ciekawa chemia npp rozklad materialu - sp195.edupage.org · składnikami stosowanych na co dzie ń...
Post on 27-Feb-2019
212 Views
Preview:
TRANSCRIPT
2
Tabela 1. Rozkład materiału dostosowany do wariantu 1 + 2 + 1 szkolnego planu lekcji
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
1 1 Zajęcia wprowadzające
1 2 Czym się zajmuje
chemia?
1 3 1/1.1 Jak pracuje chemik? Świat substancji
1 4 2/1.2 Z czego jest zbudowany
otaczający nas świat? Świat substancji
1.1) opisuje właściwości substancji będących głównymi
składnikami stosowanych na co dzień produktów np. soli
kamiennej, cukru, mąki, wody, miedzi, żelaza; wykonuje
doświadczenia, w których bada właściwości wybranych
substancji;
1.2) przeprowadza obliczenia z wykorzystaniem pojęć; masa,
gęstość i objętość; 1.3) obserwuje mieszanie się substancji (...); tłumaczy, na
czym polega zjawisko (...) zmiany stanu skupienia (...)
1 5 3/1.3 Co można zrobić
z metalu? Świat substancji
1.5) klasyfikuje pierwiastki na metale i niemetale; odróżnia
metale od niemetali na podstawie ich właściwości
1 6 4/1.4
Dlaczego niektóre
metale ulegają
niszczeniu?
Świat substancji
4.7) opisuje rdzewienie żelaza i proponuje sposoby
zabezpieczania produktów zawierających w swoim składzie
żelazo przed rdzewieniem
3
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
1 7 5/1.5 Czy niemetale są
użyteczne? Świat substancji
1.5) klasyfikuje pierwiastki na metale i niemetale; odróżnia
metale od niemetali na podstawie ich właściwości;
1.3) obserwuje mieszanie się substancji (...); tłumaczy, na
czym polega zjawisko (...) zmiany stanu skupienia (...)
1 8 6/1.6 Czy substancje można
mieszać? Świat substancji
1.3) obserwuje mieszanie się substancji; (…) tłumaczy, na
czym polega zjawisko (…) rozpuszczania, mieszania;
1.7) opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych;
1.8) opisuje proste metody rozdziału mieszanin i wskazuje te
różnice między właściwościami fizycznymi składników
mieszaniny, które umożliwiają ich rozdzielanie; sporządza
mieszaniny i rozdziela je na składniki (np. wody i piasku, wody
i soli kamiennej, kredy i soli kamiennej, siarki i opiłków żelaza,
wody i oleju jadalnego, wody i atramentu)
1 9 7/1.7 Czy substancje można
przetwarzać? Świat substancji
3.1) opisuje różnice w przebiegu zjawiska fizycznego i reakcji
chemicznej; podaje przykłady zjawisk fizycznych i reakcji
chemicznych zachodzących w otoczeniu człowieka; planuje
i wykonuje doświadczenia ilustrujące zjawisko fizyczne
i reakcję chemiczną;
3.2) opisuje, na czym polega reakcja (...); wskazuje substraty
i produkty (...); obserwuje doświadczenia ilustrujące typy
reakcji i formułuje wnioski
1 10 Utrwalenie materiału / Świat substancji
4
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
Kontrola osiągnięć
uczniów
1 11 8/2.1 Od kiedy są znane
pierwiastki?
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
1.6) posługuje się symbolami (zna i stosuje do zapisywania
wzorów) pierwiastków H, O, N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg,
Fe, Zn, Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg
1 12 9/2.2 Z czego są zbudowane
substancje?
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
1.3) obserwuje mieszanie się substancji; opisuje ziarnistą
budowę materii; tłumaczy, na czym polega zjawisko dyfuzji,
rozpuszczania, mieszania (…); planuje doświadczenia
potwierdzające ziarnistość materii
1 13 10/2.3 Jak jest zbudowany
atom?
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
2.2) opisuje i charakteryzuje skład atomu (jądro: protony
i neutrony, elektrony); definiuje elektrony walencyjne;
2.3) ustala liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie
danego pierwiastka, gdy dana jest liczba atomowa i masowa
1 14 11/2.4
W jaki sposób
porządkuje się
pierwiastki?
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
2.1) odczytuje z układu okresowego podstawowe informacje
o pierwiastkach (symbol, nazwę, liczbę atomową, masę
atomową, rodzaj pierwiastka – metal lub niemetal);
2.4) wyjaśnia związek pomiędzy podobieństwem właściwości
pierwiastków zapisanych w tej samej grupie układu
okresowego (...)
5
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
1 15 12/2.5
Dlaczego masa
atomowa pierwiastka
ma wartość ułamkową?
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
2.5) definiuje pojęcie izotopu (…); wyjaśnia różnice w budowie
atomów izotopów wodoru;
2.6) definiuje pojęcie masy atomowej (średnia mas atomów
danego pierwiastka, z uwzględnieniem jego składu
izotopowego)
1 16 13/2.6 Dlaczego boimy się
promieniotwórczości?
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
2.5) (…) wymienia dziedziny życia, w których izotopy znalazły
zastosowanie (…)
1 17 14/2.7
Czy budowa atomu
pierwiastka ma związek
z jego położeniem
w układzie okresowym?
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
2.1) odczytuje z układu okresowego podstawowe informacje
o pierwiastkach (symbol, nazwę, liczbę atomową, masę
atomową, rodzaj pierwiastka – metal lub niemetal);
2.2) opisuje i charakteryzuje skład atomu (jądro: protony
i neutrony, elektrony); definiuje elektrony walencyjne;
2.3) ustala liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie
danego pierwiastka, gdy dana jest liczba atomowa i masowa
1 18 Utrwalenie materiału /
Kontrola osiągnięć
uczniów
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
6
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
1 19 15/3.1 W jaki sposób mogą się
łączyć atomy?
Łączenie się
atomów
2.8) opisuje rolę elektronów walencyjnych w łączeniu się
atomów;
2.10) definiuje pojęcie jonów i opisuje, jak powstają; zapisuje
elektronowo mechanizm powstawania jonów, na przykładzie
Na, Mg, Al, Cl, S;
opisuje powstawanie wiązania jonowego;
2.11) porównuje właściwości związków kowalencyjnych
i jonowych (stan skupienia, rozpuszczalność w wodzie,
temperatury topnienia i wrzenia)
1 20 16/3.2 W jaki sposób mogą się
łączyć atomy niemetali?
Łączenie się
atomów
2.7) opisuje, czym różni się atom od cząsteczki; interpretuje
zapisy H2, 2H, 2H2 itp.;
2.9) na przykładzie cząsteczek H2, Cl2, N2, CO2, H2O, HCl, NH3
opisuje powstawanie wiązań atomowych (kowalencyjnych);
zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne tych cząsteczek;
2.11) porównuje właściwości związków kowalencyjnych
i jonowych (stan skupienia, rozpuszczalność w wodzie,
temperatury topnienia i wrzenia);
2.13) rysuje wzór strukturalny cząsteczki związku
dwupierwiastkowego (o wiązaniach kowalencyjnych) (...)
1 21 17/3.3
W jaki sposób można
opisać budowę
cząsteczki?
Łączenie się
atomów
2.9) na przykładzie cząsteczek H2, Cl2, N2, CO2, H2O, HCl,
NH3; opisuje powstawanie wiązań atomowych
(kowalencyjnych); zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne
tych cząsteczek;
2.12) definiuje pojęcie wartościowości jako liczby wiązań, które
tworzy atom, łącząc się z atomami innych pierwiastków;
odczytuje z układu okresowego wartościowość maksymalną
dla pierwiastków grup: 1., 2., 13., 14., 15., 16. i 17. (względem
7
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
tlenu i wodoru);
2.14) ustala dla prostych związków dwupierwiastkowych, na
przykładzie tlenków: nazwę na podstawie wzoru
sumarycznego; wzór sumaryczny na podstawie nazwy; wzór
sumaryczny na podstawie wartościowości
1 22 18/3.4 Jaką masę ma
cząsteczka?
Łączenie się
atomów
3.4) oblicza masy cząsteczkowe prostych związków
chemicznych (…)
1 23 19/3.5 Jak zapisać przebieg
reakcji chemicznej?
Łączenie się
atomów
3.1) (...) podaje przykłady (...) reakcji chemicznych
zachodzących w otoczeniu człowieka; planuje i wykonuje
doświadczenia ilustrujące (...) reakcję chemiczną;
3.2) opisuje, na czym polega reakcja syntezy, analizy
i wymiany; podaje przykłady różnych typów reakcji i zapisuje
odpowiednie równania; wskazuje substraty i produkty; dobiera
współczynniki w równaniach reakcji chemicznych; obserwuje
doświadczenia ilustrujące typy reakcji i formułuje wnioski
1 24 20/3.6
Jakie prawa rządzą
reakcjami
chemicznymi?
Łączenie się
atomów
3.4) (…) dokonuje prostych obliczeń związanych
z zastosowaniem prawa stałości składu i prawa zachowania
masy
8
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
1 25 Utrwalenie materiału /
Kontrola osiągnięć
uczniów
Łączenie się
atomów
1 26 21/4.1 Powietrze – substancja
czy mieszanina?
Gazy i ich
mieszaniny
4.1) wykonuje lub obserwuje doświadczenie potwierdzające, że
powietrze jest mieszaniną; opisuje skład i właściwości
powietrza;
4.10) wymienia źródła, rodzaje (...) zanieczyszczeń powietrza
(…)
1 27 22/4.2 Dlaczego bez tlenu nie
byłoby życia na Ziemi?
Gazy i ich
mieszaniny
4.2) opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (...) tlenu, (...)
odczytuje z układu okresowego pierwiastków i innych źródeł
wiedzy informacje o (...) tlenie (...); planuje i wykonuje
doświadczenia dotyczące badania właściwości wymienionych
gazów;
4.4) pisze równania reakcji otrzymywania: tlenu,(...) (np.
rozkład wody pod wpływem prądu elektrycznego...);
4.6) opisuje obieg tlenu w przyrodzie
1 28 23/4.3 Co to są tlenki? Gazy i ich
mieszaniny
3.3) definiuje pojęcia: reakcje egzoenergetyczne (jako reakcje,
którym towarzyszy wydzielanie się energii do otoczenia, np.
procesy spalania) i reakcje endoenergetyczne (do przebiegu
których energia musi być dostarczona, np. procesy rozkładu –
pieczenie ciasta);
4.4) pisze równania reakcji otrzymywania: (...) tlenku węgla(IV)
(... spalanie węgla);
9
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
4.8) wymienia zastosowania tlenków wapnia, żelaza, glinu
1 29 24/4.4 Co wiemy o innych
składnikach powietrza?
Gazy i ich
mieszaniny
4.2) opisuje właściwości fizyczne i chemiczne azotu (…);
odczytuje z układu okresowego pierwiastków i innych źródeł
wiedzy informacje o azocie (…); planuje i wykonuje
doświadczenia dotyczące badania właściwości wymienionych
gazów;
4.3) wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało
aktywne chemicznie; wymienia ich zastosowania
1 30 25/4.5
Dwutlenek węgla –
pożyteczny czy
szkodliwy?
Gazy i ich
mieszaniny
4.2) opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (...) tlenku węgla
(IV); (…) planuje i wykonuje doświadczenia dotyczące badania
właściwości wymienionych gazów;
4.9) planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające wykryć CO2 w powietrzu wydychanym z płuc
10
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
1 31 26/4.6 Który gaz ma
najmniejszą gęstość?
Gazy i ich
mieszaniny
4.2) opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (...) wodoru(…);
odczytuje z układu okresowego pierwiastków i innych źródeł
wiedzy informacje o (…) wodorze; planuje i wykonuje
doświadczenia dotyczące badania właściwości wymienionych
gazów
1 32 27/4.7
Czy powietrze, którym
oddychamy, jest
czyste?
Gazy i ich
mieszaniny
4.5) opisuje, na czym polega powstawanie dziury ozonowej;
proponuje sposoby zapobiegania jej powiększaniu;
4.10) wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń
powietrza; planuje sposób postępowania pozwalający chronić powietrze przed zanieczyszczeniami
1 33 Utrwalenie materiału /
Kontrola osiągnięć
uczniów
Gazy i ich
mieszaniny
2 34–35 Powtórzenie materiału
z kl. 1.
2 36 Powtórzenie materiału
z kl. 1. / test
diagnozujący
2 37 1/5.1 Czy można żyć bez
wody?
Woda i roztwory
wodne
5.1) bada zdolność do rozpuszczania się różnych substancji
w wodzie
11
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
2 38 2/5.2
Czy wszystkie
substancje można
rozpuścić w wodzie?
Woda i roztwory
wodne
5.1) bada zdolność do rozpuszczania się różnych substancji
w wodzie;
5.2) opisuje budowę cząsteczki wody; wyjaśnia, dlaczego
woda dla jednych substancji jest rozpuszczalnikiem, a dla
innych nie; podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się
w wodzie, tworząc roztwory właściwe; podaje przykłady
substancji, które nie rozpuszczają się w wodzie, tworząc
koloidy i zawiesiny;
5.3) planuje i wykonuje doświadczenia wykazujące wpływ
różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji
stałych w wodzie
2 39 3/5.3
Jakie czynniki wpływają
na rozpuszczanie się
substancji w wodzie?
Woda i roztwory
wodne
5.3) planuje i wykonuje doświadczenia wykazujące wpływ
różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji
stałych w wodzie;
5.4) opisuje różnice pomiędzy roztworem rozcieńczonym,
stężonym, nasyconym i nienasyconym;
5.5) odczytuje rozpuszczalność substancji z wykresu jej
rozpuszczalności; oblicza ilość substancji, którą można
rozpuścić w określonej ilości wody w podanej temperaturze;
5.6) prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: (...) masa
substancji, masa rozpuszczalnika, masa roztworu (...)
2 40 Utrwalenie materiału Woda i roztwory
wodne
12
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
2 41 4/5.4
Jak można określić
zawartość substancji
rozpuszczonej
w roztworze?
Woda i roztwory
wodne
5.6) prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: stężenie
procentowe, masa substancji, masa rozpuszczalnika, masa
roztworu, gęstość; oblicza stężenie procentowe roztworu
nasyconego w danej temperaturze (z wykorzystaniem wykresu
rozpuszczalności)
2 42 5/5.5
Jak można zmieniać
stężenie procentowe
roztworu?
Woda i roztwory
wodne
5.6) prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: stężenie
procentowe, masa substancji, masa rozpuszczalnika, masa
roztworu, gęstość; oblicza stężenie procentowe roztworu
nasyconego w danej temperaturze (z wykorzystaniem wykresu
rozpuszczalności)
2 43 6/5.6 Czy wody rzek, jezior
i mórz są czyste?
Woda i roztwory
wodne 5.7) proponuje sposoby racjonalnego gospodarowania wodą
2 44–46
Utrwalenie materiału
(przynajmniej 2 godziny
na rozwiązywanie zadań
– obliczanie stężeń)
Woda i roztwory
wodne
2 47–48 Kontrola osiągnięć
uczniów
Woda i roztwory
wodne
13
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
2 49 7/6.1 W jaki sposób woda
działa na tlenki metali?
Wodorotlenki
a zasady
6.1) definiuje pojęcia: wodorotlenku (…); rozróżnia pojęcia
wodorotlenek i zasada; zapisuje wzory sumaryczne
najprostszych wodorotlenków: NaOH, KOH, Ca(OH)2, Al(OH)3
(…);
6.2) opisuje budowę wodorotlenków (…);
6.3) planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których
można otrzymać wodorotlenek (...) (np. NaOH, Ca(OH)2,
Al(OH)3...); zapisuje odpowiednie równania reakcji;
6.6) wskazuje na zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny,
wskaźnika uniwersalnego); rozróżnia doświadczalnie (...)
zasady za pomocą wskaźników
2 50 8/6.2 Czy metale mogą
reagować z wodą?
Wodorotlenki
a zasady
6.3) planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których
można otrzymać wodorotlenek (…) (np. NaOH, Ca(OH)2,
Al(OH)3...); zapisuje odpowiednie równania reakcji
2 51 Utrwalenie wiadomości Wodorotlenki
a zasady
2 52 9/6.3
Jakie właściwości
i zastosowanie mają
wodorotlenki?
Wodorotlenki
a zasady
6.4) opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania
niektórych wodorotlenków (…)
2 53 10/6.4
Dlaczego zasady
powodują zmianę barwy
wskaźników?
Wodorotlenki
a zasady
6.1) (…); rozróżnia pojęcia wodorotlenek i zasada; (…);
6.5) wyjaśnia, na czym polega dysocjacja elektrolityczna zasad
(…); zapisuje równania dysocjacji elektrolitycznej zasad (…);
definiuje (…) zasady (zgodnie z teorią Arrheniusa);
14
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
6.6) wskazuje na zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny,
wskaźnika
uniwersalnego); rozróżnia doświadczalnie (...) zasady za
pomocą wskaźników
2 54–55 Utrwalenie materiału Wodorotlenki
a zasady
2 56–57 Kontrola osiągnięć
uczniów
Wodorotlenki
a zasady
2 58 11/7.1 Czy woda reaguje
z tlenkami niemetali? Kwasy
6.3) planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których
można otrzymać (…) kwas (…) tlenowy (np. … H2SO3);
zapisuje odpowiednie równania reakcji;
6.4) opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania
niektórych (…) kwasów
2 59 12/7.2
Jak są zbudowane
cząsteczki kwasów
tlenowych?
Kwasy
6.1) definiuje pojęcia: (...) kwasu; (…); zapisuje wzory
sumaryczne najprostszych (…) kwasów: (…) H2SO4, H2SO3,
HNO3, H2CO3, H3PO4 (…);
6.2) opisuje budowę (…) kwasów
2 60 13/7.3 Czy istnieją kwasy
beztlenowe? Kwasy
6.1) definiuje pojęcia: (...) kwasu; (...); zapisuje wzory
sumaryczne najprostszych (...) kwasów: HCl (...), H2S;
6.2) opisuje budowę kwasów;
6.3) planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których
można otrzymać (...) kwas beztlenowy (...) (np.... HCl...);
zapisuje odpowiednie równania reakcji
15
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
2 61 Utrwalenie materiału Kwasy
2 62 14/7.4 Jakie właściwości mają
kwasy? Kwasy
6.1) definiuje pojęcia: (...) kwasu; (…);
6.5) wyjaśnia, na czym polega dysocjacja elektrolityczna (…)
kwasów;
zapisuje równania dysocjacji elektrolitycznej (…) kwasów;
definiuje kwasy (…) (zgodnie z teorią Arrheniusa);
6.6) wskazuje na zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny,
wskaźnika uniwersalnego); rozróżnia doświadczalnie kwasy
(...) za pomocą wskaźników
2 63 15/7.5 pH – co to oznacza? Kwasy
6.6) wskazuje na zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny,
wskaźnika uniwersalnego); rozróżnia doświadczalnie kwasy
i zasady za pomocą wskaźników;
6.7) wymienia rodzaje odczynu roztworu i przyczyny odczynu
kwasowego, zasadowego i obojętnego;
6.8) interpretuje wartość pH w ujęciu jakościowym (odczyn
kwasowy, zasadowy, obojętny); wykonuje doświadczenie,
które pozwoli zbadać pH produktów występujących w życiu
codziennym człowieka (żywność, środki czystości itp.)
2 64 Utrwalenie materiału Kwasy
2 65 16/7.6 Jakie zastosowanie
mają kwasy? Kwasy
6.4) opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania
niektórych (…) kwasów
16
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
2 66 17/7.7 Skąd się biorą kwaśne
opady? Kwasy
6.9) analizuje proces powstawania kwaśnych opadów i skutki
ich działania; proponuje sposoby ograniczające ich
powstawanie
2 67–68 Utrwalenie materiału Kwasy
2 69–70 Kontrola osiągnięć
uczniów Kwasy
2 71 18/8.1 Czy kwasy można
zobojętnić? Sole
7.1) wykonuje doświadczenie i wyjaśnia przebieg reakcji
zobojętniania
(np. HCl + NaOH);
7.2) pisze wzory sumaryczne soli: chlorków, siarczanów(VI),
azotanów(V), węglanów, fosforanów(V), siarczków; tworzy
nazwy soli na podstawie wzorów i odwrotnie;
7.4) pisze równania reakcji otrzymywania soli (reakcje: kwas +
wodorotlenek metalu...)
2 72 19/8.2
Jak są zbudowane sole
i jak się tworzy ich
nazwy?
Sole
7.2) pisze wzory sumaryczne soli: chlorków, siarczanów(VI),
azotanów(V), węglanów, fosforanów(V), siarczków; tworzy
nazwy soli na podstawie wzorów i odwrotnie
2 73 Utrwalenie materiału Sole
2 74 20/8.3 Co się dzieje z solami Sole 7.3) pisze równania reakcji dysocjacji elektrolitycznej
17
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
w wodzie? wybranych soli
2 75 21/8.4
Czy tlenki reagują
z kwasami
i z zasadami?
Sole
7.4) pisze równania reakcji otrzymywania soli (reakcje: (…),
kwas + tlenek metalu (...) wodorotlenek metalu + tlenek
niemetalu)
2 76 22/8.5
Czy są znane inne
metody otrzymywania
soli?
Sole 7.4) pisze równania reakcji otrzymywania soli (reakcje (...)
kwas + metal (...)
2 77 Utrwalenie materiału Sole
2 78 23/8.6
Czy wszystkie sole
są rozpuszczalne
w wodzie?
Sole
7.5) wyjaśnia pojęcie reakcji strąceniowej; projektuje
i wykonuje doświadczenie pozwalające otrzymywać sole
w reakcjach strąceniowych, pisze odpowiednie równania
reakcji w sposób cząsteczkowy i jonowy; na podstawie tabeli
rozpuszczalności soli i wodorotlenków wnioskuje o wyniku
reakcji strąceniowej
2 79 24/8.7
Jak przebiegają reakcje
soli z zasadami
i z kwasami?
Sole
7.5) wyjaśnia pojęcie reakcji strąceniowej; projektuje
i wykonuje doświadczenie pozwalające otrzymywać sole
w reakcjach strąceniowych, pisze odpowiednie równania
reakcji w sposób cząsteczkowy i jonowy; na podstawie tabeli
rozpuszczalności soli i wodorotlenków wnioskuje o wyniku
reakcji strąceniowej
2 80 Utrwalenie materiału Sole
18
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
2 81 25/8.8 Jakie funkcje pełnią
sole w życiu człowieka? Sole
7.6) wymienia zastosowania najważniejszych soli: węglanów,
azotanów(V), siarczanów(VI), fosforanów(V) i chlorków
2 82 26/8.9
Które sole mają
zastosowanie
w budownictwie?
Sole 7.6) wymienia zastosowania najważniejszych soli: węglanów,
azotanów(V), siarczanów(VI), fosforanów(V) i chlorków
2 83–84
Utrwalenie materiału (2
godziny na ćwiczenie
umiejętności pisania
równań reakcji
chemicznych)
Sole
2 85–86 Kontrola osiągnięć
uczniów Sole
2 87–93 Godziny do dyspozycji
nauczyciela
3 94 Powtórzenie materiału
z kl. 2.
3 95 Powtórzenie materiału
z kl. 2. / test
diagnozujący
19
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
3 96 1/9.1
Jaka jest przyczyna
dużej różnorodności
związków
organicznych?
Węglowodory
8.1) wymienia naturalne źródła węglowodorów;
8.2) definiuje pojęcia: węglowodory nasycone (...);
8.3) tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na
podstawie wzorów trzech kolejnych alkanów) i układa wzór
sumaryczny alkanu o podanej liczbie atomów węgla; rysuje
wzory strukturalne i półstrukturalne alkanów
3 97 2/9.2
Jakie właściwości mają
węglowodory
nasycone?
Węglowodory
8.4) obserwuje i opisuje właściwości fizyczne i chemiczne
(reakcje spalania) alkanów na przykładzie metanu i etanu;
8.5) wyjaśnia zależność pomiędzy długością łańcucha
węglowego a stanem skupienia alkanu
3 98 Utrwalenie materiału Węglowodory
20
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
3 99 3/9.3
Czy istnieją
węglowodory
nienasycone?
Węglowodory
8.2) definiuje pojęcia: węglowodory (…) nienasycone;
8.6) podaje wzory ogólne szeregów homologicznych alkenów
(…); podaje zasady tworzenia nazw alkenów (…) w oparciu
o nazwy alkanów;
8.7) opisuje właściwości (spalanie, przyłączanie bromu
i wodoru) oraz zastosowania etenu (...);
8.8) projektuje doświadczenie pozwalające odróżnić węglowodory nasycone od nienasyconych;
8.9) zapisuje równanie reakcji polimeryzacji etenu; opisuje
właściwości i zastosowania polietylenu
3 100 4/9.4
Czy między dwoma
atomami węgla mogą
się tworzyć więcej niż
dwa wiązania?
Węglowodory
8.1) wymienia naturalne źródła węglowodorów;
8.6) podaje wzory ogólne szeregów homologicznych (…)
alkinów; podaje zasady tworzenia nazw (…) alkinów w oparciu
o nazwy alkanów;
8.7) opisuje właściwości (spalanie, przyłączanie bromu
i wodoru) oraz zastosowania (...) etynu;
8.8) projektuje doświadczenie pozwalające odróżnić węglowodory nasycone od nienasyconych
3 101 Utrwalenie materiału Węglowodory
3 102 Kontrola osiągnięć Węglowodory
21
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
uczniów
3 103 5/10.1
Jaki związek chemiczny
tworzy się podczas
fermentacji soków
owocowych?
Pochodne
węglowodorów
9.1) tworzy nazwy prostych alkoholi i pisze ich wzory
sumaryczne i strukturalne;
9.2) bada właściwości etanolu; opisuje właściwości
i zastosowania metanolu i etanolu; zapisuje równania reakcji
spalania metanolu i etanolu; opisuje negatywne skutki
działania alkoholu etylowego na organizm ludzki;
9.3) zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny glicerolu; bada
i opisuje właściwości glicerolu; wymienia jego zastosowania
3 104 6/10.2 W jaki sposób powstaje
kwas octowy?
Pochodne
węglowodorów
9.4) podaje przykłady kwasów organicznych występujących
w przyrodzie i wymienia ich zastosowania; pisze wzory
prostych kwasów karboksylowych i podaje ich nazwy
zwyczajowe i systematyczne;
9.5) bada i opisuje właściwości kwasu octowego (reakcja
dysocjacji elektrolitycznej, reakcja z zasadami, metalami
i tlenkami metali)
3 105 7/10.3
Czy wszystkie kwasy
karboksylowe są
cieczami?
Pochodne
węglowodorów
9.8) podaje nazwy wyższych kwasów karboksylowych
nasyconych (palmitynowy, stearynowy) i nienasyconych
(oleinowy) i zapisuje ich wzory;
9.9) opisuje właściwości długołańcuchowych kwasów
karboksylowych; projektuje doświadczenie, które pozwoli
odróżnić kwas oleinowy od palmitynowego lub stearynowego
3 106 8/10.4
Jakie zastosowanie
mają sole kwasów
karboksylowych?
Pochodne
węglowodorów
9.4) podaje przykłady kwasów organicznych (…) wymienia ich
zastosowania; (…)
22
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
3 107 Utrwalenie materiału Pochodne
węglowodorów
3 108 9/10.5 Co tak ładnie pachnie? Pochodne
węglowodorów
9.6) wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji; zapisuje
równania reakcji pomiędzy prostymi kwasami karboksylowymi
i alkoholami jednowodorotlenowymi; tworzy nazwy estrów
pochodzących od podanych nazw kwasów i alkoholi; planuje
i wykonuje doświadczenie pozwalające otrzymać ester
o podanej nazwie;
9.7) opisuje właściwości estrów w aspekcie ich zastosowań
3 109 10/10.6
Czy są znane inne
pochodne
węglowodorów?
Pochodne
węglowodorów
9.11) opisuje budowę i właściwości fizyczne i chemiczne
pochodnych węglowodorów zawierających azot na przykładzie
amin (metyloaminy) i aminokwasów (glicyny)
3 110 Utrwalenie materiału Pochodne
węglowodorów
3 111 Kontrola osiągnięć
uczniów
Pochodne
węglowodorów
3 112 11/11.1 Dlaczego zimą jemy
więcej tłuszczów?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.10) klasyfikuje tłuszcze pod względem pochodzenia, stanu
skupienia i charakteru chemicznego; opisuje właściwości
fizyczne tłuszczów; projektuje doświadczenie pozwalające
23
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
odróżnić tłuszcz nienasycony od nasyconego
3 113 12/11.2 W jaki sposób przerabia
się tłuszcze?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.10) klasyfikuje tłuszcze pod względem pochodzenia, stanu
skupienia i charakteru chemicznego; opisuje właściwości
fizyczne tłuszczów; projektuje doświadczenie pozwalające
odróżnić tłuszcz nienasycony od nasyconego
3 114 13/11.3
Jakie związki chemiczne
są budulcem naszego
organizmu?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.12) wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład
cząsteczek białek; definiuje białka jako związki powstające
z aminokwasów
3 115 14/11.4 Jakie właściwości mają
białka?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.13) bada zachowanie się białka pod wpływem ogrzewania,
stężonego etanolu, kwasów i zasad, soli metali ciężkich (np.
CuSO4) i soli kuchennej; opisuje różnice w przebiegu
denaturacji i koagulacji białek; wylicza czynniki, które wywołują
te procesy; wykrywa obecność białka w różnych produktach
spożywczych
3 116 Utrwalenie materiału
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
3 117 15/11.5 Dlaczego owoce są
słodkie?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.14) wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład
cząsteczek cukrów; dokonuje podziału cukrów na proste
i złożone;
24
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
9.15) podaje wzór sumaryczny glukozy i fruktozy; bada
i opisuje właściwości fizyczne glukozy; wskazuje na jej
zastosowania
3 118 16/11.6 Jakim cukrem słodzimy
herbatę?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.16) podaje wzór sumaryczny sacharozy; bada i opisuje
właściwości fizyczne sacharozy; wskazuje na jej zastosowania;
zapisuje równanie reakcji sacharozy z wodą (za pomocą
wzorów sumarycznych)
3 119 17/11.7 Czy wszystkie cukry są
słodkie?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.17) opisuje występowanie skrobi (…) w przyrodzie; podaje
wzory sumaryczne tych związków; wymienia różnice w ich
właściwościach; opisuje znaczenie i zastosowania tych cukrów;
wykrywa obecność skrobi w różnych produktach spożywczych
3 120 18/11.8 Czy drewno może
zawierać cukier?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.17) opisuje występowanie (…) celulozy w przyrodzie; podaje
wzory sumaryczne tych związków; wymienia różnice w ich
właściwościach; opisuje znaczenie i zastosowania tych cukrów
(…)
3 121 Utrwalenie materiału
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
3 122 19/11.9
Czym się różnią włókna
białkowe od
celulozowych?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.17) opisuje występowanie skrobi i celulozy w przyrodzie; (…);
wymienia różnice w ich właściwościach; opisuje znaczenie
i zastosowania tych cukrów; (…)
25
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału
Temat Dział Temat z podstawy programowej
3 123 20/11.10
Jakie substancje
dodatkowe znajdują się
w żywności?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
6.4) opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania
niektórych (…) kwasów;
7.6) wymienia zastosowania (…) soli:(…);
9.4) podaje przykłady kwasów organicznych (...) i wymienia ich
zastosowania;
9.16) (...) sacharozy; (...) wskazuje na jej zastosowania; (…)
3 124 21/11.11
Jak działają niektóre
substancje na organizm
człowieka?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.2) (…) opisuje negatywne skutki działania alkoholu
etylowego na organizm ludzki
3 125 Utrwalenie materiału
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
3 126 Kontrola osiągnięć
uczniów
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
3 127–130 Godziny do dyspozycji
nauczyciela
26
Tabela 2. Rozkład materiału dostosowany do wariantu 2 + 1 + 1 szkolnego planu lekcji
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
1 1 Zajęcia wprowadzające
1 2 Czym się zajmuje
chemia?
1 3 1/1.1 Jak pracuje chemik? Świat substancji
1 4 2/1.2 Z czego jest zbudowany
otaczający nas świat? Świat substancji
1.1) opisuje właściwości substancji będących głównymi
składnikami stosowanych na co dzień produktów np. soli
kamiennej, cukru, mąki, wody, miedzi, żelaza; wykonuje
doświadczenia, w których bada właściwości wybranych
substancji;
1.2) przeprowadza obliczenia z wykorzystaniem pojęć; masa,
gęstość i objętość; 1.3) obserwuje mieszanie się substancji (...); tłumaczy, na
czym polega zjawisko (...) zmiany stanu skupienia (...)
1 5 3/1.3 Co można zrobić
z metalu? Świat substancji
1.5) klasyfikuje pierwiastki na metale i niemetale; odróżnia
metale od niemetali na podstawie ich właściwości
1 6 4/1.4
Dlaczego niektóre
metale ulegają
niszczeniu?
Świat substancji
4.7) opisuje rdzewienie żelaza i proponuje sposoby
zabezpieczania produktów zawierających w swoim składzie
żelazo przed rdzewieniem
1 7 5/1.5 Czy niemetale są
użyteczne? Świat substancji
1.5) klasyfikuje pierwiastki na metale i niemetale; odróżnia
metale od niemetali na podstawie ich właściwości;
1.3) obserwuje mieszanie się substancji (...); tłumaczy, na
27
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
czym polega zjawisko (...) zmiany stanu skupienia (...)
1 8 6/1.6 Czy substancje można
mieszać? Świat substancji
1.3) obserwuje mieszanie się substancji; (…) tłumaczy, na
czym polega zjawisko (…) rozpuszczania, mieszania;
1.7) opisuje cechy mieszanin jednorodnych i niejednorodnych;
1.8) opisuje proste metody rozdziału mieszanin i wskazuje te
różnice między właściwościami fizycznymi składników
mieszaniny, które umożliwiają ich rozdzielanie; sporządza
mieszaniny i rozdziela je na składniki (np. wody i piasku, wody
i soli kamiennej, kredy i soli kamiennej, siarki i opiłków żelaza,
wody i oleju jadalnego, wody i atramentu)
1 9 7/1.7 Czy substancje można
przetwarzać? Świat substancji
3.1) opisuje różnice w przebiegu zjawiska fizycznego i reakcji
chemicznej; podaje przykłady zjawisk fizycznych i reakcji
chemicznych zachodzących w otoczeniu człowieka; planuje
i wykonuje doświadczenia ilustrujące zjawisko fizyczne
i reakcję chemiczną;
3.2) opisuje, na czym polega reakcja (...); wskazuje substraty
i produkty (...); obserwuje doświadczenia ilustrujące typy
reakcji i formułuje wnioski
1 10
Utrwalenie materiału /
Kontrola osiągnięć
uczniów
Świat substancji
28
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
1 11 8/2.1 Od kiedy są znane
pierwiastki?
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
1.6) posługuje się symbolami (zna i stosuje do zapisywania
wzorów) pierwiastków H, O, N, Cl, S, C, P, Si, Na, K, Ca, Mg,
Fe, Zn, Cu, Al, Pb, Sn, Ag, Hg
1 12 9/2.2 Z czego są zbudowane
substancje?
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
1.3) obserwuje mieszanie się substancji; opisuje ziarnistą
budowę materii; tłumaczy, na czym polega zjawisko dyfuzji,
rozpuszczania, mieszania (…); planuje doświadczenia
potwierdzające ziarnistość materii
1 13 10/2.3 Jak jest zbudowany
atom?
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
2.2) opisuje i charakteryzuje skład atomu (jądro: protony
i neutrony, elektrony); definiuje elektrony walencyjne;
2.3) ustala liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie
danego pierwiastka, gdy dana jest liczba atomowa i masowa
1 14 11/2.4
W jaki sposób
porządkuje się
pierwiastki?
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
2.1) odczytuje z układu okresowego podstawowe informacje
o pierwiastkach (symbol, nazwę, liczbę atomową, masę
atomową, rodzaj pierwiastka – metal lub niemetal);
2.4) wyjaśnia związek pomiędzy podobieństwem właściwości
pierwiastków zapisanych w tej samej grupie układu
okresowego (...)
1 15 12/2.5
Dlaczego masa
atomowa pierwiastka
ma wartość ułamkową?
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
2.5) definiuje pojęcie izotopu (…); wyjaśnia różnice w budowie
atomów izotopów wodoru;
2.6) definiuje pojęcie masy atomowej (średnia mas atomów
danego pierwiastka, z uwzględnieniem jego składu
izotopowego)
29
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
1 16 13/2.6 Dlaczego boimy się
promieniotwórczości?
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
2.5) (…) wymienia dziedziny życia, w których izotopy znalazły
zastosowanie (…)
1 17 14/2.7
Czy budowa atomu
pierwiastka ma związek
z jego położeniem
w układzie okresowym?
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
2.1) odczytuje z układu okresowego podstawowe informacje
o pierwiastkach (symbol, nazwę, liczbę atomową, masę
atomową, rodzaj pierwiastka – metal lub niemetal);
2.2) opisuje i charakteryzuje skład atomu (jądro: protony
i neutrony, elektrony); definiuje elektrony walencyjne;
2.3) ustala liczbę protonów, elektronów i neutronów w atomie
danego pierwiastka, gdy dana jest liczba atomowa i masowa
1 18
Utrwalenie materiału /
Kontrola osiągnięć
uczniów
Budowa atomu
a układ
okresowy
pierwiastków
chemicznych
1 19 15/3.1 W jaki sposób mogą się
łączyć atomy?
Łączenie się
atomów
2.8) opisuje rolę elektronów walencyjnych w łączeniu się
atomów;
2.10) definiuje pojęcie jonów i opisuje, jak powstają; zapisuje
elektronowo mechanizm powstawania jonów, na przykładzie
Na, Mg, Al, Cl, S; opisuje powstawanie wiązania jonowego;
2.11) porównuje właściwości związków kowalencyjnych
i jonowych (stan skupienia, rozpuszczalność w wodzie,
temperatury topnienia i wrzenia)
1 20 16/3.2 W jaki sposób mogą się Łączenie się 2.7) opisuje, czym różni się atom od cząsteczki; interpretuje
30
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
łączyć atomy niemetali? atomów zapisy H2, 2H, 2H2 itp.;
2.9) na przykładzie cząsteczek H2, Cl2, N2, CO2, H2O, HCl, NH3
opisuje powstawanie wiązań atomowych (kowalencyjnych);
zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne tych cząsteczek;
2.11) porównuje właściwości związków kowalencyjnych
i jonowych (stan skupienia, rozpuszczalność w wodzie,
temperatury topnienia i wrzenia);
2.13) rysuje wzór strukturalny cząsteczki związku
dwupierwiastkowego (o wiązaniach kowalencyjnych) (...)
1 21 17/3.3
W jaki sposób można
opisać budowę
cząsteczki?
Łączenie się
atomów
2.9) na przykładzie cząsteczek H2, Cl2, N2, CO2, H2O, HCl, NH3
opisuje powstawanie wiązań atomowych (kowalencyjnych);
zapisuje wzory sumaryczne i strukturalne tych cząsteczek;
2.12) definiuje pojęcie wartościowości jako liczby wiązań, które
tworzy atom, łącząc się z atomami innych pierwiastków;
odczytuje z układu okresowego wartościowość maksymalną
dla pierwiastków grup: 1., 2., 13., 14., 15., 16. i 17. (względem
tlenu i wodoru);
2.14) ustala dla prostych związków dwupierwiastkowych, na
przykładzie tlenków: nazwę na podstawie wzoru
sumarycznego; wzór sumaryczny na podstawie nazwy; wzór
sumaryczny na podstawie wartościowości
1 22 18/3.4 Jaką masę ma
cząsteczka?
Łączenie się
atomów
3.4) oblicza masy cząsteczkowe prostych związków
chemicznych (…)
31
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
1 23 19/3.5 Jak zapisać przebieg
reakcji chemicznej?
Łączenie się
atomów
3.1) (...) podaje przykłady (...) reakcji chemicznych
zachodzących w otoczeniu człowieka; planuje i wykonuje
doświadczenia ilustrujące (...) reakcję chemiczną;
3.2) opisuje, na czym polega reakcja syntezy, analizy
i wymiany; podaje przykłady różnych typów reakcji i zapisuje
odpowiednie równania; wskazuje substraty i produkty; dobiera
współczynniki w równaniach reakcji chemicznych; obserwuje
doświadczenia ilustrujące typy reakcji i formułuje wnioski
1 24 20/3.6
Jakie prawa rządzą
reakcjami
chemicznymi?
Łączenie się
atomów
3.4) (…) dokonuje prostych obliczeń związanych
z zastosowaniem prawa stałości składu i prawa zachowania
masy
1 25
Utrwalenie materiału /
Kontrola osiągnięć
uczniów
Łączenie się
atomów
1 26 21/4.1 Powietrze – substancja
czy mieszanina?
Gazy i ich
mieszaniny
4.1) wykonuje lub obserwuje doświadczenie potwierdzające, że
powietrze jest mieszaniną; opisuje skład i właściwości
powietrza;
4.10) wymienia źródła, rodzaje (...) zanieczyszczeń powietrza
(…)
1 27 22/4.2 Dlaczego bez tlenu nie
byłoby życia na Ziemi?
Gazy i ich
mieszaniny
4.2) opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (...) tlenu, (...)
odczytuje z układu okresowego pierwiastków i innych źródeł
wiedzy informacje o (...) tlenie (...); planuje i wykonuje
doświadczenia dotyczące badania właściwości wymienionych
gazów;
4.4) pisze równania reakcji otrzymywania: tlenu,(...) (np.
rozkład wody pod wpływem prądu elektrycznego...);
32
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
4.6) opisuje obieg tlenu w przyrodzie
1 28 23/4.3 Co to są tlenki? Gazy i ich
mieszaniny
3.3) definiuje pojęcia: reakcje egzoenergetyczne (jako reakcje,
którym towarzyszy wydzielanie się energii do otoczenia, np.
procesy spalania) i reakcje endoenergetyczne (do przebiegu
których energia musi być dostarczona, np. procesy rozkładu –
pieczenie ciasta);
4.4) pisze równania reakcji otrzymywania: (...) tlenku węgla(IV)
(... spalanie węgla);
4.8) wymienia zastosowania tlenków wapnia, żelaza, glinu
1 29 24/4.4 Co wiemy o innych
składnikach powietrza?
Gazy i ich
mieszaniny
4.2) opisuje właściwości fizyczne i chemiczne azotu (…);
odczytuje z układu okresowego pierwiastków i innych źródeł
wiedzy informacje o azocie (…); planuje i wykonuje
doświadczenia dotyczące badania właściwości wymienionych
gazów;
4.3) wyjaśnia, dlaczego gazy szlachetne są bardzo mało
aktywne chemicznie; wymienia ich zastosowania
1 30 25/4.5
Dwutlenek węgla –
pożyteczny czy
szkodliwy?
Gazy i ich
mieszaniny
4.2) opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (...) tlenku węgla
(IV); (…) planuje i wykonuje doświadczenia dotyczące badania
właściwości wymienionych gazów;
4.9) planuje i wykonuje doświadczenie pozwalające wykryć CO2 w powietrzu wydychanym z płuc
1 31 26/4.6 Który gaz ma
najmniejszą gęstość?
Gazy i ich
mieszaniny
4.2) opisuje właściwości fizyczne i chemiczne (...) wodoru(…);
odczytuje z układu okresowego pierwiastków i innych źródeł
wiedzy informacje o (…) wodorze; planuje i wykonuje
doświadczenia dotyczące badania właściwości wymienionych
gazów
33
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
1 32 27/4.7
Czy powietrze, którym
oddychamy, jest
czyste?
Gazy i ich
mieszaniny
4.5) opisuje, na czym polega powstawanie dziury ozonowej;
proponuje sposoby zapobiegania jej powiększaniu;
4.10) wymienia źródła, rodzaje i skutki zanieczyszczeń
powietrza; planuje sposób postępowania pozwalający chronić powietrze przed zanieczyszczeniami
1 33
Utrwalenie materiału /
Kontrola osiągnięć
uczniów
Gazy i ich
mieszaniny
1 34 28/5.1 Czy można żyć bez
wody?
Woda i roztwory
wodne
5.1) bada zdolność do rozpuszczania się różnych substancji
w wodzie
1 35 29/5.2
Czy wszystkie
substancje można
rozpuścić w wodzie?
Woda i roztwory
wodne
5.1) bada zdolność do rozpuszczania się różnych substancji
w wodzie;
5.2) opisuje budowę cząsteczki wody; wyjaśnia, dlaczego
woda dla jednych substancji jest rozpuszczalnikiem, a dla
innych nie; podaje przykłady substancji, które rozpuszczają się
w wodzie, tworząc roztwory właściwe; podaje przykłady
substancji, które nie rozpuszczają się w wodzie, tworząc
koloidy i zawiesiny;
5.3) planuje i wykonuje doświadczenia wykazujące wpływ
różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji
stałych w wodzie
1 36 30/5.3
Jakie czynniki wpływają
na rozpuszczanie się
substancji w wodzie?
Woda i roztwory
wodne
5.3) planuje i wykonuje doświadczenia wykazujące wpływ
różnych czynników na szybkość rozpuszczania substancji
stałych w wodzie;
5.4) opisuje różnice pomiędzy roztworem rozcieńczonym,
stężonym, nasyconym i nienasyconym;
34
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
5.5) odczytuje rozpuszczalność substancji z wykresu jej
rozpuszczalności; oblicza ilość substancji, którą można
rozpuścić w określonej ilości wody w podanej temperaturze;
5.6) prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: (...) masa
substancji, masa rozpuszczalnika, masa roztworu (...)
1 37 Utrwalenie materiału Woda i roztwory
wodne
1 38 31/5.4
Jak można określić
zawartość substancji
rozpuszczonej
w roztworze?
Woda i roztwory
wodne
5.6) prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: stężenie
procentowe, masa substancji, masa rozpuszczalnika, masa
roztworu, gęstość; oblicza stężenie procentowe roztworu
nasyconego w danej temperaturze (z wykorzystaniem wykresu
rozpuszczalności)
1 39 32/5.5
Jak można zmieniać
stężenie procentowe
roztworu?
Woda i roztwory
wodne
5.6) prowadzi obliczenia z wykorzystaniem pojęć: stężenie
procentowe, masa substancji, masa rozpuszczalnika, masa
roztworu, gęstość; oblicza stężenie procentowe roztworu
nasyconego w danej temperaturze (z wykorzystaniem wykresu
rozpuszczalności)
1 40 33/5.6 Czy wody rzek, jezior
i mórz są czyste?
Woda i roztwory
wodne 5.7) proponuje sposoby racjonalnego gospodarowania wodą
1 41–43
Utrwalenie materiału
(przynajmniej 2 godziny
na rozwiązywanie zadań
– obliczanie stężeń)
Woda i roztwory
wodne
1 44 Kontrola osiągnięć Woda i roztwory
35
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
uczniów wodne
1 45–60 Godziny do dyspozycji
nauczyciela
2 61 1 Powtórzenie materiału
z kl. 1.
2 62 2
Powtórzenie materiału
z kl. 1. / test
diagnozujący
2 63 3/6.1 W jaki sposób woda
działa na tlenki metali?
Wodorotlenki
a zasady
6.1) definiuje pojęcia: wodorotlenku (…); rozróżnia pojęcia
wodorotlenek i zasada; zapisuje wzory sumaryczne
najprostszych wodorotlenków: NaOH, KOH, Ca(OH)2, Al(OH)3
(…);
6.2) opisuje budowę wodorotlenków (…);
6.3) planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których
można otrzymać wodorotlenek (...) (np. NaOH, Ca(OH)2,
Al(OH)3 (…)); zapisuje odpowiednie równania reakcji;
6.6) wskazuje na zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny,
wskaźnika uniwersalnego); rozróżnia doświadczalnie (...)
zasady za pomocą wskaźników
2 64 4/6.2 Czy metale mogą
reagować z wodą?
Wodorotlenki
a zasady
6.3) planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których
można otrzymać wodorotlenek (…) (np. NaOH, Ca(OH)2,
Al(OH)3 (…)); zapisuje odpowiednie równania reakcji
36
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
2 65 Utrwalenie wiadomości Wodorotlenki
a zasady
2 66 5/6.3
Jakie właściwości
i zastosowanie mają
wodorotlenki?
Wodorotlenki
a zasady
6.4) opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania
niektórych wodorotlenków (…)
2 67 6/6.4
Dlaczego zasady
powodują zmianę barwy
wskaźników?
Wodorotlenki
a zasady
6.1) (…); rozróżnia pojęcia wodorotlenek i zasada; (…);
6.5) wyjaśnia, na czym polega dysocjacja elektrolityczna zasad
(…); zapisuje równania dysocjacji elektrolitycznej zasad (…);
definiuje (…) zasady (zgodnie z teorią Arrheniusa);
6.6) wskazuje na zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny,
wskaźnika uniwersalnego); rozróżnia doświadczalnie (...)
zasady za pomocą wskaźników
2 68 Utrwalenie materiału Wodorotlenki
a zasady
2 69 Kontrola osiągnięć
uczniów
Wodorotlenki
a zasady
2 70 7/7.1 Czy woda reaguje
z tlenkami niemetali? Kwasy
6.3) planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których
można otrzymać (…) kwas (…) tlenowy (np. … H2SO3);
zapisuje odpowiednie równania reakcji;
6.4) opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania
niektórych (…) kwasów
37
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
2 71 8/7.2
Jak są zbudowane
cząsteczki kwasów
tlenowych?
Kwasy
6.1) definiuje pojęcia: (...) kwasu; (…); zapisuje wzory
sumaryczne najprostszych (…) kwasów: (…) H2SO4, H2SO3,
HNO3, H2CO3, H3PO4 (…);
6.2) opisuje budowę (…) kwasów
2 72 9/7.3 Czy istnieją kwasy
beztlenowe? Kwasy
6.1) definiuje pojęcia: (...) kwasu; (...); zapisuje wzory
sumaryczne najprostszych (...) kwasów: HCl (...), H2S;
6.2) opisuje budowę kwasów;
6.3) planuje i/lub wykonuje doświadczenia, w wyniku których
można otrzymać (...) kwas beztlenowy (...) (np.... HCl...);
zapisuje odpowiednie równania reakcji
2 73 Utrwalenie materiału Kwasy
2 74 10/7.4 Jakie właściwości mają
kwasy? Kwasy
6.1) definiuje pojęcia: (...) kwasu; (…);
6.5) wyjaśnia, na czym polega dysocjacja elektrolityczna (…)
kwasów; zapisuje równania dysocjacji elektrolitycznej (…)
kwasów; definiuje kwasy (…) (zgodnie z teorią Arrheniusa);
6.6) wskazuje na zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny,
wskaźnika uniwersalnego); rozróżnia doświadczalnie kwasy
(...) za pomocą wskaźników
2 75 11/7.5 pH – co to oznacza? Kwasy
6.6) wskazuje na zastosowania wskaźników (fenoloftaleiny,
wskaźnika uniwersalnego); rozróżnia doświadczalnie kwasy
i zasady za pomocą wskaźników;
6.7) wymienia rodzaje odczynu roztworu i przyczyny odczynu
kwasowego, zasadowego i obojętnego;
6.8) interpretuje wartość pH w ujęciu jakościowym (odczyn
kwasowy, zasadowy, obojętny); wykonuje doświadczenie,
które pozwoli zbadać pH produktów występujących w życiu
38
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
codziennym człowieka (żywność, środki czystości itp.)
2 76 12/7.6 Jakie zastosowanie
mają kwasy? Kwasy
6.4) opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania
niektórych (…) kwasów
2 77 13/7.7 Skąd się biorą kwaśne
opady? Kwasy
6.9) analizuje proces powstawania kwaśnych opadów i skutki
ich działania; proponuje sposoby ograniczające ich
powstawanie
2 78 Utrwalenie materiału Kwasy
2 79 Kontrola osiągnięć
uczniów Kwasy
2 80 14/8.1 Czy kwasy można
zobojętnić? Sole
7.1) wykonuje doświadczenie i wyjaśnia przebieg reakcji
zobojętniania
(np. HCl + NaOH);
7.2) pisze wzory sumaryczne soli: chlorków, siarczanów(VI),
azotanów(V), węglanów, fosforanów(V), siarczków; tworzy
nazwy soli na podstawie wzorów i odwrotnie;
7.4) pisze równania reakcji otrzymywania soli (reakcje: kwas +
wodorotlenek metalu...)
2 81 15/8.2
Jak są zbudowane sole
i jak się tworzy ich
nazwy?
Sole
7.2) pisze wzory sumaryczne soli: chlorków, siarczanów(VI),
azotanów(V), węglanów, fosforanów(V), siarczków; tworzy
nazwy soli na podstawie wzorów i odwrotnie
39
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
2 82 16/8.3 Co się dzieje z solami
w wodzie? Sole
7.3) pisze równania reakcji dysocjacji elektrolitycznej
wybranych soli
2 83 17/8.4
Czy tlenki reagują
z kwasami
i z zasadami?
Sole
7.4) pisze równania reakcji otrzymywania soli (reakcje: (…)
kwas + tlenek metalu (…) wodorotlenek metalu + tlenek
niemetalu)
2 84 18/8.5
Czy są znane inne
metody otrzymywania
soli?
Sole 7.4) pisze równania reakcji otrzymywania soli (reakcje: (…)
kwas + metal (…)
2 85 Utrwalenie materiału Sole
2 86 19/8.6
Czy wszystkie sole są
rozpuszczalne
w wodzie?
Sole
7.5) wyjaśnia pojęcie reakcji strąceniowej; projektuje
i wykonuje doświadczenie pozwalające otrzymywać sole
w reakcjach strąceniowych, pisze odpowiednie równania
reakcji w sposób cząsteczkowy i jonowy; na podstawie tabeli
rozpuszczalności soli i wodorotlenków wnioskuje o wyniku
reakcji strąceniowej
2 87 20/8.7
Jak przebiegają reakcje
soli z zasadami
i z kwasami?
Sole
7.5) wyjaśnia pojęcie reakcji strąceniowej; projektuje
i wykonuje doświadczenie pozwalające otrzymywać sole
w reakcjach strąceniowych, pisze odpowiednie równania
reakcji w sposób cząsteczkowy i jonowy; na podstawie tabeli
rozpuszczalności soli i wodorotlenków wnioskuje o wyniku
reakcji strąceniowej
2 88 Utrwalenie materiału Sole
40
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
2 89 21/8.8 Jakie funkcje pełnią
sole w życiu człowieka? Sole
7.6) wymienia zastosowania najważniejszych soli: węglanów,
azotanów(V), siarczanów(VI), fosforanów(V) i chlorków
2 90 22/8.9
Które sole mają
zastosowanie
w budownictwie?
Sole 7.6) wymienia zastosowania najważniejszych soli: węglanów,
azotanów(V), siarczanów(VI), fosforanów(V) i chlorków
2 91–92
Utrwalenie materiału (2
godziny na ćwiczenie
umiejętności pisania
równań reakcji
chemicznych)
Sole
2 93 Kontrola osiągnięć
uczniów Sole
3 94 Powtórzenie materiału
z kl. 2.
3 95
Powtórzenie materiału
z kl. 2. / test
diagnozujący
3 96 1/9.1
Jaka jest przyczyna
dużej różnorodności
związków
organicznych?
Węglowodory
8.1) wymienia naturalne źródła węglowodorów;
8.2) definiuje pojęcia: węglowodory nasycone (...);
8.3) tworzy wzór ogólny szeregu homologicznego alkanów (na
podstawie wzorów trzech kolejnych alkanów) i układa wzór
sumaryczny alkanu o podanej liczbie atomów węgla; rysuje
wzory strukturalne i półstrukturalne alkanów
41
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
3 97 2/9.2
Jakie właściwości mają
węglowodory
nasycone?
Węglowodory
8.4) obserwuje i opisuje właściwości fizyczne i chemiczne
(reakcje spalania) alkanów na przykładzie metanu i etanu;
8.5) wyjaśnia zależność pomiędzy długością łańcucha
węglowego a stanem skupienia alkanu
3 98 Utrwalenie materiału Węglowodory
3 99 3/9.3
Czy istnieją
węglowodory
nienasycone?
Węglowodory
8.2) definiuje pojęcia: węglowodory (…) nienasycone;
8.6) podaje wzory ogólne szeregów homologicznych alkenów
(…); podaje zasady tworzenia nazw alkenów (…) w oparciu
o nazwy alkanów;
8.7) opisuje właściwości (spalanie, przyłączanie bromu
i wodoru) oraz zastosowania etenu (...);
8.8) projektuje doświadczenie pozwalające odróżnić węglowodory nasycone od nienasyconych;
8.9) zapisuje równanie reakcji polimeryzacji etenu; opisuje
właściwości i zastosowania polietylenu
3 100 4/9.4
Czy między dwoma
atomami węgla mogą
się tworzyć więcej niż
dwa wiązania?
Węglowodory
8.1) wymienia naturalne źródła węglowodorów;
8.6) podaje wzory ogólne szeregów homologicznych (…)
alkinów; podaje zasady tworzenia nazw (…) alkinów w oparciu
o nazwy alkanów;
8.7) opisuje właściwości (spalanie, przyłączanie bromu
i wodoru) oraz zastosowania (...) etynu;
8.8) projektuje doświadczenie pozwalające odróżnić węglowodory nasycone od nienasyconych
3 101 Utrwalenie materiału Węglowodory
3 102 Kontrola osiągnięć Węglowodory
42
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
uczniów
3 103 5/10.1
Jaki związek chemiczny
tworzy się podczas
fermentacji soków
owocowych?
Pochodne
węglowodorów
9.1) tworzy nazwy prostych alkoholi i pisze ich wzory
sumaryczne i strukturalne;
9.2) bada właściwości etanolu; opisuje właściwości
i zastosowania metanolu i etanolu; zapisuje równania reakcji
spalania metanolu i etanolu; opisuje negatywne skutki
działania alkoholu etylowego na organizm ludzki;
9.3) zapisuje wzór sumaryczny i strukturalny glicerolu; bada
i opisuje właściwości glicerolu; wymienia jego zastosowania
3 104 6/10.2 W jaki sposób powstaje
kwas octowy?
Pochodne
węglowodorów
9.4) podaje przykłady kwasów organicznych występujących
w przyrodzie i wymienia ich zastosowania; pisze wzory
prostych kwasów karboksylowych i podaje ich nazwy
zwyczajowe i systematyczne;
9.5) bada i opisuje właściwości kwasu octowego (reakcja
dysocjacji elektrolitycznej, reakcja z zasadami, metalami
i tlenkami metali)
3 105 7/10.3
Czy wszystkie kwasy
karboksylowe są
cieczami?
Pochodne
węglowodorów
9.8) podaje nazwy wyższych kwasów karboksylowych
nasyconych (palmitynowy, stearynowy) i nienasyconych
(oleinowy) i zapisuje ich wzory;
9.9) opisuje właściwości długołańcuchowych kwasów
karboksylowych; projektuje doświadczenie, które pozwoli
odróżnić kwas oleinowy od palmitynowego lub stearynowego
3 106 8/10.4
Jakie zastosowanie
mają sole kwasów
karboksylowych?
Pochodne
węglowodorów
9.4) podaje przykłady kwasów organicznych (…) wymienia ich
zastosowania; (…)
43
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
3 107 Utrwalenie materiału Pochodne
węglowodorów
3 108 9/10.5 Co tak ładnie pachnie? Pochodne
węglowodorów
9.6) wyjaśnia, na czym polega reakcja estryfikacji; zapisuje
równania reakcji pomiędzy prostymi kwasami karboksylowymi
i alkoholami jednowodorotlenowymi; tworzy nazwy estrów
pochodzących od podanych nazw kwasów i alkoholi; planuje
i wykonuje doświadczenie pozwalające otrzymać ester
o podanej nazwie;
9.7) opisuje właściwości estrów w aspekcie ich zastosowań
3 109 10/10.6
Czy są znane inne
pochodne
węglowodorów?
Pochodne
węglowodorów
9.11) opisuje budowę i właściwości fizyczne i chemiczne
pochodnych węglowodorów zawierających azot na przykładzie
amin (metyloaminy) i aminokwasów (glicyny)
3 110 Utrwalenie materiału Pochodne
węglowodorów
3 111 Kontrola osiągnięć
uczniów
Pochodne
węglowodorów
3 112 11/11.1 Dlaczego zimą jemy
więcej tłuszczów?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.10) klasyfikuje tłuszcze pod względem pochodzenia, stanu
skupienia i charakteru chemicznego; opisuje właściwości
fizyczne tłuszczów; projektuje doświadczenie pozwalające
odróżnić tłuszcz nienasycony od nasyconego
44
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
3 113 12/11.2 W jaki sposób przerabia
się tłuszcze?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.10) klasyfikuje tłuszcze pod względem pochodzenia, stanu
skupienia i charakteru chemicznego; opisuje właściwości
fizyczne tłuszczów; projektuje doświadczenie pozwalające
odróżnić tłuszcz nienasycony od nasyconego
3 114 13/11.3
Jakie związki chemiczne
są budulcem naszego
organizmu?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.12) wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład
cząsteczek białek; definiuje białka jako związki powstające
z aminokwasów
3 115 14/11.4 Jakie właściwości mają
białka?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.13) bada zachowanie się białka pod wpływem ogrzewania,
stężonego etanolu, kwasów i zasad, soli metali ciężkich (np.
CuSO4) i soli kuchennej; opisuje różnice w przebiegu
denaturacji i koagulacji białek; wylicza czynniki, które wywołują
te procesy; wykrywa obecność białka w różnych produktach
spożywczych
3 116 Utrwalenie materiału
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
3 117 15/11.5 Dlaczego owoce są
słodkie?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.14) wymienia pierwiastki, których atomy wchodzą w skład
cząsteczek cukrów; dokonuje podziału cukrów na proste
i złożone;
9.15) podaje wzór sumaryczny glukozy i fruktozy; bada
i opisuje właściwości fizyczne glukozy; wskazuje na jej
zastosowania
3 118 16/11.6 Jakim cukrem słodzimy
herbatę?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.16) podaje wzór sumaryczny sacharozy; bada i opisuje
właściwości fizyczne sacharozy; wskazuje na jej zastosowania;
zapisuje równanie reakcji sacharozy z wodą (za pomocą
45
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
wzorów sumarycznych)
3 119 17/11.7 Czy wszystkie cukry są
słodkie?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.17) opisuje występowanie skrobi (…) w przyrodzie; podaje
wzory sumaryczne tych związków; wymienia różnice w ich
właściwościach; opisuje znaczenie i zastosowania tych cukrów;
wykrywa obecność skrobi w różnych produktach spożywczych
3 120 18/11.8 Czy drewno może
zawierać cukier?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.17) opisuje występowanie (…) celulozy w przyrodzie; podaje
wzory sumaryczne tych związków; wymienia różnice w ich
właściwościach; opisuje znaczenie i zastosowania tych cukrów
(…)
3 121 Utrwalenie materiału
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
3 122 19/11.9
Czym się różnią włókna
białkowe od
celulozowych?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.17) opisuje występowanie skrobi i celulozy w przyrodzie; (…);
wymienia różnice w ich właściwościach; opisuje znaczenie
i zastosowania tych cukrów; (…)
3 123 20/11.10
Jakie substancje
dodatkowe znajdują się
w żywności?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
6.4) opisuje właściwości i wynikające z nich zastosowania
niektórych (…) kwasów;
7.6) wymienia zastosowania (…) soli:(…);
9.4) podaje przykłady kwasów organicznych (...) i wymienia ich
zastosowania;
9.16) (...) sacharozy; (...) wskazuje na jej zastosowania; (…)
46
Klasa Nr
porządkowy lekcji
Nr tematu/ numer
rozdziału Temat Dział Temat z podstawy programowej
3 124 21/11.11
Jak działają niektóre
substancje na organizm
człowieka?
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
9.2) (…) opisuje negatywne skutki działania alkoholu
etylowego na organizm ludzki
3 125 Utrwalenie materiału
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
3 126 Kontrola osiągnięć
uczniów
Substancje
o znaczeniu
biologicznym
3 127–130 Godziny do dyspozycji nauczyciela
top related