br esk anadolu metn (mrac-i neb) Üzernde ......Üzernde gramer ncelemes (giri-nceleme-metin-...
Post on 01-Mar-2021
2 Views
Preview:
TRANSCRIPT
T.C.
�STANBUL ÜN�VERS�TES�
SOSYAL B�L�MLER ENST�TÜSÜ
TÜRK D�L� VE EDEB�YATI ANAB�L�M DALI
YÜKSEK L�SANS TEZ�
B�R ESK� ANADOLU METN� (M�RAC-I NEB�)
ÜZER�NDE GRAMER �NCELEMES�
(Giri�-�nceleme-Metin- Sözlük-T�pk� Bas�m)
ENVER HACIHAL�LO�LU
2501020631
Prof. Dr. MUSTAFA ÖZKAN
�STANBUL 2006
ÖZ
Anadolu’nun Türkle�mesi ile 13.-15. yüzy�llar aras�nda bu bölgelerde
O�uzca temeline dayal� olarak kurulup geli�en yaz� diline Eski Anadolu Türkçesi
denmektedir. Bu dönemde birçok eser meydana getirilmi�tir. Bu eserler zaman�n dil
özelliklerinin anla��lmas� yan�nda dü�ünce yap�s�n�n filizlenmesine yard�mc�
olmu�tur. Bu devirde yaz�lan eserlerin pek ço�u dinî içerikli eserlerdir. Arif’in
Mi’râc-� Nebî adl� eseri de dinî ve tasavvufi bir mesnevidir. Çal��mam�zda eserin
metni transkripsiyonlu bir �ekilde Latin alfabesine aktar�ld�. Metnin fonetik ve
morfolojik özellikleri üzerinde duruldu. Metinde günümüz yaz� dili e�ilimleri
yan�nda, Eski Türkçe’nin dil özelliklerini de bünyesinde muhafaza etti�i
görülmektedir.
ABSTRACT
Following the dwelling of Anatolia by the Turkish, between XIII-XV
centuries a literary language that has been structured and developed on the ground of
Oguz language is referred to as Old Anatolian Turkish. In this period of time a lot of
works were composed. These works have assisted in understanding the linguistic
features of that period besides, it supported the formation of the way of thinking.
Most of those works composed have religious contents. The work of Arif, so-called
Mi’râc-� Nebî is a mesnevi of religious and mysticism kind too. In our study, we
have transformed the text of this work into Latin letters in a transcriptional way. We
have analyzed the morphologic and phonetic aspects of the text. It is appeared that in
addition to reflect the aspects of literary language of today, the text also preserves
the language characteristics of the Old Turkish.
II
ÖNSÖZ
Türkiye Türkçesi tarihi devresinin ilkini, Eski Anadolu Türkçesi
olu�turmaktad�r. Selçuklu devri Türkçesini de içine alan bu devre 13. yüzy�ldan 15.
yüzy�l�n sonuna kadar devam etmekte Eski Türkçe ile Türkiye Türkçesinin aras�nda
yer almaktad�r. Bundan dolay� hem eski ses özelliklerini bünyesinde ta��yor, hem de
yeni fonetik ve morfolojik özelliklerin emarelerini veriyor.
Mirac-� Nebi adl� Mesnevi 15. yüzy�lda yaz�lm�� ve bu dönemin ses
özelliklerini bünyesinde bulunduran bir eserdir. Bu sahada epey çal��ma yap�lmas�na
ra�men devrin dil özelliklerini kesin çizgilerle ay�rmak çok güçtür. Biz bu
çal��mam�zla bu sahada çal���lan eserlerle birlikte dönemin dil özelliklerini
belirlemeyi amaçlad�k.
Müellif Arif Mi’rac-� Nebî’de, miraç hadisesini zahir ve bat�n olmak üzere
iki k�s�mda ele al�p, bize bu ulvi hadiseyi anlatm��t�r. Bunu yaparken de metin içinde
konular ile ba�lant� kurularak yer yer okuyucuya dinî ve ahlakî nasihatler vermi�tir.
Çal��mam�z üç bölümden olu�maktad�r: Birinci bölümde eserin fonetik
incelemesi, ikinci bölümde ise morfolojik incelemesi üzerinde durduk. Üçüncü
bölümde metni transkripsiyonlu �ekilde Latin alfabesine aktard�k. Metnin içinde
geçen ayetlerin ve baz� Arapça, Farsça terkiplerin anlamlar�n� sayfa altlar�nda
dipnotlar halinde verdik.
Bu çal��ma esnas�nda her zaman desteklerini yan�mda hissetti�im aileme ve
ni�anl�ma ayr�ca Arapça ayetlerin ve terimlerin anlamlar�n�n aç�klanmas�nda beni
gönülden destekleyen U�ur Bekir Dilek’e gönülden te�ekkür ediyorum.
Özellikle gerek eserin seçiminde ve gerekse yap�lan çal��malar�n takibinde
her türlü fedakârl��� gösteren dan��man hocam Prof. Dr. Mustafa Özkan’a
�ükranlar�m� arz ederim.
III
��NDEK�LER
ÖZ...................................................................................................................II
ABSTRACT ....................................................................................................II
ÖNSÖZ..........................................................................................................III
��NDEK�LER............................................................................................... IV
KISALTMALAR........................................................................................... VII
G�R��..............................................................................................................1
1. Müellif Arif’in Hayat� ...................................................................................................................... 1
2. Mi’rac................................................................................................................................................ 2 2.1. Türk Edebiyat�nda Mi’rac .......................................................................................................... 3
3. Eser Hakk�nda.................................................................................................................................. 5 3.1. �ekil Ve �çerik Özellikleri.......................................................................................................... 5 3.2. Konunun Özeti ........................................................................................................................... 6
B�R�NC� BÖLÜM
1. FONET�K ÖZELL�KLER...........................................................................16
1.1. Ünlüler.......................................................................................................................................... 16 1.1.1. Ünlülerin Yaz�l��� .................................................................................................................. 16
1.1.1.1. a ünlüsü.......................................................................................................................... 16 1.1.1.2. e ünlüsü.......................................................................................................................... 17 1.1.1.3. � ve i ünlüleri.................................................................................................................. 17 1.1.1.4. u, ü,o ve ö ünlüleri ......................................................................................................... 18
1.1.2. Ünlü De�i�meleri................................................................................................................... 19 1.1.2.1. i/e de�i�mesi .................................................................................................................. 19 1.1.2.2. i/ü de�i�imi .................................................................................................................... 19
1.1.3. Ünlü Uyumu .......................................................................................................................... 19 1.1.3.1. Kal�nl�k- �ncelik Uyumu................................................................................................ 19 1.1.3.2. Düzlük- Yuvarlakl�k Uyumu ......................................................................................... 20
1.1.3.2.1 Kelimelerde Yuvarlakla�ma.................................................................................... 20 1.1.3.2.1.1 –� ve –g’lerin dü�mesi sebebiyle .................................................................... 20 1.1.3.2.1.2. Dudak konsonatlar� sebebiyle ........................................................................ 21 1.1.3.2.1.3. –uk, -ük eki sebebiyle..................................................................................... 21 1.1.3.2.1.4. –�aru, -gerü eki sebebiyle .............................................................................. 21 1.1.3.2.1.5. Bir sebebe ba�l� olmadan yuvarlak vokal ta��yanlar ...................................... 21
1.1.4. Birle�me................................................................................................................................. 21 1.1.5. Ünlü Dü�mesi ........................................................................................................................ 22 1.1.6. Ünlü Türemesi ....................................................................................................................... 22
IV
1.2. Ünsüzler ....................................................................................................................................... 22 1.2.1. Ünsüzlerin Yaz�l��� ................................................................................................................ 23
1.2.1.1. ç ünsüzünün yaz�l���....................................................................................................... 23 1.2.1.2. p ünsüzünün yaz�l��� ...................................................................................................... 23 1.2.1.3. g ünsüzünün yaz�l��� ...................................................................................................... 23 1.2.1.4. ñ ünsüzünün yaz�l��� ...................................................................................................... 23 1.2.1.5. t ve d ünsüzlerinin yaz�l��� ............................................................................................. 24 1.2.1.6. s ünsüzünün yaz�l��� ....................................................................................................... 24
1.2.2. Ünsüz De�i�meleri ................................................................................................................ 24 1.2.2.1. / de�i�ikli�i ................................................................................................................ 24 1.2.2.2. t/d de�i�ikli�i ................................................................................................................. 25
1.2.3. Sedal�la�ma............................................................................................................................ 25 1.2.4. Ünsüz Türemesi..................................................................................................................... 26
1.2.4.1. y ve n sesleri .................................................................................................................. 26 1.2.4.2. s ikizle�mesi................................................................................................................... 26
1.2.5. Ünsüz Dü�mesi...................................................................................................................... 26 1.2.5.1. y dü�mesi ....................................................................................................................... 26 1.2.5.2. v dü�mesi ....................................................................................................................... 26
�K�NC� BÖLÜM
2. MORFOLOJ�K ÖZELL�KLER ..................................................................27
2.1. �sim ............................................................................................................................................... 27 2.1.1. Çokluk Eki............................................................................................................................. 27 2.1.2. �yelik Ekleri........................................................................................................................... 27 2.1.3. �sim Tamlamalar�................................................................................................................... 28
2.1.3.1. Belirtili �sim Tamlamas� ................................................................................................ 28 2.1.3.2. Belirtisiz �sim Tamlamas� .............................................................................................. 28
2.1.4. �sim Çekimi ........................................................................................................................... 28 2.1.4.1. �lgi (genetiv) hali eki ..................................................................................................... 28 2.1.4.2. Yönelme (dativ) hali eki ................................................................................................ 29 2.1.4.3. Yükleme (akkuzativ) hali eki......................................................................................... 29 2.1.4.4. Bulunma (lokativ) hali eki ............................................................................................. 29 2.1.4.5. Uzakla�ma (ablativ) hali eki .......................................................................................... 29 2.1.4.6. E�itlik (ekvativ) hali eki................................................................................................. 29 2.1.4.7. Yön (direktiv) ekleri ...................................................................................................... 30 2.1.4.8. Vas�ta (enstrumental) hali eki ........................................................................................ 30
2.1.5. �sim Yap�m Ekleri ................................................................................................................. 30 2.1.5.1. �simden �sim Yapan Ekler ............................................................................................. 30 2.1.5.2. Fiilden �sim Yapan Ekler............................................................................................... 30
2.2. Zamir............................................................................................................................................ 31 2.2.1. �ah�s Zamiri .......................................................................................................................... 31 2.2.2. ��aret Zamirleri ...................................................................................................................... 31 2.2.3. Dönü�lülük Zamirleri ............................................................................................................ 31 2.2.4. Belirsizlik Zamirleri .............................................................................................................. 31 2.2.5. Soru Zamirleri ....................................................................................................................... 32 2.2.6. Ba�lama Zamirleri................................................................................................................. 32
2.3. S�fat............................................................................................................................................... 32 2.3.1. Niteleme S�fat�....................................................................................................................... 32 2.3.2. Belirtme S�fatlar� ................................................................................................................... 32 2.3.3. ��aret S�fatlar� ........................................................................................................................ 32 2.3.4. Belisizlik S�fatlar�.................................................................................................................. 33
V
2.3.5. Soru S�fatlar�.......................................................................................................................... 33
2.4. Zarf............................................................................................................................................... 33 2.4.1. Zaman Zarflar�....................................................................................................................... 33 2.4.2. Yer Zarflar�............................................................................................................................ 33 2.4.3. Miktar Zarflar� ....................................................................................................................... 34 2.4.4. Tarz Zarflar� .......................................................................................................................... 34
2.5. Edat .............................................................................................................................................. 34 2.5.1. Ba�lama Edatlar� ................................................................................................................... 34 2.5.2. Çekim Edatlar�....................................................................................................................... 35 2.5.3. Soru Edatlar�.......................................................................................................................... 35
2.6. Ünlemler....................................................................................................................................... 35
2.7. Fiil................................................................................................................................................. 36 2.7.1. Olumsuzluk Eki ..................................................................................................................... 36 2.7.2. Fiil Yap�m Ekleri................................................................................................................... 36
2.7.2.1. �simden Fiil Yapan Ekler............................................................................................... 36 2.7.2.2. Fiilden Fiil Türeten Ekler .............................................................................................. 36
2.7.3. Fiil Çekimi............................................................................................................................. 36 2.7.3.1. �ah�s Ekleri.................................................................................................................... 36 2.7.3.2. �ekil ve Zaman Ekleri.................................................................................................... 37
2.7.3.2.1. Bildirme Kipleri ..................................................................................................... 37 2.7.3.2.1.1. Görülen Geçmi� Zaman ................................................................................. 37 2.7.3.2.1.2. Ö�renilen Geçmi� Zaman............................................................................... 38 2.7.3.2.1.3. Geni� Zaman .................................................................................................. 38 2.7.3.2.1.4. Gelecek Zaman............................................................................................... 38 2.7.3.2.1.5. �imdiki Zaman ............................................................................................... 38
2.7.3.2.2. Dilek Kipleri .......................................................................................................... 38 2.7.3.2.2.1. �stek Kipi........................................................................................................ 38 2.7.3.2.2.2. Emir Kipi........................................................................................................ 39 2.7.3.2.2.3. Dilek-�art kipi................................................................................................. 39 2.7.3.2.2.4. Gereklilik kipi ................................................................................................ 39
2.7.4. Fiillerde Soru �ekli................................................................................................................ 40 2.7.5. Birle�ik Fiiller........................................................................................................................ 40
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
M�RAC-I NEB� (MET�N)................................................................................41
SÖZLÜK .....................................................................................................224
KAYNAKÇA ...............................................................................................294
EKLER........................................................................................................296
VI
KISALTMALAR
A. : Arapça
a.g.e. : Ad� geçen eser
bkz. : Bak�n�z
c. : Cilt
c.c. : Celle Celâlûhu
F. : Farsça
Hz. : Hazreti
Kar�. : Kar��la�t�r�n�z
no. : Numara
s. : Sayfa
s.a.v. : Sâllâllahû Aleyhi ve Selem
yy : Yüzy�l
VII
G�R��
1. Müellif Arif’in Hayat�
Çe�itli kütüphanelerden saha ile ilgili çal��malar� gözden geçirmemize
ra�men �airin hayat� hakk�nda bir bilgi elde edemedik. �airin hayat� ile ilgili bilgilere
�iirlerinde bulunan bilgiler yard�m� ile ula�abilmekteyiz.
�air Arif’in Mür�idü’l-Ubbad ile ba�layan hamsesi Türk Edebiyat�nda
Ahmedi’nin yazm�� oldu�u �skendername1 ve Kaygusuz Abdal’�n yazm�� oldu�u
hamseden sonra, yaz�lan üçüncü hamsedir diyebiliriz.2 Arif’in hamsesinde bulunan
be� mesnevisinin adlar� s�ra ile �öyledir:1. Mür�idü’l-Ubbad 2. Nüsha-i Âlem ve
�erhü’l-Âdem 3. Mevlid 4. Mirac-� Nebî 5. Vefatü’n Nebî. Bunun yan� s�ra �airin
1439 y�l�ndan sonra yazm�� oldu�u otuz dokuz beyitlik k�smen tasavvufî olan nasihat
nev’inde ve mürettep sayabilece�imiz müstakil bir manzumesi vard�r.3
�airin eserlerindeki bilgilerden yola ç�karak 14. yy sonlar�, 15. yy
ba�lar�nda dünyaya geldi�ini söyleyebiliriz. �air Mirac-� Nebî adl� mesnevisini 841
(1437–1438) y�l�nda tamamlad���n� dile getirmektedir.
Bil sekiz yüz �r birinde hicrete
�atm idüp Mi‘r�c irdük devlete4
Eselerinden yola ç�karak �airin dini ve tasavvufi konularda e�itim ald��� ve
bu konular� çok iyi bildi�ini söyleyebiliriz. Eserlerine bakt���m�zda da bütün
eserlerinin dini-tasavvufi konular içerdi�ini görüyoruz. Özellikle baz� beyitlerde f�k�h
konular�na, görü� ve rivayet farkl�l�klar�na girmesi onun âlim veya bilgin
olabilece�ine bir kan�t te�kil etmektedir.
�bn-i ‘Abb�s’dan riv�yet bu aber Nal-i tefs ri Ebu’l Ley� iy piser5
1 Bkz. Nail Tuman, �stanbul Kütüphaneleri Türkçe Hamseler Katalo�u, �stanbul 1961, s. 3. 2 Amil Çelebio�lu, 15. Yüzy�la Kadar Türk Edebiyat�nda Mesneviler, Kitabevi Yay�nlar�, �stanbul 1999, s. 24. 3 Amil Çelebio�lu, a.g.e., s.308. 4 157 A 1735. beyit 5 131 B 1026. beyit
Eserlerinde Arapça ve Farsça kelimeleri ve Kur’an’dan ayetleri s�kl�kla
kullanm��t�r. Bundan yola ç�karak Arapça ve Farsçay� iyi bilen bir �air oldu�unu
söyleyebiliriz.
�air eserlerini olu�tururken Mevlana ve Süleyman Çelebi gibi �airlerin tesiri
alt�nda kalm��t�r.6
��bu iki beyit diñle iy güz n
Me�nev ’nüñdür an� bilüñ ya n7
�air eserlerinde didaktik bir üslup kullanm��t�r. Eserlerinde dini konular
i�leyerek okuyucuyu hem bu konularda bilgi sahibi yapmak istemi�, hem de yeri
geldikçe hikemi tarzda okuyucuya do�ru yolu- Allah yolunu- bulmalar� için ö�ütler
ve nasihatlar vermi�tir.
15. yüzy�lda çok zengin bir dini edebiyat cereyan� do�mu�tur. Dini edebiyat
cereyan� tesirinde kalan �airler tamam�yla dini bir heyecanla, hizmetleri için hiçbir
maddi kar��l�k beklemeden, hatta hiçbir sanat gayesi gütmeden eser vermi�lerdir.
Bunun için daima samimi, s�cak bir dil kullanm��lard�r.8 Müellif Arif de eserlerinde
bu cereyan�n etkisi ile samimi, içten ve sade bir dil kullanm��t�r.
�airin ölüm tarihi ile alakal� herhangi bir bilgi ve kaynak yoktur. Arif’in
isimsiz mesnevisini 842 (1439’dan sonra) y�l�nda yazd��� bilgisinden yola ç�karak
�airin 1439 y�l�ndan son vefat etti�ini söyleyebiliriz.
2. Mi’rac
Mi’rac mucizesi, Mekke döneminde Hz. Peygamber (s.a.v.)’in insanlar�
�slam’a davetinin yo�un oldu�u devrede ve s�k�nt�l� günlerde Peygamberimizin
�ahs�nda gerçekle�mi� fevkalade bir hadisedir.
6 Amil Çelebio�lu, Eski Türk Edebiyat� Ara�t�rmalar�, Milli E�itim Bakanl��� Yay�nlar�: 3116, �stanbul 1998, s.47. 7 135B 1149. beyit 8 Nihad Sami Banarl�, Resimli Türk Edebiyat� Tarihi, Milli E�itim Bas�mevi, �stanbul 2001, s. 479.
2
Mi’rac gecesinde Peygamberimiz, Mekke’den ba�ka bir ifade ile Mescid-i
Haram’dan al�narak Mescid-i Aksa’ya, oradan da göklere ve bizce s�rr� belli olmayan
Sidretü’l Münteha’ya kadar götürülmü�tür.
Mi’rac k�sa bir süre içinde Hz. Peygamber’in ruh ve bedeninin �ahit oldu�u
hususi ve kutsi bir seyahattir.
2.1. Türk Edebiyat�nda Mi’rac
Mi’rac hadisesini anlatan eserler edebiyat�m�zda �slamiyet’i kabul etti�imiz
dokuzuncu yüzy�ldan sonra görülmü� ve geli�me göstermi�tir
�slamiyet’in kabulünden sonra Peygamberimiz Hz. Muhammed (s.a.v.)’in
hayat�n�n her safhas� (do�umu, sava�lar�, tebli�i, mirac�, ibadet hayat�, hicreti
hakk�nda akla gelebilecek her yönü) edebiyat�m�zda i�lenmi�tir.
Bu alanda birbirinden güzel pek çok eser verilmi�tir. Bu eserlerin hemen
hepsi Osmanl�lar döneminde yeti�en ediplerin, �airlerin ürünleri ve �aheserleridir.
Ayn� konu de�i�ik kelimelerle i�lenmi�, kabiliyet, a�k ve his gücünün birle�imi ile
muhtelif kal�plarda �ekillenerek Peygamber efendimize duyulan sevgiyi simgeleyen
de�erler olarak do�mu�tur.
Edebiyat�m�zda mi’rac hadisesini i�leyen eserler: Miraciye, Mi’rac-name ve
Mirac-� Nebi gibi farkl� ba�l�klar alt�nda yer alm��t�r. Bu tür eserler tek ba��na bir
kitab�n konusunu olu�turabilece�i gibi, eserler içinde bölümler halinde de yer al�r.
Genellikle kaside ve mesnevi �eklinde yaz�lm��lard�r. Miraciyelerde co�kulu bir
söyleyi�, didaktik özellikler ve sanatl� bir üslup egemendir.
Osmanl�ca yaz�lm�� olan eserlerden Süleymaniye Kütüphanesinde bulunan
baz� eserler �unlard�r:
1. Mi’rac-� Nebi, Arif (eserin telif tarihi 841/1437–1438)9
2. Mi’râciye, Fuzûlî (ölüm 929/1522)10
9 �brahim Efendi no.355/4.
3
3. Mi’râciye, Riyâzî Muhammed Efendi (ölüm 1054/1644)11
4. Mi’râciye, Ne�âtî Ahmed Dede (ölüm 1085/1674)12
5. Mi’râciye, Sâbit Alâuddi Efendi (ölüm 1124/1712)13
6. Mi’râciye, Nâbî Yusuf Ruhavî, (ölüm 1124/1712)14
7. Mi’râciye, �smail Hakk� Celvetî (ölüm 1137/1724)15
8. Mi’râciye, Bursal� �smail Hakk� b. Mustafa (ölüm 1137/1724)16
9. Mi’râciye, Nâyî Osman Dede (ölüm 1142/17129)17
10. Mi’râciye, Lebîb Efendi (ölüm 1182/1768)18
11. Mi’râciye, �stanbulî Arif Süleyman (ölüm 1183/1769)19
12. Mi’râciye, Abdübâkî Arif b. Muhammed (ölüm 1225/1810)20
13. Mi’râciye, Arif Muhammed Efendi (ölüm 1228/1813)21
14. Mi’râciye, Nevîzâde Atâî Efendi22
15. Mi’râciye, Muhammed Fâiz Efendi23
16. Dîbâce Kasîde-i Bürde, Ebû Abdillah el-Busrî24
10 Lala �smail no. 733/6. 11 Lala �smail no. 733/2. 12 Lala �smail no. 733/4. 13 Esat Efendi no. 1456/7, Halet Efendi no: 806/16. 14 Hac� Mahmut Efendi no: 1867/2. 15 Hac� Mahmut Efendi no. 1867/2. 16 Pertev Pa�a no.67/14. 17 Hac� Mahmut Efendi no. 4484 (Matbudur ve hicri 1310’da bas�lm��t�r). 18 Esat Efendi no. 2158/1. 19 Hamidiye no. 387/2, Halet Efendi no. 355/2. 20 Lala �smail no. 264/1, Pertev Pa�a no. 607/13, Hac� Mahmut Efendi no. 3702. 21 Yazma Ba���lar no. 2527/2. 22 Lala �smail no. 733/3. 23 Esat Efendi no. 2158/1. 24 Halet Efendi no. 355 (Dili Arapçad�r.)
4
Mevlid kitab�n�n yazar� Süleyman Çelebi (ölüm 825/1421)ise, as�l ad�
“Vesiletü’n-Necat” olan eserinde, Mi’râc olay�na yer vermi�, “Mi’râc- Nebi ba�l���
alt�nda bu konuyu i�lemi�tir.25
Bunun yan�nda Ebu’l-Fazl Musa b. Hac� Hüseyin el-�znikî (ölüm 838/1434),
Kitâbü’l-Mi’rac adl� Arapça eserinde ba�tan sona kadar Mi’rac olay�n� bir roman
havas� içinde çok basit, özlü ve samimi bir dille anlatm��t�r.26
3. Eser Hakk�nda
Nüsha yeri: Süleymaniye Kütüphanesi, �brahim Efendi Böl. no. 355/4.
Müellif: (�air) Arif
Te'lif tarihi: 841/1437-1438
Müstensih: Muhammed b. Selman.
Boyut: Müellifin Mür�idü'l-Ubbad eserinin dördüncü k�sm� oldu�u için
büyük boy varaklara yaz�lm��. Eser 94b-157b sayfal� varaklar� kapsamaktad�r.
Konu ba�l�klar�: Konu ba�l�klar� Arapça olup özellikle k�rm�z� mürekkep ile
yaz�lm��t�r. Ayr�ca Arapça sure ve ayetlerde k�rm�z� mürekkep ile yaz�lm��t�r.
3.1. �ekil Ve �çerik Özellikleri
Mür�idü'l-Ubbad eserinin dördüncü mesnevisi olan Mi’rac-� Nebi �iirde
zikredildi�ine göre 1855 beyittir.
Dercdür bu dercde iy mu‘teber
Biñ sekiz yüz elli be� d�ne güher27
25 Bkz. Süleyman Mollaibrahimo�lu, , Mi’rac Gerçe�i, Akbel Yay�nlar�, �stanbul 1991, s.22-24. 26 Hikmet Özdemir, Mi’rac, Gonca Yay�nevi, �stanbul 1984, s. 8. 27 157 A 1734. beyit.
5
Fakat elimizdeki kaynakta beyit say�s� 1745’tir. Amil Çelebio�lu Türk
Edebiyat�nda Mesneviler adl� eserinde noksan olan 110 beyitin 98. yapraktan sonra
olabilece�ini belirtmektedir.28
Eser Arif’in di�er dört mesnevisinde oldu�u gibi fâilâtün, fâilâtün, fâilün (-.-
-/-.--/-.-) vezniyle yaz�lm��t�r. Eserin bütün bölümlerinde ayn� vezin kullan�lm��t�r.
Fakat �air yer yer vezin hatalar� yapm��t�r. Eserin baz� k�s�mlar�nda müstensih
taraf�ndan baz� de�i�iklikler, kelime de�i�tirmeleri yap�lm��sa da baz� vezin
kusurlar�n�n giderilmesi sa�lanamam��t�r.
Eserin iki nüshas� vard�r. Nüshan�n biri Süleymaniye Kütüphanesi’nde,
di�eri ise Ankara Millet Kütüphanesi’nde yer almaktad�r. Eserin incelenmesi
Süleymaniye Kütüphanesi’nde bulunan nüshaya göre yap�lm��t�r.
Mirac-� Nebi’de bütün ba�l�klar, ayetler ve hadisler orijinal metinde k�rm�z�
renkte yaz�lm��t�r. Çal��mam�zda bu ayet ve hadislerin anlamlar� dipnotlar halinde
sayfa altlar�nda aç�klam��t�r.
�air eserinde k�smen de olsa Arapça ve Farsça terkipler ve ayetlerden
al�nt�lar kullanm��t�r. Bu k�s�mlar metnin anla��lmas�n� biraz zorla�t�rm��t�r. Fakat
metnin geneline bakacak olursak �air sade, anla��l�r bir dil kullanm��t�r.
3.2. Konunun Özeti
�air �iire yirmi dört beyitlik kaside �eklinde yazm�� oldu�u naat ile �iire
ba�lar.
Müellifin eserini zahir ve bât�n olmak üzere ikiye ay�rd��� bu manzumeyi iki
bölüm halinde özetleyebiliriz:
1. Bölüm: Bu bölümde �air Peygamber Efendimizin, Mi’rac hadisesinden
önce, Mi’rac esnas�nda ve Mi’rac sonras�nda ya�am�� oldu�u olaylar� anlatmaktad�r.
28 Bkz. Amil Çelebio�lu, Türk Edebiyat�’nda Mesneviler, Kitabevi Yay�nlar�, �stanbul 1999, s.292.
6
Allah bir gece kulunu Burak üstünde Mekke’den Kudüs’e seyrettirmi�,
yerde ve gökte gizli ne var ise göstermi�tir.29
Peygamberimiz mescitte otururken Ebu Cehl yan�na gelerek, fakir
oldu�unu, davan do�ru olsayd� zengin biri olaca�� söyler. Bunun üzerine
Peygamberimiz üzülerek Ümmihani’nin evine gider. Sonra �air Mi’rac’�n hangi ayda
oldu�u hususunda ihtilaf oldu�unu söyleyerek �bn-i Abbas’tan bir rivayet oldu�unu
söylüyor. Sonraki bölümlerde Mi’rac’�n olu� tarihi ile ilgili herhangi bir bilgi yoktur.
Amil Çelebio�lu eksik olan 110 beyitlik k�sm�n bir bölümünün bu aradaki beyitlerin
olabilece�ini söylemektedir.30 Muhtemelen bu eksik olan nüshalarda �air Mi’rac’�n
olu� tarihi hakk�nda bilgiler verecekti. Daha sonra �air bir k�s�m ki�ilerin Mirac’�n,
Receb ay�n�n yirmi yedinci gecesinde oldu�unu; bir k�s�m ki�ilerin de Ramazan
ay�nda cuma günü Mi’rac hadisesinin oldu�unu söylemektedir.31
Yine 124. beyitten sonra gelen beyitlerde konu bütünlük olmad���
görülmektedir. Muhtemelen bu aradaki beyitlerde de bir eksiklik vard�r.
124. Bir avülde cum‘a gicesi iy cüv�n
Hem Rama��n ay� leyl-i adrim iy c�n
125. Girü yirine odular iy cüv�n
Bitdi ol yaru yiri ol dem rev�n
Peygamberimiz Cebrail taraf�ndan Burak’a bindirilerek Mescid-i Aksa’ya
götürülür. Öncesinde Peygamberimizin gö�sü yar�larak iki kez kalbi y�kan�r. O
yükseli� esnas�nda Burak Peygamberimizden k�yamet günü kendisini unutmamas�n�
ister. Peygamberimiz Mescid-i Aksa’ya geldi�i zaman iki rekât namaz k�lar.
Peygamber Efendimize içlerinde �arap ve süt bulunan iki kadeh getirilir. Peygamber
Efendimiz içinde süt bulunan kadehi al�p içer. Bunun üzerine Cebrail (a.s), süt
29 60- 68 aras� beyitler. 30 Amil Çelebio�lu, Türk Edebiyat�nda Mesnevler, Kitabevi Yay�nlar�, �stanbul 1999, s. 294. 31 110-125 aras� bayitler.
7
kadehini içmesi ile ümmetine �slam ve iman verdi�ini, e�er �arap kadehini içse idin
ümmetinin azaca��n� söylüyor. 32
Sonra Hz. Peygamber Cebrail ile beraber önce dünya gö�üne girer. Bu
esnada, birinci semada Hz Âdem, ikinci semada Hz �sa ve Hz Yahya, üçüncü semada
Hz. Yusuf, dördüncü semada Hz. �dris, be�inci semada Hz. Harun, alt�nc� semada
Hz. Musa, yedinci semada ise Hz. �brahim ile selamla�arak görü�ür.33
Peygamber Efendimiz Cebrail’in kanatlar� üzerinde Sidre’ye gelir. Sidre
a�ac� hakk�nda birçok tefsir yazar� farkl� bilgiler vermektedir. Mukatil Sidre a�ac�
için Tuba a�ac� ifadesini kullanmaktad�r. Daha sonra Peygamberimiz Sidre a�ac�n�n
tam dibinde iki tane suyun ça�layarak akt���n� görür ve Cebrail’e bu akan sular�n
isimlerinin ne oldu�unu sorar. Cebrail de birinin Nil �rma��, birinin de F�rat �rma��
oldu�unu söyler.
Ol iki a�k�renüñ birisi Nil
Birisi da� Furat’dur iy al l34
Peygamberimiz Sidre’de bin y�ll�k boyunda, yetmi� bin ba�� olan ve her
ba��nda yetmi� bin yüzü olan bir melek gömü�tür. Peygamber Efendimiz, Cebrail ile
Sidre’de dola��rken yüz bin kilit vurulmu� bir sand�k görür ve bu sand���n ne
oldu�unu oradaki mele�e sorar. Melek, oruç tutan ki�ileri Allah (c.c.)
Cehenneminden azat etti�ini lutf eyleyerek, sand���n içinde berat yaz�l� oldu�unu
söyler. Ard�ndan ba�� sonu görünmeyen askerlerinin boyu bin y�ll�k olan bir ordu ile
kar��la��rlar. Peygamberimizin sorusu üzerine Cebrail kendisinin yarat�ld���ndan beri
bu ordular� gördü�ünü fakat bunlar�n ne oldu�unu bilmedi�ini belirtir.35 Cennet
içinde gezinirken �arap, su, bal ve süt �rmaklar�n�n Kevser havuzuna akt���n�
görmü�lerdir, bütün �rmaklar�n kayna�� bismill�hirrahm�nirrah mdir.
Sonra Cennet içinde k�z�l ve ye�il renkte iki tane kubbe görürler ve
Peygamber Efendimiz R�dvan’a bunlar�n ne oldu�unu sorar R�dvan’da Hz. Hasan ve
32 125.-165. beyitler aras�. 33 195.-259. beyitler aras�. 34 296. beyit. 35 363.-378. beyitler aras�.
8
Hz. Hüseyin ‘in �ehit olacaklar�n�, ye�il kubbenin Hasan’�n, k�z�l kubbe ise
Hüseyin’in oldu�unu söyler. Peygamber Efendimiz bunun üzerine çok üzülür ve
gözleri ça�lamaya ba�lar. Cenab-� Hakk da isterse onlar� koruyaca��n� fakat
ümmetini kurtaramayaca��n�, onlara �efaatçi olamayaca��n� söyler. Bunun üzerine
Peygamberimiz feryat eyleyerek bana ümmetim gerek der. Bu k�s�mda �air
Peygamber Efendimizin ümmetine vermi� oldu�u önemi bize göstermek istemi�tir.
Bes res�l ol demde fery�d eyledi
Y� il�h ümmetüm gerek didi36
�air sonra �bn-i Abbas’tan rivayet oldu�unu söyleyerek �u hadiseyi anlat�r:
Hz. Ali, Hayber dönü�ü eve gelince Hz. Fat�ma’ya Zülfikar’� över. Hz. Fat�ma’da
Zülfikar’�n fazl�n�, daha önceden bildi�ini söyler ve devam eder, Hz. Peygamberin,
Mi’rac’da cenneti seyran ederken bir elma a�ac� dibinde durdu�unu, orada Zülfikar’�
gördü�ünü, getirdi�i elmay� Hz. Hatice ile bölü�tü�ünü, k�z�n�n o elma gibi
koktu�unu söyledi�ini anlat�r. Bunun üzerine Peygamberimiz olay�n gerçek
oldu�unu söyleyerek k�z� Fat�ma’y� över.
Bes res�l ol demde aña girçek didi Gözlerinde öpdi vü med� eyledi37
Cebrail, daha sonra Hz. Peygamberi Beytü’l Ma’mur’a götürür. Bunun yeri
için, kimi dördüncü, kimi alt�nc�, kimide yedinci gökte demi�tir. �bn-i Abbas bu
yerin, günde yetmi� bin mele�in tavaf etti�i yedinci gökte bir ev oldu�unu rivayet
etmi�tir. Yine burada Peygamberimize içmesi için �arap, bal ve süt sunulur,
Peygamberimiz bunlar aras�nda sütü tercih eder. �air sonra bu vermi� oldu�u
bilgilerin kendine ait bilgiler olmad���n�, bu bilgileri ba�ka tefsir yazarlar�n�n
eserlerinden ald���n� bize bildirmektedir.
Bil kit�blardan saña nal eyledüm Dime kim ben kendüzümden söyledüm38
36 450. beyit. 37 490.beyit. 38 522. beyit.
9
Peygamberimiz Sidre’den öteye Refref ile yol al�r. Cebrail Sidre’den öteye
geçememektedir. �air sonra Peygamber Efendimizin Mi’rac gecesinde, hadisenin
seyri esnas�nda istifade etmi� oldu�u be� vas�tay� s�ralam��t�r. Bunlar �u �ekildedir:
1. Burak: Mekke’den Mescid-i Aksa’ya kadar.
2. Mi’rac: Mescid-i Aksa’dan birinci semaya kadar.
3. Meleklerin Kanatlar�: Birinci semadan yedinci semaya kadar.
4. Cebrail’in Kanad�: Yednci semadan Sidretü’l Münteha’ya kadar.
5. Refref: Sidret’l Münteha’dan ar�a kadar.39
Peygamber Efendimiz sonra Kürsiyi, Levh-i Mahfuzu, kalem ve ar�� görür.
�air baz� k�s�mlarda yukar�da yazm�� oldu�umuz yerler hakk�nda de�i�ik kaynak ve
ki�ilerden nakiller alarak bu yerler hakk�nda bize bilgiler vermektedir. Sonra Kabe
Kavseyn’i geçip Allah (c.c.)’a en yak�n olma makam� olan “ev edna” makam�n gelir.
Â��k ma�ukuna ula��r. Kesret gider, vahdet kal�r. Cenab-� Hakk Resulüne ne
getirdi�ini sorar. O da eksik taatiyle günah getirdi�ini söyleyip rahmet diler. Bunun
üzerine Cenab-� Hakk “ Seni affettim ve asi ümmete �efaatçi k�ld�m” buyurur.
Ol gün�h� da� ‘afv itdüm tem�m Bil �ef�‘at�ñla senüñ y� im�m40
Hz. Peygamber “Ya �lahi, Âdem’e Cennet’ i verdin, bana ne ihsan ettin.”
der. Cenab-� Hakk “Ona Cennet’i verdim ama onu azlettim. Sana ve ümmetine
Cennet’i ba���lad�m” buyurur. Hz. Peygamber “Ya �lah Hz. �brahim’e ate� verdin,
bana ne ihsan ettin.” der. Cenab-� Hakk “Ana ve ümmetine Cehennem ate�ini gül
bahçesi k�ld�m” buyurur. Peygamber Efendimiz “ �smail’e Zemzem verdin, bana ne
ihsan ettin” der. Cenab-� Hakk “ Sana Kevser verdim” buyurur. Hz. Peygamber “ Ya
�lah! Davud’a Zebur verdin bana ne verdin” der. Cenab-� Hakk “ Sana Sure-i Enam
verdim” buyurur. Hz Peygamber “ Ya �lah! Musa’ya Tevrit verdin” der. Cenab-�
Hakk “ Sana Ayet’l Kürsi verdim” buyurur. Peygamber Efendimiz “ �sa’ya �ncil
39 562.- 565. beyitler. 40 705. beyit.
10
verdin” der. Cenab-� Hakk “ Sana Sure-i �hlâs verdim.” buyurur. Yine Hz.
Peygamber, “Ya Rabim! Nuh’a gemi verdin.” deyince Cenab-� Hakk “ Ya
Muhammed, sen bana cümle mahlûkumdan mükerremsin” hitab�nda bulunur.41
Hz. Peygamber, Cenab-� Hakk’a vas�l olunca selamla��rlar. Cenab-� Hakk,
Resulüne ne diledi�ini sorar. O’da “Cümlemizi ba���la” der. Allah(c.c.), “Seni ve
ümmetini ba���lad�m. Beni birleyip seni gerçekleyen rahmetime eri�ir. Ba�ka ne
istersen iste” buyurur. Resulullah, “ Unutup hata k�ld���m�z zaman bizi ba���la”
dile�inde bulununca Allah (c.c.), “ Ba���lad�m, ba�ka maksudun nedir?” diye sorar.
Hz. Peygamber “Gücümüzün yetmedi�ini bize yükletme ya Rabbi” deyince Allah
(c.c.), “ Kabul ettim” cevab�n� verir. Cenab-� Hakk Resulünün her dile�ini kabul
eder, fakat ümmetinden �u be� hususta �ikâyetçi oldu�unu söyler:
“ Ben yar�nki ameli istemem, onlar yar�nki r�zk� isterler. R�zk� onlara ben
veririm onlar, ba�kas�na kulluk ederler. Onlar, r�zk�m� yerler, benden ba�kas�na
�ükrederler. �zzet veren benim, onlar izzeti ba�kas�ndan isterler. Cehennemi ben
kâfirler için yaratt�m, fakat ümmet ona girmek için çal���r.” der.
Mi’rac dönü�ü Cenab-� Hakk elli vakit namaz� farz k�lar. HZ. Peygamber,
dönü� yolunda Hz. Musa ile kar��la��r, Hz. Musa elli vakit namaza ümmetin gücü
yetmeyece�ini söyler. Hz. Peygamber geri döner, Cenab-� Hakk namaz�n on rekât�n�
azalt�r. Bu durum be� defa devam ederek neticede elli vakit namaz, be� vakte iner.42
Peygamber Efendimiz dönü� yolunda nice ya�l�, genç; kad�n ve erke�i
azapta görür. Cebrail’den sebebini sorar. O da bunlar�n, namazlar�n� dikkatle
k�lmam�� olduklar�n� beyan eder. Namaz� dikkatle ve cemaatle k�lmam�z gerekti�ini
bildirir.
Hz. Peygamber yine Mi’rac dönü�ü, kara bir duman görüp Cebrail’e bunun
ne oldu�unu sorar. Cebrail’de bu kara duman�n Cehennemden geldi�ini söyler.
Beraber Cehennem’e giderek korkunç Malik’i, say�s�z zebanileri ve Cehennem’ de
cezaland�r�lan ki�ileri görür. Malik orada cezaland�r�lan ki�ilerin günahlar�n�
41 732.-747. beyitler aras�. 42 860.- 885. beyitler aras�.
11
söyleyerek, cezaland�r�lma �ekillerini Peygamber Efendimize gösterir.
Peygamberimiz annesini de Cehennem ate�i içinde görür ve a�lamaya ba�lar,
Peygamberimizin a�lad���n� gören Cebrail de a�lar. O esnada Allah Teala bir melek
gönderir ve isterse annesini Cehennem ate�inden kurtarabilece�ini, fakat annesini
vermesi �art� ile ümmetini Cehennem’e alaca��n�, ümmetini isterse annesini
Cehennem’e terk etmesi gerekti�ini buyurur. Peygamber Efendimiz ümmeti içi
annesini Cehennem ate�inde b�rakarak “bana ümmetim gerek” der ve ümmeti için
annesini feda eder.
Ümmetin ister ise benden �ab b Anas�n �amuda terk itsün �ab b Bes res�l ol demde z�r eyledi Y� il�� ümmetüm gerek didi Ümmet üçün anam� �ldum fid� U�da z�r ile iderven nid�43
Hz. Peygamber Esra gecesinde Hz. Musa’n�n kavmiyle de görü�mü�tür.
Evleri hep ayn� yüksekliktedir. Sebebini sorunca birbirlerine yücelik k�lmad�klar�n�
söylerler. Kap�lar� niçin yoktur sorusuna, biz zina etmeyiz cevab�n� verirler. Niçin
gülmedikleri sorusuna. Hakk kitab�nda Cehennem vasf�n� bildirilmi� olmas�yla izah
ederler. Hz. Peygamberin di�er sorular�n�, hastalanmad�klar�, hastal���n günahtan
oldu�u, r�zklar� kesilince öldükleri, k�zlar� do�unca üzülmedikleri, akrep ve y�lan�n
bulundu�u fakat birbirini incitmedikleri, koyunlar� oldu�u, tart� ölçe�inin
bulunmad��� v.s. �eklinde cevapland�r�rlar. Hz.Peygamber onlara, Kuran’dan on sure
ve �slam’�n be� �art�n� ö�retti ve be� vakit namaz� onlara farz eyledi.44
Peygamber Efendimiz Mi’rac dönü�ü Kubbetüssahra’ya iner. Bütün enbiya
ervah� Peygamberimizin Mi’rac’�n� kutlarlar. Burada onun imaml���nda namaz
k�larlar. Bir rivayete göre bu namaz göklerde k�l�nm��t�r.
Hz. Peygamber Kubbetüssahra’dan Ümmihânî’nin evine gelir. Sabah
namaz� için mescide ç�kar. Önce Ebu Cehl’e rastlar. Olanlar� anlat�r. Ebu Cehl bu
43 987.-989. beyitler aras�. 44 1028.- 1101. beyitler aras�.
12
olanlara inanmaz. Ebu Cehl’in tesiri ile ba�kalar� da Mi’rac olay�na inanmaz, inkâr
ederler. Daha sonra Hz. Ebubekir’e haber verirler, Hz. Ebubekir Peygamber
Efendimizin anlatt��� her �eyi tasdik eder. Bu sebeple ona S�ddîk lakab�n� vermi�ler.
Hz. Peygamber Mi’rac ile ilgili ne kadar delil göstermi�se de kâfirler inanmazlar,
Onu büyücülükle itham ederler.45
�kinci Bölüm: Mi’rac’�n ruh ve cesetle veya sadece ruhla, uyan�kken veya
uykuda oldu�u hususlar�nda ihtilaf vard�r. �air, bu konudaki rivayetleri nakleder,
bunlar�n münaka�as�n� yapar ve kendisi, uyan�k oldu�u görü�ünü kabul eder. Bu sûrî
Mi’racd�r, bir de s�rrî Mi’rac vard�r denilerek ikiye ayr�lm�� olan Mi’rac’�n tasavvufi
�erhine geçer.
Bu eflaktan geç, hazrete eresin. Dünya aldanma, zayil olas�n. Hayra me�gul
ol. Hay�rl� ameller tohumdur, Cennette biter.
Cenab-� Hakk Hz. Musa’ya “Benim için amel i�ledin mi?” deyince Hz.
Musa “Ya �lahî, senin için çok namaz k�ld�m, oruç tuttum, sadaka verdim, seni tespih
ettim ve namaz k�ld�m. Oruç tuttum, sadaka verdim ve senin kitab�n� okudum”
cevab�n� verir. Cenab-� Hakk’da “ Ya Musa, namaz kullu�unun delili, oruç sana
kalkan ve Cehennem ate�ine perde, sadaka k�yamet güne�ine gölge…” buyurur.
“Bunlar hep senin için benim içi hani?” der. Hz. Musa cevapta aciz kal�nca Allah
(c.c.) “Ey Kelim, benim için dostunu candan sevdin, benim için dü�man oldun mu?”
kar��l���n� verir.46
Daha sonra evliyalar tavsif ve medhedilir. Allah (c.c.)’a ula�mak için
onlar�n ete�ine yap��mak gerekir. Onlar güne� gibidir. Güne� ta�a girince la’l olur.
Vahdet de böyledir. �eyh ile mürit birdir.
Taaddüt âlemi surettedir. Gözü ba�l� olan, sevgilinin yüzünü nas�l görür?
Gözünden perdeyi at ki ar�a ç�kas�n, melekleri göresin. Berzah, misal, mülk, ceberut
ve melekût âlemleri vard�r. Misal âlemi ulu bir âlemdir. �ki ciheti vard�r. Mülk
âleminde ne varsa o, misal âleminde de vard�r. Bu yüzden buna �ahadet âlemi de
45 1172.- 1219. beyitler aras�. 46 1313.- 1329. beyitler aras�.
13
denir. Denize benzer. O denizde �rmaklar akar. Deniz misal-i mutlak, �rmaklar
mukayyeddir. Dü�te seyredilen o �rmakt�r. �çi suret doludur. Mukayyet olan misal,
senin hayalindir. Ondan kurtul ki mutlak misale eri�esin.
Mukayyedde kalan bazen hata i�ler, bazen sevap. Dü�te görülen hakiki emir
ise gerçek olur. Hakiki emir de�ilse o, fikr-i fasidden meydana gelir. Baz�s� nefse,
baz�s� tene veya ikisine de racidir. Nefse raci olanda Hakk ile ülfet tutar. Can, âlem-i
revhaniye meyleder, nefs münevver olur. Cismi raci oldu�unda tenin, dima��n
s�hhatli olmas� gerekir. Tene ve nefse raci olan mucibi için mali bedeni taatta
bulunmal�, Hakk’tan ba�kas�na terk etmemeli.47
Misal âleminde ne varsa insanda da hepsinin bir sureti vard�r. Bu yüzden o
ilahi ilimde bütün ayan suretine yak�n oldu�u için misal âlemi denmi�tir. Ona hayal-i
munfas�l da derler. Bu âlem ar��, kürsiyi ve gökleri, yedi kat yerleri, melek ve
Cennetleri hepsini mü�temildir. Hz. Peygamber, Cebrail’i ve enbiyalar� bu âlemde
görmü�tür.
Âlem-i hissi: Burada ne varsa o âlemde de vard�r. Ona sureti neviyye
yoktur. Onlar ak�l gibi mücerreddir. Fakat Cenab-� Hakk dilerse bu âlemde a�ikâr
belirtir, bir surette görünür. Nitekim Cebrail, Dihye-i Kelbi suretinde görünmü�tür.
Di�er meleklerde kendilerine münasip olacak bir �ekilde görünürler. Cin gerçi
naridir, onlar dahi bir suretten görünür.48
Nefs-i insaniye kâmil olsa o dahi ba�ka surete girebilir. Bütün melekler bu
âlemde zuhur eder, bu dünya halk� �ekline girer, isterlerse halka görünürler. Bunlar
tebdil olduklar�nda onlara abdal denmi�tir.
Bunlara abd�l didiler iy güz n
Tebd l olurlar z re bunlar ya n49
Ruhlar berzah âlemindedir. Her biri burada suret tutar. Ke�if sahipleri,
berzah âlemini mü�ahede edebilirler.
47 1226.- 1493. beyitler aras�. 48 1570.- 1582. beyitler aras�. 49 1590. beyit.
14
�lahi hazret be�tir: Biri mutlak gayb, di�eri mutlak �ehadettir. Bu ikisi
birbirine mukabildir. Üçüncüsü muzaf gaybd�r. Mutlak gayb, mutlak �ehadet olmak
üzere iki k�s�md�r. Be�incisi hazret-i cami’dir.
Hazretin biri dahi misal âlemidir. Üçüncüsü mülk âlemidir. Bu �ahadet
âlemidir. Dördüncüsü âlem-i insanîdir. Dördüncü âlem camidir. Mülk âlemi misal
âlemine mazhard�r. O melekût âlemidir. Misal âlemi de ceberut âlemine yak�nd�r. O,
hem ak�llar�n hem nefislerin âlemidir. Ceberut âlemi de âlem-i ayana mazhard�r.
Ayan âlemi de hazreti esmaya mazhard�r. Buna vahidiyyet hazreti derler. O dahi
ehadiyyet hazretine mazhard�r.
Hz. Peygamber misal âlemini seyretmi� ar�, kürsî, cennet ve huri ne varsa
görmü�tür. Orada ceberut ve a’yan âlemlerine geçmi�tir. Daha sonra âlem-i esmaya
var�p Kâbe Kavseyn’e eri�mi� “ev ednaya” ula�m��, yani vücud-u mutlaka vas�l
olmu�tur. O, gönül gözüyle Hakk’� görmü�, makamlar�n hepsini geçmi�, ebediyet
�arab�n� içmi�tir. Sureti gizliyse ne ç�kar, âlemi tasarruf etmi�tir. Dertlere derman,
asilere �efkat k�lan, Hakk’a habib olan odur.
Daha sonra hatime k�sm�yla eser sona ermektedir.50
50 1711.-1745. beyitler ars�.
15
B�R�NC� BÖLÜM
1. FONET�K ÖZELL�KLER
1.1. Ünlüler
1.1.1. Ünlülerin Yaz�l���
Bu dönemin metinlerinde Türkçe kelimelerin yaz�l��lar� bak�m�ndan en dikkat çeken yön, ünlülerin yaz�l���nda kendini göstermektedir. Ünlüler bazen hareke i�aretleri ile bazen de imla harfleri denilen elif (�), vav (�) ve ye (�)ile yaz�lm��t�r. Bunlar�n yaz�l���nda da belirli bir kural yoktur. Her müsrensih kendine göre bir yol tutarak yazd���ndan, bazen bir kelimenin ayn� sayfa içinde bile birkaç türlü yaz�ld��� görülmektedir.1
1.1.1.1. a ünlüsü
Bu devre metinlerde a ünlüsü için üstün i�areti (�), elifin de�i�ik �ekilleri ve
he (�) harfi kullan�lm��t�r.
Ön seslerde: a ünlüsü ön ses durumunda üstünlü elif ile kar��lan�r.
���� a�am 27. �������" anlara 509.
���#$� a�ac 64. ���%�&* altun 273.
�ç seslerde: �ç ses durumunda a ünlüsü genellikle +�< veya elif +�< ile
kar��lanmaktad�r.
=��� da� 269. �>$@J& kamu 1214.
���#$� a�ac 64. ������� anlar� 1014.
Son seslerde: Son ses durumunda a ünlüsü üstün (�) , elif ($), bazen de
üstünlü he ile kar��lanm��t�r.
&@Q�[\ yola 1213. ��]�^ ta�ra 1185.
1 Mustafa Özkan, Türk Dilinin Geli�me Alanlar� ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitapevi, �stanbul 2000, s. 91.
16
��� ata 746. �$_�̀$ saña
1.1.1.2. e ünlüsü
Ön seslerde: Ön ses durumunda e ünlüsü daima üstünlü elif ile
yaz�lmaktad�r.
_�&q^ esrük (sarho�) 1347. [\Q�� eyle 888.
��Q{�| etdem 546. ��}̀* ekin 1081.
�ç seslerde: Genellikle üstün ile kar��lanm��t�r. Ancak bazen bir imla
düzensizli�i olarak üstünlü elif ve he ile yaz�ld��� da olmu�tur.
�=�`&~& kendüzü 244. $`���&* geçün 934.
����&* neçün 278.
Son seslerde: e ünlüsü son ses durumunda üstün, he ve bazen de elif ile
yaz�lm��t�r:
[\Q�� eyle 888. ��_&[\� senüñle 1175.
{}�̀[� diñle 568.
1.1.1.3. � ve i ünlüleri
Ön seslerde: Ön ses durumunda bu ünlüler ya esreli elif (}�) ya da esreli elif ye (Q }�) ile
yaz�lmaktad�r:
}��^&&̂^ irgürür 90. }�{Q}�"*_ idesin 6.
�}`��[ igne 963.
�ç seslerde: �ç ses durumunda –�, -i ünlüleri ya esre ile (�) ya da esreli ye ( }Q) ile
yaz�lmaktad�r:
17
}JQ}�Q yimi� 49. ��Q�&� bi�ür 49.
`[�Q� gice 1007. [�Q�� ni�e 446.
Son seslerde: Son ses durumunda –�, -i ünlüleri ye (�), esreli ye (�}) veya esreli
hemze (}") �eklinde yaz�lm��t�r:
��� iki 1383. }��� bigi 212.
���� �ss� 1321.
1.1.1.4. u, ü,o ve ö ünlüleri
Kal�nl�k-incelik, darl�k- yuvarlakl�k bak�m�ndan ayr�ca i�aretlerle belli
edilemeyen bu ünlüleri yaz�l��lar� ayn�d�r.
Ön seslerde: Bu ünlüler ön ses durumunda genellikle örtülü elif (&�) veya örtülü elif
vav ( &�� ) ile yaz�lmaktad�r:
&�@�Q& uyu 1235. &�{�@}� öndin 333.
��&#��* o�lan 999.
�ç seslerde: �ç ses durumunda bu ünlüler bazen ötrü (�) bazen de örtülü vav (@& ) ile
kar��lanmaktad�r.
��@%\&� altun 50. }=%�&q nitdüñ 727.
Q��$&� yaruk 125.
Son seslerde: Son ses durumunda da –u, -ü ünlüleri iç ses ünlüleri gibi yaz�l�r:
��@#& a�u 440. &�@�Q& uyhu 1235
>���& kapu 204.
18
1.1.2. Ünlü De�i�meleri
Türkçede gerek söz köklerinde, gerek eklerde bulunan ünlüler, çe�itli
sebeplerin tesiri ile geli�mi�, muhtelif de�i�ikliklere u�ram��lard�r. Metnimizde belli
ba�l� ünlü de�i�meleri �unlard�r:
1.1.2.1. i/e de�i�mesi
Eskiden beri Türkçede çok yönlü (i�e, e�i, i�é, e�é, é�e) de�i�melerin
olmas�, bu meselenin kesin olarak ispat�n� güçle�tirmi�tir. Bu türlü çok yönlü
de�i�iklikler yaln�zca eski devrelere ait de�ildir. Bugünkü Türk lehçelerinde de ayn�
�ekilde ikilik gösteren ünlülerin bulundu�u bilinmektedir.2
Bugün e �eklinde telaffuz edilen pek çok kelime Eski Anadolu Türkçesi
döneminde hep i �eklindeydi.
�&=�&�~}[�� }�\����̂� �ñlerem gündüz gice…23.
�Q�&�@&\�@&�&��^��}@&�]��=�}�^$Q� Girü göñlüm ba�r� u� �a�d� iy y�r 1.
&@^@&^ ��%���$�~Q��\"�J�Q&%QQ^@ �a Te‘�l� bize ya�m�r yitürür 1082.
1.1.2.2. i/ü de�i�imi
……. �̀����&�&����{��* Gel berü ölmezden….. (537) }{���Q|��$��&� ……… ……….. bir dem ye�erür 1289.
1.1.3. Ünlü Uyumu
1.1.3.1. Kal�nl�k- �ncelik Uyumu
�ncelik- Kal�nl�k bak�m�ndan ünlü uyumu Eski Anadolu Türkçesi döneninde
çok kuvvetlidir.
2 Bkz. Re�it Rahmeti Arat, , “Türkçe Metinlerde e/i Meselesi”, Rocznik Orientalistczny (Krakow 1953), s.311; Ahmet Cevat Emre, “Türkçe’de Bulan�k e (é) Fonemi”. Türk Dili-Belleten, seri 3/6-7 (1946), s. 487-497.
19
�����_Q^}�����}@\&@^Q�^&���$J Pes çerisin �a bilür girü hem�n 371.
�}���@�&�q�=��Q>\}��@�}�=Q"�J�~ Kim anuñ al�n� dil va�f idemez 628.
{�Q}���&�����`|}����}��| ….. Didi ol neb kim vermi�em 602.
1.1.3.2. Düzlük- Yuvarlakl�k Uyumu
Eski Anadolu Türkçesi’nde bir iki örne�ine rastlansa bile, genellikle dudak
benze�mesi yoktur. Metnimizde de Düzlük- Yuvarlakl�k uyumu sa�lam de�ildir.
Birçok kelimeye gelen eklerde yuvarlakla�ma özelli�i görülmektedir.
Bu yuvarlakla�man�n çe�itli sebepleri vard�r. Bir k�sm�nda dudak
konsonatlar� rol oynam��t�r. Eski Tüekçe devresinde –� ve –g’lerin Bat� Türkçesinde
dü�mesi, daha do�rusu vokalle kayna�mas� neticesinde de vokaller yuvarlakla�m��
bulunmaktad�r. Baz� kelimelerde ise hiçbir sebebe dayanmamaktad�r.3
Yuvarlakla�ma kelimelerde ve eklerde olmak üzere iki bölümde
incelenmektedir:
1.1.3.2.1 Kelimelerde Yuvarlakla�ma
1.1.3.2.1.1 – ve –g’lerin dü�mesi sebebiyle
Eski Türkçe devresinde mevcut olan –� ve –g’ler dü�erken,
kendinden önceki vokali yuvarlakla�t�rm��lard�r.
>��{�������Q}�����&}����{}{� �ad� Cebr�’ l apuy� açd�-d� 194. (kap��>kapu)
….. �$���*��[��}���&� ………. hem�n Allah bilür 592. (bilig>bilür)
�&_@���=��¡��$}¢^&\Q��&^}�����$ Bu sebebden ‘�rifün bilür iy c�n 1559.
3 Bkz.Faruk K. Timurta�, Eski Türkiye Türkçesi(15. yy kadar), �stanbul Üniversitesi Yay�nlar� No: 2157, Edebiyat Fakültesi Bas�mevi, �stanbul 1977, s.27-28.
20
1.1.3.2.1.2. Dudak konsonatlar� sebebiyle
Dudak konsonatlar� b, m ve p tesiri ile baz� kelimelerde yuvarlakla�ma
görülmektedir.
…. �{���{���&�{&�Q�� Da� u demür doymaz…..
1.1.3.2.1.3. –uk, -ük eki sebebiyle
…. ��&�{�*���%�&�£��{} Bundan artu da�…. 703.
…. �{�����Q&���_��[ Da� ayru nesne…… 1096.
1.1.3.2.1.4. – aru, -gerü eki sebebiyle
….. `Q�{�����*��Q����}� Gidemezven ilerü bil… 549. (il-gerü)
…….. � ����������������� Girdi içerü rev�n…. 229. (iç-gerü)
1.1.3.2.1.5. Bir sebebe ba�l� olmadan yuvarlak vokal ta��yanlar
Baz� kelimelerdeki yuvarlakl���n sebebini izah edemiyoruz. Bünyelerinde
dudak konsonant� bulunmad��� veya yuvarlak vokal te�ekkülünü icab ettiren
herhangi bir hâdiseye mâruz kalmad�klar� halde, bunlar yuvarlak vokal
ta��maktad�rlar.
���@�@^}�&@��&\�\Q^�[��@&=\}��&^ Cevher ü incüleriyle old� pür 1718.
… �Q¤&¤�&��&�|���}������{�] Girü göñlüm ba�r� u� �a�d�…1.
���}̀[��&��{}{��& ……. ………………her ki old� delü 148.
1.1.4. Birle�me
Türkçede kelime köklerinde yan yana iki ünlünün bulunmas� mümkün
olmad���ndan, ünlü ile sona eren bir kelimeye ünlü ile ba�layan bir ek veya kelime
eklendi�i zaman ünlülerden biri dü�mekte ve bir birle�me meydana gelmektedir. Bu
21
birle�me geçici olabildi�i gibi, kal�c� nitelikte kelimeler de ortaya ç�karmaktad�r.4
Metnimizde kar��la��lan baz� birle�me örnekler �unlard�r:
….. �¥{�&�}{��_*��Q}�{�� Kendüzinden seyr ider…… ( kendü+özi) 1284.
…… &���}¥¤��}| �ol ki�i kim…….. (�u+ol) 1404.
… ¤}|}��¤�=¤����"�}�&�*�}�{� Kim iki rengde niçün �ld�… (ne+içün) 439.
1.1.5. Ünlü Dü�mesi
Bu dönemde kelime ba�lar�nda ünlü dü�mesi pek az görülmektedir. Fakat
vurgusuz orta hece ünlüsünün dü�mesi daha yayg�nd�r. Kelime ortas�nda ünlü
dü�mesi Türkçenin her devresinde görülmektedir.
… �Q¤&¤�&��&�|���}������{�] Girü göñlüm ba�r� u� �a�d�… (gönlü<gönülü) 1.
… ����&���{�"�Q���&¤�&{��}� Her bucada yazlu gördi….. (yazlu<yaz�l�) 412.
1.1.6. Ünlü Türemesi
Eski Anadolu Türkçesi dönemi metinlerinde Türkçe kelimelerde ünlü
türemesi örnekleri pek fazla de�ildir. Bu dönem metinlerinde ünlü türemesi hadisesi
yabanc� kelimelerde daha fazla görülmektedir.
�̀���&[��$�¨Q���}%�©$&��¢}%�©$ Ger ola biñ m�hit�b u �fit�b 14.
1.2. Ünsüzler
Eski Anadolu Türkçesi’nin bu günkü yaz� dilimizden ayr�lan en önemli
yönü, bünyesinde ñ damak ünsüzü ile s�z�c� bir g�rtlak ünsüzü olan ünsüzünü
bulundurmas�d�r.
4 Bkz. Muharrem Ergin, , Dede Korkut Kitab�, Gramer-�ndeks, Ankara 1963, s. 370.
22
1.2.1. Ünsüzlerin Yaz�l���
1.2.1.1. ç ünsüzünün yaz�l���
Bünyesinde ç ünsüzü bulunduran kelimelerde bu ünsüz ön, iç ve son ses
durumunda (ª) ile yaz�lm��t�r:
��@�^"�Q�� çevreyan 63. ��«^ çeri 362.
�}��� ç�ra� 535. Q��&* içün 989.
1.2.1.2. p ünsüzünün yaz�l���
Türkçe kelimelerde ön ses durumunda p- ünsüzüne pek rastlanmaz. Ancak
iç ve son ses durumunda p’li örnekler vard�r:
�$>&@ kapu 400. ]&^��¬ topra� 497.
{�����&� deprenür 1289.
1.2.1.3. g ünsüzünün yaz�l���
Eski Anadolu Türkçesi dönemi metinlerinde sedas�z k ünsüzü ile sedal� g’yi
kar��lamak üzere çift ke�ideli kef(), bazen de üç noktal� kef (®) kullan�lm��t�r.
&{�`&�̄ gündüz 80. &̀�`���̄ gökler 1142.
��`��& beglü 303.
1.2.1.4. ñ ünsüzünün yaz�l���
ñ ünsüzü ön ses durumunda bulunmaz, yaln�zca iç ve son ses durumunda
bulunur. Genellikle kef (¨) ile yaz�lmaktad�r. Bazen de bu ünsüzü kar��lamak için üç
noktal� kef (°) kullan�lm��t�r:
{}�`�[̄ diñle 1172. ���� aña 1202.
_��&¨ senüñ 337.
23
1.2.1.5. t ve d ünsüzlerinin yaz�l���
Eski Türkçe’de ön ses durumundaki kal�n ve ince s�radan t’lerin bir k�sm�
Eski Anadolu Türkçesi’nde sedal�la�arak d’ye dönmü�tür:
������ dürlü 1445. ������ dutan
Eski Anadolu Türkçesi’nde kal�n s�radan kelimelerin ön seslerimde bulunan
ve daha d‘ye dönmemi� olan t’ler genellikle kurall� olarak t� harfi (]) ile
yaz�lmaktad�r:
&�]��% tutar 1608. &#�]�* to�an 1405.
�ç ve son ses durumundaki kal�n s�radan t’ler genellikle (±) ile
yaz�lmaktad�r:
���%$ kat� 975. }��}± i�it 1119.
1.2.1.6. s ünsüzünün yaz�l���
Türkçe kelimelerde bu ünsüz sad (²) ve sin (�) ile kar��lanmaktad�r.
Yabanc� as�ll� kelimelerin yaz�l���nda kal�n ve ince s�radan ünlülerin bulunu�una göre
sad ve sin’in yaz�l���nda genellikle bir düzen olmas�na kar��l�k, Türkçe kelimelerde
bu düzen yoktur. Ön, iç ve son ses durumunda kal�n s�radan ünlüler yan�nda s’ler
hem sad hem de sin ile kar���k biçimde kar��lamaktad�r.
_&��� süci 162. �}��&��}� ���urm��. (s��d�rm��) 567
�}�{ s�nd 978. (makas) &_{ süd 182.
1.2.2. Ünsüz De�i�meleri
1.2.2.1. �/� de�i�ikli�i
Türkçe kelimelerin ba��nda �- harfi bulunmaz. Bugün �- ile ba�layan birkaç
kelime Eski Türkçe devrinde �- ünsüzü ile yaz�lmaktayd�.
�¤��}�[��¢}�{%}��}{���|¤�*}��©� Bes ki nefs itdi nid� kim an� alb 693.
24
Türkçe kelimelerde iç ve son ses durumunda �>� de�i�ikli�i ise Eski
Anadolu Türkçesi’nde geni� ölçüde görülen bir de�i�ikliktir.5
…… &� ��Q&{�"{Q{�}������ Uyuda didiler an�….. 1235.
1.2.2.2. t/d de�i�ikli�i
��&*&`���³&�_#�[�̀��}̀�©�$�&���&� Çün güne� �o�sa kev�kib m�t olur 533.
�}�³&��&���|$ ……… …… bir �olu c�m 49.
1.2.3. Sedal�la�ma
Türkçe’de iki ünlü, iki sedal� ses aras�nda kalan p, ç, t, k, � ünsüzleri
umumiyetle sedal�la�arak b, c, d, g seslerime dönmektedir.
Sedal�la�ma Eski Anadolu Türkçesi dönemi metinlerinde oldukça önemli bir
yere sahiptir. Eski Anadolu Türkçesi’nde sedas�z ünsüzle biten tabanlara eklenen
eklerin ilk ünsüzleri genellikle sedal�d�r. Yani ünsüzler aras�nda sedal� olup olmama
yönünden bir uyum yoktur.6
Metnimizde sedal�la�ma örnekleri görülse bile baz� kelime veya eklerin
seslerinin hem sedal�, hem de sedas�z örnekleriyle kar��la�abiliyoruz.
�}¤�}_[��Q��*�{Q"��&|}�Q�&�}���� Bin ki seyr�n idelüm iy yüzü a 132.
� &_́����%���}�{%�}��}Q}Q�&��}[� Sünneti ne�r itdiler yiryüzine 32.
��µ&#¶�&�·�����}�&�{�����*$ Ac ula�uñ� berü imdi iy c�n 846.
5 Bkz. Muharrem Ergin, , Dede Korkut Kitab�, �ndeks- Gramer, Ankara 1963, s. 418. 6 Mustafa Özkan, Türk Dilinin Geli�me Alanlar� ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, �stanbul 2000, s.109.
25
1.2.4. Ünsüz Türemesi
1.2.4.1. y ve n sesleri
��{�}������Q}�����}&���{�}�{ �ad� Cebr�’ l apuy� aç didi 194.
�&����¸_��`�}&$���¹ ……. ……….bunlara sevgüyi saf 34.
�����������!��� ………. ………bunlar �em‘idür 29.
1.2.4.2. s ikizle�mesi
s ikizle�mesi örne�i metnimizde bir örne�i mevcuttur:
�{&�Q�_�}¤*&����}�_́�Q_���[�� Doymazs�n güne� �ss�s�na bes 1016.
&����}Q��$�±}�_́_�}{�$����|Q� Ol �y�met �ss�s�nda iy �al m 1321.
1.2.5. Ünsüz Dü�mesi
1.2.5.1. y dü�mesi
…….. {&�&��}�{�&���{������| Dürlü �lduzlar da� hem…… 185.
……. } ¤��}�[�{���*}���¬&��{�� Bil ki aldan �ra� old� ….. 656.
1.2.5.2. v dü�mesi
….. ���}�*��$}��[��&�{� ….. ….elin ba��na urd�…. 1190.
26
�K�NC� BÖLÜM
2. MORFOLOJ�K ÖZELL�KLER
2.1. �sim
2.1.1. Çokluk Eki
Çokluk eki –lar, -ler’dir. Ekin önceki yüzy�llar Türkçesinden ve bugünkü
yaz� dilinden farkl� bir durumu yoktur.
….. ��|��#����Q�����#}[�� Hem a�aclar yabra��nca…… 625.
….. �Q��[��$³������{�&�&� Nice �a�lar var-durur……… 1005.
�����������!��� ………. ………bunlar �em‘idür 29.
2.1.2. �yelik Ekleri
Eski Anadolu Türkçesi döneminde iyelik ekleri bir �eye sahip bulunmay�
bildirir. 1.ve 2. �ah�s teklik ve çokluk �ekillerinde daima yuvarlak, 3. �ah�s teklik ve
çokluk �ekillerinde ise düz ünlüdür.
�yelik ekleri �u �ekildedir:
Teklik 1. �ah�s: -m, -(u)m, (ü)m.
Teklik 2. �ah�s: -ñ, -(u) ñ, (ü) ñ.
Teklik 3. �ah�s: -�, -i, -s�, -si.
Çokluk 1. �ah�s: -muz, -müz.
Çokluk 2. �ah�s: -ñuz, -ñüz
Çokluk 3. �ah�s: -lar�, -leri.
27
……… �"�"���"��"#�$� Girü göñlüm göz…………….. 1120.
……. ������������%&������$ Senden oldu amumuz…….. 1299.
…… ��{��$�¶%���&���&��� Hem de atlar� uzun�………… 365.
2.1.3. �sim Tamlamalar�
2.1.3.1. Belirtili �sim Tamlamas�
Belirtili isim tamlamas�, bir mülkiyet, nispet ve aidiyet ifade eder. Bu
tamlamada ilk isim ilgi (genetiv) hali eki, ikincisi ise iyelik eki al�r:
….. ����&¨}��{����¤*&[¤����{# Anuñ evinden gö�e a�d�…… 122.
$¢}�]����&_¨&�&���}��{��Q�*$ Fa��ma’nuñ sözüni �ld� bey�n 471.
2.1.3.2. Belirtisiz �sim Tamlamas�
Belirtisiz isim tamlamas�nda tamlayan eksiz, tamlanan ise teklik üçüncü
�ah�s iyelik eki al�r. Bu tür tamlamalarda belli bir aidiyet yoktur. �lgi eki ta��mayan
isim genellikle ikinci ismin nev’ini, cinsini çe�idini bildirir:
&{�`�}�$�}����#}����&��&³��¢�� Gördi bal �rma��n� ol Mu��af� 416.
….. � _���&�}*�����¶�" �a sözün anlara …… 866.
2.1.4. �sim Çekimi
2.1.4.1. �lgi (genetiv) hali eki
�lgi hali eki ünsüz ile biten isimlerde –uñ,-üñ; ünlü ile bitenlerde –nuñ, -
nüñ’dür:
……. �'�����*"��"��� Bes senüñ çün gör……. 990.
… {&Q���&�º&�»}[���*» Dünyanuñ �üsnüne sen… 1288.
28
2.1.4.2. Yönelme (dativ) hali eki
Yönelme hali eki -a, -e’dir. Ünlü ile biten bir kelimeye geldi�i zaman araya
yard�mc�-y- sesi gelmektedir:
&�[���{�¤&Q��%[�|$� …… ………… ola kendüye tem�m 1574.
}��&�&`¨��¢$��}��}�{���&�}�Q�" Bir bölük k�fer iri�di ol yire 112.
2.1.4.3. Yükleme (akkuzativ) hali eki
Yükleme hali eki –i, -i dir:
………. �������#���%�����+ Virmi�em amus�n�……… 476.
Q����`�»�{�&Q�&���Q��}{�}�&©� Niçesi kendü yüzini �ld� �b 1198.
2.1.4.4. Bulunma (lokativ) hali eki
Bulunma hali eki –da, -de �eklindedir:
...... ����Q&{"��`&��* Uyuda gören…….. 1557.
….. �Q`�{"�Q�&�� …. …. gicede bilür….. 1626.
2.1.4.5. Uzakla�ma (ablativ) hali eki
Uzakla�ma hali eki –dan, -den �eklindedir:
………… ���0��������� ¼amudan itdi………..350.
�Q}&{���*���&���* ……… …… yüzinden iy cüv�n 1575.
2.1.4.6. E�itlik (ekvativ) hali eki
E�itlik hali eki –ça, -çe; -ca, -ce �eklindedir:
………….. � ���+���+��8���9 Seni sevdügince………..429.
29
�Q}&{¨Q��&���Q�[ ……….. ………….. yüz biñ düny�ca 612.
2.1.4.7. Yön (direktiv) ekleri
a. –ra, -re: …….. � �'��09��������% Bes ki �a�ra ç�d�… 1185.
���������+������� …… ……içerüden söyledi 194. b. –aru, -erü:
2.1.4.8. Vas�ta (enstrumental) hali eki
Vas�ta ekleri –�la, -ile; -la, -le ve –n’dir:
………… � �#<�����������9�+�=���>� Hem kit�blarla res�llara…… 764.
2.1.5. �sim Yap�m Ekleri
2.1.5.1. �simden �sim Yapan Ekler
- da�/ -de�: ………. � ���%�����? �y ar�nda�… 996. (ar�n-da�)
- cak/-cek; -çak/-çek …….. ��$>�����#�8��@ Z re kim gökcek…489. (gök-cek)
-l�k, -lik: ….. �� ������������%����� Ergiliklerden amu ...652. (egri-lik-ler-den)
�����9�����+�����$ �ol ki a�nasuz idi …… 842 (a�na-suz) -suz/- süz: …
2.1.5.2. Fiilden �sim Yapan Ekler
-ma/-me:……… � ����P��9 Y�rtma�a…….. 1476. (y�rt-ma-�a)
-en/-an: �����%�������� … … revnalar viren 83. (vir-en)
-�;-��/-i�: �Q�W���>���� … … �a���dadur 1389. (�a�-��-da-dur)
30
2.2. Zamir
2.2.1. �ah�s Zamiri
�ah�s zamirleri ben, sen, ol, biz, siz, anlar, olar’d�r. Eski Anadolu Türkçesi
metinlerinde �ah�s zamirlerinin bini, sini, sinün �ekilleri de vard�r.
…… �� ����>��������X���# U�da ben da� didüm…. 1615.
…. �������9������������ Çünki gördi anlar�….. 293.
2.2.2. ��aret Zamirleri
��aret zamirleri bu, �u, ol ve �ol’dur:
…… �&��}[`�}�&�»�&�Q��{ �un� ki ol söyledi…. 841.
….. ��&`�}Q[��$�{���&�&� �ol ki yalanc�-durur…. 1115.
2.2.3. Dönü�lülük Zamirleri
Dönü�lülük zamirleri öz, kendü ve kendüz’dür (kendü+öz):
���<��������>���������%��������� Her ki�i anda kendü na��n� görür 1125.
……. �������������[ Kendü �eklinde…….. 263.
….. ����������������$ Niçesi kendü yüzini….. 1198.
2.2.4. Belirsizlik Zamirleri
Bu dönemde; kimi, kimse, her ki, her birisi, biri, bir kaç�, kamu, kamus�,
kang�s�, cümlesi, niceler gibi pek çok belirsiz zamir kullan�lm��t�r:
��������\���������������������] Kimin i�y� ider kimin öldürür 585.
��%�<�+����������� ….. …amus� heybetlüler 957.
31
2.2.5. Soru Zamirleri
Soru zamirleri kim ve ne’dir.
��+9��������������9��$\�����������$ Ne sebebden böyle ma�z�n olduñuz 1044.
���������9�^����$�_��%��������%�^ Kimdür ol ki anuñ sözin �ld� ab�l 1118.
2.2.6. Ba�lama Zamirleri
Ba�lama zamiri “kim” ve Farsça’dan geçen “ki”’dir.
…. ����������^��̂��#�� Tendür ol bil kim bu….. 1266.
….. �����`[}�̀���* …. umar ki kervan…. 1214.
2.3. S�fat
2.3.1. Niteleme S�fat�
�9�������%^����>����$���Q]���� T� ki ol kara yüzi a�ardas�n 924.
�������#�`��]�8��������������� Gördi kim a� incüden çad�rlar� 494.
2.3.2. Belirtme S�fatlar�
�jq����������w��������>������� Ba‘��lar dördünci gökde didiler 506.
2.3.3. ��aret S�fatlar�
��aret s�fatlar� bu, �u, o ve birle�ik �ekilleri u�bu, i�bu, �ol, bu ve ol daha çok
kullan�lm��t�r:
……. �� �������]��#����� ��bu göñlüm itdi…… 665.
.... �%�x�9����9��������$� ‘I��la diñle bu sözi…. 847.
….. ��&}̀[���}�{&�&̀�{&| Bu gice bir dü� gördüm….. 908.
32
……. ��&�_�&���}̀| �ol söze kim…. 317.
2.3.4. Belisizlik S�fatlar�
…… 9��������������9��� Nice yigitler diye….. 1000.
….. <����9���� Her birine………. 1519.
2.3.5. Soru S�fatlar�
Soru s�fatlar� olarak kank� ve ne kullan�lm��t�r:
….. � 9�'��q�������� Bes ne sa‘y itdü…. 1733.
….. ������}{Q$���&�{� �an� ayda old�….119.
2.4. Zarf
Zarflar; fiillerin, s�fatlar�n, s�fat-fiillerin ve görev bak�m�ndan zarf
niteli�indeki kelimelerin anlamlar�n� zaman, ölçü, niteleme, yer, yön gibi çe�itli
bak�mlardan etkileyerek daha belirgin duruma getiren veya s�n�rlayan kelimelerdir.1
2.4.1. Zaman Zarflar�
��'���9������@���������� Bes ne gülmek saña bugün iy ki�i 1021.
�����������]X����&������W&���# Senden öñdin al� ben çok ��nadum 865.
…. $��[��$����������[���^�^ Yir yüzinden evvel bil….. 264.
2.4.2. Yer Zarflar�
…….. � ����������������� Girdi içerü rev�n…. 229.
……. �^������������������ Gel berü ver etegün…. 1394.
1Zeynep Korkmaz, Gramer Terimleri Sözlü�ü, Türk Dil Kurumu Yay�nlar�: 575, Ankara 1992, s. 178.
33
…... ��&�}̀[¡����{�Q*&>���&>}�{� Çünki ‘ar�tan yuaru �ld� 19.
2.4.3. Miktar Zarflar�
�������8�X������{�������{ Birisi da� ceberüt key i�it 1427.
…… ��&�}�`&©� Çok girüp……….. 238.
2.4.4. Tarz Zarflar�
��9�������8��8&��98��&������� Görmemisin cav cav nice geçer 8.
…… �������?�|�����}�� Bes güne� gibi olas�n…… 540.
2.5. Edat
Edatlar; yaln�z ba��na bir anlam ta��mayan; ancak isim ve isim soylu
kelimelerden sonra gelerek sonuna geldi�i kelimeyle cümledeki ba�ka kelimeler
aras�nda anlam ili�kisi kuran, gramer görevli müstakil kelimelerdir.2
Dilimizde Eski Türkçe döneminden beri var olan edatlar�n bir k�sm�, isim
ve fiillerden kal�pla�arak (gibi, göre, üzere vs. gibi) do�rudan do�ruya edat olarak
kullan�lan kelimelerdir. Bir k�sm� ise asl�nda isim, s�fat ve zarf olduklar� halde edat
gibi kullan�lan sözlerdir.3
2.5.1. Ba�lama Edatlar�
Ba�lama edatlar�, kelimeden küçük dil birliklerini, kelimeleri, kelime
gruplar�n� ve cümleleri biçim ve anlam yönünden birbirine ba�lay�p, onlar aras�nda
bir irtibat kurarlar.4
….. �̀���&��¨Q�[ Ger ola biñ…….. 14.
…. {Q{}�&`��}�|�%_�[ Didi çünkim asta………… 1059.
2 Zeynep Korkmaz, a.g.e. s. 51. 3 Mustafa Özkan, Türk Dilinim Geli�me Alanlar� ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, �stanbul 2000, s. 126. 4Bkz. Muharrem Ergin, , Türk Dil Bilgisi, s.352.
34
…. ��&��[����̀�}̀|Q Ola meger kim…. 1597.
….. Q�`��Q`½&{�&��}�}̀� L ki iki-dürür bilgil…. 1612.
2.5.2. Çekim Edatlar�
Çekim edatlar� genellikle sadece edat olarak kullan�lan kelimelerdir. Bir
ismin di�er bir kelime ile münasebetini tayin ederler.
��&�Q�©��`$&�*}�`��&�&[����{��� ��b z b� gün bigi ol �u‘le-d�r 212.
…… �������?��|����}�� Bes güne� gibi olas�n…… 540.
….. �&����[}>���{�Q}��}��̧ { Cümle bir and l içinde 607.
….. ¾��$&����̧��$Q&��* ¼amu içre yanuban……. 965.
2.5.3. Soru Edatlar�
Soru edatlar� ne ve ne ile ilgili kelimelerle kan�, aceb gibi kelimelerdir.
{Q{�}�����̀�$�{�*��¶#�{&#&¨� Didiler aña neden a�ladu�un 237.
… }��`�{`���"�}��&�*}�{� …. … iki rengde niçün �ld�…. 439.
…. >$Q������$&�}��&* Ya an� benüm içün…. 1325.
2.6. Ünlemler
Ünlem; konu�an�n korku, sevinç, ac�ma, �a�k�nl�k gibi her türlü duygu ve
heyecan�n� etkili ve k�sa bir biçimde anlatmaya, seslenmeye, ça��rmaya yarayan
kelime veya kelime gruplar�d�r.5
……. {Q{}��`�&��&| Didi iy gözüm n�r�……… 472.
….. &�{��$���¿Q���}_}* U�da ayt ma‘n sin…….. 662.
5Zeynep Korkmaz, Gramer Terimleri Sözlü�ü, Türk Dil Kurumu Yay�nlar�:575, Ankara 1992, s. 157.
35
2.7. Fiil
2.7.1. Olumsuzluk Eki
Her çe�it zaman ve sigalar�nda olumsuzluk eki olarak –me, -ma
kullan�lm��t�r. Olumsuzluk eki, fiil köküne getirilir, zaman ve �ah�s ekleri ondan
sonra gelir.
��8���$�]�������������������9�� Gücümüz yitmedügin yükletme sen 794.
�9����~���&������# ……. ……… saña l�y� görmedüm 828.
2.7.2. Fiil Yap�m Ekleri
2.7.2.1. �simden Fiil Yapan Ekler
-la/-le: …… �����{&��}�����}��[ Ba�ladu mi‘r�c�na…… 59 (ba�-la-du-)
-ar/-er: ��&���$��"�Q&����#�{��_}* …… …….ol kara yüzi a�ardas�n 924.( a�-ar-d-a-s�n)
2.7.2.2. Fiilden Fiil Türeten Ekler
-n: �}{��`��&��&{�}�Q� ….. ….bir da� göründi bil 263.(gör-ün-di)
-ar/-er:…. �&À�}�{������ ….. ……�ul� iderler ….. 816. (it-er-ler)
2.7.3. Fiil Çekimi
2.7.3.1. �ah�s Ekleri
Zamir kökenli �ah�s ekleri �u �ekildedir:
Teklik 1. �ah�s için: -am, -em, -van, -ven, -�n, -in kullan�lm��t�r.
Teklik 2. �ah�s için: -s�n, -sin ekleri kullan�lm��t�r.
Teklik 3. �ah�s için: -lar, -ler ekleri kullan�lm��t�r.
36
Çokluk 1. �ah�s için: -uz, -üz; - vuz, -vüz ekleri kullan�lm��t�r.
Çokluk 2. �ah�s için: -s�z, -siz ekleri kullan�lm��t�r.
Çokluk 3. �ah�s için: -lar, -ler ekleri kullan�lm��t�r.
…. ����&¨}�%_����{*&$¡¯|}�¿ Va�luñ isterven du‘�m it 27. (iste-r-ven)
….. $%&��Á�&��Ã��%��"& T� olavuz ha�retüñde…. 1223. (ol-a-vuz)
�yelik eki kökenli �ah�s ekleri ise �unlard�r:
Teklik 1. �ah�s: -m
Teklik 2. �ah�s: -ñ
Teklik 3. �ah�s için �ah�s eki kullan�lmam��t�r.
Çokluk 1. �ah�s:-k
Çokluk 2 �ah�s: -ñuz- ñüz
Çokluk 3 �ah�s: -lar, -ler
���$�¯�}{�&�`&� …….. ………..nam�z �lduñuz 942. (�l-du-ñuz)
…. ¢���}�{�"������ …… …… far idemezler…… 1596. (it-e-mez-ler)
2.7.3.2. �ekil ve Zaman Ekleri
Fiillerde basit çekim, bildirme ve dilek kipleri olmak üzere ikiye ayr�l�r:
2.7.3.2.1. Bildirme Kipleri
2.7.3.2.1.1. Görülen Geçmi� Zaman
Görülen geçmi� zaman eki –d�, -di, -du, -dü’dür.
….. ¢�]$}[���`&{�}{}`Q}| F���ma güldi didi kim…468. (gül-di)
37
…. #���¢}{�&| …… …… �afr �ldum….. 704. (k�l-du-m)
2.7.3.2.1.2. Ö�renilen Geçmi� Zaman
Ö�renilen geçmi� zaman eki –m��, -mi�’tir.
…. Q���"}̀�`|&��}{���}�� Z re kim görmi�di an�…. 1485. (gör-mi�-di)
…. ��&�}̀[�}��Q��| Çünki içmi�em…. 1705. (iç-mi�-em)
….. �`�Q}������� Geymi� anlar….. 113. (giy-mi�)
2.7.3.2.1.3. Geni� Zaman
Geni� zaman ekleri –ur, -ür, -ar, -er, -�r, -ir �eklindedir.
…….. �̀`����[_����&Q����� Ger geçerse ol yanar… 551. (geç-er-se, yan-ar)
…. ���{�*�}>�� …… ….. andan ç�kar….. 170.
2.7.3.2.1.4. Gelecek Zaman
Gelecek zaman eki –�sar ,iser �eklindedir.
}̀}{|}_QQ�����*��_&�� …. ……kim diyiserven res�l 529. (di-y-iser-ven)
Q}�}����Q��}_�� …….. …….yimi�ler viriser 1322. (vir-iser)
2.7.3.2.1.5. �imdiki Zaman
�imdiki zaman� kar��lamak için özel bir ek bu dönem içinde
kullan�lmam��t�r.
2.7.3.2.2. Dilek Kipleri
2.7.3.2.2.1. �stek Kipi
�stek kipi –a, -e’dir.
38
[���_&�Q�Q��|}�`±�_��̀$ …. …..ne söyleyem �ikmet saña 1728. (söyle-y-e-m)
2.7.3.2.2.2. Emir Kipi
Her �ah�s için ayr� as�ldan gelen ekler kullan�lm��t�r.
Teklik 1. �ah�s için: -ay�n, -eyin kullan�lm��t�r.
Teklik 1. �ah�s için: Bazen eksiz, bazen ise –g�l, -gil kullan�lm��t�r.
Teklik 3. �ah�s için: -sun, -sün kullan�lm��t�r.
Çokluk 1. �ah�s için: -alum, -elüm kullan�lm��t�r.
Çokluk 2. �ah�s için: -ñ, ñuz, ñüz kullan�lm��t�r.
Çokluk 3. �ah�s için: -sunlar, -sünler kullan�lm��t�r.
…… {��̄{}[��*$���#���}� ……derd ile �n a�la��l 1744. (a�la-��l)
….. �����&{�"{&�����&�|}� …. …. ma��da dönelüm biz… 501. (dön-elüm)
¡��$��|����}*{QQ��&| …….. …..‘�lem ma�allin diyelüm 1445. (di-y-elüm)
��>��Q$Q}*������� …….. ……�alayay�n anlar� 448. (sakla-y-ay�n)
2.7.3.2.2.3. Dilek-�art kipi
Dilek- �art kipi –sa, -se’dir.
….. �����&�}%_�[}�� Ärzu itse bil……1496. (it-se)
��&*&`���³&�_#�[�̀��}̀�©�$�&���&� Çün güne� �o�sa kev�kib m�t olur 533. (�o�-sa)
2.7.3.2.2.4. Gereklilik kipi
Eski Anadolu Türkçesi metinlerinde gereklilik kipi için kullan�lan ayr� bir ek
yoktur. Ço�u zaman dilek-�art kipine “gerek” veya “gerekdür” kelimeleri getirilmek
suretiyle yap�lmaktad�r.
39
&��Å%&`|��$�{Q{¨}� ..... ……….ümmetüm gerek didi 988.
… ��&���&Q�}�̀�`{&� ….. …. ol n�r� gerekdür….. 14.
2.7.4. Fiillerde Soru �ekli
Soru eki –m�, -mi’dir. Ekteki ünlü daima düzdür.
……. }� ���{&��{��`��̀$ ��ledüñ mi di baña…… 1314.
… ��¡$���%�>��[}�&{¨ …. ……cema‘�tle mi k�lduñ…. 912.
2.7.5. Birle�ik Fiiller
Birle�ik fiil, bir yard�mc� fiil ile bir isim veya fiil unsurunun meydana
getirdi�i kelime grubudur. �sim ve fiil unsuru önce, yard�mc� fiil sonra gelir.
��*$}Æ}�`��¶Q�{&&̀��¨&���}���|$ Beni Èikr eyledügüñ n�r iy im�m 1324.
��Q¨���}`�}�|&%����_��}{��"*$� Berk yap�� kim urtaras�n anda c�n 11.
40
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
M�RAC-I NEB� (MET�N)
94 B
H�zihi’l ���‘atü f� bey�ni tenezzüli’l �a���ati’l Mu�ammediyyeti fi’l ‘�lemi’t taf��li’l elle hüve’l ‘�lemü’l keb�rü’l müsemm� bi’l ins�ni’l keb�ri fi’� ��l��i’l me��yi�i ve fi’l ‘�lemi’l icm�li’l le�i hüve’l �lemü’s �a �ru bi’l ins�niyyi ve f� bey�ni enne’l kel�me’l �lem�ne müteb�yinine ve mün�sib�ne …………1
1. Girü göñlüm ba�r� u� �a�d� iy y�r
‘Älemi ba�dan ba�a itdi sebze-z�r
2. Ol �eker kan� girü o� söyledi
�ekerin �erbet rev�ne eyledi
3. ¼��i-yi c�n� berü �al iy �ar f
T� bu �erbetden içüp olsun �ar f
4. Kim bu �erbetden içerse c�m-� pür
¼ola ba�dan aya�a Èev ü sür�r
5. �erbet ol �erbet-dürür vire �af�
Göñlünüñ b���n� ide pür �af�
6. Çünki göñlüñ �ola ol env�r-� �a
‘Älemeyni idesin sen bir vara
7. Bilesin ol ‘�lemi b� du��n
Hem da� bu ‘�lemi f�n du��n
8. Görmemisin cav cav nice geçer
1 Bu k�t’a hakikat-� Muhammediye’nin me�ayihin �st�lah�nda insan-� kebir diye de isimlendirilen âlem-i kebir olan âlem-i tafdil ve insani diye de bilinen âlem-i sa�ir olan icmale ini�inin beyan� ve âlemin kelam�n�n beyan� hak�ndad�r.
41
U� görürsin bunda onanlar göçer
9. Çün gidersin iy ar�nda� �l yara
Bil ki ol ‘�lemdurur menzil �ura
10. Cem‘ it �un� ki alup gidesin
Éatup ol �a�retde a��� idesin
11. Ol res�lüñ d�menine iy cüv�n
Berk yap�� kim urtaras�n anda c�n
95 A
12. Urd� bir �a�a külünk ol ç�d� n�r
Gördi ümmet irecek yiri iy ��b
13. Yüzinüñ nur� yaar k�firleri
�öyle kim �ey��n’a at�lur �ih�b
14. Ümmete ol n�r� gerekdür ya n
Ger ola biñ m�hit�b u �fit�b
15. Çünki ol ��h-� ‘Arab ‘�leme �ald� �l�ç
Dökdi k�fir an�n� hemçün ���r
16. Yad� k�fir evlerini ol �ab b
Bes mu� ‘ oldu aña amu ri�b
17. Ulu sul��ndur Bur�’a bindi çün
Cebr�’ l ol dem aña dutd� rik�b
18. Çünki mi‘r�ca rev�n old� res�l
�amu göklerde aç�ld� aña b�b
42
19. Çünki ‘ar�tan yuaru �ld� güz�r
Dost cem�linden götürdi ol ni�b
20. Didi iy göñlü �ab büm saña ben
Bil �ef�‘at virmi�em yevme’l �is�b2
21. Z -res�l z -hab b z -mün r
Ki old� amulardan ol a’l -cen�b
22. Y� res�lall�h �ef�‘at eylegil
Ben �a‘ife t� ki çekmeyem ‘aÈ�b
23. �ñlerem gündüz gice u� z�r olup
‘Ankeb�t evine çün dü�di Èüb�b
24. Va�luña çün ç�re bulmadum �ab b
‘I�uñ evinde çalarven çün reb�b
25. Çünki �midüm �alebde va�luñ�
L�-cirem fürat od� �ld� keb�b
26. Ger bu füratde baña va�luñ �uy�n
Virmez iseñ u� yürek an� �ar�b
95 B
27. U�da a�am vatidür aldurdum el
Va�luñ isterven du‘�m it müstec�b
H��ihi‘l- ���‘atü f� med�i‘l-�li ve‘l-a��bi r�dv�nu‘l-l�hi aleyhim ecma‘�n3
2 K�yamet günü. 3 Bu k�t’a Rasullah’�n ali ve ashab�n�n “Allah hepsinden raz� olsun” medhi hak�ndad�r.
43
28. Äline ����b�na dah� iy ��b
Kim bulara �a’dan old� fet�-i b�b
29. D n ilinüñ belki bunlar �em‘idür
�tdiler k�firlere dürlü 'i�b
30. Sözleri �atlu-durur yüzleri �n
“Tayyibü’l ecs�m ž�hirü’l lüb�b”4
31. Ol res�le çün bular y�r old�lar
Old� �sl�m d ni bil ‘�li-cen�b
32. Sünneti ne�r itdiler yiryüzine
Éaçd�lar ra�met �uy�n hemçün �b
33. Ma�r�-� m�h-� �er ‘at old�lar
Bunlara �ems-i �a at �ld� t�b
34. Her ki �ld� bunlara sevgüyi ��f
�av�-� Kevser5’den içe �eksüz �ar�b
H��ihi‘l ���‘atü f� tefs�ri �avlih� Te‘�l� sb��ne‘l-le�� esr� b� abdh�6
35. Fa�l-� bismill�hirra�m�nirra� m7
Bil kim oldur genc-i esr�r-� �ak m
36. Çün dilüme geldi ol genc-i �uÈ�
Bes nice olas�ven �a’dan cüd�
37. Didi �a “ene cel s men Èeker”8
4 Bedenlerin güzeli ve akl�n ortaya ç�k��� 5 Cennet’te bulunan bir �rma��n (havuzun) ad� 6 Bu k�t’a Allah Teala’n�n Sübhane’l –lezi esra bi abdhi ayetinin tefsiri hakk�ndad�r.(�sra suresi 1.ayet) 7 Rahman ve rahim olan Allah’�n ad�yla sözünün fazileti
44
Ban� Èikr idenleyem iy b -aber
Ve fi’l- �aberi ��le‘ll�hu Te‘�l� ene cel�sü men zekere‘l-�ad�s9
38. Çünki tevf �a’dan old� bize y�r
Diñle dürlü genci deyin ��ik�r
96A
39. Ma‘n dery�s�nda çünkim ben yüzem
Ma‘n -i �b yüzine cevher dizem
40. Girü mürg-i c�n ser-���z eyledi
�udüs b���n alup �v�ze eyledi
41. Per aub bu gökleri geçmek diler
Ol �ar�b-� l�-yez�l içmek diler
42. �erbet ol �erbet-dürür b� �ar�b
Oldurur ‘umr�n� alan� ar�b
43. Çün ar�b olur bu deyr-i mu‘teber
Sa‘y �l kim �las�n bundan güÈ�r
44. Çün bu düny�y� elüñden iresin
Giçesin efl�k� dosta iresin
45. Bu muhabbetdür seni v r�n iden
��bu f�n mülkde ser-gerd�n iden
46. �o bu zehri gel berü �ehd eyle o�
8 Ben beni anan�n yolda��y�m 9 Allah Teala’n�n “Ben beni zikredenin yolda��y�m” haberi hakk�ndad�r.(Kudsi Hadis)
45
Žulmeti o sa‘y �l n�r isde o�
47. Çünki yanuñda ar�b-� �ay�t
Sen rev� m� olas�n f ‘ž-žulumet
48. U�da �o�m��dur girü ol �fit�b
¼a�uñ� la‘l eylegil cehd it iy ��b
49. Bi�ür ol yimi�lerüñi oma �m
T� ki �unula saña bi �olu c�m
50. Bes ki sen iks r-i �a’� bulas�n
Min cismi cümle altun �las�n
51. �al içinde olas�n ‘�li-cen�b
U� didüm vall�hu a‘lem bi’�-�av�b
52. Çünki yodur bu söze p�y�n iy y�r
Diñle ma��d� idelüm ��ik�r
53. Diyelüm kim ol neb ler serveri
Nice ke�di i�bu yidi çenberi
96 B
54. Nice buld� urb-� “ev edn�”10ya yol
Niceyi �a�ret an� �ld� ab�l
55. �delüm bir bir bu a�v�li bey�n
Ol �ehüñ mi‘r�c� s�rr�n o� ‘ay�n
10 Bir makam ismi (Allah (c.c.)’a Kâbe Kavseyn’den daha yak�n olma makam�). Bkz. Cürcânî, Seyyid �erif, Arapça-Türkçe Terimler Sözlü�ü, Bahar Yay�nlar�, �stanbul 1997, s. 177.
46
56. Seyr idelüm gögleri bir bir lat f
Ke�f idelüm dürlü esr�r-� �er f
57. Ger bu dürri n�� iderseñ iy cüv�n
�eksüzin seyr idesin nüh �sum�n
58. Ol res�lüñ mevlidi atm old� çün
Ba�ladu mi‘r�c�na iy È�-fün�n
59. Diñle�il �ur‘�n icinde ol e�ad
Didi “süb�ane‘lleÈ esr� bi‘abd”11
��le‘ll�hu Te‘�l� süb��ne‘llež� esr� bi abdih� leylen mine‘l Mescidi‘l �ar�m ile‘l- Mescidi‘l-A��‘llež� b�rekn� �avleh linüriyehu min �y�tin�12 60. Ya‘n tesb � iderem �a’� iy im�m
Tesb � itmeklik naay�sdan tem�m
61. Eyle Allah ki ulun� bir gice
Seyr itdürdi Bur� üzre iy oca
62. Mekke’den Beyte‘l Muaddis’e tem�m
Gicenüñ ba‘��nda vard� ol hüm�m
63. Eyle beyti kim anuñ çevre yan�n
Eyledüñ �olu bereket iy em n
64. Yimi� a�ac� m� anuñ çevre yan�
R��at olur an� görenüñ can�
11 Kulunu geceleyin yürüten Allah (c.c.)’� zikrederim. 12 Bir gece, kendisine ayetlerimizden bir k�sm�n� gösterelim diye (Muhammed) kuluna Mescid-i Haram’dan, çevresini mübarek k�ld���m�z Mescid-i Aksa’ya götüren Allah noksan s�fatlardan münezzehtir.( �sra Suresi 1. ayet.)
47
65. Hem �ehirler ulu ni‘metlü-dürür
Ol Filistin Dimi� ard�ndadur
66. Evliy�lar ma‘bedidür ol mek�n
Hem da� ol va�ye muhbi�dür ‘ay�n
97A
67. Ni�e seyr itdürdük ol ul� gice
Ni�e a�durdu biz an� mi‘r�ca
68. T� ki gökde yerde gizlü ne ki var
Gösterevüz ol ula biz ��ik�r
69. Bil ki A�� ma‘nisi eb‘ad iy cüv�n
Mekke’den �r günlük ol �ra iy c�n
70. Mekke al� seyre ink�r eyledi
�a “sem ‘am hem ba� ram”13 bes didi
��le‘ll�hu Te‘�l� inneh’s-sem�‘ul- ba�r14
71. Ya‘n i�idürmege al ink�r�n�
Hem görür k�firlerüñ �a k�r�n�
72. T� buña dek �yetüñ ma’nisidür
Bunda bir o� nükte vardur hemçüdür
73. Ya‘n bu �yetde ��ha ul didi
�a saña �efat idüp ayduñ yidi
13 “��iten ve bilenim”. �sra Suresi 1. ayetin bir k�sm�. Ayetin tamam� �u �ekildedir: “Allah Teala her �eyi i�iten ve bilendir.” 14 Allah Teala her �eyi i�iten ve bilendir.(�sra Suresi 1. ayet)
48
74. Zir� ‘Ìs�’y� göge ref‘ itdi çün
Niceler orta� didi iy Èü-fün�n
75. Niçeler da� o�l� iy y�r
Niçe ort��� didi ��ik�r
76. Çün res�li göklere ref‘ eyledi
Ol �ab be l�-cirem ulum didi
77. Ol neb nüñ ümmeti t� azmaya
¼amu zenc rine nefsin dizmeye
78. Hem de bu �yetde �a “leyl�” didi
Ol �eneviyye sözin redd eyledi
79. �a’� iki dirler anlar iy piser
Birisi ayr� yaradur biri �er
80. Dirler anlar ayr� gündüz yaradur
Hem de gice bil ki �erri döridür
81. Bil ki �a ayr ulus�n �ld� gice
Ol �ehüñ mi‘r�c� ‘ar�dan yüce
97 B
82. T� bileler ayr� �erri yaradan
Ol-durur bu amu tert bi iden
83. Nice giceyi gündüzi oldur döriden
Yiryüzine dürlü revnalar viren
84. Bir-dürür yodur �er ki mi�li anuñ
49
��lii ol on sekiz biñ ‘�lemüñ
85. Diñle �yetde bel��at var va�l-� y�r
�ltif�t itdi z re �a ��ik�r
86. Lafž-� ��yet Èikri �ld� evvel�
Lafž-� mütekellim añd� ��niy�
87. Í�li�en ��yet �am rin söyledi
Bes ki �yetde bel��at eyledi
88. Zih sul��n dürlü �an‘atlar bilür
�avli f ‘linde ne dilerse �lur
89. Kime ikr�m idüben göge a�durur
Kimine �lur sa�a� yire urur
90. Kimine mi‘r�c bal� arn�n �lur
Kimine ¼�r içre tecell irgürür
91. Kimine od� gülist�n �lur iy y�r
Kimini ‘ar��da ider cilve-d�r
92. Çünki �yet ma‘n sin �all eyledüm
Dürlü nükte o� ma‘�n söyledüm
93. Bes nüzüline sebeb nedür diyem
Ol neb mi‘r�c�n� nažm eyleyem
94. Key ula dut kim budur nažm-� ley�l
�amu göñülden sürer dürlü mel�l
50
H�zihi’l- ��t‘a f� bey�ni sebeb-i nüzli‘l-�yeti ve enne’l-l�he ersele Cibrile ile’n-neb�yyi alla‘ll�hu aleyhi ve sellem me‘a‘l- Bur�� ve asele �albeh ve s�ra ile’l- Beyti’l- Ma�dis15
98 A
95. Girü mevce geldi ol dery�-y� n�r
��ld� c�num alvetini pür-sür�r
96. Ol deñiz incüleridür ma‘n u�
Bu �adef göñlüm leb-�-leb �old� o�
97. Çünki c�num a�l� ol dery�-durur
L�-cirem andan yiti�ür mevce n�r
98. Çünki geldi n�r-� mevce fevc fevc
C�n hüm�s� bes ki gitdi s�y-� evc
99. Girü a�l�n añd� ol ��vus-� c�n
Seyr �lmal� diler bes l�-mek�n
100. Z re her fer‘ a�l�n� ��l b-dürür
Bu sözi añlar �u kim ��l b-dürür
101. Çün bu ‘�lem iki �� old� iy y�r
Her buda ç�d� bir evden ��ik�r
102. Biri ç�d� cennet evinden la� f
Zühd-i tav�s�yla olm�� ol �er f
103. Birisi d�za evinden ç�d� bil
Pür Îel�let pür �e�vet ol Èel l 15 Bu k�t’a ayetin nazil olu�u ve Allah Teala’n�n Cebrail ve Burak ile beraber Nebi (s.a.v.)’e göndermesi, kalbini y�kamas� ve Betü’l Mukaddis’e götürülmesinin beyan� hakk�ndad�r.
51
104. �eksüzin döner budalar a�l�na
Bil iri�ür a�l�nuñ ol va�l�na
105. N�r irer n�ra o žulmet žulmete
‘Ä� olan n�ra z�hid cennete
106. Bes res�l ‘ar� üzre seyr�n eylese
Gökler ile bile devr�n eylese
107. Ne ‘aceb ola an� �añlayalar
Cümle k�fir an� tekÈ bleyeler
108. Külli �ey �lur rüc�‘ a�l�na bil
Ol res�l didi bu sözi iy al l
109. Diñle imdi ol res�l mi’r�c�n�
Ol yüzi görklü cih�n mu�t�c�n�
98 B
110. Burada bir o� aber virem diñlegil
Äyet inmege sebebdür añla��l
111.Ya‘n ol �ems-i cih�n m�h-� mün r
Mescid içre oturm��dur ol be� r
112. Bir bölük k�fir iri�di ol yire
Anlaruñlayd� Eb� Cehl16 iy yara
113. Geymi� anlar a�las ü dib� iy y�r
16 Esas ismi Ömer olup peygambere kar�� a��r� dü�manl��� nedeniyle kendisi ne cahilli�in babas� anlam�na gelen bu künye verilmi�tir.
52
¼až� atlar üzre olm��lar süv�r
114. Didiler ki y� Mu�ammed sen nice
�ala pey��mber olas�n iy oca
115. Kim fa rsin yo senüñ m�l ü met�‘
¼až� atlar hem da� bost�n ü b��
116. Ger bu da‘vaña señün ��d olad�
Bizcileyin m�l ü azneñ �olad�
117. Ïu��alu olup öri durd� res�l
Ümmih�n evine vard� mel�l
118. Bes ki “sub��nelleÈi esr�”17y� didi
B -nih�yet millet aña ‘ar� eyledi
119. Var-durur hem itil�f eydem i�it
�an� ayda old� mi‘r�c iy yigit
120. �bn-i ‘Abb�s18 o� riv�yet eyledi
Ol reb ‘ül-evvel ay�nda didi
121. Çün dü�enibe gicesinde üç sa‘at
Geçmi� idi kim aç�ld� öñü tat
122. Ümmeh�n kim ‘Al ’nüñ ut� bil
Anuñ evinden gö�e a�d� al l
123. Bir avülde bil Receb ay�nda-d�
Kim yigirmi yidi gicesinde-di 17 Kulunu (Hz. Muhammed) bir gece yolculu�una ç�karan o münezzeh Allah ki kulunu mescidi Haram’dan Mescid-i Aksa’ya gece yolculu�una ç�kard� (Miraç Ayeti) 18 Peygamberimizin amca�n�n o�lu sahabenin me�hur tefsircilerindendir.
53
124. Bir avülde cum‘a gicesi iy cüv�n
Hem Rama��n ay� leyl-i adrim iy c�n
99 A
125. Girü yirine odular iy cüv�n
Bitdi ol yaru yiri ol dem rev�n
126. Neyçün albini anuñ yard�lar
Ni�e man-�la an� p�k itdiler
127. T� ki ola albi anuñ �yine
�a görine anda hem her �yine
128. Hem da� �bil ola bilmege ol
�un� kim bilmege ‘�cizdür ‘u�l
129. �ki kez albin yud�lar iy cüv�n
�kisin da� didüm saña ‘ay�n
130. Çünki p�k old� res�l ol dem iy c�n
Çekdi Cebr�’ l Bur�’� o� rev�n
131. Didi Cebr�’ l ki iy yüzi amer
K�firüñ var ise u� t�c ü kemer
132. U�da saña t�c ü �ulle vü Bur�
Bin ki seyr�n idelüm iy yüzü a
133.T�c ü �ulle geydi geldi ol res�l
T� Bur�’a bine anda ol u��l
54
134. Bes Bur� ol demde söyledi iy y�r
Kendi derdin itdi anda ��ik�r
135. Didi baña binmez ill� kim neb
Ol Mu�ammed H��im ’dür ‘Arab
136. Hem �urey� Eb�a� ���ib-kel�m
‘Ä�� u b -ç�resiyem iy im�m
137. Bes aña didi res�l kim iy Bur�
Ol Mu�ammed benvenin iy yüzi a
138. Ol Bur� aña didi kim y� al l
��cetüm var �a�retüñe bellü bil
139. Ya‘n unutma �y�metde beni
Binmegil ayru Burak’a iy �an
99 B
140. Bes neb añun sözin �ld� ab�l
Bindi ol dem Bur�’a ol res�l
141. Dutd� Cebr�’ l rik�b�n ol zam�n
Ï��iye götürdi M k�’ l iy c�n
142. Oldular Beyt’ül Muaddis’e rev�n
Yolda ne gördi i�it ��h-� zam�n
143. Éa� u �oldan geldi aña �v�z iki
Y� Mu�ammed diyü ‘al� rislik
144. Ya‘n arun git diyü �v�z i�idür
55
Éa� u �oldan bamaz aña yügürür
145. Gider-iken gördi bir ’avrat gelir
Aña arun git diyü el uzadur
146. Ol ki�i de ad hemçün servi-v�r
�o� bezenmi� ol �r� ��vus�-v�r
147. A�las u È b� zebercedd ile ol
Renk renk düzmi� özini hemçü gül
148. P�yi al�l desti abrincen �olu
Aña gönül virdi her ki old� delü
149. Niçe zülf ne ber-d�r eylemi�
Niçe na��na dil-d�r eylemi�
150. Niçeyi si�r ile mecn�n eylemi�
Niçeyi mekr ile ma�b�n eylemi�
151. Ol ‘ac�ze b -girdür �add�redür
‘Ä���na bil kim ol mekk�redür
152. Žahir ma�b�n añun içi ar�b
�ehdi a�u hem �ar�b�dur ser�b
153. Her kim anuñ �a��na �ld� nažar
Bil kim ol c�n milkine �ld� güÈer
154. Bes res�l �a��na �lmad� nažar
��ld� ol Beyt’ül Muaddis’e güÈer
56
100 A
155. Mescid-i A��’ya çün iri�di �ab b
�ki rik‘at �ld� sünnet ol �ab b
156. Bes didi Cebr�’ l kim y� güz n
��idüben gördügümdi iy güz n
157. Cebr�’ l didi sa�undan gelen ün
Bil Yeh�di azdurur iy Èü-fün�n
158. Ger ol �v�ze sen ib�l itsedüñ
Hep Yeh�di olurd� ümmetüñ
159. Hem �u ‘avrat kim saña uzatd� el
Nicelerüñ �n�na boyad� al
160. Dünyedür ol ger aña meyl itsedüñ
Azar idi dünya sevüp ümmetüñ
161. Düny� sevüp �iret bulmaz idi
Hiçbiri cennet �aleb �lmaz idi
162. Ba‘de-z�n getürdiler iki ade�
Biri süd biri süci virür fera�
163. Bes ki Cebr�’ l didi kim y� �ab b
�an�s�n dilerseñ içg�l y� �ab b
164. Süd ade�in içüp irdi �ikmete
Didi Cebr�’ l “esbate’l fi�rate”19
19 Sen f�trata uygun davrand�n.
57
165. Ya‘n virdüñ ümmete �sl�m m�n
Süci içseñ amu azard� iy c�n
166. Ba‘de-z�n getürdiler mi‘r�c-� c�n
Bil ki mi‘r�c ma‘n sidür nerdüb�n
167. Nerdüb�n� kim an� göz görmedi
‘Al u fir ü fehm aña hiç irmedi
168. Bir avülde ol gümi�dür iy cüv�n
Bir avülde hem da� altun iy c�n
169. Bir avülde bil kim ol a incü hem
Bir avülde n�r idi iy mu�terem
100 B
170. Bil ki dördüncü avl �adur hem�n
Bil göge andan ç�kar r��-� rev�n
171. C�n bedenden çünki ç�a iy �er f
Bil a�ar ol nerdüb�na o� la� f
172. Meyyitüñ gözi aña baaalur
Gözi n�r� c�n� ard�nca varur
173. Böyle dimi�dür bu sözi ol res�l
U�da tar r eyledüm �l��l ab�l
174. Z -res�l kim nerdüb�n� c�n u c�n
�o� adem ba�uban�n old� rev�n
175. Z re ba�dan aya�a c�n idi ol
58
Yosa ma��� n�r idi iy pür u��l
176. Ümmet-iseñ ‘���la di el-�alav�t
T� ki ire c�nuña nev nev �ay�t
H�zihi’l -���‘a f� bey�ni‘n- neb�yyi urci ile’s sem�v�ti ve ra� fiha’l enbiy�’ alavatu’ll�hi �leyhim ecma‘�n ve ra� Cebr�’�l f� retih� ve sidrate’l münteh�20
177. Girü c�num �ld� c�n�n�n �aleb
�tdi gevher girü hem k�n�n �aleb
178. Girü ol �ayyad-� ‘�lem b�z�n�
Da‘vet idüp �ld� ol perv�z�n�
179. Keklik ü �urraç ider kimi �ik�r
Kimisünüñ u�da min�r�nda m�r
180. “�rci‘�” sözüni çün g�� ideler
�a�rete perv�z uruban gideler
181. Sa’y �l keklik ü �urraç alas�n
�a�rete iltüp yüzi a� olas�n
182. Düny� bir anb�ra beñzer içi b�d
Anda b�d isteyenler olmaya ��d
101 A
183. Dünyeden m�l isteyen old� Èel l
Her ki bunda cüst cüst old� �al l
20 Bu k�t’a Nebi’nin göklere ç�kar�lmas�, orada nebileri görmesi “salavatullahi aleyhim ecmain” , Cebrail’i ve S�dretü’l Münteha’y� asli suretinde görmesi hakk�ndad�r.
59
184. Bil fera� anda-durur bunda mel�l
Hem a at ol-durur budur ay�l
185. �öyle kim görseñ �u içre sen iy ��b
Dürlü �lduzlar da� hem m�h-i t�b
186. Ay ü �lduz gerçi görinür la� f
L ki anda nesne yodur iy �ar f
187. Bes mi��li düny�nuñ budur iy y�r
Ol hüsn ‘aksidür bu ��ik�r
188. Gel ay�li o sen ol ub� istegil
Gölgeyi o add-i �ubi istegil
189. Na�� o na��� �l��l sen �aleb
É�ni‘i üste �uni‘ üçün çekme ta‘ab
190. T� melek gibi olas�n o� rev�n
Saña cevel�n-g�h ola bu �sum�n
191. Ol res�le girçek ümmet olas�n
T� ki va�l�na �a’uñ yol bulas�n
192. Diñle imdi ol res�l� k�r-d�n
Göñüllere nicesi old� ol rev�n
193. Çünki c�n mi‘r�c�na a�d� o ��h
�rdi düny� gö�ine ol demde m�h
194. �ad� Cebr�’ l apuy� açd�-d�
Aña der-b�n içerüden söyledi
60
195. Didi kim kimsin bileñce iy y�r
Cebr�’ l didi yü A�med’di ��ik�r
196. Didi kim “ni‘m e’l-mec ’”21 y� Cebr�’ l
Açd� apuy� gelüñ dir y� al l
197. Girdiler düny� gö�ine iy �ar f
Ço ‘ac�yib gördi anda ol �er f
101 B
198. Gördi pey��mber anda ol ulu
Ha at�ndaki �er f ü batulu
199. Didi Cebr�’ l aña virgil sel�m
Bu-durur Ädem �af� bil y� im�m
200. Bes sel�m virdi aña ol Mu��af�
Didi Ädem mer�ab� iy mücteb�
201.�ayr-� madem gel�il iy ��li o�ul
Bil ki sensin rav�a-� r�Îv�n-� gül
202. Bes kim ol gögün melekleri sel�m
�tdiler an� ziy�ret iy hüm�m
203. Her ‘ac�yib ki var anda gördi ol
Seyr idüp ikinci göge irdi ol
204. �ad� Cebr�’ l apuy� söyledi
�apuc� �ord� ki kimlersiz didi.
21 Ne güzel bir geli�.
61
205. Cebr�’ l didi benem u� Mu��af�
Didi kim ni‘me‘l mec gel iy �af�
206. Bes ikinci gö�e girdiler rev�n
Anda gördi iki pey��mber o c�n
207. Cebr�’ l didi res�le vir sel�m
‘Ìs� vü Ya�ya bu iki iy hüm�m
208. Bes res�l ikr�m ile virdi sel�m
Didi anlar gel�il iy ayr‘ül- en�m
209. Ol gö�üñ da� melekleri iy c�n
�tdiler an� ziy�ret iy cüv�n
210. Ol gö�i gezdürdiler an� tem�m
Bes üçünci gö�i irdi ol im�m
211. �apus�n anuñ da Cebr�’ l em n
Açduruban gördiler iy p�k-ü d n
212. Anda da� bir neb gördi ��ik�r
��b z b� gün bigi ol �u‘le-d�r
102 A
213. Girü Cebr�’ l didi vir�il sel�m
Bu-durur Y�suf ya n iy n k-ñ�m
214. Bes res�l aña da� virdi sel�m
Didi Y�suf mer�ab� gel iy hüm�m
215. Ol gö�üñ amu melekleri da�
62
��ld�lar an� ziy�ret iy a�
216. Anda da� çok ‘ac�yib gördi ol
Seyr idüp dördünci gö�e irdi ol
217. Ol gö�in apus�n� da Cebr�’ l
Acduruban girdi anda ol al l
218 Anda da� gördi bir ��h-� güz n
�a at�nda key �er f key em n
219. Didi Cebr�’ l sel�m vir y� em n
Budur �dr s ar�nda�uñ bil ya n
220. Bes aña i‘z�z-�la virdi sel�m
Didi �dr s mer�aba gel y� im�m
221. Ol gö�üñ melekleri da� iy y�r
‘�zzet idüp �açd�lar aña ni��r
222. Bes ki ol gö�i tem�m gezdürdiler
Hem be�inci gö�e añ� irgürdüler
223. An� da� Cebr�’ l t z açdurur
Ol �ab b ile bile anda girür
224. Anda da� bir neb gördi ol �er f
Didi Cebr�’ l sel�m vir iy la� f
225. Bu-durur H�r�n ya n bil iy im�m
Bes res�l ol dem aña virdi sel�m
226. Didi H�r�n mer�ab� ��li� a�
63
Hem neb vü hem vel vü hem sa�
227. Ol gö�üñ da� melekleri tem�m
Gelüp itdiler ziy�ret iy im�m
102 B
228. Gezdürüp itadiler an� amu
�ltdiler alt�nc� gö�e iy ‘am�
229. Cebr�’ l açdurd� apus�n anuñ
Girdi içerü rev�n c�n� c�nuñ
230. Gördi bir pey��mber anda key ‘až m
�a an� ‘izzetleyüp �lm�� kel m
231. Didi Cebr�’ l budur M�s� sel�m
Eyle�il ikr�m ile sen y� hüm�m
232. Bes aña virdi sel�m ol dem güz n
Didi M�s� mer�ab� iy p�k-üd n
233. Anda da� geldiler cümle melek
�tdiler an� ziy�ret �utma �ek
234. Her ‘aceb kim var idi gösterdiler
Hem yedinci göge dek irgürdiler
235. Çünki M�s�’dan güÈer �ld� �ab b
A�lad� M�s� i�it�il y� �ab b
236. Didiler aña neden a�ladu�uñ
�asret ile c�n ü dil �a�ladu�uñ
64
237. Didi benden �oñra geldi bir �ab
�a an� itdi ‘az z old� neb
238. Bunuñ ümmeti benümden cennete
Çok girüp iri�eler her n ‘mete
239. Ï�b�adur buña �ased dime iy c�n
Enbiy�lardan �ased gelmez rev�n
H�zihi‘l �aberü f� bey�n� fa�lu‘n-neb� aleyhi‘s-sel�m al� Ms� aleyhi‘s-sel�m22
240.Bir la� fe geldi girü hemçü � r
Diñleyen bil �eker ile ola s r
241. Bir aberdür ki virür c�na fera�
¼oludur �b-� �ay�t bil bu ade�
103 A
242. Dinle bilesin o ��huñ ‘izzetin
�a at�nda ol �ab büñ rif‘at�n
243. Ya‘n ¼ur’da didi M�s� iy �ak m
Kim beni lu�f eyleyüp �lduñ kel m
244. A�med’i kendüzüñe �lduñ �ab b
Far� nedür beyne‘l kel mü ve‘l-�ab b
245. Didi �a�ret M�s�’ya kim iy kel m
�ol ula dirler kel m bil iy �al m
22 Bu haber, Nebi Aleyhi’sselam’�n Musa Aleyhi’sselam’dan üstünlü�ünün beyan� hakk�ndad�r.
65
246. Kim r���m isteyüben �la ‘amel
Çekmeye düny� içün ��l-ü emel
247. Bil �ab b olben r���s�n isterem
Göñli ne diler an� ben virem
248. Hem kel m oldur ki beni sever ol
Bil �ab b ol ben sevem �ldum ab�l
249. Hem kel m ol �r gün ol oruc �uta
Ba‘de-z�n ol ¼�r-� S n�’ya yite
250. Benüm ile o� münac�t eyleye
�a�retüme ‘ar�-� ��cet eyleye
251. Bil �abib ol kim dö�eginde iken
Viribiyem Cebr�’ l aña ben
252. Bir ma�ma irgürem f ’l-��l an�
Ki ol ma�ma var�maz kimse c�n�
253. Ol kel me gerçi kim ben söyledüm
L kim “na‘linüñ aña fala‘”23 didüm
��le‘ll�h teb�reke ve Te‘�l� f’a�le‘ na‘leyke inneke bi‘l v�di’l mu�addesi �uv�24
254. Ol �ab bi ba�duram na‘linle hem
‘Ar�um üzre ‘ar�uma far itdürem
255. Z h sul��n kim �a itdi ‘izzeti
Vir �alav�t c�n�na bul cenneti 23 �ki pabuçumu ç�kar�yorum. 24 Muhakkak ki ben, evet ben senin Rabbinim! Hemen pabuçlar�n� ç�kar! Çünkü sen kutsal vadi Tuva’das�n. (Taha Suresi 12. ayet.)
66
103 B
256. Çün yidinci gö�e irdi ol al l
�apus�n acdurd� anuñ Cebr�’ l
257. Çün içerü girdi ol ��h-� güz n
Gördi bir pey��mber añda ��h-� d n
258. Didi Cebr�’ l sel�m vir iy em n
Bu-durur �br�h m atañ bil ya n
259. Bes sel�m virdi hem�n dem ol res�l
Didi �br�h m gel iy ��li� o�ul
260. Bil melekler anda da� geldiler
Ol res�le dürlü ikr�m �ld�lar
261. Ol gö�i da� tem�m gezdürdiler
Her ‘aceb kim var idi gösterdiler
262. Bes ki Cebr�’ l anat üzre rev�n
Alup iltdi Sidre’ye an� iy c�n
263. Kendü �eklinde orada Cebr�’ l
Ol �ab be bir da� göründi bil
264. Z re yiryüzünde evvel bil iy y�r
Ol neb görmi�dür an� ��ik�r
265. Key ‘až mdür gördi ol cism-i �ar
Gökleri dutm�� anuñ anatlar�
266. Bil ki �a bu sözi ta�r � eyledi
67
“�ad ra�h� nezleten ur�”25didi
K�le‘ll�hu Te�la vele�ad ra�h nezleten u�r� inde Sidratü‘l-Münteh�26
267. Kendü �eklinde neb gördi hem�n
Ol �eklinde enbiy� görmedi iy c�n
268. ��bu tar r bil ki Ke��af27’un-durur
�o� bey�n itdüm saña iy di�i dürr
269. L ki Ka‘b28 bil kim riv�yet eylemi�
Rabbini ol bir da� gördi dimi�
104 A
270. ‘Ayi�e bu avle ink�r eylemi�
��bu sözden ditredi cildüm dimi�
271. Da� gördi Sidre’i anda iy y�r
Fil ula�� gibi anuñ yabra�� var
272. Ol hicir destesi gibi yimi�i
Böyle dimi�dür Me��r�29’da iy ki�i
273. Gördügüm altun çekürge aplam��
Sidre’yi ba‘�� ki�i böyle dimi�
274. Ba‘��lar altun kelebek didi bil
25 “Onu daha önce bir kere daha görmü�tüm” Necm Suresinin 13. ayetinin bir k�sm� ayetin tamam� �öyledir: “Andolsun onu, S�dretü’l Münteha’n�n yan�nda önceden bir defa daha görmü�tüm.” 26 Andolsun onu, S�dretü’l Münteha’n�n yan�nda önceden bir defa daha görmü�tüm. (Necm Suresi 13. ayet.) 27 Tefsir yazar� 28 Sonradan Müslüman olmu� Yahudi ilim adamlar�ndan birisidir 29 Sagani’nin eserinin ismi
68
Ba‘��lar toz aplam�� didi iy al l
275. Ba‘��lar didi ki Refref iy güz n
Ba‘��lar� didi melekler bil ya n
276. Ol res�l gördüm dimi� bilgil iy y�r
Her varada bir melek tesb �i var
277. �a kit�b�nda bu sözi ��ik�r
Didi “ya��a’el sidrete”30 bilgil iy y�r
��le‘ll�hu Te‘�l� i� ya �a’s-sidrate m� ya �a31
278. Ha neçün didi aña bil münteh�
Söyleyem vechini diñle münteh�
279. Ba‘��lar dimi� ki müminler can�
Anda olur münteh� bil iy �an
280. Ba‘��lar dimi� �eh dler c�n� bil
Anda olur münteh� key añla��l
281. Ba‘��lar dimi�-dürür amu melek
Anda olur münteh� geçmez ne �ek
282. Ba‘��lar her ‘�limüñ ‘ilm-i ya n
Gezmez oradan dimi� iy p�k-ü d n
283. Kimse andan yuaru bilmez ne var
Böyle dimi�dür Ebu’l Ley�32de iy y�r
30 Sidreyi örten. 31 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ Sidreyi kaplayan kaplam��t�.” (Necm Suresi 16. ayet) 32 Bir tefsircidir.
69
104 B
284. Bil ki Sidre a�ac�nda itil�f
Eylemi�ler diyelüm diñle iy ��f
285. Ol Mu�til33 bil riv�yet eylemi�
Sidre’yi ol ¼�b a�ac� dimi�
286. Bir ki�i ger yor�a ata binse-di
Ol a�acun özdegin �olansa-d�
287. P r ol�nca irmeyeydi iy cüv�n
Ba�ladu�� yire u� didüm ‘ay�n
288. �ulleler dürlü yimi� andan biter
Cennet ehline tem�met ol yiter
289. Ba‘��lar dimi� ki ol ¼�b de�ül
Bil yidinci gökde bir a�acdur ol
290. Éa� yan�nda bitdi ‘ar�uñ ol �ecer
Cennetüñ enh�r� dibinden ç�ar
291. Gördi ol dört �rma�� anda iy y�r
�kisi maf ikisi ��ik�r
292. Sidre dibinden ç�ar amu iy c�n
Ça�layuban�n aarlar o� rev�n
293. Çünki gördi anlar� iy mu‘teber
Cennet içre ki la� f olm�� aar
33 Bir tefsircidir.
70
294. Cebr�’ l’e �ord� ol dem añlar�
Cebr�’ l didi iy neb ler serveri
295. �ol iki �rma maf y� res�l
Kev�er ile Ra�met �rma��dur ol
296. Ol iki a�k�renüñ birisi Nil
Birisi da� Furat’dur iy al l
297. Zih udreti kim oradan ol cel l
A�dur bunda Furat’u da� Nil
298. Yau evl�d� ola Nil ü Furat
Olmaya ol i�bu Nil’ü bu Furat
105 A
299. Yau �atlu h���m olmada ya n
Cennet �rma��na benzetdi em n
300. Ol sebebden didi Nil ü hem Furat
Bes kim ölmeye bu Nil ü hem Furat
301. Ni�e b���n didi aña ol res�l
Zire ki idr�k eylemez an� ‘u�l
302. Yau gizlüdür o gözden iy al l
Böyle dimi�dür Melek �er�inde bil
303. Hem dimi� anda �ad �de var del l
Kim bu gökler beñlü yimi� iy cem l
304. Kimse dest�rsuz geçemezmi� an�
71
Her apuda bekçi omu� ol �an
305. Hem dimi� göklerde gördügü �ab b
Enbiy�lar c�n�-durur iy �ab b
306. C�nlar� old� mü�ekkel bil ya n
Kendü �� ��retlerinde iy güz n
307. L ki ‘Ìs�’y� bedenle gördi bil
Böyle dimi�dür bu sözi añla��l
308. Belki �dr s’i da� bil kim res�l
Cismiyle gördi �eksüz �l ab�l
309. Z re kim kendü kit�b�nda o ��h
Bil “refe‘n�h� mek�nen”34 didi il�h
��le‘ll�hu Te‘�l� ve rafe’n�h mek�nen ‘aliyyen35
310. Da� dimi� ol Melek �er�inde bil
Key ma‘�n dür bu sözi añla��l
311. Gördü�inde ol res�li �ulle p��
Enbiy�y� her birin bir gökde o�
312. Var del li menziller varm�� iy y�r
Ba‘�� ba‘��ndan yüce iy itiy�r
34 Biz onu makama yükseltik. 35 Onu üstün bir makama yücelttik.(Müfessirlerin belirtti�ine göre Hz. �dris’in as�l ad� Uhnuh’tur; Hz. Nuh’un üçüncü bat�ndan dedesidir. Kendisinden önce insanlar hayvan postlar� giydikleri halde o, elbise dikmeyi icad etmi�, ayr�ca ilk defa kalem kullanan, y�ld�zlar ve hesap ilmi üzerinde dü�ünen insan olmu�tur. Kendine 30 sayfa vahiy inmi�tir. Meryem Suresi 57. ayet)
72
105 B
313. Çün ‘ub�r itdi amudan ol res�l
Menzili a‘l� imi� bes �l ab�l
314. L�-c rem old� amunuñ serveri
Vir �alav�t c�n�na iy ‘�� eri
315. Ba‘de-z�n diñle ki ol ��h-� cih�n
Sidre �y�nda ne gördi ol ‘ay�n
H��ihi‘l-�ad��ü f�-bey�ni enne’n neb�yye aleyhi‘s-sel�m ra� meleken inde‘s- sidreti ve hüve yüsebbi�ü leh veliümmetihi ve ye�fežu yer�hü‘s-s�lih�ne min n�r-� cehennem36
316. Girü cevher geldi gel iy cevher
U�da erz�n virürem bu cevher
317. Bes ki ni�e olmayas�n mü�ter
�ol söze kim mü�ter aña mü�ter
318. Ger bun� sen ula�uña �aas�n
Ha Te‘�l� kibriy�s�n çaas�n
319. Ya‘n gördi bir melek ol ��h-süv�r
Bil ki biñ biñ y�ll�� anuñ addi var
320. Aña yitmi� biñ ba� itmi� kirdig�r
Her ba�un bil yitmi�er biñ yüzi var
321. Her yüzinde yitmi�er biñ a�z� var
Her a��zda yitmi�er biñ dili var 36 Bu hadis Nebi aleyhi‘s-sel�m�n Sidre’de kendisini ve ümmetini tesbih eden ve salihleri cehennem ate�inden koruyan bir melek görmesinin beyan� hakk�ndad�r.
73
322. Var-durur her dilde yitmi� biñ lü��t
Ol �a’� tesb h idüp bulur �ay�t
323. Éaç� yitmi� biñ bölük her ba�ta bil
N�rdan itmi� ol �an key añla��l
324. Her bölükde biñ biñ incü a��lu
�udreti ala mu‘alla iy ulu
325. Bil ki her incü içinde bir deñiz
N�rdan itmi� �a an� �b u temiz
106 A
326. Her deñizde var bal�lar b -�is�b
�ki yüz y�ll� uzunlu�� iy ��b
327. Her bal� üstünde yaz�lm�� la� f
Ol alemle kim �a’undur iy �er f
328. L� il�he ill�llah anda yo güm�n
Hem Mu�ammed �a res�lidür ‘ay�n
329. Bir elin ba��na om�� ol melek
Bir elin aras�na hem �utma �ek
330. �öyle tesb � ider ol sul��n kim
Ditrer �v�z�ndan ol ‘ar�-� ‘až m
331. Bes didi Cebr�’ l’e ol dem al l
Kim bu heybetlü melek kimdür di�il
74
332. Didi Cebr�’ l res�le bil i m�h
Ädem’i al itmedin da� o ��h
333. �ki biñ y�l öñdin itdi bun� al
Her i�e �dir-dürür bil kim o �a
334. Bes ki Cebr�’ l’e didi ol ulu
�imdiye degin ne menzildeydi bu
335. Didi Cebr�’ l res�le iy �er f
�a buña bir rav�a virmi�di la� f
336. ‘Ar�uñ ol sa��nda cennet içre bil
�r elf fersa� ma�m� iy al l
337. �a buyurd� tesb � ide iy em n
Ümmetüñ çün hem senüñ çün bil ya n
338. Ver buña da� sel�m vir iy �er f
Bes res�l virdi sel�m aña la� f
339. Ol sel�m� ol melek i�itmedi
Tesb �e me���l idi fehm itmedi
340. Didi Cebr�’ l aña iy p�k-ü d n
Bil budur A�med res�l ü hem em n
106 B
341. Ol melek yayd� anatlar�n� tiz
Gök ile yir �old� andan iy ‘az z
342. �o� res�li oçuban öpdi la� f
75
Didi kim olsun be��r�t iy �er f
343. Ra�met itdi �a saña vü ümmete
�rdi anlar dürlü Èev ü devlete
344. Rama��n ay�n dutanlar�n tem�m
¼amudan urtard� �a bil y� im�m
345. Bad� ol dem ol res�l-� ma�r� n
Ol melek öñinde gördi �andu�n
346. Bil urulm�� anlara yüz biñ kilid
Ki i�bu �andular nedür dir iy yigid
347. Didi Ceb�’ l ki �or��l sen iy c�n
Ol melekden t� saña ide bey�n
348. Bes melekden �ord� ol demde mün r
Didi �andular nedür dir iy be� r
349. Ol melek ol dem be��ret eyledi
Ol res�le lu�f ile o� söyledi
350. Didi ümmetden oruc dutanlar�
¼amudan itdi �z�d �ak anlar�
351. Her birine bir ber�t yazd� la� f
��bu �andular içi ol iy �er f
352. Bes ki “¼�b�-leke”37 didi aña melek
Da� gerçek ümmete aña ne �ek
37 Müjdeler sana.
76
353. Z -res�l ki her ki aña ümmet olur
�eksüzin �amu odundan urt�lur
354. U� bey�n itdüm saña bil ‘izzetüñ
�a at�nda mertebeñ hem �ürmetüñ
355. Hem da� �avmüñ �ev�b�n söyledüm
Bu �ad �i u�da tar r eyledüm
107 A
356. Da� artu ister iseñ iy piser
Mür�idü’l- Ubb�d’a ver �l��l nažar
357. Kim �ev�b u �avmu anda iy cüv�n
Dürlü ab�r ile itmi�em bey�n
358. Bu �ad � içre da� bildüñ iy y�r
Kim o sul��nuñ ul� ullar� var
359. �öyle kim gelmi� aber içre i�it
T� saña tar r idem ben iy yigit
H�zihi’l-�adi�ü f� bey�ni’n-neb�yyi aleyhi’s-sel�m ra� leylete’l-Mi‘r�c ric�le’l-e�velü küllü v��idin minhüm mes�rate elfi seneti veleden �libe…….38
360. U�da bunda girü geldi bir aber
Dürr ü cevherdür bu söz iy mu‘teber
361. Ger alursañ i�bu cevherden iy y�r
Ol �a’un cündin bilesin ��ik�r
38 Bu hadis Nebi(A.S.)’nin mirac gecesi her biri bin günlük mesafe uzunlu�unda uzun adamlar görmesinin beyan� hakk�ndad�r.
77
362. ‘Ak�l cündinde anuñ �ayr�n olur
Kimse bilmez ol çeriyi ol bilür
363. Ya‘n mi‘r�c gicesinde ol res�l
Diñle ne görmi� diyeyin b�-u��l
364. Mülk-i �a’da ço çeri gördi iy y�r
Kim amu at üzre olm��lar süv�r
365. Her birinüñ boyu biñ y�ll� tem�m
Hem de atlar� uzun� iy hüm�m
366. Pür yara� içre amu �ar iy piser
Birbiri ard�nca seyr idüp geçer
367. Anlaruñ evveli belürmez idi
Äiri hem da� görinmez idi
368. Cebr�’ l’e bes ki �ord� iy güz n
Didi bunlar kim-dürür di iy em n
107 B
369. Cebr�’ l didi aña kim iy �ak m
��bu �yeti i�idmedüm mi kim
370. �a didi “m� ya‘leme b -�ekk cün�d
Rabbike ill� hüve”39 bil iy ved�d
��le’ll�hu Te‘�l� ve m� ya‘lemü cün�de bi külli r�bbike40
39 Rabbin ordular�n� �üphesiz ondan ba�kas� bilmez.
78
371. Pes çerisin �a bilür girü hem�n
Bilmezem ben u� didüm saña iy c�n
372. �a beni yaradal�dan inerem
�� buraya u�rayub hem ç�aram
373. Bunlar� böyle görürem iy hüm�m
U� rev�n olup giçerler y� im�m
374. Bilmezem kim nireden gelür bular
Yau nireye gider iy mu‘teber
375. Z -ulu sul��n ki ol �dir calab
Yaradur her ne dilerse ferd Rabb
376. Gör ne ulu ullar� vardur anuñ
Gör ne �dimleri var ol sul��nuñ
377. Sen de ul iseñ id imdi iÈmeti
T� ki saña iri�e �a ra�meti
378. Diñlegil da�� ki ol ��h-� cih�n
Sidre kat�nda ne gördi iy cüv�n
379. Cennetü’l-Me’v�’y� gördi hemçü n�r
Da� cümle cenneti hem b -u��r
380. �a bu sözi bil ki ta�r � eyledi
‘�ndeh� bil Cennete’l Me’v� didi
40 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Rabbinin ordular�n�, kendisinden ba�kas� bilmez.” (Müddessir Suresi 31. ayet)
79
��le’ll�hu Te‘�l� ‘inde�� Cennetü’l-Me’v�41
381. Ne sebebden �a aña Me’v� didi
��bu ismi aña ��l� eyledi
108 A
382. Z re erv��-� �ühed� iy yigit
Bil ki ider aña eyva key i�it
383. Mütta c�n� yaud anda v�rur
Ol sebebden bil ki ol Me’v�’-durur
384. Bes neb seyr itdi uçma�� iy c�n
Kö�k-be- kö�k�ne be-�ne ‘ay�n iy cüv�n
385. Gördi dört �rma�� hem anda ‘ay�n
�amr-� m�’ �ehd � r olm�� rev�n
��le’ll�hu Te‘�l� enh�run min m�’in ayr� asinin ve enh�run min lebenin lem yetegayyer �a‘muh ve en��run min �amrin le��etin li�-��rib�ne ve en��run min ‘aselin muaffen ve‘lem enne h��a’l �abere f� bey�ni enne’n-neb�yye aleyhi’s-sel�m ra�’l-enh�ra lirah�min ill� rub’ah ve’alime enne asleh� Bismill�hirrah-manirrahim ve men �ad desean kalbi bismill�hirrahm�nirrahim �eribe min h�zihi’enh�ri ill� be’teten bil� �ekkin vel� sübhetin42
386. Girü geldi bir aber bunda güz n
Key la� f key �ir n iy p�k-ü d n
387. Diñler iseñ c�n ile dür-d�neyi
41 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Cennetü’l Meva’da onun yan�ndad�r. (Necm Suresi 15. ayet.) 42 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ �çinde bozulmayan sudan �rmaklar, tad� de�i�meyen sütten �rmaklar, içenlere lezzet veren �araptan �rmaklar ve süzme baldan �rmaklar vard�r”. (Muhammed Suresi 15. ayet.) Bil ki bu haber Nebi (A.S.)’�n Rahimin nehirlerinin dörtünü görmesi ve onun asl�n�n Bismill�hirrah-manirrahim oldu�unu, Bismillahirrahim’in kalbini kutsayan� bilmesi ve �eksiz ve süphesiz bu nehirlerin çeyre�inden içmesi hakk�ndad�r.
80
D�m� y�up alas�n sen d�neyi
388. U� görürsin dünye bir d�mdur iy c�n
D�nedür leÈÈet ��f�t anda ‘ay�n
389. Her ki bu d�m� görüp d�ne alur
�eksüz n ol dü cih�nda merd olur
390. Gelgil imdi boz bu düny� d�m�n�
T� içesin �olu cennet c�m�n�
391. Olas�n ��d�n u fer��n b -mel�l
Çün içesin m�’ vü amr ü � r ü bal
108B
392. Ya‘n dört �rma�� gördi ol güz n
Didi Cebr�’ l’e kim iy p�k-ü d n
393. Nireden gelür bu �rmalar digil
Ne yire varur da� sen söylegil
394. Didi Cebr�’ l ki �av�-� Kev�er’e
Auban varurlar anlar yiksere
395. L ki bilmezven nireden geldügin
A�l� nedür bil kim iy ��h-� güz n
396. ��l �aleb �a’dan saña ide ‘ay�n
Bil bu mücmeldür saña ide bey�n
397. Bes du‘� �ld� hem�n dem ol hüm�m
Bir melek geldi aña virdi sel�m
81
398. Didi kim yum göziñi yumd� rev�n
Bir zam�ndan ac didi açd� o c�n
399. Gördi bir a�ac orada key la� f
Var idi dibinde bir ubbe-i �er f
400. �apus� altun zeberced iy ulu
��z�l altun kilidi iy batulu
401. �öyle büyükdür o ubbe iy cüv�n
Dünyede her ne var ise ins ü c�n
402. Ger o ubbe üzre cümle onad�
Éanki bir ku� bir �a� üzre onad�
403. Yau �ankim bir deñiz içre iy y�r
Éald�lar bir uzu id imdi i‘tib�r
404. Bes res�l dört �rma�� gördi ‘ay�n
�ubbe alt�ndan aar olm�� rev�n
405. Bildi a�l�n girü dönmek istedi
Ol melek aña içerü gir didi
406. Bes res�l didi apu kilidli bil
Bilmezem mift��� anda iy al l
109 A
407. Ol melek didi ki mift�� iy �ak m
Bil ki bismill�hirra�m�nirra� m
82
408. Didi bismill�hirra�m�nirra� m
Ol res�l bes apu açd� iy ned m
409. �ubbe içre girdi ol demde mün r
Diñle kim ne gördi anda ol be� r
410. Gördi ol dört �rma�� ol mu‘teber
Dört bucadan ç�uban o� er
411. Girü dönmek istedi ol dem �ab b
Ol melek didi nažar it iy �ab b
412. Ya‘n bismill�hirra�m�nirra� m
Her bucada yazlu gördi ol �er f
413. Gördi �u �rma��n� ol mu‘teber
Mim-i bismill�hdan ç�m�� aar
414. Hem süd �rma��n� da� gördi o �n
H�-y� Allah’dan aar olm�� rev�n
415. Hem süci �rma��n� gördi ol �er f
Mim-i ra�m�ndan ç�up olm�� lat f
416. Gördi bal �rma��n� ol Mu��af�
Kim ra m miminden aar iy �af�
417. Bildi dört �rma�uñ a�l�n ol �ak m
Ki old� bismill�hirra�m�nirra� m
418. Bes ki geldi �a’dan ol demde i��b
Ümmet içün old� anda fet�-i b�b
83
419. Ya‘n her ki ümmetüñden iy �an
��bu esm�-y-�la Èikr itse beni
420. �alb-i �li�den ya n bil iy �al m
Ki dise bismill�hirra�m�nirra� m
421. ��bu dört �rmadan an� �u verem
��r u kö�k ü dürlü ni‘metler virem
109 B
422. Bes gel imdi �a’� Èikr it iy cüv�n
T� ki dört �rmadan içesin iy c�n
423. Çünki Allah sevgüsi göñle �ola
Ðikr iden nefsüñ neçün ��fil ola
424. ‘Ä�� olan cümle �eyden b -aber
D�‘im� ma‘�� ad�n tekr�r ider
425. Çünki d�‘im dünye Èikri �olas�n
Bes nice Allah’a ‘��� olas�n
426. ��bu da‘vüñde yellensin iy cüv�n
Ma‘n si yo uru da‘vidür hem�n
427. Bes gel imdi o bu dünya fikrini
Dilüñe getür ol sul��n Èikrini
428. Hem �asan hem �üseyn sevgil anuñ
T� ki r��at ola cennetde canuñ
429. Seni sevdügince ol sen de an�
84
Sevseñ ümmet olur idüñ iy den
430. Girü geldi u� mün�sib bir aber
Bil ki c�n ba�r�nda-durur ol dürer
431. Ger bu dürri ‘�� ile g�� �las�n
Ol res�lüñ sevgüsini bilesin
432. Bilesin kim senüñ çün neyledi
�ki gözi n�r�n� terk eyledi
433. Ya‘n cennet içre çün seyr itdi ol
Diñle kim da� ne gördi ol res�l
434. Gördi iki ubbe y��tdan la� f
Biri ye�il biri �z�l key �er f
435. Girü �ordu Cebr�’ l’e ol güz n
Kim bu ubbeler kimüñdür iy em n
110 A
436. Didi Cebr�’ l aña kim iy �ab b
Bu sözi R�Îv�n’a �or��l iy �ab b
437. Bes ki R�Îv�n’a res�l itdi i��b
Virdi R�Îv�n ol �aha ol dem cev�b
438. Bes ye�il ubbe �asan’uñ iy hüm�m
Hem �z�l ubbe �üseyn’üñ ve’s-sel�m
439. Girü R�Îv�n’a didi öldi o ��h
Kim iki rengde niçün �ld� il�h
85
440. Didi R�Îv�n �h ile ol servere
‘Ä� ümmet �asan’a a�u vire
441. Cismi bes ola ye�il bil iy al l
L�-cirem �a ubbesin �ld� ye�il
442. Hem �üseyn’i atl ideler seyf ile
Ol �z�l ana tam�met �ar ola
443. L�-cirem �a ubbesin �ld� �z�l
U� sebeb budur �ab büm bellü bil
444. Ço te’essüf itdi �üzn ile �ab b
�at� at� a�lad� anda �ab b
445. Çün i�itdi bu sözi z�r eyledi
Gözi ya�� çe�me gibi ça�lad�
446. Bes ki �a ol dem aña söyledi
�y �ab büm ni�e a�lars�n didi
447. �a�retümde �ol gözüm ya�� nedür
Yodur anuñ beh�s� bil nedür
448. �ster iseñ �alayay�n anlar�
T� ziy�n itmeyeler ins ü peri
449. Ümmetüñi l ki urtarmazvan�n
Bil �ef�‘at saña virmezvenin
450. Bes res�l ol demde fery�d eyledi
Y� il�h ümmetüm gerek didi
86
110 B
451. Ümmete olsun faid� anlar iy ��h
Vir �ef�‘at ben ula iy p�di��h
452. Ger �zum F���ma’y� da iy cem l
Bile öldürseler an� iy cel l
453. R���yam ben vir �ef�‘at iy sem ‘
T� ki yar�n ümmete olam �ef ‘
454. Z -res�li z -�ef ü‘l müÈnib n
Vir �alav�t c�n�na ol��l em n
455. Saña sevdügin fid� itdi o ��h
‘Ä� leri urtara t� kim o m�h
456. F���ma kim ol �ab büñ �z�dur
Hem da� ol cennet elmas�-durur
457. An� da� bile virdi �a�rete
T� yar�n ide �ef�‘at ümmete
458. Girü geldi u� mün�sib bir aber
Cennetüñ elmas� gibi ol oar
459. C�n me��mm�n ac berü sen iy cüv�n
Ol oudan t� mu‘a��ar ola c�n
460. Hem sar�y-� albüñi p�k eyleyen
Ïu��añuñ yaas�n� ç�k eyleyen
87
461. ��d oluban aç�las�n gül bigi
Söyleyesin her se�er bülbül bigi
462. Kez bu dürri c�n ile dinleyesin
F���ma’nuñ ‘izzetin anlayas�n
463. Bilesin kim cennet elmas�dur ol
D�‘im� oard� an� ol res�l
464. �bn-i ‘Abb�s bil riv�yet eylemi�
Bu �ad �i diñlemi� söylemi�
111 A
465. Ya‘n ol att�l-i küff�r-� Al
�ayber’i çün fet� �ld� ol vel
466. Dönüben girü evine geldi ol
F���ma’ya Ðülfi�r’� ögdi ol
467. Didi �ayber al‘as�n� bil iy y�r
�eksüzin fet� itdi u�da Ðülfi�r
468. F���ma güldi didi kim iy �an
Sen mi bildürürsin anuñ fa�l�n�
469. Senden öñdin bilürem ben an� bil
A�l�n� vü fa�l�n� key añla��l
470. Ol sözi at� ‘acebledi ‘Al
Bes res�le geldi ol dem ol vel
471. Fa��ma’nuñ sözüni �ld� bey�n
88
F���ma’ya geldi bes ��h-� cih�n
472. Didi iy gözüm n�r� �zum digil
Nicedür ol Ðülfi�r’� söylegil
473. F���ma didi ki iy ��h-� cih�n
Diñle eydeyin bu s�rr� ben ‘ay�n
474. Vait kim mi‘r�ca a�duñ sen iy ��h
Cebr�’ l’e didi ol demde il�h
475. Kim �ab bi cennete oy iy em n
Göster aña ni‘metinü menzilin
476. Hem da� ümmetine dürlü ma�m
Virmi�em amus�n� göster tem�m
477. Bes ki girdüñ cennete seyr�n ide
Ço �af�lar sürüben cevl�n ide
478. Didi Cebr�’ l saña kim y� �ab b
Cennetüñ yimi�lerin yi y� �ab b
479. Sen o vatin bir a�ac dibindedüñ
Cennetüñ Èev-i tem���s�ndaduñ
111 B
480. ��z�l elma a�ac�dur ol �ecer
Ðülfi�r anuñ dibinde müsteter
481. Yaz�lud� üstünde anuñ iy vel
89
Bil ki “ela��u lâ fet� ill� ‘Ali”43
482. Hem da� “l� seyfe ill� Ðülfi�r”44
Zevcesi Zehr�’dur anuñ ��ik�r
483. Bildüm ol vatin bu sözi �l ab�l
Ðülfi�r’uñ fa�l�n� ben y� res�l
484. Bes a�acdan bir �z�l elma la� f
Alduñu yars�n yidüñ sen iy �er f
485. Yars�n� anam �ad ce’ye iy c�n
Geldügüñde virdüñ an� arma�an
486. Bes anam aluban an� yidi o�
Sendenü andan sizüp ben oldum u�
487. Bu sözi ider del�let iy �ab b
Çünki atumda otursañ iy �ab b
488. Baña dirsin �anki cennet içreyem
��z�l elma a�ac� dibindeyem
489. Z re kim gökcek ouñ bil �eksüz n
Cennet elmas� ous� iy güz n
490. Bes res�l ol demde aña girçek didi
Gözlerinde öpdi vü med� eyledi
491. Didi “��b� li’n nis�i’l-müslim�t”45
Cennete senüñle ola d�il�t 43 Ali gibi yi�it yoktur. 44 Zülfikar’dan ba�ka k�l�ç yoktur. 45 Müslüman kad�nlara müjdeler olsun.
90
492. U� i�itdüñ F���ma a�l�n la� f
Kim nice severdi an� ol �er f
493. Diñle da� ol res�l� neyledi
Cenneti bir bir tem��� eyledi
494. Gördi kim a� incüden çad�rlar�
La‘l-i y��t kö�kleri iy yol eri
112 A
495. Kö�kler içinden ��r ler bal urur
Cenneti n�r ile anlar �oldurur
496. Hem zebercetden a�aclar iy güz n
Yimi�i reng n ü leÈÈeti ya n
497. ¼opra�� mü�g �a��dur y��t anuñ
��l ‘amel l�y� ola aña canuñ
498. ��r-i cennet va�f�n� �ldum iy y�r
Mür�idü’l Ubb�d içinde ��ik�r
499. Var��l anda o� tem��� eylegil
Gördügüñi cümle ala söylegil
500. Çün res�l gördi tam�met cenneti
Ço ‘ac�yib gördi ol �ak ra�meti
501. Cümle gördügini dirsem söz uzar
Diñle ma��da dönelüm biz iy y�r
91
H��ihi’l-���‘atü f� bey�ni enne’n-neb�yye allall�hu aleyhi ve sellem rufi’a leh Beytü’l- Ma‘mri ve tiye leh �n�ün min �amrin ve �n�ün min aselin fee��ze’l-lebene ve �eribe46
502. Bir avül vardur burada iy yigit
Ma‘nisi tar r ideyin key i�it
503. Ya‘n Cebr�’ l res�li iy yara
Aluban iletdi Beyte’l-Ma‘m�r’a
504. Diñle nedür Beyt-i Ma‘m�r’� diyem
Vardur av�l diyüben ayduñ yiyem
505. R�v ler idüp �ururlar itil�f
�an� gökde yidügünde bil iy ��f
506. Ba‘��lar dördünci gökde didiler
Ba‘��lar alt�nc� gökde didiler
507. Ba‘��lar didi yidinci gökde-mi�
�bn-i ‘Abb�s ü ‘Al böyle dimi�
112 B
508. Ol yidinci gökde bir evdür iy ��f
Günde yitmi� biñ melek ider �av�f
509. T� �y�met anlara nevbet iy y�r
Bil ki degmez z -‘až m kirdig�r
510. Kim aña ‘�bid melekler b -�is�b
46 Bu k�t’a Nebi(A.S.) için Beytü’l- Ma‘m�r’un kald�r�lmas� ve ona �araptan kaplar ve baldan kaplar getirilmesi ve onun sütü al�p içmesinin beyan� hakk�ndad�r.
92
“Ya‘bud�ne’l-�a’a avfen min ‘aÈ�b”47
511. Ol meleklerle o Beyt Ma‘m�r’dur
�çi vü �a�� anuñ pür n�rdur
512. Ba‘��lar didi melekler yapd� an�
Ädem’i yaratmad�n �a iy �an
513. Ba‘��lar didi ki Ädem yapd� bil
Göge a�durd� ¼�f�n’da ol cel l
514. Ba‘��lar y��tdan ev didi iy c�n
Bil uzunlu�� anuñ t� �sum�n
515. Çün zam�n-� Ädem old� iy güz n
Gökden indürdi �a an� bil ya n
516. Ädem ü o�lanlar� da� �av�f
�tdiler ¼�f�n’a deñlü bil iy ��f
517. Çünki ¼�f�n-u N�h old� iy �an
�a Te‘�l� göge a�durd� an�
518. Çünki Beytü’l-Ma‘m�r’a geldi o �n
Üç ade� getürdiler aña rev�n
519. Biri amr ü biri bal ü biri � r
Ald� südi içdi ol dem ol mün r
520. Didi Cebr�’ l budur f��rat-� �ab b
Saña vü hem ümmete bil iy �ab b
47 Hakk’a, azab�ndan korkarak ibedet ederler.
93
521. Bu riv�yet bil Me��r�’da gelür
Ol yuar�� hem Ebu’l-Ley�48’üñ-dürür
522. Bil kit�blardan saña nal eyledüm
Dime kim ben kendüzümden söyledüm
113 A
523. Ba‘��s� anuñ Me��r� nali bil
B��� Ke���f49 nali bilgil iy al l
524. Ba‘�� tefs r-i Ebu’l-Ley�’üñ-dürür
Ba‘�� Mut�ru’l-Mev�‘ ž’üñ-dürür
525. �udretüm yitdükce u� sa‘y itmi�em
�o� kit�blar nali üzre gitmi�em
526. Z re nal dür bu bil ‘al degül
‘Ala uyan bil a��ya girdi ol
527. Diñle imdi ol res�lu ol �an
Gördi göklerüñ tam�met var�n�
528. Yuaruya bes ki seyr�n eyledi
‘Ar�-� �a’da bil ki cevl�n eyledi
529. Diñler iseñ kim diyiserven res�l
Nice irdi urb-� “ev edna”ya ol
H��ihi’l-���‘atü f� bey�ni enne’n neb�yye aleyhi’s-sel�m tec�veze an Sidreti’l-Münteh� ve ta�lifü Cebr�’�l’ü anhü ve hüve aleyhi’s-sel�m s�ra mea’r-rafrafi ile’l-kürsiyyi �ümme ile’l-ar�i ra� küllehüm cem�’an ve’l- ‘ac�ibü’l-let� fih�50 48 Bir tefsir yazar� 49 Me�hur bir tefsirci
94
530. Girü c�num ��iy�n�n añd� u�
Ol hev�da dürlü perv�z itdi o�
531. Bu felekler ile seyr�n eyledi
Ol melekler ile devr�n eyledi
532. Ol meleklerden da� �ld� güÈer
Z re �ems olm��-durur ol mu‘teber
533. Çün güne� �o�sa kev�kib m�t olur
�amus�nuñ n�r� ol dem fevt olur
534. Gerçi kim her birinüñ n�r� �er f
L ki güne� n�r� a�leb iy �er f
113 B
535. Her ç�ra�uñ gerçi gice n�r� var
L ki gündüz �u‘le virmez bil iy y�r
536. Cümlesi güne� n�r�nda mahv olur
�amumuzda l ki güne� �ayy olur
537. Gel berü ölmezden öñdin öl iy c�n
T� bulas�n o� �ay�t-� c�vid�n
538. Didi “m�t� min hev�küm able mevt”51
Ol neb bes olmaya d �r fevt
50 Bu k�t’a Nebi (A.S.)’�n S�dretü’l Münteha’y� geçmesi Cebrail’in ondan geri kalmas� ve Nebi (A.S.)’�n Refref ile kürsiye gitmesi sonra levh ve kaleme sonra da ar�a gitmesi ve onlar�n hepsini ve içindeki acaiplikleri görmesinin beyan� hakk�dad�r. 51 Nefsi arzular�n�zdan ölmeden önce ölünüz.
95
539. Ger hav�-y� nefsden sen ölesin
�eksüz n ol dost n�r�yla �olas�n
540. Bes güne� gibi olas�n �u‘le-d�r
�amu �lduz ma�v ola n�ruñda iy y�r
541. Ol mel� k ola �lduz iy �an
Sen geçesin �eksüz n amus�n�
542. �öyle kim ol ��h-� ‘�lem Mu��af�
Geçdi ol amu melekden iy �af�
543. �amus� �lduz idi ol m�hit�b
Yau cümle �em‘ di ol m�hit�b
544. Bil muarrebler aña irmediler
Vardu�� menz le hem varmad�lar
545. Cümlesini anlaruñ m�t itdi ol
‘Ar�dan öte seyr idüp buld� ab�l
546. Geldi girü u� mün�sib bir aber
Diñle eydem bu sözi iy mu‘teber
547. Ya‘n çünkim ol res�l-i dü-cih�n
Sidre’den geçmek diledi ol zam�n
548. Didi Cebr�’ l’e kim gel y� em n
Gidelüm ol �a�ret’e iy p�k-ü d n
549. Didi Cebr�’ l baña budur ma�m
Gidemezven ilerü bil iy hüm�m
96
114 A
550. Didi “m� minn� vü ill�”52 iy güz n
Ver ma�m-� ma‘l�m� iy p�k-ü d n
551. Ol ma�mdan giçemez ol bir adem
Ger geçerse ol yanar pes ben nidem
552. Didi Cebr�’ l’e kim geldüñ baña
T� senüñle gideven dostdan yaña
553. Ben giderem �imdi sen alur m�s�n
Bir adem ilerü ad��l iy güz n
554. Cebr�’ l diledi ada bir ad�m
�rdi �a’dan aña pertev iy ned m
555. Yad� an� �ld� bir serçe gibi
Var �y�s it o derg�h� iy �an
556. Cebr�’ l gibi ki�i yol bulamaya
��bu biz b -ç�reler bil neylemeye
557. Çünki ald� Cebr�’ l anda iy y�r
Refref old� �a’dan ol demde ��ik�r
558. Bil ki Refref bir ye�il nesne iy hüm�m
Seddi �lm�� ol uf�ayn� tem�m
559. Ol res�l bes bindi Refref üstine
Gitdi anuñ ile ol dem dostuna
52 Bizden de�ildir.
97
560. Bil res�le old� bi� merkeb iy y�r
�a�rete var�nca diyem ��ik�r
561. Bi�ini da� saña tar r idem
Diñle bu sözi girü iy mu�terem
562. Mecsid-i A��’ya dek evvel Bur�
Biri Mi‘r�c göge deñlü b -�i�
563. Bil melekler anad� biri da�
Ol yidinci göge deñlü iy a�
564. Biri Cebr�’ l anad�dur iy y�r
Sidre’ye var�nca bilgil ��ik�r
114 B
565. Ol bi�inci Refref idi b -güm�n
Bindi aña dostuna old� rev�n
566. Cebr�’ l ald� orada ol res�l
�rdi kürs ye rev�n ol b�-u��l
567. Gördi kürs yi ol neb ler serveri
�o� ���urm�� gökleri vü yirleri
��le’ll�hu Te‘�l� vesi‘a kürsiyyü’s-sem�v�ti ve’l-ar�a53
568. Bunda da� var-durur bil itil�f
C�n ile diñle diyem itme güz�f
53 Allah Teala buyurmu�tur: “ O’nun kürsüsü gökleri ve yeri içine al�r.(�çinde “kürsi” kelimesi geçti�i için bu ayete “Ayetü’l Kürsi” denilmi�tir. Burada kürsi bildi�imiz taht manas�nda olmay�p Allah’�n �an�na lay�k, mahiyetini ancak kendisinin bildi�i bir varl�kt�r. (Bakara Suresi 255. ayet).
98
569. Dir �asan kim kürs �a ‘ar��n� bil
Ba‘��lar dir kürs ‘ilmi ol cel l
570. Ba‘��lar �a udretidür di iy m�h
Éalar anuñ ile yiri gögi il�h
571. Ba‘��lar kürs �a at var didi
Diñle ol �bn-i ‘A�� ne söyledi
572. Didi gök yir kürs alt�nda ‘ay�n
Éanki yaz� içre bir alka hem�n
573. �bn-i Mes‘�d da� didi iy ulu
Her iki gök aras� iy batulu
574. Bil ki bi� yüz y�ll� itdi an� �a
Bil ya n böyle-dürür ol heft �aba
575. Hem yidinci gökden ol kürs ye dek
Ol da bi� yüz y�ll� old� �utma �ek
576. Kürs den t� �uya var�nca ya n
Ol da bi� yüz y�ll� old� iy güz n
��le’ll�hu Te‘�l� ve hüve’l-le�� �ale�a’s-sem�v�ti ve’l-ar�a f� sitteti eyy�min k�ne ar�uh ale’l-m�i54
115 A
577. �a Te‘�l� ‘ar�� ol �u üzre hem
�a Te‘�l� ar�� üzre iy mu�terem
54 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “Öyle Allah ki yer ve gökyüzünü alt� günde yaratt�. Ve, ar� da suyun üzerindeydi.” (Hud Suresi 7. ayet)
99
��le’ll�hu Te‘�l� er-ra�m�nü ale’l ar�i‘s-tev�55
578. Ya‘n kim bi’l kudreti hem bi’l ulu
Bil ya n l� bil mek�n iy batulu
579. Çün bu vech ile an� gördi res�l
Geçdi anda da� ol dem ol u��l
580. �rdi lev�a hem aleme ol �ab b
Çün ‘ac�yib gördi anda ol �ab b
��le’ll�hu Te‘�l� bel hüve �ur’�n’un- mec�dun f� lev�in ma�fžin56
581. Bunda da� var-durur av�l iy y�r
Diñle eydeyim an� bil ben ��ik�r
582. �bn-i ‘Abb�s didi �a lev�i ya n
Eyledi a� incüden bil iy güz n
583. Çevresin y��t ü a�mer düzdi bil
‘�lm-i ‘�lem anda men�� iy al l
584. Üç yüz altm�� kez nažar her günde �a
�der aña ‘�leme virür seba
585. Kimin i�y� ider kimin öldürür
Kimine ‘izzet virüben güldürür
586. Kimini �lur Èel l ol p�di��h
Ne dilerse �lur oldur ulu ��h 55 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “Rahman Ar�’� hükmü alt�na alm��t�r. (Ta’ha Suresi 5. ayet) 56 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “Hakikatte o (yalanlad�klar�, asl�) levh-i mahfuzda bulunan �erefli Kur’an’d�r.” (Buruc Suresi 21.ve 22. ayet)
100
587. Ba‘ž�lar y��t u a�mer didiler
‘Ar�uñ ol hem sa� yan�nda iy piser
588. ��z�l altun zincir ile iy ulu
‘Ar�-� �a’a ol mu‘alla a��lu
589. Hem uzunl��� anuñ bil iy güz n
Yir ile gök aras�nca �eksüz n
115 B
590. Ba�dan aya�a tam�met yazludur
Cümle ‘�lem na�� anda cizlüdür
591. Bir sa��rdur cümle �alun ‘ilmi bil
Lev�-i Ma�f�ž’da bu sözi añla��l
592. Ol alan a��� hem�n Allah bilür
�eker degül ‘ilmi añun dery�-durur
593. Ba�� lev�üñ �icr-i �sr�f l’dedür
Ortas� hem �icr-i ‘Azr� l’dedür
594. Lev� va�f�n u� didim saña iy y�r
Ol alem vasf�n diñle a�ik�r
595. Ba‘��lar a� incüden didi añ�
Ba‘��lar y�k�t-u a�mer iy �an
596. Yügrüg atluya uzunl��� yak n
Bil ki yüz y�ll� old� iy güz n
101
597. Bi� delügi var anuñ iy mu‘teber
Her delüg içi elli biñ y�l iy piser
598. Hem mürekkeb aña n�rdandur iy c�n
�o� aar lev� üzre oluban rev�n
599. T� �y�met ne olacasa yazar
Ne buyursa �a an� lev�e cizer
600. Bir lü��t bilür ki �sr�f l hem�n
Bilür añ� �ayr�s� bilmez iy c�n
601. Bil Bu�r 57’de getürmi� bir aber
Ol res�l-i b�-�af�dan �b-ter
602. Ya‘n dimi� ol neb kim varm��am
Ben ‘ur�cumda ol ma�ma ermi�em
603. Kim kalem �av��n i�itdüm anda ben
Bes gedir imdi göñülden �ekki sen
604. Gecdi bunlar da� ol dem �al m
�rdi �a ‘ar��na ki oldur ‘až m
116 A
��le’all�hü te�la l� il�hüve Rabbü’l -ar�i’l-až�m58
605. ��ld� ‘ar� alt�nda vitri ol im�m
57 Kur’ân-� Kerim’den sonra en güvenilir kitap kabul edilen el-Câmi‘u’s sahih adl� eseriyle tan�nm�� büyük muhaddis. Ayr�nt�l� bilgi için bkz. M. Mustafa el-A‘zamî, “Buhari, Muhammed b. �smâil”, Türkiye Diyanet Vakf� �slâm Ansiklopedisi, C. 6, �stanbul 1992, s. 368–372. 58 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “Ondan ba�ka Tanr� yoktur. O yüce ar��n sahibidir.” (Müminun Suresi 116. ayet)
102
B -rüku‘ vü b -süc�d ü b -�y�m
606. Ol �ak’un ‘ar��n� gördi key ulu
Bil ki yüz biñ and l anda a��lu
607. Gök ile yir �amu uçma iy �ak m
Cümle bir and l içinde iy ned m
608. Ol kalan and lda��n Allah bilür
Fikir �la kim ‘ar�-� �a nice olur
609. Didi ol sul��n aña ar�-� ‘až m
Diñle eydeyim nedendür iy ned m
610. Ka‘b dimi� �ak Te‘�l� ‘ar��n�
Bir ye�il cevher yaratm��dur an�
611. Bil anuñ on alt� yüz biñ ba�� var
Her ba��nda on alt� yüz biñ yüzi var
612. Her yüzi on alt� kez yüz biñ dünyece
Var �y�s it ‘ar� ululu��n nice
613. Her yüzinde on alt� yüz biñ a��z bil
Her a��zda on alt� yüz biñ da� dil
614. Her dilinde on alt� biñ var lü��t
Tesb h ider ol �a’� bulur hay�t
615. Her lü��tden bir melek eyder cel l
Tesb � ider ol lü��tle �a’� bil
616. Ba‘��lar didi ki ‘ar� rükni tem�m
103
Old� dört yüz biñ key añla iy hüm�m
617. Bir bucadan bir buca�a iy güz n
Bil ki dört yüz biñ y�l old� �eksüz n
618. Bir aber vardur burada key �ar b
Hem ‘ac b ü diñle diyem iy leb b
619. Ya‘n ‘ar�� �a açan alk eyledi
‘Ar�� ta‘ž m idübenin söyledi
116 B
620. Didi kim kim ol�r benden ‘až m
Çün baña didi Çalab ‘ar�-� až m
621. Bir y�lan yaratd� �a bil ol zam�n
Key ‘az mdi o �ayye iy cüvan
622. �anad� anuñ yetmi� biñ-idi ��h
Her anatda yüz yitmi� biñ iy m�h
623. Her yüzünde a��z yitmi� biñ iy dost
Her a��zda dili yitmi� dürüst
624. Her a��zdan da� her dilden iy y�r
Dürlü tesb h olur idi a�ik�r
625. Bil ki ya�mur atresince iy ulu
Hem a�aclar yapra��nca iy batulu
626. Hem o u�a �a�lar �a��s�nca tem�m
Hem bu düny� göglerince iy hüm�m
104
627. Tesb h ider idi ol �a’� müd�m
Ð -‘az m ü z -cel l ü z -sel�m
628. Kim anuñ al�n� dil va�f idemez
‘Al perv�z urup aña gidemez
629. Bes �lan �oland� ‘ar� ol zam�n
‘Ar� anuñ yarus�na geldi bu �n
630. Kibriy� aña yara�ur bes hem n
Bil ‘až m anun-durur iy p�k-ü d n
631. �amu mal�uñ ululu�� iy y�r
Ol ‘i��mda ma�v-durur ��ik�r
632. Çünki �opradan yaratd� �a seni
Girü �opra olusars�n iy den
633. Bes ne l�y�dur tekebbürlük saña
�ara �opra gibi alça olsaña
634. Gör ki andañ dürlü ni‘metler biter
Cümle mal� yiyüben leÈÈet �utar
117 A
635. Sen da� ger alçak olur iseñ iy y�r
Dürlü yimi� viresin o� �bd�r
636. Bil tev��u‘dur seni iden �er f
�rgüren a‘l� ma�ma o� la� f
105
637. Çün res�l alka tev��u‘ itdi o�
L�-cirem ‘ar�dan öte seyr itdi o�
638. ��be �avseyn59’e iri�di ol res�l
Ya‘n �ayet yak n old� �a’a ol
639. �ki yay mikd�r� �ld� iy güz n
��be �avseyn’e budur ma‘n yak n
640. Bes yak�nl�kdan kin�yet bu kel�m
Ol ‘Arablar ‘�detince iy hüm�m
641. Nire bir beg ol ‘Arablardan iy c�n
��lsa ya n bir ki�isi iy cüv�n
642. �aymesin ya�n �l�rm�� ol �er f
�ki yay mid�r deñlü iy �ar f
643. �a res�luñ urb�n a‘la eyledi
L�-cirem kim ��be �avseyn’i didi
��le’alll�hü te‘al� fe k�ne ��be �avseyni ev edn� 60
644. Diñle girü bir la� fe söyleyim
Ol me‘�n gevherin arc eyleyim
645. ��b-� �avseyn niçün didi o ��h
�adr-i sehm n didi ol p�di��h
646. Ð re yay egrilse k�ymetlü olur
Ol ni��ne f ’l ��l o� ir görür 59 Allah (c.c.)’a yak�nl�k ifade eden (iki yay kadar) bir tabirdir. 60 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “ O kadar ki (birle�tirilmi�) iki yay aras� kadar, hatta daha da yak�n oldu.” (Necm Suresi 9. ayet)
106
647. �öyle kim a‘��-y� mü’min iy cüv�n
Egridür ‘i�y�n ile bilgil iy c�n
648. L ki m�n ile göñlü do�rudur
Ol sebebden cennete do�ru varur
117 B
649. Yau yay egriyse iy bü’l vef�
�an o �o�ru-durur iy b�-�af�
650. Mü’miñin nefsi nitekim eger bil
��ric olan �o�ru andan iy al l
651. Ol �eh�det kelmesidür bil ya n
Kim ç�ar nefsüñden ol iy p�k-ü d n
652. Ol sebebden bil ki nefs olur ‘az z
Egriliklerden amu olur tem z
653. Nükte-i �yet budur u� söyledüm
Dürr-i mekn�n gibi be takr r eyledüm
654. L ki �a “�ümme deñ�”61 didi iy y�r
Diñle ma‘nisin añun ��ik�r
��le’ll�hü Te‘�l� �ümme den� fetedell�62
655. Ya‘n �a’a ya n oldu ol res�l
61“ Sonra yakla�t�”. Necm Suresi 8. ayetin bir k�sm�. Ayetin tamam� �u �ekildedir: “Sonra (Muhammed’e) yakla�t�, derken daha da yakla�t�.” 62 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “ Sonra (Muhammed’e) yakla�t�, derken daha da yakla�t�.” (Necm Suresi 8. ayet.)
107
Bil ki aldan �ra� old� b�-u��l
656. Yau ‘ar�a y��n oldu ol mün r
Bil ki fer�den key �ra� old� be� r
657. Yau �udüs’e ya�n old� hüm�m
Bil �ra� old� nüf�sa ol im�m
658. Rabb-i erv��a ya�d oldu yak n
�amu e�b��a �ra� old� güz n
659. U� dena ma‘n sini da� didüm
Ol mün�sib vechi tar r eyledüm
660. L ki ba‘��lar didi ki Cebr�’ l
Ol res�le ya�n old� bellü bil
661. �adr-i �avseyni yaud da� yak n
Böyle dimi�tür bu sözi iy em n
662. U�da ayt ma‘n sin �ldum bey�n
�amu vechi saña tar r ü ‘ay�n
118 A
663. Diñle imdi ol res�lü ol �er f
�ažret’e nicesi irdi iy �ar f
664. U�da girü irdi ma‘��dan e�er
‘Ä��� çekdi at�na �b ü ter
108
Hazihil ��tatü f� beyani ennen neb�yye’ l-�al�le vaale il� Rabbil cel�li ve ekramehu’ll�hu Te‘�l� ve kellemeh ve a’t�h cemi’a m� seeleh63
665. ��bu göñlüm istedi c�n�n�n�
Hem bu göñlüm istedi m�n�n�
666. L�-cirem perv�z urup ‘ar�dan öte
Geçüben iri�di ol dem �a�rete
667. Éund� ma‘�� ol dem aña �olu c�m
Pute old� ol ade�den cümle
668. Sermed-i c�m�n içüp old� ebed
�kilik gitdi hem�n dem old� ferd
669. L�-yez�le irüp old� l�-yez�l
L�-mek�n tat�nda ��d b -mel�l
670. Bil ki ��d ol-durur b�k ‘um�m
Hem fera� oldur alan� bil hem�m
671. �sde ol ��d yi gec bu �u��adan
Göñlüni ba�la �a’a kes dünyeden
672. Sanma��l kim bunda ��da iresin
Bir gün ola a�layu c�n viresin
673. Bes yara� it çünki bunda ölesin
Ol ma�ma varuban ��d olas�n
674. “Men ra‘ah�”64 didi buña bil kim neb
63 Bu k�t’a dost halilin yüce Allah’a ula�mas�; Allah Teala’n�n ona ikram etmesi, onunla konu�mas� ve ona her istedi�ini vermesinin beyan� hak�ndad�r. 64 O’nu kim gördü.
109
Ol ‘amel tom�n ekigil iy �ab
K�le’n-neb aleyhi’s-sel�m ed-düny� mezra‘atü’l-�ireti65
675. T� ki cennet �rmenin götüresin
Anda varup dürlü ni‘met yiyesin
676. ��r u kö�k ü rav�a-� r��v�na bil
M�lik olas�n o mülkde iy al l
118 B
677. Bes göresin anda rey-� Èü’l cel�l
D�’imi ��d olas�n hem b -mel�l
678. Ol res�le hem de on�u olas�n Cennet içre o� �af�da alas�n 679. Ümmet iseñ c�nla di e�-�elev�t T� ki c�nuña ire nev nev �ay�t 680. Diñle imdi ol res�lü mu‘teber ��be �avseyn’e da� �ld� güÈer 681. �rdi “ev edn�”ya ol dem ol güz n Buld� vu�lat �a ile ol dem em n 682. Çünki ‘��� irdi ma‘��a rev�n Gitdi ‘��� ma‘��� ald� hem�n 683. Ma‘�� aña �und� bir c�m-� fen� N�� idüp ‘��� hem�n buld� be� 684. Gitdi ke�ret ald� va�det iy hüm�n Ba�re ar��d� bu ba�r old� tem�m 685. B -ni��na irdi old� b -ni��n Dil nice vire aber andan iy c�n 65 Nebi (A.S.) �öyle buyurmu�tur: “Dünya ahiretin tarlas�d�r.”
110
686. ‘Äl u fehm ü fikir ser-gerd�n olur Bil ki c�n�na iren c�n�n olur 687. Nefs vü alb ü r�� anda iremez R�-y� ma‘��� olur bil göremez 688. S�rr-� �a’dur anda veren iy ulu �ol ki �adur u� didüm iy batulu
689. Bes res�l nefsin od� göñlerde hem
S�dre’de albin od� ol demde em
690. ��be �avseyen’de od� r���n o c�n
S�rr�-y-�la �a�rete irdi rev�n
691. Nefs ile “�ümme den�” old� o ��h
Hem tedenn itdi albiyle o m�h
119 A
692. R��uyla ��be �avseyn’e irdi ol
S�rr�-y-�la buld� “ev edn�”ya yol
693. Bes ki nefs itdi nid� kim an� alb
�alb didi kim eyne r�� idüp �aleb
694. C�n da� didi kim ol dem eyne s�r
�an� �a�ret didi s�rr bil iy em r
695. Bes ki �a�ret nefse didi bil ya n
Saña ni‘met ma�firet virdüm hem n
696. �albe didi kim ma�abbet saña bil
R��a ra�met hem ker�met iy al l
111
697. S�rra didi kim beni virdüm saña
Gel berü y� s�rr sen benden yaña
698. Bes res�lüñ s�rr� çün buld� vi��l
Ol ulu ��h aña gösterdi cem�l
699. Didi aña y� �ab b arma��n
Ne getürdüñ �a�retüme di ‘ay�n
700. Gelse dost dosta verür o� arma��n
Dünyeden an� arma�an baña iy c�n
701. Ol res�l didi �l�h arma��n
�ki üc nesne getürdüm hem�n
702. U�da bir avcumda eksük ��‘atüm
Hem birinde ço gün�h-� zelletüm
703. Bundan artu da� nesnem yo virem
�a�retüñden bil ki ra�met isterem
704. Didi ��‘at eksükini y� �ab b
Ra�metümle �afr �ldum y� �ab b
705. Ol gün�h� da� ‘afv itdüm tem�m
Bil �ef�‘atüñle senüñ y� im�m
706. Y� Mu�ammed Meryem’i �ldum ab�l
Her ki�i bes istedi an� u��l
119 B
707. Her ki�i itdi tekeffül ol �z�
112
Hem Ðekeriy� da� itdi bu sözi
��le‘all�hü Te‘�l� ve keffeleha �ekeriyya küllem� da�ele aleyh� �ekeriyy� el-mi�r�b 66
708. Her ki�i istedi kim an� ala
Pes buyurdum kim alem �uya �ala
��le‘all�hü Te‘�l� i� yel�ne e�l�mehum eyyuhum yekfilu Meryem ve m� k�net ledeyh�m i� ya�tesimn67
709. Bil birincidi alemlen iy im�m
Suya �ald�lar amusun� tem�m
710. Ol Zekery� alemin baturmadum
Meryem’i bil kim aña ��marladum
711. Anda degüldüñ o vaitin sen yak n
Anda m�ssañ saña virirdüm hem n
��le‘all�hü Te‘�l� m� k�net ledeyh�m yel�ne e�l�mehüm68
712. Çün �y�met güni ola iy em n
‘Ä� ümmetüñ çeki�eler yak n
713. Ol cehennem ‘�� ler benüm diye
Hem zeb�n ‘�� ler c�num diye
714. Diye M�lik ki benüm anlar iy c�n
66 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Zekeriya’y� da onun bak�m� ile görevlendirdi. Zekeriya onun yan�na mabede her girisinde.( Ali-�mran Suresi 37. ayet.) 67 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ �çlerinden hangisi Meryem’i himayesine alacak diye kura çekmek üzere kalemlerini atarlarken sen onlar�n yan�nda de�ildin. Onlar çeki�irken de yanlar�nda de�ildin.” (Al-i �mran Suresi 44. ayet.) 68 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Kalemlerini atarken yanlar�nda de�ildin.” (Al-i �mran Suresi 44. ayet)
113
Diye �ey��n kim mür dümdür ‘ay�n
715. Diye Ädem o�lum u �zum benüm
Sen diyesin ümmetimdür iy canum
716. Bes alem �aluñ diyem ben y� res�l
Bil �ef�‘at alemin �lam ab�l
717. Cümle ‘�� ümmeti saña virem
�amusun� cennetümde �oyuram
718. Bu ne lu�f vü ne keremdür ne kem�l
Bu ne ra�met ne se�vet ne cem�l
120 A
719. Bu ne ‘izzet bu ne �ürmet iy im�m
‘Ä� ümmeti ba���lad� tem�m
Ve fi’l-�aberi ��le neb� aleyhissel�m se’eletü Rabb� leylete‘l-Mi‘r�c mes’eleten �addeditü inn� lem es’elh �ultü y� Rabb� e‘tayte li Ademe il� ��irih� 69
720. Bes res�l ol dem �ak’a n�z eyledi
Dile geldi bir niçe söz söyledi
721. Didi virdüñ Ädem’e cennet iy ��h
Baña ne virdüñ digil iy p�di��h
722. Didi �a kim cennetümi ben �an
Virdüm aña l ki ‘azl itdim an�
69 Nebi (A.S.) �öyle buyurmu�tur: “Rabbime bir soru sordum. Ben O’na sormad�m ve dedim ki: Ya Rabbim Adem’e verdin il� ahirih.”
114
723. Saña hem ümmetüñe cennet virem
‘Azl �lmayam mü’ebbed �ur�uram
724. Didi N�h’a sen gemi virdüñ iy ��h
Ümmetin urtarduñ anuñ y� il�h
725. Didi saña yeryüzünü iy hüm�m
Mescidü p�k eyledüm an� tem�m
726. Ümmetüñ mescidler içre ��h var
Ol ��r��� geçeler çün m�h� var
727. Didi �br�h m’e odu berd ü sel�m
Eyledüñ di baña nitdüñ iy sel�m
728. Didi saña ümmetiñe iy güz n
¼amu odun gülist�n itdim ya n
729. Didi Zemzem virdüñ �sm�’ l’e sen
Didi Kev�er virmi�em bil saña ben
730. Didi urb�n virdüñ �sm�’ l’e hem
Didi virdüm ümmetüñe iy mu�terem
731. Ol Yeh�d ile Na��r�’y� tem�m
Ümmetüñe urb�n olsun y� im�m
120 B
732. Didi ¼�r’da M�sa’ya �ldun kel�m
Didi �aña u� n�r üzre iy hüm�m
733. Didi M�’ de virdüñ ‘Ìs�’ya sen
115
Didi �yametde virem sana ben
734.Ol ker�met M�’ de’sin iy mün r
Ümmetüñ onalayas�n iy be� r
735. Didi kim D�vud’a virdüñ sen Zeb�r
Didi saña “S�re-i En‘�m” iy n�r
736. Didi Y�nus’u al�� itdük iy ��h
Üç arañludan an� y� il�h
737. Biri bal� žulmeti biri gice
Biri deñiz žulmetidür iy yüce
738. Didi bilgil ki ümmetüñe iy n k-n�m
�urtaram üç arañulutan tem�m
739. Biri sinle žulmeti biri É�r��
Hem �y�met žulmeti �l��l ni���
740. Didi virdüñ �b-� �ayv�n ���r’a o�
Didi saña Selseb l �rm��� u�
741. Didi virdüñ M�sa’ya Tevr t iy ��h
Didi saña “Äyet el Kürs ” iy m�h
742. Didi virdüñ ‘Ìs�’ya �nc l’i sen
Didi saña “S�re-i �l��”’� ben
743. Didi da� y� Mu�ammed bil ya n
Kim saña bir s�re virdüm iy güz n
744. �nc l ü Tevr t içinde b -než r
116
“F�ti�a”’dur eyle fikir it y� mün r
745. Her ki an� ouya bil y� im�m
¼amu oduna �lam an� �ar�m
746. Atas� anas� ger mü�rik ola
Bil ki �amuda ‘aÈ�b� yiynile
121 A
747. Y� Mu�ammed bil mükerremsin baña
Cümle mal�umdan u� didim saña
H��ihi’l-���‘ati f� bey�ni ennell�he Te‘�l� e‘��‘n neb�ye allall�hu aleyhi ve sellem ��ira �reti’l Ba�arati ve enne’n-neb�yyü’s-sel�m de‘� li ümmetih� ve ec�beh All�hu Te‘�l� 70
748. Diñle vardur burada bir o� aber
Nal-i tefs r “Ebu’l Ley�”71 iy piser
749. Ger bu sözi c�n ile diñleyisen
Ol res�lüñ rif‘at�n añlays�n
750. Hem bilesin ol res�lu ol neb
Nice s‘ay itdi senüñ çün iy �ab
751. Ya‘n çün vard� res�l ol �azrete
�rdi anda dürlü Èev ü devlete
752. Cebr�’ l ç���rd� aña kim iy im�m
�a Te‘�l� �ažretine vir sel�m
70 Bu k�t’a Allah Teala’n�n Nebi (S.A.V.)’e Bakara Suresi’nin sonunu vermesi; Nebi (A.S.)’�n ümmeti için dua etmesi ve Allah Teala’n�n duay� kabul buyurmas� hakk�ndad�r. 71 Tefsir yazar�
117
753. Bes “ta�iyy�t”72 itdi lill�hi didi
Hem �alav�t �ayyib�t aña eyledi
��le’n-neb�yyü aleyhi selam et-ta��yy�tü li’l-l�hi ve’-al�v�tü ve’�-tayyib�t 73
754. Ol neb ye �a da� virdi sel�m
Da� ra�met hem ber�ket iy hüm�m
��le’ll�hu es-sel�mu aleyke eyyühe’n-neb� ve ra�metu’ll�hi ve berek�tüh 74
755. �efat itdi ümmete ol dem res�l
Ol sel�ma cümle orta� itdi ol
756. Didi bizüm üzerümüze sel�m
Hem de ��li� ullar üzre iy sel�m
��le’n-neb� aleyhi’s-sel�m es-sel�mu aleyn� ve al� ib�di’ll�hi’-�li��n75
121 B
757. Cebr�’ l’e cümle gök al� tem�m
�tdiler cümle �eh�det iy hüm�m
758. Didiler kim “e�hedü en l�-il�he
�ll� Allah”76 var-durur ol ulu ��h
759. “E�hedü enne Mu�ammeden ya n
‘Abdüh�dür”77 hem res�li iy güz n
72 Namaz�n ka’delerinde okunan “ettehiyatü” duas�. 73 Nebi (A.S.) buyurmu�tur: “Bütün selamlar dualar ve iyilikler Allah içindir.” 74 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Ey Nebi selam. Allah’�n rahmeti ve bereketleri senin üzerine olsun.” 75 Nebi (A.S.) buyurmu�tur: “Selam bizim ve Allah’�n salih kullar�n�n üzerine olsun.” 76 Allah (c.c.)’tan ba�ka ilah yoktur.
118
�ale Cebr�’�l’ü ve cem�u’l-mel�iketi e��edü en l� il�he ill�llahü vahdeh l�-�erike leh ve e��edü enne Muhammeden abdüh ve raslüh.78
760. Da�� �a didi ki “Ämene’l res�l”79
Kendüye inan bil gerçekler ol
��le’ll�hu Te‘�l� �mene’r-raslü bi-m� ünzile ileyh.80
761. Bil ki her �u‘r�n’� kim aña iner
Ol ab�l idübenin o� �ükr ider
762. Ol res�lüñ girü döymedi özi
Orta� itdi bu ker�metde bizi
763. Didi mü’minler da� iy p�di��h
Saña m�n götürürler bil iy ��h
764. Hem meleklerüñe senüñ iy sel�m
Hem kit�blarla res�llere tem�m
765. �amus�n girçek bilüp far itmezüz
Ol Yeh�d ile Na��r� gibi biz
766. M�s� vü ‘Ìs� da çün far itdiler
Ol sebebden k�fir olup gitdiler
77 �ahadet erdim ki Muhammed onun kulu ve elçisidir. 78 Cebrail ve bütün melekler: “�ehadet ederiz ki Allah’tan ba�ka ilah yoktur. Muhammet onun kulu ve elçisidir.” dediler. 79 Peygamber iman etti. 80 Allah Teala buyurmu�tur: “Peygamber, Rabbi taraf�ndan kendisine indirilene iman etti, müminler de (iman ettiler). (Bakara Suresi 285. ayet.)
119
��le’n-neb� aleyhi’s-sel�m ve’l-mü’minne küllün �mene bi‘l-l�hi ve mel�iketih� ve kütübih� ve rusulih� la nüferriku beyne e�adin min rusulih81
767. Didi �a mü’minlere di y� res�l
Nicesi �ld�lar �yeti ab�l
122 A
768. Ya‘n “in tübdü”82 didü�i ol ker m
Airi �yete diñlü iy ned m
��lell�hu Te‘�l� ve in tübdü m� f� enfüsiküm ev ta�fh yü��sibküm bihillahü feya f�rü limen ye��ü ve yü‘�zzibü men ye��ü ve hüva ‘al� külli �ey‘in �ad�r 83
769. Ol res�l didi “semi‘n�”84 didiler
Hem da� anlar “e�a‘n�”85 didiler
770. Ma�firet vir dirler anlar y� il�h
Cümlesi saña varur iy p�di��h
��le’n-neb� aleyhi’s-sel�m ve ��l semi‘n� ve eta‘n� ufr�nneke Rabben� ve ileyke’l- mes�r.86
771. Didi ol dem �a ki tekl f itmezin
Nefse götürmedügin yükletmezin
��le All�hu Te‘�l� l�-yukelifull�hu nefsen ill� vüs‘ah�87
81 Nebi (A.S.) �öyle buyurdu: “ Mü’minlerin hepsi Allah’a, meleklerine, kitaplar�na ve resullerine inand�. Allah’�n resullerinden hiçbirisinin aras�nda ay�r�m yapmay�z dediler.” 82 Aç��a ç�kar�r iseniz. 83 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “�çinizdekileri ac��a vursan�zda gizlesenizde Allah ondan dolay� sizi hesaba çekecektir, sonra diledi�ini affeder diledi�ine de azabeder. Allah her �eye kadirdir.” (Bakara Suresi 284. ayet.) 84 ��ittik 85 �daat ettik. 86 Nebi (A.S.) �öyle buyurmu�tur: “��ittik, itat ettik ey rabbimiz aff�na s���nd�k dönü� sanad�r dediler” (Bakara Suresi 285. ayet.)
120
772. Hem leh� m�-kesebet bil iy mün r
Hem ‘aleyh� ma’ktesebet iy be� r
Leh� m�-kesebet ve ‘aleyh� ma’ktesebet.88
773. �ay�rdan kesb itdügin aña virem
�erden kesb itdügiñi da� görem
774. Hay�r �er i�ledigini göriser
Cennete ya�d �amuya giriser
775. Dinledüñ u�da Ebu'l Leys’den aber
Diñle C�m ‘ül Le��yif’den e�er
776. Bil res�le �a bil i‘z�z eyledi
Dilegil benden ne dilerseñ didi
777.Ol res�l �ufr�neke didi aña
Rabben� u� varuruz cümle saña
122 B
778. Yarl��a��l cümlemüzi iy ker m
Z re sensin ala ra�m�nurra� m
��le’n neb� aleyhi’s-sel�m afere inneke Rabben� ve ileykel mas�r89
779. �a didi kim ümmetini hem seni
Yarl��adum cümlenüzi ben �an
87 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Allah her �ahs� ancak gücünün yetti�i ölçüde mükellef k�lar.” (Bakara Suresi 286. ayet.) 88 “Herkesin kazand��� (hay�r) kendine, yapaca�� (�er) da kendinedir. (Bakara Suresi 286. ayet.) 89 Nebi(A.S.) buyuruyor ki: “Ey Rabbimiz aff�na s���nd�k dönü� sanad�r.”
121
780. Beni birleyüp seni girçekleyen
Ra�metüme ol-durur bil kim iren
781. Didi girü y� Mu�ammed istegil
Her ne dirseñ virem an� saña bil
782. Rabben� diyüp res�l itdi �aleb
“ �n nes n� l�-tü�iÈn�”90 iy Rab
��le’n-Neb� aleyhi’s-sel�m Rabben� l�-tü���izn� in nes�n� ev a��a �n�91 783. Ya‘n unudup a�a �ld���muz
‘Afv �l��l aÈ �lma cümlemüz
784. �a didi kim ‘afv �ldum iy mün r
Un�dup yañ�ldu�uñuz y� be� r
785. Didi girü y� Mu�ammed istegil
Mas�duñ� neyse virem iy al l
786. Rabben� deyüp neb o� söyledi
Bil “ve l�-ta�mil ‘aleyn� ��ran”92 didi
��le’n-Neb� aleyhi’s-sel�m Rabben� ve l�-ta�mil aleyn� ��ran kem� hameltehu ‘ale’d-d�n min �ablin�93
787. Ol geçen ümmete a��r yüki hem
Yükledüp za�met �lup iy mu�terem
90 Untursak bizleri bundan dolay� mesul tutma. 91 Nebi(A.S.) buyuruyor ki: “Rabbimiz unutursak ve hataya dü�ersek bizi sorumlu tutma.” 92 Bize a��r yük yükleme. 93 Nebi(A.S.) buyuruyor ki: “ Ey Rabbimiz! Bizim üzerimize bizden öncekilere yükledi�in gibi a��r yük yükleme.”
122
788. Anlaruñ gibi bize yükletmegil
Dilegüm budur didüm u� y� cel l
789. Ya‘n bir žulm itse ol ümmete Çalabb
Bil �aram idermi� anlara Rab
123 A
790. �o� yemekleri kim �t-u �ay�t
Didi “�arremn� ‘aleyhim �ayyib�t”94
��le’l-lahü Te‘�l� febižulmin min elle��ne h�d a‘leyhim �arramn� �ayyib�t u�ille lehum.95
791. Bes didi �a y� Mu�ammed bil ya n
��cetüñ itdüm rev� bil iy güz n
792. Dile da� t� ab�l idem dilek
Benunin sul��n� ma‘n dutma �ekk
793. Bes res�l ümmete �efat eyledi
“Rabben� ve l�-tu�ammiln�”96 didi
��le’n-Neb� aleyhi’s-sel�m Rabben� ve l�- tu�ammiln� l�-t��ete len� bih 97
794. Gücümüz yitmedügin yükletme sen
Ümmetim ��yet �a‘if iy �ululmenin
94 Onlara (Yahudilere) temiz olan eyleri haram k�ld�. Nisa Suresi 160. ayetin bir k�sm� ayetin tamam� �öyedir: “Has�l� o Yahudi olanlar�n zalimlikleri, sebebiyledir ki daha önce onlara helal k�l�nan ho� ve güzel �eyler onlara haram k�ld�k”. 95 Allah Teala �öyle byurmu�tur: “Has�l� o Yahudi olanlar�n zalimlikleri, sebebiyledir ki daha önce onlara helal k�l�nan ho� ve güzel �eyler onlara haram k�ld�k.” (Nisa Suresi 160.ayet.) 96 Rabbimiz bizlere yükleme. 97 Nebi(A.S.) buyuruyor ki: “Ey Allah’�m bize gücümüzün yetmedi�i i�ler de yükleme.” (Bakara Suresi 286. ayet.)
123
795. Ol çeleb didi abul etdim da�
�stegil virem an� t� iy sa�
796. “V�‘fu ‘ann�”98 didi ol demde res�l
Hem da� “va�fir len�”99 ol b�-u��l
797. Da� “ver h�mn�”100 didi ol dem o ��h
“Ente Mevl�n� va fen�urn�”101 o m�h
798. K�fir üzre bizi ��lib �l didi
�a at�nda bu du‘�y� eyledi
��le’n-Neb� aleyhi’s-sel�m va �fu ann� ve fir len� verr�amn� ente Mevl�n�
fensurn� ‘alel �avm 102
799. Didi �a kim y� Mu�ammed in yek�n
Ya‘n sizden olsa “ ‘i�r�n ��bir�n”103
800. �ki yüz k�fire ��lib eyleyem
Sizden on �abr ideni iy mu�terem
801. Ger yüz olur ise �abr iden ya n
Ï�lib idem biñden an� iy güz n
123 B
��le’l-l�hu Te‘�l� in yekün minküm ‘��rne ��birne ya libu mieteyni ve enyekün minküm……. 104
98 Bizleri affet. 99 Bizlere ma�firet eyle. 100 Bizlere merhamet et. 101 Sen bizim mevlam�zs�n bizlere yard�mc� ol. 102 Nebi(A.S.) �öyle buyurmu�tur: “Bizi affet, bizi ba���la, bize ac�, sen bizim mevlam�zs�n kâfirler toplumuna kar�� bize yard�m et.” (Bakara Suresi 286. ayet.) 103 Sabreden yirmi ki�i. Enfal Suresi 65. ayetin bir k�sm� ayetn tamam� �u �ekildedir: “E�er sizden sab�rl� yirmi ki�i bulunursa iki yüze(kâfir) galib gelirler. E�er sizden yüz ki�i olursa kâfir olanlardan bin ki�iye galib gelirler.”
124
802. U�da bu nali da� saña didüm
��l baal�p ma‘n sini o� söyledüm
803. L ki Ebu’l Ley�’de im�m nal eylemi�
�� de diyiben Cebr�‘ l ile dimi�
804. Bes res�li �a mükerrem eyledi
��cetin virdi mu‘a��am eyledi
805. K�fir üzre an� ��lib eyledi
Bes res�l beni “nu�irtu bi‘r-ru’b”105 didi
��le’n neb� aleyhi’s-sel�m nefertü bir’rubi mesirate �ehrin106
806. Bil bir ayl� yola deñlü �eksüz
Heybetüm k�firlere irer ya n
807. Z -res�l ki amu derde �ab b
Hem ulu sul��na ol gereklü �ab b
808. Çün dilegini tem�m itdi res�l
�a da� cümle an� �ld� ab�l
809. Bes res�le ol çeleb gör ne didi
Ümmetinden be� �ik�yet eyledi
810. Diñle t� kim nefsüñ in��f i�ide
T� ki �a’dan �a sözi ol i�ide
811. Birisi bu kim didi bil iy �ab b
Ben yar�n�� gün ‘amelin iy �ab b 104 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “E�er sizden sab�rl� yirmi ki�i bulunursa iki yüze(kafir) galib gelirler. E�er sizden yüz ki�i olursa kafir olanlardan bin ki�iye galib gelirler.” ( Enfal Suresi 65. ayet.) 105 Korku ile yard�m edildim. 106 Nebi(A.S.) �öyle buyurmu�tur: “Korku ile bir ayl�k mesafe kaçt�m.”
125
812. Tekellüf itmezven olara l ki olar
�sder ol gün r�z�n� iy mu‘teber
813. Biri da� didi aña iy al l
Ben virürem ümmetüñ r�z�n� bil
814. L ki olar ullu�� �ayr�ya �lur
Baña ulluda amusu söz olur
124 A
815. Biri da� bu r�zum anlar yirler
�ükr benden �ayra ider iy mu‘teber
816. Baña �yin olur anlar iy em n
�alum ile �ul� iderler bil ya n
817.Biri da� benvenin ‘izzet viren
Anlar ister ‘izzeti bil �ayr�dan
818. Bir da� �amuy� ben iy neÈ r
Bil yaratdum k�fir çün iy be� r
819. L ki ümmet sa‘y ider aña gire
Ol ‘aÈ�b-� m�lim anlar göre
820. Vir na� �at y� �ab b ümmete
Sa‘y ideler t� gireler cennete
821. Bil ki sensin baña ‘izzetlü �ab b
Ümmetüñ ‘��ilerine hem �ab b
126
822. Diñle �a�ret aña ‘izzet eyledi
Y� Mu�ammed delli ricleyke didi
823. Ya‘n �ar�t aya�uñ� iy �ab b
Pes ki �ar�td� hem�n dem ol �ab b
824. Aya�� bir nesneye irdi rev�n
Girü açd� ol dem ol nesne iy c�n
825. Bes res�l ol dem didi kim y� �l�h
�ol aya�umdan açan nedür iy ��h
826. Didi �a�ret aña kim ‘ar�umdur ol
Ni�e açd� didi ol demde res�l
827. Didi �a�ret aña bil�il iy �an
Ben �ra� itdüm aya�undan an�
828. Z re seni çün �ab büm eyledüm
Bil ki ‘ar�um saña l�y� görmedüm
829. Bir degül on ‘ar� dizilse iy �ab b
�a�retüme cümle gelse iy tab b
124 B
830. Bir avuc aya�uñun topra�� bil
Cümlesinden baña yigdür iy al l
831. Z -kem�l i‘z�z z -ikr�m iy y�r
Ki itdi aña ol �al m kirdig�r
832. Cümle mal�dan an� �ld� güz n
127
��ld� an� ra�meten lil’�lem n
833. Nice menzil geçdi bilgil iy em n
T� ki ol sul��na old� ol ya n
834. Sidre’den irince ol ��ha res�l
Yidi menzil geçdi bilgil iy u��l
835. Her biri ‘ar�dan �er�ya deñlü bil
Yüz biñ ol mid�rd� key añla��l
836. Bu ne rif‘atdür res�le iy ned m
Ki ol �ab b old� bu hem old� kel m
837. Nice söz söyledi aña ol ker m
Nice r�z açd� aña ol dem ra� m
838. ‘Äk�l-�sañ ma‘�� aras�nda bil
�o� niy�z ü n�z gitdi iy al l
839. ��ceti neyse bitürdi ol cel l
Hem mur�d�n �ld� ����l ol cem l
840. Niçe nesne bil aña va�y eyledi
Z re �ur‘�n içre “m� ev��”107 didi
��le’l-l�hu Te‘�l� fe-evh� il� abdih� m� ev��108 841. Ya‘n söyledi uluna ol hak m
�un� ki ol söyledi �ld� kel m
107 Vahyetti�ini. Necm Suresi 10.ayetin bir k�sm�. Ayetin tamam� �öyledir: “Bunun üzerine Allah kuluna vahyini bildirdi.” 108 Allah Teala �öyla buyurmu�tur: “Bunun üzerine Allah kuluna vahyini bildirdi.” (Necm Suresi 10. ayet.)
128
842. �ol ki e�kere söz idi u� didüm
Saña bir bir an� tar r eyledüm
843. �ol ki s�rd�r an� girü iy �eb�b
�a bilür “v�llahu �‘lem bi’s sev�b”109
125 A
844. ��ceti çün kim anuñ old� tem�m
Dönmek istedi o demde ol hüm�m
845. Diñle imdi nicesi döner o �n
Yau �a�ret ne virür aña arma��n
846. Eydeyin bu ma‘n yi saña bey�n
Ac ula�uñ� berü imdi iy c�n
847. ‘I��la diñle bu sözi sen iy y�r
T� ki dürlü ma‘n ola a�ik�r
Ha�ihi’l ���‘atu f� bey�ni enne’n-neb� aleyhi’s-sel�m rece‘a mine’l �a��’� ile’l �al� ma ‘el �a�� fe inne’l-l�he Te‘�l� e‘t�h �ams�ne �al�ten ümme na�aa�u il� �amsi alav�tin ve fara�ah ‘aleyhi ve ‘al� ümmetih� il� yevmi’l k�y�meti ve min lütfi Te‘�l� cümeli �ev�b-� �ams�ne f� �amsi al�vat hüve’rah�mü’l ker�mü ‘al� ����ih�110
848. U�da c�n umr s� yuvas�n od�
Ol va�an kim a��ld� terk eyledi
849. Hind ilinden ���i-i c�n girü u�
R�m’a geldi arma��n getürdi o� 109 Do�rusunu Allah (c.c.) bilir. 110 Bu k�t’a Nebi (A.S.)’�n Hakk ile halka Hakk’tan dönmesi, Allah Teala’n�n ona elli vakit namaz vermesi sonra onu be� vakit namaza dü�ürmesi, k�yamette Nebi(A.S.) ve ümmetine farz k�lmas�, yaratt�klar�na kar�� rahim ve kerim olan Allah’�n elli vakit namaz�n sevab�n� be� vakit namazda vermesi �eklindeki lütfunun beyan� hakk�ndad�r.
129
850. Gel berü imdi alursañ arma��n
C�nuña c�n ats�n bil kim iy c�n
851. Arma��n vir ne iresin iy y�r
�amu göñlüñ ola ol dem sebze-z�r
852. Ol ma�muñ a�l�na hem iresin
Ol hüm� menzil-gehine varas�n
853. Bil oldur budur d�r’ül fen�
Bil �af� oldur budur d�r’ül ‘an�
854. Hey ne �lduñ i�bu �r-ist�na sen
Fariñin gül-z�ru “udsi Èü‘l minen”111
855. ��bu gülene ne �lduñ iy ned m
Çünki var Cennet- i Firdevs-i na‘ m
125 B
856. Çünki bayu� gibi v r�n istedüñ
L�-cirem ol menzili terk eyledüñ
857. Gel hüm� ol bayu� olma iy yigit
Ol maam� istegil sözüm i�it
858. Arma�an� al�gör ki varas�n
Ol ma�ma �eksüzin bil ki iresin
859. Diñle imdi arma��n nedür diyem
Dürlü ma‘n saña ter r eyleyem 111 Minnet sahibi
130
860. Çün Ceyb’üñ i�i bitdi ol zam�n
Ümmete �a virdi ol dem arma��n
861. Far� �ld� günde elli vait nam�z
Ha ile �lma mün�c�t ü niy�z
862. Bes res�l ol demde �a’dan döndi bil
�rdi M�s�’ya hem�n dem ol al l
863. Sordu M�s� �a ne buyurd� didi
Didi günde elli nam�z far� eyledi
864. Didi M�s� elli nam�za iy güz n
Ümmetiñüñ güci yitmez bil ya n
865. Senden öñdin al� ben çok ��nadum
Bunlara at� mu‘�lece eyledüm
866. �a sözün anlara dutdurmada ben
Ço cef� gördüm i�it sözüm sen
867. �a�ret’e dön girü taf f istegil
�ullu�un yiynilde t� kim ol cem l
868. Bes ki döndi �a�rete ol dem al l
Elli vatüñ onun� od� cel l
869. Girü döndi M�s�’ya geldi hab b
M�s� nitdüñ didi aña iy �ab b
870. Didi �a�ret on�n� ba���lad�
Ümmetüme ol ker m lutf i�ledi
131
126 A
871. M�sa didi ümmetüñ ��yet �a‘ f
Girü döngil �a�rete sen iy �er f
872. Girü döndi �a�rete itdi dilek
�a girü on da� od� �utma �ek
873. Bes ki ol dem M�sa’ya döndi �af�
M�s� didi dön girü iy bü’l-vef�
874. Bari dört kez �a�rete itdi dilek
Onar onar od� �a�rete �utma �ek
875. Bil bi�incisinde bi� od� ker m
�ald� bi�i diñle imdi iy ned m
876. Bes ki ol dem M�sa’ya döndi be� r
M�s� didi aña nitdüñ iy mün r
877. Didi y� M�s� bi�i ald� hem�n
�alan�n ba���lad� ol b -mek�n
878. M�s� didi girü döngil iy em n
Ümmetüñ ��yet Èa‘ fdür bil yak n
879. Ol �ab b didi utandum y� kel m
R�� yam bi� vat nam�za iy sel m
880. Geldi bir �v�ze hem�n dem iy �ab b
132
Didi kim “em�eytü far� ”112 y� �ab b
881. Ya‘n far�um bil ki bi�de eyledüm
�ullaruma alan�n ba���ladum
882. L ki bunda �a be��ret eyledi
Ol res�le diñle kim ne söyledi
883. Didi “m� yübeddelü’l avlü ledeyye”113
Ya‘n sözden dönmezem didi h�y
884. Çünki evvel elli �ld�m arma��n
Bi� virdüm ellinüñ müzdin iy c�n
885. �an� ümmet kim �la be� vat nam�z
Elli müzdin virem ben b -niy�z
126 B 886. Ha didi kim “men c�‘e bil �asenet”114
Feleh� ‘a�run budur �ak’a �det
��le’ll�hu Te ��l� men c�’e bi’l �aseneti feleh ‘a�ru em��lih�115
887. Ya‘n bire on virür ol kirdg�r
Be� kez on elli olur b -�ekk iy y�r
888. Bes ki �a’un arma�an�dur nam�z
Eyle be� vate �a ile niy�z
112 Farz�m� yerine getirdim. 113 Benim kat�mda söz de�i�tirilmez. 114 Kim bir iyilik getirirse. En’am Suresi 16. atetin bir k�sm� ayetin tamam� �u �elildedir: “Kim bir iyilik ile gelirse, ona on misli verilir.” 115 Allah Teala buyurdu ki: “Kim bir iyilik ile gelirse, ona on misli verilir.” (En’am Suresi 160. ayet.)
133
889. Vatiyle �l nam�z� iy cüv�n
Ol a�bdan urtaras�n t� ki c�n
890. Ger nam�z� vatiyle �lmayas�n
�eksüzin �a ra�metin bulmayas�n
891. Nitekim gelmi� aberde iy har f
Kim dimi�dür ol res�l ol �er f
Hazihi’l haberu f� bey�ni ‘a��bi t�riki’s-s�lati ve ‘a��bi men fevkaha min va�tih�116
892. Ya ‘n Mi‘r�c’�nda gördi ol �ak m
Ço avm at� ‘aÈ�bda iy ned m
893. Er ü ‘avr�t hem da� �eyiyle ��b
Ol melekler anlara ider ‘aÈ�b
894. Dapalar�n �öyle ururlar iy c�n
Binler �rma gibi olur rev�n
895. Ça�r��up v�-veylidir anlar amu
Hem de dirler va�b�r iy am�
896. Éordu ol dem Cebr�’ l’e ol al l
Kim ne alk durd� bular y� Cebr�’ l
897. Cebr�’ l didi nam�z� bil bular
Vat ile �lmazlar idi iy mu‘teber
898. Da� terk iderler idi an� iy c�n
116 Bu haber namaz� terkedenin ve vaktinden sonra k�lan�n azab� hakk�ndad�r.
134
L�-cirem cümle ‘aÈ�b içre h�n
127 A
899. Bu söze bil kim del ldür ��ik�r
“�alefe min ba‘dihim alfe”117iy y�r
��le’l-l�hu Te‘�l� fe-�alefe min ba‘dihim �alfün edau’s- al�te ve’ttebeu’�-�ehevati fesevfe yülkavne fiha118
900. Ya‘n pey��mberlerinden �oñra bil
Ol Yeh�d ile Nas�r� it al l
901. Ñay’ edübenin nam�z� ol avm
�ehvete uyup nefse itdiler žulm
902. Bes b�ra��lur olar Ïayy� ya n
Ol cehennem deresidür �eksüz n
903. Terk �lma��l nam�z� imdi sen
Didüm �yetle had � saña ben
904. Da� terk itme cem�‘at iy a�
Éünnet-ü Müekkede ol iy sa
905. Her ki terk ide cem�‘at iy em n
Mab�l olmaya nam�z� bil ya n
906. �öyle kim gelmi� aberde diñle sen
117 “Onlar�n pe�inden öyle bir nesil geldi ki”. Meryem Suresi 59. ayetin bir k�sm� ayetin tamam� �u �ekildedir: “Nihayet onlar�n pe�inden öyle bir nesil geldi ki, bunlar namaz� b�rakt�lar; nefislerinin arzular�na uydular. Bu yüzden ileride sap�kl�klar�n�n cezas�n� çekecekler.” 118 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Nihayet onlar�n pe�inden öyle bir nesil geldi ki, bunlar namaz� b�rakt�lar; nefislerinin arzular�na uydular. Bu yüzden ileride sap�kl�klar�n�n cezas�n� çekecekler.” (Meryem Suresi 59. ayet.)
135
R��en idem ma‘nisini añla sen
Hazihi’l cüz’ü fi’l bey�ni t�rikü’l cem�‘at119
907. Ya‘n bir gün otururd� ol �ab b
Bir ki�i geldi didi kim y� �ab b
908. Bu gice bir dü� gördüm diñlegil
Eydivirem an� ta‘b r eylegil
909. Ya‘n gördüm bir elümde iy �er f
Var filoriler yigirmi key la� f
910. Bir elimde da� dört var iy em n
Ol da� ��yet la� f ve hem güz n
911. Ol yigirmisi yavu �ldum iy ��h
Hem arard� durd� elimde iy m�h
127 B
912. Ol res�l didi ki yatsuy� digil
Sen cema‘�tle mi k�lduñ söylegil
913. Ol ki�i didi evde �ldum ben alu
Bil cema Ò�t terk �ldum iy ul�
914. Bes res�l didi dü�ürdügüñi bil
Ol cem�‘atmuz didür key añla��l
915. Hem aradan evde �ld��uñ nam�z 119 Bu cüz cemaati terkeden hakk�ndad�r.
136
Bil ab�l olmad� �a’a ol niy�z
916. Bes cem�‘at terk �lma sa Òy it
T� nam�zuñ mab�l ola iy yig t
Men tereke’l cem�‘ate ‘aleyhi‘t-ta‘z�r ve ye’semü’l c�r�nü bi’s-sükti ‘anhu el cem�‘atü sünnetün müekkedetün ve lev terakeh� ehlü n��iyettin �sim evcebe k�t�lehum bi’s-sil��i li enneh� min �e‘�iri’l �sl�m �unyet’ü-l Fet�v�120
917. Diñle birkaç mes’ele diyem iy c�n
�unye121’niñ naklidürür ola iy cüv�n
918. Ya‘n bir ki�inüñ ‘öÈri olmasa
Ol cem�‘at sünnetin terk eyleye
919. �er‘ide ta‘z r aña v�cibdürür
�on��lar� dinmese ��im olur
920. Hem de bir n��iye al� tem�m
Terk �lsalar cem�‘at y� im�m
921. �ir‘a de ��im olur iy mu�terem
Anlar� katl ideler seyf ile hem
922. D n-i �i‘�ridür cem�‘at z re kim
Terk �lma urtulas�n iy �ak m
923. Gel berü mescidler icre �l nam�z
Ol cem�‘atle ide gör o� niy�z
120 “ Kim cemaati terk ederse ona tazir gerekir ve kom�ular sessiz kald�klar� için günah i�lemi� say�l�r. Cemaat “Sünnet-i Müekkededir”. E�er bir bölge halk� onu terk ederse günah i�lemi� olurlar ve onlara kar�� silahla sava�mak vacip olur. Çünkü cemaat �slam’�n �iar�ndand�r.”( Kunyet’l Fedava adl� kitaptan al�nt�.) 121 Bir kitap ismi
137
128 A
924. T� ki ol kara yüzi a�ardas�n
Hem ��r��� yil gibi seyr idesin
925. �öyle kim gelmi� aberde iy har f
Dürr-i gevher gibidür diñle la� f
926. Diñle mescidde nam�z �lan ya n
Geçürdür ol ��r��� o� em n
Hazihi’l �aberu f� bey�ni enne men �alla’s sal�te fi’l mescid ubbira ‘al�’s-��r��i…122
927. Ya ‘n çün olsa �y�met �a�r olup
�opsa amu al anda ne�r olup
928. ��iden çü karaya yeniler ire
Hem nefes �utula gevde adara
929. ¼amu bir kez �ay�ra ol gün iy c�n
Cümle al diz üzre dü�eler rev�n
��le’l-l�hü Te‘�l� semi‘ leh� te �yyü�en ve zef�ren123 ve ��le’l-l�hü te‘��l� ve ter� küllen minh c��iyetün124
930. Her biri nefsi diye ol demde bil
Ger ola M�s� ve ger ola al l
122 Bu haber mescitte namaz k�lan�n s�rat köprüsünden geçirilece�ine ili�kindir. 123 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “ …Ona mahsus bir h���mlanma, homurtu i�itirler.”( Furkan Suresi 12. ayet.) 124 Allah Teala söyle buyurmu�tur: “O gün her ümmeti diz çökmü� görürsün.” (Casiye Suresi 28. ayet.)
138
931. Ol neb diye hem anda ümmeti
Y� il�h ümmete �l ra�meti
932. �stemezven nefsimi iy p�di��h
�ad ce ü ‘Äi�e da� iy ��h
933. F���ma �asan �üseyn ile iy c�n
�stemezven ümmet isterven hem�n
934. Süreler al� ��r��a ol zam�n
Öte geçüñ diyeler bun� rev�n
935. Göreler bu avm an� ince yüce
�u�da perv�z ursa geçmeye h�ce
936. A�la�alar ol dem ef��n ideler
Gözya�� seyl�b yürek �n ideler
128 B
937. Gele Cibr�’ l diye ol ümmete
Kim ��r��� nice ni�e geçmezsiz öte
938. Diyeler oraruz ondan ya al l
Nice geçelüm bun� y� Cebr�‘ l
939. Diye Cebr�‘ l ki düny�da deñiz
Olsa an� niceyi geçerdüñüz
940. Diyeler Cebr�‘ l’e bil iy �an
Gemilerle geçer idük biz an�
139
941. Bes hem�n mescidleri getüreler
Ol melekler ortaya bitüreler
942. Diyeler budur o mescidlerüñüz
Kim cem�‘at ile nam�z �lduñuz
943. Girüben geçüñ ��r��� o� em n
�ullu�a budur ‘iva� iy p�k-ü d n
944. Bes gire mescidlere ol dem o al
Bil ��r��� geçe anlar hem çü ber
945. Kam� nice olsa �u üzre rev�n
Gide mescidler ��r�� üzre iy c�n
946. Mescidi da� cem�‘at iy im�m
Terk �lma urt�las�n iy hüm�m
947. Z re �amu od� at� oddur iy y�r
Da� u demür doymaz aña ��ik�r
948. �öyle ki geldi aberde iy ki�i
Diñle yigil at� sen te�v �i
949. Kendü ayduñ �imdiden yi iy cüv�n
T� ki yar�n urtaras�n anda c�n
950. Diñle biraç a�let ideyim bey�n
T� ki aças�n sen andan iy cüv�n
H��ihi’l-�aber f� bey�ni enne’n-neb� aleyhi’s-sel�m re� f� leylet’i-l Mi‘r�c cehennem ve tav�if
140
129 A
F�h� mu‘a��ebn ve re� ümmeten fi’l ‘a��b ve bek� buk�en �ed�den125
951. Ya‘n çün kim döndi ol ��h-� kerem
�a�ret-i �a’dan res�l-� mu�terem
952. Gördi bir ara tütün ol dem al l
Cebr�’ l’e didi kim y� Cebr�’ l
953. ��bu tütün nireden gelür digil
Ne oduñdan an� ma‘l�m tar r eylegil
954. Didi Cebr�’ l cehennemden gelür
Anuñ çün böyle at� aradur
955. Bad� gördi �amu M�lik’in res�l
Kim amu göklerden uluy�d� ol
956. �at� orunç yüzlü geydügi ara
Bir ara ta�t üzre oturm�� ire
957. Hem öñinde at� orunc yüzlüler
Ver �is�bsuz amus� heybetlüler
958. Ellerinde oddan çomalar var amu
Hem da� ara geyürler iy ‘amu
959. Cebr�’ l didi ki tatda�i iy ��h
125 Bu haber Nebi (s.a.v.)’�n miraç gecesi cehennemi ve içinde azab gören taifeleri görmesi, ümmetininde azab içinde oldu�unu görmesi ve �iddetli bir �ekilde a�lamas�n�n beyan� hakk�ndad�r.
141
¼amu m�likidürür iy p�di��h
960. Ol öñindeki Zeb�n b -�is�b
�at� anlar ba�tudurur �lsa ‘aÈ�b
961. Bes res�l ol demde M�lik’e didi
¼amuy� göster diyüben söyledi
962. Didi M�lik duyamazs�n y� �ab b
¼amu �arb oddur ya n iy �ab b
963. Didi kim bir igne yurd�s� adar
¼amuy� göster ki �lam ben nažar
964. Bes res�le ba didi M�lik iy c�n
Bad� ol dem �amuya ��h-� cih�n
129 B
965. Gördi maymun ��retinde al� o c�n
¼amu içre yanuben ider fi��n
966. M�lik didi kim bular iy nev cüv�n
Dünyede n�-�a yire bil itdi �n
967. Da� gördi bir avmü anda ‘ay�n
�amu �oñuz ��retinde iy cüv�n
968. Yanar anlar od içinde z�r ider
Ya� yirine gözlerinden �n iner
969. Didi M�lik kim bular yirdi �ar�m
142
Dünyede ayurmaz idi iy hüm�m
970. Da� gördüm bir avüm ba�lu amu
El ü aya zenc r içre iy ‘am�
971. Bil �am m �uy�n oyarlar anlara
Eriyüp gevdeleri aar yere
972. Didi M�lik bil bular süci içen
Dünyede ay�rmayuban f�s iden
973. Da� gördüm bir avmü gök gözi var
Cümlesinüñ tenleri oar iy y�r
974. Yanar anlar od içinde ef��n ider
Göz ya�� aar yürek pür �n ider
975. Didi M�lik z�nilerdür iy güz n
L�-cirem at� yirler �eksüz n
976. Da� gördi bir avm od yir iy c�n
Key ‘aÈ�b içinde olmu�lar nih�n
977. Didi M�lik bilgil iy dürr-i yet m
Dünyede bunlar-�d� m�l-� yet m
978. Da� gördi bir avüm ki etleri
¼o�ranur ��nd ile oddan her biri
979. Didi M�lik bil bulardur iy mün r
Dünyede žulm eyleyenler iy neÈ r
130 A
143
980. Gördi bir �t�n hem anda ol ulu
Od içinde ol mu ‘all� a��lu
981. Ça��ruban dir idi v� A�med’�
Hem da� dir idi v� Mu�ammed’�
982. Didi M�lik bil anañdur y� res�l
U� ‘aÈ�b içinde ald� bunda ol
983. ��idicek ol sözi key a�lad�
Gözi ya�� yüzi üzre ça�lad�
984. Cebr�’ l gördi ki a�lar ol güz n
Bile a�lad� anuñla ol em n
985. �rdi ol dem �a’dan aña bir melek
Didi y� A�med digil nedür dilek
986. �a didi ger anas�n dirse virem
Ümmetini l ki �amuya da oram
987. Ümmetin ister ise benden �ab b
Anas�n �amuda terk itsün �ab b
988. Bes res�l ol demde z�r eyledi
Y� il�� ümmetüm gerek didi
989. Ümmet üçün anam� �ldum fid�
U�da z�r ile iderven nid�
990. Bes senüñ çün gör res�li neyledi
Anas�n� �amuda terk eyledi
144
991. Sünnetini sen neçün �utmayas�n
Ni�e aña c�n fid� itmeyesin
992. U� i�itdün �amu ��lin iy ki�i
Gelgil imdi �imdiden yi te�v �i
993. ¼a�� vü b��� vü hem ‘�� -y-�sañ
Düny� c�n�n isteyüp �� -y-isen
994. Nefsüñ üzre �imdiden �a� �a�uy�
¼amudan içmezden öñdin a�uy�
130 B
995. �imdiden ol��l pe�iman iy yigit
Anda a��� itmez pe�iman key i�it
996. �y ar�nda� göz göge diñlemedin
Hem de c�nuñ �ul�mga gelmedin
997. Bu va�andan hem da�� fa��l olmad�n
‘Ä�iler menz line va�l olmad�n
998. Sa‘y �l i�gil yara�uñ sen tem�m
Z re kim mü�kil mak�mdur ol ma�m
999. Nice p r anda diye v� �eybet�h
Nice o�lanlar diye v� aclet�h
1000. Nice yigitler diye v� �asret�h
Nice atalar diye v� ebbet�h
145
1001. Diye M�lik dünyadayken diseñüz
Bu sözi anda ayduñuz hem yiseñüz
1002. A��� ider idi ol z�r bilüñ
A��� itmen �imdi biñ fery�d �luñ
1003. Vay size �old� gözüñüz a�lamaz
Ya�laruñuz yüzler üzre ça�lamaz
1004. �y ‘aceb ki ni�e ormazs�n meger
��idimez ula�uñ �a’dan aber
1005. Nice �a�lar vardurur �ular ç�ar
Ça�layup �a orus�ndan ol aar
��le’ll�hu Te‘�l� ve inne mine’l-�ic�reti lim� yetefecceru minhü’l enh�r. 126
1006. �at�dur �a�dan senüñ göñlüñ meger
Kim �u ç�maz oradan iy b -�aber
1007. ��bu gözüñ çe�mesinden ça�lamaz
Nefsüñ üzre gice gündüz a�lamaz
1008. Z re nefsüñ �ut�dur ol evde bil
U� ölüm boynuña binmi� iy Èel l
131 A
1009. Sinle-dürür varaca�uñ menzilüñ
Hem �y�met �uraca�uñ mevifüñ
126 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Ta�lardan öylesi var ki, içinden �rmaklar kaynar.” (Bakara Suresi 74. ayet.)
146
1010. Çevre yanuñ anda a�muñ al�sar
Bil kim anda �ΠCebb�r ol�sar
1011. Hem mün�d anda Cebr�’ l-dürür
Hem cehennem ol yirüñ zind�n�dur
1012. M�lik ol zind�nda zind�nc� iy y�r
Hem zeb�n ler anuñ a‘v�n� var
1013. Yo-durur �efat göñülerinde bil
Hem ��la� ü hem �ed d didi cel l
��le’ll�hu Te‘�l� ‘aleyh� mel�’iketün il��un �ed�dun l�-ya‘�ne’ll�hu m�-emerehum ve yef‘alne m�- ye’murne127
1014. Anlar� oddan yaratd� ol cem l
Bes ki ��lüñ nice ola y� Èel l
1015. Anda � le al ���amaz iy ki�i
�imdi yigil gel iy misk n te�v �i
1016. Doyamazs�n güne� �ss�s�na bes
Nice doyas�n ce� m oduna iy as
1017. Ger büre ���rsa sen incinesin
‘Areb ü y�lan ���rsa nidesin
1018. Y� �l�h uluñ a�lar z�r ider
Ra�metüñi �a�retüñden ol diler
1019. Cümle ‘�� lerle aña iy ker m
127 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Onun ba��nda, ac�mas�z, güçlü, Allah’�n kendilerine buyurdu�una kar�� gelmeyen ve emredildiklerini yapan melekler vard�r.” (Tahrim Suresi 6. ayet.)
147
Ra�met eyle y� la� f ü y� ra� m
1020. �� senüñdür ul senüñ iy p�di��h
Ra�met eyle ullara sen y� �l�h
1021. Bes ne gülmek saña bugün iy ki�i
¼amudan oruban� çek te�v �i
1022. Ümmet-i M�s�’y� bil gülmez iy y�r
¼amudan oruban a�lar z�r ü z�r
131 B
1023. Didi �a min avmi M�s� iy cüv�n
Ümmete “yehd�ne bi’l”128 �a’� iy c�n
��le’ll�hu Te‘�l� ve min �avmi Ms� ummetun yehdne bi’l �a��� ve bih� (k�n) ya‘dilne129
1024. Key i�it �a anlar� med� eyledi
Ol kit�b�nda anlara ‘�dil didi
1025. Z re o� a�letleri var idi bil
Saña tar r ideyin ben key añla��l
1026. �bn-i ‘Abb�s’dan riv�yet bu aber
Nal-i tefs ri Ebu’l Ley� iy piser
1027. Key i�bu �yet ma‘nisinde söylemi�
Anlaruñ a�v�lini �er� eylemi�
128 “Hakk ile do�ru yolu bulurlar”. A’raf Suresi 159. ayetin bir k�sm�. Ayetin tamam� �u �ekildedir: “Musa’n�n kavminden hak ile do�ru yolu bulan ve onun sayesinde adil davranan bir topluluk vard�r.” 129 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ Musa’n�n kavminden hak ile do�ru yolu bulan ve onun sayesinde adil davranan bir topluluk vard�r.” (A’raf Suresi 159. ayet.)
148
H�zihi’l-���‘atü f� bey�ni a�v�li �avm-i Ms� ve’l-�a��il’l �am�deti’l- let� �ttesaf bih� ve men ittesafe bi-h��e’l �as�ili’l- �am�deti yen�lu’d- derecete’r-ref‘�ate bil�-�ekkin vel� �übhetin.130
1028. Ya‘n esr� gicesinde Cebr�’ l
Ol res�l� iletdi ol ümmete bil
1029. Ol res�l ol dem olara söyledi
Cümlesini d ne da‘vet eyledi
1030. Bes res�l� bilmedi anlar iy y�r
��ld� Cebr�’ l hem�n dem ��ik�r
1031. Didi size söyleyendür ol neb
Ol Mu�ammed ümm dür hem H��im
1032. Didi bunlar aña kim y� Cebr�’ l
Ba‘� olund� m� cih�na ol al l
1033. Didi neb oldu m� ala ol im�m
Didi Cebr�’ l ne‘am old� tem�m
1034. Bes m�n getürdiler aña hem�n
Cümle ta�d k itdiler an� ol zem�n
1035. �amu ol dem y� res�l�ll�h didi
M�s� bize bil va�iyyet eyledi
132 A
1036. Didi sizden her kim irse ol ��ha 130 “Bu k�t’a Musa’n�n kavminin ahvalini ve vas�fland�klar� güzel hasletlerin ve bu güzel hasletlerle vas�flananlar�n �eksiz ve �üphesi yüce dereceye ula�acaklar�n�n beyan� hakk�nda�r.”
149
Benden ü sizden sel�m virsün m�ha
1037. Ol res�l didi bulara kimdiñüz.
Ne sebebden evlerüñüz old� düz
1038. Ol ber�berdür amus� görürem
Alça�� yüksegi yokdur bilürem
1039. Didiler bir avmüz u�da amumuz
Birbirümüzden yücelik almazuz
1040. Birümüz evi yücelse iy güz n
Bil birinden men‘ ider gün �u‘lesin
1041. Ol res�l girü didi kim evlerüñ
Ni�e yodur apus� dimeñ anlaruñ
1042. Didiler birbirümüze iy �ab b
Biz zin� eylemezüz bil iy �ab b
1043. Her birümüz ��ceti olsa gelür
Her ne vat olsa tekellüfsüz alur
1044. Didi girü ni�e gülmezsiz diñüz
Ne sebebden böyle ma�z�n olduñuz
1045. Didiler kim �a kit�b�nda didi
¼amu va�f�n bize ma‘l�m eyledi
1046. �ni anuñ ma�r�u ma�ribce iy dost
Hem uzun� aña a�a�a yir dürüst
1047. And da� içdi kit�b�nda �an
150
�ns ü cinle �olduram didi an�
��le’ll�hu Te‘�l� le-emle’enne cehenneme mine’n-n�si ecme‘�n131
1048. Bes ne dü�er bize gülmek iy be� r
Çün cehennem böyle ola iy neÈ r
1049. Girü didi ulu olsa iy avüm
Üstüne a�larm�s�z idüp žülüm
132 B
1050. Didi kim a�la�mazuz biz iy �ab b
Z re kim cümle ölürüz iy �ab b
1051. Z re bir yoldur amumuz varuruz
Cümle var olmu� iken yo� oluruz
1052. An� �a virdi �a ald� iy la� f
Bizüm anlar arada nemüz var iy �er f
1053. Bil ki anlar ��d olurlard� amu
Ulular� ölse bilgil iy ‘am�
1054. Dirler idi kim bu zind�ndan o c�n
�urtuluban �a�rete old� rev�n
1055. ¼o�sa o�lan amus� a�lar idi
Z re c�n zind�na geldi dir idi
1056. Didi kim asta olur m�s�z tem�m
Didi kim asta olmazuz hüm�m 131 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Cehenemi insanlarla dolduraca��m.”(Hud Suresi 119. ayet)
151
1057. �astal� z re gün�hdandur ya n
Bil gün�h i�lemezüz bil iy em n
1058. �a�ret’e M�s� du‘� eyledi bil
Ol sebebden ma‘��m oldu y� al l
1059. Didi çün kim asta olmazs�z diñüz
Ölümüñüz nice olur söyleñüz
1060. Didiler çün birümüz r�z� tem�m
Olsa ‘Azr�’ l irü�ür y� im�m
1061. �ab� ider r���n� anuñ iy güz n
An� anda gömerüz bilgil ya n
1062. Sinneleri evleri içinde hem
L ki mescidleri �ra� iy mu�terem
1063. Sinneleri evlerinde �ld� t�
Ölüben unutmayalar iy ata
1064. Diyeler bizcileyindi bu da�
�imdi �opra u� olupdur iy a�
133 A
1065. ��ld�lar mescidlerin eb‘ad iy c�n
T� �ev�b artu� ola iy nev-cüv�n
1066. Her ademde yaz�la aña �ev�b
Götrile yar�n cehennem hem ‘i�b
152
1067. Girü didi �zuñuz �o�sa iy c�n
Ïu��alu olur m�s�z söyleñ ‘ay�n
1068. Didiler �u��alu olmazuz iy ��h
�ükr oruc�n �utaruz bir ay iy m�h
1069. Er �o�arsa �utaruz biz iki ay
�ükr iderüz �a�rete iy yüzi bay
1070. Didi sizde var m�dur ‘areb y�lan
Didiler vardur bil iy ��h-� cih�n
1071. Didi anlara ne �lurs�z iy y�r
Size anlar ne �lur diñ ��ik�r
1072. Didiler yürürüz üstinde iy al l
Yürür anlar bizüm üstümüze bil
1073. Anlar� incitmezüz biz iy �ab b
Bizi incitmez olar da iy �ab b
1074. Biz em nüz amus�ndan hem olar
Bil ki bizden cümle em n old�lar
1075. Didi kim oyunlaruñuz var m� hem
Didiler var b -�is�b iy mu�terem
1076. Yüñlerinden o� lib�s idinürüz
Etlerinden hem kif�yetce yirüz
1077. �amumuz anda ber�ber bil iy ��h
Artu� almaz birümüz bilgil iy m�h
153
1078. Didi siz �artar m�s�z baña diñüz
Size �artarlar m� y�h�d söyleñüz
1079. Didiler kim �artu olmaz bizde bil
Hem de ölçek bizde yodur y� al l
133 B
1080. Éatma almak bizde yodur iy güz n
��limüz budur ya n bil iy em n
1081. Didi y� bes r�z�ñuz andan iy c�n
Didiler ekin ekerüz bil ‘ay�n
1082. �a Te‘�l� bize ya�m�r yitürür
Ol ekinlerümüzi o� bitürür
1083. Biçüp an� ����l ideriz tem�m
�amus�n bir yirde oruz iy hüm�m
1084. Hem kif�yetce amumuz al�ruz
B� sin yirinde bil terk �luruz
1085. Didi �t�nlarla cem‘ olur m�s�z
Diñle anlardan �af� al�r m�s�z
1086. Didiler bil cem‘ oluruz bil iy �ab b
Hem de leÈÈet al�ruz bil iy �ab b
1087. Bil ki vardur arañu evlerümüz
Hem da� var ayru bil �onlarumuz
1088. Çün cim�‘ itmek dilesevüz iy ��h
154
Giyerüz ol �onlar� iy p�di��h
1089. Ol arañu evlere girüp rev�n
Cem‘ oluruz �tunumuzla iy c�n
1090. ‘Avretini görmezüz biz iy sa
Gözümüz anlar da� bizüm iy a�
1091. Didi sizde kimse �lur m� zin�
Didiler �lmaz ya n bil iy mün�
1092. Ger iderse Èann iderüz biz iy ��h
Kim aña od gönderür ol p�di��h
1093. Yaar an� yau yire geçürür
U� didüñ ��lümüzü bil kim budur
1094. L ki senüñ ümmetüñe astal�
Bil gün�h�na kef�retdür bay�
134 A
1095. Birümüzüñ �z� olsa iy �an
Bir ki�i bizden �aleb itse an�
1096. Virürüz biz ‘iffet isterüz hem�n
Da� ayru nesne almazuz iy c�n
1097. Didi kim altun gümi� gömmez misiz
Didiler kim y� �ab b ���a biz
1098. Gömevüz �ol ki�i gömez bil iy ��h
Kim �a’a inanmaya iy p�di��h
155
1099. R�z�n Allah’dan bilen gömmez ya n
R�z�muz �a’dan bilürüz iy güz n
1100. Bes res�l ögretdi Kur’�n anlara
On s�re amus� Mekk iy yara
1101. Hem nam�z� hem zek�t virüñ didi
Z re ol vatin hem�n farÈ old�-d�
1102. Bes res�le didiler anlar iy ��h
�ažretüñde h�cetümüz var iy m�h
1103. Bizüm içün �l du�‘ sen y� �al m
T� ki yiridüre bize ol ra� m
1104. Bir y�l içre �ac idevüz iy güz n
Bizi kimse görmiye iy p�k-ü d n
1105. T� ki fitne dü�miye ala tem�m
Gizlü varup gelüz biz y� im�m
1106. Z re É n ard�ndad� menzilleri
Ne diyem kim key �rad� illeri
1107. Bes ki ol demde du‘� itdi em n
Ol du‘�y� �a ab�l itdi hem n
1108. Bir y�l içre �imdi anlar �ac ider
Kimse görmez anlar� gelür gider
1109. Z h ümmeti kim bulardur u� didüm
Cümle ��lin saña tar r eyledüm
156
134 B
1110. Sende girçek ümmet iseñ ��d� ol
K�lbüñi gider �a’a n��� ol
1111. Bil ki girçeklik ider señi al��
Hem da� �ažretde �lurs�n ��
1112. Da‘vañ içre girçek olursañ ya n
Ma‘ad-� ��dta olas�n o�-ni� n
1113. Ger yalanc� olur iseñ iy Èel l
Bil ki �a�retde olas�n sen ac l
1114. Girçek ulu sözi girçekle iy y�r
�a cem�lin göresin t� ��ik�r
1115. �ol ki yalanc�-durur yalanlar ol
�a at�nda olmayas�z ol ab�l
1116. Ol res�li niceler girçekledi
�a Te‘�l� an� ��dd eyledi
1117. Niceler yalanlad� old� Èel l
�a atunda �eksüzin or ac l
1118. Diñle nice Mekke’ye vard� res�l
Kimdür ol ki anuñ sözin �ld� ab�l
1119. Yau kim yalanlad� an� iy c�n
Ki i�it kim �luram an� u�da bey�n
157
Ha�ihi’l- ���ati f� bey�ni ine’n-Neb� aleyhissel�m nezele ile’l �ubbet’ü-�a�r�i ve �all� sal�ten ma‘el enbiy�’i aleyhimü’s- sel�m f� bey�ni’l-mescidi’r-rabb�n� ve �al�t’ü-l �ak�kati ve inne’n-neb� aleyhi’s-sel�m rece‘a minh� il� menzilih� ve a�bera mes�reh il� ehl-i Mekke ve enkereh ve ke��ebeh ve adde�ah Eb Bekr fe-k�ne �dd��eh�132
1120. Girü göñlüm göz kes p�k old� u�
Dürlü ��retler görindi anda o�
135 A
1121. Kimi anuñ �b kimi zi�t iy al l
Kimi ‘�frit kimi ins�n bil
1122. ��b u zi�tü gerçi anda görinür
L ki ol �y ne bil kim ar�ydur
1123. Yodur ol �y nede zi�t iy y�r
É�ret-i issinüñ-dürür ol ��ik�r
1124. Nitekim �a lu�f�dur o� �y ne
Dürlü ��ret gösterir her �y ne
1125. Her ki�i anda kendü na��n� görür
Ger ola �b u vegerni zi�t-dürür
1126. Bu ��retler gerçi görinür ‘ay�n
L ki anda bil ki ��ret yo iy c�n
1127. Äyine cümle �uverden p�kdür
R��en ü taban-durur ol hemçü dürr
132 Bu k�t’ nebi (A.S.)’�n kubbetül sahraya inmesi ve bütün peygamberlerle (aleyhim müs selam) beraber namaz k�lmas�n�n beyan�, mescid-i rabbaninin gerçek namaz�n ve Nebi aleyhiselam�n oradan evine dönmesi, bu seyahatini Mekke halk�na anlatmas�, onlar�n onu inkar edip yalanlamalar� ve Ebubekir’in onu do�rulay�p s�dd�k olmas�n�n beyan� hakk�ndad�r.
158
1128. Her ki anda ��retini gördi �b
‘Ä�� old� �y nede iy �al�b
1129. Her ki zi�t gördi yüzini iy al l
Lu�f -� �ak’� cevr bildi ol Èel l
1130. Sendedür çirkinlüg ü �blu amu
Äyine ola ikiden p�k iy ‘am�
1131. Sa‘y id imdi kendüzüñi eyle �b
T� ki lu�f -� �a görine saña �b
1132. Bil ki seni eyleyen �b iy güz n
Ol res�luñ sevgisi iy p�k-ü d n
1133. Diñle imdi ol be� rü vü ol neÈ r
�ubbetü’l Éar�’ya indi ol mün r
1134. Cümle pey��mberlerüñ erv�h� bil
�rdi ol dem ol res�le iy al l
1135. �utlulad�lar aña mi‘r�c�n�
Sevdi amu ol cih�n mu�t�c�n�
135 B
1136. Dökdiler c�n on�n� ol dem rev�n
�o� Èiy�fet �ld�lar aña iy c�n
1137. Éo�bet idüben �af�lar sürdüler
Anda dürlü c�n ��d�s�n yidiler
159
1138. Ni‘met ol ni‘met-dürür c�n yir an�
LeÈÈet ol kim c�n ��d�s� iy ��n
1139. Éo�bet ol �o�bet ki c�n ��d�n olur
‘Al dostdan yaña o� perr�ñ olur
1140. Ba‘de-z�n ol dem res�l old� im�m
�o� nam�z� �ld�lar añda iy hüm�m
1141. ¼a�a irdi ol im�me-i �er f
Na� old� ��� ol dem o� la� f
1142. Bir avülde ol nam�z� bil yak n
Gökler üzre �ld�lar iy p�k-ü d n
1143. Anda bir mescidde kim rabb�n dür
An� ol �a bil n�r�ndan b�n dür
1144. Bil ki yodur anda saf ü da� der
Secde anda hem olur b -p� vü ser
1145. Kendüliksüz �lunur anda nam�z
Hem rük�‘ vü hem süc�d u o� niy�z
1146. Anda secde ba�-�la olmaz müd�m
Hem a��zsuz içilür anda müd�m
1147. C�n-� secde bu-durur bilgil ya n
Secde-i setren-dürür iy p�k-ü d n
1148. Tende c�nsuz bil ki h���l olmaya
Ol-durur er kim ��retde almaya
160
1149. ��bu iki beyit diñle iy güz n
Me�nev ’133nüñdür an� bilüñ ya n
1150. Beyt-i secde ser-nih�den bil ya n
Secde ��d-est ü niy�z ü meyl-i d n
136 A
1151. Secde-i ž�hir ber�-y� fehm-i t�st
Ver ne secde ‘��-� �a �med dürüst
1152. Mescid-i ‘u��� oldur iy cüv�n
‘Ä�� ol sende aña irgil iy c�n
1153. F -�al�ti d�im�n dir ����n
Tensüz olurlar ol mesc dde rev�n
1154. Anda �lurlar olar b -çün nam�z
B -�y�m ü a‘de penh�n hemçü r�z
1155. Mescid-i ‘���laruñ bil ma‘nev
Geç bu senlükden ki t� anca revÓ
1156. Bil �a atde olar �lur nam�z
Z re ki oldur �a atde niy�z
1157. Bu nam�z bilgil ki aña s�yedür
Ol ser�dur bil bu aña p�yedür
1158. �o� adem ba�ar bu nerdüb�ne c�n
�ehr-i çünden b -çüne olur rev�n
133 Mevlanan�n me�hur eserinin ad�.
161
1159. A�l oldur bu fer‘dür iy güz n
Ol �a at bu mec�z iy p�k-ü d n
1160. Andan ötrü ondu bil kim bu nam�z
Ol-durur c�n nam�z� iy b -niy�z
1161. Sa‘y �l irgüresin teni cana
Vasl idesin hem de fer‘ a�l�na
1162. Ger bu nam�z� �lursañ iy cüv�n
��l o niyyete bulas�n t� ki c�n
1163. A�layup z�r oluband� y� �üÈ�
Ol nam�zdan ban� �lma��l cüd�
1164. T� ki görem ol cem�lüñi nih�n
S�rlaruñ ol dem baña ola ‘ay�n
1165. Hem de �ekden urt�lup bulam ya n
Žulmet-i küfrüm ola bes n�r-� d n
136 B
1166. Çün bu niyyetle �lasun sen nam�z
����l ola saña c�n ke�f ola r�z
1167. Na�a �ni‘ oluban �lsañ nam�z
�eksüzin ola riy� an� nam�z
1168. Bes ki �ir or u müfl s olas�n
��bu milkden �öyle ma�b�n gidesin
1169. Gevher-i ‘ömri kim oldur b -beh�
162
Yile virmi� olas�n hemçün heb�
1170. Gevheri �ol ��fl o�lan gibi bil
Boncu�a virmi� olas�n iy Èel l
1171. Bes ki ol niyyete �l��l sen nam�z
T� ki ����l ola saña b -niy�z
1172.Bu söze yodur nih�yet bil ya n
Diñle ma��da dönelüm iy güz n
1173. Çün im�m old� nam�z �ld� o ��h
Menziline irdi bes anda o m�h
1174. Çün �ab�h old� nam�z �ld� ol
Ümmeh�n ’ye didi ol dem res�l
1175. Kim ‘i�� farÈ�n senüñle �lm��am
Mesc d’ül As�’da sünnet bulmu�am
1176. Vitri ‘ar� alt�nda �ld�m bil iy c�n
Éub�� u� sinüñle �lm��am ‘ay�n
1177. Bu ‘ac�iyibe nažar �l iy yigit
Yats� far��n Mekke’de �la i�it
1178. Sünneti Beyt’el Muaddis’de �la
Mekke’den t� oña �rk gün yol ola
1179. Vitri ‘ar� alt�nda �la ol �ab b
Oradan bil kimse bilmez iy �ab b
1180. Yir yüzine adr-i menzil iy hüm�m
163
Ba‘�� gicede amu old� tem�m
137 A
1181. Bes kem�line anuñ ne ‘al ire
Vir �alav�t ‘��k ile pey��mbere
1182. Bes res�l mescide gelmek diledi
Ümmih�n dilini �utup didi
1183. Bu sözi ger dir-iseñ ala iy ��h
Bil ki avmüñ seni yalanlar iy m�h
1184. Didi kim �adur bu sözi söylerem
Buña ink�r iden itsün ben direm
1185. Bes ki �a�ra ç�d� ol ��h-� cih�n
Ol Eb� Cehl irdi aña ol zam�n
1186. Çün aber virdi res�l ol dem aña
Ol la‘ n i�idiben batd� �aña
1187. Y� neb K�‘b diyü ça��rd� at�
�al� cem‘ itdi i�itgil ol iti
1188. Didi i�idüñ Muhammed bu gice
Mescid’ül As�’ya vardum dir nice
1189. É�rf yalandur i�bu söz k�luñ nažar
�anda�� Beyt’el Mukaddis iy piser
1190. Bes niçe al aya çald� ol zam�n
Nicesi elin ba��na urd� iy c�n
164
1191. Niceler ol demde ink�r itdiler
Niceler mürtedd oluban gitdiler
1192. Nice mü�rik sevni�üben güldiler
Ol Eb� Bekr’e aberler virdiler
1193. Bes Eb� Bekr anlara o� söyledi
Ol res�l ne didise girçek didi
1194. Didiler bu söz nice girçek ola
Bir gicede ��m’a varuban gele
1195. Didi da� eb‘ad� girçeklerem
Gök sözini da� ta�d iderem
137 B
1196. Ol sebebden aña ��dd didiler
�a at�nda al içinde mu‘teber
1197. Bes res�l old� hem�n dem �yine
Kendü na��n görür al her �yine
1198. Niçesi kendü yüzini �ld� �b
�a at�nda old� ��dd iy �al�b
1199. Niçeler kendü yüzin zi�t gördi bil
Mü’min iken old� mürtedd iy al l
1200. �o� me�ek old�yu far itdi hem�n
�alb-i �li�den hem irdi ol zem�n
165
1201. Bes didiler y� Mu�ammed söylegil
Mescid’ül A�� ni��n�n� digil
1202. �a hem�n dem aña lu�f itdi iy c�n
Mescid’ül A��’y� eyledi ‘ay�n
1203. Bes res�l ol dem aña �ld� nažar
Anlara virdi ni��n�n �b-ter
1204. Didiler kim o� didüñ l ki digil
Yolda var k�rv�numuz o� sen söylegil
1205. Bes res�l ol dem bulara söyledi
Ol fül�n k�rv�na u�radum didi
1206. Yav� �lm��lard� anlar deve
An� isterler idi ive ive
1207. Didiler aç idi digil anlar�
Hem develerini hem hey’etleri
1208. Ol �is�b� bilmedi ol Mu��af�
Girü �ak lu�f eyledi iy bü’l vef�
1209. Cümle ol kerv�n� r��en eyledi
Ol neb de dile geldi söyledi
1210. Kendüler açdur develeri da�
Ye ne hey’etde-dürür didi ol sa�
138 A
1211. Da� didi ol fül�n gün k�rüb�n
166
Gün �o�arken gele �a ola ‘ay�n
1212. Oñlar nice bir deve uza ola
Ol ‘al�metle bil ki anlar gele
1213. Bes ki ol gün sevni�üben ç�d�lar
Ol �eniyye üzre yola bad�lar
1214. �amusu umar ki kerv�n gelmeye
Ol res�li t� amusu yalanlaya
1215. Birisi vall�hi gün �o�d� didi
Biri de u� k�rub�n irdi didi
1216. Oñlar nice bir deve uza iy y�r
Ol neb didügi old� ��ik�r
1217. Bes res�lüñ �ücceti old� cel l
Oldular anlar amu or u ac l
1218. Didiler “m� haÈ� ill� s�hir�n”134
Münkir olan cümle old� k�fir�n
1219. Ol res�le amusu inanmad�
K�fir oluban aña c�È� didi
1220. �albini �unun ki �a kilitleye
Ol göñüli diye kim fet� eyleye
1221. �ol göze kim perde a�a aña �a
Nice aldura an� bu amu al
134 O ancak bir büyücüdür.
167
1222. �ol ula�� kim �a��r �la �u�
An� kim i�ütdüre iy ketüÈ�
1223. Y� il�h göñlümüz eyle kü��d
T� olavuz ha�retüñde cümle ��d
1224. Ol res�lüñden bizi �lma cüÈ�
Y� ker m y� ra� m y� �u�
1225. Ümmet iseñ vir aña biñ biñ sel�m
T� ki ra�met ide ol “Rabb’ül en�m”135
138 B
�a�ihi’l ���‘atü f� bey�ni’l-i�til�fi f� enne’n-neb�yye aleyhi’s’sel�mü hel ‘arace ile’s-sem�’i bi-r�ih� ev mea’l-cesedi ve’r r�i ve enne’l ‘urce fi’l bu�‘ati em f�’n-nevmi ve enne’l �a��a’s-a���a fi’l bu�‘ati mea‘l cesedi ve‘r-ru�i vall��u a‘lem136.
1226. Diñle vardur itil�f bunda iy y�r
An� da� bes idelüm ��ik�r
1227. Ba‘�� ��yife didi esr� yak n
Beyt-i Makd s’e cesedledür hem n
1228. Göklere r�� ile seyr itdi res�l
Bil ki �a uluyla �üccet itdi ol
1229. Z re �a esr�ya ��yet bil iy y�r
Mescid’ül A��’y� �ld� ��ik�r
135 Varl�klar�n Rabbi 136 Bu k�t’a Nebi (A.S.)’�n semaya ruh ile mi? Yahut ceset ve ruh ile mi? Ç�kt���n�n beyan�; mirac�n uykuda m�? Uyan�k m�? Oldu�u ve bu konudaki gerçek görü�ün, uyan�k, ceset ve ruh ile birlikte mirac�n gerçekle�ti�inin beyan� hakk�ndad�r.
168
��le allahu te ��l� süb��ne-llezi esr� bi-‘abdihi leylen min el Mescid’ü-l ��rami ile’l Mescid’i-l A���137
1230. Ger ol esr� artu��msa iy c�n
Ðikr iderdi an� �a bil iy cüv�n
1231. L ki �m�m-� Nüv�yi iy yigit
�deyim ki ne dimi�dürür i�it
1232. Ol selef ol selef ulular�n�ñ
Hem müfessirler mü�eddi�ler ço��
1233. Didiler kim göge a�d� ol res�l
Uyanu��ken cesedle �l ab�l
1234. Ol Nüv�v böyle dimi� u� didüm
Sözüni dürr gibi tar r eyledüm
1235. Ba‘��lar esr� urucuyla iy c�n
Uyuda didiler an� iy cüv�n
1236. �uccet itdiler �adi�le ki an�
M�lik �bn-i Éa‘sa‘a didi iy �an
1237. Ol res�l dimi� ki beyt at�nda ben
Hem de “beyne’n nevmi ve’l ye��niken”138
139 A
1238. Cibr�’ l geldi Bura ile hem�n
Airi A��’ya deñlü didi o �n
137 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ Bir gece (Muhammed) kulunu Mescid-i Haram’dan, Mescid-i Aksa’ya götüren Allah noksan s�fatlardan münezzehtir. (�sra Suresi 1.ayet.) 138 Uyku ve uyan�kl�k aras�nda iken.
169
1239. Hem �adi�üñ airün didi Enes
Ol res�lden o� riv�yet itdi bes
1240. Ya‘n dimi� ol res�l ki kündüzüm
Uyanup mescidde buldum ben özüm
1241. Bes ki amu uyuda ola iy y�r
�üccet anlaruñ old� ��ik�r
1242. L ki anlara virelüm biz cev�b
Diñlegil t� bilesin nedür �ev�b
1243. Cibr�’ l geldükde uyurd� res�l
Bil alan�nda uyanu�-�d� ol
1244. U�da evvelden cev�b budur iy y�r
Diñle ��n den da� sen ��ik�r
1245. Ya‘n uyandum didü ki bil yarar
Ayru� uyudan ola iy mu‘teber
1246. Z re ba‘�� gicede irdi menzile
Uyuyup girü uyansa bes nola
1247. Yau uyandum didü ki iy cüv�n
Bes ay�lmadur o mestlikden iy c�n
1248. Be�eriyyete girü gelmek-dürür
U� cev�b old� tem�m iy di�i dürr
1249. Bes �a� � oldur uyanu�-�d� ol
Cismiyle idi bil kim ol res�l
170
1250. Ol Me��r� �er�lerinden bu kel�m
U�da nal itdüm saña ben iy hüm�m
1251. L ki Ke���f da getürmü� bir aber
Diñle diyem ben an� iy mu‘teber
1252. Ya‘n ‘Äi�e dimi� ki iy güz n
Cism vall�h dururd� bil yak n
139 B
Ve fi’l-�aberi ��let �i�etü ra��yell�hu anh� vall�hi m� fu�ide cesedü resl’i-ll�h �alla’l-l�hu aleyhi ve sellem arvece bi r�i��139
1253. U� riv�yet amus� old� tem�m
Ol res�lüñ c�n�na yüz biñ sel�m
1254. Ümmet iseñ vir �alav�t ‘�� ile
T� yar�n saña �ef�‘atler �la
1255. Ra�metüñden �lma nevmid iy �uÈ�
Ol �ab büñden da� bizi cüd�
1256. É�r-� mi‘r�c� tem�m old� anuñ
��l nažar t� kim ola r��at c�nuñ
1257. Bil ya n kim bu-durur dürri �em n
Hem da� c�n gülist�n� iy güz n
1258. Ger tem��� �las�n bu b��� sen
139 Ai�e (R.A.) �öyle söyledi�inin haberi hakk�ndad�r: “Vallahi Resullah’�n cesedi kaybolmad�, ruhu ile Mirac’a ç�kt�.”
171
Gül ve rey��n oas�n dürlü semen
1259. �u�lar �v�z�n� hem g�� idesin
�erbet-i c�n-perveri n�� idesin
1260. Dürlü onlar dökmi�em bunda saña
Raik�ndur gelibenin yiseñe
1261. Sa‘y idüp dürr-i cev�hir dizmi�em
Ma‘ni ba�r�n zevra ile süzmi�em
1262. Çünki y�ri �ld� r�h-i A�medi
Old� mi‘r�c� tem�m ol A�medi
1263. L ki vardur s�rr-� mi‘r�cuñ iy y�r
Eyleyem an� da� ben ��ik�r
1264. É�r-� mi‘r�c mü�k bu aña oudur
Ol güne�dür hem da� n�r� budur
1265. Ol güherdür ayd�n� budur iy c�n
Ol ç�r�� ü �u‘lesi budur ‘ay�n
1266. Tendür ol bil kim bu anuñ c�n�dur
Yau c�ndur bu anuñ c�n�n�n�dur
140 A
1267. Key at� ince-dürür bu söz ya n
C�n ile diñle ki bulas�n ya n
1268. S�rr-� mi‘r�c neydügini bilesin
�o� ��ls�m� açuban genc bulas�n
172
1269. Y� il�h �l ‘in�yet sen bize
T� �av�b ile gele dilüm söze
H��ihi’l-��t‘a f� mu�addimeti’l-Mi‘r�c ma‘a’l-esr�r il�hiyyeti huve inne’l �ubbe fi’l-l�hi ve’l ba‘�� fi’l-l�hi ef�alu min cem�’il ib�d�ti ve ��liun lill�hi te‘�l�140.
1270. Girü c�num u�da dü� gördi iy c�n
Diñle ta‘b rin ideyin ben ‘ay�n
1271. Gördi güne� ay y�lduz iy cüv�n
Hem deñizler çe�meler olm�� rev�n
1272. Dürlü ��retler görindi ��ik�r
Hem da� ço gülist�n gördi iy y�r
1273. �amus�n� gördi l ki kendüdür
¼a�ra �anma sen an� iy di�i dürr
1274. Söyle kim �a’uñ vel leri iy c�n
Görse göñlinde tem���lar ‘ay�n
1275. ‘Ar� u kürs görse vü lev� ü alem
Da� n�r le�ker b�-�abl-u ‘alem
1276. Gökleri uçmalar� da� iy y�r
Bu ��ret görinür anda ��ik�r
1277. Ol ��ret bil ��retüñüñ ‘aksidür
É�retüñden gerçi ayru görinür
140 Bu k�t’a ilahi s�rlar ile birlikte mirac�n ba�lad��� ve Allah için ruz etmenin bütün ibadetlerden daha hay�rl� oldu�u hakk�ndad�r.
173
1278. Yok-durur �yinede ��ret iy y�r
Kendü na�uñdur ya n ol ��ik�r
1279. Éu içinde gerçi ��ret görinür
Sensin ol bil �uda ��ret yo-durur
140 B
1280. Gerçi mü�küñ ous� �a�ra ç�ar
L ki mü�kdedür ya n bil ol e�er
1281. Gerçi güne� n�r� �olar ‘�leme
Göklere vü yirlere vü �deme
1282. L ki ur�� ‘aksidür iy mu‘teber
Ol-durur �ayr� degül bil iy pi�er
1283. �a vel leründe vardur pencere
Seyr ider ‘�lemleri anda yere
1284. Kendüzinden seyr ider ol o� rev�n
Kendü-y-ile ‘��� baz�l� hem�n
1285. Belki kendi n�r�dur seyr�n �lur
Kendü güne� olsa ol n�r� olur
1286. ��bu ma‘n yi bey�n itmez züb�n
Bun� bilmezsin ol olmay�nca iy c�n
1287. Gel bu �felden geç imdi çün al l
�resin t� �a�rete Rabb-� cel l
174
��le’ll�hu Te‘�l� �ik�yetün ani’l-�al�l fe-lemm� r�e’e e�- �emse b�zi aten ��le h��� ekberu fe-lemm� efelet k�le y� kavmi inn� ber�un mimm� tu�rikne141.
1288. Dünyenüñ �üsnine sen aldanma��l
Z re geçer u� görürsin y� Èel l
1289. Çün bo�azlansa oyun et deprenür
Yau buda ��nsa bir dem ye�erür
1290. Bir zamandan bil ki et s�kin ‘ay�n
Ol ye�illik da� hem z�y l iy c�n
1291. Bu amus� çünki bir s�‘at-durur
‘Ä�l oldur evvel an� yo görür
1292. U� görürsin ‘�lemi böyle hem�n
¼arfetü’l-‘ayn içre ol z�y l rev�n
141 A
1293. Bil ki ��hl� ocal� hem sür�r
Her ne verse z re çar ü a��ar
1294. �am�s� anuñ yain z� l olur
‘Ä�l oldur �imdi an� terk �lur
1295. Çünki almaz amus�n� hiç bil
�ayra me���l ol gel imdi y� al l
1296. �ayr ehli çün gide benden iy c�n
Yiridür anuñ ya n bil kim cin�n
141 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ Güne�i do�arken görünce de, Rabbim budur, zira bu daha büyük, dedi. O da bat�nca, dedi ki: Ey kavmim! Ben sizin (Allah’a ) ortak ko�tu�unuz �eylerden uza��m.” (En’am Suresi 78. ayet.)
175
1297. �ol o�ullar gibi ayr� dirle
Cennet içre amu at�na gele
1298. Diyeler aña ki iy babay� men
Dünyada var eyledüñ bil bizi sen
1299. Senden oldu amumuz bilgil iy y�r
Ol ay�rlardur didüm u� ��ik�r
1300. Ol o�uldandur saña bilgil vef�
U� bu o�landan çekersin ço cef�
1301. “�nnem� emv�lüküm evl�düküm
Didi ol �a size adüvven leküm”142
��le’ll�hu Te‘�l� innem� env�lüküm evl�düküm adüvven leküm fe-e��erhum143
1302. M�luñuz ve o�luñuz dü�man size
Bil ki alan o� ‘amel-dürür bize
1303. Cennet ol eyü ‘ameldendür ya n
Kö�kü vü ��r t�c ü �ulle iy güz n
1304. Bil eyü i�ler toumdur iy cüv�n
Cennet içre biter ol a‘��n ü c�n
1305. Ðikr-i cennet rav�as� ola iy y�r
Hem oruc ni‘metler ola ��ik�r
142 “Mallar�n�z, evlatlar�n�z sizin için dü�mand�r”. Te�abün Suresi 14.ayetinin bir k�sm� tamam� �u �ekildedir: “ Ey inananlar! E�lerinizden ve çocuklar�n�zdan size dü�manl�k edenler olur, onlara kar�� uyan�k davran�n.” 143 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ Ey inananlar! E�lerinizden ve çocuklar�n�zdan size dü�manl�k edenler olur, onlara kar�� uyan�k davran�n.” (Te�abün Suresi 14. ayet)
176
1306. Eyü söz il‘at ola iy yüzi n�r
�ur ‘�n ouma da� ��r u us�r
141 B
1307. �avl ü f ‘lüñden mur�d çün ��h ola
�eksüz ol idr�r ü mülk-i c�h ola
1308. Mezra‘a didi buña bil kim neb
‘Uba içün pes aña gör iy �an
1309. Didi �a “mi��le Èerra ayren yerah
Hem da� mi��le Èerra �erren yerah”144
��le’ll�hu Te‘�l� fe-men ya‘mel mi���le �erratin �ayren yerah ve-men ya‘mel mi���le �erratin �erren yerah145
1310. Bu amu a‘m�l senüñ çündür iy y�r
�ayr u �err bilgil ya n her ne ki var
1311. L ki �a içün ‘amel nedür i�it
Saña tar r ideyin ben iy yigit
1312. Bir aber vardur burada �b-ter
Éal an� c�n aznesine çün güher
1313. Ya‘n M�s�’ya mün�c�t�nda bil
Söyledi biraç aber aña cel l
1314. Didi benüm çün ‘amel sen y� kel m
144 Zerre kadar iyilik yapan onun kar��l���n� al�r. Zerre kadar kötülük yapan onun kar��l���n� al�r. 145 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Kim zerre miktar� hay�r yapm��sa onu görür. Kim de zerre miktar� �er i�lemi�se onu görür.” (Zilzal Suresi 7. ve 8.ayet.)
177
��ledüñ mi di baña sen y� �al m
1315. Didi M�s� kim senüñ çün y� �l�h
Ço nam�zlar �lm��am iy p�di��h
1316. Hem de senüñ çün oruçlar �utm��am
Hem de senüñ çün �adaa itmi�em
1317. Hem de sini tesb h itmi�em iy ��h
Hem de �amd itdüm saña iy p�di��h
1318. Hem da� senüñ kit�buñ o�dum
Hem de senüñ Èikrüñ ile �o�dum
1319. Didi �a y� M�s� bilgil kim nam�z
�ull��uñ burh�n�dur bil ol niy�z
1320. Hem oruç bil kim saña al�n iy dost
Ol cehennem od�na perdedür dürüst
142 A
1321. Hem �adaa saña gölge iy kel m
Ol �y�met �ss�s�nda iy �al m
1322. Tesb �üñ saña a�açlar ol�ser
Cennet içre o� yimi�ler viriser
1323. Hem kit�bum o�du�uñ iy füt�r
Senüñ çün olas�r ��ru u��r
1324. Beni Èikr eyledügüñ n�r iy im�m
Ol �y�metde saña �u‘le tem�m
178
1325. Bu amus� senüñ çün iy kel m
Ya an� benüm içün di iy sel m
1326. Bes ki M�s� ‘�ciz old� neylesün
�a�rete yodur cev�b� neylesün
1327. Didi �a�ret benüm içün iy kel m
Dostum� sevdüñ mi c�ndan iy �al m
1328. Benüm içün dü�man olan� digil
An� sen dü�menledüñ mi söylegil
1329. M�s� bildi dost içün i� i�lemek
Dost� sevmek dü�meni dü�menlemek
H��ihi’l-���‘atü f� bey�ni’l –evliy�’i ve sirri kavlih� Te‘�l� evliy�’u tahte �ab�� l�-ya‘rifühüm ayri ve ter� kavle’l mansri……..aleyhi ene’l �a��.146
1330. Dost-� �a’uñ evliy�dur evliy�
Anlar� c�n ile sevgil b -riy�
1331. Sen ne bilürsin olar� iy cüv�n
Ba�dan aya�a olardur bil ki c�n
1332. C�n� idr�k idemez bil kim ‘u�l �a-durur i�bu sözümi �l ab�l
1333. Evliy�’-i �a didi ta�te �b�b
Hem de l�-ya‘rifühüm �ayri iy ��b
146 Bu k�t’a evliyalar�n ve Allah Teala’n�n “Evliyalar�m kaftan�m�n alt�ndad�r. Benden ba�kas� onlar� bilmez.” sözünün s�rr� ve Mansur’un “Ene’l Hakk” sözünün s�rr�n�n beyan� hakk�ndad�r.
179
142 B
ve fi’l-�aberi ��le’ll�hu Te‘�l� evliy�’u ta�te �ub�� ya‘rifuhum ayri147
1334. Evliy�s� perdesi alt�ndadur
Ïayr-� �a bilmez olar� �a bilür
1335. S�rr-� �a’dur bil ya n kim evliy�
Anlar� sevenler old� a�fiy�
1336. Kendü s�rr�na teni perde eyledi
Gencini bil kim o v r�nda od�
1337. T� ki o gence iri�meye ged�
Na�� ten old� o genc üzre ����
1338. Bes ana el’ �a s�rr� old� ��ik�r
N�r-� �a’dur evliy� bilgil iy y�r
1339. N�r-� �a’dan �a açan ola cüd�
S�rr-� �a �a’dan ya�d iy ketüd�
1340. �a deñizi mevcidür bil evliy�
Ma�žar� �a’dur olar �anma cüd�
1341. Geldiler bu ‘�leme bil iy güz n
Kim olalar “ra�eten li’l-�lem n”148
1342. Nice gözsüzlere gözler vireler 147 Allah Teala’n�n �u sözü hakk�ndad�r: “Evliyalar�m kaftan�m�n alt�ndad�r. Benden ba�kas� onlar� bilmez.” 148 Âlemler için bir rahatlamad�r.
180
Nicelerüñ da� ‘al�n direler
1343. Bir güne�dür perde alt�nda evliy�
N�rlar ile ‘�lemi itdiler �af�
1344. Älet-i �a’dur bular hem çün alem
K�tib elinde ider na�-u raam
1345. Bil alem ne yazsa k�tibden gelür
Evliy�dan hem gelen �a’dan gelür
1346. �avl ü f ‘li anlaruñ �a’dan-durur
Kendü l ki old�yu �a’dan diridür
1347. B� old�lar çü b� dutd�lar
Esrük old�lar çü s� �utd�lar
1348. Bunlaruñ öñinde ger sen ölesin
Bil �ay�t-� c�vid�n bulas�n
143 A
1349. Mevt ü albe‘l mevt virür yüz hay�t
Mevt ü ba’de‘l mevt-dürür küll mem�t
1350. Ger �uÎ�’y� ister iseñ iy yigit
Evliy�y� �l ab�l sözüm i�it
1351. ‘I� ile dut etegiñ �l hiÈmeti
T� ki bulas�n o �a’dan ra�meti
1352. Tizcegiz mas�duña ire�esin
�eksüzin ma‘b�d ile bili�esin
181
1353. Bes ki c�n u��-y-la aslan alas�n
‘Alem içre Rüstem-i C�n Z�l olas�n
1354. ����l olmaz i�bu i� bil serser
Oyna ba�uñ t� bulas�n server
1355. Eyle ba� u canuñ ol yolda fid�
T� ki �ažretden ire saña nid�
1356. C�n ü c�n at�nda c�n nolur c�num
Yau s�r at�nda s�r nolur c�num
1357. C�n virirseñ als�n c�n�n ‘iva�
Ser virirseñ als�n yüz c�n ‘iva�
1358. �ar virirseñ als�n ‘Ìs� iy hüm�m
Dane virseñ alas�n �rmen tem�m
1359. Ev virürseñ alas�n �ehri dürüst
�a�re virseñ alas�n dery� iy dost
1360. Bes ki a�rañ ola ol dem ba�r-� c�n
Ðerreñ ola o� güne� iy nev-cüv�n
1361. Nefsi n�r� bes ki ol dem ola n�r
�re �a’dan dürlü Èev ü o�-sür�r
1362. Senligüñden gelgil imdi ol fen�
T� ki bulas�n be�-ender be�
1363. Nesneden gec t� ki nesne bulas�n
Gec ��f�ll�dan ki bal�� olas�n
182
143 B
1364. Dünye zind�n�n çü elden atas�n
L�-mek�n bostan�na tiz yitesin
1365. Bes ki bir dirlik vire saña ol a�ad
‘I�-� �a’la �öyle p�yende ebed
1366. Yimek içmek dirligi cev�n dür
‘I�-� �a bil dirligi Rabb�n dür
1367. Nefse dirlik bil ki derd ü merg-dürür
Nefse dirlik bil ki b�r ü berg-dürür
1368. Bil ç�ra�-� nefs eger r��en yana
Ya�� eksük olur ise söyine
1369. Yimek içmek ba��d�r anuñ iy y�r
Yiyüp içmeseñ söyünür ��ik�r
1370. N�r� anuñ çünki kendüden degül
L�-cirem ma‘l�l bir nesnedür ol
1371. Güne�üñ n�r� çü kendüden-dürür
�amu ya�dan f�ri� ol iy di�i dürr
1372. Evliy� n�r� da� bil iy güz n
�ol güne� n�r� gibi-dürür ya n
1373. Kendü-y-ile kendüsi � m-dürür
Yimek içmeksüz ya n d�im-dürür
183
1374. N�rdur ol ba�dan aya�a bil iy y�r
Gün gibi ol �u‘le virür ��ik�r
1375. N�r� anuñ ber urur her dem iy c�n
¼oludur andan mek�n ü l�-mek�n
1376. ‘I�-� �a’dur ol güne� gögi ya n
Ululara c�n virür ol iy güz n
1377. Ol güne�den her kime kim old� t�b
Milk-i c�ndan bil aç�ld� aña b�b
1378. Bu mür de c�n der ise old� t�b
C�n �a��n� ider o� la‘l-i n�b
144 A
1379. Ol güne� n�ra irer �a�a girür
Bes ki �a�l� gider andan la‘l olur
1380. Kendüzini gösterür �a�dan güne�
Ya‘n �a� la‘l old� benden u�da o�
1381. ¼a� içinde güne�e �lmaz naž�r
Ma‘n isterseñ ��retden �l güÈer
1382. Bes gör imdi ol neb de b -�ic�b
�a’� sen vall�hu a‘lem bi’�-�av�b
1383. Bir-dürür va�detde �ey ile mür d
Her ki iki gördi bil old� mer d
1384. Bu ta‘addüd ‘�lemi ��retdedür
184
‘I�-� mest ‘�leminde bir-dürür
1385. Bu sebebden mü’min�n didi res�l
Nefs-i v��iddür bu sözi �l ab�l
1386. Bes ki ��retden gec imdi sen iy y�r
T� ki va�det göstere yüz ��ik�r
1387. ��b� o��l �b içine �l nažar
T� ki va�det göresin iy b -ba�ar
1388. Ger olursa yüz tulum bal iy �er f
�amu birdür �a�� bama iy �ar f
1389. É�rete gerçi üzüm �a���dadur
L ki ��sañ an� bir i�dedür
1390. ��b� gitse va�det olur ��ik�r
Cümlesi bir � re olur bes iy y�r
1391. Bes gel imdi �b� terk it iy cüv�n
T� ki va�det görine saña ‘ay�n
1392. Bir kezin sen ol olas�n ��ik�r
Çünki senlikden geçesin merdiv�r
1393. Z re yolu a�l-� a��l ‘�lem
C�n c�n� n�r n�r� �dem
144 B
1394. Gel berü ver etegin dut��l iy c�n
T� bu esr�r� bilesin sen ‘ay�n
185
1395. Çünki ��kirdsin gel üst�da iri�
Gice gündüz idmetine o�dur i�
1396. T� ki �an‘at ögrenesin iy �eb�b
Saña ol s�rdan ola o� feth-i b�b
1397. Éan‘at ögrenilmeye b -p �e-k�r
Ne adar cehd eyler iseñ bil iy y�r
1398. Éan‘at üst�ddan çü ögrenmeyesin
Éan‘atuñda bes hüner bulmayas�n
1399. Kendüzinden kimsene ender cih�n
Éan‘at ögrenmedi bilgil iy cüv�n
1400. Bes ki �a’� ister isen iy yigit
Evliy�ya münkir olma söz i�it
1401. Anlaruñ evs�f�n� didüm saña
T� ki ink�r itmeyesün sen aña
1402. Sözlerin fehm itmeseñ iy b -aber
Münkir olup ol söze sen ola ar
1403. Z re kim ‘akluñda vardur bil u��r
Nicesi fehm idesin dery�-y� n�r
1404. �ol ki�i kim gözi anuñ ba�ludur
Ol cem�li �b bes nice görür
1405. Anadan gözsüz �o�an bil kim iy y�r
Bilmez ol yir ile gögi ��ik�r
186
1406. Nice görür gözi na�� fer��r�
Y� �af�-� lu�f n�r� ‘ar��r�
1407. Her yaña gider amudan b -aber
Z re kim yodur anuñ n�r-� nažar
1408. Ðevi yo ger �b ola vü da� ba�
Ol �am�atdan ider ��d yola�
145 A
1409. Bu �af�y� bilmedügin biledi
Bir sa‘atde zehresi çak olad�
1410. Ger gözüñden perdi sen atas�n
Yidi �t ‘ar�uñ üzre ‘ar�a yitesin
1411. ‘Ar�dan öte göresin melekler iy c�n
Ne diyem kim dil ile olmaz bey�n
1412. Bes me��yi sözüne ink�r itmegil
Gözüñ açmal��a sa‘y it iy al l
1413. U� iderem anlaruñ sözüne bey�n
S�rr-� mir‘�c� direm saña ‘ay�n
1414. Olmasun bu söze ink�r idesin
Çün u��r ‘a�ldan terk idesin
187
H��� �ür‘un f� bey�n-i sirri’l-mir‘�ci ve f� bey�ni ‘�lemi’l-mi��li’l-le�� hüve ‘�lemü’l-berza�i beyne ‘�lemi’�-�eh�deti ve ‘�lemi’l- ceberti ve yüsemm� ey�an bi-‘�lemi’l-meleküti ve bi’l-�ay�li’l munfa�l149
1415. Diñle imdi cevher iy cevher
Cevher ñi bes alas�n cevher
1416. ��bu ma‘n yi bilür ol yol eri
Z re ol meyd�nuñ oldur serveri
1417. Vardurur bir ‘�lem-i rev��n�n� bil
Cevher-i n�r�niden key añla��l
1418. Cevher-i cism�niye beñzer iy y�r
L ki m�dd cisim degül ��ik�r
1419. Cevher-i ‘al� degül hem iy cüv�n
Ara yirde bil ki berzadur iy c�n
1420. �ol ki iki nesnede berza-durur
Ol ikisiñün �ayr� olur iy di�i dürr
1421. �ol cev�hir kim mücerreddür la� f
Hem cev�hir ki old� m�dd vü ke� f
145 B
1422. Bu ikiñüñ aras�nda �addür ol
Bu ikisi fa�l ider iy yüzi gül
1423. Ol cev�hir kim mücerred iy güz n
Ol �ay�ret ‘�lemüdür �eksüzin 149 Bu mirac�n s�rr�n�n beyan�na, �ehadet âlemi ve meleküt ve hayal-� munfas�l olarak da bilinen ceberut âlemi aras�ndaki âlem-i berzah olan âlem-i misalin beyan�na ba�lang�çt�r.
188
1424. Hem ‘uuluñ hem nüf�suñ ‘�lem
Ol-durur bilgil yak n iy �dem
1425. Bil cev�hir kim o m�dd yye iy y�r
‘Älemi u�da bu ‘�lem ��ik�r
1426. Ol ki berza ol mi��lüñ ‘�lemi
‘Älem üc old� ya n iy �dem
1427. Birisi mülk ‘�lemidür iy yigit
Birisi da� ceberüt key i�it
1428. Hem meleküt ‘�lemi biri iy y�r
Ol ikiye bil berza ��ik�r
1429. Bil mi��lüñ ‘�lemi budur ya n
Key ulu ‘�lem-dürür bu iy güz n
1430. Var-durur iki cihet buña añla��l
Bu iki-y-le beñzer ol ikiye bil
1431. Bil ki bu mülk ‘�leminde her ne var
Ol m ��liñ ‘�lemünde var iy y�r
1432. Hem mi��lüñ ‘�lemünde nesne ço
Kim bu ‘�lemde anuñ hiç biri yo
1433. Bu sebebden didi ‘�rifler iy y�r
Bu �eh�det ‘�lemeyni ��ik�r
1434. Ol mi��lüñ ‘�lemi at�nda bil
Yaz� içre �anki bir ala iy al l
189
1435. Zi ��li gör ne ‘�lem yaradur
Éanma��l kim ‘�lemi anca budur
1436. Bes mi��lüñ ‘�lemi oldu cevher
‘Ara�� �anma an� sen iy cevher
146 A
1437. Ba‘��lar didi ‘ar� iy �ak m
Ya‘n anlar �öyle ‘ar� eyledi kim
1438. �ol ��retler ki olur ‘al� iy al l
Hem �a�y�dan olur münfekke bil
1439. Böyle zu‘m itdiler anlar iy yigit
L ki �a nedür diyeyim key i�it
1440. Bil �a�y� cevher-i mevc�dedür
�amu ‘�lemde ya n iy d �i dürr
1441. ‘Älem-i rev��n de var iy güz n
Hem ay�l de vü ‘al de ya n
1442. Ol �a�y�a ��retler var iy c�n
‘Älemine göre bil iy nev-cüv�n
1443. Bes ki berza ‘�lemidür cevher
‘Är��� dime bulas�n cevher
1444. ��fž �l bu a�l� göñlüñde iy y�r
T� ki s�rlar ola saña ��ik�r
190
Ha�ihi’l k��‘ati f� bey�ni ma�alli ‘�lemi’l-mi�li ve hüve �uvvetü’l �ay�liyyeti’n-nefsi’l- külliyeti ve f� bey�ni ‘�lemi’r-rü’y� ve’l-b�bü’�-�av�bü ve’l-�a��ü f�-him� ve ke��’r-rüy� bi’l-mü��hedeti ba‘zuh av�bün ve ba‘zuh �a��ün �eyt�niyyün �arfün yu‘rafü beyne-hüm� bi’l- m�z�ni’l �al�i ve’l-�mmi vall�hü �’lem150
1445. Diñle ol ‘�lem ma�allin diyelüm
¼�� gibi dürlü �eker bileyüm
1446. Gülist�nda bitürelüm t�ze gül
Virelüm mam�r-� ‘ala ��f mül
1447. Dürlü s�rlar idelüm girü ‘ay�n
Ol �adadan ma‘n dürrin o� bey�n
1448. Aç ula�uñ� bu dürre iy yigit
‘Aluñ� cem‘ eylegil sözüm i�it
146 B
1449. S�rr-� mi‘r�c ne idügin t� bilesin
�a’a açuban cev�hir bulas�n
1450. L�-cirem oca olas�n iy güz n
�urt�lup �ekden bulas�n o� ya n
1451. Bil ki vardur nefs-i külliyye la� f
Bu alan nefs a�re andan iy �ar f
1452. Aña var uvvet ay�liyyat iy y�r
Bil o ‘�lem yiri oldur ��ik�r
150 Bu k�t’a kuvve-i hayaliye-i nefsi külliye olan âlem-i misalin mahalinin beyan� ve âlem-i rüyan�n ve her ikisindeki do�ru ve yanl�� kap�n�n beyan� hakk�ndad�r. Mü�ahede yolu ile rüyan�n baz�s� do�ru, baz�s� yanl��, de�i�tirilmi� olup �eytanidir. Onlar�n aras�nda halk ve amm�n ölçüsüyle ayr�l�r. Allah daha iyisini bilir.
191
1453. Bil alan uvvet ay�liyyeyi ol
Old� c�mi‘ bu sözi �l��l ab�l
1454. Bes mi��lüñ ‘�lemi old� deñiz
Dü�di ol uvvet aña yir iy ‘az z
1455. Ol deñizden aar �rmalar iy y�r
�rer ol alan uvveye ��ik�r
1456. Bes mi��-li mu�la old� ol deñiz
Old� �rmalar muayyed �l temiz
1457. Dü�de seyr itdügüñ ol �rma-durur
¼ol�dur içi ��ret iy yüzi n�r
1458. Çe�ni virdi saña �a bil ya n
‘Älem-i rev��niden iy p�k-ü d n
1459. T� o ‘�lem verdü�ini bilesin
Sa‘y idüp ol mu�la� t� bulas�n
1460. Ol mi��liñe oldur muayyedi iy yigit
Ol ay�lüñdür senüñ sözüm i�it
1461. Bu muayyedden açan fa�l olas�n
Ol mi��l-i mu�laa va�l olas�n
1462. Her ne görseñ girçek olur iy hüm�m
Lev�-i Ma�f�ž’a mu��b� ol tem�m
1463. Lev�i bil �a ‘ilmine mažhar iy y�r
Her ne görseñ girçek olur ��ik�r
192
147 A
1464. Da� ‘ayn-� ��bite kim bil hem iy c�n
Ma�la‘ olurs�n ol dem iy cüv�n
1465. Hem olurs�n ma�la‘ ü a�v�line
Nal idersin �b buradan �line
1466. Ger muayyedde alursañ iy �eb�b
Geh a�a ider seni g�h �av�b
1467. Dü�de gördügüñ �a emr ise
Nefs emirde cümle anlara var ise
1468. �eksüz ol v�i‘ olur bil iy a�
Gördügüñ dü� girçek olur iy sa
1469. Ger �a emir degülse iy y�r
Fikr-i f�sidden opar ol ��ik�r
1470. Bil ki ol i� v�i‘ olmaz iy ki�i
Gerçi virür dü�de saña te�v �i
1471. V�i‘ olma olmama esb�b� var
Diñle diyem ikisin da� iy y�r
1472. Ba‘�� r�ci‘ nefse vü ba‘�� tene
Ba‘�� da r�ci‘-dürür ikisine
1473. Nefse r�ci‘ �a ile ülfet �uta
Hem da� girçekligi ‘�det duta
1474. ‘Âlem-i rev��niye meyl ide c�n
193
Hem ne�y��dan ola p�k iy cüv�n
1475. Ter �la hem bu beden e���lini
Mu��a��f ola ma��midle iy �an
1476. Bes ki nefs ol de münevver bil olur
Y�rtma�a �üsn ‘�lemin uvvet bulur
1477. Bil ki žulmet götrilür andan rev�n
Ol �a emri olur o� ‘ay�n
1478. Bes amu gördügi olur �b-ter
B -i��b ü b -zelel iy mu‘teber
147 B
1479. Ya av olur mün�sebet iy y�r
Ol mücerred c�nlara o� ��ik�r
1480. Z re erv��uñ ��f�t�n iy yigit
Nefs ur�nur i�bu sözi key i�it
1481. Nefse c�nlardan bes ol dem fey� ider
Nefsi anlar kendülere ceÈb ider
1482. Ol �a emre bes ���r olur
Ol ��retler bil ki anda yaz�lur
1483. Çün kesile feyÈ anlardan iy y�r
‘Älem- milke döner ol ��ik�r
1484. ‘�lm ile olmu� mutta��f key mu‘teber
Z re alm��dur ayalde ol �uver
194
1485. Bes ki amu gördügi olur �av�b
Z re kim görmi�di an� b -�ic�b
1486. Diñle cisme r�ci‘olan� nedür
Ten �ah h olma-durur iy di�i dürr
1487. Hem miz�c-� �a�� ola mu‘tedil
Hem dim��� müsta m ola iy al l
1488. Diñle nefse tene r�ci‘ olan�
¼�‘at itmek hem ‘ib�det iy �an
1489. Ger bedeniyye ve ger m�liyyedür
Sa‘y idüben i�leye iy yüzi n�r
1490. M�cib-i emr içün isti‘m�l ide
Ol uv�y� sa‘y idüp �a’a gide
1491. Hem �a’� end �e ide her zam�n
Ïayr-� �a’� terk �la iy cüv�n
1492. Ðikr ile ya �ayr�s�yla iy güz n
���a ki ide uyu vatine degin
1493. Diñle esb�b-� a�� nedür iy c�n
Ol geçenlere mu�lifdür ‘ay�n
148 A
1494. Ya‘n kim olsa miz�c� mün�arif
Me���l olsa leÈÈeti nefse iy �ar f
195
1495. �tse isti‘m�l uv�y� hem iy c�n
Fikr-i f�sidlerde an� iy cüv�n
1496. �ehvete basa mu�lif nesneler
Ärzu itse bil ya n iy mu‘teber
1497. Nefsüñ ol dem žulmeti artar tem�m
Hem �ic�b� ��lib olur iy im�m
1498. Uyu-y-�la çünki varsa b���na
Ol fikirler cümle gelür öñüne
1499. �öyle kim fikr eyledi an� görür
Ol me‘�n �eksüzin bulur žuh�r
1500. Ya �ased ba�lu fikirler iy al l
Perde olur ‘�lem-i erv�ha bil
1501. Bes amu gördügi dü�de iy u��l
�eksüzin a����-u a�l�m olur ol
1502. Hem dim��� olsa anuñ mün�arif
Dü� içinde nesne görür iy �ar f
1503. �öyle ki ider ten miz�c�n� ar�b
Arturur �a‘f�n� anuñ iy �eb�b
1504. Bes amu gördügi anuñ bil iy y�r
Kendü a�v�linden olur ��ik�r
1505. Olur n ayran fe-ayran iy cüv�n
Hem de n �erren fe-�erren b -güm�n
196
1506. Anc�lay�n uyanuluda ‘ay�n
Görinür dürlü ��ret iy k�rid�n
1507. Ba‘��s� emr-i �a iy yigit
Nefsi emirde ol-durur v�i‘ i�it
1508. Ba‘��s� tay li vü �arfa sem n
Yo �a at aña �ey��n’� ya n
148 B
1509. Vat olur �ey��n aña arar iy c�n
Emr-i v�i‘ t� gören aza rev�n
1510. Bes ki l�z�m oldu mür�id iy den
Mehlekeden urtara t� kim seni
1511. Ol �ak emri iki �sm old� bil
�kisin da� diyeyin añla��l
1512. Bil �av�di�e ta‘alludur biri
Ol ��retler v�ki‘ olur serseri
1513. Y� budur geldügi gibi ol gelür
Yau ol ta‘b rle v�i‘ olur
1514. Far olur taayyülden bil iy em n
Vai‘ olmaz z re taayyüli ya n
1515. Birisi ta‘allu� yo ��di�e
T� ki bu ‘�lemde ola ��di�e
1516. Gösterür ��ret vel icde alur
197
Ol �a at �ükmini böyle �lur
1517. Bes bize m z�n yak n l�z�m ola
Emr-i taayyülden ol far ola
1518. Ehl-i Èevüñ var-durur m z�n� bil
Ke�fine göre bu sözi añla��l
1519. Her birine ism-i h�kim ver-dürür
Aña ol m z�n-� ���� ol virür
1520. Hem da� m z�n-� ‘�m vardur iy y�r
Cümle al anda ber�ber ��ik�r
1521. Ol-durur �ur‘�n ��di� ü o� bey�n
Ol-durur bil ke�f-i n�m iy nev-cüv�n
1522. Gördügüñ ur��l o m z�na iy güz n
Megir �ey��n’dan olas�n t� em n
1523. Diñle bir m zañ diyeyin o� la� f
Anuñ ile da� far it iy �er f
149 A
1524. Gördügüñ ger ayra yilterse seni
Éoñ� da� ayr olursa iy �an
1525. �a’a meylüñ artar ise iy yigit
¼�‘ate leÈÈet bulursañ key i�it
1526. Bil ya n ol ke�f-i ra�m�n -dürür
Y� melek dime �ey��n -dürür
198
1527. Ba‘��lar ����yla öñden belüren
Ek�er m�l ki dimi� diñle sen
1528. Soñdañ ortadan bilürüz iy güz n
Ek�er �ey��n dimi� bil ya n
1529. L ki bu m z�n olumaz iy piser
Z re �ey��n her yak�d�n mekr ider
1530. �a le-�tiyennahüm idi iy y�r
Bes bu ma‘n �a itdi ��ik�r
��le’l-l�hu Te‘�l� ümme le-�tiyennahüm min beyni eyd�him ve min �alfihim ve ‘an eym�nihim ve ‘an �em�’ilihim151
1531. �o� bey�n itdüm saña u� ben da�
��lmadum ta� r bes ol dem sa
H��ihi’l ��t‘atü f� bey�ni vechi’t-tesmiyeti’l-‘�lemi’l-mi�li bi’l-mi�li ve inne h��ihi’l- ‘�leme mü�temilün ale’l-ar�i ve’l kürsiyyi ve’s-sem�v�ti’s- seb‘i ve’l-ar�ayni ve-m� cem�‘ah� mine’l-ehl��i ve ayreh� ve li-��like ra’e’n-neb�yyü aleyhi’s-sel�mü f�’l -‘�lemi’l -mi�li �deme fi’s-sem��’l- l� ve Ya�y� ve �s� fi’-s�niyeti ve Yusf’e fi’s -�lieti ve �dr�s’e f�’r-r�biati ve H�rn’e fi’l -��miseti ve Ms� fi’l-s�diseti ve �br�h�m’e fi’s-s�biati ve bey�ni enne’s-�vera’l -ma�ssete f� h��ihi’l- ‘�lemi’l -mü��hedeti �il�lün tilke’�-sverü’l- mi�liyyeti
149 B
li-��like ya‘rifü’l – ‘�rifü bi’l fer�seti’l -ke�fiyyeti min �veri’l-‘abdi ��v�lihi ve leh ‘ilm 152
151 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ Sonra elbette onlara önlerinden, arkalar�ndan, sa�lar�ndan, sollar�ndan sokulaca��m.” (A’raf Suresi 17. ayet.) 152 Bu k�t’a âlem-i misalin misal diye isimlendirilmesinin yönü ve bu âlemin ar�, kürsi, yedi gök, iki arz ve içindeki halklar ve di�erlerini kapsad���n�n beyan� hakk�ndad�r. Bunun için Nebi (a.s.) âlem-i misalde birinci semada Âdem’i, ikincinde Yahya ve �sa’y�, üçüncüsünde Yusuf’u, dördüncüsünde �dris’i, be�incisinde Harun’u, alt�nc�s�nda Musa’y�, ,yedincisinde �brahim’i gördü. Bu k�t’a yine bu mü�ahede âleminde görülen suretlerin gölge oldu�unun ve bunlar�n misali suretler oldu�unun beyan� hakk�ndad�r. Bunun için ke�fi ferasetle kulun suretlerinden bunu ay�r�r.
199
1532. Diñle girü azne-i dürrden-dürür
C�n gögünde bil budur �ems ü amer
1533 Bu güne�ten �a�un ile la‘l u n�b
Bu amerden göñlüñi bedr it iy ��b
1534. Çünki göñlüñ bedr ola bil iy güz n
Viresin ‘�lemlere n�r ya n
1535. Diñle imdi u�da geldüñ ma��d�
C�n ile diñle ki iresin ma‘b�da
1536. Ol mi��lüñ ‘�lemin diñle iy y�r
��bu ‘�lemde ne varsa sende var
1537. Ger ola ma‘n ger r�h iy al l
�amus�nuñ ��ret var anda bil
1538. Bes mi��l aña anuñ çün didiler
Bu ad� aña anuñ çün odular
1539. Yau ol ‘�lem-i il�h de ya n
�amu a‘y�n ��retine iy güz n
1540. Budur ol mi��l-i s�ver bil
Bes mi��l andan didiler añla��l
1541. Hem aña dirler ay�l-i munfa��l
Z re kim m�dd degül bu sözi bil
1542. Mü�temil-dürür o ‘�lem ‘ar�a hem
Kürsiyi vü gökleri iy mu�terem
200
1543. Yidi at yiri da� hem iy güz n
Yirler vü göklerde vard�n iy em n
1544. Ger melek ger Sidre ger cennet iy y�r
�amus�n� mü�temildür ��ik�r
1545. Bes ki bildüñ ol res�l ol �er f
Nice gördi Cebr�’ l’i iy �ar f
150 A
1546. Alt� yüz anatlar�yla gördi an�
Ol mi��lüñ ‘�leminde iy �an
1547. Hem de Cebr�’ l’i gördi her se�er
Ol �ay�t �rma��na iy mu‘teber
1548. Ç�uban silkinür idi iy �eb�b
�a�reler dökülür idi b -�is�b
1549. �a melekler yaradurd� b -‘aded
Ol dökülen a�reden iy ercümend
1550. Hem da� bildüñ ki ol ��h-� cih�n
Enbiy�y� nice gördi iy cüv�n
1551. Her sem�da bir neb yi iy em n
Gördi ol ‘�lemde bilgil iy em n
1552. Saña tert b ile didüm an�
Girü tekr�r itmeyelüm iy �an
201
1553. Hem de bildüñ nice gördi ol im�m
‘Ar�� kürsiyyi sem�v�t� tem�m
1554. Gökde yirde ne var ise iy güz n
Nicesi gördi amus�n ol em n
1555. Hem da� fara dü�indüñ sen tem�m
Uyuda göge ç�anla iy hüm�m
1556. �unuñ aras�nda kim göre ‘ay�n
Seyr ide ol ‘�lem içre iy cüv�n
1557. Birde degüldür res�lün de ��ik�r
Uyuda gören miy�nedür iy y�r
1558. Bil ki bu ‘�lemde ��retler iy dost
Anda�� ��retlere perde dürüst
1559. Bu sebebden ‘�rifün bilür iy c�n
Ol fir�set ke�f ile b -�ekk ‘�y�n
1560. É�retinde ullaruñ a�v�lini
�amu bilür bil ya n sen iy �an
150 B
1561. Ol neb bu s�rra i��ret eyledi
“�tte� fir�sete’l-mü’min”153 didi
��le’n-neb�yyi alla’ll�hu aleyhi ve sellem itte� fir�sete’l-mü’mini fe-innehü yenžuru bi-nri’ll�h.154
153 Mü’minin ferasetinden korununuz. 154 Nebi (A.S.) söyle beyan etmi�tir: “Mü’minin ferasetinden sak�n�n�z. Çünkü o, Allah’�n nuruyla bakar.”
202
1562. Hem didi Decc�l’uñ aln�nda iy y�r
Yazlu-durur k�firi bil ��ik�r
1563. Oumaz an� hem�n mü’min our
Böyle dimi� �eksüzin iy ol yüzi n�r
Ve fi’l-�aberi ��le’n-neb� aleyhi’s-sel�m ed-Decc�lü mektbün f� n��yyetih� k�fir l�-ye�rauhü’l-mü’minn155 1564. �a Te‘�l� da� “s m�hum”156 didi
Cennet ehl çün bu sözi söyledi
��le’ll�hu Te‘�l� s�m�hum f� vüchihim min e�eri’r-sücd.157
1565. �a didi kim “yu‘ref�ne’l-mücrim�n”158
¼amu ehl çün i�it iy mü’min�n
��le’ll�hu Te‘�l� ya‘rifne’l-mücrimne bi-s�m�hüm feyü’�a�ü bi’n-nev�si ve’l a�d�m159
1566. Hep o ma‘n ye i��retdür iy y�r
Bil ya n kim u�da didüm ��ik�r
H��ihi’l-���‘atu f� bey�ni enne m�-leh vüchün f�’l- ‘�lemü’l �issiyi hüve mevcdün fi’l- ‘�lemi’l -mi�li’l –‘aksi fe-i�� er�de’ll�hu Te‘�l� �uhr m�-l� srate li-nev‘in fi h��e’l -‘�lemi’l -�issiyyi f� suveri’l -�issiyyi ke’l –‘u�lü’l -mücerredeti ve ayri m� te�külü bi-e�k�li’l -mahsr�ti bi’l-mün�seb�ti beynehüm� ve beyne ke-�uhri Cebr�’�le aleyhi’s-sel�m bi-sreti’d-D�hyeti’l- Kelbiyyeti ve bi-
155 Nebi (A.S.) söyle beyan etmi�tir: “Deccal’�n aln�nda Deccal yaz�l�d�r. Mü’minler onu okuyacakt�r.” 156 “Yüzleri”. Fetih Suresinin 29. ayetinin bir k�sm�. Ayetin tamam� �u �ekildedir: “Onlar, yüzlerindeki secde izi ile tan�n�rlar.” 157 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Onlar, yüzlerindeki secde izi ile tan�n�rlar.” (Fetih Suresi 29. ayet) 158 Suçlular bilinir. 159 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Çünki, suçlular çehrelerinden tan�n�rlar da, perçemlerinden ve ayalar�ndan yakalan�rlar.” ( Rahman Suresi 41. ayet)
203
�uverin ��era ke��like b��i’l mel�iketi ye�külüne ey�an ve f� bey�ni bi-e�k�lin ye�külne
151 A ayru e�k�lihimi’l-ma�sseti ve hum f� d�ri’d-düny� li-�uvveti insil��ihim-min ebd�nihim ve ba‘de inti��lihim ey�an ile’l ��ari l�-diy�re’l- meliki’l �uvveti bi’r-ti f�il m�ni‘ � li-iddeti ve lehümü’d-dü�l fi’l- av�limi’l-mektbiyyeti küllih� ke-du�li’l-mel�’iketi h��e’l -‘�leme ve h�ül�’i hüm mes’müne bi’l- bedeni.160
1567. Girü ma‘n yüzi gösterdi cem�l
‘Älem-i rev��n den iy sözi b�l
1568. Sa‘y idüp ger bu sözi sen bilesin
��hid-i ma‘n ile Èev �las�n
1569. ��bu ‘�lemden varas�n anda hem
Bunda girü gelesin iy mu�terem
1570. Key ulu ‘�lemdür ol bilgil iy y�r
Bunda ne var ise cümle anda var
1571. Niçe nesne var-durur bil anda ço
Bunda aña ��ret-i nev‘iyye yo
1572. �ol ‘u�l gibi mücerreddür olar
É�ret-i nev‘iyyesi yo iy piser
1573. L ki �a isdese anlar� iy y�r
160 Bu k�t’a âlem-i misal-i aksde mevcut olup hissi âlemde yüzleri olanlar�n beyan� hakk�ndad�r. Allah Teala bu hissi âlemde hiçbir sureti olmayan�n hissi suretlerde ortaya ç�kmas�n� istedi�i zaman veya ba�ka mücerret ak�llar ve Cebrail (a.s.)’�n D�hyetü’l Kelbî suretinde ortaya ç�kmas� ile mahsusat�n �ekilleri aras�ndaki münasebetlerden dolay� mahsusut�n �ekilleri d���ndakiler gibi yine geri kalan melekler �ekle girerler. Bu k�ta yine hissedilen kendi �ekilleri d���ndaki �ekillere girmelerinin beyan� hakk�ndad�r. Onlar dünya hayat�nda melek-i kuvvenin diyar�nda de�il, bedenlerinden s�yr�lmalar�n�n kuvvetli olu�u ve ayn� zamanda ba�ka bir yere intikallerinin kuvvetinden dolay� mânilerin ortadan kalkmas� nedeniyle onlar için meleklerin bu âlemlere girmesi gibi bütün âlemlere girme hakk� vard�r. ��te bunlar bedenden mesûmdurlar.
204
Kim bu ‘�lemde belürde ��ik�r
1574. Bir ��retden görinür ol iy im�m
Kim mün�sib ola kendüye tem�m
1575. �öyle kim Cebr�’ l olurd� ‘ay�n
Da�ye-yi Kelb yüzinden iy cüv�n
1576. Bil mün�sebet var idi iy güz n
�kisüñ aras�nda �eksüzin
1577. Ïayr� ��retden da� görindi ol
�öyle kim didi ‘Ömer iy sözi gül
151 B
1578. Bir ki�i �ord� res�lden ��ik�r
Ìm�n ü �sl�m ü Ra�m�n’dan iy y�r
1579. Cebr�’ l idi �oran an� ya n
Bil Me��b � nalidür bu iy güz n
1580. Da� bilgil ol alan melekleri
Ger sem�v olalar ger ‘un��r
1581. É�ret-i ma�s�seden olur ‘ay�n
Kim mün�sib ola kendüye iy c�n
1582. Cinni egerçi n�r�-durur iy a�
Bir ��retden görinür anlar da�
205
��le’ll�hu Te‘�l� �ala�a’l-ins�ne min al�lin ke’l-fe���ri ve �ale�a’l-c�nne min m�ricin min-n�r.161
1583. Nefs-i ins�niyye k�mil olsa bil
Hem bedenle dünyede olsa iy al l
1584. Görinür e�k�l ile anlara da�
Ïayr� ��rete girürler iy sa
1585. Ol mi��lüñ ‘�lemine cümle o�
Girür anlar i�bu sözi eyle g��
1586. Nitekim kalemi melek bulur žuh�r
��bu ‘�lemde ya n iy yüzi n�r
1587. ��bu ‘�lem al� �eklin ur�nur
Nicesi dilerse ala görinür
1588. Da� ol nefs ��hir olur bil iy y�r
Ol mük��ifler ay�linde ��ik�r
1589. Nitekim cinn ü melek iy di�i dürr
Bil ay�linden olara görinür
1590. Bunlara abd�l didiler iy güz n
Tebd l olurlar z re bunlar ya n
1591. Bil mük��ifler bular� far ider
Ol meleklerden ya n bil iy piser
152 A
161 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Allah insan�, pi�mi� çamura benzeyen bir balç�ktan yaratt�.” (Rahman Suresi 14. ayet)
206
1592. Anlaruñ m z�n-� ���� var-durur
Anuñ ile fark ider ol b -u��r
1593. Vat olur kim �a aña ilh�m ider
Far aras�nda anuñ i‘l�m ider
1594. Nefslerinden vat olur virür aber
Ol aberle far olur iy mu‘teber
1595. L ki olmayan mük��if bil ya n
Far idemez ol ikiyi iy güz n
1596. �öyle kim ��li�lere ‘�bidlere
Ger görinse far idemezler ire
1597. Ola meger kim ar ne iy em n
Anuñ ile da� žann olur hem n
1598. �öyle kim göñüldekini bile ol
Y� �ayibden o� aberler iy ol
1599. Ya göñüle gelecek nesneyi hem
Gelmeden virse aber iy mu�terem
1600. ����l olur žann aña ki abd�ldur
����l olmaz ‘ilmi bil iy di�i dürr
H��ihi’l-���‘atu f� bey�ni enn’el berze�a ineyni’l –evvelü- ‘�lemü’l- mi�li ve hüve berza�ü’t- tenezzül ve hüve �able’n-ne�’eti’d-düny� ve yüemm� bi’l- aybi’l -imk�niyyi’l -el-imk�nü m� fihi fi’s- �eh�deti ve’-s�n� berza�ü’l -erv��i ba‘de’l -
207
müf�rakati mine’l -ebd�ni ve yüsemm� bi’l - aybi’l -mu��li li-mtin�’i �uhri m� fihi fi’s-�eh�deti ill� fi’l -a�ireti ve �al�lün min mük��ifih� b� �il�fi’l -evveli162
1601. Diñle bir ma‘n girü sen hemçü �ehd
T� ki leÈÈet bulas�n iy y�r-� ercümend
152 B
1602. Key gereklüdür an� sen vehm it
T� �ay�ta iresin sen iy yigit
1603. �ol mi��l ki aña biz berza didük
Anda saña dürlü taf� l eyledük
1604. Ïayr�dur �ol berzauñ kim aña c�n
Anda varur ç�sa andan iy cüv�n
1605. Diñle bu ma‘n yi idelüm biz bey�n
Altun üzre incü gibi o� ‘ay�n
1606. Ol mi��l bil ki tenezzül berza�
Berza� evvel-dürür ol iy sa
1607. Ne�’eti dünyev den ol �oñradur
U� bey�n itdüm bu sözi hemçüdür
1608. Hem de �ir berza içre amu c�n
Her birisi kim �utar ��ret ‘ay�n
162 Bu k�t’a berzah�n iki oldu�unun beyan� hakk�ndad�r. Birincisi âlem-i misaldir. O ini� berzah�d�r ve dünyada do�madan önce olup müanküm gayb diye isimlendirilir. Ondaki mümkünlük �ehadettedir. �kicisi, bedenlerden ayr�ld�ktan sonra olan ruhlar berzah�d�r, sehadet âleminde zuhuru ahiret hariç mümkün olmad���ndan muhal(imkâns�z) gayb diye isimlendirilir. Birincisinin z�dd�na onu ke�fedecek azd�r.
208
1609. Ol ‘ameller ��retidür iy cüv�n
Kim an� düny�da azand� o c�n
1610. Berza-� evvelde ��retler iy y�r
Bile degüldür ya n bil ��ik�r
1611. Bes iki berza degül bir iy güz n
�ol ki sözdür u� didüm iy p�k-ü d n
1612. L ki iki-dürür bil kim mü�terek
‘Älem-i rev��n olmakda ne �ekk
1613. Cevher-i n�r�n ol iki iy hüm�m
��bu ‘�lem ��retin c�mi‘ tem�m
1614. �ey Füt�h�t163’�nda ta�r � eyledi
Üç yüz on birinci b�b�nda didi
1615. Kim bu ��n berza evvel �ayridür
U�da ben da� didüm iy di�i dürr
1616. Ïayb-i imk�n dirler evvele
Z re mümkin anda�� bunda gele
153 A
1617. ��bu ‘�lemde bula bir bir žuh�r
Añla��l bu sözi sen iy yüzi n�r
1618. Bil ki dirler ��niye g�yb� mu��l
Z re bunda gelmek anda�� mu��l
163 Muhuddin-i Arabî’nin me�hur eseri.
209
1619. Anda varan çünki bunda gelmedi
L�-cirem �ayb� mu��l old� ad�
1620. Äiretde bulur anlar bil žuh�r
U� didüm bu ma‘n yi de b -u��r
1621. Hem mük��ifler ço�� bil ��ik�r
Ol tenezzül berza�n görür iy y�r
1622. Her ne ��di� olaca� ise ya n
Dünyede anlar bilür iy p�k-ü d n
1623. Ol ‘ur�cuñ berza�n bil az ki�i
Yügürür anlardan ya n bil bu i�i
1624. Ke�f idemez mü’min a�v�lin iy c�n
�ul�nuñ �ul��n bilür ��lin ‘ay�n
1625. Ol ‘al m ü ol ab rdür iy im�m
�ul�nuñ a�v�lin ol bilür tem�m
1626. �arañu gicede bilür iy güz n
�ara ar�nca aya��n ba�du��n
1627. �ara deñizde bal�lar iy em n
Ol bilür nice dönüben a�du��n
1628. Gicelerde ehl-i zühdüñ ��‘atin
Ehl-i f�suñ f�s�n� bilür ya n
1629. �amu s�rr� ol bilür iy batulu
210
“Ya‘lemü’s-s�rre ve ef�”164 iy ulu
��le’ll�hu Te‘�l� inne-ll�he ya‘lemü’s-sirra ve e�f�165
1630. Y� il�h sen bilürsin ��lümüz
Hep bilürsün lumuz vü �lumuz
153 B
1631. Saña l�y� yo ‘amel bizde iy ��h
L ki ra�met umaruz iy p�di��h
1632. Ra�met it biz ‘�� lere y� ra� m
Eylegil Firdevs-i a‘l�’da mu m
1633. Ol �ab büñi �ef ‘ itgil bize
T� �ef�‘at eyleye c�numuza
1634. Ümmet iseñ ‘�� ile virgil sel�m
Ol res�lüñ c�n�na sen y� im�m
1635. Diñle imdi ol neb ler serveri
Nicesi seyr eyledi ‘�lemleri
1636. Diñler iseñ s�rr-� mi‘r�c� tem�m
��bu ��‘ada bilesin iy hüm�m
H��ihi’l-���‘atü f� ��timeti s�rr�’l -mi �r�c ve f� bey�ni enne’l -�a�er�ti’l il�hiyyeti’l -külliyeti �amsün ve bi-tib�rih� ��reti’l -av�limü’l -külliyyetü’l -c�mi‘atü �amseten ve en k�neti’l -avalimü ayra müten�h� ve enne ha�ihi’l–av�lime
164 “S�r olan� ve en gizli olan� bilir”. Ta-Ha Suresi 7. ayetin bir k�sm�. Ayetin tamam� �u �ekildedir: “ �üphesiz O, gizliyi de, gizlinin gizlisini de bilir.” 165 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ �üphesiz O, gizliyi de, gizlinin gizlisini de bilir.” (Ta-Ha Suresi 7. ayet)
211
ba‘�uh� r�un li-ba‘zin fe-s�ra’n-neb�yyü h��e’l -av�lime fe-vesale ile’l-�azer�ti’l-e�adiyyeti166.
1637. Girü göñlüm ba�r-� mevce geldi u�
Gevherini cümle �a�ra dökdi o�
1638. Gevher alana �al�dur iy cüv�n
C�n�na c�n isteyen gelsün iy c�n
1639. Ger bu gevherden alursañ sen iy y�r
Dürlü ‘�lem geçesin bil ��ik�r
1640. �resin bir nesneye ‘�lem degül
C�nu c�nu c�nu c�nu c�ndur ol
1641. Bes ki mi‘r�cuñ ola ol dem tem�m
F�n yiken b� olas�n iy hem n
1642. Ol �im�riyyet gide �ozluk gele
Bil ki senden her �a‘�m leÈÈet ala
154 A
1643. Olas�n ‘an�d b�z sen iy y�r
Dilkü iken � r olas�n ��ik�r
1644. Bil ki �a�ret bi�-dürür iy mu�terem
‘I� ile diñle ki bir bir u� direm
1645. Biri �ayb-i mu�la old� iy a�
166 Bu k�t’a mirac�n beyan� ve hazarat-i ilahiye-i külliyenin be� oldu�unun ve onlar�n saymakla avalim-i külliye-i camia be� tane oldu�unun ve âlemlerinin sonsuz oldu�unun, bu âlemlerin baz�s�n�n ruhu oldu�unun: Nebi’nin bu âlemlere gidi�inin ve hazerat-i ehadiyyeye ula�mas�n�n beyan� hakk�ndad�r.
212
Hem �eh�det mu�laa biri da�
1646. Birbirine bu iki ‘�lem iy dost
Bil mu�bildür didüm u�da dürüst
1647. Biri de �ayb-i mu��fdur diñlegil
Bil iki �sm old� bun� añlag�l
1648. Biri �ayb-� mu�laa ya n iy c�n
Hem �eh�det mu�laa biri iy c�n
1649. Neçün iki �sm old� iy güz n
Z re erv��a �uverdür �eksüzin
1650. Ol �uver-dürür mi��liyye i�it
Kim �eh�dete mün�sib iy yigit
1651. Hem �uver-i ‘aliyye erv��a bil
Ïayb-i mu�laa mün�sib añla��l
1652. Bil be�inci �a�reti c�mi‘-dürür
Cem‘ ider ol dördüni iy di�i dürr
1653. Bil ‘av�lim b -nih�yet iy im�m
�‘tib�ruñ �a�retiyle bi� tem�m
1654. Biri a‘y�n-� �ev�bit ‘�lem
Bil ki oldur �ayb-� mu�la hem-dem
1655. Biriside ‘�lem-i erv��-durur
Ol ceberr�tiyyedür iy yüzi n�r
1656. ��bu ‘�lem ol mu��fa �sm olan
213
Ya‘ni �ayb-i mu�laa ya n olan
1657. ‘Älemidür bil ya n ol �a�retüñ
Éala bu sözümi ki arta devletüñ
154 B
1658. Biri da� ol mi��lüñ ‘�lemi
Kim an� �ldum bey�n iy �dem
1659. Ol mu��fuñ �sm-� ��nisine bil
��bu ‘�lem aña ‘�lem añla��l
1660. Biri da� ‘�lem-i mülkdür iy c�n
Ol �eh�det ‘�lemidür b -güm�n
1661. ‘Älem-i ins�n -dürür bir da�
C�mi‘ ol dört ‘�lemi bil iy a�
1662. �a�reti kim c�mi‘adur iy ulu
Bu aña ‘�lem-dürür iy batulu
1663. ‘Älem-i milk bil ki bu ‘�lem iy y�r
Ol mi��le ola mažhar ��ik�r
1664. Ol meleküt ‘�lemidür iy cüv�n
Éala bu sözü ki budur c�na c�n
1665. Hem mi��lde bil ki mažhardur ya n
Ol ceber�t ‘�lemine iy güz n
1666. Ol ‘u�luñ hem nüf�suñ ‘�lemi
Añla��l bu sözi sen iy �dem
214
1667. Hem ceber�t ‘�lemi iy yüzi n�r
‘Älem-i ‘ay�na mažhar b -u��r
1668. ‘Älem-i ‘ay�n da� mažhar-durur
�a�reti esm�ya bil iy di�i dürr
1669. �a�reti esm�ya dirler iy ulu
Va�idiyyet ha�reti iy batulu
1670. Va�idiyyet �a�rete mažhar-durur
A�adiyyet �a�retine söz budur
1671. Birbirinden diridür bunlar iy c�n
Birbirinden t�zedür çün gülist�n
1672. Ba‘��s� ten ba‘��s� c�n gibidür
Ba‘��s� �a� ba‘��s� im�n gibidür
155 A
1673. Bil bu ‘�lem ten-dürür iy nev-cüv�n
Ol mi��lüñ ‘�lemi c�ndur iy c�n
1674. Ol ceber�t ‘�lemidür c�na c�n
‘Älem a‘y�n c�n c�n-� c�n iy c�n
1675. Ha�reti esm�-durur bilgil iy c�n
C�n c�n� c�n� c�n iy nev-cüv�n
1676. Hem a�adiyyet da� bilgil iy c�n
Hemçü c�n c�n� c�n� c�n� c�n
215
1677. Diñle imdi s�rr-� mi‘r�c� tem�m
C�n kula��n� berü ac iy im�m
1678. Çünki ol ��v��-� m� z��e’l-ba�ar
Ol mi��li seyr �ld� �b-ter
1679. Her ne varsa gördi anda b -u��r
‘Ar�� kürsi vü cin�n ü hem u��r
1680. Geçdi andan ilerü ol dem al l
Ol ceber�t� tem��� �ld� bil
1681. Anda da� her ne varsa gördi ol
‘Älem-i ‘ay�na andan irdi ol
1682. �o� teferrüc eyledi an� da�
Geçdi esm�ya hem andan iy a�
1683. ��b-� �avseyn’e iri�di ol res�l
Ol deñizde bil ki �avv�� old� ol
1684. Dürlü dür-d�ne ç�ard� b -�is�b
Geçdi ev edn�ya andan iy �eb�b
1685. Ya‘n kim irdi vüc�d-� mu�laa
�eksüzin iri�di ol dem ol �a’a
1686. Gitdi �icr�n buld� ol demde vi��l
D�st tecell itdi görindi cem�l
1687. Gitdi ‘��� ald� ma‘��� hem�n
Bes fen� buld� be� buld� o c�n
216
155 B
1688. �a�reli gitdi hem�n ba�r old� ferd
M m-i �med ma�v olup old� a�ed
1689. Bes ki n�ra ar��uban old� n�r
Ol deñizde irdi aña o� sür�r
1690. Bes ki ma‘�� açd� aña dürlü r�z
Gitdi ara yirde yüz biñ dürlü n�z
1691. Nice biñ söz ma‘�� aña söyledi
Z re �a ev�� ile ‘abdih didi
��le �ll�hu Te ���l� m� ke�ebe �l-fü�dü m� ra’�167 .
1692. Bil fü�d göz ile gördi �a’�
�a didi kim “m� keÈebe”168 iy mütte
��le �ll�hi te ���l� m� z� a’l -basaru ve m� ta �169.
1693. Ya‘n gördigin fu�d eyle res�l
Bil ya n bildi an� ol b�-u��l
1694. Zey� idüp yalanlamaz ol mu‘teber
�a didi aña ki “m� z��e Òl-ba�ar”170
Ha�ihi �l ���ati f� bey�ni i�tiy��in il� li��� �l- �ab�b �leyhi’s-sel�m171
167 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “ (Gözleriyle) gördü�ünü kalbi yalanlamad�.” (Necm Suresi 11. ayet) 168 Yalanlamad�. 169 Allah Teala �öyle buyurmu�tur: “Gözü kaymad� ve s�n�r� a�mad�.” ( Necm Suresi 17. ayet) 170 “Göz kaymad�”. Necm Suresi 17. ayetin bir k�sm�. Ayetin tamam� �u �ekildedir: “Gözü kaymad� ve s�n�r� a�mad�.” 171 Bu k�t’a Habib(A.S.)’la bulu�maya i�tiyak�n beyan� hakk�ndad�r.
217
1695. �amus�n� çün göre ol mu�terem
Bes fu�d gözi nice zey� ide hem
1696. Ol ma�m�tuñ amus�n geçdi ol
Bil �ar�b-� l�-yez�li içdi ol
1697. �ol ki�i kim s� aña ha�ret ola
Bes ya n diridür ol nice ola
1698. É�ret-i penh�n ise anuñ ne var
‘Älemi ider ta�arruf ��ik�r
1699. Oldurur �a’a ves le iy cüv�n
‘Ä��� ma‘��a ir görür ‘ay�n
156 A
1700. Oldur a� dertlere derm�n olan
Oldur a� tenlere hem c�n olan
1701. ‘Ä� lere ol-durur �efat �lan
Gözleri ya��n �y�metde silen
1702. Oldur a� �a�rete olan �ab b
Ol gün�h asretlerine hem �ab b
Ha�ihi’l ��� �atü f� bey�ni i�tiy�� il� li���‘l-�ab�b172
1703. Y� �ab b iñlerem u� hemçü çeng
Z re hicr�n sineme urd� adeng
172Bu k�t’a Habib ile bulu�maya duyulan özlemin beyan� hakk�ndad�r.
218
1704. ‘Ôd gibi çal�nuram her se�er
Zame gibi hicrüñ urd� baña seng
1705. Çünki içmi�em fir�dan ade�
Bes ki göñlüm �onça gibi old� teng
1706. Ol vi��luñ �ayal�n ur ya mün r
Z re göñlüm gözküsi u� �old� jeng
1707. Va�luñuñ �lab� çekmezse beni
Nice varam �a�retüñe leng ü leng
1708. Baña va�luñ �l�c�n urmaz iseñ
Füratuñ yudar beni hem çü neheng
1709. Nola hicrüñde yüzüm �arar dise
U�da gözim ya�� virür aña reng
1710. Ol müb�rek türbeñe çek yarasun
Niçe yadañ olay�n bunda direng
Ha�ihi’l ���‘tü f� ��timeti’l-kit�b173
1711. Ben ki ‘Ärif’ven sözi atm eyledüm
Bil ya n kim dürr-i cevher söyledüm
1712. S�rr-� mi‘r�c� da� itdüm bey�n
Ol res�lüñ c�n�na yüz biñ sel�m
156 B
1713. “Mecma‘ul Bahreyn”174 old� bu kit�b 173 Bu k�t’a kitab�n hatimesi hakk�ndad�r.
219
Biri ž�hir biri b���n iy �eb�b
1714. Ba�r-� ž�hir ž�hiri mi‘r�c iy y�r
Ba�r-� b���n s�rr-� mi‘r�c ��ik�r
1715. Bu iki mi‘r�c da� old� �a� �
�kisini da� �ld� ol fa� �
1716. Kendü nice c�mi‘ ise iy güz n
Ž�hir ile b���n� iy p�k-ü d n
1717. C�mi‘ old� bes ki mi‘r�c da�
Ž�hir ile b���n� bil iy a�
1718. Bu iki dery� ya n bil �ol�dur
Cevher ü incüleriyle old� pür
1719. Ol ki ž�hir ba�ridür bil iy �ar f
¼oludur incüleriyle o� la� f
1720. Ol ki b���ndur deñizdür iy cüv�n
¼oludur cevherleriyle hemçü k�n
1721. Ol iki dery�ya var ba�r� iy c�n
¼�lib aña gevher olurlar rev�n
1722. Ol ki ž�hir deñizi iy müslim�n
Aña �avv�� ��li��ne vü v�‘iz�n
1723. Ol ki b���n deñizi iy mü’min�n
Aña �avva� ‘��iune vü ‘�rif�n
174 Kendisinde vuc�d ve imkân denizleri bir araya geldi�i için bu, Kâbe Kavseyn Hazreti’dir.
220
1724. Gelgil imdi yüz geci yiseñ iy y�r
�ncü hem gevher ç�ar o� ��‘le-d�r
1725. Bu kit�b� çünki tekr�r �las�n
Bil ki dürlü dürlü gevher bulas�n
1726. Ço ki�i mi‘r�c eydüpdür iy cüv�n
L ki tendür cümle budur aña c�n
1727. ‘Äf señ far idesin cevher
Görmeyesiñ p�y ile sen bir seri
157 A
1728. C�hil iseñ n�r ile žulmet saña
Bir-dürür ne söyleyem �ikmet saña
1729. �öyle �ayv�n gibi sen bil ki a�al
Zulmet-ender zulmet olduñ f ’l me�el
1730. Gözlü-y-iseñ �bdan Èev idesen
Kör-iseñ �ba açan �ev idesin
1731. Burnuñ açu� ise ou alas�n
��bu gülden ho� �af�lar bulas�n
1732. Ger ula�uñ var ise bülbül sözin
��idüben Èev idesin iy güz n
1733. Bes ne sa‘y itdügümi hem bilesin
Bes baña dürlü du‘�lar �las�n
1734. Dercdür bu derc de iy mu‘teber
221
Biñ sekiz yüz elli be� d�ne güher
1735. Bil sekiz yüz �r birinde hicrete
�atm idüp mi‘r�c irdük devlete
1736. Çünki mi‘r�c� tem�m itdüm ya n
�btid� itdüm vef�ta ben �az n
1737. Diñle u� çeng gibi iñilerem iy y�
Çün reb�b� z�r iderem dilfig�n
1738. U� düdük gibi ciger p�re p�re
�ñleyüp idem cigerleri y�re
1739. Eyleyem yürekleri hemçün keb�b
Gözleri �n ya��yla idem ar�b
1740. Ôd gibi göklere n�lem yite
Ähum od�-y-la cih�n yanup tüte
1741. Nice dil ola vef�t� söyleye
Nice yürek ola ��at eyleye
1742. ��bu oda �a� ü demür doymaya
�amu gökle yir yüzine a�laya
157 B
1743. Çün vef�t� söyleyem ben derd ile
Yaalar hem sineler bil ç�k ola
1744. Ümmet isen gözya��n seyl eylegil
Ya� yirine derd ile �n a�la��l
222
1745. Gice gündüz r���na vir b -sel�m
T� ki r�z ola Rabbü’l-en�m
223
SÖZLÜK
A
�b (F.): Su.
�b-� �ay�t: �çene ebedi hayat ba���layan efsanevi su 241.
�b-� �ayv�n: Nerde oldu�u bilinmeyen efsanevi su 740.
abd�l (A.): Dünya ile ilgisini kesip, Tanr�’ya ba�lanm�� olan, dervi� 1590,
1600.
‘ �bid (A.): �badet edinen, tap�nan 510, 1596.
‘aceb (A.): Tuhaf, hayret, �a��rt�c� 107, 234, 261, 1004.
‘ aceble-: Hayret etmek, �a�mak 470.
‘ �ciz (A.): Kabiliyetsiz, zay�f, güçsüz128, 151, 1326.
‘�ciz ol-: Güçsüz olmak, aciz olmak 1326.
‘ac�ze (A.): Cad� kar� 151
a�all (A.): Do�ru yoldan çok uzak olan, fena yol tutmu� olan 1729.
�dem (A.): Dünyada ilk yarat�lan insan, ilk peygamber 199, 200, 512, 513,
515, 516, 715, 721, 1281.
�dem� (A.): Âdemo�lu, insano�lu 1393, 1424, 1426, 1658, 1666.
‘�dil (A.): Do�ruluk gösteren, do�ru 1024.
‘�f� (A.): Silen, ba���layan, yalvaran 1727.
�fit�b (F.): Güne�, güne� ����� 14, 48.
‘afv (A.): Birinin suçunu ba���lama, affetme.
‘afv it-: Ba���lamak, affetmek 705.
‘afv ��l-: Ba���lamak 783, 784.
a ac: A�aç 64, 284, 285, 286, 289, 399, 479, 480, 484, 488, 496.
a du : Kar���k, bozuk, kusurlu, eksik 1627.
a leb (A.): Kuvvetli, en çok galip 534.
a u: Zehir, a� 440.
�h (F.): �nleyip, s�zlanma, ah 440.
a�adiyyet (A.): Allah (c.c.)’ �n bir olmas� 1670, 1676.
a�b�r (A.): Haberler, bültenler 357.
224
a��: Bir kimsenin en sevdi�i, yak�n� 215, 226, 563, 904, 1064, 1090, 1468,
1582, 1645, 1661, 1682, 1700, 1701, 1717.
��ir (A.): Son, en son 367, 768, 1168, 1238, 1239, 1608.
a�l�m(A.): Uykuda görülen �eyler, rüyalar 1501.
A�med (A.): Hz. Muhammed (s.a.v.)’in bir di�er ismi 195, 244, 340, 981,
985, 1262.
a��am: Ak�am 27.
a�v�l (A.): Durumlar, haller 55, 1027, 1465, 1504, 1560, 1624, 1625.
a��ar (A.): Ye�il 1293.
a�, a : Beyaz 169, 181, 494, 582, 596.
‘a�reb (A.): Zehirli ve tehlikeli hayvanc�k, akrep 1017, 1070.
‘aks (A.): Çarp�p geri dönme 187, 1277, 1282.
A��� (A.): Mescid-i Aks�, Kudüs’deki me�hur büyük câmi 69, 1238.
‘a��l (A.): �nsandaki dü�ünme ve anlama gücü, ak�l 128.
a�v�l (A.): Sözler 504, 581.
�l (A.): Aile, evlat, çoluk, çocuk 28.
al: Hile düzen 1015.
‘al� (A.): Üst, üzere 143.
a‘l� (A.): Yüksek, daha yüksek 313, 636.
a‘l�-cen�b (F.): �yi huylu, insana yara��r üstün nitelikleri olan, �erefli;
yard�m sever 21.
‘al�met (A.): ��aret, iz 1212.
‘�lem(A.): Dünya, cihan 1, 6, 7, 9, 15, 84, 101, 177, 542, 583, 584, 590,
1281, 1283, 1292, 1341, 1343,1384, 1393, 1423, 1424, 1425, 1426, 1427, 1428,
1429, 1431, 1432, 1433, 1434, 1435, 1436, 1440, 1442, 1443, 1445, 1452, 1454,
1459, 1476, 1515, 1520, 1534, 1536, 1542, 1546, 1551, 1556, 1558, 1569, 1570,
1573, 1585, 1586, 1587, 1613, 1617, 1635, 1639, 1640, 1646, 1654, 1656, 1657,
1658, 1659, 1660, 1661, 1662, 1663, 1664, 1665, 1666, 1667,1673, 1674, 1681,
1698.
‘�lem-i ay�n: Aç�k �lem 1681, 1667, 1668.
‘�lem-i erv�h: Ruhlar âlemi, öteki �lem 1655,
‘�lem-i il�hi: �lahi �lem 1539.
225
‘�lem-i milk, ‘�lem-i mülk: Mülk �lemi1483, 1660, 1663.
‘�lem-i rev�an: Gönüllere ferahl�k veren �lem 1458, 1417, 1441, 1567,
1612.
‘�lemeyn (A.): �ki âlem (dünya ile ahiret) 6.
�let (A.): Vas�ta.
�let-i a��: Allah (c.c.)’�n vas�tas� 1344.
‘Al� (A.): Hz. Ali 122, 470.
‘al�m (A.): Çok okumu�, bilgin 1625.
Allah (A.): Kâinat�n yarat�c�s�, Allah 61, 414, 423, 425, 592, 608, 758, 1099.
altun: Alt�n 50, 273, 274, 400, 588, 1097, 1605.
a‘m�l (A.): ��ler 1310.
‘amel (A.): �yi hareket ve davran��, dinin buyruklar�na uygun i� ve davran��
674, 811, 1302, 1303, 1311, 1314, 1609, 1631.
amel ��l-: ��lemek, yapmak 246, 297, 497.
‘am� (A.): Amca 228, 970, 1053, 1130.
añ-: Hat�rlamak 99, 530.
aña: Ona (“ol” i�aret zamirinin datif hali) 18, 118, 137, 138, 143, 144, 145,
148, 160, 167, 172, 194, 199, 200, 214, 220, 221, 225, 232, 236, 251, 253, 278, 301,
317, 320, 338, 340, 352, 353, 369, 381, 382, 397, 405, 436, 446, 475, 490, 497, 510,
518, 544, 554, 565, 584, 598, 609, 628, 630, 667, 683, 698, 699, 710, 722, 752, 753,
761, 773, 777, 813, 819, 822, 826, 827, 831, 837, 840, 845, 869, 876, 919, 947, 985,
991, 1019, 1032, 1034, 1046, 1066, 1081, 1092, 1135, 1136, 1152, 1157, 1185, 1186,
1196, 1202, 1203, 1219, 1221, 1225, 1264, 1298, 1308, 1313, 1377, 1401, 1452,
1454, 1508, 1509, 1519, 1538, 1541, 1571, 1593, 1600, 1603, 1604, 1659, 1662,
1689, 1690, 1691, 1694, 1697, 1709, 1721, 1722, 1723, 1726.
anbar (F.): Zahire, tah�l koymaya yarayan yer, ambar 182.
anc�lay�n: Onun gibi, o kadar, öyle 1506.
anda: Orada 257.
an�: Onu 54, 64, 67, 107, 126, 167, 202, 209, 210, 215, 223, 228, 230, 233,
237, 247, 252, 262, 264, 301, 304, 325, 421, 429, 452, 457, 463, 469, 485, 486, 492,
512, 515, 517, 555, 574, 579, 581, 587, 599, 610, 706, 708, 722, 725, 736, 745, 781,
795, 801, 805, 808, 827, 832, 842, 843, 898, 908, 935, 939, 940, 953, 1034, 1047,
226
1052, 1061, 1083, 1093, 1095, 1116, 1119, 1138, 1143, 1149, 1206, 1221, 1222,
1226, 1230, 1235, 1236, 1251, 1263, 1273, 1291, 1294, 1312, 1325, 1328, 1389,
1436, 1485, 1495, 1499, 1546, 1552, 1563, 1579, 1602, 1609, 1658, 1682, 1693.
‘ankeb�t (A.): Örümcek 23.
‘Arab (A.): Arap kavmi, Arap 15, 640, 641.
‘Arab�: (A.): Arap �rk�na mensup 135.
‘ara� (A.): ��aret, alamet 1436.
ard: Arka, arka taraf 65, 172, 366, 1106.
ar�: Temiz, pak, saf 1122.
‘�r�� (A.): Tesadüfî vaka 1443.
‘�rif (A.): Bilen, bilgi sahibi, bilgili 1433, 1559, 1711, 1723.
‘�rif: Eseri yazan ki�inin ismi 1711.
ar�un: Yava�, aheste, sakin 144, 145.
arma an: Birini memnun etmek için verilen �ey, hediye 485, 700.
‘ar� (A.): Dokuzuncu kat gök, gökyüzü, sema 19, 81, 91, 254, 290, 336, 545,
569, 577, 587, 604, 605, 606, 610, 612, 616, 619, 629, 637, 656, 666, 826, 828, 829,
835, 1176, 1179, 1275, 1410, 1411, 1542, 1553, 1697.
‘ar�-� ‘ažm: Ulu ‘ar� 330, 620.
‘ar�-� a��: Hakk’�n ‘ar�� 528, 588, 608, 619.
artu�, artu : Fazla, çok 356, 703, 1065, 1077, 1230.
‘ar� (A.): Sunma, ortaya koyma, arz etme.
‘ar� eyle-: Sunmak, ortaya koymak arz etmek 118, 1437.
a�fiy� (A.): Samimi, tutu�u yol do�ru olan 1335.
����b (A.): Peygamberimizi görmek ve sohbetine ermek �erefini kazanm��
kimseler 28.
‘��� (A.): Çok isyanc� 105, 440, 712, 713, 717.
��im (A.): Günahl�, kabahatli.
��im ol-: Günahkâr olmak 919, 921.
a���:Yarar, ç�kar, kazanç, kâr.
a � it-:Yarar sa�lamak, k�r etmek 10, 995, 1002.
�sum�n (F.): Gök, sema 57, 190, 514.
‘���� (A.): Çok fazla seven, tutkun, a��k 682, 684, 1687.
227
‘���� ol-: Çok fazla sevmek, gönlünü kapt�rmak 424, 425, 1128, 1152.
��ik�r (F.): Belli, aç�k, meydanda 38, 68, 75, 85, 101, 134, 187, 195, 212,
264, 277, 291, 361, 482, 498, 557, 560, 564, 581, 631, 654, 899, 947, 1030, 1071,
1114, 1229, 1244, 1263, 1272, 1276, 1299, 1369, 1374, 1386, 1405, 1418, 1425,
1428, 1433, 1455, 1479, 1520, 1544, 1557, 1562, 1566, 1573, 1578, 1588, 1610,
1621, 1639, 1663, 1698, 1714.
��ik�r ol-: Belli olmak, meydana ç�kmak 1123, 1216, 1241, 1278, 1305,
1338, 1390, 1392, 1444, 1452, 1463, 1469, 1483, 1504, 1643.
��ik�r-it: Aç�klamak 52, 1226, 1530.
��iy�n (F.): Mesken 530.
a�k�re (F.): Belli, aç�k, meydanda 296.
ata: Baba 746, 1000, 1351, 1364, 1410.
a�las (A.): �pekli kuma� 113, 147.
‘av�lim (A.) Dünyalar 1653.
av�n (A.): Yard�m edenler 1012.
�‘v�z (F.): Ses, seda 40, 143, 144, 158, 330, 880, 1259.
‘avr�t (A.): Kad�nlar 893.
‘avret (A.): �nsan�n gösterilmesi ay�p olan yeri 1090.
aya: Avuç.
aya çal-: Alk��lamak 190.
‘ay�n (A.): Aç�k, a�ikâr, belli, aç�k bir biçimde 55, 129, 328, 384, 385, 388,
572, 967, 1126, 1265, 1270, 1274, 1290, 1391, 1394, 1447, 1493, 1506, 1556, 1605,
1609, 1624, 1668, 1699.
‘ay�n eyle-: Aç�klamak 1202.
‘ay�n it-: Aç��a vurmak, belli etmek 396, 473.
‘ay�n ��l-: Aç�klamak 1176.
‘ay�n ol-: Belli olmak, aç��a ç�kmak 1164, 1211, 1477, 1575, 1581.
�y�t (A.): Kur’an’�n cümleleri 767, 768.
�yet (A.): Kur’ân surelerini meydana getiren cümlelerden her biri 72, 73, 78,
85, 87, 92, 110, 369, 653, 903, 1027.
�y�ne (F.): Ayna 127, 1122, 1123, 1124, 1128.
‘Ayi�e , ‘�i�e(A.). Hz Ay�e 270, 932, 1252.
228
ayru�: Ba�ka 139, 1096.
az-: Yoldan ç�kmak, ahlâk� bozulmak 77, 1509.
a‘�� (A.): Üyeler 647, 1304.
‘a��b (A.): Keder, eziyet; günahkâr�n, �irk ve küfür ehlinin bu dünyada
i�ledikleri suçlara kar��l�k olarak görecekleri ceza 510, 746, 892, 898, 976, 982.
‘a��b çek-: Eziyet çekmek 22.
‘a��b it-: Eziyet etmek, s�k�nt� ve �zd�rap vermek 893.
‘a��b k�l-: Eziyet etmek 960.
‘a��b-� m�lim: Üzüntü veren eziyet 819.
�z�d (A.): Serbest, hür, özgür 350.
a� �� (A.): Karmakar���k rüyalar veya söylentiler 1501
‘až�m (A.): Büyük, ulu 230, 265, 330, 509, 604, 609, 620, 630.
‘az�z (A.): De�erli, �erefli, muhterem 341.
‘azz ol-: De�erli olmak 237
‘azl (A.): ��inden ç�karma yol verme 722, 723.
‘Azr��l (A.): Hareketi durdurmaya ve ruhlar� almaya müvekkeldir. Makam�
a�a�� göktedir 593.
B
b�b (A.): 1. Kap� 18, 28, 418, 1377, 1397. 2. Bölüm 1614.
b�d (F.): Rüzgar, yel 182
ba‘de-z�n (A.): Bundan sonra 162, 166, 249, 315, 1140.
b� (F.): Ba�, büyük bahçe, bostan 5, 40, 115, 993, 1258, 1369.
ba ��la-: Ceza vermemek, affetmek 719, 870, 877, 881.
ba la-: �p ve benzeri bir �eyle tutturmak 671, 970, 1404, 1408, 1500.
bah� (F.): K�ymet, de�er, kar��l�k 447, 1169.
ba��ne (F.): Sebep; yalandan özür 384.
ba�r(A.):Deniz, derya 1, 430, 684, 1261, 1688, 1721.
ba�r-� b���n: �ç deniz 1714.
ba�r-� c�n: Can denizi 1360.
229
ba�r-� mevc: Dalgal� deniz 1637.
ba�r-� ž�hir: Görünen deniz, aç�k deniz 1714.
ba�tulu: Bahtl�, talihli, k�smetli 198, 400, 573, 578, 625, 688, 1629, 1669.
b��� (A.): Devaml�, sürekli, daimi 7, 42, 1084, 1347, 1641.
bal��, bal� : Bal�k 90, 326, 327, 737, 1363, 1627.
b�n� (A.): Yapan, kuran, kurucu 1143.
ba‘� (A.): Gönderme, gönderilme 1032.
ba��r (A.): Görüp, anlayan 70.
b���n (A.): �ç, ,iç yüz, gizli 301, 1498, 1713, 1714, 1716, 1717, 1720, 1723.
bay: Zengin 1069.
bay��: Aç�k, belli, a�ikar gerçek 1094.
b�z (F.): Geri, geriye, tekrar 178, 1643.
bedr (A.): Dolunay 1533, 1534.
beg: �leri gelen nüfuzlu kimse, bey 641.
be�� (A.): Bulundu�u halde kalma, yok olmama, bâkilik 683, 1362, 1687.
bel� at (A.): Meram�n düzgün bir �ekilde, hale uygun olarak anlat�lmas�,
güzel söz söyleme 85.
bel��at eyle-: Güzel söz söylemek 87.
belür-: Meydana ç�kmak, belirmek, görünmek 367, 1527, 1573.
ber�ket (A.): Bolluk kr�. bereket 754.
ber�t (A.): Rütbe, ni�an ve imtiyaz verildi�ini bildiren ferman 351.
berd (A.): So�uk 727.
ber-d�r (F.): As�lm��.
ber-d�r eyle-: As�lmak 149.
bere (F.): Kuzu 503.
bereket (A.): Bolluk 63.
berg(F): Yaprak 11, 1367.
ber� (A.): �im�ek 495, 944, 1375.
berü: Beri, öteden bu yana do�ru 3, 46, 459, 537, 697, 846, 850, 923, 1394,
1677.
berza� (A): Ölülerin ruhlar�n�n k�yamete kadar bulunacaklar� yer 1419, 1420,
1426, 1428, 1443, 1603, 1604, 1606, 1608, 1611, 1615, 1621, 1623.
230
berza�- evvel: Birinci berzah
bes (F.): Yeter, kâfi, elverir 16, 36, 50, 70, 87, 93, 98, 99, 106, 118, 134, 137,
140, 154, 156, 163, 187, 200, 202, 206, 208, 210, 214, 220, 222, 225, 232, 259, 262,
300, 313, 317, 331, 334, 338, 348, 352, 368, 384, 397, 404, 406, 408, 418, 422, 425,
427, 437, 438, 441, 446, 450, 470, 471, 477, 484, 486, 490, 528, 538, 540, 559, 603,
629, 630, 633, 640, 673, 677, 689, 693, 695, 698, 706, 716, 720, 753, 791, 793, 804,
805, 809, 825, 862, 868, 873, 876, 888, 902, 914, 916, 941, 944, 961, 964, 988, 990,
1014, 1016, 1021, 1030, 1034, 1048, 1081, 1100, 1102, 1107, 1165, 1168, 1171,
1173, 1181, 1182, 1185, 1190, 1193, 1197, 1201, 1203, 1205, 1213, 1217, 1226,
1239, 1241, 1246, 1247, 1249, 1326, 1338, 1353, 1360, 1361, 1365, 1379, 1382,
1386, 1390, 1391, 1398, 1400, 1404, 1412, 1415, 1436, 1443, 1454, 1456, 1476,
1478, 1481, 1482, 1485, 1501, 1504, 1510, 1517, 1530, 1531, 1538, 1540, 1545,
1611, 1641, 1687, 1689, 1690, 1695, 1697, 1705, 1717, 1733.
be��r�t (A.): Müjdeler kr�. be��ret 342, 882.
be��ret (A.): Müjde 349, 882
be�eriyet (A.): �nsanl�k 1248.
be��r (A.): Müjde getiren, müjdeci 111, 348, 409, 650, 734, 772, 784, 818,
876, 1048, 1133.
bey�n (A.): Aç�klama, anlatma 846, 1119, 1413, 1447, 1521.
bey�n it-: Anlatmak, aç�klamak, bildirmek 55, 268, 347, 354, 357, 396,
950, 1286, 1531, 1605, 1607, 1712.
bey�n ��l-: Bildirmek, aç�k aç�k söylemek izah etmek 471, 662, 1658.
bey�n ol-: Aç�klanmak, bildirilmek 1411.
Beyte‘l Ma‘m�r, Beyt-i Ma‘m�r, Beyt Ma‘m�r (A.): Yedinci kat, Cennet-i
Firdevs’de bir kö�k olup Hz. Âdemle yeryüzüne indilmi�. Tufandan sonra yine
yerine al�nm��t�r 503, 504, 511, 518.
Beyte‘l Mu�addis (A.): Kudüs, Mescid-i Aks� 62, 142, 154, 1178, 1189.
b�- (F.):-s�z, -maz.
b-bah�: De�ersiz 1169.
b-ba ar: Görmez, kör 1387.
b-ç�re: Çaresizb136, 556.
231
b-çün: E�i ve benzeri olmayan, yaratt���ndan soru sorulmayan, Allah (c.c.)
1154, 1158.
b-güm�n: �üphesiz 565, 1505.
b-�aber: Habersiz 37, 424, 1006, 1407.
b-�ic�b: Utanmama, s�k�lmama 1382, 1485.
b-�is�b:Hesaps�z, say�s�z, sonsuz 326, 510, 960, 1075, 1548, 1684.
b-�it�b: Hitaps�z 1478.
b-��yam: K�yams�z 605, 1154.
b-�u �r: Eksiksiz, hatas�z, kusursuz 379, 1592, 1620, 1667, 1679.
b-mek�n: Mekans�z 877, 1660.
b-mel�l: Üzüntüsüz 391, 669, 677.
b-nih�yet: Nihayetsiz 118, 1653.
b-ni�an: Ni�ans�z , izsiz 685.
b-niy�z: Duas�z, Allah(c.c.)’a niyazda bulunmayan 885.
b-p� vü ser: Peri�an ve sefil 1144, 1160.
b-riy�: Riyas�z, özü sözüne uygun olmayan 1330.
b-rüku‘: Rükusüz 605.
b-sücud: Secdesiz 605.
b-�ekk: �üphesiz 370, 887, 1559.
b-zelel: Eksiksiz 1478.
bigi: Gibi 212, 461.
bi�ür-: Pi�irmek 49.
bizcileyin: Bizim gibi 116, 1064.
boncu : Boncuk 1170.
buca�: Kö�e, kuytu yer 410, 412, 617.
buda�: Dal 101, 104, 1289.
Bur�� (A.): Hz. Muhammed’in Miraç’ta bindi�i binek 17, 61, 130, 132, 133,
134, 137, 138, 140, 562.
bürh�n (A.): Delil, ispat 1319.
232
C c�h (F.): Derece, mevki, makam 1307.
ca��m (A.): Cehennem 1016.
c�m(F): Bardak, kadeh, �i�e 4, 49, 390, 667, 668, 683.
c�m-� fen�: Fanilik kadehi 683.
c�m-� pür: Dolu kadeh 4.
c�mi‘ (A.): �çinde namaz k�l�nan yer 1453, 1613, 1652, 1661, 1662, 1716,
1717.
c�n (F.): Ruh, can; hayat, ya�ay�� 3, 11, 40, 69, 95, 97, 98, 99, 124, 130, 141,
153, 165, 166, 168, 171, 172, 174, 175, 176, 177, 193, 206, 209, 236, 239, 241, 252,
255, 262, 267, 280, 292, 305, 306, 314, 347, 371, 383, 384, 387, 388, 398, 401, 422,
428, 430, 454, 459, 485, 497, 514, 530, 537, 568, 598, 600, 641, 647, 679, 685, 690,
694, 700, 713, 714, 749, 824, 846, 848, 849, 850, 884, 889, 894, 898, 917, 927, 933,
945, 949, 964, 965, 976, 991, 993, 996, 1023, 1054, 1055, 1065, 1067, 1081, 1089,
1096, 1096, 1119, 1126, 1136, 1137, 1138, 1139, 1147, 1152, 1158, 1160, 1162,
1166, 1176, 1190, 1202, 1230, 1235, 1247, 1253, 1256, 1257, 1259, 1265, 1266,
1267, 1270, 1274, 1286, 1290, 1296, 1304, 1312, 1327, 1330, 1331, 1332, 1353,
1356, 1360, 1375, 1377, 1378, 1393, 1394, 1411, 1419, 1442, 1464, 1474, 1479,
1481, 1493, 1495, 1509, 1532, 1535, 1559, 1581, 1604, 1608, 1609, 1624, 1633,
1634, 1638, 1640, 1648, 1676, 1677, 1687, 1700, 1712, 1721, 1726.
c�n vir-: Ölmek 672, 1357, 1376.
c�n-� c�n: Allah (c.c.) 229, 1356, 1674, 1674, 1675.
c�n�n (F.): Sevgili, gönül verilmi� 665, 686, 1266, 1357.
c�n-perver (F.): Can besleyen, gönül açan 1259.
cav� cav� : Çok çok, küme küme, tak�m tak�m 8.
c��� (F.): Büyücü 1219.
ceberüt ‘�lemi (A.): Allah (c.c.)’a varman�n üçüncü basama�� 1427.
Cebr�’il (A.): Peygambere emir ve vahy’e vas�ta ve memur olan dört büyük
melekten biri 17, 130, 131, 141, 156, 157, 163, 164, 194, 195, 196, 199, 204, 205,
207, 211, 213, 217, 219, 223, 224, 229, 231, 251, 256, 258, 262, 263, 294, 331, 332,
334, 335, 340, 368, 369, 392, 394, 435, 436, 474, 478, 503, 520, 548, 549, 552, 554,
233
556, 557, 564, 566, 660, 752, 757, 803, 896, 897, 938, 939, 940, 953, 954, 959, 984,
1011, 1028, 1030, 1032, 1033, 1545, 1547, 1575, 1579.
cef� (A.): Eziyet, s�k�nt�, zulüm 866, 1300.
cehd (A.): Çal��ma, çabalama
cehd eyle-: Çabalamak, gayret göstermek 1397.
cehd it-: Çal��mak, gayret etmek 48.
cel�l (A.): Ulu, yüce büyük; Cenab-� Hakk’�n s�fatlar�ndan 297, 452, 513, 569,
615, 627, 788, 839, 868, 1013, 1217, 1287, 1313.
cem‘(A.):Toplama, bir araya getirme.
cem‘ it-:Bir araya getirmek 10, 1187, 1652.
cem‘ eyle-:Toplamak, y��mak 1448.
cem‘ ol-:Toplanmak 1085, 1086, 1089.
cem�‘at (A.): �mam�n arkas�nda namaz k�lan topluluk, insan toplulu�u 904,
905, 916, 918, 920, 922, 942, 946.
cem�l (A.): Güzellik, yüz güzelli�i 698, 718, 1114, 1164, 1404, 1567, 1686.
cem�l (A.): Güzel 303, 452, 839, 867, 1014.
cennet (A.): Cennet 102, 105, 161, 238, 255, 288, 290, 293, 299, 336, 379,
390, 428, 433, 456, 458, 463, 477, 478, 479, 488, 489, 491, 493, 495, 498, 500, 648,
675, 678, 717, 721, 722, 723, 774, 820, 1297, 1303, 1304, 1305, 1322, 1544, 1564.
Cennet- i Firdevs: Firdevs Cenneti 855.
Cennetü‘l Me’v� (A.): Sekiz cennetten birinin ismi 379, 380.
cev�n� (F.): Gençlik 1366.
cevel�n-g�h (A.): Gezinti yeri, dola�ma yeri 190.
cevher (A.): Elmas, de�erli ta� 39, 316, 360, 361, 610, 1711, 1718, 1720.
cevher-i cisman: Beden ile ilgili cevher 1418.
cevher-i mevc�de: Var olan cevher 1440.
cevher-i n�r�n: Nurlu cevher1417, 1613.
cevher� (A.): Cevhere, de�erli ta�a veya inciye ait olan, bunlarla yap�lm��
veya i�lenmi� bulunan 316, 1419, 1436, 1443, 1727.
cevl�n (A.): Dola�ma, dolanma, gezinme.
cevl�n eyle-: Dolanmak, gezinmek 528.
234
cevl�n it-: Dola�mak, gezinmek 477.
ce�� (A.): Kötü kar��l�k, ceza 1224
ce�b (A.): Kendine çekme, çekilme 1481.
cih�n (A.): Dünya, âlem 109, 111, 314, 378, 389, 471, 473, 547, 964, 1032,
1070, 1135, 1185, 1399, 1550.
cild (A.): Deri 270.
cilve-d�r (F.): Görünen 91.
cim�‘ (A.): Çiftle�me 1088.
cin�n (A.): Cennetler, bahçeler 1296.
cinn (A.): Gözle görünmez, latif cisimlerden ibaret bir mahluk 1047, 1582,
1589.
cism (A.): Cisim, vücut 50, 308, 441, 1249, 1252, 1486.
cism-i �ar: Taze cisim 265.
cum‘a (A.): Cuma 124.
cüd� (F.): Ayr�, ayr� dü�mü�, ayr�lm�� 36, 1255, 1340.
cüd� k�l-: Ay�rmak, uzakla�t�rmak1163.
cüd� ol-: Ayr�lmak, uzak kalmak 1339.
cümle (A.): Bütün, hep, tamam� 50, 107, 233, 379, 402, 424, 499, 501, 536,
543, 545, 590, 591, 607, 634, 667, 671, 747, 755, 757, 770, 777, 778, 779, 783, 808,
829, 830, 832, 898, 929, 973, 1019, 1029, 1034, 1050, 1051, 1074, 1109, 1127, 1134,
1209, 1218, 1223, 1390, 1467, 1498, 1520, 1570, 1585, 1637, 1726.
cünd (A.): Asker, asker toplulu�u 360, 361.
cüst (F.): Arama, ara�t�rma 183.
cüv�n (F.):Genç, taze delikanl� 11, 57, 69, 124, 125, 129, 168, 209, 287, 357,
379, 384, 401, 422, 426, 459, 641, 647, 889, 917, 949, 950, 966, 967, 1023, 1065,
1152, 1162, 1230, 1235, 1247, 1271, 1304, 1331, 1360, 1391, 1399, 1419, 1442,
1464, 1474, 1491, 1495, 1505, 1521, 1550, 1556, 1575, 1604, 1609, 1638, 1664,
1673, 1675, 1699, 1720, 1726.
235
Ç
ça la-: Ça�lamak, �ar�l �ar�l akmak 292, 445, 983, 1003, 1005, 1007.
ç�k (F.): Yar�k, y�rt�k, çatlak, parçalanm��.
ç�k eyle-: Parçalamak, y�rtmak 460.
ç�k ol-: Parçalanmak, y�rt�lmak 1409.
Çalab (A): Allah, Tanr� 375, 620.
çar� (F.): Felek, dünya 1293.
çenber (F.): Çember, daire, halka 53.
çeng (F.): Kanuna benzer, dik tutularak çal�nan bir tür saz 1703, 1737.
çeri: 362, 364, 371.
çe�me (F.): P�nar, kaynak 445, 1007, 1271.
çe�n� (F.)Bayram 1458.
çevreyan: Dört taraf, etraf 63, 64, 1010.
ç�ra : Ç�ra, kandil, ���k 535, 1265, 1368.
çoma�: K�sa de�nek 958.
çü (F.): Zira, mademki, çünkü, nitekim 928, 944, 1347, 1364, 1371, 1398,
1676, 1708, 1720.
çün (F.): Zira, çünkü, öyle ise, madem 9, 17, 23, 24, 31, 36, 43, 44, 58, 74,
76, 101, 121, 146, 155, 180, 256, 257, 313, 337, 391, 432, 433, 445, 465, 500, 515,
533, 579, 580, 620, 637, 698, 712, 726, 750, 751, 808, 818, 828, 844, 860, 927, 951,
954, 990, 1048, 1060, 1088, 1154,1158, 1166, 1173, 1174, 1186, 1287, 1289, 1296,
1307, 1310, 1312, 1314, 1315, 1316, 1323, 1325, 1344, 1414, 1483, 1538, 1564,
1565, 1671, 1695.
çünki (F.): Zira, çünkü, �undan dolay� ki, madem ki 15, 18, 19, 25, 38, 47,
52, 92, 97, 98, 130, 171, 193, 235, 293, 423, 425, 487, 517, 518, 557, 632, 673, 682,
855, 856, 884, 1262, 1291, 1295, 1370, 1392, 1395, 1498, 1534, 1619, 1678, 1705,
1725, 1736.
çünkim (F.) : Çünkü mademki 39, 1059, 547.
236
D
da��: 1. da, de, dahi 7, 66, 75, 115, 128, 129, 168, 209, 212, 214, 215, 216,
218, 221, 223, 224, 227, 233, 261, 263, 296, 308, 338, 355, 358, 367, 393, 414, 456,
457, 476, 482, 493, 516, 532, 561, 563, 573, 579, 581, 604, 613, 624, 635, 661, 680,
694, 705, 707, 743, 754, 763, 773, 792, 795, 796, 802, 808, 813, 815, 817, 818, 893,
910, 932, 946, 958, 981, 1047, 1064, 1087, 1090, 1111, 1195, 1210, 1226, 1244,
1255, 1257, 1263, 1264, 1272, 1276, 1290, 1306, 1309, 1318, 1342, 1372, 1427,
1471, 1473, 1511, 1520, 1523, 1524, 1531, 1543, 1550, 1555, 1564, 1577, 1582,
1584, 1597, 1615, 1645, 1658, 1660, 1661, 1668, 1676, 1681, 1682, 1712, 1715,
1717. 2. Art�k, bundan böyle 797, 904. 3. Ba�ka 269, 297, 703, 1144. 4. Ayr�ca,
bundan ba�ka, üstelik 185, 271, 310, 332, 352, 356, 379, 754, 872, 898, 967, 970,
973, 976, 978, 1096, 1195, 1211, 1275, 1408, 1464, 1580, 1588.
Da�ye-yi Kelb�: Ashab�n ulular�ndand�r. Güzelli�i dillere destan ve kibar
bir diplomatt�r. Cebrail Aleyhisselam Peygamber efendimize geldikçe ekseriya,
güzelli�i ve kibarl��� ile temayüz etmi� olan D�hye suretine bürünerek gelirdi 1575.
d�m (F.): Tuzak, hile 387, 388, 389, 390.
d�men(F.): Etek 11.
d�ne (F.): 1.Tane 1734, 2. Tohum 387, 388, 389.
dapa: Taraf, yön 894.
d�r’ül fen� (F.): Dünya 853.
da‘va (A.): Mesele, iddia, dava 116, 426, 1112.
da ‘vet (A.): Ça��rma, davet etme.
da ‘vet eyle-: Davet etmek, ça��rmak 1029.
da ‘vet it-: Ça��rmak 178.
D�vud (A.): Hz. Davut, �srailo�ullar�n�n bir hükümdar� ve peygamberi 735.
Decc�l (A.). K�yametten az evvel ç�kacak ve Hz. �sa taraf�ndan öldürülecek
olan yalanc� ve zararl� �ah�s, yalanc� Mesih 1562.
dek: Kadar 72, 234, 562, 575.
�el�let (A.): K�lavuz, i�aret 103.
237
del�l (A.): �ahit, belge, tan�k, yol gösteren 303, 312, 899.
delü: Akl� yerinde olmayan, ç�lg�n, deli 148.
delüg: Delik 597.
dem (F.): An, zaman, vakit 17, 125, 130, 134, 140, 193, 225, 232, 259, 294,
331, 345, 348, 349, 394, 409, 411, 418, 437, 446, 450, 470, 474, 490, 519, 533, 557,
559, 579, 604, 666, 667, 668, 681, 689, 694, 720, 755, 771, 796, 798, 823, 824, 825,
826, 827, 844, 851, 860, 862, 868, 873, 876, 880, 896, 930, 936, 944, 952, 961, 964,
985, 988, 1029, 1030, 1035, 1107, 1134, 1136, 1140, 1141, 1164, 1174, 1186, 1191,
1197, 1202, 1203, 1205, 1289, 1360, 1361, 1375, 1464, 1481, 1497, 1531, 1641,
1654, 1680, 1685, 1686.
demür: Demir 947.
den� (A.): Alçak, soysuz 429, 632, 659, 1510, 1652.
depren-: Hareket etmek, k�m�ldanmak, sars�lmak 1289.
der (F.): Kap� 1144.
der-b�n (F.): Kap�c�, kap�ya bakan 194.
derc (F.): Nak��l� ka��ta yaz�lm�� yaz� 1734.
derd (f.): Keder, tasa, üzüntü, s�k�nt� 62, 134, 807, 1317.
derg�h (F.): Huzur, yan, nezd 555.
dery� (F.): Deniz 39 ,97 592, 1359, 1718, 1721.
dery�-� n�r: Nur denizi 95, 1403i
dest (F.): El 148.
deste (F.): Demet, tutam, tak�m 272.
dest�rsuz (F.): �zinsiz, müsâade almadan 304.
devr�n (A.): Âlem, dünya; devir, zaman.
devr�n eyle-: Dönmek, dola�mak 106, 531.
deyr (A.): Bu dünya.
deyr-i mu‘teber: De�erli dünya.43.
dib� (F.): Üzeri renkli dokuma motiflerle süslü bir çe�it ipekli kuma� 113.
d�d�r (F.): Görme, görü� 538.
dil (F.): Gönül, kalp, yürek 236, 628, 685, 1643.
dil-d�r (F.): Birinin gönlünü alm��, sevgili
dil-d�r eyle-: Birinin gönlünü almak, a��k etmek 149
238
dile-: �stemek, arzu etmek, talep etmek 41, 88, 99, 163, 375, 547, 554, 586,
776, 788, 808, 1088, 1182, 1587.
dim� (A.): Ak�l, �uur, beyin 1487, 1502.
Dimi�� (A.): �am 65.
d�n (A.): Din 29, 31, 211, 232, 257, 282, 340, 386, 392, 548, 550, 630, 651,
943, 1104, 1132, 1142, 1147, 1150, 1159, 1165, 1458, 1611, 1622, 1716.
dn-i �i‘�r: Üstün din 922.
din-: Söylenmek, denmek 919.
direng (F.): Bekleme, itirahat 1710.
dirlig: Ya�am, hayat, ömür sürme 1367.
doñuz: Domuz 967.
dost (F.): Ahbap, arkada�, yak�n olan kimse, dost 19, 44, 539, 522, 559, 565,
623, 700, 1139, 1320, 1327, 1329, 1359, 1646.
dost-� a��: Allah (cc) dosdu.
dö�eg: Yatak, �ilte 251.
du‘� (A.): Allah’a yalvarma, yakar��, dua.
du‘� eyle-: Yalvarmak 798, 1058.
du‘� it-: Dua etmek 27.
du‘� ��l-: Dua etmek, Allah’a yalvarmak397, 1733.
d�r (F.): Uzak 1103.
dost (F.): Dost, arkada� 1046, 1558, 1686.
d�za� (F.): Cehennem 103.
düny� (A.): �çinde ya�ad���m�z âlem, dünya44, 160, 161, 182, 183, 187,
193, 197, 246, 388, 390, 401, 425, 612, 626, 671, 700, 939, 966, 969, 972, 977, 979,
993.
dünye (A.): (bkz. düny�)
dünyev� (A.): Dünyaya mensup, dünya ile ilgili 1607.
dür-d�ne (F.): �nci tanesi, sevgili 378, 1684.
dürlü: Çe�itli, türlü 29, 38, 56, 83, 88, 92, 94, 185, 260, 288, 343, 357, 421,
476, 530, 624, 634, 635, 751, 847, 859, 1120, 1124, 1137, 1258, 1260, 1272, 1361,
1445, 1447, 1506, 1603, 1639, 1684, 1690, 1725, 1733.
239
dürr (A.): �nci 57, 268, 462, 1234, 1248, 1273, 1371, 1420, 1440, 1447,
1448, 1486, 1532, 1589, 1600, 1615, 1652, 1668.
dürr-i cev�hir: K�ymetli inciler 1261.
dürr-i cevher: Çok de�erli, k�ymetli inci 360, 1711.
dürr-i gevher: Elmasl� inci 925.
dürr-i mekn�n: Dizilmi� inci 653.
dürr-i �emn: K�ymetli inci 1257.
dürr-i yetm: Tek inci 977.
dürüst (F.): Do�ru, hatas�z; do�ru ve hatas�z olarak 623, 1046, 1151, 1320,
1358, 1558.
dü�-: 1. �çine dü�mek, girmek 23, 914, 1105 2.Yere dü�mek 929 3. Uygun
olmak, uygun gelmek 1048 4. gitmek, kaybolmak 1454.
dü�: Rüya 908, 1270, 1457, 1467, 1468, 1470, 1501, 1502.
dü�enibe: Per�embe 121.
E
eb‘ad (A.): Uzak, daha uzak 69, 1065, 1195.
ebed (A.): Sonsuz, sürekli, daimi 668, 1365.
ebrencen (F.): Bilezik 148.
Eb�a� (A): Mekke’deki bir vadinin ismi 136.
Eb� Bekr (A.): �lk halife Hz. Ebubekir 1192, 1193.
edivir-: Söylemek, anlatmak 908.
edn� (A.): Alçak, a�a��, pek baya�� 54, 681, 629, 1684.
ef �n (F.): Izd�rap ile hayk�rma, ba��r�p ça��rma; inleme, ba�r��ma.
ef��n it-: Hayk�rmak 936, 974.
efl�k (A.): Semalar, felekler, gökler 44.
e�ad (A.): Allah(c.c.)’�n isimlerinden biri 59.
ehl (A.): Ehil, aile, yak�nlar, ev halk� 288, 1296, 1564, 1565.
ehl-i f�s�: Ahlaks�z, dinsiz 1628.
ehl-i �ev�: Zevk ehli, zevk sahibi 1518.
240
ehl-i zühd: �badet ehli, ibadet zühdü 1628.
ekin: Bu�day 1081, 1082.
ek�er� (A.): Çok defa, ço�u 1527, 1528.
eksük: Mevcut olmayan, kay�p, eksik 702, 704, 1368.
emel (A.): Ümit, arzu, h�rs 146.
em�n (A.): Emini güvenilir, inan�l�r (ki�i) 63, 212, 218, 219, 258, 299, 337,
340, 368, 435, 454, 475, 548, 630, 661, 681, 695, 712, 816, 833, 878, 905, 910, 926,
943, 985, 1057, 1074, 1080, 1107, 1514, 1551, 1554, 1597, 1627
emn ol-: Rahat olmak, güvenmek, korkudan salim olmak 1074, 1522,
1543, 1551.
emr (A.): Buyurma, buyruk 1467, 1477, 1482, 1490, 1507, 1509, 1511,
1517..
emr-i �a��: Gerçek, hakiki emir 1507.
enbiy� (A.): Nebiler, peygamberler 239, 267, 311, 1550.
ender (F.): “-de, içinde” 1362, 1399, 1729.
enh�r (A.): Irmaklar, çaylar 290.
env�r (A.): I��k, nur, parlakl�k 6.
env�r-� a��: Allah’�n nuru 6.
er: Ki�i, adam, erkek, asker 410.
ercümend (F.): Muhterem, �erefli, itibarl� 1549, 1601.
erv�� (A.): Ruhlar, canlar 658, 1134, 1500, 1480, 1650, 1651, 1655.
erv��-� sühed�: �ehitlerin ruhlar� 382.
erz�n (F.): Uygun, yerinde, ucuz 316.
esb�b (A.): Sebepler 1471.
esb�b-� �a��: Hatan�n sebepleri 1493.
esm� (A.): Namlar, adlar 419, 1668, 1669, 1675, 1682.
esr�r (A.): Bilinmeyen �eyler, s�rlar 35, 1394.
esr�r-� �erf: Kutsal s�rlar 56.
esrük: Sarho� 1347.
e�b�� (A.): �ah�slar, cisimler, gövdeler 658.
e� �l (A.): ��ler, güçler 1475.
e�k�l (A.): �ekiller, biçimler, suretler 1584.
241
evc (A.): Yüce, yüksek, doruk 98.
evl�d (A.): O�ul, k�z, çoluk çocuk 298.
evliy� (A.): Veliler, ermi�ler 66, 1330, 1334i 1335, 1338, 1340, 1343, 1350,
1372, 1400.
evliy�-i a��: Allah (c.c.)’�n evliyalar� 1333.
evs�f (A.): S�fatlar, kaliteler 1401.
evvel (A.): önce, ilk, birinci 264, 367, 562, 1244, 1291, 1606, 1610, 1615,
1616.
evvelen (A.): Birinci, ilk olarak 86.
eyd-, ayd-: Söylemek, bildirmek 546, 581, 846, 1265.
eyü: �yi 1303, 1304, 1306.
F
fa�r (A.): Övünülecek �ey, iftihar vesilesi 254.
faid� (A.): Fayda 451.
f�n� (A): Baki olmayan, sonu gelen, yok olan 7, 45, 1641.
f�ri (A.): Vazgeçmi�, i�ini bitirmi� 1371.
f�sid (A.): Kötü, fena, fesat ç�karan 1469, 1495.
fa��� (A.). Güzel söz söyleyen, güzel konu�an 1715.
fa�l, fa��l: Bölüm, ayr�nt� 997, 1422, 1461.
F�ti�a (A.): Kur’an-� Kerim’in birinci sûresi 744.
F���ma: Hz. Fatma 452, 456, 462, 466, 468, 471, 473, 492, 933.
fa�l (A.):Ki�ide bulunan üstünlük, de�er, hüner 35, 468, 469, 483.
fehm (A.): Anlama, anlay��, idrak, zekâ 167, 686, 1151.
fehm it-: Anlamak, kavramak 339, 1402, 1403.
felek (A.): Gökyüzü, sema, gök 531.
fen� (A.): Dünyaya ait her �eyden vazgeçme, Allah (c.c.)’�n birlik denizine
dalma 683, 853, 1362, 1687.
fer‘ (A.): Dal, tomurcuk 100, 1159, 1161.
fera� (A.): Kalp huzuru, sevinç 184, 241, 670.
242
ferd (A.): E�i ve benzeri olmayan, benzersiz 375, 668, 1688.
fer��n (A.): Sevinçli ne�eli 391.
fer� (A.): Yeryüzü, sahra 656.
fery�d (F.): �nleyip s�zlama, ba��rma, feryat.
fery�d eyle-: �nleyip s�zlamak 450.
fery�d it-: A�lamak, ba��rmak 1002
fet� (A.): Zaptetme, ele geçirme, fetih.
feth eyle-: Ele geçirmek 1220.
fet� it-: Ku�atmak, zaptetmek, ele geçirmek 467.
fet� k�l-: Ele geçirmek 465.
fet�-i b�b : Kap�n�n aç�lmas� 28, 418.
fevc (A.): Bölük 98.
fevt (A.): Bir daha ele geçirmemek üzere kaybetme, elden ç�karma,
kaç�rma 538.
fevt ol-: Elden ç�karmak, kaç�rmak 533.
fey� (A.): Ba���, ihsan 1481.
f�s� (A.): Günah i�leme, isyan etme, günahkarl�k 972, 1628.
f��rat (A.): Yarat�l��, huy, mizaç.
f��rat-� �abb: Dostun, arkada��n yarad�l��� 520.
fid� (A.): Gözden ç�karma, u�runa verme, kendi yarar�ndan vazgeçme 989,
1355.
fid� it-: U�runa vermek, feda etmek 455, 991.
fi �n (F.): Izd�rap ile ba��r�p ça��rma, inleme, feryat.
fi��n it-: Feryat ile ba��r�p ça��rma 965.
fikr (A.): Dü�ünce, fikir 427, 1499.
fikr-i f�sid: Yanl��, kötü fikir 1469, 1495.
fil (A.): Fil 271.
f�‘l (A.): ��, amel, fiil 88, 252, 646, 1307, 1346, 1729.
Filistin: Filistin 65.
filörin: Hollanda para birimi 909.
fir�� (A.): Ayr�lma, ayr�l�k 1705.
fir�set (A.): Mertlik, yi�itlik 1559, 1561.
243
Firdevs-i A‘l� (A.): Cennetteki alt�nc� bahçe 1632.
fitne (A.): Kar���kl�k, karga�a; azd�rma, ba�tan ç�karma 1105.
fu�d (A.): Gönül, kalp 1693, 1695.
Furat: F�rat nehri 296, 297, 298, 300.
fül�n (A.): Belirsiz bir �ey, filan 1205, 1211.
für�at (A.): Ayr�l�k, ayr�l�� 1708.
für�at (A.): Dostlardan ve saireden ayr�l�k, ayr�l�� 25, 26.
Füt�h�t (A.): Muhiddin-i Arabî’nin me�hur eseri 1614.
füt�r (A.): Ümitsizlik, zay�fl�k 1323.
G
ab� (A.): Kal�n kafal�, anlay��s�z, ahmak 674, 750.
add�r (A.): Zulmeden, hain, merhametsiz 151.
�fil (A.): Gaflette bulunan, dikkatsiz, ihtiyats�z, habersiz.
��fil ol-: Gaflette bulunmak, ihtiyats�z olmak 423.
g�h� (F.): Bazen, ara s�ra 1466.
�lib (A.): Üstün gelen, yenen.
��lib eyle-: Üstün gelmesini sa�lamak, yenmesini sa�lamak 800, 805.
��lib it-: Üstün gelmesini sa�lamak 801.
��lib ��l-: Üstün gelmesini sa�lamak 789.
��lib ol-: Üstün gelmek, yenmek 1497.
an� (A.): Varl�kl�, zengin, sahip oldu�u �eyle yetinip fazla istemeyen 139,
304, 323, 419, 468, 512, 517, 527, 541, 555, 595, 722, 779, 827, 940, 1047, 1095,
1236, 1308, 1475, 1488, 1524, 1546, 1552, 1560.
ar�b (A.): Acayip, tuhaf 618.
ar� (A.): Batma, bo�ulma 366, 450.
�ar� ol-: Batmak, bo�ulmak 442.
��iye (A.): K�yamet 141.
avv�� (A.): Dalg�ç, denizin dibine inen kimse 1683.
244
ayb, ayib (A.): Belirsiz bilinmeye �eyler, gözle görülmeyen �eyler 1598,
1616, 1645, 1647, 1648, 1651, 1654, 1656.
�yet (A.): Son, pek fazla, son derece 87, 794, 871, 878, 910, 1229.
ayr (A.): Ba�ka, di�er 601, 814, 815, 817, 1282, 1333, 1420, 1492, 1577,
1584, 1615.
�ayr-� a��: Allah (c.c.)’tan ba�kas� 1334, 1491.
�ayy� (A.): Cehennemde bir kuyu veya dere 902.
ged� (F.): Dilenci, yoksul 1337.
genc (F.): Hazine, define 38, 1336, 1337.
genc bul-: Hazine bulmak 1268.
gence iri�-: Hazineye ula�mak 1337.
ger (F.): E�er, �ayet 14, 26, 57, 116, 158, 160, 286, 318, 361, 402, 431,
452, 530, 551, 635, 746, 749, 801, 890, 930, 986, 1017, 1092, 1113, 1125, 1162,
1183, 1230, 1258, 1348, 1350, 1388, 1408, 1410, 1466, 1469, 1489, 1524, 1537,
1544, 1568, 1580, 1639, 1732.
gerçi (F.): Her ne kadar, ise de, gerçi 253, 534, 535, 1122, 1126, 1277,
1279, 1280, 1281, 1389, 1490.
gevher (F.): Elmas, cevher, de�erli ta� 177, 644, 925, 1170, 1637, 1638,
1639, 1721, 1724, 1725.
gevher-i ‘ömr: Ömrün cevheri 1169.
�b�a (A.): Ayn� hâli �iddetle arzu etme, imrenme 239.
�la� (A.): Kal�nlar, kabalar 1013.
��� (A.): Örtü, örtünecek �ey 1337.
gice: Gece 23, 61, 62, 67, 80, 81, 83, 121, 123, 124, 363, 535, 737, 908,
1007, 1028, 1180, 1188, 1194, 1246, 1395, 1626, 1628.
gir (F.): Tutan, yay�lan, kavga, sava�
girü: Tekrar, yine, bir daha, sonra 1, 2, 48, 95, 99, 125, 177, 178, 213, 240,
316, 360, 371, 386, 405, 411, 430, 435, 439, 458, 466, 530, 546, 561, 632, 644, 664,
762, 781, 785, 824, 843, 849, 867, 869, 871, 872, 873, 878, 943, 1041, 1044, 1049,
1067, 1120, 1208, 1246, 1248, 1270, 1447, 1532, 1552, 1567, 1569, 1601, 1637.
onça (F.): Aç�lmam�� çiçek 1705.
göçer: Gezer, bir yerde durmaz, göçebe 8.
245
gög: (Bkz. gök)
gök: Yer yüzünün üzerini mavi bir kubbe ile kaplayan bo�luk, sema 41, 56,
68, 74, 76, 2020, 203, 234, 289, 303, 305, 311, 341, 505, 506, 507, 508, 513, 515,
517, 527, 562, 663, 567, 570, 572, 573, 575, 589, 607, 626, 757, 955, 973, 996, 1142,
1195, 1228, 1233, 1276, 1281, 1376, 1405, 1532, 1542, 1543, 1554, 1555.
göñül: Kalp, gönül; iç, benlik 1, 94, 96, 106, 192, 247, 603, 648, 665, 689,
851, 1006, 1013, 1120, 1223, 1274, 1444, 1553, 1554, 1598, 1599, 1637, 1639, 1705,
1706.
göñle �ol-: Gönüle girmek, ba�lanmak 423.
göñül ba�la-: Ba�lanmak 671.
görin-: Görünmek 127, 186, 367, 667, 1120, 1122, 1126, 1131, 1272, 1276,
1277, 1279, 1391, 1506, 1574, 1577, 1582, 1584, 1587, 1589, 1596, 1686.
görklü: Güzel, iyi, ho�, Görkeli, gösteri�li 109.
u��a (A.): Keder, kayg� 460, 671.
�u alu ol-: Kederli, dertli olmak117, 1067, 1068.
g�� (F.): Kulak, kulak verme.
g�� eyle-: Kulak vermek, dinlemek 1585.
g�� it-: ��itmek, dinlemek 180, 1259.
g�� ��l-: Kulak vermek, i�itmek, dinlemek 431.
güher (F.): Cevher, mücevher, inci1265, 1312, 1734.
gül (F.): Gül 147, 201, 461, 1258, 1422, 1446, 1577, 1731.
gül-: Ne�elenmek, gülmek 112, 468, 585, 1021, 1022, 1044, 1048, 1192,
1557.
gül�en (F.): Ate� hane 855.
gülist�n (F.): Gül bahçesi, güllük 91, 928, 1258, 1272, 1446, 1671.
gül-z�r (F.): Gül bahçesi 854.
güm�n (F.): Zan, sanma, sezme 328.
gün�h (F.): Allah (c.c.)’�n emirlerine ayk�r� olarak görülen i�, suç, hata,
günah 702, 705, 1057, 1094, 1702.
gü��d (F.): Açma, aç�lma; ferahlama.
gü��d eyle-: Feth eylemek 1223.
246
güz�f (F.): Bo� ve beyhude söz 568.
gü��r (F.): Geçme, geçi�, yürüme 19, 43, 153, 532, 680, 1381.
güz�r ��l-: Geçmek 19.
gü�er (F.): (bkz. güÈ�r)
güz�n (A.): Seçilmi�, seçkin 156, 218, 232, 257, 275, 306, 368, 386, 392,
395, 435, 489, 496, 515, 550, 553, 576, 582, 589, 596, 617, 639, 658 681, 728, 743,
759, 791, 801, 832, 864, 910, 975, 984, 1040, 1061, 1080, 1099, 1104, 1132, 1149,
1159, 1172, 1252, 1257, 1303, 1341, 1372, 1376, 1423, 1429, 1441, 1450, 1492,
1522, 1528, 1534, 1539, 1543, 1554, 1576, 1579, 1590, 1575, 1611, 1626, 1649,
1665, 1716, 1732.
H
��b (F.): Uyku; rüya 32.
�ab�b (A.): Sevgili, seven, dost, arkada� 16, 20, 24, 76, 155, 163, 223, 235,
242, 244, 247, 248, 254, 263, 305, 411, 436, 443, 444, 446, 456, 475, 478, 487, 520,
580, 699, 704, 807, 811, 820, 821, 823, 828, 829, 836, 860, 879, 880, 907, 962, 987,
1042, 1050, 1073, 1086, 1097, 1179, 1255, 1633, 1702, 1703.
�ab�r (A.): Haberli, bilgili 1625.
�acc (A.): �slam’�n be� temel �art�ndan birisi olan ve belirli zamanda
Mekke’de yap�lan merasim ile Kâbe’yi ziyaret etme ibadeti 1104, 1108.
��ce (F.): Hoca, muallim, ö�retmen 114, 1492.
��cet (A.): �htiyaç, lüzumlu ve gerekli olan �ey 138, 250, 791, 804, 839,
844, 1043.
�ac�l (A.): Utanm��, utanc�ndan yüzü k�zarm�� 1117.
�acl ol-: Utanmak, utanc�ndan yüzü k�zarmak 1113, 1217.
�aclet�h: 999.
�add (A.): S�n�r 1421.
�adeng Kay�n a�ac�ndan yap�lm�� ok 1703.
�ad�ce: Hz. Hatice 485, 932.
��dim (A.): Hizmet eden 376.
247
�ad�� (A.): Peygamberimizin kutsal sözü 303, 355, 358, 464.
��di�e (A.): Yeni bir �ey, vak�a, olay 1515.
��in (A.): Nankörlük eden, h�yanet eden 816.
�a��y�� (A.): Hakikatler, gerçeklikler 1438, 1440, 1442.
�a���at (A.): Do�ru, gerçek, hakikat 34, 184, 571, 1156, 1159, 1508, 1516.
�ak�m (A.): Her �eyi bilen, üstün akl� ve üstün nitelikleri ile benzerlerinden
ayr�lm�� kimse 35, 243, 407, 417, 607, 892, 922, 1437.
�a�� (A.): 1.Allah, Tanr�, gerçek do�ruluk ve hakkaniyet olan 6, 26, 36,
37, 38, 50, 60, 70, 71, 73, 78, 79, 81, 85, 127, 191, 230, 237, 242, 255, 266, 277,
322, 325, 327, 328, 333, 335, 337, 343, 344, 354, 361, 364, 370, 371, 372, 396, 418,
422, 441, 443, 446, 512, 515, 517, 528, 554, 557, 569, 570, 574, 577, 582, 584, 588,
599, 604, 607, 614, 615, 619, 621, 627, 632, 638, 643, 654, 655, 671, 681, 722, 751,
754, 760, 767, 771, 776, 779, 784, 791, 798, 799, 804, 808, 810, 843, 860, 862, 863,
866, 872, 882, 888, 890, 915, 951, 985, 986, 1004, 1005, 1023, 1024, 1045, 1052,
1098, 1099, 1107, 1110, 1114, 1115, 1116, 1117,1124, 1131, 1143, 1151, 1196,
1198, 1202, 1220, 1221, 1228, 1229, 1230, 1274, 1283, 1301, 1309, 1311, 1319,
1330, 1333, 1334, 1335, 1338, 1339, 1340, 1344, 1345, 1346, 1351, 1361, 1365,
1366, 1376, 1382, 1400, 1458, 1463, 1473, 1490, 1491, 1525, 1530, 1549, 1564,
1565, 1573, 1593, 1685, 1691, 1692, 1694,1699.
�a��: Do�ruluk, do�ru ve gerçek olan 170, 688, 966, 1184, 1211, 1332,
1334, 1439.
��l (A.): Durum, vaziyet, görünü�, hal 252, 646, 992, 1014, 1080, 1093,
1109, 1624, 1630
�al�� (A.): Kurtulma, kurtulu� 1111.
�al� it: Kurtarmak, serbest b�rakmak 736.
�al��l (A.): Arap kad�nlar�n ayaklar�na takt�klar� süs bilezi�i 148.
��li� (A.): Yaratan, yarat�c�, Allah (c.c.).84, 1435.
�al�l (A.): Dost, yâr 108, 122, 138, 196, 217, 256, 274, 296, 302, 331, 336,
406, 441, 523, 583, 650, 676, 696, 785, 813, 830, 838, 862, 868, 896, 900, 930, 938,
952, 1032, 1058, 1072, 1079, 1121, 1129, 1134, 1199, 1287, 1295, 1412, 1434, 1438,
1487, 1500, 1537, 1583, 1680.
�al�m (A.): Yumu�ak huylu 245, 604, 831, 1103, 1314, 1321, 1327.
248
�all (A.): Çözme, sonuca ba�lama.
�alleyle-: Çözmek, sonuca ba�lamak 92
�alvet (A.): Iss�z, bo� yer 95.
��m (A.): Pi�memi�, çi� 49.
�am��at (A.). Ahmakl�k, budalal�k 1408.
��mid (A.): Koru sönmedi�i halde alevi sönen ate� 25
�am�m (A.): Pek s�cak, pek kaynar nesne 971.
�amr (A.): �arap 385, 391, 519.
��n (F.): Hükümdar, hakan414, 518, 845, 1238.
�ar (F.): E�ek 1358, 1402.
�ar�b (A.): Bozulmu�, y�k�lm��, tahrip olmu� 42, 152, 1503.
�ar�b ol-: Y�k�lmak, bozulmak, tahrip olmak 43.
�ar�m (A.): Yap�lmas� ve kullan�lmas� dince yasaklanm�� olan helal
olmayan, haram 745, 969.
�ar�m it-: Yasaklamak789.
�arc (A.): Bir �eyin yap�m�na yarayan madde 644.
��ric (A.): D��, d��ar�da, d��ta.
��ric ol-: D��ar�da olmak 650.
�ar�f(A.): Ki�i, meslekta�, teklifsiz dost 3, 186, 663, 198, 1388, 1494,1502,
1545, 1719.
��r-ist�n (F.): Dikenlik, çal�l�k 854.
H�r�n (A.): Hz. Musa’n�n büyük karde�i 225, 226.
��� (A.): Mahsus, özel 306.
�asan: Hz. Hasan 428, 438, 440, 569, 933.
�ased (A.): K�skançl�k, çekememezlik 239, 1500.
����l (A.). Meydana geleni olan, ortaya ç�kan 839.
�� �l it-: Bitirmek 1083.
h� �l ol-: Meydana gelmek, bitmek, neticelenmek 1166, 1171, 1354, 1600.
�a�let (A.): �nsan�n yarad�l���ndaki huyu, mizac� 950, 1025.
�a�m (A.): Dü�man 1010.
�asret (A.): Özleme, özleyi� 236.
���a (A.): Asla, katiyen hiçbir vakit, Allah (c.c.) göstermesin 1097.
249
H��im�: Ha�imo�ullar� kabilesinden olan135, 1031.
�a�r (A.): Ölüleri diriltip mah�ere ç�karma 927.
�atm (A.): Bitme, biti�, son.
�atm eyle-: Bitirmek 1711.
�atm it-: Sona erdirmek, bitirmek 1735.
�atm ol-: Bitme, sona erdirme 58.
��t�n (A.): Kad�n 980, 1085.
�a�� (A.): Yol, çizgi, yaz� 592.
hav� (A.): Hava 530.
�av�di� (A.): �lgi ile kar��lanan haber, yeni söz 1512.
�av� (A.): Su çukuru, havuz
�av�-� Kevser: Kevser suyu, Kevser havuzu 34, 394.
�ay�l (A.): Bir kimsenin kafas�nda canland�rd��� �ey, dü� 184, 188, 1460,
1588, 1589.
�ay�l-i munfa �l: Ayr� dü� 1541.
�ay�liyyat (A.): Hayale ait �eyler 1452.
�ay�t (A.): Dirilik, canl�l�k 47, 176, 241, 322, 679, 790, 1547, 1602.
�ay�t-� c�vid�n: Daimi hayat 537, 1348.
�ayber: Suriye’de bir kalenin ismi 465, 467.
�ay�r (A.): �yilik, iyi i� 773, 1299.
�ayme (A.): Çad�r 642.
�ayr (A.): �yi, faydal�, hay�rl� 79, 80, 81, 82, 201, 1295, 1296, 1297, 1310,
1524.
�ayr‘ül- en�m: Varl�klar�n hay�rl�s�; Hz Muhammed (s.a.v.) 208.
�ayr�n (A.): �a�k�n, hayrette kalan.
�ayr�n ol-: Hayrette kalmak, �a�a kalmak 362.
�ayy (A.): 1.Diri, canl�, ya�ayan 536, 2. Allah (c.c.)’�n isimlerinden biri 621.
h���m (A.): Hazmettiren, sindiren 299.
�azne (A.): Para konan veya saklanan yer, hazine 116, 1312.
�azne-i dürr: �nci hazinesi 1532.
�a�ret (A.): Bir sayg�, ulula�ma ifadesi olarak büyük zatlara verilen unvan
10, 54, 138, 180, 181, 245, 250, 447, 457, 548, 560, 690, 694, 695, 699, 703, 822,
250
826, 827, 829, 845, 867, 868, 870, 871, 872, 874, 1018, 1054, 1058, 1069, 1113,
1287, 1326, 1327, 1644, 1652, 1653, 1657, 1662, 1668, 1669, 1670, 1702, 1707.
�a�ret-i a��: Allah (c.c.) hazretleri.
heb� (A.): Gayet ince toz, zerre 1169.
heft (F.): Yedi (7) 574.
hemçün: (Onun) gibi 15, 32, 1169.
hem-dem� (F.): S�k� f�k� arkada�l�k 1654.
hey’et (A.): Görünü�, durum 1207, 1210.
heybet (A.): Ululuk, azamet, büyüklük 331, 806, 957.
��fž (A.): Saklama, koruma, muhafaza alt�nda tutmak.
��fž ��l-: Saklamak, korumak 1444.
��rman (A.): Mahmurluk, ümitsizlik 1358.
���r (A.): �çenlere ölmezlik veren ab-� hayat içmi� bulunan ve kul s�k�ld���
zaman imdad�na yeti�mekle me�hur olan peygamber 740.
hicir (A.): Tabiat, huy, adet 272.
hicr (A.): Ayr�l�k 593,1704, 1709.
hicr�n (A.): Keder 1686, 1703.
�idmet (A.): ��, hizmet, görev 1395.
�ikmet (A.): Gizli, ne oldu�u anla��lmaz sebep ve hakikat 164, 1728.
�il‘at (A.): Eskiden padi�ah veya vezir taraf�ndan takdir edilen, be�enilen
kimseye giydirilen süslü elbise, kaftan 1306.
��le (A.): Bir kimseyi aldatmak, yan�ltmak için yap�lan oyun 1015.
�im�riyyet (A.): E�eklik, aptall�k 1642.
Hind (A.): Hindistan 849.
�is�b (A.): Sayma, hesaplama; mah�er k�yamet 957.
�i��b (A.): Bir veya birçok kimselere a��zdan veya yaz� ile söyleme 417, 437,
1478.
�oca (F.): Hoca, efendi, çelebi 61, 1293, 1450.
�or (F.): Ehemmiyetsiz, de�ersiz, baya�� adi 1117, 1217.
�o� (F.): �yi, güzel 2, 46, 55, 72, 92, 96, 110, 120, 130, 146, 171, 174, 190,
250, 268, 292, 311, 342, 349, 410, 486, 499, 525, 530, 537, 567, 598, 635, 636, 637,
678, 700, 748, 761, 786, 790, 802, 838, 849, 923, 926, 943, 1025, 1076, 1082, 1112,
251
1120, 1124, 1136, 1139, 1140, 1141, 1145, 1158, 1193, 1200, 1204, 1239, 1268,
1284, 1302, 1322, 1360, 1361, 1378, 1380, 1395, 1396, 1447, 1450, 1477, 1479,
1521, 1523, 1531, 1585, 1598, 1605, 1637, 1682, 1689, 1719, 1724.
��b ( F.): Güzel, ho�, iyi 39, 212, 325, 1121, 1122, 1128, 1130, 1198, 1203,
1312, 1404, 1465, 1478, 1678, 1730.
��b eyle-: �yilik, güzellik yapmak1131, 1132.
��b ol-: �yi olmak 1408.
��b-ter (F.): Çok güzel, pek güzel 601, 1203.
�ul� (A.): Huy, tabiat, ahlâk 996.
�ulle (A.): Belden a�a�� ve belden yukar� olmak üzere iki k�s�mdan olu�an
elbise, Cennet elbisesi 132, 133, 1303.
��n (F.): Kan 30, 1136.
��r (A.): Cennet k�zlar�, huriler 421, 676.
��r (F.): Güne� 1168.
��r� (F.): Cennet k�z� 495, 498, 1306, 1323, 1303.
�u�� (F.): Hüda, Allah (c.c.) 36, 1163, 1222, 1224, 1255, 1350.
�üccet (A.): Delil 1217, 1228.
hüm� (F.): Cennet ku�u, devlet ku�u 98, 852, 857.
hüm�m (A.): Azimli, gayretli, bir i�e s�ms�k� sar�lan 62, 202, 207, 214, 231,
365, 373, 397, 438, 549, 558, 616, 626, 640, 657, 725, 732, 754, 757, 844, 946, 969,
1056, 1083, 1140, 1179, 1250, 1358, 1462, 1555, 1613, 1636.
hüner (F.): Marifet, ustal�k 1398.
�ürmet (A.): Sayg� 354, 719.
�üseyn: Hz. Hüseyin 428, 438, 442, 933.
�üsn (A.): Güzellik, iyilik, güzel, iyi 187, 1288.
�üsn-i ‘�lem: Âlemin güzelli�i 1476.
�üzn (A.): Tasa, üzüntü, gam, keder 444.
I
�lduz, y�lduz: Y�ld�z 185, 186, 540, 541, 543, 1271.
252
�ra : Bkz. �rak
�ra�: Uzak 69, 827, 1062, 1106.
�rak ol-: Uzakla�mak 655, 656, 657, 658.
��marla-: Göndermek, tevdi etmek 710.
�ss�: S�cakl�k, hararet 1016, 1321.
‘��� (A.): A�k, sevgi24, 176, 314, 431, 847, 1254, 1284, 1351, 1634, 1644.
���-� a��: Allah sevgisi 1151, 1365, 1366, 1367.
���-� mest: Sarho�luk a�k� 1384.
��l�� (A.): Adland�r�lma, isim verilme.
��l�� eyle-: Adland�rmak 381.
�
�br�h�m: Hz. �brahim 258, 259, 727.
içün : �çin 418, 1103, 1308, 1311, 1325, 1327, 1328, 1329, 1490.
idr�k (A.): Anlay��, kavray��, ak�l erdirme.
idr�k eyle-: Anlamak, kavramak 301.
idr�k it-: Anlamak, kavramak 1332.
�dr�s (A.): Hz. �dris 219, 220, 308.
‘iffet (A.): Temizlik, namus 1096.
‘�frit (A.): Zararl� ve korkunç mitolojik mahlûk.
‘�frit� (A.): �frit gibi olan 1121.
igne: ��ne 963.
i�til�f (A.): Uymama, uymay�p uyu�mama 119, 284, 505, 568, 1226.
i�y� (A.): Canland�rma, diriltme, yeniden hayata döndürme.
i�y� it-: Canland�rmak, diriltmek 585.
‘i��b (A.): Eza, cefa, eziyet, azap 29, 1066
i�b�l (A.): Baht, talih, baht aç�kl���, bahtl� olma 158.
ikr�m (A.): A��rlama, hürmet gösterme, de�er verme 208, 231, 831.
253
ikr�m it-: Hürmet göstermek, de�er vermek 89.
ikr�m ��l-: Hürmet etmek 260.
iks�r (A.): Eskiden kimyac�lar�n çok tesirli oldu�una inand�klar� bir madde.
iksr-i a��: Allah(c.c.)’�n iksiri 50.
il�h (A.): Allah (c.c.), Tanr� 309, 439, 474, 570, 724, 736, 770, 825, 1020,
1315.
il�h�: Allah�m!, Ey Allah! 450, 931, 1018, 1223, 1269, 1539, 1630.
i‘l�m (A.): Bildirme, bildirilme, anlatma 1593.
ilh�m (A.): Allah (c.c.) taraf�ndan insan�n gönlüne bir �ey doldurulma 1593.
ill� (A.): Fakat, me�er, mutlaka 135, 370, 481, 482, 550, 758, 1218.
‘ilm (A.): Bilme, bili�, okuyarak ö�renilen bilgi, ilim 282, 569, 591, 592,
1462, 1484, 1600.
‘ilm-i ‘�lem: Alem ilmi 583.
iltif�t (A.): Güler yüz gösterme, sevgi gösterme, iyilikle davranma.
iltif�t it-: Sevgi göstermek, de�er vermek 85.
im�m (A.): Müslümanlar�n halifesi, müminlerin emîri, önder 60, 136, 19,
210, 220, 225, 227, 332, 344, 373, 605, 657, 705, 709, 719, 731, 745, 752, 803, 920,
946, 1033, 1060, 1105, 1140, 1173, 1231, 1324, 1497, 1553, 1574, 1625, 1634, 1653,
1677.
im�me (A.): Sar�k, ba�l�k.
im�me-i �erif: Kutsal, �erefli sar�k 1141
�man (A.): �nanma, inanç 126.
�n (F.): Bu 1505.
‘in�yet (A.): �hsan, iyilik, yard�m 1269.
�nc�l (A.): Allah (c.c.)’�n vahi yoluyla dört büyük peygambere yollad���
mukaddes dört büyük kitaptan Hz. �sa’ya nazil olan kitap 742, 744.
incü: �nci, cevher 96, 324, 325, 494, 582, 595, 1605, 1718, 1719.
ink�r (A.): Bir kimsenin yapt��� bir i�i veya söyledi�i bir sözü reddetmesi,
kabul etmemesi 71.
ink�r eyle-: Kabul etmemek 70, 270.
ink�r it-: Reddetmek, kabul etmemek 1184, 1191, 1401, 1412, 1414.
ins (A.): �nsan 441, 448, 1047.
254
in��f (A.): Merhamet, adil muamele, insaf 810.
ir-: Ula�mak, kavu�mak, yeti�mek, eri�mek12, 44, 104, 105, 112, 155, 164,
176, 203, 210, 216, 238, 256, 377, 529, 544, 580, 638, 663, 666, 669, 672, 679, 681,
682, 685, 686, 687, 690, 692, 780, 806, 824, 834, 851, 858, 928, 956, 985, 1036,
1060, 1141, 1173, 1181, 1185, 1200, 1215, 1246, 1337, 1352, 1355, 1379, 1395,
1535, 1596, 1602, 1681, 1685, 1689.
irgür-: Ula�t�rmak, kavu�turmak 90, 252,636.
iri�-, irü�: Ula�mak, varmak, kavu�mak, yeti�mek, eri�mek 104, 112, 155,
238, 377, 638, 666, 1060, 1337, 1395, 1683, 1685.
‘�s� (A.): Hz. �sa 74, 207, 307, 733, 742, 766, 1358.
�sl�m (A.): Müslümanl�k, �slamiyet31, 165, 1578.
�sm�’�l: Hz. �smail 729, 730.
�sr�f�l (A.): Allah (c.c.) ‘�n emrini ba�kalar�na ula�t�ran, cesetlere ruhlar�
üfüren melektir 593, 600.
isti‘m�l (A.): Kullanma.
isti‘m�l it-: Kullanmak 1490, 1495.
‘i�y�n (A.): Emre boyun e�meme, ayaklanma 647.
i�bu: Bu, �u 45, 268, 270, 346, 351, 361, 369, 381, 419, 421, 426, 556, 665,
854, 952, 1007, 1027, 1149, 1168, 1189, 1286, 1332, 1354, 1416, 1480, 1536, 1569,
1585, 1586, 1587, 1613, 1617, 1636, 1656, 1659, 1731.
iti: �iddetli, sert 1187.
i‘tib�r (A.): Önem verme, üzerinde durma; hürmet, sayg� 403, 1653.
‘iva� (A.): Bedel, kar��l�k 943, 1357.
‘i��m (A.): Büyükler, ulular 631.
‘izzet (A.): De�er, itibar, �eref, yücelik 221.
J jeng (F.): Pas, küf, kir 1706.
K
255
Ka‘be, Ka‘b (A.): Hicaz’da Mekke-i Mükerreme’de Harem-i �erif’in hemen
hemen ortas�nda bulunan kutsal bina 269, 610.
��bil (A.): �mkân dâhilinde olan, mümkün, olabilir 128.
�ab�l (A.): Alma, benimseme; raz� olma 716, 815, 1115.
�ab�l bul-: Memnuniyetle, sayg� ile kar��lamak 545.
�ab�l it-: Raz� olmak, kabullenmek 792, 1107.
�ab�l ��l-: Kabul etmek 54, 140, 173, 248, 308, 313, 483, 706, 716, 767,
808, 1118, 1233, 1332, 1350, 1385, 1453.
�ab� (A.): Alma, ele alma; kavrama, el alt�nda bulundurma.
�ab� it-: Almak 1061.
�ad, �add (A.): Boy, bos, endam 146, 266, 319.
�add-i �ubi: Tuba a�ac�n�n boyu188.
�a‘de (A.): Bir kere oturma, oturu� 1154.
�ade� (A.): �çki içmeye yarayan küçük bardak 162, 164, 249, 518, 667, 1705.
�adem (A.): Ayak 174, 551, 553, 1066, 1158.
��dir (A.): Kudret sahibi, kuvvetli, güçlü 333, 375.
�adr (A.): De�er, itibar, onur, �eref 124, 661, 645.
�adr-i menzl: �erefli, de�erli, yer1180
k�fir(A.): Allah’�n varl���na ve birli�ine inanmayan, küfreden, küfredici 13,
15, 16, 29, 71, 107, 112, 131, 766, 798, 800, 805, 806, 818, 1218, 1219, 1562.
�a�-: 1. Vurmak, t�klatmak 194, 204 2. �rpmak 41.
��l (A.): Söz, laf 1630.
�al‘a (A.): Kale, hisar 467.
k�m (F.): arzu, emel, istek 945.
�amer (A.): Ay 131, 1532, 1533.
k�mil (A.): Olgunla�m��, ilim, hüner ve iyi ahlâk sahibi, fazilet ve hüner
kazanm��, bilgili, tecrübeli 1583.
�amu: Bütün, hep, tüm, hepsi 16, 18, 21, 82, 94, 165, 215, 228, 281, 292,
313, 314, 364, 366, 476, 533, 536, 540, 541, 542, 543, 631, 652, 658, 662, 709, 717,
765, 807, 814, 851, 895, 927, 955, 957, 958, 967, 970, 1035, 1038, 1039, 1051, 1053,
1055, 1074, 1077, 1083, 1084, 1100, 1130, 1135, 1180, 1214, 1217, 1219, 1221,
256
1241, 1253, 1273, 1291, 1295, 1297, 1299, 1310, 1325, 1371, 1388, 1407, 1440,
1478, 1485, 1501, 1504, 1537, 1539, 1544, 1554, 1560, 1608, 1629, 1695, 1696.
�an: Kan 15, 159, 442, 966.
�anda: Nerede, her nerede 406.
�anda �: Nerede 1189.
�andan: Nereden 1081.
�and�l (A.): Kandil 606, 607, 608.
�an�: Hani, nerede 26, 693, 694, 700, 1167, 1325.
��ni’ (A.): Kanaat eden, inanm�� 1167.
�an��: Hangi 119.
�apu: Kap� 194, 204, 211, 217, 229, 256, 304, 400, 406, 408, 1041.
k�r (F.): ��, güç, kazanç 509.
�arañu: Karanl�k 1087, 1089, 1626.
�arañlu�: Karanl�k 736, 738.
k�rb�n (F.): Kervan 1211, 1215.
k�r-d�n, k�r�d�n (F.): �� bilir, i�ten anlar 192, 1506.
�ar�nda�: Karde� 9, 219, 996.
��ri (A.): Kariyye ahalisinden, köylü 146.
�ar�ne (A.): Kar���k bir i� veya meselenin anla��lmas�na, çözülmesine
yarayan hal, ipucu 1597.
k�rv�n (F.): Kervan, kafile 1204, 1205.
����ye (A.): Duygusuz 993.
�at: Huzur, ön, yan, s�ra, tabaka 198, 218, 242, 354, 664, 798, 1115, 1117,
1196, 1198, 1237, 1297, 1356, 1434, 1543.
�at�: Pek, çok, fazla 444, 470, 865, 892, 947, 948, 954, 956, 957, 960, 975,
1187, 1267.
k�tib (A.): Yazan, yaz�c� 1344, 1345.
�atl (A.): Öldürme, helak etme.
�atl it-: Öldürmek 442.
�att�l (A.): Çok katleden, çok öldüren.
�att�l-� küff�r: Kafirleri katleden 465.
�a�re (A.): Damla 625,1359, 1360, 1451, 1548, 1549, 1688.
257
�av� (A.): Kuvvetli, güçlü; sa�lam, emin 1479.
�avl (A.): Söz, lak�rd� 88, 170, 270, 883, 1307, 1346.
�avm (A.): �nsan�n içinde ya�ad��� topluluk, kabile, kavim 892, 901, 935,
967, 970, 973, 976, 978, 1023, 1039, 1183.
�ayd: Dü�ünce, emel, endi�e 73, 504, 949, 1001.
�ayur-: Kayg�lanmak, tasalanmak, endi�e etmek; sak�nmak, çekinmek 969.
keb�b (A.): Ate�te pi�en her türlü nesne, kebap 25.
kef�ret (A.): Bir günah� Allah (c.c.)’a ba���latmak umuduyla verilen sadaka
veya tutulan oruç1094.
keklik: Bir ku� ismi 179, 181.
kel�m (A.): Söz, konu�ma 136, 640, 732, 1250.
kel�m (A.): Söz söyleyen, konu�an 243, 244, 245, 248, 249, 253, 836, 841,
879, 1314, 1321, 1325, 1327.
kem�l (A.): Bilgi, fazilet ve güzel ahlâk bak�m�ndan mükemmel olma 818,
831, 1181.
kemer (F.): Bele tak�lan ku�ak, kemer 131.
kendüzi, kendüzü: Kendisi, �ahs� 244, 522, 1131, 1283, 1380, 1399.
ker�met (A.): Ermi� ki�ilerde görülen fevkalâde hal 696, 734, 762.
kerem (A.): Büyüklük, cömertlik; ba���, yard�m, ihsan 718, 951.
kesb (A.): Kazanma, elde etme, kazanç.
kesb it-: Kazanmak, elde etmek 773.
ke�ret (A.): Çokluk, bolluk 684.
ke�f ( A.): Bir s�rr� açma, aç�klama 1421, 1516, 1526, 1559.
ke�f it-: Aç�klamak 56, 415.
ke�f ol-:Aç�klanmak 1166.
ke�f-i n�m: �smin bulunmas� 1521.
ke��f: Bkz. ke�f
Ke��af: Bir tefsir yazar� 268, 528, 1251.
ket�üd� (F.): Kahya 1222, 1339.
kev�kib (A.): Y�ld�zlar 533.
Kev�er (A.): Cennete bulunan havuzun ismi 34, 295, 394, 729.
258
key: Çok, pek, gayet, pek çok 94, 218, 230, 265, 280, 310, 328, 382, 386,
399, 434, 469, 502, 616, 618, 621, 656, 835, 909, 94, 976, 983, 995, 1024, 1025,
1027, 1106, 1267, 1417, 1427, 1429, 1439, 1480, 1484, 1525, 1570, 1602.
kez: Defa, kere 129, 462, 584, 612, 613, 614, 876, 887.
��l-: Yapmak, etmek, meydana getirmek 9, 19, 25, 33, 43, 54, 80, 88, 89, 90,
95, 155, 161, 178, 215, 396, 397, 431, 443, 465, 471, 483, 555, 558, 586, 639, 641,
732, 739, 745, 783, 787, 802, 808, 814, 839, 854, 855, 861, 884, 889, 890, 897, 903,
911, 913, 916, 920, 922, 923, 931, 946, 960, 963, 998, 1030, 1063, 1065, 1071, 1084,
1091, 1102, 1111, 1118, 1119, 1140, 1142, 1152, 1161 1162, 1163, 1166, 1167,
1171, 1173, 1174, 1175, 1176, 1177, 1178, 1179, 1222, 1224, 1229, 1254, 1256,
1258, 1269, 1332, 1350, 1381, 1385, 1387, 1444, 1475, 1491, 1516, 1568, 1678,
1680, 1701, 1715, 1725, 1733.
sa’y �., altun �., �ikr �., od� gülist�n �., seyr �., söz �., ñažar �., güz�r �.,
kab�l �., c�n �., na���� �., kelm �., �abb �., ‘amel �., ikr�m �., du‘a �., g�� �., il�h
�., ye�il �., k�z�l.,feth �., yakn �., �afr �., feth �., bey�n �., vasf �., �elil �., ‘ar� alt�nda
�., fikir �., ‘azl �., kel�m �., ni��t �., �ata �., ‘afv �., a�az �., za�met �., �alib �., güzn
�., far� �., terk �., yevü �., nam�z �., rahmet �., ‘a�ab �., fery�d �., �efa‘at �., tem���
�., il�h �., seyr�n �., ��fž �., �ev� �., seyr �., �efkat �., t�b �, hakikat ��l-, kab�l ��l-,
nazar ��l-, güz�r ��l-, ikram ��l-, du‘� ��l-, feth ��l-, söz ��l-, �a�a ��l-, mur�d ��l-, far�
��l-, nam�z ��l-, �iy�fet ��l-, seyr ��l-, tema�a ��l-.
��y�met (A.): Dünyan�n sonu, bütün ölülerin dirilip bir araya topland���
zaman 139, 509, 599, 712, 739, 927, 1009, 1321, 1324, 1701.
��y�s (A.): Bir �eyi ba�ka bir �eye benzeterek hüküm verme; kar��la�t�rma.
��y�s it-: Kar��la�t�rmak, kar��la�t�rarak hüküm vermek 555, 612.
kibriy� (A.): Büyüklük, ululuk 318, 630.
kif�yet (A.): Yeti�me, elverme, yeterlik 1076, 1084.
��l (A.): Söz 1630.
kilid: Kilit 346, 400, 406.
kin�yet (A.): Maksad� do�rudan do�ruya ifade etmeyip kapal� bir �ekilde ve
dolay�s� ile anlatan söz 640.
kirdg�r (F.): Kâinat�n yarat�c�s� olan Allah (c.c.) 831, 887.
259
�o-: Koymak, b�rakmak, yerle�tirmek 46, 49, 125, 188, 189, 304, 329, 427,
475, 689, 690, 848, 868, 872, 874, 875, 971, 1083, 1160, 1336, 1387, 1538.
�on�u, �on��: Kom�u 678, 919.
�ubbe (A.): Yar�m küre veya kümbetimsi yap�lan bina dam� 399, 401, 402,
404, 409, 434, 435, 438, 441, 443.
�ubbe-i �erf: Ulu, soylu kubbe 399.
�ubbetü’l �a�r�: Kudüs haremindeki kutsal kaya üzerinde yer alan, Emevi
Halifesi Abdülmelik b. Mervân’�n yapt�rd��� ortas� kubbeli sekizgen yap� 1133.
�udret (A.): Kuvvet, güç, zenginlik 297, 324, 525, 570.
�udüs (A.): Kudüs, �srail’de önemli dini özelli�i olan �ehir 40, 657.
�ul: Kul, yarat�lm��, insan 61, 67, 68, 73, 76, 245, 358, 376, 377, 451, 502,
756, 814, 841, 867, 881, 943, 1018, 1020, 1228, 1319, 1560, 1624, 1625.
�ula : Kulak 271, 318, 846, 1004, 1222, 1448, 1732.
�umr�: (A.): Kumru 848.
�ur‘�n (A.): Peygamberimiz Hz. Muhammed’e gönderilen ilâhi kitap 59,
761, 1306, 1521.
�urb (A.): Yak�n olma, yak�nl�k 54, 529, 643.
�urey� (A.): Hz. Muhammed’in mensup oldu�u Arap kabilesinin ad� 136.
�ur� (A.): Yuvarlak ve yass� nesne 1282.
�uru: Bo�, gereksiz, sonucu olmayan 426.
��t (A.): Ya�amak için yenilen �ey, yiyecek 790.
�uv�y (A.): Kuvvetler, güçler 1455, 1490, 1495.
küff�r (A.): Kâfirler, Hak dinini inkâr eden 465.
küll� (A.): Hep, bütün, her 1088, 1349, 1451.
kürs� (A.): Ar�-� a’zam alt�nda bir düzlükte olan levh-i mahfuz’un bulundu�u
yer 566, 567, 569, 571, 572, 575, 576, 1275.
L
l�-cirem (A.): �üphesiz; besbelli, elbette 25, 76, 97, 441, 443, 637, 643, 666,
856, 898, 975, 1370, 1450, 1619.
260
lafž (A.): Söz 86.
l�il�heilall�h (A.): Allah (c.c.)’tan ba�ka ilah yoktur 328.
la‘�n (A.): Kovulmu�, nefret kazanm��, istenilmeyen 1186.
la ‘l (A.): Yakuta benzeyen k�rm�z� renkte k�ymetli süs ta�� 48, 1379, 1380,
1533.
la ‘l-i n�b: Saf la’l 1378, 1533
la��f (A.): Ho�, güzel, tatl� 56, 102, 171, 186, 224, 240, 293, 327, 335, 338,
342, 351, 396, 399, 415, 434, 484, 492, 636, 644, 909, 910, 925, 1019, 1052, 1141,
1421, 1451, 1523, 1719.
la��fe (A.): Güldürecek tuhaf ve güzel söz ve hikaye 240, 644.
l�-yez�l (A.): Zevalsiz, bitimsiz, ebedi 41, 699, 1696.
l�y�� (A.): Yak��an, yara�an, uygun 497, 633, 828, 1631.
leb-�-leb (F.): A�z�na kadar dolu 96.
leb�b (A.): Ak�ll� 618.
lek (A.): Sana, senin için 575.
le�ker (F.): Asker 1275.
lev� (A.): Üzerine yaz�, resim, vb. yaz�l�p çizilen düz sat�h, levha 580, 582,
593, 594, 598, 599, 1275, 1463.
Lev�-i Ma�f�z: Allah (c.c.) taraf�ndan takdir edilen �eylerin yaz�l�
bulundu�u manevi levha 591, 1462.
ley�l, (A.): Geceler 93.
leyl (A.): Gece.
leyl-i �adr: Kadir gecesi, Kur‘�n-� Ker m’in nüzûle ba�lad��� yirmi yedinci
gece 124.
leyl� (A.): Karanl�k gece 78.
le��et (A.): Tat, zevk, çe�ni 388, 496, 634, 1086, 1138, 1494, 1525, 1601,
1642.
lib�s (A.): Elbise, giyilecek �ey 1076.
l�ki (F.): Ancak, lakin186, 269, 307, 395, 449, 534, 535, 536, 648, 654, 660,
722, 803, 812, 814, 819, 882, 986, 1062, 1094, 1122, 1126, 1204, 1231, 1242, 1251,
1263, 1273, 1280, 1282, 1311, 1346, 1389, 1418, 1439, 1529, 1573, 1595, 1612,
1631, 1726.
261
lill�hi (A.): Allah (c.c.)’a mahsus, Allah (c.c.) için 753.
lu�f (A.): �yilik, ba���lamak, kerem 718, 870, 1124, 1406.
lu�f eyle-: �yilik etmek, yard�mda bulunmak 1208.
lu�f it-: �yilik etmek, kerem etmek 1202.
lu�f-� a��: Allah (c.c.)’�n keremi 1129, 1131.
lü �t (A.): Sözlük 322, 600, 614, 615.
M
m�’ (A.): Su 385, 391.
ma‘�n� (A.): Manalar, mana 92, 858.
ma‘bed (A.): �badet edilecek yer, tap�nak 66.
ma‘b�d (A.): Kendisine ibadet olunan, Allah( c.c.) 1352, 1535.
m�dd� (A.): Madde ile ilgili olan, cismani 1419, 1421.
m�dd�yye (A.): Madde ile ilgili 1425.
ma b�n (A.): �a�k�n, �a��rm�� 150, 152, 1168.
ma firet (A.): Allah (c.c.)’�n kullar�n� günahlar�n� ba���lamas�.
ma�firet vir-: Ba���lamak 695, 770.
ma rib (A.): Bat�, garb 1046.
m�h (F.): Ay 33, 193, 455, 570, 622, 691, 726, 741, 797, 911, 1036, 1068,
1077, 1102, 1183.
m�h-� münir: Nurland�ran ay 111.
ma�al (A.): Yer, mekân 1200, 1445.
ma��mid (A.): Güzel huylar, senalar, �ükürler 1475.
ma�a�� (A.): Yolculukta inilecek yer, konak 89.
ma�f� (A.): Gizli, sakl� 291, 295.
m�hit�b (F.): Ay gibi parlayan, mehtap14, 185, 543.
ma�l�� (A.): Yarat�lm�� 631, 634, 747, 832.
ma�v (A.): Yok etme, ortadan kald�rma, varl���na son verme 631.
ma�v ol-: Ortadan kald�rmak, mahvetmek 540, 1688.
ma��� (A.): Sade, yaln�z, katk�s�z, halis 175.
262
ma�žar (A.): Huzur, büyük bir kimsenin önü 1340.
ma�z�n (A.): Üzüntülü, tasal�, kayg�l� 1044.
M��de (A.): Hz. �sa ve havarilerine gökten nazil olan sofra 733, 734.
ma�‘ad (A.): Oturulacak yer, oturak yeri.
ma�‘ad-� �d�: Takva erbab�n�n Cennet’te bulunacaklar� makam 1112.
ma��m (A.): Mevki, durak, durulan yer 252, 336, 476, 549, 551, 602, 636,
673, 852, 857, 858, 998.
ma��m-� ma‘l�m: Bilinen makam 550.
ma��m�t (A.): Makamlar, topluluklar 1696.
ma�b�l (A.): Be�enilmi�, be�enilen, ho�a giden, de�er verilen.
ma�b�l ol-: Be�enilmek, ho�a gitmek 905, 916.
ma�dem (A.): Gelme, dönüp gelme 201.
ma���d (A.): Kasdolunan, niyet edilen, istenen, maksat, niyet, istek 52, 501,
1172, 1534.
m�lik (A.): Sahip, bir �eye sahip, bir �eyi olan 676, 959, 1236.
M�lik (A.): Yedi Cehennemin hâkimi ve kap�c�s� olan melek, zebanileri idare
eden melek 714, 955, 961, 962, 964, 966, 969, 972, 975, 977, 979, 982, 1001, 1012.
ma‘l�l (A.): �lletli, hastal�kl� 1370.
ma‘l�m (A.): Bilinen, belli 550, 953, 1045.
ma‘n� (F.): Anlam, mânâ 69.
ma‘ni (F.): Mânâ, anlam 39, 96, 502, 639, 792, 847, 859, 1381, 1447, 1530,
1537, 1567, 1568, 1601.
ma‘n-i ��b: Ho� mânâl� 39.
m�r (F.): Y�lan 179.
ma‘��m (A.): Suçsuz, kabahatsiz.
ma‘ �m ol-: Suçsuz olmak 1058.
ma�r�� (A.): Güne�in do�du�u taraf, do�u 33, 345, 1046.
ma‘��� (A.): Sevilen, sevilmi� 424, 664, 667, 683, 838, 1690, 1691.
m�t (F.): Satranç oyununda yenilme 545.
m�t ol-: Yenilmek 533.
ma�la‘ (A.): Do�acak yer, 1464, 1465.
me’v� (A.): Mesken, makam 379, 380 381, 384.
263
mec�z (A.): Hakikatin, gerçe�im z�dd� 1159.
mecn�n (A.): Tutkun, delicesine seven 150.
med� (A.): Bir kimsenin iyiliklerini say�p söyleme, övme, medih .
med� eyle-: Övmek, methetmek490, 1024.
mehleke (A.): Helak olunacak yer, tehlikeli yer 1510.
mek�n (A.): Yer, mahal 66, 578, 1375.
mek�re (A.): Yük hayvan� 151.
Mekke (A.): Hicaz’da Hz. Muhammed’in do�du�u ve Kâbe’nin bulundu�u
�ehir 62, 69, 70, 1118, 1177, 1178.
mekr (A.): Hile, aldatma 150, 1529.
mel��k (A.): Melekler 541.
melek (A.): Allah (c.c.)’�n nurdan yaratt��� varl�klar 190, 202, 209, 215, 221,
227, 233, 260, 275, 276, 281, 302, 310, 319, 329, 331, 339, 341, 345, 347, 348, 349,
352, 398, 405, 407, 411, 508, 510, 511, 512, 531, 532, 542, 563, 615, 764, 893, 941,
985, 1411, 1544, 1549, 1580, 1586, 1589, 1591.
melek� (A.): Melekle ilgili 1526.
meleküt ‘�lemi (A.): Ruhlar�n ve meleklerin âlemi 1428, 1664.
mel�l (A.): Üzgün, kederli; bezmi�, b�km�� 117.
mem�t (A.): Ölüm, vefat 1349.
men: Ben 706, 886, 1298.
men‘ (A.): Mani olma, önleme, menetme.
men‘ it-: Önlemek, menetmek 1040.
men��� (A.): Nak�� olunmu�, i�lenmi�, süslenmi� 583.
menzil(A.): Yol, gidilecek yol; var�lacak yer 9, 312, 313, 334, 475, 833, 834,
856, 1009, 1106, 1173, 1180, 1246.
menzil-geh(A.):Menzil yeri, konak 852.
merd (A.): Yi�it, cesur, güvenilir 389.
merg (F.): Ölüm 1367.
mer�d (A.): �natç� 1383.
merkeb (A.): Binek, e�ek 560.
mertebe (A.): Rütbe, yer, derece 354.
Meryem: Hz. Meryem, Hz. �sa’n�n annesi 710
264
mescid (A.): Secde edilecek yer, namaz k�l�nacak yer 111, 725, 726, 923,
926, 941, 942, 944, 945, 946, 1062, 1065, 1143, 1182, 1240.
mescid-i ‘���k: Â��k mescidi 1155.
mescid-i ‘u��ak: Â��klar�n mescidi 1155.
Mescid-i Aks�, Mescid’ül Aks�: Kudüs’deki me�hur büyük câmi 155, 1188,
1201, 1202, 1229.
Me�nev� (A.): Mevlana’n�n me�hur eseri 1149.
mest (F.): Sarho�, kendinden geçmi� 1247, 1384.
me��mm (A.): Burun, koku alacak yer 459.
Me��r��: Sagani’nin eserinin ismi 272, 521, 523, 1250.
me��yi� (A.): �eyhler 1412.
me� �l (A.): Bir i�le u�ra�a, i� gören 339.
me���l ol-: Bir �eyle u�ra�mak 125, 1494.
met�‘ (A.): Mal, k�ymetli e�ya, elde bulunan varl�k 115.
mevc (A.): Dalga 94, 97, 1340, 1440, 1637.
mev�if (A.): Durak, duracak yer 1009.
mevlid (A.): Do�ma, do�u�, Hz.Muhammed’in do�u�u 58.
mevt (A.). Ölüm, vefat 538, 1349.
mevt-ü ba’de‘l mevt: Ölümden sonra ölmek 1349.
mevt-ü �albe‘l mevt: Ölümden önce ölüm1349.
meyl (A.): Gönül verme, sevme; arzu, istek 1525.
meyl it-: Yönelmek, arzu duymak 160, 1474.
meyl-i dn: Dine gönül vermek, yönelmek 1150.
meymun: Maymun 965.
meyyit (A.): Ölü 172.
mezra‘a (A.): Yer, Ekilecek tarla 1308.
mi‘r�c (A.): Gö�e yükselme, merdiven, Hz. Muhammed’in gö�e yükselmesi
18, 55, 58, 67, 81, 90, 93, 119, 166, 193, 363, 474, 562, 892, 1135, 1256, 1262, 1263,
1264, 1268, 1449, 1636, 1641, 1677, 1712, 1714, 1715, 1717, 1726, 1735, 1736.
mift�� (A.): Anahtar 406, 407.
265
M�k�’�l (A.): Bu melek, insanlar�n hem bedensel, hem de ruhsal ihtiyaçlar�na
müvekkeldir. Çünkü bedenlerin hayat� g�da ile nefslerin hayat� hikmet ve ma�firet ile
olur. Mekân� gökte bahr-� mescur üzerindedir 141.
milk (A.): (bkz. mülk)
min��r (A.): Y�rt�c� ku� gagas� 179.
mi��l ‘�lemi (A.): Rüya 1426, 1429, 1432, 1434, 1454, 1536, 1546, 1585,
1658, 1673.
misk�n (A.): Aciz, zavall� 1015.
mi�l (A.): Benzer, e� 84.
miy�ne (F.): Orta, vasat 1557.
miz�c (A.): Huy, tabiat 1487, 1494, 1503.
m�z�n (A.): Tart�, ölçü; tart� aleti, terazi 1517, 1518, 1522, 1529.
mz�n-� �� : Kendine özel bir ölçü 1519, 1592.
mu‘alla� (A.): As�l�, as�lm��, havada, sürüncemede kalm�� 324, 588.
mu‘a��ar (A.): Güzel kokulu, �t�rl� 459.
mu‘a��am (A.): Ulu, kocaman 804.
mu‘teber (A.): Makbul, de�erli, geçerli 43, 360, 374, 410, 413, 532, 546,
1245, 1282, 1478, 1484, 1496, 1547, 1594, 1694.
mu‘tedil (A.): Yava�, mülayim, orta halde bulunan 1487.
m�cib (A.): Laz�m gelen, gereken, gerekli 1490.
mu la� (A.): Kapal�, kilitli 980.
mu�abbet (A.): Sevgi, iyi dilek, güzel dilek 45, 696.
mu��lif (A.): Uymayan, kar�� olan, z�t 1493, 1496.
mu�t�c (A.): �htiyac� olan, yoksul109, 1155.
mu�terem (A.): sayg� duyulun, hürmete yara��r, sayg� de�er 169.
mu��bil (A.): Kar�� kar��ya gelen, kar��l�kl�, bir �eyin kar��s�nda bulunan
1646.
mu�arreb (A.): Yakla�m��, yak�n 544.
mu�ayyed Bir i�e önem verip çal��an ve benimseyen 1456, 1460, 1461,
1466.
mu��m (A.): Oturan, ikamet eden 1632.
munfa��l (A.): Ayr�lan, ayr�lm��, ayr� 1541.
266
mur�d (A.): �stek, arzu, maksat 839, 1307.
M�s� (A.): Hz. Musa 231, 232, 235, 243, 245, 766, 862, 863, 864, 869, 873,
876, 877, 878, 930, 1022, 1023, 1035, 1058, 1313, 1315, 1319, 1326, 1329.
Mu��af� (A.): Hz Muhammed (s.a.v.)’in bir di�er ismi 200, 205, 426, 542,
1208.
mutta��f (A.): Vas�flanan, kendisinde bir hal, bir s�fat, bir vas�f bulunan
1475, 1484.
mu��b�� (A.): Birbirine uyan, uygun 1462.
mu�i‘(A.): �taat eden, boyun e�en, kabullenen 16.
mu�lak (A.): Ba��bo� b�rak�lm��, kay�ts�z, tek
mu��f (A.): Kat�lm��, ba�lanm��, ba�l� 1656, 1659.
mü’ebbed (A.): Sonsuz, ebede kadar süren 723.
mücerred (A.): Manevi olarak var olan 1421, 1423, 1479, 1572.
mücmel (A.): K�sa ve öz sözle anlat�lm��, öz 396.
mücteb� (A.): Seçilmi�, seçkin 200.
müd�m (A.): Devaml�, sürekli, aral�ks�z 627, 1146.
müfessir (A.): Kur’an ‘� yorumlayan din alimi 1232.
müflis (A): �flas etmi�, paras�z 1168
mük��if (A.): Allah (c.c.) s�rlar�n� gören, müka�efede bulunan 1588, 1591,
1595, 1621.
mükerrem (A.): Sayg� de�er, muhterem, sayg�ya ula�m�� 747, 804.
mül (F.): �arap 1446.
mülk (A.): Birinin tasarrufu alt�nda bulunan �ey, mülk 45, 153, 676, 1168,
1307, 1427, 1431, 1483, 1660, 663.
mülk-i a��: Allah (c.c.)’�n mülkü 364.
mün� (A.): Arzu edilen, istenilen �ey 1091.
mün�c�t (A.): Allah (c.c.)’a yalvarma, duâ etme 861, 1313.
münac�t eyle-: Allah (c.c.)’a yalvarmak, duâ etmek 250
mün�d� (A.): Ba��rarak bir �eyi duyuran kimse, tellal 1011.
mün�sebet (A.): �lgi, yak�nl�k, uygunluk 1479, 1576.
mün�sib (A.): Uygun, yak���r, lay�k 430, 458, 546, 659, 1574, 1581, 1650,
1651.
267
münevver (A.): Nurland�r�lm��, parlat�lm��, ayd�nlat�lm�� 1476.
münfekk (A.): Ayr�lan, ayr�lm��, ç�km�� 1438.
mün�arif (A.): Do�ru yola gitmeyen, sapan 1494, 1502.
mün�r (A.): Nurland�ran, ayd�nlatan parlatan 21, 111, 348, 409, 519, 656,
734, 744, 772, 784, 876, 979, 1133, 1643, 1706.
münkir (A.): �nkar eden, kabul etmeyen.
münkir ol-: �nkar etmek1218, 1400, 1402.
münteh� (A.): bir �eyin varabilece�i en uzak yer, son uç 278.
münteh� (A.): Sona eren, son, en son 279, 280, 281.
mürekkeb (A.): �ki vaya daha çok �eyin kar��mas�ndan meydana gelen 598.
mürg (F.): Ku�.
mürg-i c�n: Gönül ku�u 40.
mür�d (A.): Bir �eye veya mür�ide ba�l� olan kimse 714, 1378, 1383.
Mür�idü’l- Ubb�d: Arif’in hamsesinin ilk mesnevisinin ismi 356, 498.
mürtedd (A.): �slam dinine dönen 1191, 1199.
müsta��m (A.): Do�ru, düz 1487.
müstec�b (A.): Dile�i kabul edilen 27.
müsteter, müstetir (A.): Gizlenen, gizli sakl� 480.
mü�ekkel (A.): �ekle konulmu�, �ekli yerinde 306.
mü�g (F.): Misk 497.
mü�kil (A.): Güç, zor, çetin 998.
mü�rik (A.): Allah (c.c.)’a ortak ko�an 746, 1192.
mü�temil (A.): Kavrayan, saran, içine alan 1542, 1544.
mü�terek (A.): ��tirak eden, ortak, ortakla�a 1612.
mü�ter� (A.). Sat�n alan, al�c� 317.
mütekellim (A.): Söyleyen, konu�an 86.
mütta�� (A.): Allah (c.c.)’tan korkan, çekinen 383.
mütte�� (A.): �ttika eden, dayanan, dayanm�� 1692.
mü�nib�n (A.): Günah i�leyenler 454.
N
268
n�b (F.): Halis, saf, berrak 1378, 1553.
n��iye (A.): Köyden büyük yerle�im yeri 920.
na���� (A.): Süsleme sanatkâr� 189.
na�� (A.): Süs, i�leme, renk, nak�� 149, 189, 590, 1125, 1141, 1167, 1197,
1278, 1337, 1344, 1406.
na‘l (A.): Ayakkab�, papuç 253, 254.
nam�z (F.): Belli esaslar içerisinde günde be� vakit k�l�nmas� Müslümanlara
farz olan ibadet 863, 864, 879, 885, 888, 889, 890, 897, 901, 903, 905, 915, 916, 923,
926, 942, 1101, 140, 1142, 145, 1154, 1156, 1157, 1160, 1162, 1163, 1166, 1167,
1171, 1173, 1174, 1315, 1319.
n�r (A.): Ate�, cehennem 105, 1361, 1582.
Na��r� (A.): H�ristiyanlar 731, 765.
na���at (A.): Ö�üt, nasihat.
na �at vir-: Ö�üt vermek 820.
n���� (A.): Söyleyen, konu�an 1110.
n�z (F.): ��ve, cilve naz 838, 1690.
n�z eyle-: Naz yapmak, cilve yapmak 720.
nažar (A.): Bakma, bak��, göz atma 584, 963.
nažar it-: Bakmak 411.
nažar ��l-: Bakmak, de�er vermek 153, 154, 356, 963, 1189, 1203, 1256,
1387.
nažm (A.): Dizme, s�raya koyma; vezinli ve kafiyeli söz .
nažm eyle-: Tertip etmek, tanzim eylemek 93.
nažm-� ley�l: Geceleri nazm etmek.
ne‘am (A.): Evet, pek güzel, hay hay 1033.
neb� (A.): Peygamber 53, 77, 93, 135, 140, 212, 224, 226, 237, 264, 267, 294,
384, 538, 567, 602, 674, 750, 754, 768, 931, 1031, 1033, 1187, 1209, 1216, 1308,
1382, 1551, 1561, 1635.
neçün: Niçin, ne için 278, 423, 991, 1649.
ned�m (A.): Dost, arkada� 48, 554, 607, 609, 768, 836, 855, 875, 892.
269
nefs (A.): Ruh, hayat, nefis 77, 423, 539, 650, 651, 652, 687, 689, 691, 693,
695, 771, 810, 901, 930, 932, 994, 1007, 1008, 1361, 1367, 1368, 1451, 1467, 1472,
1473, 1476, 1480 1481, 1488, 1494, 1497, 1507, 1588, 1594.
nefs-i ins�niye: �nsanlar�n nefsi, hayat� 1583.
nefs-i külliye: Bütün nefis, bütün hayat 1451.
nefs-i v��id: Tek nefis 1385.
neheng (F.): Timsah 1708.
ne��i� (A.): Noksanlar, eksiklikler 1474.
nerdüb�n (F.): Merdiven 166, 167, 171, 174, 1158.
ne�’et (A.): Meydana gelme, ileri gelme 1607.
ne�r (A.): Yayma, herkese duyurma
ne�r it-: Herkese duyurmak 32.
ne�r ol-: Yaymak 927.
nev (F.): yeni 176, 679, 966, 1065, 1360, 1442, 1521, 1673, 1675.
nev� (F.): Ses, seda, ahenk 1231.
nevbet (A.): S�ra; s�ra ile görülen i� 509.
nevmid (F.): Ümitsiz, ümidi k�r�k 1255.
neyçün: Niçin, ne için 126.
ne��r (A.): Hz. Muhammed’in adlar�ndan biri 818, 979, 1048, 1133.
ni‘met (A.): �yilik, ihsan, ba���; iyi ya�amak için gerekli olan �ey 65, 238,
343, 475, 634, 695, 1138, 1305.
ni‘met gör-: �yilik görmek 675.
ni‘met vir-: �yilik yapmak, ihsan etmek 421.
niçün: Niçin 439, 645.
nid� (A.): Ça��rma, seslenme 1355.
nid� it-: Ça��rmak 693, 989.
nih�n (F.): Gizli, sakl�, örtülü 976, 1164.
ni��b (A.): Peçe, yüz örtüsü 19.
n�k-ñ�m (F.): �yi isim yapm��, iyilikle me�hur olmu� 213, 738.
Nil (A.): M�s�r’dan geçen, Akdeniz’e dökülen me�hur nehir 296, 297, 298,
300.
nire: Nere 374, 393, 395, 641, 953.
270
ni��r (A.): Da��tma, saçma 221.
ni��n (A.): �z, belirti, ni�an, delil 646, 685, 1201, 1203.
ni�e: Nas�l, nice, ne �ekilde 67, 126, 301, 317, 446, 826, 937, 991, 1004,
1041, 1044.
ni��n (F.): “Oturan, oturmu� “ mânâs�yla kelimeleri s�fatland�r�r 1112.
nitdüñ: Ne yapt�n, ne ettin 727, 869, 876.
niy�z (F.): Yalvarma, yakarma, 838, 861, 885, 888, 915, 923, 1145, 1150,
1156, 1160, 1171, 1319.
N�h: Nuh peygamber 517, 724.
n�r(A.): I��k, ziya, parlakl�k, parlama12, 14, 46, 97, 98, 105, 169, 172, 175,
323, 325, 379, 432, 472, 495, 511, 533, 534, 535, 539, 540, 598, 732, 735, 1143,
1165, 1264, 1275, 1281, 1285, 1306, 1324, 1343, 1361, 1370, 1371, 1372, 1374,
1375, 1379, 1393, 1403, 1406, 1457, 1489, 1534, 1548, 1563, 1586, 1587, 1617,
1655, 1667, 1689, 1728.
n�r-� a��: Allah’�n(c.c.) nur�1338, 1339.
n�r-� nazar: Göz nuru 1407.
n�� (F.): �çki, i�ret
n�� it-: �çmek 57, 683, 1259.
nüf�s (A.): Kimse, ki�i; insanlar 657, 1424, 1666.
nüh (F.): Dokuz 57.
nükte (A.): �yi dü�ünülmü� ince anlaml� ve zarif söz 72, 92.
nükte-i �yet: Ayetin nüktesi 653.
nüz�l (A.): �nme, ini� 93
O
od (F.): Ate� 5, 91, 353, 514, 727, 728, 745, 947, 953, 958, 962, 968, 974,
976, 978, 980, 1014, 1016, 1092, 1320.
o ul: O�ul, çocuk 201, 259, 999, 1297, 1300.
oruc (F.): �slam’�n be� temel �artlar�ndan biri, oruç1305.
oruc tut-: Oruç ibadetini yerine getirmek 249, 350, 1068.
271
Ö
‘Ömer (A.): Hz. Ömer 1577.
‘ömr (A.): Ömür, ya�ama hayat 1169.
öñdin: Önce, önceden 333, 469, 537, 865, 994.
öz: Kendi (Dönü�lülük zamiri) 147, 762, 1240.
‘ö�r (A.): Bir suçun mazur gösterilmesini gerektiren sebep, özür 918.
P
p�k (F.): Temiz, lekesiz mübarek 211, 1127, 1130.
p�k eyle-: Temizlemek 460, 725.
p�k it-: Temizlemek, temiz hâle getirmek 126.
p�k ol-: Temizlenmek, temiz olmak 130, 1120, 1474.
p�k-ü dn: Dini temiz, dini mübarek 213, 232, 282, 340, 386, 392, 548, 550,
630, 651, 743, 1104, 1132, 1142, 1147, 1159, 1458, 1611, 1622, 1716.
p�y (F.): Ayak 148, 1727.
p�y�n (F.): Son, nihayet 52.
p�ye (F.): Rütbe, derece 1157.
p�yende (F.): Sürekli, daima 1365.
per (F.): Kanat 41.
peri (F.): Cinlerin pek güzel olarak dü�ünülen di�ilerine verilen ad 448.
perr�ñ (F.): Uçan, uçucu 1139.
pertev (F.): I��k, parlakl�k 554.
perv�z (F.): Uçma, uçu� 178, 180, 628, 666, 935.
perv�z it-: Uçmak 50, 530.
pes (F.): Öyle ise, �imdi; o zaman yani 371, 551, 708, 823, 1308.
pe�iman: Pi�man 995.
pey �mber (F.): Elçi, nebî, resul, Allah (c.c.)’�n emirlerinin habercisi 114,
198, 206, 230, 257, 900, 1134, 1181.
272
pinh�n, penh�n (F.): Gizli 1154, 1698.
p�r (F.): Ya�l�, ihtiyar 287, 999.
piser (F.): O�ul, erkek çocuk 59, 356, 366, 587, 597, 748, 1026, 1189, 1528,
1572, 1591.
p��e-k�r (F.): Sanatkar, oyuncu 1397.
pu�te (F.): Pi�mi�, olgun 667.
p�� (F.): Örtü, örtünecek �ey 311.
pür (F.):Dolu çok fazla 4, 5, 103, 175, 366, 511, 974, 1718.
pür-sür�r: Ne�eli, sevinç dolu 95.
R
Rabb (A.):269, 375,658.
Rabb’ül en�m: Bütün mahlukat�n Tanr�s� 1745.
Rabb-i cell: Ulu, büyük Allah (c.c.) 1287.
rabb�n� (A.): Rab ile ilgili 1143, 1366.
Rabben� (A.): Ey Allah�m 777, 782, 786, 793.
r�ci‘ (A.): Geri dönen; ilgisi olan1472, 1473.
r�ci‘ ol-: Geri dönmek, ilgili olmak 1486, 1488.
ra��m (A.): Çok merhamet sahibi, esirgeyen, ac�yan 416.
Ra�m�n (A.): Çok ac�yan, ba���layan, Allah (c.c.) 1578.
ra�met (A.): Ac�ma, ba���lama 32, 295, 377, 415, 500, 696, 703, 704, 718,
754, 780, 832, 890, 931, 1018, 1019, 1255, 1351.
ra�met eyle-: Ac�mak, ba���lamak 1020.
ra�met it-: Ba���lamak 343, 1225, 1632.
ra�met um-: Rahmet beklemek 1631.
raik�n (A.): Saf, halis 1260.
Rama��n (A.): Kamer aylar�n dokuzuncusu, üç aylar�n sonuncusu, oruç ay�
124, 344.
r�v� (A.): Rivayet eden, anlatan, söyleyen 505.
rav�a (A.): Ye�illi�i bil olan yer, bahçe 335, 1305.
273
rav�a-� R��v�n: Cennet bahçesi 676.
rav�a-� R��v�n-� gül: Cennet bahçesinin gülü 201.
r�z (F.): Gizli �ey, s�r 837, 1154, 1166, 1690.
r��� (A.): R�za gösteren, kabul eden 453, 879.
reb�b (A.): Gövdesi Hindistancevizi kabu�undan yap�lm�� bir çe�it kemence
24.
rebi‘ül evvel (A.): Arabî aylar�n üçüncüsü, ilkbahar 120.
Receb (A.): Arabî aylar�n yedincisi ve kutsal say�lan üç aylar�n birincisi 123.
redd (A): Kabul etmeme, geri çevirme.
redd eyle-: Kabul etmemek 78
ref‘ (A.): Kald�rma.
ref‘ it-: Kald�rmak, ç�karmak 74.
Refref (A.): Peygamber Efendimizin Mi’rac’a ç�karken bindi�i ye�il
zümrütten bir kürsü veya mele�in ismi 275, 557, 558, 559, 565.
res�l(A.): Elçi, peygamber 11, 18, 21, 31, 58, 76, 106, 108, 109, 117, 130,
133, 137, 140, 143, 154, 173, 174, 191, 192, 207, 208, 214, 225, 259, 260, 276, 295,
301, 308, 311, 313, 328, 332, 335, 338, 340, 342, 345, 349, 353, 363, 404, 406, 408,
431, 433, 437, 450, 454, 463, 470, 483, 490, 493, 500, 503, 527, 529, 559, 560, 566,
579, 601, 637, 638, 643, 655, 660, 663, 678, 680, 689, 701, 716, 720, 749, 750, 751,
755, 759, 760, 762, 767, 769, 776, 777, 782, 793, 796, 804, 805, 807, 808, 809, 825,
826, 834, 836, 862, 882, 891, 912, 914, 955, 961, 964, 982, 988, 990, 1028, 1029,
1030, 1037, 1041, 1100, 1102, 1116, 1118, 1132, 1134, 1140, 1174, 1182, 1186,
1193, 1197, 1203, 1205, 1214, 1217, 1219, 1224, 1228, 1233, 1237, 1239, 1240, 143,
1249, 1253, 1385, 1545, 1578, 1634, 1683, 1693, 1712.
res�l-i dü-cih�n: �ki cihan�n peygamberi 547.
res�l-i muhterem: Sevgili peygamber 951.
res�lall�h (A.): Allah’�n resulu, elçisi, Hz. Muhammed. 22, 1035.
rev� (A.): Uygun, yerinde, yak���r, lây�k, münasip 47, 791.
rev�n (F.): Gidici, ak�c�, giden, akan, yürüyen; yürüyü� 125, 130, 170, 190,
192, 206, 229, 239, 262, 292, 398, 404, 414, 518, 598, 682, 690, 824, 929, 934, 945,
1089, 1136, 1153, 1284, 1292, 1477, 1509.
274
rev�n ol-: Gitmek, yürümek, yükselmek, akmak18, 142, 174, 373, 385,
565, 566, 894, 1054, 1158, 1271, 1721.
rev�ne (F.): Giden, yürüyen 2.
rev�ne eyle-: Yürümek, akmak, ak�p gitmek 2.
revna� (A.): Güzellik, tazelik, parlakl�k 83.
rey��n (A.): Fesle�en 1258.
R��v�n (A.): Cennetin kap�c�s� olan büyü melek 439, 440, 1437.
r��� (A.): 1.Arzu, istek 246, 2.Raz� olma, kabullenme 247.
r�z� (A.): Allah (c.c.) taraf�ndan herkese takdir edilmi� olan nimet 812, 813,
815, 1060, 1081, 1099.
rif‘at (A.): Yükseklik, yücelik, büyük rütbe 242, 749, 836.
rik‘at (A.): Namazda bir k�yam, bir rükû ve iki sücûddan iberet hareket,
rek’at 155.
ri��b (A.): Üzengi 16, 17.
riv�yet (A.): Bir haber, söz, haber vb. nakletme, aktarma 521, 1253.
riv�yet eyle-: Aktarmak 120, 269, 285, 464, 1026.
riv�yet it-: Nakletmek, aktarmak 1239.
riy� (A.): Özü sözü bir olmama, ikiyüzlülük 1167.
r�� (A.): Ya�ama kayna��, can, nefes 687, 690, 692, 693, 1061, 1228.
r��-� rev�n: Gidici olan, giden ruh170.
R�m (A.): Arap ilinden ba�ka ilden olan kimse 849.
r��en (F.): Ayd�n, parlak, nurlu, ���kl� 1127, 1368.
r��en eyle-: Ayd�nlatmak 1209.
r��en it: Ayd�nlatmak, nurland�rmak 906.
rüc�‘ (A.): Dönme, geri dönme 108.
rükn (A.): Bir �eyin en sa�lam taraf�, direk 616.
Rüstem-i C�n Zal(F.): Ünlü �ran �airi Firdevsî’nin �ehname’sindeki ad�
geçen �ran’�n ünlü pehlivan ve sava�ç�s� 1353.
S
275
�ab� (A.): Bulû� ya��na gelmemi� o�lan çocu�u 237.
�ada� (A.): Do�ruluk 1447.
�ada�a (A.): Sadaka, zekât 1316, 1321.
�adef (A.): �nci, inci kabu�u 96.
��f(A.): Temiz, berrak, halis, saf 34, 284, 505, 508, 516.
�af�(A.): Gönül rahatl���, huzur, kedersizlik, zevk, safa5, 205, 416, 477, 542,
601, 649, 678, 853, 873, 1085, 1137, 1343, 1409, 1731.
af�-� lü�f: Ho� safa 1406.
��f� (A.): Temiz, pak, kar���ks�z 1446.
�a��� (A.): Gerçek, do�ru 1249, 1715.
sa�f (A.): Tavan, çat�, dam 1144.
s��� (A.): �çki tutan 1347.
�al� (A.): Cuma namaz�na ve baz� yerlerde cenazeye ça��rmak için
minarelerde okunan salâvat 1638.
�alav�t (A.): Hz. Muhammed’e yap�lan dualar 176, 255, 314, 454, 753, 1181,
1254.
��li� (A.): Dinin emretti�i �eylere uygun harekette bulunan 201, 226, 259,
756, 1596, 1722.
��li�en (A.): Üçüncü olarak 87.
�an‘at (A.): Hüner, marifet, sanat 88, 1396, 1397, 1398, 1399.
��n� (A.): �kinci 1615.
��ni‘ (A.): Yapan, yaradan 189.
��niyen (A.): �kinci olarak 86.
sar�y (F.): Saray, büyük konak.
sar�y-� �alb: Kalp saray� 460.
�arf (A.): Harcama, gider 1508.
�ar��t: Yukar�dan a�a��ya do�ru uzatmak 823.
�avm (A.): Oruç 355, 357.
�av� (A.): Ses, seda 603.
sa‘y (A.): Çal��ma, çabalama, gayret etme, emek 46.
sa‘y it-: Emek sarf etmek, çal��mak 525, 750, 819, 820, 1131, 1261, 1412,
1459, 1489, 1490, 1568, 1733.
276
sa‘y k�l-: Çal��mak, gayret etmek 43, 706, 998, 1161.
s�ye (F.): Koruma, yard�m 1157.
�ay�al (A.): Cilac�, cilal� 1706.
�ayyad (A.). Avc�
ayyad-� ‘�lem: Âlemin avc�s� 178
sebze-z�r (F.):Ye�illik, çay�rl�k, çimenlik. 1, 851.
secde (A.): Namazda al�n�, el ve ayaklar�n�, dizleri ve parmaklar�n� yere
dayamakta ibaret ibadet vaziyeti 1144, 1146, 1147, 1150, 1151.
secde-i žahir: Aç�k �ekilde secde eden.
sedd (A.): Kapama, t�kama; geçmeyi ve a�may� önlemek için boyuna
çekilmi� duvar, engel 558.
se��vet (A.): Cömertlik, el aç�kl��� 718.
se�er (A.): Tan yeri a�armadan biraz önceki vakit 461, 1547, 1704.
sa�� (A.): Cömert, eli aç�k 226, 1210, 1531, 1584, 1606.
selef (A.): Bir yerde, bir mevkide ba�ka birinden evvel olan kimse, geçmi�,
eski 1232.
Selseb�l (A.): Cennete bir çe�menin ad� 740.
sem� (A.): Gökyüzü 1551.
sem�v�t (A.): Gökler 1553.
sem�v� (A.): Sema ile ilgili 1580.
semen (F.): Yasemin 1258
sem�‘ (A.): ��iten 70, 453.
sem�n (A.): �i�man, ya�l� 1508.
�eneviyye (A.): Mecusi taifesi 78.
seng (F.): Ta� 1704.
�er� (A.): Toprak 835.
ser� (F.): Saray 1157.
ser�b (F.): Serap 152.
ser-���z (F.): Yeniden, ba�tan ba�lama 40.
serçe: Bir ku� ismi 555.
ser-gerd�n ( F.): Serseri, yersiz yurtsuz, sefil 45, 686.
sermed� (F.): Daima, sürekli 668.
277
serser� (F.): Ras gele, belli bir hedefi olmaks�z�n, peri�an bir durumda 1354.
serv (F.): Servi a�ac�, sevgilinin boyu 146.
server (F.): Ba�, ba�kan, bir toplulu�un en ileride bulunan� 53, 294, 314, 440,
567, 1354, 1416, 1635.
server� (F.): Ba�l�k, ba�kanl�k1354.
�ev�b (A.): Allah (c.c.) taraf�ndan mükâfatland�r�lan hareket, hay�rl� hareket
355, 1065, 1066.
�ev�bit (A.): Seyyar olmayan ve yerinde durur gibi görünen gök cisimleri,
y�ld�zlar 1654.
seyf (A.): K�l�ç 442, 482, 921.
seyl�b (F.): Sel suyu, sel halinde �iddetle akan su 936.
seyr (A.): Bakma, tema�a; yolculuk, sefer 70.
seyr eyle-: �zlemek, bakmak 1635.
seyr it-: Bakmak, izlemek, seyretmek 57, 57, 61, 67, 203, 216, 366, 384,
433, 546, 637, 924, 1228, 1283, 1284, 1457, 1556.
seyr ��l-: �zlemek, bakmak 99, 1678.
seyr�n (A.): Gezinme, bak�p seyretme.
seyr�n eyle-: Gezinmek, gezmek, bak�p seyretmek 106, 528, 531.
seyr�n it-: Gezinmek, seyretmek 132, 477.
seyr�n ��l-: Seyretmek, izlemek 99, 1285, 1678.
��dd�� (A.): Pek do�ru, sözünün eri 1116.
��d� (A.): Do�ruluk, gerçeklik, hakikat 116, 1112, 1150.
��f�t (A.): Özellik, nitelik, s�fat 388, 1480.
��n-: K�r�lmak, parçalanmak 1289.
��na-: Denemek, tecrübe etmek, imtihan etmek 865.
��nd: Makas 978.
s�r, s�rr (A). Gizli tutulan �ey, s�r 55, 689, 690, 692, 694, 697, 698, 843,
1164, 1335, 1336, 1338, 1339, 1396, 1444, 1447, 1561, 1629.
s�rr-� mi‘r�c: Mi‘r�c�n s�rr� 1263, 1268, 1413, 1449, 1636, 1677, 1712,
1714.
��r�� (A.): Yol 726, 739, 924, 926, 934, 937, 943, 944, 945.
��rf (A.): Tamam�yla, büsbütün 1189.
278
Sidre (A.): Gö�ün yedinci kat�nda bir makam 262, 271, 273, 284, 292, 315,
378, 547, 564, 834, 1544.
si�r (A.): Büyü, sihir 150.
silk (A.): Yol, tutulan yol 1548.
��n (A.): Çin 1106.
sine (F.): Gö�üs, ba��r, yürek 1703, 1743.
s�r (F.): Tok, doymu�.
sr ol-: Doymak 240.
sir��t (A.): H�rs�zl�k, çalma 1356.
sitt (A.): Han�m 1062, 1063.
söyün-, söyin: Sönmek, parlakl��� gitmek 1368, 1369.
�ub� (A.): Sabah, sabah vakti 1176.
�ul� (A.): Asayi�, rahatl�k; anla�ma, uzla�ma 816.
sul��n (A.): Hüküm sahibi, hükümdar 17, 88, 255, 330, 358, 375, 376, 427,
609, 792, 807, 833.
�uni‘ (A.): Yapma, takma 189.
s�re (A.): Kur’an ‘�n ayr�ld��� 114 bölümünden her biri 743, 1100.
S�re-i En‘�m: Kuran’�n be�inci suresi 735.
S�re-i ��l� : Kuran-� Kerim’in 112. suresi 742.
��ret (A.): Biçim, görünü�, k�l�k 306, 965, 967, 1120, 1124, 1126, 1128,
1148, 1272, 1276, 1277, 1278, 1279, 1381, 1384, 1386, 1389, 1438, 1442, 1457,
1482, 1506, 1512, 1537, 1539, 1558, 1560, 1574, 1577, 1582, 1584, 1608, 1609,
1610, 1613.
�ret-i �yne: Ayna biçiminde, ayna �eklinde 1123.
�ret-i ma�s�sa: Hususi biçim, hususi görünü� 1581.
�ret-i nev‘iyye: �çine girdi�i �eyin varl��� olmaks�z�n bilfiil varl��� tamam
olmayan basit bir cevherdir.1571, 1572.
�uver (A.): Suretler 1127, 1484, 1649, 1650.
uver-i ‘a�liyye: Ak�l yolu ile anla��lan suretler 1651.
s�y (F.): Taraf, yön.
s�y-� evc: Yüksek yerin, doru�un yan taraf� 98.
süci: �arap, içki içme 162, 165, 415, 972.
279
süc�d (A.): Secde etme 605, 1145.
süd: Süt 162, 164, 414, 519.
sül�k (A.): Bir yola girme, yol tutma 1557.
�ümme (A.): Sonra 654, 691.
sünnet (A.): Gidi�, gidi�at, yol, Hz.Muhammed (S.A.V.)’�n yolu, metodu 32,
155, 918, 991, 1176, 1178.
�ünnet-ü Müekkede: Hz. Peygamberin hemen hemen daima eda ettikleri
sünnetler 904.
sür�r (A.): Sevinç 4, 95, 1293, 1361, 1659.
süv�r (F.): Ata binen, binici 113, 319, 364.
�
��b (A.): Genç, delikanl�; yi�it 12, 28, 48, 185, 326, 893, 1333, 1533.
��d (F.): Sevinçli, ne�eli 669, 670, 671, 1223.
��d ir-: Sevinmek, ne�elenmek 672.
��d it-: Sevindirmek 1408.
��d ol-: Sevinmek 182, 461, 673, 677, 1053.
��d�n (F.): Sevinçli, keyifli 391.
��d�n ol-: Keyiflenmek, sevinmek 1139.
��d� (F.): Memnunluk, gönül ferahl��� 669, 670, 671.
��h (F.): Padi�ah, sultan, hükümdar, Allah(c.c.) 15, 73, 193, 242, 309, 332,
439, 451, 455, 474, 586, 622, 645, 691, 698, 721, 724, 726, 736, 741, 758, 763, 797,
825, 834, 911, 932, 950, 1036, 1068, 1077, 1088, 1092, 1098, 1102, 1173, 1183,
1293, 1307, 1317, 1631.
��h-� ‘�lem: ‘Alemin padi�ah� 542.
��h-� arab: Araplar�n padi�ah� 15.
��h-� cihan: Cihan�n padi�ah� 315, 378, 471, 473, 964, 1070, 1185, 1550.
��h-� dn: Dinin padi�ah� 257.
��h-� güzn: Seçkin padi�ah 218, 257, 395.
280
��h-� kerem: Asillerin padi�ah� 951.
��h-� zaman: Zaman�n padi�ah� 142.
��kird (F.): Talebe, ö�renci 1395.
�ar�b (A.): �çecek, içki, �arap 26, 34, 42.
�ar�b-� l�- yez�l: Hiç bitmeyecek içecek 41, 1696.
�eb�b (A.): Gençlik, delikanl�l�k 843, 1396, 1466, 1503, 1548, 1684, 1713.
�ecer (A.): A�aç 290, 480.
�ed�d (A.): �iddetli, sert, kat� 1013.
�ef�‘at (A.): Birini suçundan geçilmesi veya dile�inin yerine getirilmesi için
edilen arac�l�k 445, 716.
�ef�‘at eyle-: 22, 1633, �ef�‘at vir- 20, 451, 453, �ef�‘at it- 457.
�ef�‘ (A.): Bir suçun ba���lanmas� için arac�l�k eden 453, 1633.
�ef�at (A.): Ac�yarak ve koruyarak sevme 755, 1013.
�ef�at eyle-: Ac�yarak sevmek 793.
�ef�at it-: Merhamet etmek 73, 755.
�ef�at ��l-: Ac�yarak sevmek, merhamet etmek 1701.
�eh (F.): Bkz. ��h.
�eh�det (A.): 1.“E�hedü en lâ ilâhe il lallâh” cümlesini söyleme 651, 757,
2.Gözle görülen �eyler varl�klar, dünya 1433, 1660, 3. �ahitlik, �ahitlik etme 1645,
1648, 1650.
�eh�det ‘�lemi (A.): Dünya 1433, 1660.
�ehd (A.): Bal 46, 152, 385, 1601.
�eh�d (A.): Din veya yüksek bir ülkü u�runda ölen kimse 280.
�ehvet (A.): Nefis 901, 1496.
�ek, �ekk (A.): �üphe, zan, tereddüt 233, 281, 329, 352, 792, 872, 874, 1165,
1450, 1612.
�e��vet (A.): Betbahtl�k, e�kiyal�k 103.
�eksüz (A.): �üphesiz, tereddütsüz 34, 57, 104, 308, 353, 389, 467, 489, 539,
541, 589, 617, 806, 858, 890, 902, 975, 1117, 1167, 1307, 1352, 1423, 1468, 1499,
1501, 1563, 1576, 1649, 1685.
�em‘� (A.): I���a mensup olan, �ema 543.
�em’(A.): Mum 543.
281
�em’i (F.): Mum gibi 29.
�ems (A.): Güne� 532.
�ems ü �amer: Güne� ve ay 1532.
�ems-i cih�n: cihan güne�i 111.
�ems-i �a��at: Hakikat güne�i 33.
�er, �err (A.): Kötülük, fenal�k, kötü, fena 9, 80, 82, 773, 774, 1310.
�er‘ (A.): Allah (c.c.)’�n emri, ilahi kanun 919.
�erbet (A.): Tatl� içecek, �erbet 2, 3, 4, 5, 41, 42.
�erbet-i c�n-perver: Ruhu besleyen �erbet.1259.
�er� (A.): Aç�klama, aç�k anlatma 302, 310, 1250.
�er� eyle-: Aç�klamak 1027.
�er�f (A.): �erefli, soylu, kutsal 5, 1012, 171, 197, 198, 218, 224, 327, 335,
338, 342, 351, 399, 412, 415, 434, 484, 492, 534, 636, 642, 663, 871, 891, 909, 1052,
1141, 1388, 1523, 1545.
�er�k: Ortak 84.
�ey� (A.): Bir tekke ve zaviyede bulunan dervi�lere reislik eden kimse, üstat,
�eyh 893, 1383, 1614.
�ey��n (A.): Dini inançlara göre insanlar� fenal��a sürüklemek isteyen melek
13, 714, 1508, 1509, 1522, 1529.
�ey��n� (A.): �eytanla ilgili, �eytan’a ait 1526, 1528.
�ih�b(A.): K�v�lc�m 13.
�ik�r (F.): Av, avlama 179.
��r (F.): Süt 240, 385, 391, 519, 1390.
��r�n (F.): Tatl�, cana yak�n, sevimli 386.
�ol: O 245, 295, 317, 447, 688, 825, 842, 843, 1098, 1115, 1170, 1221, 1222,
1297, 1372, 1404, 120, 1421, 1438, 1572, 1603, 1604, 1611, 1697.
�u‘le (A.): Alev 535, 1040, 1265, 1324, 1374.
�u‘le-d�r (A.): Alevli, ���kl� 212, 540
�u‘�r (A.): Anlama, anlay��, hissetme 159.
�ühed� (A.): �ehitler 382.
282
T
ta‘ab (A.): Zahmet, eziyet, s�k�nt�.
ta‘ab çek-: S�k�nt�, güçlük çekmek 189.
ta‘addüd (A.): Birden çok olma 1384.
ta‘allu� (A.): �li�i�i, ilgisi olma, ait olma 1512, 1515.
�a�m (A.): Yemek, a� 1642.
�� ‘at (A.): Allah (c.c.)’�n emirlerini yerine getirme, ibadet 702, 704, 1525,
1628.
��‘at it-: �badet etmek 1488.
t�b (F.): Parlakl�k, ���k 33, 1377, 1378.
�aba� (A.): �nce kat 574.
�ab�b (A.): Hz. Muhammed 155, 163, 235, 305, 411, 436, 444, 478, 487, 520,
580, 704, 807, 811, 821, 823, 869, 880, 907, 962, 987, 1042, 1050, 1073, 1086, 1179.
�abl (A.): Davul 1275.
ta‘b�r (A.): Rüya yorumlama 908, 1270, 1513.
t�c (F.): Taç 131, 132, 133, 1302.
taf��l (A.): Ayr�nt�l�, uzun uzad�ya aç�klama 1603.
�a : Da� 402, 993.
�a la-: Da�lamak, parçalamak, çok üzülmek 236.
ta�ayyül (A.): Hayale getirme, hayalde canland�rma 1514, 1517.
ta�f�f (A.): Hafifletilme, yükünü azaltama 867.
��hir (A.): Temiz 1588.
ta�iyy�t (A.): “Allah (c.c.) ömür versin!” demeler; selamlar, hay�r dualar
753.
ta�t (F.): Hükümdarl�k makam�, taht 121, 669, 959.
ta�y�l (A.): Akla, fikre getirme, getirilme 1508.
ta�r�r (A.): Anlatma, ifade etme, beyan etme 268.
ta�rr eyle-: Anlatmak, ifade etmek 173, 355, 659, 953, 1109, 1234.
ta�rr it-: Anlatmak, ifade etmek 359, 502, 561, 1025, 1311.
ta�rr-i ‘ay�n: Aç�k bir �ekilde ifade etmek 662.
283
ta���r (A.): K�saltma, kabahat, suç 1531.
ta�v� (A.): Allah (c.c.)’dan korkma, Allah (c.c.) korkusuyla dinin yasak etti�i
�eylerden kaç�nma 102.
�aleb (A): �stek, dilek, temenni, arzu 25, 161, 177, 189, 396, 693, 782, 1095.
��l�b (A.): �steyen, istekli 100.
�amu: Cehennem 77, 344, 350, 353, 607, 728, 745, 746, 774, 818, 927, 947,
955, 959, 961, 962, 963, 964, 965, 968, 987, 990, 992, 994, 1021, 1022, 1045 1565.
�añ: �afak vakti 1186.
�añla-: Hayret etmek, �a�mak, garip bulmak 107.
�arfetü’l-‘ayn (A.): Bir kere göz aç�p kapay�ncaya kadar geçen süre 1292.
�ar� (A.): Taze, taravetli 265.
ta�arruf (A.): �dare ile kullanma 1698.
ta�d�k (A.): Do�rulama, gerçek oldu�unu söyleme.
ta dk it-: Do�rulamak 1034.
ta�r�� (A.): Aç�k aç�k söyleme, aç�ktan aç��a bildirme.
ta r� eyle-: Aç�k aç�k söylemek, bildirmek 266, 380, 1614.
�a�: Ta�, kaya 12, 48, 153, 154, 497, 511, 626, 1005, 1006, 1141, 1378,
1379,
�a�ra: D��ar�, d��ar�ya 1185, 1273, 1280, 1637.
�atlu: Tatl� 30, 299.
�av�f (A.): Etraf�nda dola�ma 508, 516.
��vus�-v�r (F.): Tavus ku�u gibi, tavuz gibi 146.
��vus-� c�n: Can tavusu 99.
�ayyib�t (A.): �yi, güzel i�ler ve hareketler 753, 790.
��ž� (F.): Arap at� 115.
ta‘ž�m (A.): Büyükleme, ululama, büyük sayma 619.
ta‘z�r (A.): Azarlama 919.
tebd�l (A.): De�i�tirme, ba�ka bir hale getirme 1590.
tecell� (A.): Görünme, belirme, ortaya ç�kma 90, 1686.
tedenn� (A.): A�a�� inme, gerileme 691.
teessüf (A.): Kederlenme, tasamla, ac�ma.
teessüf it: Tasalanmak, kederlenmek 444.
284
teferrüc (A.): Ferahlama, s�k�nt�dan kurtulmak için e�lenme 1682.
tefs�r (A.): Kur’an-� Kerim’in mana bak�m�ndan izah� 524, 748, 1026.
tekebbür (A.): Kibir gösterme, büyüklük satma 633.
tekeffül (A.): Birine kefil olma 707.
tekellüf (A.): Özenme, bir i�i iyi bir seviyeye getirmek için yorulup çabalama
812, 1043.
tek��b (A.): Yalanlama, yalan oldu�unu söyleme 107.
tem��� (F.): Bakma, seyretme, gözleme 479, 1274.
tem��� eyle-: Bakmak 493, 499.
tem��� ��l-: Seyretmek, bakmak 1258, 1680.
teng (F.): S�k�nt�l� 1705.
tert�b (A.): Dizme, s�ralama, haz�rlama
tertb it-: Haz�rlamak, düzenlemek 82.
tesb�� (A.): “ Sübhanallah” diyerek Allah (c.c.)’� zikretme 276, 1322.
tesb� it: Allah (c.c.)’� anma 60, 330, 337, 339.
te�v�� (A.): Kar���k, berbat; peri�anl�k 948, 992, 1015, 1021, 1470.
tev��u‘ (A.): Alçakgönüllülük gösterme 636.
tev��u‘ it-. Alçakgönüllülük göstermek 637.
tevf�� (A.): �lahi yard�m, hidayet 38.
Tevr�t (A.): Dört mukaddes kitaptan Hz. Musa’ya inen kitab�n ismi 741, 744.
tiz: Tez, çabuk, hemen 223, 341, 1352, 1364.
tizcek: Tez, çabucak 1352.
to�m: Tohum 674.
��fl , ��f�l (A.): Küçük çocuk 1170, 1363.
��ls�m (A.): T�ls�m, sihir, büyü 1268.
�o -: 1. Dünyaya gelmek, do�mak 48, 1055, 1067, 1069. 2. Ç�kmak, ufukta
yükselmek 533, 1211, 1215.
�o ru: Do�ru, gerçek 649, 650.
�ol-: Dolmak 4, 6, 423, 425, 1003, 1047, 1281, 1720.
�olu: Dolu, bo� olmayan, dolmu� 49, 63, 96, 116, 148, 241, 341, 390, 495,
667, 1375, 1457, 1718, 1719, 1720.
�on: Elbise, k�l�k k�yafet 1087, 1088.
285
�oyur: Doyurmak 717.
��bi, ��b� (A.): Cennet’de Sidre’de bulunan ve dallar� bütün Cenneti
gölgeleyen ilâhi a�aç 188, 285, 289.
��f�n (A.): Nuh peygamber zaman�nda yoldan ç�km��lar� cezaland�rmak için
Allah (c.c.) taraf�ndan hem gökten ya�d�r�lan, hem de yerden kaynayarak bütün
dünyay� kaplayan f�rt�nal� ve çok �iddetli ya�mur 513, 516.
��f�n-u N�h: Nuh Tufan� 517.
��l (A.): Uzunluk, boy, uzun müddet.
��l-u emel: H�rs, tükenmez arzu 246.
��r, ��r-� S�n� (A.): Sina da�� 249, 732.
�ur ur: Aya�a kald�rmak 723.
�ut�: Rehin 1008.
���i (F.): Dudu ku�u, papa�an cinsinden taklit yapan ku� 3, 849.
���i-i c�n: Gönül �u�isi 3, 849.
U
‘ub�r (A.): Bir ba�ka tarafa geçme, geçilme, atlama 313.
‘�d (A.). Ut 1704.
u�t (A.): K�z karde� 122.
‘u�ba (A.): Ahiret, öbür dünya 1308.
‘u��l (A.): Ak�llar, zihinler 1332.
ulu: �erefli, yüce, sayg�de�er 17, 65, 81, 198, 324, 334, 376, 400, 573, 578,
586, 588, 606, 612, 625, 631, 688, 698, 758, 807, 955, 980, 1049, 1050, 1053, 1114,
1232, 1376, 1429, 1570, 1629, 1662, 1669.
‘umr�n (A.): Ma’murluk, bay�nd�rl�k, medeniyet, mutluluk 42.
ur-: Vurmak12, 89, 180, 346, 495, 628, 666, 894, 935, 1375, 1704, 1706,
1708.
u��l (A.): Tertip, düzen, tarz, as�llar 133, 175, 363, 566, 579, 655, 706, 796,
834, 1501.
286
u�: ��te, �imdi 1, 8, 23, 26, 51, 96, 131, 205, 287, 354, 371, 373, 388, 430,
443, 458, 486, 492, 525, 530, 546, 594, 659, 688, 732, 740, 747, 777, 788, 842, 849,
982, 992, 1008, 1064, 1093, 1109, 1176, 1215, 1234, 1248, 1253, 1288, 1292, 1299,
1300, 1413, 1425, 1531, 1607, 1611, 1620, 1637, 1644, 1703, 1706.
u�da: ��te 27, 48, 132, 173, 179, 316, 355, 360, 468, 662, 664, 702, 775, 802,
848, 989, 1039, 1119, 1244, 1250, 1270, 1380, 1535, 1566, 1615, 1646, 1709.
utan-: Haya etmek, s�k�lmak, utanmak 878.
uy�u: Uyku 1235, 1241, 1245, 1492, 1498, 1555, 1557.
Ü
üçün: �çin 989.
ülfet (A.): Al��ma, kayna�ma, dostluk 1473.
Ümmeh�n�, Ümmüh�n� (A.): Hz. Ali’nin ablas�, Mir’aç gecesi Hz.
Muhammed (s.a.v.) bunun evinde bulunuyordu 117, 122, 1174, 1182.
ümmet(A.):Bir peygambere inan�p ba�lanan cemaat, taife 12, 14, 77, 158,
160, 165, 176, 191, 238, 337, 343, 350, 352, 353, 418, 419, 429, 440, 449, 450, 451,
453, 457, 476, 520, 679, 712, 715, 717, 719, 723, 724, 726, 728, 730, 731, 734, 738,
755, 779, 787, 789, 793, 794, 809, 813, 819, 820, 821, 860, 864, 870, 871, 878, 885,
931, 933, 937, 986, 987, 988, 989, 1023, 1028, 1094, 1109, 1110, 1225, 1254, 1634.
ümmet-i Musa: Hz. Musa’n�n ümmeti 1022.
V
v� (A.): Vah, yaz�k 981, 999, 1000.
v�cib (A.):Yap�lmas� gerekli olan 919.
va�det (A.): Birlik, bir ve tek olma 684, 1383, 1386, 1387, 1390, 1391.
v��id (A.): Tek, bir 1385.
va�idiyyet (A.): Tek olma, bir olma, teklik 1669, 1670.
287
va�y (A.): Bir fikrin veya bir emrin Allah (c.c.) taraf�ndan bir peygambere
bildirilmesi 66, 840.
v��i‘ (A.): Geçen, cereyan eden, meydana gelen 1509.
v��i‘ ol-: Meydana gelmek, olmak 1468, 1470, 1471, 1507, 1514.
var: Bulunan, mevcut, var 68, 72, 85, 131, 138, 203, 234, 262, 271, 276, 283,
303, 312, 319, 320, 321, 322, 326, 358, 376, 399, 401, 502, 504, 527, 535, 568, 581,
597, 611, 612, 614, 618, 726, 748, 855, 910, 958, 973, 1005, 1012, 1025, 1051, 1052,
1070, 1075, 1087, 1102, 1204, 1226, 1263, 1283, 1299, 1310, 1312, 1403, 1417,
1431, 1441, 1442, 1451, 1452, 1467, 1471, 1518, 1520, 1536, 1537, 1543, 1554,
1570, 1571, 1576, 1592, 1679, 1681, 1698, 1721, 1732.
var-: Gitmek, ula�mak, eri�mek, varmak 172, 252, 393, 544, 555, 560, 564,
576, 648, 673, 675, 751, 777, 852, 858, 1009, 1051, 1105, 1118, 1188, 1194, 1498,
1569, 1604, 1619, 1707.
vara� (A.): Kitap yapra��, iki sayfadan ibaret yaprak 6, 276.
va�f (A.): Bir �eyin ta��d��� hal ve s�fat, nitelik, özellik 498, 594, 628, 1045.
va��l, vasl (A): Eri�en, ula�an, kavu�an 24, 25, 26, 27, 104, 191, 997, 1707,
1708.
va l ol-: Kavu�mak, ula�mak 1461.
va l-� y�r: Sevgiliye kavu�an 85.
v�-veyl (A.): Yaz�k, eyvah 895.
vech(A.): Yüz, sebep, üslûp 278, 579, 659, 662.
ved�d (A.): Çok muhabbetli, çok �efkatli 370.
vel� (A.): Yücelik sahibi, ermi�, veli 226, 465, 470, 481, 1274, 1283, 1516.
ves�le (A.): Yol, vas�ta, sebep 1699.
v�r�n (F.): Kederli, üzgün 856.
vir�n (F.): Y�k�k, y�k�lm��, kederli
vir�n it-: Y�kmak 45.
vi��l (A.): Ula�ma 698, 1686, 1706.
vitr (A.): Tek, yaln�z 605, 1176, 1179.
vu�lat (A.): Bir �eye ula�ma, kavu�ma 681.
288
Y
yabra : Yaprak 271, 625.
ya�u (F.): Yahut 298, 299, 302, 374, 403, 543, 656, 657.
Ya�ya (A.): Hz. Yahya 207.
yak�n (A.): Kesin bigi, �üphesiz, tereddütsüz bilgi 14, 213, 219, 225, 258,
275, 299, 306, 337, 420.
y���t (A.): K�ymetli süs ta��, yakut434, 494, 497, 514.
y���t-u a�mer: K�rm�z� yakut 583, 587.
y�r(F.): Dost, seven, sevgili 1, 31, 38, 52, 75, 85, 91, 101, 13, 134, 187, 195,
221, 264, 271, 276, 277, 283, 291, 312, 358, 361, 364, 403, 467, 498, 508, 509, 535,
540, 557, 560, 564, 581, 594, 624, 631, 635, 654, 831, 847, 851, 887, 899, 947, 973,
1012, 1022, 1030, 1071, 1114, 1123, 1216, 1226, 1229, 1241, 1244, 1262, 1263,
1272, 1276, 1278, 1299, 1305, 1310, 1338, 1369, 1374, 1386, 1390, 1397, 1405,
1418, 1425, 1428, 1431, 1433, 1444, 1452, 1455, 1463, 1469, 1471, 1479, 1483,
1404, 1520, 1530, 1536, 1544, 1558, 1562, 1566, 1570, 1573, 1578, 1588, 1610,
1621, 1639, 1643, 1663, 1714, 1724.
y�r-� ercümend: �erefli, seçkin dost 1601
y�r ol-: Dost olmak 31.
yara�, yara :Haz�rl�k, levaz�m, teçhizat, silah 366, 998.
yara� it-: Haz�rl�k yapmak 673.
yara� ��l-: Haz�rl�k yapmak 9.
yar�n: Âhiret günü 453, 457, 811, 949, 1254.
yarl� a-: Ba���lamak 778, 779.
yaru�: yar�l�p aç�lm�� yer, çatlak, yar�k 125.
yavu: Zayi, kaybolmu�.
yavu ��l-: Kaybetmek yitirmek 911, 1206.
yeg: Daha iyi, üstün, efdal 830.
Yeh�di, Yeh�d (A.): Yahudi 157, 158, 731, 765, 900.
yellen-: Körük, yelpaze vb. �eylerle hava ak�m� meydana getirerek kendi
kendini serinletmek 426.
289
yimi�: A�açlarda vb. bitkilerde tohumu ta��yacak �ekilde meydana gelen
lezzetli tane, meyve 49, 64, 272, 288, 303, 478, 496, 635, 1322.
yet�m (A.): Babas� veya anas�- babas� ölmü� 977.
yidi: Yedi 53, 256, 289, 507, 508, 563, 575, 834, 1410, 1543.
yigirmi: Yirmi 123, 909, 911.
yigit: Yi�it, cesur 119, 346, 359, 382, 502, 857, 995, 1000, 1177, 1231, 1311,
1350, 1400, 1427, 1439, 1448, 1460, 1480, 1507, 1525, 1602, 1650.
yil: Yel, rüzgâr 924, 1169.
yir: Yer, arz, toprak 12, 32 89, 112, 125, 287, 341, 393, 567, 570, 572, 589,
607, 815, 966, 1011, 1083, 1093, 1212, 1281, 1296, 1405, 1419, 1452, 1454, 1543,
1554, 1690.
yir: Yer.
yir-i d�r: Uzak yer 1103.
yiryüzi: Yeryüzü, arz 32 83, 264, 1180.
yit-: 1.Kâfi gelmek, yeti�mek 288, 525, 864. 2. Ula�mak 1364, 1410.
yiti�-: Yeti�mek, ula�mak 97, 249.
yitür-: Ula�t�rmak, eri�tirmek 1082.
yiyni: Hafif, a��r olmayan 867.
yo : Mevcut olmayan, bulunmayan yok 1051.
yu-: Y�kamak, temizlemek 129.
yud-: Yutmak 1708.
yu�aru: Yukar� 19.
yum-: Kapamak398.
yurd�: ��ne deli�i 963.
Y�suf (A.): Hz. Yusuf 213.
yüce: Yüksek, de�erli, üstün 81, 312, 737, 935.
yücel-: Yükselmek, yüce bir hâle gelmek 1040.
yücelik: Yüce olma hâli 1039.
yürek: Kalp, yürek, ci�er 26, 936, 974.
yüz: Çehre, yüz 13, 30, 109, 131, 132, 137, 181, 320, 321, 612, 613, 623,
924, 956, 957, 983, 1003, 1069, 1129, 1198, 1199, 1306, 1386, 1388, 1422, 1457,
1489, 1563, 1567, 1575, 1586, 1617, 1655, 1667, 1690, 1709.
290
yüz: Yüz (Say� s�fat�) 326, 346, 574, 575, 576, 584, 596, 606, 611, 612, 613,
616, 617, 622, 800, 801, 835, 1253, 1349, 1357, 1546, 1614, 1712, 1724, 1734, 1735.
yüz-: Yüzmek 39.
Z
�a‘f (A.): Zay�fl�k, kuvvetsizlik, dayanamama 1503.
z�hid (A.): Çok, a��r� sofu 105.
ž�hir (A.): Aç�k, belli, meydanda, görünen 1151, 1713, 1714, 1716, 1717,
1719, 1722.
žahir (A.): Arka ç�kan, yard�mc� 152.
za�me (F.): Yara 1704.
za�met (A.): S�k�nt�, güçlük, eziyet.787.
�a‘if (A.): Zay�f, güçsüz, kuvvetsiz, takats�z 22, 792.
z��l (A.): Sona eren, geçen 1290, 1292.
�am�r (A.): �çyüz, kalp 87.
z�ni (A.): Zina eden 975.
z�r (F.): A�layan, inleyen898, 1002, 1022.
z�r eyle-: A�lamak 445.
z�r it-: �nlemek 968, 1018.
z�r ol-: A�lamak 23, 1163.
z�r� (F.): A�lay�p s�zlama 988, 1002.
žar�f(A): Zarafetli, güzel, nazik, ince nüktelerle konu�an 3, 642.
Zeb�n� (A.): Cehennemlikleri cehenneme atmak ile görevli melek 713, 960,
1012.
zebercedd (A.): Zümrütten daha aç�k ye�il olan ve zümrüt kadar de�eri
olmayan bir süs ta�� 147.
Zeb�r (A.): Hz. Davut’a nazil olan mukaddes kitap 735.
zehr (F.): Zehir 46.
Zehr�: Hz. Muhammed’in k�z� Hz. Fatma’n�n lakab� 482.
zehre (F.): Yi�itlik, cesaret 1409.
291
�ekeriy�: Zekeriya peygamber 707.
�el�l (A.): Hor, alçak, hakir 103, 183, 586, 1008, 1014, 1113, 1117, 1129,
1170, 1288.
zelle (A.): Sürçüp kayma 702.
Zemzem (A.): Mekke’de kutsal bir su 729.
zencir (F.): Zincir 77.
�erre (A.): Çok küçük parça 1360.
zevce (A.): Nikahl� kad�n, e� 482.
zevra� (A.): Mekke’de yap�lan zemzem �i�esi, zemzem ibri�i 1261.
zey (A.): Do�ruluktan ve haktan ayr�lma 1694, 1695.
zi- (A.): “Sahip” manas�na kelimelerin ba�lar�na getirerek birle�ikler yapar
21, 174, 353, 375, 454, 509, 627, 807, 831.
z�b� (F.): Güzel, süslü 212.
�ikr (A.): Anma, an�lma 37, 86, 423, 425, 427, 1319, 1492.
�ikr eyle-: Anmak 1324.
�ikr it-: Anmak 419, 422, 1230.
�ikr-i cennet: Cenneti anma 1305.
zin� (A.): Nikâhs�z olan kad�n ve erkek aras�ndaki ili�ki 1042, 1091.
zind�n (F.): Tutuklular�n hapsedildi�i kapal� ve karanl�k yer 1011, 1012,
1054, 1055, 1364.
zind�nc� (F.): Zindanda nöbet bekleyen kimse 1012.
zi�t (F.): Çirkin 1121, 1122, 1125, 1129, 1199.
zi�t� (F.): Çirkinlik 1123.
ziy�n (A.): Zarar.
ziy�n it-: Zarar etmek 448.
z�-fün�n (F.): Fen sahibi, bilgi sahibi 58, 74.
žuh�r (A.): Ortaya ç�kma, görünme, belirme.
žuh�r bul-: Belirmek, meydana gelmek1499, 1586, 1617, 1620.
žulm (A.): Eziyet, haks�zl�k, ac�mas�zl�k.
žulm eyle-: Haks�zl�k etmek, merhametsiz davranmak 979.
žulm it- Eziyet etmek, i�kence etmek 789, 901.
�ulmani (A.): Zulmetli 794.
292
žulmet (A.): Karanl�k 46, 105,737, 739, 1165, 1477, 1497, 1728.
zu‘m (A.): Bat�l zan, bo� inanç 1439.
züb�b (A.): Sinek 23.
züb�n (F.): Dil, lisan 1286.
zühd (A.): Her türlü zevke kar�� koyarak kendini ibadete verme 102, 1628.
zülf (F.): Sevgilinin saç�; yüzün iki yan�ndan sarkan saç lülesi 149.
�ülfi��r (A.): Hz. Muhammed (s.a.v.)’in Hz. Ali’ye arma�an etti�i ucu çatall�
k�l�ç 466, 467, 472, 480, 482, 483.
293
KAYNAKÇA
Abdülbaki, Muhammed Fuad, el- Mu’cemü’l- müfehres li-ayati’l-kur’an’l-
hakim, El-Mektebetül-�slamiyye, �stanbul 1982.
Baldemir, �sa, Vefat-� Nebî, Yay�nlanmam�� yüksek lisans tezi, �stanbul
1996.
Banarl�, Nihad Sami, Resimli Türk Edebiyat� Tarihi, C. 1 �stanbul 2001.
Cürcani, Seyyid �erif, Arapça- Türkçe Terimler Sözlü�ü, Bahar Yay�nlar�,
�stanbul 1997.
Çelebio�lu, Amil, Eski Türk Edebiyat� Ara�t�rmalar�, Milli E�itim
Bakanl��� Yay�nlar�: 3116, �stanbul, 1998.
Çelebio�lu, Amil, Eski Türk Edebiyat�nda Mesneviler, Kitabevi Yay�nlar�,
�stanbul 1999.
Devellio�lu, Ferit, Osmanl�ca Türkçe Ansiklopetik Lügat, Ayd�n Kitapevi
Yay�nlar�, Ankara, 1997.
Dilçin, Cem, Yeni Tarama Sözlü�ü, Türk Dil Kurumu Yay�nlar�: 503,
Ankara 1983.
Ergin, Muhammer, Türk Dil Bilgisi, Bayrak Yay�nlar�, �stanbul 2000.
Gülsevin, Gürer, Eski Anadolu Türkçesinde Ekler, Türk Dil Kurumu
Yay�nlar�: 673, Ankara 1997.
Korkamaz, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlü�ü, Türk Dil Kurumu
Yay�nlar�: 575, Ankara 1992.
Mi’rac Sempozyumu, Mal’ Hatun Dostluk ve Kültür Derne�i Kitaplar�
Dizisi 7, Seha Yay�nevi, Eski�ehir, 1995.
Mollaibrahimo�lu, Süleyman, Mi’rac Gerçe�i, �stanbul 1991.
294
Özdemir Hikmet, Mi’rac, Gonca Yay�nevi, �stanbul 1984.
Özkan, Mustafa Cilâü’l-Kulûb (Giri�, �nceleme, Metin, Sözlük), Üniversite
Yay�n No: 3612, �stanbul, 1990.
Özkan, Mustafa, Gülistan Tercümesi, Türk Dil Kurumu Yay�nlar� No: 562,
Ankara, 1993.
Özkan, Mustafa, Türk Dilinin Geli�me Alanlar� ve Eski Anadolu
Türkçesi, Filiz Kitapevi, �stanbul 2000.
Sami, �emseddin, Kamus-u Türkî, Enderun Kitapevi, �stanbul 1989.
Tan�klar�yla Tarama Sözlü�ü, Türk Dil Kurumu Yay�nlar�, Say�: 212/1-8,
Ankara 1977.
Timurta�, Faruk Kadri, Eski Türkiye Türkçesi (15. Yüzy�l), �stanbul
Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yay�nlar� No: 2157, Edebiyat Fakültesi Bas�mevi,
�stanbul 1977.
Türkçe Sözlük, Türk Dil Kurumu Yay�nlar�: 549, Ankara 1998.
Türkiye Diyanet Vakf� �slam Ansiklopedisi, �stanbul 1992, C. 6, s.356–
376.
Türkiye Diyanet Vakf� �slam Ansiklopedisi, �stanbul 1992, C. 6.
Yaz�r, Elmal�l� Hamdi, Kur’an-� Kerim ve Meal-i �erifi, Kitap Dünyas�
Yay�nevi, Konya 1993.
Yelten, Muhammet, Tarih-i �bn-i Kesir �ncelemesi 1. Cilt (Giri�-�nceleme-
Metin-Sözlük), Türk Dil Kurumu Yay�nlar�, Ankara 1998.
295
EKLER
296
top related