bazat e mikroekonomisË -...

BAZAT E MIKROEKONOMISË

M.A. Burim P. Prenaj

MONOPOLI

BAZAT E MIKROEKONOMISË

LIGJERATA 11

Ligjëruesi i lëndës:

Burim Prenaj

Email: prenajburim@gmail.com

ëeb: burimprenaj.ëeebly.com

Konsultimet:

Të merkurave

Qëllimi i kësaj ligjërate:

Të kuptoni tiparet e monopolit

Të kuptoni kurbën e kërkesës që ndesh firma monopol

Të kuptoni maksimizimin e fitimit (fitimin ekonomikdhe atë normal)

Të kuptoni minimizimin e humbjes ( mbylljen e firmës, vazhdimin e prodhimit)

Të kuptoni eficiencwn nw kushtet e monopolit, diskriminimin e cmimeve dhe rregullimin shtetwrortw monopoleve

Kuptimi dhe tiparet e monopolit

Cka është monopoli?

Çka është Monopoli?

Fjala monopol rrjedh nga greqishtja: mono që do të thotë i vetëm dhe poleinqë do të thotë me shitë.

Monopoli përfaqëson një firmë të vetme e cila prodhon dhe shet gjithë produktin e një dege.

Tiparet e monopolit

1. Ekzistenca e një shitësi të vetëm në degë.

Për tu kualifikuar si monopol firma duhet ti ketë disa tipare:

2. Mungesa e zëvendësuesve të afërt.

3. Aftësia për të ndikuar mbi cmimin.

4. Ekzistenca e pengesave të hyrjes.

Nga tiparet e mësipërme dallojmë një gjë shumë tërëndësishme, se firma monopol ka fuqi tregtare dhe ështëcmim përcaktuese.

Kush i pengon firmat të hynë në degë?

a) Monopoli që mbështetet në kontrollin e një inputibazë të prodhimit

Për të hyrë në degë, ekzistojnë shumë pengesa ndër me tërëndësishmet janë:

b) Monopoli që mbështetet në pengesat ligjore.

c) Monopoli që krijohet nga bashkimi i firmave.

d) Monopolet natyrore.

Shembuj të monopolit

Monopolet e krijuara nga shteti

Monopolet natyrore

Kompanitë e hekurit

Kompanitë e energjisë ( KEK në Kosovë)

Postat ( Posta e Kosovës pas luftës)

Lakorja e kërkesës përfrimën monopol

Cmim pranues V.s Cmim përcaktues

Firma në konurencë të plotë:

Nuk mund të ndikojë mbi cmimet

Ajo e pranon cmimin e tregut, merr vendimepër sasinë (Q)

është cmim pranuese

Firma monopol:

Ka fuqi tregtare, përmes ndryshimit të sasisëpërcakton cmimin.

është cmim përcakutese.

Grafiku i kërkesës së degës dhefirmës

Me cmimin qe e përcakton tregu firma mund të shesë cfardo sasieqë dëshiron, por nuk mund të ndikoj mbi cmimin

Kurbat e kërkesës në konkurencën e plotë:

Monopoli dhe kërkesa

Synimi i firmës monopol, si i cdo firmetjetër është maksimizimi i fitimit.

Firma monopol ka fuqi tregtare që nënkuptonse është cmim përcaktuese.

Por, ajo zgjedhë atë nivel prodhimi dhe cmimiqë i maksimizon fitimin e sajë.

Firma monopol zgjedhë nivelin e cmimit nëpërputhje me kërkesën që ekziston në treg porsi bëhet kjo zgjedhje?

Grafiku i kërkesës së degës dhefirmës

Pasi që firma është monopol ajo është vetë dega prandajedhe përcakton cmimin përmes vendimeve për sasinë.

Kurbat e kërkesës në monopol:

D

Q

P

D

P1

Q

P

Dega Firma

Konkurrenca e plotë Vs Monopoli

Konkurrenca e plotë Vs Monopoli

D=ARMR

Kurba e kërkesës e firmës monopol

Në rastin kur prodhimirritet në 4 njesi, edhe 3 njësitë e mëparshmeshiten me cmimin e ripre19 euro.

Si rrjedhim e ardhuramarxhinale (MR) nërastin tonë është e barabartë me cmimin e njësisë së 4 që është19 euro minus zvoglimii të ardhurës totale ngashitja e 3 njësiveparaprake

Monopoli V.s Konkurenca e Plotë

Prodhues i vetëm.

Monopoli Konkurenca

Lakorja e kërkesës është me pjerrtësi negative sepse monopoliështë vet dega.

është cmim përcaktues.

Zvoglon cmimin për të rritur shitjet.

Kurba e të hyrave marxhinale (MR) është gjithmonë nën atë të kërkesës.

Shumë firma që prodhojnë dheshesin.

Lakorja e kërkesës horizontale.

është cmim pranues.

Shitjet i realizon me cmimin e tregutpër të gjitha sasitë.

E ardhura margjinale (MR) =P=AR, dhe kurba e sajë është horizontale

Tabela e të hyrave

Të Ardhurat e Firmës Monopol

Sasia(Q)

Cmimi dheTëArdhuratMesatare(P=AR= D)

TëArdhuratTtotale(TR=QxP)

Të ardhuratMarxhinaleMR

1 25 25 25

2 23 46 21

3 21 63 17

4 19 76 13

5 17 85 9

6 15 90 5

7 13 91 1

8 11 88 -3

9 9 81 -7

10 7 70 -11

MR =TR/ Q

PQTR *

AR=𝑻𝑹

𝑸

Kurba e kërkesës dhe të ardhuratmarxhinale për firmën monopol

-15

-10

-5

0

5

10

15

20

25

30

0 2 4 6 8 10 12

Kerkesa dhe te ardhurat marxhinale

Kerkesa (P=AR= D) Të ardhurat Marxhinale MR

D= AR= P

MR

Maksimizimi i fitimit tëfirmës monopol

Fitimi/ humbja sipas ekonomistëve

Sipas pikpamjës së ekonomistëve në njëkohë të caktuar firma mund të ketë:

Fitm ekonomik

Fitm normal

Humbje ekonomike

Kostot eksplicite dhe implicite janëmë të vogla se të hyrat

Kostot eksplicite dhe implicite janëtë barabarta me të hyrat

Kostot eksplicite dhe implicite janëmë të mëdha se të hyrat

Vendimet e prodhimit ne afat tëshkurtë

Firma monopol ka fuqi tregtare që nënkupton se është cmim përcaktuese.

Por, cili është niveli i prodhimit që zgjedhëfirma të prodhojë?

Duhet të rikujtojmë që qëllimi kryesor i c’do firme(edhe monopolistike) është maksimizimi ifitimit.

Prandaj, ajo zgjedhë atë nivel prodhimi dhe cmimiqë i maksimizon fitimin e sajë.

Firma monopol zgjedhë nivelin e cmimit nëpërputhje me kërkesën që ekziston në treg por sibëhet kjo zgjedhje?

Cfarë niveli të prodhimit zgjedhëfirma monopol

Firma monopol zgjedhë nivelin e prodhimit Q përtë maksimizuar fitimin.

Fitimi maksimizohet ne nivelin e prodhimit:

Ku TR - TC është në maksimum

ku MR = MC

Pse ku MR = MC?

Sepse nese MR > MC

njësitë shtesë sjellin fitim

nese MR < MC

njësitë shtesë sjellin humbje

Vendimet që duhet të marrë firma

Kur MR > MC duhet të rritet prodhimi Q

Kur MR < MC duhet të zvogëlohetprodhimi Q

Kur MR = MC – fitimi është maksimizuarose humbja është minimizuar

Për të përcaktuar nivelin eprodhimit që maksimizon fitiminose minimizon humbjen e firmësduhet t’u referohemi tebelave dhegrafiqeve të kosotve dhe tëardhurave njëkohësisht

Përcaktimi i fitimit ose humbjes

Në një moment të dhënë firma mund të jetë:

Fitim

Humbje

Në analizën mikroekonomike maksimizimi i fitimit oseminimizimi i humbjes bëhet në dy mënyra:

Me madhësi totale

Dhe me madhësi mesatare/marxhinale

Në vazhdim të ligjëratës do të diskutojmë të gjitharastet e mundshme dhe vendimet që duhet të marrëfirma nëse është me humbje.

Maksimizimi i fitimit tëfirmës monopol me

madhësi totale

Përcaktimi i fitimit ose humbjes me madhësi totale

Të hyrat totale (TR)- Kostot totale (TC)> 0 Fitim ekonomik

Të hyrat totale (TR)- Kostot totale (TC)= 0 Fitim normal

Të hyrat totale (TR)- Kostot totale (TC)< 0 Humbje ekonomike

Fitimi maksizohet në atë nivel prodhimi ku është diferenca më e madhepozitive në mes të: Të hyratve totale (TR)- Kostove totale (TC)

Përcaktimi i fitimit ose humbjes me madhësi totale

Sasia KostoTotale(TC)

KostoMarxhinale (MC)

KostoTotaleMesatare(ATC)

TëArdhuratTotale(TR)

TëArdhuratMarxhinale (MR)

Cmimi(P)

Fitimi osehumbja

TC=FC+VC

MC= TC2-TC1

ATC= TC/Q TR=PxQ MR= TR2-TR1

Fitimi = TR-TC

0 20 0 22 -20

1 30 10 30 20 20 20 -10

2 38 8 19 36 16 18 -2

3 44 6 14.6 48 12 16 4

4 52 8 13 56 8 14 4

5 64 12 12.8 60 4 12 -4

6 82 18 13.6 60 0 10 -22

Maksimizimi i fitimit sipas metodësTR-TC

Maksimizimi i fitimit sipas kësajë metode arrihet aty ku është diferenca më e madhenë mes të të ardhurave totale (TR) dhe Kostove totale (TC).Në rastin tonë maksimizimi i fitimit arrihet të pika e të ardhurave totale 56 euro ku kostot totale janë 52 euro dhe fitimi është 4 euro.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

0 1 2 3 4 5 6 7

TR-TC

TC

TR

Maksimizimi i fitimit me madhësi mesatare/

marxhinale

Përcaktimi i fitimit ose humbjes me madhësi mesatare/ marxhinale

Kur MR > MC duhet të rritet prodhimi Q

Kur MR < MC duhet të zvogëlohet prodhimi Q

Kur MR = MC – fitimi është maksimizuar

Maksimizimi i fitimit ose minimizimi i humbjes arrihet në atë nivelprodhimi ku:

MR= MC

Përcaktimi i fitimit ose humbjes me madhësi mesatare/ marxhinale

Sasia KostoTotale(TC)

KostoMarxhinale(MC)

KostoTotaleMesatare(ATC)

TëArdhuratTotale(TR)

TëArdhuratMarxhinale (MR)

Cmimi(P)

Fitimi osehumbja

TC=FC+VC

MC= TC2-TC1

ATC= TC/Q TR=PxQ MR= TR2-TR1

Fitimi = TR-TC

0 20 0 22 -20

1 30 10 30 20 20 20 -10

2 38 8 19 36 16 18 -2

3 44 6 14.6 48 12 16 4

4 52 8 13 56 8 14 4

5 64 12 12.8 60 4 12 -4

6 82 18 13.6 60 0 10 -22

Firma monopol me fitim

Fitimi Ekonomik

Sic shifet MR pritet me kurbës MC në pikën E ecila është pika kumaksimizohet fitimi.Kësaj pike i korrespodonsasia Q1, dhe pika Apërfaqson cmimin P. Kyështë niveli i cmimit qëmaksimizon fitimin e firmës monopol.

Fitimi ekonomik për njësiështë i barabartë me segmentin AB.AB=AQ1-BQ1AQ1=P1BQ1=ACPra fitimi =P-ATC

Fitimi normal

Ftitimi maksimizohet nëpikën ku MR=MC (pikaA), që i përgjigjet Q1 njësive të prodhimit. Nëkëtë nivel prodhimi ATC është në pikën A. Pasisqe P1= C firma gjeneron fitim normal.

D

MR

ATC

MC

A

E

Q1

P1= C

Q

P

Firma monopol me humbje

Opinione të gabuara lidhur me fitimin e monopolistit

Ekziston mendimi se monopolet marringjithmonë fitmim të tepërt por në fakt nukndodhë gjithmonë kështu.

Në të gjitha ato raste kur kostoja totalemesatare është mbi nivelin e të ardhuravemesatare pra kur ATC është mbi kurbën e kërkesës firma monopol del me humbjeekonomike.

Në këtë situatë rregulli MR=MC na shërben përtë përcaktuar nivelin e prodhimit ku humbja ështëminimale.

Kushti i mbylljes së firmës është P<AVC.

Humbja ekonomike (vazhdon prodhimin)

Pika e minimizimit tëhumbjes është pika kurpriten kurba MR dheMC, pra pika E kësajëpike i korrespodon sasiaQ1 dhe cmimipërfaqësohet nga pika A.ATC është mbi kurbën e kërkesës dhe kjonënkupton që firma monopol është me humbje e cilapërfaqsohet ngadrejtkëndshi me ngjyrëtë kaltër.

Kjo varet nga kurba e AVC nëse kjo kurbë është nën nivelin e cmimit firma monopolvazhdon punen (P>AVC) në këtë rast firma vazhdon të punojë, sepse P>AVC.

Cfarë ndodhë a mbyllet Firma?

Humbja ekonomike (Firma mbyllet)

Pika e minimizimit tëhumbjes është pika kurpriten kurba MR dheMC, pra pika E kësajpike i korrespodon sasiaQ1 dhe cmimipërfaqësohet nga pika A.ATC është mbi kurbën e kërkesës dhe kjonënkupton që firma monopol është me humbje e cilapërfaqsohet ngadrejtkëndshi me ngjyrëtë kaltër.

Kjo varet nga kurba e AVC nëse kjo kurbë është nën nivelin e cmimit firma monopolvazhdon punen (P>AVC) në këtë rast firma vazhdon të punojë, sepse P>AVC.

DMR

ATC

MC

Humbja

A

B

E

Q1

C

P1

Q

P

AVC

Cfarë ndodhë a mbyllet Firma?

Shembuj

Monopoli

7)Duke u bazuar në tabelat në Ecxel:

A)Llogarisni kategoritë e nevojshme të tëardhurave dhe kostove?

B)Sa do të prodhonte firma në nivelin e cmimit?

C) Paraqitni grafikisht Maksimizimin e fitimit ose minimizimin e humbjes?

Trego a kemi fitom normal, fitim ekonomik, humbje (cilin rast)?

Eficienca në kushtet e monopolit

Eficienca Në Kushtet e Monopolit

Grafiku paraqetrastin e një dege nëkonkurrencë të plotëe cila pastaj kthehetnë monopol.

Për lehtësi supozojmëse kurba e ofertës do tëpërfaqsohej nga kostomarxhinale konstantedhe kosto mesatarekonstante pra

S=MC (Konkurenca e poltë)

Prodhimi në kushtet e konkurencëssë Plotë

Sipas supozimeve qëi bëmë ekuilibriarrihet në pikën B qëështë pikëprerja e ofertës me kërkesënnë të njejtën kohëMR=MC sepse MC =S dhe MR=D.

Teprica konsumatorenë këtë rastpërfaqësohet ngatrekëndëshi PC,B,A

Kalimi i firmes ne monopol dhekkurrja e tepricës konsumatore

Ftitmi maksimizohetne pikën E (MR=MC)

Cmimi është më ilartë se nëkonkurrencën e plotëdhe sasia është më e ulët.

Teprica konsumatorereduktohet në pjesëne hijezuar në grafik.

Humbja Neto Në Firmën Monopol

Trekëndëshi i hijezuar me ngjyrë të kaltër përfaqësontepricen e konumatorit nëkushtet e monopolit.

Drejtkëndëshi i hijezuar me ngjyrë të gjelbërtpërfaqëson pjesën qërishpërndahet në favor tëmonopolistit si fitimekonomik.

Dhe trekëndëshi i hijezuarme ngjyrë të kuqepërfaqëson humbjen neto prazvoglimin e mirqënjes socialesi pasojë e uljes së prodhimitkjo pjesë nuk shkon në favor të asnjërit as të konsumatoritas të monopolistit.

Diskriminimi i cmimevenë kushtet e monopolit

Diskriminimi i cmimeve nw kushtete monopolit

Diskriminim të cmimeve, kemi atëherë kur një firmëcakton cmime të ndryshme për blerës të ndryshëmpor jo për shkak të kostove të ndryshme.

Për të caktuar cmime diskriminuese firma duhet të plotësojëdisa kushte:

1)Duhet të ketë Fuqi Tregtare

2)Firma duhet të jetë në gjendje të ndajë konsumatorëtnë kategori të ndryshme ajo duhet të diferencojëkonsumatorët sipas disa kritereve kryesore

Kriteri gjeografik

Kriteri i destinacionit ekonomik

Kriteri i kohës kur realizohet shitja

Kriteri i natyrës së produktit

3)Firma duhet të jëtë në gjendje të parandalojëmundësinë e rishitjes.