bilimsel ve kültürel mirasın korunması: unesco dünya belleği...

1 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Bilimsel ve Kültürel Mirasın

Korunması: UNESCO Dünya

Belleği Programı Yaşar Tonta

Hacettepe University

Department of Information Management

06800, Ankara, Turkey

tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html

2 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Plan

• Bilimsel ve kültürel miras

• UNESCO Dünya Belleği Programı

• Dijital miras

• Sonuç

3 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Bilimsel ve Kültürel Miras

• Kültür, yaptığımız her şey (entellektüel

ve sanatsal eserler, performanslar, vs. )

• Zengin bir ortak bilimsel ve kültürel miras

• Savaşlar ve ihmal nedeniyle ortak mirasın

azalması

• “Ulus-devletler” inşa etme sürecinin

etkisi

• “Öteki”lerin yarattığı kültürel

zenginliklerin ihmal edilmesi

4 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Oyun Kuramı ve Ortak Miras

• “Öteki”lerin kültürel mirasının yok

edilmesi “toplamı sıfır olan bir oyun”

değil

• Hatta her iki tarafın da kaybettiği bir

oyun da değil

• Ortak mirasın yok edilmesiyle bütün

insanlık kaybediyor

5 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Bosna-Hersek Ulusal Kütüphanesi

1,5 milyon kitap, 4000 nadir eser, 478 ciltli el yazması,

100 yıllık Bosna gazete dermesi zarar gördü.

Dermenin sadece %10’u kurtarılabildi.

6 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

“Bosnalı Sırp güçler tarafından düşman hedefi olarak seçildiği iddia edilen

Saraybosna Ulusal ve Üniversite Kütüphanesinin Bosna-Hersek’te yaşamış

olan Müslüman, Sırp, Hırvat, Yahudi ve diğer tüm milletlerin tarihini ve kültürel

mirasını içermesi ironiktir. O bölgede yüzyıllarca var olan kültürel çoğulculuğun

parçası olduğu için kendi kültürel mirasını yok etmek kültürel intihar anlamına

gelmekte olup, aynı zamanda kültürün girift doğasını da açığa çıkarmaktadır.

Bu [kütüphanenin yok edilmesi], kültürün soyutlanmış bir varlık olmadığını,

başka milletlerin kültürünü yok etmekle aynı zamanda kendi kültürümüzü de

yok ettiğimizi, çünkü tüm kültürlerin iç içe geçtiğini ve birbirine bağımlı olduğunu

gösteren örnek bir vakaydı.” Zgonjanin (2005, s. 136-137)

Kültürel Miras Kurumlarının Yok Edilmesi Suç

“Balkan Alzheimer’ı hastalığı” (De Bernières, 2008, s. 51).

7 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

İnsanlığın Ortak Mirası

• Dünya Kültürel ve Doğal Mirasının

Korunması (1972)

• Somut Olmayan (Intangible) Kültürel

Mirasın Korunması (2003)

• Kültürel Anlatımların Çeşitliliğinin

Korunması ve Yüceltilmesi Konvansiyonu

(UNESCO, 2005)

8 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

UNESCO Dünya Belleği Programı

9 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

UNESCO Dünya Belleği Programı Türkiye

10 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Modern Medya İkilemi

11 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Yeni Yönelimler . . .

• "What is not online, does not exist!”

(Çevrimiçi değilse, yoktur!)

• "What is not mobile, does not exist !”

(Mobil değilse, yoktur!)

• Bilimsel ve kültürel miras için de

geçerli

12 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Dijital Belgeler / Nesneler

• Sonradan olma dijital belgeler

– Kitap, gazete, dergi, teknik rapor, ders

notları, resimler, vs.

• Anadan doğma dijital belgeler

– Web, görselleştirme, benzetim ve senaryo

yazılımları, sanal topluluklar (Facebook,

Second Life), viki’ler, bloglar, vd.

13 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Şimdinin Geleceği

• Anadan doğma dijital kültürel nesneleri dinamik ve akıllı

• Dinamik web sayfalarını gelecek kuşaklar için saklamak daha zor

• Daha sonra meydana gelebilecek değişiklikleri ekleyebilmek için daha karmaşık koruma yöntemleri gerektiriyor

• Anadan doğma dijital nesnelerin korunması kopyalamaya dayanıyor

(Lynch, 2002, European Commission s. 19).

14 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Dijital Mirasın Korunması

• Dijital nesneler bilimsel, kültürel ve

sanatsal mirasımızı temsil ediyor

• O nedenle dijital bilimsel ve kültürel miras

için koruma daha da önemli

• Geleneksel “ihmal yoluyla koruma”: 50-100

yıl dayanan materyaller arşiv, kütüphane ve

müzelerde

• Ama dijital belgelerin ömrü çok daha kısa:

25 yıl beklersek korumak için çok geç… Belki

sadece %10’u kalacak.

Kaynak: Roy Rosenzweig, “Preservation through neglect”. http://www.historycooperative.org/phorum/read.php?14,373,388#msg-388

15 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Çatalhöyük

16 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Second Life Çatalhöyük Adası

17 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

BBY208

Kaynak: Micheal Mac An Airchinnigh, http://ec.europa.eu/information_society/policy/rfid/documents/c_mac_airchinnigh.pdf

Kültürel Nesnelerin İnternet’i

• Dijital sergiler

• Mobil telefonlar

• Nadir eserlerin

korunması ar, vd.

18 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Geleneksel Koruma – Dijital Koruma

Kaynak: Preserving our digital heritage. NDIIPP, 2010.

19 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

UNESCO Dijital Mirası Koruma Sözleşmesi (2003)

• Ortak miras olarak dijital miras

• Kapsam

• Erişim

• Kaybolma tehdidi

• Eylem gereksinimi

• Dijital süreklilik

• Strateji ve politika geliştirme

• Saklanması gerekenleri seçme

• Dijital mirası koruma

• Kültürel mirası saklama

• Roller ve sorumluluklar

• Ortaklıklar ve işbirliği

• UNESCO’nun rolü

Kaynak: http://portal.unesco.org/ci/en/files/13367/10700115911Charter_en.pdf/Charter_en.pdf

20 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

AB Dijital Mirası Koruma Projeleri

21 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Europeana: Think Culture

22 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Avrupa Dijital Kütüphanesi: Europeana

• Üye ülkelerde kültürel materyallerin

dijitalleştirilmesi

• Bu materyallere çevrimiçi erişim

sağlanması

• Dijital koruma ile ilgili ulusal strateji ve

planlar geliştirilmesi

Avrupa Konseyi tavsiye kararı, 24 Ağustos 2006

23 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Sanal Dünyaları Koruma

24 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Sadece Teknik Zorluklar Değil . . .

“. . . toplumsal, ekonomik, yasal ve

örgütsel sorunlar daha kötü. Dijital

belgeler –yeni bir ortamda oldukları için –

uzun sürede gelişen güven ve otantiklik,

mülkiyet ve korumayı sekteye uğrattı.

Bunları yeniden kurmak ya da yenilerini

icat etmek uzun ömürlü depolama

mekanizması geliştirmekten daha zor.”

Kaynak: Rosenzweig, 2011

25 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

“Dijital Mirasımızı Korumak”

1. Hizmet ağı: Büyüyen bir ulusal koruma ağı geliştir

2. Ulusal dijital derme: Ulusal dermenin çekirdeğini

oluşturacak ve kaybolma riski olan içeriği koruyacak bir

içerik derleme planı geliştir

3. Teknik alt yapı: Ağa dayalı koruma için paylaşımlı bir

teknik platform inşa et

4. Kamu politikası: Telif hakkı sorunlarına çözüm bulmak ve

hem koruma girişimlerini cesaretlendiren hem de koruma

kösteklerini eleyen bir yasal ve düzenleyici çevre yaratmak

için öneriler geliştir

26 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

CIDOC-CRM

27 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Buz dağı

Kaynak: Gray (2009, s. xxviii)

28 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Eylem Planı

• Alt yapı teknolojileri

• Dijital yayın teknolojileri

• Dijital kütüphane, arşiv ve müze teknolojileri

• Türetilmiş ve ham veriler için alt yapı ve ağ teknolojileri, standartlar geliştirilmesi

29 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Dijital Koruma Politikası Çerçevesi

• Seçim ölçütleri

• Üst veri

• Birlikte çalışabilirlik (interoperability)

• Mimari

• Tarihi değer

• Birden fazla kopya

30 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

“Gelecek, geçmiştir” – Jackson Jackson

• “Geçmişi kontrol eden geleceği de kontrol

eder. Şimdiyi kontrol eden geçmişi de

kontrol eder.” (George Orwell, Nineteen Eighty-

Four, 1949)

• Geçmişin dijital geleceğini garanti etmek,

geleceği garanti etmektir

• Geleceği dijitalleştirmek için kamu sektörü,

özel sektör ve kâr amacı gütmeyen

kurumlar tarafından yatırım yapılmalı

• Bu işe tüm paydaşlar el atmalı

31 Dijital Dünyada Kültürel Mirasın Yönetimi ve InterPARES III Projesi Uluslararası Sempozyumu, 10-11 Mayıs 2012, Istanbul

Bilimsel ve Kültürel Mirasın

Korunması: UNESCO Dünya

Belleği Programı Yaşar Tonta

Hacettepe University

Department of Information Management

06800, Ankara, Turkey

tonta@hacettepe.edu.tr

yunus.hacettepe.edu.tr/~tonta/tonta.html