Coù 5 loaïi moâ cô baûn: bieåu moâ, moâ lieân

keát, moâ maùu, moâ cô vaø moâ thaàn kinh.

I. Ñònh nghóa, nguoàn goác, chöùc

naêng

1. Ñònh nghóa:

Laø loaïi moâ ñöôïc taïo thaønh do

nhöõng teá baøo naèm saùt nhau,

khoâng thaáy chaát gian baøo (hieån

vi quang hoïc) raát ít chaát gian

bøaøo (hieån vi ñieän töû).

2. Nguoàn goác: ña soá laø noäi bì vaø

ngoaïi bì

Noäi bì Bieåu moâ oáng tieâu hoùa

Ngoaïi bì Bieåu bì, bieåu moâ giaùc

maïc

Trung bì Thaän, cô quan sinh duïc

nam, nöõ

Trung moâ Lôùp teá baøo lôïp maët

trong thaønh maïch maùu vaø maïch

baïch huyeát, maøng buïng …

3. Chöùc naêng

- Bao phuû maët ngoaøi cô theå (bieåu

bì da)

- Lôïp maët trong caùc taïng roãng

(daï daøy, töû cung) hoaëc caùc

khoang thieân nhieân (khoang

mieäng, muõi, oå buïng …)

- Haáp thuï, baøi xuaát

- Cheá tieát

- Vaän chuyeån nöôùc hoaëc moät

soá dòch

- Baûo veä

- Thu nhaän caûm giaùc.

II. Tính chaát cuûa bieåu moâ

1. Caùc teá baøo naèm saùt nhau

- Kính quang hoïc: maøng cuûa

nhöõng teá baøo naèm caïnh

nhau hình nhö saùt vaøo nhau

- Kính ñieän töû: giöõa coù khoaûng

gian baøo töø 20-30 nm.

Theå lieân keát

Moäng lieân keát

Vuøng dính

Theå lieân keát

Lieân keát

voøng

Lieân keát khe

Vi nhung

mao

- Trong khoaûng gian baøo coù

glycoprotein hình thaønh

glycocalyx

- ÔÛ moät soá bieåu moâ coù khoaûng

gian baøo roäng hôn 30 nm taïo

thaønh tieåu quaûn gian baøo.

2. Nhöõng hình thöùc lieân keát

- Moäng lieân keát

- Daûi bòt

- Vuøng dính

- Theå lieân keát

- Lieân keát khe

3. Söï phaân cöïc:

Cöïc ngoïn, cöïc ñaùy

Phaàn baøo töông treân nhaân coù

caáu taïo khaùc hoaøn toaøn vôùi

phaàn baøo töông döôùi nhaân.

Söï phaân cöïc naøy lieân quan ñeán

caùc chöùc naêng cuûa teá baøo.

4. Nhöõng caáu truùc ñaëc bieät ôû maët töï

do vaø maët ñaùy teá baøo bieåu moâ

- Maët töï do

+ Maâm khía, dieàm baøn chaûi, vi

nhung mao

+ Loâng chuyeån: ñöôøng hoâ haáp, oáng

maøo tinh

- ÔÛ maët ñaùy

+ Meâ ñaïo ñaùy

+ Theå baùn lieân keát

5. Maøng ñaùy phaân caùch bieåu moâ

vôùi moâ LK. Maøng ñaùy ñoùng vai

troø phaân caùch bieåu moâ vaø moâ

LK, laøm giôùi haïn cho söï phaùt

trieån cuûa bieåu moâ, ñoàng thôøi laøm

haøng raøo ngaên khoâng ñeå nhöõng

chaát coù phaân töû lôùn ôû dòch gian

baøo vaøo bieåu moâ.

6. Nuoâi döôõng vaø phaân boá thaàn

kinh

- Bieåu moâ khoâng coù maïch maùu vaø

B.H soáng ñöôïc nhôø nhöõng chaát

khueách taùn töø MLK maøng

ñaùy bieåu moâ.

- Xen giöõa caùc teá baøo bieåu moâ coù

nhöõng taän cuøng thaàn kinh, ñoù laø

nhöõng ñaàu thaàn kinh traàn,

khoâng voû boïc chia nhaùnh chaïy

trong khoaûng gian baøo tieáp xuùc

vôùi caùc teá baøo bieåu moâ.

III. Phaân loaïi

Tuøy thuoäc vaøo chuaån

- Chöùc naêng: bieåu moâ phuû vaø

bieåu moâ tuyeán

- Döïa vaøo hình daùng: laùt, vuoâng,

truï

- Caên cöù caùch saép xeáp vaø caáu

taïo cuûa caùc teá baøo bieåu moâ:

bieåu moâ ñôn, bieåu moâ taàng.

1.Bieåu moâ phuû:

Laø bieåu moâ phuû maët ngoaøi cô

theå, hoaëc maët trong caùc khoang

roãng (daï daøy, töû cung) khoang

thieân nhieân (khoang buïng) cuûa

cô theå.

a/ Bieåu moâ ñôn

- Bieåu moâ laùt ñôn: Teá baøo deït

naèm treân maøng ñaùy, nhö

maøng tim, maøng phoåi, maøng

buïng, laù ngoaøi cuûa Bao

Bowman caàu thaän.

Bieåu moâ laùt ñôn

Bieåu moâ laùt ñôn noäi moâ maïch maùu

Bieåu moâ laùt ñôn

Bieåu moâ laùt ñôn caàu thaän

- Bieåu moâ vuoâng ñôn: Teá baøo

hình khoái vuoâng, nhaân hình

troøn, tuyeán giaùp, oáng Boll cuûa

tuyeán nöôùc boït, bieåu moâ saéc

toá, bieåu moâ buoàng tröùng.

Bieåu moâ vuoâng ñôn

Bieåu moâ vuoâng ñôn

Bieåu moâ vuoâng ñôn

- Bieåu moâ truï ñôn

Teá baøo hình truï, chieàu cao

lôùn hôn chieàu roäng, nhaân

hình baàu duïc. Ví duï: bieåu moâ

daï daøy, bieåu moâ ruoät non.

Bieåu moâ truï ñôn

Bieåu moâ truï ñôn nhung mao ruoät

b/ Bieåu moâ taàng:

Laø bieåu moâ ñöôïc taïo thaønh töø 2

hoaëc nhieàu haøng teá baøo naèm

choàng leân nhau goàm 3 loaïi:

- Bieåu moâ laùt taàng: chia laøm 2 loaïi

. Laùt taàng söøng hoùa (da) goàm

nhieàu haøng teá baøo coù hình daùng

thay ñoåi töø döôùi leân goàm 5 lôùp:

lôùp ñaùy (sinh saûn), lôùp sôïi, lôùp

haït, lôùp boùng, lôùp söøng.

Bieåu moâ laùt taàng söøng hoùa

Lôùp ñaùy

Lôùp sôïi

Lôùp haït

Lôùp boùng

Lôùp söøng

. Khoâng söøng hoùa: Bieåu moâ ôû

khoang mieäng, thöïc quaûn, aâm

ñaïo… goàm nhieàu haøng teá baøo: lôùp

ñaùy, lôùp sôïi vaø lôùp treân maët goàm teá

baøo deït coøn nhaân khoâng coù lôùp

boùng vaø lôùp söøng.

Bieåu moâ laùt taàng khoâng söøng hoùa

- Bieåu moâ vuoâng taàng

Ñöôïc taïo thaønh bôûi 2 haøng teá

baøo nhö voõng maïc theå mi.

. Lôùp trong tieát thuûy dòch

. Lôùp ngoaøi chöùa nhieàu haït saéc

toá ñen.

Bieåu moâ vuoâng taàng

Bieåu moâ vuoâng taàng

- Bieåu moâ truï taàng

Goàm nhieàu haøng teá baøo naèm

choàng leân nhau vaø haøng treân

cuøng coù hình truï, oáng baøi xuaát

chính moät soá tuyeán.

Bieåu moâ truï taàng tuyeán moà hoâi

Ngoaøi ra

- Bieåu moâ truï giaû taàng goàm nhieàu

haøng teá baøo nhöng taát caû caùc teá

baøo ñeàu coù nhaùnh baøo töông,

naèm treân maøng ñaùy. Thí duï bieåu

moâ oáng baøi xuaát lôùn tuyeán nöôùc

boït, khí quaûn.

Bieåu moâ truï giaû taàng

Bieåu moâ truï giaû taàng

- Bieåu moâ chuyeån tieáp goàm nhieàu

haøng teá baøo, hình daùng teá baøo

thay ñoåi töø döôùi leân treân, goàm

lôùp ñaùy, lôùp treân ñaùy, lôùp beà

maët ñaëc bieät lôùp beà maët

thöôøng xuyeân thay ñoåi tuøy

thuoäc vaøo traïng thaùi cuûa cô

quan ñoù.

Thí duï: Bieåu moâ lôïp maët trong

cuûa baøng quang.

Bieåu moâ chuyeån tieáp

2. Bieåu moâ tuyeán

Hay goïi laø tuyeán laø loaïi moâ

ñöôïc taïo thaønh bôûi nhöõng teá

baøo coù khaû naêng cheá tieát. Ta

coù theå phaân loaïi tuyeán thaønh 3

caùch.

Döïa vaøo soá löôïng teá baøo

- Tuyeán ñôn baøo (teá baøo ñaøi)

- Tuyeán ña baøo: tuyeán ñöôïc taïo

thaønh do nhieàu teá baøo hôïp laïi.

Döïa vaøo caùc saûn phaåm cheá tieát

ra khoûi teá baøo

- Tuyeán toaøn veïn (nöôùc boït– tuïy)

- Tuyeán baùn huûy: tuyeán söõa

- Tuyeán toaøn huûy: tuyeán baõ

Döïa vaøo vò trí nhaän saûn phaåm

cheá tieát ñaàu tieân

- Tuyeán ngoaïi tieát goàm 2 phaàn

cheá tieát vaø baøi xuaát

+ Cheá tieát: vaøo hình daùng

. Tuyeán oáng

. Tuyeán tuùi

. OÁng tuùi

+ Baøi xuaát: goàm töø nhoû ñeán lôùn,

thaønh cuûa chuùng ñöôïc lôïp

baèng bieåu moâ töø vuoâng ñôn

ñeán truï ñôn, truï taàng.

- Tuyeán noäi tieát: Khoâng coù oáng

baøi xuaát, chaát cheá tieát ñoå haún

vaøo trong maùu. Hình thaùi ta coù

3 loaïi

+ Kieåu löôùi: thuøy tröôùc tuyeán yeân

thöôïng thaän, tuïy noäi tieát, caän

giaùp

+ Kieåu tuùi: tuyeán giaùp

+ Taûn maùc: tuyeán keõ tinh hoaøn

Tuyeán noäi tieát kieåu löôùi, thuøy tröôùc tuyeán yeân

Tuyeán noäi tieát kieåu löôùi kieåu taûn maùc, tuyeán keõ tinh hoaøn

Tuyeán noäi tieát kieåu tuùi

Tuyeán giaùp

Tuyeán giaùp

Chöùc naêng cuûa bieåu moâ

Thu nhaän

caûm giaùc

Baûo veä

Haáp thuï

Baøi xuaát

Cheá tieát