creative commons: toward free culture

สฤณี อาชวานันทกุล

Fringer | คนชายขอบ

http://www.fringer.org/

นําเสนอในการประชมุวิชาการทางมานุษยวิทยาครั้งที่ 8 เรื่อง “ผูคน ดนตร ีชีวิต”

วันที ่26 มีนาคม 2552 ณ ศูนยมานษุยวิทยาสิรินธร

ครีเอทีฟคอมมอนส: สูวัฒนธรรมเสรีที่เคารพสิทธิผูสราง

และสนองความตองการของผูเสพ

งานนี้เผยแพรภายใตลิขสิทธิ์ Creative Commons แบบ Attribution Non-commercial Share Alike (by-

nc-sa) โดยผูสรางอนุญาตใหทําซ้ํา แจกจาย แสดง และสรางงานดัดแปลงจากสวนใดสวนหนึ่งของงานนี้

ไดโดยเสรี แตเฉพาะในกรณีที่ใหเครดิตผูสราง ไมนาํไปใชในทางการคา และเผยแพรงานดัดแปลงภายใต

ลิขสิทธิ์เดียวกันนี้เทานั้น

2

หัวขอนําเสนอ

กฎหมายลขิสทิธิ์ กบั “วัฒนธรรมเสร”ี ยุคดิจิตอล

สภาพอตุสาหกรรมเพลงไทยปจจุบัน และการปรบัตัว

ของอุตสาหกรรมตอการละเมิดลขิสทิธิ์

ครีเอทฟีคอมมอนส: “ทางสายกลาง” ระหวางผูเสพและ

ผูสราง

กฎหมายลิขสิทธิ์ กับ “วัฒนธรรมเสรี” ยุคดิจิตอล

4

มุมมองของ Lawrence Lessig

1. ความคิดสรางสรรคและนวัตกรรมใหมๆ ตัง้อยูบน

รากฐานของความคิดและนวัตกรรมในอดีตเสมอ

2. อดีตพยายามควบคุมความคิดสรางสรรคตลอดมา

3. “สงัคมเสร”ี พัฒนาอนาคตดวยการจํากดัขอบเขต

อํานาจของอดีต

4. สงัคมของเราเปนสังคมที่มีเสรภีาพนอยลงเรือ่ยๆ

5

กฎหมายลิขสิทธิ์ปจจุบันลาสมัย ทําใหเทคโนโลยีดิจิตอลและอินเทอรเน็ตสามารถเปน “อุปสรรค” หรอื “กีดกัน” การสรางสรรค

อดีต ปจจุบัน

ในอดีต งานสรางสรรคสวนใหญไมอยูภายใตกฎหมาย แตในปจจุบัน งานสวนใหญอยูภายใต

กฎหมายลิขสิทธิ์ โดยเฉพาะหลังเกิดอินเทอรเน็ต (ซึ่งทํา ‘ก็อปป’ ของงานทุกชนิดโดยธรรมชาติ)

อายุของกฎหมายลิขสิทธิ์ยืดยาวขึ้นเรื่อยๆ เกินระยะเวลาเหมาะสมที่ผูสรางจะไดกําไรจากงานนั้น

ไปแลว ทําใหเปนอุปสรรคตอการสรางสรรคงานใหมๆ : ปจจุบันกฎหมายอเมริกาและยโุรป

คุมครอง 70 ปหลังวันตายของเจาของลิขสิทธิ์ หรือระยะเวลาทีส่ั้นกวาระหวางวนัตีพิมพ+95 ป

กับวันสรางงาน+120 ป ขอบเขตการคุมครองของกฎหมายไทยยังอยูที ่ตาย+50 ป

6

สิทธขิองผูสราง vs. สิทธขิองผูเสพ – “สมดลุ” อยูตรงไหน?

ถาผูบริโภคจายเงนิซื้อซีดีเพลงมา แตไมสามารถแปลงไฟลเปน MP3 เพื่อฟงในคอมพิวเตอรและ

เครื่องเลน MP3 แบบพกพาไดเพราะคายเพลง “ล็อก” ไว โดยอางวาเพื่อปองกันการละเมิด

ลิขสิทธิ์ – แบบนี้ถือเปนการละเมิดสิทธิผูบริโภคหรือไม?

สภาพอตุสาหกรรมเพลงไทยปจจุบัน และการปรบัตัวของ

อุตสาหกรรมตอการละเมิดลขิสิทธิ์

8

สวนแบงอุตสาหกรรมเพลงและสภาพการแขงขนั

การแขงขันที่รุนแรง Life cycle ของเพลงสั้นมาก ผูเลนตางพยายามทําธุรกิจบันเทงิแบบครบวงจร ขยายอทิธิพลไปครอบงาํสื่อหรือซื้อสื่อ และขายเพลงผานชองทางใหมๆ (จดัอีเวนต, ริงโทน ฯลฯ)

ผูเลนรายเล็กและศิลปนอิสระมีโอกาสนอยลงทีจ่ะเผยแพรงานผานสื่อดัง้เดมิ

กฎหมายลขิสิทธิ์ที่ลาหลัง เปดโอกาสใหผูครองตลาด “อาง” ลิขสิทธิ์ในทางทีอ่าจกีดกันผูเลนรายเล็ก และสวนทางกับความตองการและวิถีชวีติทีเ่ปลี่ยนไป

อุตสาหกรรมเพลงไทยมีผูครองตลาด 2 ราย มีสวนแบงรวมกันประมาณ 66%

9

เทคโนโลยีที่ “คุกคาม” อุตสาหกรรม แต “ปลดปลอย” ผูบริโภค

MP3 (+ ฟอรแมทอื่นๆ เชน OGG)

ซอฟทแวรที่แปลงเนื้อหาในแผนเสียงหรือซีดีเปน MP3

เทคโนโลยี peer-to-peer เชน Limewire, Bittorrent

ซอฟทแวรที่ชวยสรางงานเพลงระดับ “มืออาชีพ” ในราคาต่ําหรือฟรี (หลายชิ้นเปน open source)

จาก “ผูบริโภค” (consumer) เปน “ผูผลิต-บริโภค” (prosumers)

เพลงกลายเปน “สินคาโภคภัณฑ” (commodities)

คนสามารถ “แบงปน” งานตางๆ ในรูปดิจติอลระหวางกันไดอยางแพรหลาย สะดวก และรวดเร็ว

เมื่อการ “ละเมิดลิขสิทธิ์” เปนวิถีชีวิต แสดงวากฎหมายลาหลังแลวหรือไม?

10

กลยทุธทีค่ายเพลงเลือกใชในการแก “ปญหา” ละเมิดลขิสิทธิ์

1. ลดราคาสินคา (cost leadership)

2. เพิ่มความถี่และปริมาณในการออกสินคาใหมๆ ใหมากขึ้น เพื่อเพิ่ม

ประโยชนจากการประหยัดจากขนาด

3. ขายรีมิกซ และแตกสาขาธุรกิจเพื่อหาแหลงรายไดใหมๆ

4. ใหลูกคาเปนศูนยกลาง (customer centric) เชน วิจัยความตองการ

5. เพิ่มคุณภาพของสินคา เพื่อยกระดับเปนสินคามีมูลคาเพิ่ม

(premium goods) เชน เพิ่มการลงทุนในการออกแบบปกซีดี,

คุณภาพของการแสดงสด

ผูครองตลาดยังเนนกลยุทธ 1, 2 และ 3 อยู แตกลยุทธ 4 และ 5 เปนกลยุทธที่ฃยั่งยืนกวา เพราะสอดคลองกับความตองการของผูเสพและวิถีชีวิตที่เปลี่ยนไป

11

ผูเลนตางๆ ในตลาด

ที่มา: blog.macroart.net/2008/01/digital-distribution-and-music-industry2.html

นักแตงเพลงศิลปนคายเพลงบริษัทจัดการสิทธิผูบริโภคยุคดิจิตอลเจาของเว็บไซตรานขายซีดีรานคาราโอเกะฯลฯ

หนาที่ของรัฐ/ผูเขียนกฎหมาย

คืออะไร – ปกปองผูครอง

ตลาด หรือกระตุนการแขงขนั

และสงเสริมวฒันธรรมเสรี?

ครีเอทีฟคอมมอนส (CC): “ทางสายกลาง” ระหวาง

ผูเสพและผูสราง

13

14

15

16

17

18

19

“แบงปน” ทําไม?

“เจตนาดี” – ใช CC เพราะ:

ใจดีอยากแบงปน

อยากสงเสริมการตอยอดองคความรูและศิลปะ

แตกอ็ยากใหคนเคารพสิทธิในฐานะผูสรางดวย

เจตนาเชิงพาณิชย – สราง “รายได” ดวยการใช CC:

เผยแพรผลงานใหคนรูจักอยางรวดเร็ว

ตอบสนองตอความตองการของแฟนๆ

สราง “ภาพลักษณ” ที่ดี

20

“แบงปน” ทําไม?

21

ประโยชนของครีเอทฟีคอมมอนส

1. เปน “ชุดเครื่องมือ” ที่ชวยสราง “สมดุล” ระหวางความตองการของ

ผูผลิต ความตองการของผูเสพและผูผลติ-บริโภค และความตองการ

ของสังคม

2. เปน “ทางเลือก” ที่อยูในกรอบของระบบลิขสิทธิ์ปจจุบัน

3. ตอบสนองเจตจํานงเชิงพาณิชยของผูสรางงาน โดยเฉพาะศิลปนราย

เล็กๆ ที่ตองการ “สรางตัว” ใหเปนที่รูจัก และเกรงวาคายเพลงที่

“ขาย” ลิขสิทธิ์ใหจะทําตัวในทางที่ไมเปนมิตรตอแฟนเฟลง

4. ตอบสนอง “เจตนาดี” ของคนธรรมดาที่อยากแบงปนงาน

5. สงเสริมวัฒนธรรมเสรี