damy i huzary - e teatr
Post on 11-Nov-2021
2 Views
Preview:
TRANSCRIPT
DAMY I HUZARY
Aleksander Fredro
W olsztyńskiej realizacji .Dam i huzarów"
wykorzystano muzykę Krzysztofa
Pendereckiego, skomponowaną w 1963
roku do filmu Wojciecha Jerzego Hasa
.Rękopis znaleziony w Saragossie".
Wojciech .Wojcek" Czern tak opisuje
okoliczności jej powstania i artystyczny
potencjał: .Ostatecznego kształtu nabrała
w gościnnym wnętrzu warszawskiego
Studia Eksperymentalnego Polskiego Radia,
przeżywającego pod przewodnictwem
Józefa Patkowskiego swoje wizjonerskie
apogeum.
Ścieżka dźwiękowa do „Rękopisu znalezionego w Saragossie" odsłania
niesamowitą miksturę niesfornej muzyki
elektro-akustycznej, uderzających
rozmachem i lekkością barokowych
stylizacji, demonicznych odgłosów oraz
tajemniczo-groteskowych ilustracji.
Wydana po raz pierwszy w oderwaniu
od filmu, po upływie prawie pół wieku,
okazuje się nie tracić nic ze swojej magii.
Przeciwnie, czerpiąc siły witalne z literackich
i filmowych fantomów, zdaje się wywierać
pewnego rodzaju demiurgiczny wpływ na
wyobraźnię słuchacza, w której budzi się
pamięć nieznanych dotąd obrazów, przeżyć
i emocji. „Rękopis znaleziony w Saragossie"
okazuje się mieć dalszy ciąg ... Tak więc,
parafrazując świątobliwego mnicha
pozwolę sobie zawołać do wszystkich
wędrowców wyobraźni: Paszeko! Paszeko!
W imieniu Pana Naszego, nakazuję Ci,
słuchaj i śnij ... "
•• „ • . . . . . . ·: :; :: :: :: :::·:·· .. . . . . . . . . . : •• • „ ••• „ ••• „ • • • . :: :: :; :: -::::::::::::::·:·::·: ... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : . : ..... . :·:·:·: ·:·: .. :.:. :·:· :.. . ·:·· .. . .. ,.:.:·:·.····················· .. ;..·.········ . : .:-:· ::::::::::::::::-:·:::::: :: .................. . . .. .. . . . .. .• .. .. .. •. .• •. .. .. . . . :::::::::::::::::.„ :: .. .. . : : :: : : :: ::-:·:·:·:·:·: .:;:: .„. :. : ·:::·-:-·::::::.· :.·:: .. . „ . . .. .. . . . ............ ·-:·:·:·. .. .. . . . . . . .. .. .. .. .. . . .. . : . : .: . :·:. :·:. „ .. . . : : .: : : : : : : : ::: : : „„.:.: :: : : : : : :: : : : ':::: :: : : :::: :: :: : . . . . :i: _::/i!: i:!: i:!: i: „.: i:: : :: : : :: : : :::::::::::::::::::::: .... „ .• .• •• •• •• •• •• •• • . .. . . . . . .•.•.•..•.......... . : . : . : . : . :·:·:·:·:·::-:·:. :•:.: .:. ::f:!:i:i:i:f :f:f :::_:.:.: :.: . _::f:f:.::i: ;:;:.::.:::·:.' . . : . : . : .: : ::::::::::.:-:::: :::: :: :. .. . . .. .. .. .. .. .. . . . . . . . .................... . . . . . . . . . . • • • • • •• . • . • • • • . . . :.· :.· :.· :.· :„· :.· :.· :.· :.· . : . : .· :.·: .• :.· :.· :.·: .. ·. :.· : . : . : .
. : . :.· :.· :.· :„· :.·· „·.: •• •• :.· :.· :„· :.· :.· : : . . . . . . . . .. . . . . . . . .. .. .. . . . . . . .. :·:·:-:·:·:·:·:·. .„. :·:·:·: -:·:. :·:.:.:.: . . . : . : .... : :::::::·:·:·:-:::::::: :: : :: :::::::::::::::: . „„„ ::::::: ::::::::::: ::: : : . : . : . : ...• •• „.„.„.:-:·· .•.... : . : ·::::::::::::::::: .„ : :: :::: :::::::::::::: :: :: .„ .„.:. :· ::::-:·:·:·:·:•::::::· :·: . .. .. .. .. •• •• .. .. . . . ....................... . „.„„.„„ .„.„ .:.::f :f :f :J:J:J.:f.::.::.:::: .::: ':::::::::::::::::: . . :: :::::: :::: :::::: :: :: :: • • • • • • • • • • • • • • .· .: • • •• ••• ••• ••••• •• • •• •• „· . . „ •• • •• • .„· •. • •• • .. · .. · .. · .. · .. „ .· .. ·
.
•.. · .. · .. • ••••••••••• • •• • „ •• •••••••.. · •• • • • „ „ „ „ „ • • „
. . . . . . . .„ ................. : . : . „.„ ..... „.„.:-:·:·:·:· :· •• • .• ·. :.· :.· •• •••• „ •• •• •• „„ „.„„„„·.·· •• •• • •• • .• • •. · • • • • • • • • • . . • • • • • • • • • • • .
:· ............................................ . . . : • : ..••• • .„· .„ •• „ •• • •• .„ ••••• • •• • •• • •. · . • • •. • • • •• • • • • • „„ „. • • • . • • • • • • • • • . . • .
. . . . . . . . . . . .. . . . ........................... . . . . . . . . .. .. .. .. . . . ........... ' ,. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . : . :: : : :: .„.„.:-:-:·::::·:·:·:·: .„ .. „ :. :·:·:·:·: .„.„ .„ .:.: .: • :·:·:· :·:·: ·:·:.:.:.: : :: . : . : . ::::::::::::.:·:·:.·:::: :::.'' .:.:·:·:·:·:·:·:·: .: . :·:·:·:·: .;.:·:·:·:·:·:·: „ .... „ ... „.„„ •••• „ ••••• : •• •••· „ •• • • ) • ••• :.:··········· ·· ·• •••••••••••••••••••••••• . . . : . : .... :·:·:·:·:·:··:·:·:·:·:. :· . : ·:::·:·::::::::::: :: : : :: :::::::::: ::::::: „„„:: :. :·:.:.: .. .... ··:-:·:· ... ...... : .„. ::::::::::::::::::::. :; :::::: :::: :: :: „„„„ :: :;:: ..... : ......... ; .„.„ ........ .. „.:.:·. . . . ·:·:·:·: .„.„. :•:.: . . . .„ .:.:·:· :•: .:•: .:•:. :•:.:.:.:. :.· :.· : : : :.· :.· :.· :.· :.· :.· :.· :.·.:. :.· :.· :.· :. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
. .. ·. .. .. .. .. .. .. .. . ............................... . : . „.„. „ .......... .. „.:.:. .... . . .. .. . .•••••••.•.•.... ... .•••••.•.......•............... . . . . . . . . . . .. .. .. .. . .. . . .. . . . . . . . ..................... .................. ... .......... . . . ................ :·. . . .. .. . . .. . ................... .. .................... .. ......... . : : : : : . : . : . : . :· :.· :: :.·.: .: . : . : . : . : . . . .................. .................................. . . . . . . . . . . . . . ..... „. „ ................................. ......... . . .. : :.: :.: :.· :.· :.·.„ ... „ ... „.·.:.·.· :.· :.· :.· :.·.„ ... :.·.: .....•.•.••.••.............•.........•..... .. .......... .
. . .. .. „ .................................. .... ........ . . : . : . : . ::::·:·:·: .:-:. : . :·: .. : .:•: :·:::::::::::::::::·: .„. „.„.„.„.„.„. :·:· . .. .. . ·: :;.-;.·: : : :: : : :: : . : : .<:.:: :: ,·,·,.„,· ,·„,·,·,·,·.: :,·_: ,·_: .„. „·...... . .. ::i „ ...
. .
. . . . . .
· ..... „.„ .. „.„ .. „.„ .... :„·.::· •• : •• ·:: •• • •• : •• • •• : •• • •• ··• „ .. ··. „ ... „ .· .. ··. „ .. · .„ ...... · .. ·.. . . . . . . . . . . . . : . . . : . . . . . . . . . . . . . . . . . . . „ . . .
~///):///!/!//!//{:/(% · · .· :·,:,.:::-:: /°///2?3Xi2 , .,.„.„.„.,.,., ., . , ...... . „.. .. . .· .. ·. ,„„„,, .· .. · .. · .. · ..
. .
.. „ .. „ . . . . . .. .. . . . . . . . „ .'/:"/:/:/":: : /· :.--.:.: ;; ;; :/:·/:/:·:~„·;-;:.. . . . . . . . . . . . .„ .. „ . . . . . . . . . . . . . . •• •• . . . . • . . . . . .: : . ,·,· „.: ,·: .„: .„: :.:.:
. . . :(:::////::-::::f.!!~t„ .··.„\t.\ ... \\.\.\.\.\.\.\..\ .. \.\_<_~\.·,_:·\·.'.·_:·\:_'._\"\.:.\·\.:_'.~\ ... ·. ·:::·.::_/.\ .. ··~.·:'..t:.·;.\:.";\.:_}'.·:.:\:.\ .. '·:.\:_\ .. \.\.\.\.\.·:.:·.;.\„.\.::· .. ,·;.\:\. .. ~.\'..\.\ .. \.\._·:„~.: .„·:·:·_:~„.;.· :: ..... „_.· ·; ·.„· .··: '. ....... ·· _;·: .„.„.:.:·:·:·:·:·:·:-:·:·:·:·:·:·:·: ·:·:·:·:.:·:·:·:·:·:·:·:·:·:·:·:·: ·: ·:·
: :i i;! jf j/] !! !!/!/! fjf!l;f i// : .„:: .~i.~!. .„ .·.:.: .··~ .„ .:' .:„ ... „ .„ ...... „ .·' .. „ .. „ .:.·· .„ .:.::·: .·:.„,.„„ .. ::.-.·.::\ .... „·::" ... :: .. \„".:·.:"::.\._.·\„··:·.:"::".„::.:--:.\ .... ··'.\. ·.::· .. y.:·:.„~.·::.·::.:-.·.~.·~. :~.\ .. :\.:_.~\. .. ··:~\ .. ··~\ .. \.~.:~.t.\.'..::·.::.:·.'..\:.„!.·;.:·::.·„ ·.:::·.· .. „ .<:/.„._„.·.· .. _ .. „._„ .... _„._. ·· . ... · ... „_.··.· ... ·· .. ".·".·· .. ·".·.·"· .. ···"".".·.·"".· .. ·".·" ... „ ... ·„ .... ··· .. „.·.· .. ·" .. ···" ... : .: ."·.".·".·".·".·.· .. ~.· .. „.·."·.· ... ···.".·.· .. · .. ·„.·.· .. ··.·.··."· .. ··.·" ... ·
·.:: !;!f !f!i!f !i!!if :f :!Jf!l!i:'i!:"i . : : . :• :·:·:·:·:-: ·:·t: ·t·t· :·:·:.; .. „„ .. „.„ .„.„ „.„. „.„ .. :.: „ .... :: :: „ ..... : i ii:: ii.:; ii;.:!;!!!! !i.~:.: ii:.:_:.:_: .„.„ ::::·.: „.„ .. :_::·.: .„.„ .:_: _:_: _:_: _:_:. : . : . : .„.„.„.:.:·:·::·:·:. :·:.: .: • ................................................ : .... ... .............. ..... . . : : : : : ;::::::::::::.:·:·:·:::::::: ·: :: : : :: :: :: : : :: :: „ „ ........................................ ............ . . . „ ... : .„::: ;: ! : i :i:! :!f!;!f:i:f :i:: ':!:i:.:: „.: .: : „.: .:: .: J~!.: j! j:/!:~: j! f! f if:1 !f !!:: •• :.~:.1::.f:::'.··.„.·~.„.~„.~„ .. <.·„ .. :: .. „ .. ::.„.·.„.:.„ .. „.:.-.·.::.„.·.:: .. :··:.:.„ .. :: .. „ .. „.:.„ .
. : : : : : : : : :: ::::::::::.:·:::::::::: :::::::::: :: : : :: : : :: :: :;:::: :: : :::::::::.:·. . .. . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . :·:·: .:•:. :• ... „.„. :• .. :• :·:.: ......................... : .............. „ .... „ ..... ............... .
. : ·': ·': :. „· . :_.·: .„.„ ! ;!;f!!i!!f !!ii!! i; : i.:!ii!!f:;".·".·'.:,'.:/:/:j;/:·/.~!.:/i.:"f.: ((!f! j!j:;~: j!f !/!.:i/:1:1.:/::':"·':. ·. . . · .. ·.·. : „. :_.:; j!f ! ; ! ;f!f i!ff !! f!f if if!!i /ii„„ .... „.„·,.,'„ ...... „ .... „ .. „·„·;„·_.:.: /!! :;:f ! !i/if !/if ! j:"/!f.:.:.:_.::_.-·.·,:·.'. ·. . ·' . ·.: . . .......... „ „ .... .. .......................................................... ....... .. .... .. . . . . . : . :::::: :!;i!f .i/f!/f.!.!.?~!/\:·::/.//<:::::/:/\/?/!f.!/!//::/:·:·:. -:.-:. ·:. :-:<.-· ·/:::: ::.-:· -::/: :.'·· .' .
Aleksander Fredro DAMY I HUZARY
reżyseria : Julia Wernio
scenografia i kostiumy: Elżbieta Wernio
w spektaklu wykorzystano muzykę
Krzysztofa Pendereckiego z filmu
„Rękopis znaleziony w Saragossie"
Wojciecha Hasa
asystent reżysera: Marzena Bergmann
sufler: Anna Lipnicka
inspicjent: Grażyna Nowak
realizacja świateł: Jerzy Świtoń
realizacja dźwięku: Andrzej Matusewicz
premiera: 9 /istopada 2013
10 listopada 2013
OBSADA
Pani Orgonowa Joanna Fertacz Major Artur Steranko Pani Dyndalska Aenieszka Pawlak Rotmistrz Cezary llczyna
Panna Aniela Marzena Beremann Edmund,porucznik Paweł Parczewski Zosia Małgorzata Rydzyńska Kapelan Jarosław Borodziuk Józia Aleksandra Kolan Grzegorz Władysław Jeżewski Zuzia Katarzyna Kropidłowska Rem bo Marcin Tyrlik
Fruzia Aenieszka Giza
· · starzy . <>żczyzni, kobiety 1 m-. . Damy i huzary, . . d ień i noc, cisza
. ł ń e i ks1ęzyc, z -i młodzi, s o c . . lgnący w swo
, . t podzielony i . . krzyk. Sw1a b. w t<>sknoc1e I . , wach ku so ie " ich przeci~1enst i7 Połączenia się, c~oć ~a stworzenia pełn ." całość, zanim siła
· ag1nowaną · 7 chwilę, wwy1m . . całości ponownie. napięć rozbije tę iluzję . wiemy o sobie
Wydaje się nam, z~· w swoich poglą-. . steśmy sta i ś . ł
wszystko, ze Je . h harakterach. mia o da
ch upodoban1ac 'c drogą, pewni, • rzez nas podążamy wybraną p i jak chcemy żyć.
że wiemy dokąd, p.o co. uwagi, drobna hwila nie
A wystarczy c . wka pochlebstwa odpowiednia da rysa,
k mo odrzuca, I . . kto rze o mak; I choc1az go . . nowana przez bie osobliwy przys . ł ta konstrukqa, p1elęg o ma w so . słów I ca a .i
(,Pochlebstw . ") poruszenie zmy myśli uczuć, emoq. . miłosnemu ' . . o 'm•k"Je . ' e<h•o' ' . tnoś"om, .
przec1ez on UJ·e się i następuj gnieniom, nam1ę . ądek nie mają ,. '°"YP · P'"'ć P'" m ' '°"
"'' i .pewn . k '""' mo;"'< o •m n• de<xfae? Ro'" . " mą"ta<eem Czy ktokolw1e . spod,iew•nie 'taną n · e"eś kobietą "Y m„ . y• ;e ke<fa"
· gdy terne · ie; UV J ydoje "''~ od""""'"· . ed„ni•, pleć mwn . hwili, kiedy "'gie w. e"e< W'"l'tko wtedy nic do pow1 y huzarem ulegasz c . d taJ· esz skrzydeł I gotów J
. damą cz d ·em i os • . ' "Y d'i"k"m, I myli2 miłość' po;ą •;. • d•wH• upomn•noa.iebie „kpił i dole! i je"e< koch•ny. . . n• nowo. Szcz>t_ ,,. "';"i<. ;e św'"' " m "P"dkiem, 'mienić i '""ąć ""'::.'ciebie śmieją' choć;.b,<t>enie będ,ie b~le~~~ym. 2a<śli-I
choć wszyscy 1· próżności, ap a J·awie? Byc m i własne . ć ten sen n ć P"'o'om . . . P"'"Y .
'i< o"""' to d•ć 'i< ogł"P"' kę" h tym '° im "< to mo;e było w" m b„ w'gł<d" n• met')' ~;,d,y dl• "'"miony< '
wym i „:~::·;~„d h<0biego Alek„nfa końrn mbi ''' tok, jakby''' Oto bo mw2' no ło· · otrzebna,
Przydarzy . . d ·e się być mep w miłości z a1 Rozwaga
nic nie rozważał~. , niebo miłość dało. .
W nagrodę cierp1end lecz własne słabości. łynqt · ml"'J '~ ' b mJ/e/,yp · Nie ludzie na ·1 Boskie to rozkosze. ć ci nie mogę, o h
· kochaj. Złorzeczy Ach, koc OJ, . ., fu/ÓW p'2yayno, bo.
O miłości, m1łośc1. 7iby ale to co się komu po~odł m zobaczy oszusta. o do re, ' d iereta e
NJe to dob"'" . Jek"tojąc pm "" . . "'"pektak!" NJejeden wJelk""°w J"li• W"mo"'"Y
TADEUSZ
OY-ŻELEŃSKI
Te Damy i huzary uchodzą raczej za jeden
z pomniejszych jego utworów: a cóż za klej
nocik czystej wody! Niby to drobne, niby
to błahe; ale kiedy się wpatrzyć w misterne
dzierganie nitek, kiedy się wsłuchać w rytm
dialogu, kiedy się wczuć w to przedziwne
zmieszanie sentymentu z humorem,
doznaje się tego, co może wyrazić tylko
jedno słowo, wytarte co prawda przez
nadużycie w mniej szlachetnych okolicz
nościach: słowo rozkosz!
Odpowie mi jakiś subtelny smakosz
literatury: „Rozkosz jest, przyznaję, ale tę
rozkosz to ja mogę mieć i sam, w łóżku:
wezmę sobie Fredrę z półki i odczytam
Damy i huzary to na jedno wyjdzie". - Nie,
samotny lubieżniku, nieprawda, nie na
jedno; przede wszystkim inna jest roz
kosz, kiedy się ją dzieli, a po wtóre, choć
byś zapłacił złote góry, nie będziesz miał
w łóżku Kamińskiego, nie będziesz miał
Frenkla, Jaracza, którym Fredro do ucha
zwierzył takie sekrety, o jakich ci się przy
czytaniu tej komedii nie śniło. Bo rzecz
szczególna: czytałem w dzieciństwie Damy
i huzary tyle razy, że znam ich każde słowo
(mogę wyrecytować pannie Anieli zdanie,
które z tremy przepuściła w swojej scenie
z kapelanem: ona już wie które, i wstydzi
się biedactwo!); a jednak dopiero mistrzow
ska interpretacja aktora wydobywa istotny
ton wielu tych na pozór bladych słówek.
Jest to jedna z tych fredrowskich kome
dii, które na scenie dopiero grają wszys.t
kimi barwami.
Gdyby oceniać komedie Fredry z aktor
skiego punktu widzenia, trzeba by dać im
miano bezogoniastych, co znaczy, że ze
świecą nie znajdzie w nich ani jednego
„ogona". Znana jest drażliwość aktorów
na tym punkcie: otóż tu nie ma chyba ani
jednej roli, którą by grający uważał sobie
za dyshonor. Każdy ma coś: i Grzegorz
swoją scenkę, i Rembo swoją kapitalną
tyradę, i trzy pokojóweczki ile wdzięku
mogą rozwinąć! Jeden może porucznik
jest upośledzony; ale w zamian w swoim
kusym mundurze może roztoczyć takie
powaby kształtów, że nazajutrz po pre
mierze poczta przyniesie mu z pewnością
całą paczkę gorących listów od entuzjas
tów obojej płci. ( ... )
Ilekroć pojawi się sztuka z dawnego
repertuaru, sztuka kostiumowa - od
Zabłockiego do ... Bałuckiego - nieod
miennie czyta się w rozrzewnionej kry
tyce dytyramb o złotych polskich sercach,
zacnym obyczaju, prostym nieskompli
kowanym życiu, czystej atmosferze etc.
wszystko potrafi opromienić! Kąpiemy się
w tym słońcu, zapominając na chwilę, że
to życie, które ono ozłaca, nie ma w sobie
doprawdy nic, nad czym by się warto było
roztkliwiać.Jest to nieporozumienie, a nie
porozumienie to ciąży niewątpliwie na
stosunku publiczności - tej publiczności
nowej, młodej, patrzącej nieuprzedzo
nymi oczyma - do utworów Fredry i staje
się niepożądaną zaporą. Zaraz się wytłu
maczę. Miłość dla Fredry, której tylokrot
nie dawałem wyraz, obroni mnie od złego
rozumienia moich intencji.
Nie obywa się też bez
przycinków pod adre
sem naszej epoki, znie
prawionej, zmateriali
zowanej, niezdolnej do
ideałów. Ciekawy psy
chologicznie fakt, świad
czący, że ludzi w kostiu
mach ogląda się jakby
innymi oczyma. Pospolita
Przeszłość ma w sobie jakiś
mistyczny czar, który wszystko
Czym są Damy i huzary
w odczuwaniu licznych
krytyków, którzy je
świeżo oglądali na sce
nie? Dla jednych arcy
dziełem, dla drugich nie;
ale prawie dla wszyst
kich uroczym obraz
kiem życia rodzinnego,
polskiego domu, poi-
oczyszcza gąska ubrana w organtynową sukienkę staje
się wcieleniem niewinności; stary piernik
ustrojony w tabaczkowy surdut z aksamit
nym kołnierzem ma zawsze „złote serce".
Przeszłość ma w sobie jakiś mistyczny
skiej wsi, budzącym tęsknotę za daw
nym obyczajem, dającym chwilę czystego
wytchnienia po szpetnym dzisiejszym
życiu . Dosłownie tak pisano! Otóż, jakkol
wiek może się to wydać śmieszne, pozwolę
czar, który wszystko oczyszcza. Gdyby na sobie przypomnieć treść Dam i huzarów.
Starym Mieście odkryto zamtuz z xv wieku, Pani Orgonowa, przybrawszy sobie
przydano by mu konserwatora. To rozu- dwie siostry do pomocy, przyjeżdża strę-
miem. Ale czytaliśmy wszak rozczulenia czyć w małżeństwo córkę swoją własnemu
nad atmosferą Domu otwartego, tego doku- bratu a jej wujowi, starszemu od dziew-
mentu najsmutniejszej galicyjskiej kołtu- czyny o lat blisko czterdzieści. Jedyną
nerii sprzed lat zaledwie czterdziestu! Cóż pobudką tych swatów jest majątek Majora.
dopiero gdy chodzi o takiego czarodzieja Panna kocha innego, godnego jej miło-
jak Fredro, który słońcem swego humoru ści, ale na myśl jej nawet nie przyjdzie, że
• • mogłaby wyznać matce swoje niewinne uczucie. Przeciwnie, wie, że jeżeli nie będzie
powolną rodzinnym kombinacjom, czeka ją związek ze starym wstrętnym lichwiarzem.
Trudno o coś bardziej oschłego, niż ten stosunek matki do córki. Córka czuje, że znajdzie
w matce twardą wykonawczynię interesownych planów: matka widzi w córce jedy
nie narzędzie spekulacji. Ale są ciotki; mogłaby przecież im się zwierzyć, prosić o radę,
o wstawiennictwo. Cóż znowu! Te ciotki są najwierniejszymi aliantkami matki; okrzy
czałyby za wariatkę pannę, która by przepuściła taki los. „Wuj ma dobrą wieś, Zosiu,
bądź rozsądna, zresztą miej rozum, a po ślubie będziesz mogła zrobić z mężem, co
zechcesz" ... Mówi się to prawie wyraźnie. Przysięga? Sakrament? - Farsa! Interes domi
nuje nad wszystkim, a raczej nie dominuje, ale jest wszystkim. Rodzice wydaliby córkę
• •
za trupa, za kanalię, byle z workiem. Serca
w tym wszystkim ani za grosz.
Czegóż uczy się młoda dziewczyna
w tej szkole? To trusiątko Zosia, którą podają
nam za wzór naiwności i niewinności, kła
mie jak z nut. Kłamie przed matką, ukrywa
jąc swoją znajomość z porucznikiem, dość
daleko posuniętą. Kłamie przed Majorem,
udając szczerą skłonność i kokietując sta
rego w iarusa swą biernością, byle zyskać
na czasie. Wszystkie drogi są dla niej dobre,
z wyjątkiem prostej. Woli poświęcić swoją
miłość, skłamać przed ołtarzem, n iż zdo
być się na odwagę oporu. A porucznik?
Kocha Zofię, ale
utworów Moliera. Zgoda. Bo też ta forma
życia rodzinnego, jaką widzimy u Moliera,
istniała nie tylko na scenie, ale w życiu.
Pod tym względem komedia była wier
nym jego odbiciem. Toż samo za Fredry.
Ten stosunek dzieci do rodziców, te pojęcia
i obyczaje, były czymś zupełnie potocz
nym; wystarczy wziąć do ręki pierwsze
z brzegu współczesne pamiętniki. To są rysy
wspólne i zupełnie naturalne w epokach,
gdy wszystko wspierało się na posiadaniu.
Chodzi o co innego. Francja kocha
i wielbi Moliera. Ale nikt nie czerpie w nim
natchnienia do zachwytów nad starym
obyczajem. Nikt
tak dalece ma
poczucie, że
na tym świe
c ie człowiek
bez pieniędzy
j est niczym, że
jeżeli to jest życie „nieskomplikowane", niechże je gęś kopnie!
nie rozczula się
nad „złotym
francuskim ser
cem" Grzegorza
Dandin albo
nawet na myśl nie przychodzi mu, że
mógłby walczyć o swą miłość, że wresz
cie mógłby się zwierzyć z niej Majorowi, któ
remu życie ocalił, który go kocha jak syna!
Jeżeli to jest życie „ nieskompliko
wane", niechże je gęś kopnie! Mnie się
ono wydaje diabelnie skomplikowane.
I ani rusz nie umiem pojąć, na czym polega
jego „pogoda", jego wyższość nad dzisiej
szym okrzyczanym życiem. Nie ma się na
co oburzać; takie były obyczaje; ale roz
czulać się, ale wzdychać do tego?
Powie mi ktoś, że wszystko to, to jest
konwencja teatralna, że te rysy obyczajowe
są po prostu tradycyjne i przejęte ze starej
komedii, że stanowią one wątek wszystkich
Pursoniaka .
Nikt nie widzi w tych komediach obra
zów „zacnego, prostego, dawnego życia".
Znów wiem, co mi ktoś odpowie.Jest
różnica między gryzącą satyrą Moliera
a niebolesnym humorem Fredry. Molier
wypił w życiu wszystkie gorycze, oglą
dał świat z dołu, gdy Fredro, malując tę
sferę, z której był sam, patrzy na jej oby
czaje z ukrytym, ale dobrotliwym sarkaz
mem. Zapewne. I tu tkwi właśnie niebez
pieczeństwo rozdźwięku między Fredrą
a dzisiejszym społeczeństwem. Że ten
rozdźwięk istnieje, stwierdziliśmy nieraz;
przewalczyć go będzie największą chwałą
naszych teatrów. Pomagajmy im w tym
z całych sił. Ale boję się, że ten rozdźwięk
możemy raczej pogłębić, gloryfikując nie sam artyzm Fredry, lecz i ten obyczaj, który
jest jego tematem. Boję się tego zwłaszcza w stosunku do młodzieży. Bo młodzież ma
pasję czynienia bardzo ostrych rewizji konwenansu. Gdy jej zechcemy wmówić patriar
chalne cnoty pani Orgonowej i anielstwo Zosi, zbuntuje się i ucieknie od Fredry. Raczej
uczmy ją podziwiać potęgę i czar sztuki, która potrafi przemienić w piękno życiową
lichotę . Wiem z doświadczenia, jak odwrotny skutek mają na młodzież tego rodzaju
apoteozy. Dajmy pokój przeszłości! Niech śpi w pokoju . Dzisiejsze życie jest, mimo
wszystko, o wiele prostsze, godniejsze i rzetelniejsze niż życ ie naszych pradziadków.
Cnoty prababek też bezpieczniej nie ruszać. Boję się, powtarzam, że takie gloryfikacje
staroświecczyzny odbijają się na skórze naszych najukochańszych pisarzy.
Tadeusz Boy-Żeleński „Obrachunki fredrowskie", Warszawa 1989.
MIECZYSŁAW
INGLOT
W celnych i dotąd nie prześcignionych
wypowiedziach o „Damach i huzarach"
Tadeusz Boy-Żeleński zwrócił uwagę
na dwojakiego rodzaju mylne tenden
cje w teatralnych inscenizacjach utworu.
Pierwszej przyświecało pragnienie ukaza
nia świata komediowego jako pogodnego
obrazu szlacheckiej przeszłości, „zacnością"
i „prostotą" przewyższającej amoralność
teraźniejszości, „znieprawionej, zmateria
lizowanej, niezdolnej do ideałów". Drugiej,
ściśle z poprzednią związanej, towarzyszyła
idea przekształcenia tekstu w patriotyczny
obraz napoleońskiej przeszłości, a żołnie
rzy w rycerzy i narodowych bohaterów.
Krytykowanym tendencjom przeciwstawiał
Boy dwa pozytywne, ale zarazem alterna
tywne rozwiązania. Pierwsze polegało na
„klasyczno-komediowym", czyli Uak byśmy
dziś powiedzieli) satyrycznym, odczytaniu
utworu, w którym można było podkreślić
„całą oschłość, fałsz i obrzydliwość sto
sunków rodzinnych". Drugie - na potrak
towaniu „Dam i huzarów" jako krotochwili,
czyli groteskowej parady zabawnych figur
i budzących śmiech perypetii. ( ... )
Wykrystalizowana dzięki inscenizacjom
dwudziestolecia międzywojennego teoria
o narodowym charakterze „Dam i huza
rów" okazała się bardzo oporna na dzia
łanie kontrargumentów. Mimo dogłębnej
krytyki odżyła ona w latach pięćdziesią
tych na nowo i ponownie stała się obiek
tem krytycznej refleksji - tym razem pod
piórem Pigonia. Wybitny badacz słusznie
zwrócił uwagę, że obecność patriotycz
nej intencji musiałaby zaowocować alu
zjami historycznymi. Tymczasem „autor
umyślnie nie dbało wierność i rzeczowość wewnętrzny charakterologiczny element
rysunku, jakby mu specjalnie o to chodziło,
by te pogłosy i związki historyczne właś
nie wyłączyć z pola widzenia, jakby ahis
toryczność w tym wypadku leżała w jego
zamyśle twórczym". W rezultacie powstała
ponadczasowa, baśniowa opowieść i czy
sto artystyczny cel mająca „igra komedio
wo-farsowa" czy też lekka „krotochwila",
odmienna od „wysokich komedii". ( ... )
[Akcja - przyp. red .] wiązała się
sytuacji dramatycznej - wewnętrzny „impe
ratyw działania". To właśnie cechy komiczne
w połączeniu z określonymi wydarzeniami
zewnętrznymi decydowały o rozwoju akcji.
Przezwyciężenie cech i postaw komicznych
(przez uświadomienie sobie ich bezsensu)
przywróci w świecie tej komedii upragniony
porządek i będzie demonstracją odprę
żenia, objawieniem ludzkich możliwości
panowania nad konfliktami. ( ... )
natomiast najściślej
z ziemiańsko-wojskową
atmosferą „kawaler
skiego gospodarstwa",
które prowadzili boha
terowie na urlopie. Widz
mógł oglądać wojaków
rozprawiających o polo
waniach, jeździe konnej,
wojaków ćwiczących się
w strzelaniu i grających
w szachy. Były to czyn
ności ewokujące cechy
tzw. prawdziwego męż
czyzny, utożsamianego
To właśnie cechy komiczne
Bardziej zróżnico
wanemu światkowi
huzarów przeciwsta
wił pisarz mniej zróż
nicowany światek
kobiet. Starokawalerskiej
pedanterii został prze
ciwstawiony babski nie
porządek, małomów
ności - gadatliwość,
rubaszności - demon-
w połączeniu z określonymi wydarzeniami zewnętrznymi decydowały
o rozwoju akcji stracyjnie spazmami
podkreślana delikat
ność, mizoginizmowi
- charakterystyczna
z postacią żołnierza.Jednocześnie wszyscy
byli stanu wolnego, a większość podkreś
lała zarówno uroki kawalerskiego żywota
jak i niechęć do kobiet. Temu ostatniemu
rysowi, silnie rozbudowanemu u Majora,
Rotmistrza i Grzegorza, towarzyszyła
tradycyjnie komiczna wada: próżność.
Mizoginizm z jednej, a próżność z dru
giej strony tworzyły zespół komicznych
dla komediowych matron chęć swata
nia. Ów światek, jakże później wykpiony
w „Parafiańszczyźnie", określił Pol trafnym
mianem „drobiazgowego świata babu
szerii". Wojskowych się przede wszyst
kim widziało - siostry zaś słyszało, do tego
często nie pojedynczo, lecz w „chórze".
Czasami skłócone wskutek dyktatorskich
zapędów bogatej Orgonowej, występowały
cech postaci. Te postawy i cechy kształto- na ogół solidarnie. Wspólnie wybierały się
wały, zgodnie z zasadami budowy komedii, z delegacją do Majora, razem reagowały na
• • huk moździerzy. Chóralnie potępiały Edmunda (głównie za sposób pożegnania z Zofią)
i gremialnie wmawiały udział Kapelana w intrygach. Chórowi dam towarzyszyła rów
nie chóralna reakcja pokojówek o dźwięcznych, a zarazem podobnych imionach: Józia,
Zuzia, Fruzia. ( ... )
„Damy i huzary" są więc utworem o komediowo-farsowym charakterze. Taki
kształt utworu zarysował się wyraźnie zarówno we współczesnych pisarzowi realiza
cjach teatralnych, jak i w wypowiedziach najpierw krytyków teatralnych i literackich,
a potem wybitnych interpretatorów - Boya i Pigonia. Jednocześnie omawiana kome
dia nie była utworem okolicznościowym czy „napoleońskim" nawet w takim stopniu
jak „Pan Geldhab", „Przyjaciele" czy „Ciotunia". Tu podobni bohaterowie - oficerowie
napoleońscy - zostali przedstawieni w odmienny sposób.
Na plan pierwszy wysunął pisarz - jak wspomniałem - elementy antropolo
giczne.Jego bohaterowie nie są patriotami czy obrońcami ojczyzny, lecz - zgodnie ze
starą komediową tradycją - mogą być postaciami uosabiającymi prawdziwą męskość.
Istotnym, komicznie funkcjonalnym elementem tej męskości jest nienawiść do kobiet.
Bohaterowie ujawniali jednocześnie takie komediowe, a zarazem antro!)ologicznie
nacechowane rysy, jak małomówność, pedanteria czy męska próżność. Na podobnej
zasadzie zbudowany jest świat dam, które pisarz wyposażył w stereotypowe komiczne
cechy: gadatliwość, skłonność do nieporządku, oraz w komicznie zorientowaną „zalet(
- pasję swatania. Pisarz pamiętał jednak o obowiązku środowiskowej aktualizacji i uka
zał zarówno żołnierską rubaszność, jak i pseudosentymentalną czułostkowość dam,
demonstrujących przecież także „spazmy modne".
Mieczysław Inglot „Komedie Aleksandra Fredry", Wrocław 1978.
• •
JAROSŁAW MAREK
RYMKIEWICZ
Aleksander Fredro bywał często w złym i całymi dniami,
humorze. Mówią o tym pamiętniki rodziny i tygodniami nie
Fredrów i wspomnienia współczesnych . do żony i dzieci. Te
I mówi o tym - i to nawet dość chętnie - n ości Aleksandra Fredry - często
sam Fredro. Można się dowiedzieć z tych i niemal bez powodu wybuchającego gnie-
relacji, że ten zacny przecież człowiek, wem, ale jeszcze częściej zamykającego się
wybuchając gniewem, ciskał talerzami w sobie i uparcie milczącego - objawiły
w służbę i potrafił trzasnąć w pysk ordy- się, jak się zdaje, już we wczesnej młodości .
nansa. Czego - wypada
tu jednak dodać - potem
żałował. I można się
dowiedzieć, że ten dobro
duszny przecież i gościnny
człowiek wytrącał (ulu
bione to słowo Fredry)
gości z własnego domu.
Aleksander Fredro bywał często w złym
humorze
A może nawet już w dzie
ciństwie. Jeśli bowiem
wierzyć autobiografii ••
którą stary Fredro spisał
w roku 1860 na prośbę
Lucjana Siemieńskiego,
mały Fredro dość często
musiał bywać w złym
Lub przynajmniej krzyczał, że zaraz wytrąci.
I można się dowiedzieć, że ten czuły mąż
i kochający ojciec, i najlepszy dziadek -
życie rodzinne ceniący przecież nade
wszystko i w życiu rodzinnym prawdziwie
szczęśliwy- zamykał się (pewnie uprzednio
trzasnąwszy drzwiami) we własnym pokoju
humorze. W autobiografii tej takie zna
lazło się zdanie: „Usposobienie moje ciche,
spokojne, niemal poważne; umysł więcej
do smutnych dumań niż do pustej weso
łości skłonny zyskał mi w rodzinie przy
domek młodego staruszka". Dzieciństwo
miał Fredro niewątpliwie szczęśliwe . I sam
przecież te pierwsze lata x1x wieku, spę
dzone w rodzinnym domu w Beńkowej
Wiszni, wspominał potem w .Trzy po trzy"
jako najszczęśliwszy okres swego życia . ( .. . )
Po dzieciństwie, o którym więc już tylko
tyle dałoby się powiedzieć, że mogło być
szczęśl iwe, przyszła młodość, która bez
wątpienia powinna być uznana za szczęś
liwą. Zaczęła się od czegoś, co dla szesna
stolatka musiało być - i było - cudowną
przygodą: wojną napoleońską, wojną spę
dzoną na koniu, ale i w salonach, wojną,
która była równocześnie wielką podróżą
poprzez Europę. Działy się na tej wojnie
rzeczy dla Fredry dość straszne, bo trzeba
było przejść przez Berezynę, i skończyła się
ta wojna dla Fredry raczej niezbyt wesoło,
bo w St. Denis pod Paryżem, gdzie nad
wojskiem polskim objął dowództwo wielki
książę Konstanty. Ale mimo to można chyba
powiedzieć, że była to dla Fredry szczęśliwa
wojna: zrealizował przecież swoje marze
nie patriotyczne, odbył podróż z Moskwy
do Paryża, otarł się o Napoleona i o kilku
innych wielkich ludzi tamtej epoki i przes
pał się chyba Uak możemy domniemywać,
bo on sam dyskretnie fakt ten przemilczał)
z panną Anielą Trębicką, a pewnie - coś
więcej powiedziałyby nam na ten temat te
okropne wiersze, które wówczas pisywał
i które czytywał kolegom na biwakach -
i z kilkoma innymi paniami.
W roku 1814, Fredro wrócił z owej
szczęśliwej wojny do szczęśliwego Lwowa.
Ojciec wypuścił mu wówczas Jatwięgi,
folwark położony nieopodal Beńkowej
Wiszni, i kazał mu w tych Jatwięgach
gospodarować. W Jatwięgach nie żyło się
może zbyt wesoło, ale we Lwowie - dokąd
miody komediopisarz jeździł na karnawa
łowe zabawy - na pewno było wesoło.
Fredry - jak mówią owoczesne wspom
nienia - chodziły wtedy we Lwowie na
głowach, a Zygmunt Kaczkowski zapisał
w swoim pamiętniku, że bracia Fredrowie
„nadawali niejako ton owoczesnej mło
dzieży warstw wyższych" i że .poważ
niejsi ojcowie familii" kręcili na nich - na
wiersze, od których . uszy trzeszczały",
i na to .chodzenie na głowach" - nosem.
( ... ) W archiwum rodzinnym zachowały
się pochodzące z owego czasu listy, które
do Fredry pisywał LudwikJelski, przyjaciel
z lat wojny. Korespondowanie z Fredrą -
to na marginesie dodajmy - nie było rze
czą łatwą, bo komediopisarz, tak w latach
młodości, jak i później, na listy odpowiadać
nie lubił, a jeśli już odpowiadał, to ledwie
kilkoma zdaniami i chyba niemal zawsze
z dużym opóźnieniem, a więc raczej nie
chętnie . Co też o czymś świadczy. Listy
kierowane do Jatwięg przez kolegę ze
sztabu Wielkiej Armii dowodzą, że na prze
łomie roku 1814 i 1815 Fredro musiał być
w wyjątkowo złym humorze .• Przestań już
- pisał Jelski - każdą rzecz z czarnej tylko
wystawiać sobie strony". I dalej: „Żałuję
cię szczerze, że chcesz koniecznie trwać
w niespokojności, poznasz może kiedyś,
że sam pierwszą tego byłeś przyczyną,
nie przypisuj wszakże nieszczęśliwej tej
dla ciebie wady doświadczeniu, ale raczej
tegoż brakowi". ( ... )
W roku 1824, mając więc lat już trzydzieści jeden, wyjechał do Włoch, gdzie mieszkał
wówczas z żoną Praskowią - kobietą cudownej dobroci i wielkiej brzydoty- Maksymilian,
najstarszy z braci Fredrów i najlepszy przyjaciel Aleksandra . Maksymilian chciał wów
czas wyswatać brata z kuzynką żony, Rosjanką Eugen ią Buturlin. „K iedyś państwu -
czytamy w „Trzy po trzy" - i o tej podróży opowiem, jak wyjechałem ze Lwowa do
Florencji w zamiarze ożenienia się z panną Elżbietą Buturlin, jak to i dlaczego nie przy
szło do skutku ... jak się nareszcie puściłem do Neapolu, ale chwycony splinem w Rzymie
kazałem nawrócić i wróciłem do Beńkowej Wiszni". Była to pierwsza włoska podróż
Aleksandra Fredry. I był to chyba jedyny z europejskich pisarzy owego czasu, który -
wjeżdżając do tego wyśnionego kraju romantyków - zamiast paść na kolana i zapisać
swoje „et in Arcadia ego" albo zamiast tam umrzeć w smutku i tragicznie jak Shelley
czy Keats, popadł w zły humor i nagle miał dość wszystkiego: dość tej Arkadii, dość
ruin, dość panny Buturl in, dość nawet Goldoniego, którego tam chyba po raz pierwszy
czytał, a może i oglądał w teatrze. Był w złym humorze, więc kazał nawrócić. Uciekał
z Włoch - możemy się domyślać - przed owym spleenem, co go schwytał w Rzymie.
Ale spleen (co wówczas spleenem nazywano, nie jest jasne, ale pewnie wszelką melan
cholię, każdy zły humor, każdą też depresję) czekał na niego we Lwowie. W marcu roku
1827 tak pisał Fredro w liście do Maksymiliana: „Twoja żona czy zaczęła co nowego,
a z ukończonym co robi? Niech mego
sujet nie zapomina. Albo niech zaczeka,
aż ja zwariuję - Jeszcze troszku! Adieu,
kochany Maksymilianie, piszmy komedie,
grajmy tragedie na tym świecie".
I tak to już miało trwać. Z latami zły
humor Fredry jeszcze jakby się pogor
szył. Pisał komedie, a grał - jeśli można
to nazwać grą - tragedię. Ale tragedię bez
węzła, bez katharsis, bez gwałtownego
i oczyszczającego zakończenia: a więc tra
gedię nudną, niejasną, męczącą i pozba
wioną sensu. Przynajmniej dla niego. Bo
dla nas ta tragedia będzie miała sens, jeśli
podagrą. Ta choroba, która zaatakowała
go po raz pierwszy w roku 1828, tuż przed
śmiercią ojca, która miała stać się przyczyną
jego śmierci i która przysparzała mu przez
całe niemal życie niezliczonych cierpień,
nie pozwalała mu na starość władać pió
rem i wreszcie uczyniła go kaleką, około
roku 1850, gdy Fredro zbliżał się do sześć
dziesiątki, przeszła już zapewne w stan
chroniczny: ataki jej były niewątpliwie
coraz dłuższe i coraz boleśniejsze, aż pod
koniec życia zatrzymywały Fredrę w łóżku
na długie miesiące. I Fredro cierpiał wów
czas - także: ciągle - na nie nazwaną cho
ten sens potrafimy jej
nadać. To, co w mło
dości i w latach doj
rzałych objawiało się
chwilowymi wybu
chami gniewu, atakami
melancholii, napadami
spleenu, na starość -
jak się zdaje - prze-
, . . . robę duszy. To, że
i ta choroba na sta
rość stała się cho
robą chroniczną
- że, mówiąc ina
czej, zły humor sta
rego Fredry niemal
nie opuszczał -
poświadczają pew-
mow1ąc 1naczeJ,
szło w stan chroniczny.
zły humor starego Fredry
niemal nie opuszczał
nie najlepiej „Zapiski
starucha". Zaczął je Fredro systematycz-W liście wysłanym 4 października 1854 roku
z Wiesbaden do Józefa Grabowskiego, sta- nie notować i gromadzić około roku 1869
rego przyjaciela, który niegdyś wraz z Fredrą
służył w sztabie księcia Neufchatel, możemy
przeczytać: „Spóźniłem się z odpisem na
twój uprzejmy list, bo byłem ciągle cier
piący, zły i smutny, a do tego jeszcze ręka
coraz słabsza, ledwie pióro utrzymać może".
Podkreślmy to: ciągle cierpiący. Słowo „cier
piący'', tak jak zostało użyte w tym liście,
znaczyć może podwójnie. Fredro cier
piał wówczas ciągle z powodu choroby,
którą nazywano w wieku x1x pedogrą lub
- a więc w okresie późnej starości, jako że
miał już wówczas lat siedemdziesiąt sześć
- i pracował nad nimi przynajmniej dwa
lata, bo najpewniej do roku 1871.A czyniłte
zapiski już nie ktoś, kto niekiedy wybucha
gniewem i niekiedy bywa w złym humo
rze. Raczej ktoś, kto wszystko wszystkim
ma za złe, kto nieustannie na wszystkich
i wszystko się złości, kto pragnie się odgro
dzić od świata i zamknąć w samotności
przed ludźmi, ktoś, kto - i trzeba, bo nie
ma co Fredry oszczędzać, wreszcie jasno to powiedzieć - światem po prostu gardzi,
a ludzi po prostu nienawidzi. I więcej jeszcze trzeba powiedzieć: czynił te zapiski ktoś,
kto świetnie zdawał sobie sprawę ze swoich uczuć, ze swego gniewu i ze swojej wście
kłości, z tego, że gardzi i że nienawidzi, a zarazem ktoś, kto uczuć tych nie miał sobie za
złe, kto uważał, że wszystko jest w porządku ( ... ). Krótko mówiąc: czynił te zapiski ktoś
godny litości, ale i wysoce antypatyczny.Jest tych starczych notatek Fredry- świetnie
zresztą, wspaniale niekiedy wykonanych, ale jakby nie godziło się o tym mówić, zwa
żywszy na to, co tam w nich się kłębi - jest więc tych notatek, jak je zebrał Stanisław
Pigoń, chyba ponad tysiąc. Wystarczy przecież na razie jeden cytat, dobrze sumujący
to, co Fredro ma nam w „Zapiskach starucha" do powiedzenia. Wedle numeracji Pigonia
jest to zapiska 77 z części v: „Gdzie spojrzysz po świecie - błoto albo śmiecie".
Bardzo już trzeba być na świat zagniewanym, żeby tak o nim mówić. I bardzo trzeba
gardzić i nienawidzić - i bardzo cierpieć - żeby na starość pragnąć jak najszybciej świat
ten porzucić. Jest bowiem w „Zapiskach starucha" notatka, powtarzająca po latach ową
myśl zapisaną po raz pierwszy w tamtym, prawdopodobnie autobiograficznym tekście
pochodzącym z 7 kwietnia 1820 roku. Powtarzająca tamto „cóż za niewstrzymane prag
nienie śmierci opanowało istotę moją". Powtarzająca, to prawda. Ale w jakże odmien
nym kształcie. Chcąc wówczas, w roku 1820, wysłowić pragnienie śmierci, użył Fredro
wspaniałej, romantycznej stylistyki. Przywołał postać podróżnego spragnionego snu
i rolnika łaknącego wody z czystego źródła. Po pięćdziesięciu latach, aby to samo prag
nienie wyrazić, użył zaledwie siedmiu słów: „Na jawie płacz. - Boże, daj mi zasnąć!. .. "
Te dwa zapisy, przedzielone półwieczem złego humoru i melancholii, różnią się jednak
między sobą nie tylko kształtem stylistycznym.Jest między myślą Fredry dwudziesto
siedmioletniego a myślą Fredry-starca, który wie, że wie wszystko, jeszcze inna róż
nica: i znacznie ważniejsza. Tamten, smutny birbant, śmierć miał za wyjście najlepsze
dla siebie samego. I tylko dla siebie. Ten, schodzący już do grobu, smutny i mądry, wie
znacznie więcej . I śmierć ma za wyjście jedyne i najlepsze już nie dla siebie tylko, ale
dla każdego. Jest bowiem wśród „Zapisków starucha" taka notatka: „W długim moim
życiu często zdarzało się płakać nad świeżym grobem. Ale potem rzadko kiedy mogłem
powiedzieć: szkoda, że nie żyje! a bardzo często: dobrze, że już nie dożył!"
W takim to więc humorze - przyznajmy, nie najlepszym - żegnał się ze światem
ten najweselszy z polskich pisarzy. Ten - jak go chciał widzieć Boy- łagodnie uśmiech
nięty artysta, który „z cudownym artyzmem" bawił się tylko śmiesznościami i wadami
swoich współczesnych.
Jarosław M. Rymkiewicz „Aleksander Fredro jest w złym humorze", Warszawa 1982.
MARIUSZ
SIENIEWICZ
O autorze „Dam i huzarów" warto pomyśleć
i w ten, niefrasobliwie sofistyczny.i „nowo
czesny" sposób: Fredro to genderysta - być
może pierwszy w literaturze polskiej. I niech
nikogo nie zmyli emploi bohaterów: ani
pocieszne „mociumpanowanie", ani skon
fudowane podkręcanie wąsa przez podsta
rzałych kawalerów, ani też spąsowiałe
twarzyczki szlachcianek i podstępne gry
chichoczących swatek. Wszystko to prze
cież gra znaczonymi kartami, to zbrojna
maskarada i rytualne podjazdy w jednej
z najdłuższych i najbardziej oczywistych
wojen, jaką toczymy przez stulecia: woj
nie płci. .. Tę wojnę prowadzą między sobą
bohaterowie szlacheckiego dworku, uzbro
jeni po szyję w tradycję, obyczaj, z dawien
dawna uświęcony porządek oraz w najnie
bezpieczniejszy oręż: pragnienie miłości,
tyleż widmowe, co oczywiste. „Huzara"
można uznać za reprezentatywną figurę
mężczyzny, „damę" zaś - za kwintesencję
utopijnych wyobrażeń kobiety. Wojna płci
staje się więc wojną form ciasnych jak kon
tusz i gorset. A im śmieszniejszy przebieg
walki, im bardziej komiczne ruchy wojsk
na froncie, tym bardziej odsłania się groza
konfliktu - tutaj nie bierze się jeńców! Ktoś
musi przegrać i jeszcze swą klęskę uznać
za sukces. Czyż tej logice nie ulega „obóz
huzarów"? Dzisiaj należałoby doprecyzo
wać, że to „obóz singli", pozbawionych
alternatywy i. .. nadziei.
Twórca „Ślubów panieńskich" jestgen
derystą z sadystycznym zacięciem: miłość
dwojga prowadzi przed ołtarz i musi być
skonsumowana przez otoczenie - ku ucie
sze swatek i na pohybel „huzarom", któ
rym roi się miłość bez konsekwencji, taka
w rodzaju: mówisz „a", co nie oznacza, że
musisz powiedzieć „b". Zbyt przenikliwym
był Fredro pisarzem, by wierzyć w podsu
wany przez niego „happy end". To jeszcze
jeden, fredrowski podstęp.
Mariusz Sieniewicz
Dyrektor naczelny i artystyczny Janusz Kijowski
Teatr im. Stefana Jaracza w Olsztynie
ul. 1 Maja 4, 10-118 Olsztyn
centrala: +48 89 5275958
kasa: +48 89 5273915
fax +48 89 5274446
rezerwacja biletów: kasa@teatr.olsztyn.pl
www.teatr.olsztyn.pl
redakcja programu: Mariusz Sieniewicz
opracowanie graficzne: Adrian Samselski
Na pierwszej stronie okładki wykorzystano fragmenty
plakatu Rafała Olbińskiego „Damy i huzary"
sponsorem spektaklu jest firma:
„!!?;!:?.!.!&.''
r:1 TEATR
IM. STEFANA JARACZA W OLSZTYNIE
1 9 2 5
top related