determinanten van het vermijden van …definitie en soorten voedselverspilling mag niet verward...
Post on 09-Mar-2020
5 Views
Preview:
TRANSCRIPT
DETERMINANTEN VAN HET
VERMIJDEN VAN VLEESVERSPILLING
BIJ CONSUMENTEN VAN DE Y-
GENERATIE OP BASIS VAN DE
UITGEBREIDE THEORY OF PLANNED
BEHAVIOR
Aantal woorden: 19.196
Indra Haché Stamnummer : 01104401
Promotor: Leen Lagasse
Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van:
Master of Science in de Handelswetenschappen Academiejaar: 2016 - 2017
DETERMINANTEN VAN HET
VERMIJDEN VAN VLEESVERSPILLING
BIJ CONSUMENTEN VAN DE Y-
GENERATIE OP BASIS VAN DE
UITGEBREIDE THEORY OF PLANNED
BEHAVIOR
Aantal woorden: 19.196
Indra Haché Stamnummer : 01104401
Promotor: Leen Lagasse
Masterproef voorgedragen tot het bekomen van de graad van:
Master of Science in de Handelswetenschappen Academiejaar: 2016 - 2017
Vertrouwelijkheidsclausule
PERMISSION
Ondergetekende verklaart dat de inhoud van deze masterproef mag geraadpleegd en/of
gereproduceerd worden, mits bronvermelding.
Naam student: Indra Haché
I
Voorwoord
Deze masterproef vormt de afsluiter van mijn opleiding Marketing Management. Bij het schrijven
van deze masterproef kreeg ik ondersteuning van verschillende mensen, die ik hier graag zou
bedanken.
Bedankt, mevrouw Lagasse, voor uw uitstekende ondersteuning als promotor. U was steeds vlot
bereikbaar, en nam uitgebreid uw tijd om mijn werk na te lezen en te voorzien van feedback. Door
uw ondersteuning kan ik een professioneler werkstuk afleveren, waarvoor ik u enorm dankbaar
ben. Verder wil ik u bedanken voor uw flexibiliteit bij de tussentijdse evaluatie en de afspraken
voor feedback. Los van deze masterproef wil ik u graag bedanken voor uw lessen sociale
marketing en marktonderzoek, die een ware inspiratiebron vormden waardoor mijn visie op het
leven veranderde en mij richting gaf voor mijn verdere (professionele) leven.
Bedankt aan mijn ouders, grootouders, vriendin en andere vrienden voor de mentale
ondersteuning gedurende deze drukke periode in mijn studies. Bedankt voor het nalezen van mijn
werk, en het verspreiden van mijn enquête. Zonder jullie was ik was nooit zo trots geweest op dit
werk als ik vandaag ben.
Thank you, Niclas, for taking your time to answer all my questions regarding statistics during our
breaks. You encouraged me to view my research in a more critical way, allowing me to gain more
insights in its results.
Ik hoop dat u, als lezer, het lezen van mijn masterproef als interessant en vlot ervaart.
Indra Haché
II
III
Inhoudsopgave
Voorwoord ................................................................................................................................... I
Inhoudsopgave .......................................................................................................................... III
Lijst van figuren en tabellen ........................................................................................................ V
Lijst van gebruikte afkortingen ................................................................................................... VI
Inleiding ...................................................................................................................................... 2
Deel I: Literatuuronderzoek ................................................................................................... 4
1. Voedselverspilling ............................................................................................................ 4
1.1. Definitie en soorten ................................................................................................... 4
1.2. Voedselverspilling in Europa ..................................................................................... 5
1.3. Voedselverspilling in Vlaanderen .............................................................................. 6
2. Vleesverspilling ................................................................................................................ 7
2.1. Definitie en soorten ................................................................................................... 7
2.2. Vleesverspilling in Europa ......................................................................................... 7
2.3. Vleesverspilling in Vlaanderen .................................................................................. 8
2.4. Ecologische gevolgen van vleesproductie ................................................................ 8
3. Oorzaken van voedselverspilling ..................................................................................... 9
4. Voedselverspilling volgens de Theory of Planned Behavior ........................................... 13
4.1. De Theory of Planned Behavior .............................................................................. 13
4.2. De uitgebreide Theory of Planned Behavior ............................................................ 14
4.3. Voedselverspilling in de uitgebreide TPB ................................................................ 15
4.3.1. De rol van injunctieve en descriptieve normen ........................................................ 18
4.3.2. De rol van attitudes ................................................................................................. 19
4.3.3. De rol van waargenomen gedragscontrole.............................................................. 19
4.3.4. De rol van morele aspecten .................................................................................... 20
4.3.5. De rol van routines .................................................................................................. 20
4.3.6. Gedrag ................................................................................................................... 20
4.3.7. De invloed van intentie op gedrag ........................................................................... 21
4.4. Vleesverspilling in de uitgebreide TPB .................................................................... 21
Deel II: Onderzoeksopzet en methodologie ..................................................................... 24
5. Onderzoeksopzet ........................................................................................................... 24
5.1. Onderzoeksvraag ................................................................................................... 24
5.2. Onderzoeksmodel ................................................................................................... 24
6. Methodologie ................................................................................................................. 26
6.1. Onderzoekspopulatie .............................................................................................. 26
6.2. Procedure en dataverzameling ............................................................................... 27
6.3. Steekproef .............................................................................................................. 28
IV
6.4. Voorbereiden van de data ....................................................................................... 29
6.5. Schalen .................................................................................................................. 29
6.6. Controlevariabelen .................................................................................................. 34
6.6.1. Socio-demografische controlevariabelen ................................................................ 34
6.6.2. Vlees gerelateerde controlevariabelen .................................................................... 36
6.7. Hypotheses ............................................................................................................. 38
Deel III: Resultaten ............................................................................................................. 42
7. Resultaten per fase ........................................................................................................ 43
Fase 1: Invloeden op Intention ............................................................................................. 43
Fase 2: Invloeden op Planning Routines .............................................................................. 45
Fase 3: Invloeden op Behavior ............................................................................................. 46
8. Resultaten over het uitgebreide TPB model ................................................................... 48
Deel IV: Discussie ............................................................................................................... 52
9. Discussie resultaten ....................................................................................................... 52
10. Conclusie ................................................................................................................... 55
11. Limitaties en aanbevelingen voor verder onderzoek ................................................... 57
Bibliografie ............................................................................................................................... VII
Bijlage 1: Enquête .................................................................................................................. X
Bijlage 2: Factoranalyse ..................................................................................................... XIV
Bijlage 3: Regressievoorwaarden ....................................................................................... XIX
V
Lijst van figuren en tabellen
Figuur 1: Voedselverlies en -verspilling per capita, op consumptie- en pre-consumptieniveau in
diverse regio’s ............................................................................................................................ 6
Figuur 2: Het aandeel van de productie van vlees dat verloren gaat of verspild wordt in
verschillende fases van de FSC in verschillende regio's ............................................................ 8
Figuur 3: Theory of Planned Behavior ...................................................................................... 14
Figuur 4: Oorspronkelijke uitgebreide TPB model op basis van de literatuur ............................ 25
Figuur 5: Visuele voorstelling van de hypotheses ..................................................................... 40
Figuur 6: Het model in drie fases .............................................................................................. 42
Figuur 7: Resultaten ................................................................................................................. 50
Tabel 1: Oorzaken voedselverspilling onder controle van de consument .................................. 10
Tabel 2: Oorzaken voedselverspilling niet onder controle van de consument ........................... 10
Tabel 3: Roemeense consumenten en voedselverspilling ........................................................ 16
Tabel 4: Voedselverspilling bij Spaanse en Italiaanse jongeren ................................................ 17
Tabel 5: Volwassenen uit de UK en verspilling van groenten en fruit ........................................ 18
Tabel 6: Deense volwassenen en voedselverspilling ................................................................ 18
Tabel 7: Definiëring variabelen van het uitgebreide TPB model ................................................ 26
Tabel 8: Schaalstatistieken ....................................................................................................... 33
Tabel 9: Frequenties Woonsituatie ........................................................................................... 35
Tabel 10: Frequenties Personen in gezin ................................................................................. 35
Tabel 11: Multiple stepwise regression van “Intention om te letten op vleesverspilling”. ........... 45
Tabel 12: Multiple stepwise regression van “Planning Routines” .............................................. 46
Tabel 13: Multiple stepwise regression van “Behavior" ............................................................. 47
Tabel 14: Multiple stepwise regression van “Self-efficacy" ........................................................ 49
Tabel 15: Resultaten & hypotheses .......................................................................................... 51
VI
Lijst van gebruikte afkortingen
EU-28 De 28 lidstaten van de Europese Unie
FSC Food Supply Chain
FUSIONS Food Use for Social Innovation by Optimising Waste Prevention
Strategies
FAO Food and Agriculture Organization of the United Nations
THT (datum) Ten minste houdbaar tot
TGT (datum) Te gebruiken tot
TPB Theory of Planned Behavior
PBC Perceived behavioural control
PCB Perceptions of control over the behaviour
2
Inleiding
“12 billion animals: an extraordinary amount of living creatures born to be wasted.” (Hird,
2014).
Om te kunnen voldoen aan de wensen van de consument, wordt enorm veel voedsel
geproduceerd. Van alle geproduceerde voedsel wereldwijd, wordt een derde verspild (FAO,
2011). In de 28 lidstaten van de Europese Unie (EU-28) verspilt elke consument gemiddeld
maar liefst 173kg voedsel per jaar (FUSIONS, 2016). Hoewel vlees relatief minder verspild
wordt dan bepaalde andere voedselcategorieën (Rutten, 2013), zoals groenten en fruit, zijn de
gevolgen echter nefaster. De productie van vlees is de grootste veroorzaker van het verlies aan
biodiversiteit (Steinfeld et al., 2006), en leidt bovendien tot “landdegradatie,
klimaatsverandering, luchtvervuiling, watertekort en -vervuiling” (OVAM, 2011, p. 47). De
vleesproductie en -verspilling zoals deze anno 2016 bestaat, is een onhoudbare en
onaanvaardbare situatie, en dit zowel op economisch, ecologisch als ethisch vlak. Bovendien
kan vlees relatief gemakkelijk (al dan niet gedeeltelijk) vervangen worden in het menselijke
dieet.
Hoewel reeds menig onderzoek is gevoerd naar voedselverspilling, zijn er geen studies
gevonden die handelen over vleesverspilling in Vlaanderen. Deze studie behandelt de Vlaamse
Y-generatie, omdat zij een beloftevolle doelgroep vormen voor campagnes die strijden tegen
vleesverspilling. Zo zijn ze enerzijds de consument van vandaag én van morgen, maar zijn ze
bovendien ook bezorgd om milieuproblematieken (Van Den Bergh & Behrer, 2016).
Enkel interventies gericht naar consumenten zijn echter onvoldoende om de verspilling effectief
te verlagen (Mondéjar-Jiménez, Ferrari, Secondi, & Principato, 2015), maar de huishoudens
zijn de grootste verspillers (FAO, 2011), waardoor ze een goede start vormen voor interventies.
Dit onderzoek tracht determinanten om vleesverspilling te verlagen te identificeren, met als doel
waardevolle input te bezorgen aan overheden en sociale marketeers voor campagnes. Een
veelgebruikt model om voedselverspilling in kaart te brengen is de uitgebreide Theory of
Planned Behavior (Ella Graham-Rowe, Jessop, & Sparks, 2015; Mondéjar-Jiménez, Ferrari,
Secondi, & Principato, 2015; Stancu, Haugaard, & Lähteenmäki, 2016; Stefan, van Herpen,
Tudoran, & Lähteenmäki, 2013).
Deze masterproef bestaat uit vier grote delen. In het eerste deel wordt voedsel- en
vleesverspilling in kaart gebracht op basis van de bestaande literatuur, aangevuld met hoe de
theorie reeds gebruikt wordt in de voedselverspillingsproblematiek. Deel twee behandelt het
onderzoeksopzet en de methodologie van deze studie. De resultaten van dit onderzoek, en de
discussie worden uitgewerkt in delen drie en vier.
3
4
Deel I: Literatuuronderzoek
1. Voedselverspilling
1.1. Definitie en soorten
Voedselverspilling mag niet verward worden met voedselverlies. Voedselverlies slaat op elke
vermindering van de hoeveelheid voedsel die bedoeld was voor menselijke consumptie, die niet
langer geconsumeerd kan worden (Grolleaud, 2002). Voedselverspilling is het voedselverlies
dat plaatsvindt net voor de consumptie ervan, namelijk in de fase van retail of eindconsumptie
(FAO, 2011).
De literatuur definieert verschillende soorten voedselverspilling, om onderzoeken specifieker te
kunnen voeren. Zo deelt The Waste and Resource Action Programme (WRAP)
voedselverspilling op in vermijdbare, potentieel vermijdbare en onvermijdbare
voedselverspilling. Vermijdbare en potentieel vermijdbare verspilling omvat eetbare voeding die
verloren gaat, terwijl onvermijdbare verspilling voedsel inhoudt dat niet eetbaar is en nooit
was (2009). Edjabou, Petersen, Scheutz & Astrup splitsen de onvermijdbare voedselverspilling
verder in dierlijke en vegetarische voedselverspilling. Bij de vermijdbare wordt vooreerst een
onderscheid gemaakt tussen verwerkte en onverwerkte voeding (2015). Naar het voorbeeld van
Mondéjar-Jiménez, Ferrari, Secondi, & Principato (2015) zal deze studie zich focussen op de
vermijdbare en potentieel vermijdbare voedselverspilling, die de achterliggende psychologische
determinanten van voedselverspillingsgedrag in kaart wenst te brengen. De onvermijdbare
voedselverspilling valt buiten het doel van deze studie.
Deze studie zal uitsluitend huishoudelijke voedselverspilling behandelen. Onder huishoudelijke
voedselverspilling wordt verstaan elke vorm van voedselverspilling die voortvloeit uit de
dagdagelijkse activiteiten van een huishouden. Meer bepaald omvat het alle voedsel bedoeld
voor menselijke consumptie thuis, die niet door mensen geconsumeerd wordt – ondanks het
vermijdbare karakter ervan. Menselijke consumptie thuis omvat dat voedsel dat binnenshuis
bereid wordt, en al dan niet thuis geconsumeerd wordt. De term sluit daarentegen voedsel uit
dat niet thuis bereid werd (e.g. restaurants), of nooit thuis aanwezig was (e.g. een snack out-of-
home kopen en consumeren). De term bereiding dient ruim geïnterpreteerd te worden; het
omvat bijvoorbeeld ook “het verwijderen van de verpakking” van voedsel die geen verdere
verwerking vereist.
5
1.2. Voedselverspilling in Europa
Een rapport van Food Use for Social Innovation by Optimising Waste Prevention Strategies
(FUSIONS) raamt de totale voedselverspilling - zowel vermijdbare als onvermijdbare – in de
EU-28 op 88 miljoen ton in 2012. Dit komt overeen met 173 kg per persoon per jaar (2016).
Exacte cijfers over de proportie van het geproduceerde voedsel dat verspild wordt, lijkt een
moeilijke opgave. FUSIONS geeft aan dat ongeveer 1/5e van het geproduceerde voedsel
verspild wordt in de EU-28 (2016). Belangrijk om te duiden is dat deze resultaten echter ook
niet-eetbare onderdelen gerelateerd aan voedsel omvatten (e.g. oneetbare kaaskorst).
Daarentegen duiden de Food and Agriculture Organization of the United Nations (FAO) (2011)
en Rutten (2013) dat wereldwijd 1/3e van het eetbare voedsel verspild wordt. Merk op dat hier
de oneetbare bestanddelen niet in beschouwing worden genomen. De cijfers vergelijken tussen
die van FUSIONS (2016), FAO (2011) en Rutten (2013) is dus niet zo vanzelfsprekend. Zo kan
er niet afgeleid worden dat het EU-28 gemiddelde van 20% beduidend lager ligt dan het
aangetoonde wereldgemiddelde van 33%. De studies onderzochten een andere periode, en er
kan niet geverifieerd worden dat de studies dezelfde definities hanteren over wat ‘eetbaar’ is.
Bovendien, en veel belangrijker, kunnen de achterliggende oorzaken van voedselverspilling
verschillen naargelang de cultuur (Stancu et al., 2016) en het ontwikkelingsstadium (Secondi,
Principato, & Laureti, 2015).
Geïndustrialiseerde gebieden verspillen ongeveer evenveel voedsel als ontwikkelingslanden,
al zijn de oorzaken wel verschillend. Figuur 1 toont dat meer dan 40% van de voedselverspilling
toe te schrijven is aan de consument in geïndustrialiseerde landen, terwijl het overgrote deel in
ontwikkelingslanden te wijten is aan eerdere stadia in de food supply chain (FSC) (FAO, 2011).
Voedselverspilling in Europa gebeurt bijgevolg op een andere manier dan bijvoorbeeld in
Latijns-Amerika. Wereldgemiddelden vergelijken met continentgemiddelden is dus niet
aangewezen, of dient althans te gebeuren met de nodige voorzorg.
6
Figuur 1: Voedselverlies en -verspilling per capita, op consumptie- en pre-consumptieniveau in diverse
regio’s
Bron: FAO, 2011, p. 5
Er bestaat wel overeenstemming in de literatuur over de grootste veroorzaker van de
voedselverspilling. De huishoudens zijn de grootste voedselverspillers in geïndustrialiseerde
gebieden (Bräutigam, Jörissen, & Priefer, 2014; European Commission, 2010; FUSIONS,
2016). In de EU-28 wordt 53% van de totale voedselverspilling veroorzaakt door de
huishoudens (FUSIONS, 2016).
1.3. Voedselverspilling in Vlaanderen
De beschikbare cijfers voor voedselverspilling in Vlaanderen ogen mooier dan ze waarschijnlijk
in werkelijkheid zijn. Vlaanderen geeft aan dat de Vlaamse consument gemiddeld 15 tot 23 kg
voedsel verspilt per jaar (Vlaamse Overheid, 2014). Dit komt echter niet overeen met de
EUROSTAT gegevens, die ze raamt op 89kg per Belg (European Commission, 2010), waardoor
waarschijnlijk vertekening zit op de resultaten van (één van) beide bronnen. Mogelijke oorzaken
zijn de hantering van verschillende meetmethodes of afbakeningen van termen. Vlaanderen
vermeldt niet hoe de resultaten bekomen worden, waardoor ruimte ontstaat voor verdere
studies om de reële verspilling in Vlaanderen te onderzoeken.
7
2. Vleesverspilling
2.1. Definitie en soorten
Vleesverspilling wordt in dit werk gedefinieerd als alle vleesproducten, bedoeld voor menselijke
consumptie, die verminderd of niet leiden tot menselijke consumptie. De onvermijdbare
vleesverspilling (e.g. beenderen) wordt buiten beschouwing gelaten, omdat de drijfveren voor
verspilling hier vanzelfsprekend zijn. De potentieel vermijdbare vleesverspilling (e.g. de vetrand
aan ham die niet door alle mensen wordt geconsumeerd) wordt onder de noemer vermijdbare
vleesverspilling geplaatst om de complexiteit niet onnodig te verhogen. Wanneer verder
gesproken wordt over vleesverspilling, wordt de vermijdbare vleesverspilling bij huishoudens
bedoeld.
2.2. Vleesverspilling in Europa
Wereldwijd wordt ongeveer 20% van het vlees verspild over de hele FSC (Rutten, 2013). Dit
percentage is lager dan bij granen (30%), groenten en fruit (40-50%) en vis (30%) en gelijk met
oliezaden en zuivelproducten volgens diezelfde bron. Daarentegen verbruikt vleesproductie
relatief meer middelen in vergelijking met gewassen (Hoekstra, 2012; Pimentel & Pimentel,
2003). Bovendien wordt voorspeld dat de vleesproductie zal verdubbelen in de periode 2000 –
2050 (Steinfeld et al., 2006). Door de twee voorgaande argumenten kan vermoed worden dat,
ondanks het lagere verspillingspercentage, vlees grotere negatieve gevolgen heeft dan de
andere categorieën.
Binnen de voedselverspilling op consumptieniveau, bedraagt het voor vlees 11% (FAO, 2011).
Net zoals bij voedselverspilling in het algemeen, vindt de meeste vleesverspilling in Europa
plaats op consumptieniveau, namelijk ongeveer 50% (FAO, 2011). Dezelfde bron geeft aan dat
de productie van vlees in Europa voornamelijk varkens omvat. Net zoals bij algemene
voedselverspilling, vindt ook vleesverspilling in ontwikkelde landen vooral plaats op
consumptieniveau, terwijl dit bij ontwikkelende landen in vroegere stadia van de FSC plaatsvindt
(zie figuur 2).
8
Figuur 2: Het aandeel van de productie van vlees dat verloren gaat of verspild wordt in verschillende
fases van de FSC in verschillende regio's
Bron: FAO, 2011, p. 8
2.3. Vleesverspilling in Vlaanderen
Vlaamse vleesverspilling is (nog) niet uitvoerig besproken in de literatuur. Bovendien worden
Belgische cijfers niet opgenomen in het rapport van FUSIONS wegens “te lage kwaliteit van
data” (2016, p. 63). Een studie van de Vlaamse Overheid (2014) toont aan dat 10% van de
voedselverspilling vlees, vis en gevogelte omvat, wat het de vijfde grootste fractie van
voedselverspilling maakt. Bovendien is het de tweede grootste fractie van verspilling van
ongeopende voedselverpakkingen, na zuivelproducten (Vlaamse Overheid, 2014). De
Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM) geeft aan dat de Vlaming anderhalve
keer meer vlees eet dan wordt aangeraden, en dat het verminderen van vleesconsumptie
positieve gevolgen zou teweegbrengen, zowel voor de gezondheid als voor de belasting van
het milieu (2011).
2.4. Ecologische gevolgen van vleesproductie
De productie van voedsel vergt hoge druk op het milieu. Meer bepaald beïnvloedt die druk
voornamelijk de uitstoot van broeikasgassen (CO2) en het verbruik van natuurlijke hulpbronnen
zoals energie, water, lucht, bodem en biodiversiteit (OVAM, 2011). Volgens dezelfde bron
vereist de voedselproductie in Europa zodanig veel energie dat die vijf keer groter is dan de
voedingswaarde die er uitgehaald wordt. Voedselverspilling is dus ook energieverspilling. Voor
zowel de beschikbaarheid van voeding als energie wordt bovendien een schaarse toekomst
voorspeld (FAO, 2011; OVAM, 2011), waardoor maatregelen om voedselverspilling tegen te
gaan geen overbodige luxe vormen.
9
Vleesproductie zoals die anno 2016 bestaat heeft nefaste gevolgen voor de
voedselhoeveelheid, het energiebeheer en het milieu. Binnen de voedselproductie zijn de
categorieën vlees (en vooral rood vlees) en zuivel de grootste verbruikers van energie (OVAM,
2011). Leg dit naast de voorspelling dat de vleesproductie meer dan zal verdubbelen tegen
2050 (Steinfeld et al., 2006), en de limieten van energie (FAO, 2011), en het wordt duidelijk dat
ook het tegengaan van vleesverspilling geen overbodige luxe is. De vleessector staat in de top
van de grootste milieuvervuilers (Steinfeld et al., 2006), om dit punt nog meer kracht bij te zetten.
Vleesproductie leidt tot “landdegradatie, klimaatsverandering, luchtvervuiling, watertekort en -
vervuiling en verlies van biodiversiteit” (OVAM, 2011, p. 47). In totaal neemt de
voedselproductie 70% van de landbouwgrond in (zowel grond voor de dieren zelf als voor hun
voeding), en 30% van de totale landgrond op aarde (Steinfeld et al., 2006). De vleessector stoot
meer CO² uit dan de transportsector, wat het de grootste bijdrager aan de opwarming van de
aarde maakt (Steinfeld et al., 2006). Bovendien is 10% van de vernietiging van de ozonlaag en
15% van smog te wijten aan de vleesproductie (OVAM, 2011). Opvallend is het waterverbruik
dat de vleessector voor haar rekening neemt. OVAM geeft aan dat voor 1kg rundvlees meer
dan 10 000 liter water gebruikt wordt (2011). Maar liefst 70% van het waterverbruik gaat naar
industriële landbouw (OVAM, 2011), 8% naar de productie van vlees (Steinfeld et al., 2006).
Alle bovenstaande feiten samen maken de vleessector de grootste bijdrager tot het verlies van
biodiversiteit (Steinfeld et al., 2006).
Het mag duidelijk zijn dat de productie van vlees, zoals die vandaag bestaat, onhoudbaar is.
De antropogene milieudruk maakt de toekomst van de leefbaarheid op onze planeet onzeker,
en dient dringend verder aangepakt te worden om tot duurzame oplossingen te komen.
Voedselproductie, en meer bepaald vleesproductie, biedt waardevolle kansen om de milieudruk
te verlagen in vergelijking met andere productcategorieën. Vleesconsumptie heeft de grootste
milieuvoetafdruk, en kan bovendien relatief gemakkelijk (al dan niet gedeeltelijk) vervangen
worden in het menselijke dieet. Hoewel de oplossing simpel lijkt, is één van de grootste
complicaties dat de consument zich niet bewust is van de milieu-impact van voeding, en
verspilling vaak ontkent (OVAM, 2011).
3. Oorzaken van voedselverspilling
Nu duidelijk is waar voedsel verspild wordt, en wat de ecologische gevolgen ervan zijn, rijst de
vraag waarom voedselverspilling plaatsvindt. Dit werkstuk behandelt verspilling op
consumentenniveau, waardoor oorzaken in vroegere stadia van de FSC niet besproken
10
worden. Er wordt een opsplitsing gemaakt in de oorzaken die de consument zelf kan
veranderen, en de oorzaken die enkel andere (f)actoren kunnen veranderen.
Tabel 1: Oorzaken voedselverspilling onder controle van de consument
Oorzaken Bron(nen)
Gebrek aan planning Aschemann-Witzel et al., 2015
European Commission, 2010
Beperkte kennis over bewaren van voedsel Aschemann-Witzel et al., 2015
European Commission, 2010
Beperkt gebruik van/ beperkte kennis rond het gebruik van
etensrestjes
Aschemann-Witzel et al., 2015
Stepman, 2013
Gebrek aan kennis datum labels (THT, TGT) Aschemann-Witzel et al., 2015
European Commission, 2010
Risico aversie (e.g. gezondheid) Aschemann-Witzel et al., 2015
Gewoontes en routines Aschemann-Witzel et al., 2015
Stancu et al., 2016
Quested et al., 2013
Met honger winkelen Eigen contributie
Tabel 2: Oorzaken voedselverspilling niet onder controle van de consument
Oorzaken Bron(nen)
Gezinsverdunning Stepman, 2013
Lage waardering voor voedsel door…
…lage prijs
…afstand productie - consument
Aschemann-Witzel et al., 2015
Stepman, 2013
Verpakkingsgrootte European Commission, 2010
Door een gebrek aan planning verspilt de consument meer voedsel dan die misschien zou willen
(Aschemann-Witzel, de Hooge, Amani, Bech-Larsen, & Oostindjer, 2015; European
Commission, 2010). Zonder planning verhoogt de kans dat de consument producten koopt die
hij eigenlijk al heeft, of te grote hoeveelheden aanschaft. Dit is voornamelijk van belang bij
bederfbare voeding, omdat het meer waarschijnlijk is dat het overschot wordt weggegooid.
Bovendien zal een consument die beter plant misschien sneller restjes van vorige maaltijden
opeten, en bijgevolg minder nieuwe voeding kopen waaruit opnieuw resten voortvloeien.
Een gebrek aan kennis over hoe voedsel bewaard dient te worden leidt tot verspilling (European
Commission, 2010). Slecht bewaard voedsel zal namelijk sneller bederven, en bedorven
voedsel zal niet meer geconsumeerd worden. Ook het bewaren van restjes valt onder deze
11
noemer. Bij twijfel of een product of restje nog eetbaar is of niet, is het niet ondenkbaar dat de
consument het wegwerpt in plaats van het gezondheidsrisico te lopen. Risico-aversie leidt dus
ook tot verspilling (Aschemann-Witzel et al., 2015). Niet alle consumenten bewaren al hun
voedingsresten om later te consumeren. Naast het gebrek aan kennis rond de bewaring ervan,
treedt er ook een gebrek aan kennis op rond de preparatie van etensresten (Aschemann-Witzel
et al., 2015; Stepman, 2013), waardoor opnieuw verspilling plaatsvindt.
Het verkeerd begrijpen van houdbaarheidsdata leidt tot voedselverspilling (Aschemann-Witzel
et al., 2015). Er blijkt een kennisprobleem te zijn rond de datum labels omtrent de houdbaarheid
van producten. De verschillende gehanteerde termen verwarren de consument, waardoor
voedsel onnodig verspild wordt (Newsome et al., 2014). In Vlaanderen zijn de twee meest
voorkomende soorten houdbaarheidsdata de THT-datum en de TGT-datum (Stepman, 2013).
De datum “Ten minste houdbaar tot” geeft aan tot welke datum de producent de kwaliteit – zoals
hij die bedoeld heeft – behouden blijft. Dit wil echter niet zeggen dat het product bedorven is na
het verstrijken van deze datum. De datum “Te gebruiken tot” wordt daarentegen gehanteerd bij
producten die sneller bederven. Het consumeren van een product voorbij deze
houdbaarheidsdatum kent een grotere gezondheidsrisico dan bij de producten met THT-datum.
Een voorbeeld van een THT-datum vindt men bij droge koekjes. Na de suggestiedatum van de
producent kan het koekje slap geworden zijn, maar blijft die echter volkomen eetbaar.
Anderzijds wordt bijvoorbeeld vlees met een TGT-datum gelabeld, omdat het na deze datum
waarschijnlijk bedorven is, en men ziek kan worden van diens consumptie. Uit onderzoek is
gebleken dat 71% van de Vlamingen voeding voorbij de houdbaarheidsdatum nog consumeren
(OVAM, 2011). Het gaat voornamelijk om THT-gelabelde producten, maar ook om enkele TGT-
producten. Omdat er ook TGT-producten nog geconsumeerd worden, rijst de vraag of de
Vlaamse consument de benamingen verstaat, of zich eerder niets aantrekt van de vermelde
data.
Consumenten verspillen voedsel ten gevolge van bepaalde gewoontes en routines
(Aschemann-Witzel et al, 2015; Stancu et al., 2016; Quested et al., 2013). Hoewel de termen
dicht bij elkaar lijken aan te sluiten, is er toch een cruciaal verschil tussen beide (Stancu et al.,
2016). Gewoontes zijn automatische reacties (Verplanken & Orbell, 2003), die gevormd werden
op basis van de opvoeding en andere factoren uit de achtergrond van de consument
(Aschemann-Witzel et al., 2015). Een routine, daarentegen, is geen automatische reactie
(Stancu et al., 2016). Routines komen voort uit kennis rond vroeger gedrag en de plannen over
hoe de consument wil ageren in welke situatie, en in welke volgorde (Stancu et al., 2016).
Zowel gewoontes als routines kunnen voedselverspilling door de consument positief en negatief
beïnvloeden. Een gewoonte kan bijvoorbeeld omvatten dat er altijd meer dan voldoende
12
voedsel op tafel moet komen, omdat dat vroeger thuis ook altijd zo was. Omgekeerd kan
voedsel wegwerpen uit den boze zijn, omdat dat van thuis uit aangeleerd is. Een routine kan
omvatten dat de consument elke week dezelfde aankopen doet, waardoor bepaalde items te
veel gekocht worden en hierdoor eventueel in de vuilnisbak belanden. Omgekeerd kan een
routine ook inhouden dat de consument de aankopen thuis plant, waardoor net niet te veel
voedsel gekocht wordt.
Een studie toont aan dat hongerig winkelen niet tot meer aankopen leidt, wel tot aankoop van
producten met meer calorieën (Tal & Wansink, 2013). Dit resultaat kan echter betekenen dat
met honger winkelen kan leiden tot meer voedselverspilling. De consument zal namelijk de
gebruikelijke hoeveelheid voedsel kopen voor de maaltijd, maar bijvoorbeeld snacken net na
het winkelen (gefaciliteerd door de hogere calorie-aankopen). Hierdoor kan het zijn dat er bij de
maaltijd meer overschotten zijn dan wanneer de consument zonder honger was gaan winkelen,
en er bijgevolg meer voedsel verspild kan worden.
De groepen die het meest voedsel verspillen zijn éénpersoonsgezinnen, gezinnen met jonge
kinderen en jongeren onder 25 jaar oud (van Dooren & Mensink, 2014). Mogelijke verklaringen
hiervoor zijn respectievelijk dat de verpakkingen te grote hoeveelheden bevatten voor één
persoon (Stepman, 2013), ouders moeilijk kunnen inschatten hoeveel hun kind zal eten, en een
gebrek aan ervaring met voedselhoeveelheden (European Commission, 2010).
Een lage waardering van voedsel door de consument leidt tot hogere verspilling. Samen met
het gebrek aan kennis rond het bewaren van voedsel, zorgt de relatief lage prijs van voedsel
(Aschemann-Witzel, de Hooge, Amani, Bech-Larsen, & Oostindjer, 2015) ervoor dat er (te) veel
voedsel wordt aangekocht, dat uiteindelijk in de vuilnisbak terecht komt. Bovendien zorgt ook
de afstand tussen de productie en de consument voor een lage waardering (Stepman, 2013).
De consument beseft niet meer hoe voedsel op zijn bord terecht komt, en verliest de voeling
ermee. Hierdoor wordt voedsel(rest) gemakkelijker weggesmeten.
De verpakking van voedsel speelt een grote rol bij voedselverspilling (European Commission,
2010; Stepman, 2013). Enerzijds kan voedsel minder lang bewaard worden door slechte
verpakking, of al bedorven zijn vooraleer het de consument bereikt. Verder kan de
verpakkingswijze de keuze van de consument beïnvloeden. Grotere hoeveelheden in één
verpakking zijn doorgaans goedkoper (per kg of andere grootheid) dan verschillende kleinere
hoeveelheden van een product. De prijsbewuste consument denkt hierdoor te besparen, terwijl
die misschien door het overschot te moeten weggooien net meer spendeert. Bovendien zijn niet
13
alle producten in elke hoeveelheid beschikbaar, en ondanks de trend van gezinsverdunning
worden veel productverpakkingen afgestemd op grote gezinnen (Stepman, 2013).
De Europese Commissie (2010) wijst echter op de trade-off tussen voedselverspilling en een
hogere afvalberg door voedsel in kleinere verpakkingen aan te bieden. Toch kan de totale
milieudruk verlaagd worden ondanks de hogere afvalberg, en dit vooral bij producten waarvan
de productie een hogere druk uitoefent op het milieu dan de verpakking (Williams & Wikström,
2011).
4. Voedselverspilling volgens de Theory of Planned Behavior
Gedrag wordt ook bepaald door achterliggende psychologische motieven (E Graham-Rowe,
Jessop, & Sparks, 2014) – die minder voor de hand liggen dan de oorzaken van
voedselverspilling die hierboven worden aangehaald. Een veelgebruikt model om
voedselverspillingsgedrag te verklaren is het gebruik van de theory of planned behavior (Ella
Graham-Rowe et al., 2015; Mondéjar-Jiménez et al., 2015; Stancu et al., 2016; Stefan et al.,
2013).
4.1. De Theory of Planned Behavior
De Theory of Planned Behavior (hierna: TPB) van Ajzen (1991) heeft als doel het voorspellen
en verklaren van menselijk gedrag. De auteur beargumenteert dat gedrag door twee
constructen wordt bepaald. Ten eerste zal een positieve intentie tot een gedrag bijdragen tot
het effectief stellen van dat gedrag. Ten tweede zal het stellen van het gedrag afhangen van de
controle die een individu gelooft te hebben over dat gedrag. Dit laatste wordt de perceived
behavioural contol genoemd (hierna “PBC”). Praktisch gaat het over de mate waarin een
individu gelooft dat die een bepaald gedrag kan stellen. Hoe meer een individu gelooft capabel
te zijn om een gedrag te stellen, hoe groter de waarschijnlijkheid dat het gedrag zal gesteld
worden (Ajzen, 1991).
De intentie om een gedrag te stellen hangt op zijn beurt af van drie onafhankelijke factoren,
namelijk de attitude, de subjectieve norm en de PBC (Ajzen, 1991). Ajzen definieert attitude (=
houding) als “de mate waarin een persoon een gunstige of ongunstige evaluatie of beoordeling
van het gedrag in kwestie heeft”, subjective norm (=subjectieve norm) als “de waargenomen
sociale druk om het gedrag te stellen of niet te stellen”, en perceived behavioural control (=
waargenomen gedragscontrole) als “de waargenomen gemakkelijkheid of moeilijkheid om het
gedrag te stellen” (1991, p. 188).
14
De structuur van de theorie wordt grafisch weergegeven in figuur 3. Het is mogelijk dat in
bepaalde situaties niet alle factoren een significante invloed uitoefenen (Ajzen, 1991). In
sommige toepassingen kan er ook een verband bestaan tussen de attitude, subjectieve norm
en PBC. Vandaar dat de drie constructen in de figuur verbonden worden, ondanks het
“onafhankelijke” karakter van de drie determinanten dat Ajzen aanhaalt (1991, p. 188).
Figuur 3: Theory of Planned Behavior
Bron: Ajzen, 1991, p. 182
4.2. De uitgebreide Theory of Planned Behavior
De Theory of Planned Behavior kan worden uitgebreid met diverse andere variabelen (Ajzen,
1991). Conner & Armitage geven zes variabelen aan als aanvulling op het originele model
(1998):
(1) belief salience, omdat de attitude bepaald kan worden door talrijke overtuigingen,maar
sommige overtuigingen doorslaggevender zijn dan andere voor een individu. Het belang
van een overtuiging kan veranderen naargelang de situatie of doorheen de tijd. Het zijn de
voor een individu meest opvallende overtuigingen (i.e. salient beliefs) die de attitude
bepalen.
(2) past behaviour / habit, omdat gewoonte de perceptie van het eigen kunnen (i.e. PBC) zou
beïnvloeden. De auteurs wijzen erop dat deze variabele een goede voorspeller van gedrag
vormt wanneer het gedrag frequent wordt gesteld. Ze argumenteren namelijk dat een
insignificante invloed van intentie op gedrag te wijten kan zijn aan de rol die gewoonte
speelt.
(3) perceived behavioural control versus self-efficacy. PBC kan opgesplitst worden in twee
soorten controle. Enerzijds zijn er de self-efficacy beliefs, die het geloof in het eigen kunnen
15
vertegenwoordigt (e.g. “Ik ben capabel om…”). Anderzijds is er de perceptie van de controle
over het eigen gedrag (e.g. “Ik heb de controle om mijn gedrag te veranderen”), dit is de
PBC. Om een duidelijker onderscheid te kunnen maken, werd een nieuwe term
geïntroduceerd, de perceptions of control over the behavior (PCB) (Armitage & Conner,
1999). Beide termen zijn onafhankelijk van elkaar, maar blijven beide onderdeel van de
perceived control.
(4) moral norms, wat weerspiegelt in hoeverre iemand het stellen van gedrag als moreel correct
of incorrect beschouwt. De subjective norm vormt vaak de zwakste voorspeller van intentie,
waardoor gezocht werd naar varianten (Conner & Armitage, 1998). De moral norms blijken
bij thema’s met een morele of ethische dimensie de intentie te kunnen beïnvloeden. De
moral norms kunnen vervangen worden door personal norms wanneer de waarden van
een individu meer gelinkt zijn aan de zelf-identificering (e.g. “ik ben iemand die…”) dan aan
de morele verplichting (“ik voel me verantwoordelijk om…”) die hij ervaart.
(5) self-identity omvat de mate waarin iemand ervaart een sociale rol te vervullen. Het
weerspiegelt hoe iemand zichzelf ziet, in deze studie als de mate waarin “iemand zichzelf
ziet als een persoon die let op zijn of haar vleesverspilling”. Afhankelijk de sterkte van de
self-identity die iemand ervaart bij een bepaald thema, kan het de intentie beïnvloeden.
(6) affective beliefs omvatten de verwachte emotionele reacties die het al dan niet stellen van
een gedrag teweegbrengt. Indien een individu negatieve gevoelens (e.g. spijt, schuld,
jaloezie) verwacht, zal de intentie om dat gedrag te stellen lager zijn. Bovendien wijzen de
auteurs erop dat het gebruik van specifieke emotionele reacties meer aangewezen is dan
enkel te onderzoeken of er positieve of negatieve gevoelens verwacht worden.
4.3. Voedselverspilling in de uitgebreide TPB
Afhankelijk van de situatie en het bestudeerde gedrag zullen bepaalde (combinaties van)
variabelen al dan niet een significante rol spelen. In de context van voedselverspilling gebruiken
verschillende studies die de theorie hanteren andere combinaties van variabelen (Ella Graham-
Rowe et al., 2015; Mondéjar-Jiménez et al., 2015; Stancu et al., 2016; Stefan et al., 2013).
Hieronder volgt een bespreking van de meest opvallende resultaten uit vier studies in de
literatuur. Daarna volgt een analyse over de studies heen.
Een studie over Roemeense consumenten test de invloed van moral attitudes (in welke mate
iemand zich stoort aan en zich schuldig voelt door het weggooien van voedsel), lack of concern
(de mate waarin iemand zich geen zorgen maakt over de gevolgen van het weggooien van
voedsel), subjective norms (perceptie van hoe de sociale omgeving van het individu reageert
16
wanneer die voedsel verspilt) en pbc (mate waarin individu gelooft capabel te zijn om verspilling
tegen te gaan, i.e. self-efficacy) op zowel de intentions not to waste, planning routines (mate
waarin iemand voor de aankopen boodschappenlijstjes maakt, de huidige voorraad raadpleegt
en maaltijden plant) als de shopping routines (de frequentie van de aankoop van te grote
hoeveelheden en van ongeplande aankopen) (Stefan et al., 2013). Die laatste drie worden
getest op hun invloed op het zelf-gerapporteerde voedselverspillingsgedrag (self-reported food
waste behavior), gemeten als de hoeveel voedsel dat verspild wordt (“not at all”, “less than a
tenth”, “more than a tenth but less than a quarter”, “more than a quarter but less than a half” en
“more than half”). Tabel 3 toont dat de intentie geen significante invloed uitoefent op het gedrag,
maar beide soorten routines wel. Hoe meer gepland wordt, hoe lager de zelf aangegeven
voedselverspilling. De zelf aangegeven voedselverspilling verhoogt wanneer iemand
regelmatiger te veel of ongepland aankoopt. De planning en de shopping routines worden
significant beïnvloed door de moral attitudes en de PBC. De moral attitudes zijn echter niet
éénduidig gemeten (“Throwing away food does not bother me” en “When I throw away food I
feel guilty”, beide van strongly disagree (1) tot strongly agree (7)). De studie toont geen
omkering van een van de variabelen aan, waardoor niet geconcludeerd kan worden in welke
richting morele gevoelens de routines beïnvloeden.
De lack of concern en subjective norms hebben geen indirecte invloed op de self-reported food
waste. Opvallend is dat voor Roemeense consumenten het gebrek aan zorgen over de
gevolgen van verspilling geen significante invloed uitoefent op voedselverspillingsgedrag, terwijl
de individuele morele gevolgen van verspilling, via de planning routines, dit gedrag wel
beïnvloeden. De vraag rijst wat de moral attitudes voor de consumenten inhouden, daar het niet
de zorgen over de gevolgen van verspilling inhoudt.
Tabel 3: Roemeense consumenten en voedselverspilling
Intention not to waste
Planning routines Shopping routines
Self-reported Food Waste
Intention not to waste n.s. Planning routines -0.28 ** Shopping routines 0.67 *** Moral attitudes 0.65 *** 0.27 ** -0.19 * Lack of concern -0.29 ** n.s. n.s. Subjective norms n.s. n.s. n.s. PBC n.s. 0.25 ** -0.63 ***
* p < 0.05; ** p < 0.01; *** p < 0.001. Blanco: niet getest. n.s.: niet significant
Data afkomstig van: Stefan et al., 2013.
Een tweede studie focust op Spaanse en Italiaanse jongeren (Mondéjar-Jiménez et al., 2015).
Hierbij beïnvloeden drie variabelen de intentie om minder voedsel te verspillen (zie tabel 4):
17
(1) concern about food waste: de mate waarin iemand voedselverspilling ziet als wijd
verspreid, en verlaging ervan positieve economische en sociale gevolgen teweegbrengt,
(2) moral attitude: in welke mate iemand minder zou verspillen indien meer informatie
beschikbaar zou zijn, kleinere verpakkingen verkrijgbaar zijn, en meer aandacht zou
besteed worden aan voedselverspilling door lokale instituten, en
(3) pbc: self-efficacy.
Samen met de intentie, beïnvloeden de subjective norms (+), pbc (+) en marketing/sales
strategies “addiction” (-) het correcte gedrag ten opzichte van voedselverspilling. Correct gedrag
betekent in deze studie het regelmatig gebruiken van etensresten in de komende dagen, het
verschil kennen tussen de soorten houdbaarheidsdata, en regelmatig plannen van aankopen.
De subjective norms worden in deze studie uitgedrukt als het huidige gedrag van het gezin. De
auteurs gaan er van uit dat het gedrag van het gezin zich zal vertalen naar het gedrag van de
respondent. De marketing “addiction” slaat op de mate waarin het product zelf, de verpakking
en promoties de aankoopbeslissing beïnvloeden in die mate dat er meer voedsel wordt
aangekocht dan nodig. Dit blijkt een negatief effect te hebben op het correcte gedrag ten
opzichte van voedselverspilling. Dit resultaat impliceert dat hoe meer te veel voedsel wordt
aangekocht (door marketing acties), hoe minder etensresten gebruikt worden, het verschil
gekend is tussen houdbaarheidsdata en gepland wordt op voorhand. De variabele correct
gedrag omvat drie verschillende componenten, waardoor niet kan geconcludeerd worden op
welk(e) component(en) bovenvermelde variabelen een invloed kennen.
Tabel 4: Voedselverspilling bij Spaanse en Italiaanse jongeren
Intention to reduce food
waste Positive behaviour towards
FW
Concern about FW Moral attitude Subjectivenorms Pbc Marketing/sales strategies “addiction” Intention
0.137 *** 0.356 *** n.s. 0.228 *** n.s.
n.s. n.s. 0.506 *** 0.146 *** -0.163 *** 0.198 ***
*** p < 0.01; n.s.: niet significant
Data afkomstig van: Mondéjar-Jiménez et al., 2015.
Graham-Rowe et al. (2015) tonen aan dat bij de verspilling van groenten en fruit het geslacht,
de attitude, subjective norm, pbc, self-identity (de mate waarin iemand zichzelf ziet als het soort
persoon die een bepaald gedrag al dan niet stelt) en anticipated regret (de mate waarin iemand
verwacht zich schuldig te voelen na het stellen van gedrag waarvan hij denkt dat zijn omgeving
dit afkeurt) een rol spelen bij de intentie om minder te verspillen (zie tabel 5). Hoe meer iemand
18
zichzelf identificeert als niet-verspiller of vermoedt schuldgevoelens te krijgen na het verspillen,
hoe hoger de intentie zal zijn om minder te verspillen. Die intentie heeft een significante invloed
op het verminderen van de verspilling.
Tabel 5: Volwassenen uit de UK en verspilling van groenten en fruit
Intention to reduce food waste Self-reported fruit and vegetable waste reduction
Geslacht: vrouw (man) 0.07 *
Attitude 0.21 ***
Subjective norm 0.11 **
Pbc 0.28 *** n.s.
Self-identity 0.25 ***
Anticipatedregret 0.29 ***
Descriptive norm n.s.
Intention 0.30 *
* p < 0.05; ** p < 0.01; *** p < 0.001; n.s.: niet significant
Data afkomstig van: Graham-Rowe et al., 2015.
In een studie bij Deense volwassenen blijkt dat enkel de attitude en een injunctive norm (i.e.
subjective norm) een significante invloed hebben op de intentie om niet te verspillen (Stancu et
al., 2016). De zelf-gerapporteerde voedselverspilling verlaagt bij een hogere intentie om niet te
verspillen, en bij een hogere PBC (zie tabel 6).
Tabel 6: Deense volwassenen en voedselverspilling
Invloed op Intention not to waste Self-reported food waste
Attitudes 0.24 ***
Injunctive norm 0.47 ***
Moral norm 0.00
PBC 0.03 -0.34 ***
Intention -0.16 *** * p < 0.05; ** p < 0.01; *** p < 0.001
Data afkomstig van: Stancu et al., 2016
De vier studies hanteren verschillende variabelen en bekomen verschillende resultaten,
waardoor net deze studies besproken worden. Hieronder wordt een analyse over de studies
heen uiteengezet, met nadruk op de meest opvallende verschillen en gelijkenissen.
4.3.1. De rol van injunctieve en descriptieve normen
De invloed van de sociale omgeving die een individu ervaart bestaat uit een injunctive norm en
een descriptive norm (Rivis & Sheeran, 2003). Er is echter wel een belangrijk onderscheid
tussen beide normen (Rivis & Sheeran, 2003). De injunctive norms omvatten wat een individu
ervaart omtrent hoe de sociale omgeving denkt over een bepaald gedrag, de descriptive norms
omtrent wat de sociale omgeving doet. De subjective norm is een injunctive norm (Rivis &
19
Sheeran, 2003). Stancu et al. (2016) tonen aan dat de injunctive norm een invloed heeft op de
intentie om niet te verspillen (zie tabel 6), terwijl andere studies tegenstrijdige resultaten
bekomen omtrent de subjective norms. In sommige studies hebben de subjective norms geen
significante invloed (p < 0.05) op de intentie tot minder of geen voedselverspilling in het
algemeen (Mondéjar-Jiménez et al., 2015; Stefan et al., 2013), terwijl toegepast op groenten
en fruit de subjective norms wel een significante invloed (p < 0.01) hebben op de intentie (Ella
Graham-Rowe et al., 2015). Slechts één aangehaalde studie hanteert een descriptive norm
(Ella Graham-Rowe et al., 2015), terwijl Ajzen zelf aanraadt om die norm te gebruiken (2002).
De descriptive norm kan namelijk de bias opvangen dat een individu vaak gelooft dat zijn
omgeving gewenst gedrag goedkeurt, terwijl die misschien zelf dat gedrag niet stelt (Ajzen,
2002).
4.3.2. De rol van attitudes
Attitudes kunnen op verschillende manieren geïntegreerd worden in de (uitgebreide) TPB.
Bepaalde studies splitsen attitudes in een variabele omtrent de bezorgdheid (concern), en een
variabele omtrent het morele aspect (moral attitudes) (Mondéjar-Jiménez et al., 2015; Stefan et
al., 2013). Een hogere bezorgdheid over de gevolgen leidt tot een hogere intentie om minder of
niet te verspillen in beide studies. Andere studies behouden één variabele attitude, die meet
hoe respondenten zich voelen tegenover voedselverspilling (Ella Graham-Rowe et al., 2015;
Stancu et al., 2016). In de vier aangehaalde studies leidt een meer positieve attitude tegenover
het vermijden van verspilling tot een hogere intentie om minder te verspillen.
4.3.3. De rol van waargenomen gedragscontrole
De invloed van PBC is bij voedselverspilling niet eenduidig. Wanneer de focus op de self-
efficacy wordt gelegd, toont één studie aan dat er geen significante invloed is op de intentie
(Stefan et al., 2013), terwijl anderen die significante invloed wel aantonen (Ella Graham-Rowe
et al., 2015; Mondéjar-Jiménez et al., 2015). Mogelijke verklaringen zijn verschillen tussen
generaties op het vlak van budget, en dat studenten misschien onzekerder zijn bij een gebrek
aan controle door onervarenheid dan oudere volwassenen, waardoor de controle een invloed
heeft op de intentie om minder te verspillen. Self-efficacy beïnvloedt het gedrag in het ene geval
rechtstreeks (Mondéjar-Jiménez et al., 2015), en in andere gevallen enkel indirect (Stefan et
al., 2013) of helemaal niet (Ella Graham-Rowe et al., 2015). Mogelijke verklaringen zijn opnieuw
de onzekerheid van studenten, alsook dat de self-efficacy het gedrag voornamelijk indirect via
shopping en planning routines beïnvloedt, wat bij Graham-Rowe et al. (2015) niet onderzocht
werd. Stancu et al. (2016) focussen eerder op de PCB, en tonen aan dat dit wel het gedrag
maar niet de intentie beïnvloedt. Het ervaren van controle over het eigen verspillingsgedrag
20
leidt dus tot minder zelf-gerapporteerde verspilling maar niet tot een hogere intentie om minder
te verspillen. Mogelijke verklaringen zijn dat de respondenten die een hoge controle ervaren
misschien al heel weinig verspillen (en bijgevolg geen intentie hebben om nog minder te
verspillen), of dat hun antwoorden vertekend zijn door sociale wenselijkheid.
4.3.4. De rol van morele aspecten
De rol van morele aspecten verschilt van studie tot studie. De moral attitudes beïnvloeden de
intentie (Mondéjar-Jiménez et al., 2015; Stefan et al., 2013), terwijl moral norms daar geen
invloed op uitoefenen (Stancu et al., 2016). Hier dient wel vermeld te worden dat de definitie
van de moral attitudes door Stefan et al. (2013) heel dicht aansluit bij de definitie van de moral
norms van Stancu et al. (2016); beiden gaan namelijk over het gevoel van spijt ten gevolge van
voedselverspilling. In de studie over groenten en fruit werd de moral norm uitgesloten door de
te hoge correlatie met self-identity en anticipated regret, terwijl die laatsten wel een significante
invloed uitoefenen op de intentie (Ella Graham-Rowe et al., 2015). Uit bovenstaande studies
kan bijgevolg niet geconcludeerd worden dat moral norms geen significante invloed uitoefenen
op intenties.
4.3.5. De rol van routines
De planning en shopping routines verklaren meer variantie in voedselverspillingsgedrag dan de
intentie (Stancu et al., 2016; Stefan et al., 2013). Beide routines worden op hun beurt verklaard
door de moral attitudes en PBC volgens Stefan et al. (2013), terwijl de shopping routines
verklaard worden door de planning routines volgens Stancu et al. (2016). De planning routines
worden verklaard door de household skills (i.e. vaardigheden op het vlak van koken en bewaren
van voedsel), volgens die laatste bron.
4.3.6. Gedrag
Ook de doelvariabele, gedrag, neemt verschillende vormen aan tussen de studies. Twee van
de vier onderzochte studies definiëren gedrag als de zelf-gerapporteerde hoeveelheid voedsel
dat verspild wordt in termen van percentages (Stancu et al., 2016; Stefan et al., 2013). Graham-
Rowe et al. hanteren de zelf-gerapporteerde verspilling van groenten en fruit bij follow-up na
één week (2015), terwijl Mondéjar-Jiménez et al. Positive behaviour towards food waste
hanteren, wat bestaat uit het gebruik van etensresten, juiste kennis over houdbaarheidsdata en
het gebruik van boodschappenlijstjes (2015).
21
4.3.7. De invloed van intentie op gedrag
Opvallend is dat de variabele intentie verschillende vormen aanneemt over de studies heen.
Enerzijds wordt gebruikt gemaakt van de intentie om niet te verspillen (Stancu et al., 2016;
Stefan et al., 2013), anderzijds van de intentie om minder te verspillen (Ella Graham-Rowe et
al., 2015; Mondéjar-Jiménez et al., 2015). De literatuur is het er daarentegen wel over eens dat
de intentie om wel voedsel te verspillen niet gehanteerd dient te worden, omdat dit ongewoon
aanvoelt (Stancu et al., 2016; Stefan et al., 2013).
De resultaten omtrent de invloed van intentie op gedrag in de literatuur zijn uiteenlopend. Bij de
Roemeense consumenten heeft de intentie geen significante invloed op het gedrag (Stefan et
al., 2013), terwijl die invloed wel bestaat bij jongeren uit Italië en Spanje (Mondéjar-Jiménez et
al., 2015), bij verspilling van groenten en fruit in het Verenigd Koninkrijk (Ella Graham-Rowe et
al., 2015) en bij Deense volwassenen (Stancu et al., 2016). Een hogere intentie om geen of
minder voedsel te verspillen verlaagt het verspillingsgedrag in deze drie studies.
De verschillende studies rapporteren verschillende variabelen als sterkste voorspellers. Gedrag
wordt het sterkst verklaard door de Shopping routines in één studie (Stefan et al., 2013), en
door PBC in een andere (Mondéjar-Jiménez et al., 2015). Dit verschil wordt ook opgemerkt bij
de invloed op intentie, namelijk Moral Attitude als sterkste variabele enerzijds (Mondéjar-
Jiménez et al., 2015; Stefan et al., 2013), en injunctive norm anderzijds (Stancu et al., 2016).
Dit kan verklaard worden doordat de studies andere variabelen en methodes hanteren.
Door het gebruik van verschillende variabelen, zijn vergelijkingen tussen studies niet
vanzelfsprekend. Bovendien lijkt de literatuur duidelijk nog op zoek te zijn naar welke
(combinatie van) variabelen het meest aangewezen zijn in het verhaal van voedselverspilling,
hoewel overeengekomen wordt dat het gebruik van een uitgebreide TPB aangewezen is in de
context van voedselverspilling. Om die reden hanteert deze studie de uitgebreide TPB, en zal
het beloftevolle variabelen uit andere studies meenemen. Deze andere combinatie van
opgenomen variabelen zal een meerwaarde bieden aan de huidige literatuur, omdat blijkt dat
hierdoor grote verschillen in resultaten optreden.
4.4. Vleesverspilling in de uitgebreide TPB
In de literatuur werden geen studies gevonden die vleesverspilling in kaart brengen aan de hand
van de TPB. Wel werd de TPB toegepast om duurzame voedselconsumptie in kaart te brengen
in België (Vermeir & Verbeke, 2008). Quested et al. (2013) geven echter aan dat de link tussen
voedselverspilling en de impact op het milieu ervan (en dus de duurzaamheid) niet ten volste
22
ontwikkeld is bij de consument. Om deze redenen vormt een toepassing van de uitgebreide
TPB op vleesverspilling in België een waardevolle aanvulling op de literatuur. Bovendien biedt
het gebruik van deze theorie een stevige basis voor effectieve en efficiënte interventies om
verspilling tegen te gaan omdat het de achterliggende psychologische redenen blootlegt (Ella
Graham-Rowe et al., 2015). Via een uitgebreide TPB zal deze studie trachten de voorspellende
factoren van de intentie om minder vlees te verspillen en vleesverspillingsgedrag te
identificeren. Het onderzoeksopzet en de methodologie om dit model te toetsen voor
vleesverspillingkomt in deel 2 aan bod.
23
24
Deel II: Onderzoeksopzet en methodologie
5. Onderzoeksopzet
5.1. Onderzoeksvraag
In ontwikkelde landen wordt dus voornamelijk in de consumptiefase voedsel verspild. Ondanks
dat de verspilling van vlees relatief lager is dan de verspilling van sommige andere voeding (e.g.
granen, groenten en fruit, etc.), kunnen de gevolgen van vleesverspilling meer doorwegen. De
productie van vlees vervuilt het milieu namelijk meer dan die andere categorieën. Vlees kent de
grootste ecologische voetafdruk, en is relatief gemakkelijk te verminderen of vervangen in het
menselijk dieet. Het identificeren van variabelen die voedselverspillingsgedrag verklaren, kan
een nuttige bijdrage leveren aan overheden en milieuorganisaties om die verspilling terug te
drijven. Door de economische besparing, en ecologische voordelen, baat ook de consument bij
minder verspilling zowel op korte als op lange termijn.
Hoewel voedselverspilling in menige studie aan de hand van de TPB is onderzocht, werd geen
enkele studie specifiek over vlees gevonden. Deze studie vormt bijgevolg een aanvulling op de
academische literatuur. Bovendien verschillen de oorzaken van voedselverspilling naargelang
cultuur (Stancu et al., 2016) en ontwikkelingsstadium (Secondi et al., 2015), waardoor
onderzoek in Vlaanderen andere resultaten kan bekomen dan in andere gebieden of landen.
Het trachten te vermijden van vleesverspilling zal dus positieve ecologische en economische
gevolgen teweegbrengen. Het identificeren van determinerende factoren voor het terugdrijven
van vleesverspilling vormt dus een meerwaarde voor de wetenschap en de maatschappij. De
onderzoeksvraag luidt dan ook als volgt:
5.2. Onderzoeksmodel
Om een antwoord te bieden op de onderzoeksvraag, dient op zoek gegaan te worden naar
beïnvloedende factoren waardoor toekomstige vleesverspilling (gedeeltelijk) kan vermeden
worden. Aan de hand van de cross-studie analyse in hoofdstuk 4, worden gepaste variabelen
gekozen om te betrekken in het uitgebreide TPB-model. Het model bestaat uit drie niveaus, die
elk een stap in het proces naar gedrag voorstellen.
Figuur 4 geeft de drie niveaus van variabelen en de relaties ertussen binnen het uitgebreide
TPB model, gebaseerd op de literatuur, grafisch weer. Het model wordt aangepast doorheen
In welke mate kan vleesverspillingsgedrag vermeden worden, bekeken vanuit de uitgebreide
TPB?
25
de verdere uitwerking van deze masterproef, om de statistische bruikbaarheid van het model te
garanderen.
Figuur 4: Oorspronkelijke uitgebreide TPB model op basis van de literatuur
Dit oorspronkelijke model bestaat uit 12 variabelen, die gedefinieerd worden in tabel 7.
26
Tabel 7: Definiëring variabelen van het uitgebreide TPB model
Variabele Definitie
Attitude De mate waarin het letten op vleesverspilling als positief wordt ervaren.
Injunctive norm De mate waarin iemand gelooft dat diens sociale omgeving het letten op vleesverspilling goedkeurt.
Descriptive norm De mate waarin iemand gelooft dat diens sociale omgeving zelf let op hun vleesverspilling.
Moral norm De mate waarin iemand het letten op vleesverspilling als moreel correct of incorrect beschouwt.
Self-Identity De mate waarin iemand zichzelf ziet als iemand die bekommerd is over vleesverspilling.
Anticipated regret De mate waarin iemand schuldgevoelens verwacht wanneer die niet let op zijn of haar vleesverspilling.
Self-efficacy De mate waarin iemand gelooft capabel te zijn om te letten op zijn of haar vleesverspilling.
PCB De mate waarin iemand ervaart controle te hebben over het letten op zijn of haar vleesverspilling.
Intention De mate waarin iemand van zin is om te letten op zijn of haar vleesverspilling.
Planning routines De frequentie waarmee iemand aankopen en maaltijden op voorhand plant.
Shopping routines De frequentie waarmee iemand ongepland of in te grote hoeveelheden vlees aankoopt.
Behavior Het zelf-gerapporteerde percentage vlees dat iemand denkt te hebben weggegooid gedurende de 7 dagen voor de bevraging.
6. Methodologie
6.1. Onderzoekspopulatie
De populatie van dit onderzoek bestaat uit consumenten van de Y-generatie; geboren tussen
1980 en 1996 (Van Den Bergh & Behrer, 2016). Tijdens het schrijven van deze masterproef,
omvat deze generatie de 21 (wordend) tot 37-jarigen. Deze generatie werd gekozen doordat ze
grotendeels de jonge gezinnen omslaat. Het voordeel hiervan is dat zij reeds vandaag
consument zijn, en bovendien nog lange tijd consument zullen blijven. Het proberen vermijden
van vleesverspilling bij deze generatie kan bijgevolg gunstige effecten vormen op langere
termijn dan bij oudere generaties. Bovendien is deze generatie bezorgd om milieuproblematiek
(Van Den Bergh & Behrer, 2016), en verspillen gezinnen met jonge kinderen en jongeren onder
25 jaar oud voedsel het meest (van Dooren & Mensink, 2014), waardoor ze een goede
doelgroep vormen voor toekomstige (overtuigings-) campagnes. Quested et al. (2013) schrijven
dat gewoontes een significante rol spelen bij voedselverspilling. Door de relatief jonge leeftijd
27
van de Y-generatie, kunnen gewoontes misschien gemakkelijker bijgestuurd worden dan bij een
oudere generatie. Anno 2017 omvat de jongere generatie Z onvoldoende koopkrachtige
consumenten om ze te betrekken bij dit onderzoek.
6.2. Procedure en dataverzameling
Om de variabelen te meten wordt gebruik gemaakt van een survey. De vragenlijst werd
samengesteld in het online softwarepakket Qualtrics.
A. Pretest
De enquête werd onderworpen aan een pre-test bij vijf respondenten om de toegankelijkheid
en verstaanbaarheid van de vragen te garanderen. Drie respondenten gaven moeilijkheden
aan, en een aantal vragen werden geherformuleerd. Verder bleek dat verschillende vragen
enorm gelijkaardig beoordeeld werden. Doordat gebruik gemaakt is van bestaande schalen,
vertaald uit het Engels, konden hier geen aanpassingen aan gedaan worden. De vertalingen
konden volgens deze respondenten bovendien niet verbeterd worden.
B. Enquête
De volledige vragenlijst kan geraadpleegd worden in bijlage 1. De vragenlijst bevat 8 inleidende
vragen omtrent vleesgebruik. Om enkel relevante data te verzamelen, werden respondenten
die nooit instaan voor de aankopen en/of bereiding van vlees voor zichzelf of het gezin
uitgesloten. Er werd ook gepeild naar de mate van vleesconsumptie van de respondent en van
het gezin, om te kunnen onderscheiden in de grootteorde van vleesconsumptie. Verder werd
gepeild naar de mate waarin de respondent instaat voor de aankopen en bereiding van vlees
binnen het gezin.
De verpakkingsgrootte beïnvloedt de verspilling (European Commission, 2010). Om ook deze
invloed te capteren, werd gepeild naar de mate waarin iemand voorverpakte hoeveelheden,
dan wel zelf-gevraagde hoeveelheden vlees aankoopt. Voorverpakte hoeveelheden zijn de
verpakkingen zoals die worden aangeboden door de verkoper (e.g. een pak van 500gr gehakt
dat in de rekken van de supermarkt ligt). Zelf-gevraagde hoeveelheden omvatten de aankopen
van vlees waarbij de consument zelf dient aan te geven welke hoeveelheid gewenst is. Het
meest voor de hand liggende voorbeeld hiervan is de klassieke zelfstandige slagerij.
Na de inleidende vragen kwamen de vragen die de modelvariabelen meten aan bod. Om te
zorgen dat de term vleesverspilling zoals bedoeld werd geïnterpreteerd, kregen de
respondenten een uitlegpagina te zien (zie bijlage 1). Uit de pretesten bleek dat deze uitleg in
haar doel slaagde.
28
De vragenlijst bevatte één controlevraag, namelijk “Duid het middelste bolletje aan”. Drie
respondenten duidden een andere optie aan, waardoor ze uitgesloten werden van verdere
analyses.
Op het einde van de vragenlijst werden demografische gegevens verzameld, namelijk geslacht,
leeftijd, woonsituatie, gezinsgrootte, aantal kinderen, werksituatie, opleidingsniveau en
inkomen.
C. Dataverzameling
De vragenlijst werd gedurende 5 weken verspreid via Facebook, e-mail, het online forum 9Lives,
vrienden en familie. Daarnaast werden uitnodigingen tot de online enquête op papier in een
woonwijk met veel jonge gezinnen verdeeld, toen bleek dat de groep 29-37 jaar
ondervertegenwoordigd was. Er werden twee waardebonnen verloot onder de deelnemers die
hun e-mailadres invulden op het einde van de vragenlijst.
Van de 333 gestarte enquêtes, vulden 249 respondenten ze volledig in. Daarvan werden 29
respondenten verwijderd, omdat zij nooit vlees kopen en/of klaarmaken. Drie respondenten
vulden de controlevraag foutief in, waardoor ook zij niet opgenomen werden voor analyse.
Tenslotte vielen drie respondenten buiten de leeftijdscategorie, en slaagden twee respondenten
erin geen leeftijd achter te laten ondanks het feit dat deze vraag verplicht was. Er worden
bijgevolg 212 respondenten behouden voor verdere analyse van deze masterproef.
6.3. Steekproef
In totaal werden gegevens van N=212 respondenten, die minstens soms vlees aankopen en/of
klaarmaken, verzameld. Hiervan zijn 62.3% vrouwen, en 37.7% mannen. Het grotere aantal
vrouwen is verantwoord, daar de vrouw gemiddeld meer tijd besteedt aan het huishouden en
winkelen dan mannen (Glorieux, I., J. Minnen, T.P. van Tienoven, 2015). De leeftijd van de
respondenten (M=27.6, SD=5.28) is, zoals ut supra reeds aangehaald, gelimiteerd tussen 20
en 37 jaar oud.
Door de wijze van gegevensverzameling, gaat het om een beoordelingssteekproef, namelijk
een gemakkelijkheidssteekproef met overdachte voorwaarden. De keuze voor deze methode is
gemotiveerd door de tijds- en budgetrestricties eigen aan een masterproef.
Een nadeel van een gemakkelijkheidssteekproef is dat geen aselecte steekproef gevormd
wordt, waardoor de resultaten niet zomaar geëxtrapoleerd kunnen worden naar de Vlaamse
bevolking, maar eerder exploratief van aard zijn.
29
6.4. Voorbereiden van de data
Na het weerhouden van de volledige cases (N=214), werden de data voorbereid op verdere
analyse, namelijk hiërarchische regressie. De variabelen kregen een gepaste naam, en de
labels werden verkort tegenover de originele vragen in de vragenlijst. Naar het voorbeeld van
Ajzen (2002) werden de antwoordcategorieën van sommige items van positief naar negatief
(e.g. “Zeer verstandig” tot “Zeer dwaas”), en andere van negatief naar positief (e.g. “zeer
overbodig” tot “zeer lonend”) geformuleerd. Om alle items in dezelfde richting te meten, werden
4 items (AT_3, 5 & 6, en PCB_2) gehercodeerd.
6.5. Schalen
De volledige enquête kan teruggevonden worden in bijlage 1. Hieronder volgt een bespreking
en motivering van de gehanteerde schalen per variabele. Naar het voorbeeld van de studie van
Vermeir & Verbeke (2008) wordt de interne consistentie van de constructen gemeten aan de
hand van Cronbach’s Alfa, waarbij een alfa groter dan 0,60 als aanvaardbaar wordt beschouwd.
Deze TPB-studie wordt als voorbeeld gebruikt aangezien het ook handelt over duurzame
consumptie.
Attitude
De attitude of houding (M=5.39, SD=1.14) tegenover het letten op vleesverspilling is gemeten
met een 7-puntenschaal, gebaseerd op het voorbeeld van Graham-Rowe et al. (2015). De
respondent diende te antwoorden op de vraag “Voor mij is het letten op de vleesverspilling in
mijn huishouden de komende 7 dagen…” aan de hand van 6 bipolaire adjectieven (e.g. “zeer
goed” tot “zeer slecht”). Er werd hierdoor afgeweken van de schaal gehanteerd door de originele
auteur van het TPB model, Ajzen (2002). Deze keuze werd gemaakt doordat Graham Rowe et
al. (2015) zich ook toespitsen op één voedingscategorie, namelijk groenten en fruit. Deze
auteurs hanteren het werkwoord ‘verminderen’ om te peilen naar verspilling. In deze studie
wordt gekozen voor een werkwoord in absolute termen, namelijk ‘letten op’ vleesverspilling in
plaats van vleesverspilling ‘verminderen’. Ook andere auteurs, zoals Armitage & Conner (1999)
en Ajzen (2002), gebruiken absolute termen. Na het verwijderen van item 6 (“zeer nadelig” tot
“zeer voordelig”), bedraagt de cronbach’s alfa van Attitude 0.82.
Injunctive, descriptive en social norm
Ajzen raadt aan om zowel een injunctive als descriptive norm te hanteren (2002), zodat het
verschil tussen “wat anderen denken” en “wat anderen zelf doen” opgevangen kan worden. Er
kan bovendien vermoed worden dat binnen sociale kringen meer over vleesconsumptie wordt
gesproken dan groenten- en fruitconsumptie (zoals in de studie van Graham-Rowe et al (2015)),
30
door de hoeveelheid aandacht die besteed wordt aan vegetarisme. Individuen kunnen dus beter
op de hoogte zijn over wat hun sociale omgeving denkt over vlees dan over andere categorieën,
zoals groenten en fruit. Om deze redenen zal zowel een injunctive als een descriptive norm
betrokken worden in dit onderzoek.
Naar het voorbeeld van Ajzen (2002) wordt de injunctive norm (M=4.41, SD= 1.19, α=0.644)
gemeten op basis van drie vragen (e.g. “De mensen in mijn leven, wiens mening ik waardeer,
zouden goedkeuren dat ik let op mijn vleesverspilling thuis de komende 7 dagen”). De
descriptive norm (M=4.33, SD= 1.27, α=0.733) omvat twee vragen, waaronder “De meeste
mensen die ik belangrijk vind letten zelf op de verspilling van vlees bij hun thuis de komende 7
dagen.”. Beide constructen werden bevraagd op een 7-puntenschaal van “Helemaal niet
akkoord” tot “Helemaal akkoord”.
In Deel III: Resultaten wordt ontdekt dat beide variabelen onvoldoende onafhankelijk zijn om te
betrekken in een regressieanalyse. Om die reden worden beide variabelen samengenomen in
een nieuwe variabele, social norms (M= 4.38; SD= 1.12, α= 0.801).
Morele aspecten
In de literatuur bestaat geen overeenstemming over de invloed van moral norms, en daarom
zal in deze studie een moral norm opgenomen worden in een sociale context (e.g. “Het is
ethisch onverantwoord om vlees te verspillen”), aangevuld met self-identity om de individuele
context te dekken (e.g. “Ik zie mijzelf als iemand die geen vlees verspilt”). Anticipated regret zal
het morele emotionele aspect op individueel niveau behelzen. Conner en Armitage (1998)
raden aan om specifieke emotionele reacties te verkiezen boven emotionele reacties in het
algemeen, waardoor specifiek voor anticipated regret gekozen wordt.
Stancu et al. (2016) ondervragen de Moral Norm (M=5.04, SD=1.31, α=0.768), op basis van
drie vragen (e.g. “Vlees verspillen zou mij schuldig doen voelen tegenover het milieu”). De
auteurs beargumenteren dat een morele norm relevant is voor het thema voedselverspilling,
omdat consumenten zich hierdoor schuldig kunnen voelen. Dat schuldgevoel kan bovendien
sterker blijken voor vlees dan in andere voedselcategorieën (e.g. groenten en fruit).
De variabele Self-Identity vangt op in welke mate consumenten zichzelf zien als iemand die
bekommerd is om vleesverspilling. Naar het voorbeeld van Armitage en Conner (1999) peilt dit
naar de self-identity over enerzijds de bekommernis om de gevolgen van verspilling en
anderzijds het tegengaan van verspilling. De variabele werd samengesteld op basis van vier
vragen, zoals “Ik ben iemand die bekommerd is over vleesverspilling”, ondervraagd op een 7-
puntenschaal van “Helemaal niet akkoord” tot “Helemaal akkoord”. De
31
betrouwbaarheidsanalyse toont een hoge interne consistentie (α=0.891) voor de Self-identity
(M= 5.11, SD= 1.23).
De variabele anticipated regret (M=4.42 , SD= 1.42, α=0.787) peilt naar de mate waarin een
consument “van streek zou zijn” en “spijt zou voelen” (Abraham & Sheeran, 2004) wanneer die
er niet in zou slagen om op zijn of haar vleesverspilling te letten. Volgens deze auteurs verhoogt
deze variabele de verklaringskracht van een TPB-model significant, waardoor hun voorbeeld
gevolgd werd. Beide vragen werden beoordeeld op basis van een 7-puntenschaal van
“Helemaal niet akkoord” tot “Helemaal akkoord”.
Uit regressieanalyse in Deel III: Resultaten blijkt dat de variabelen Moral Norm, Self-Identity en
Anticipated regret niet voldoen aan de multicollineariteitsvoorwaarde. Zowel factoranalyse (zie
bijlage 2) als Cronbach betrouwbaarheidsanalyse (α=0.916) tonen aan dat de items één
construct meten. De summated scale wordt Moral Solicitude (of Morele bekommernis) gedoopt,
en wordt gedefinieerd als “de mate waarin iemand zichzelf ziet als bekommerd om
vleesverspilling, en spijt en schuldgevoel zou krijgen indien hij of zij er niet in zou slagen er op
te letten” (M= 4.93, SD= 1.16).
Self-efficacy
Deze variabele omvat vier vragen (e.g. “Ik geloof dat ik de mogelijkheid heb om op mijn
vleesverspilling thuis te letten de komende 7 dagen”), die peilen naar de mate waarin iemand
zich capabel voelt te letten op zijn of haar voedselverspilling. De schaal is gebaseerd op het
werk van Armitage en Conner (1999), dat de validiteit van de scheiding tussen self-efficacy en
PCB bewijst. De auteurs hanteren verschillende antwoordschalen per vraag. Zo maken ze
gebruik van bijvoorbeeld “Helemaal niet akkoord tot Helemaal akkoord”, maar ook “Heel
onzeker tot Heel zeker”. Er werd gekozen om hun voorbeeld te volgen, om de validiteit van de
schaal niet in het gedrang te brengen. Het construct self-efficacy (M= 5.67 , SD= 0.99) blijkt ook
voldoende intern consistent (α=0.795) na betrouwbaarheidsanalyse. In bijlage 1 kunnen de
precieze antwoordschalen bij de betreffende vraag teruggevonden worden.
Perceptions of control over behavior
Er is geopteerd om de vragen die peilen naar de PCB (M= 5.24 , SD= 1.14, α=0.671) over te
nemen van dezelfde auteurs als die van de Self-efficacy, aangezien beide een vorm van
controle meten. Armitage en Conner (1999) hanteren hiervoor drie vragen, zoals bijvoorbeeld
“Of ik al dan niet op mijn vleesverspilling thuis let ligt volledig aan mij”. Ook hier wordt, naar hun
voorbeeld, gebruik gemaakt van verschillende schaalvormen.
32
Intention
Verschillende studies (Armitage & Conner, 1999; Stancu et al., 2016; Visschers, Wickli, &
Siegrist, 2016) werken de intentie uit zoals het werk van Ajzen (2002), waardoor ook hier deze
keuze gemaakt werd. Om de bevraging niet onnodig te compliceren voor de respondenten werd
evenwel gekozen om de tijdsafbakening van één maand van Ajzen niet te volgen. Daarentegen
werd geopteerd voor één week, omdat verwacht wordt dat dit gemakkelijker te voorspellen valt
door de respondenten. Op een 7-puntenschaal van “Helemaal niet akkoord” tot “Helemaal
akkoord” werden drie vragen gesteld (e.g. “Ik ben van plan om mijn vleesverspilling thuis tegen
te gaan de komende 7 dagen”). Het construct Intention (M= 5.47, SD= 1.23) is intern consistent
(α=0.954).
Planning en Shopping routines
De routine-variabelen werden gebaseerd op het werk van Stefan et al. (2013) door de
significante resultaten in hun studie naar voedselverspilling (zie Deel I). De Planning routines
omvatten drie vragen (e.g. “Hoe vaak plant u maaltijden op voorhand”), en de Shopping routines
twee vragen (e.g. “Hoe vaak koopt u vlees dat u niet van plan was te kopen”). Beide constructen
werden bevraagd op een 7-puntenschaal van “Nooit” tot “Altijd”.
Bij de Shopping routines werd de oorspronkelijke term “voedsel” vervangen door “vlees”. Deze
keuze is gebaseerd op de veronderstelling dat consumenten vaker ongeplande aankopen doen
in andere voedselcategorieën (e.g. snoep) dan vlees.
De planning routines (M=4.69, SD=1.33) zijn intern consistent (α=0.722), terwijl dit voor de
Shopping routines niet het geval is (α= 0.456). Omdat het construct Shopping routines naar het
voorbeeld van Stefan et al. (2013) uit slechts twee items bestaat, kan geen vraag verwijderd
worden om de interne consistentie te verhogen. Bijgevolg worden de Shopping routines uit het
model verwijderd. Voor de Vlaamse Generatie Y blijkt dat de frequentie van “te veel vlees
aankopen” samen met die van “ongeplande vleesaankopen” geen betrouwbaar construct
vormen. Dit wil echter niet per se zeggen dat de twee frequenties niet onder een ander construct
wel hetzelfde kunnen meten. Mogelijke verklaringen van een afwijking van de literatuur kunnen
cultuur- en/of leeftijdsverschillen zijn, alsook vertaling van de items of het verschil tussen
algemene voedselverspilling en specifiek vleesverspilling. De twee items samen meten niet
hetzelfde. Dat wil niet zeggen dat de individuele items onbetrouwbaar of niet valide zijn. De
items zullen afzonderlijk getest worden in het model. De resultaten dienen echter met
voorzichtigheid geïnterpreteerd te worden.
Self-reported behaviour
De variabele gedrag houdt het zelf-ingeschatte gedrag van de afgelopen week in. Hier werd het
voorbeeld van Graham-Rowe et al. (2015) gebruikt, omdat zij ook richten op een specifieke
33
voedselcategorie. Wegens tijd- en budgetrestrictie kon evenwel geen follow-up enquête
afgenomen worden, wat Graham-Rowe et al. wel deden. Het gedrag werd gemeten met de
vraag “Ongeveer hoeveel procent van het vlees in uw huishouden denkt u dat weggegooid werd
in de afgelopen 7 dagen?”. De respondenten konden antwoorden met behulp van een sleepbalk
waarbij een percentage in tientallen tussen 0 en 100 gekozen diende te worden. Hier werd
bewust gekozen om de term “verspilling” niet letterlijk op te nemen in de vraag, om sociale
wenselijkheid proberen tegen te gaan.
Schaalvorming
Alle constructen die slaagden voor de betrouwbaarheidsanalyse werden omgezet in schalen
aan de hand van gemiddelden van de toebehorende items (i.e. summated scales). In tabel 8
worden de schalen met bijhorende Cronbach’s alfa, gemiddelde, standaardafwijking en aantal
items in het construct opgenomen, samengevat.
Tabel 8: Schaalstatistieken
Variabele Aantal items in construct
Cronbach’s Alfa Gemiddelde (M) Std. Afw. (SD)
Attitude 5 0.817 5.39 1.14 Moral Norm * 3 0.768 5.04 1.31 Self-Identity* 4 0.891 5.11 1.23 PCB 3 0.671 5.24 1.14 Injunctive norm** 3 0.644 4.41 1.19 Descriptive norm** 2 0.733 4.33 1.27 Social Norm 5 0.801 4.38 1.12 Anticipated regret * 2 0.787 4.42 1.42 Moral Solicitude 9 0.916 4.93 1.16 Self-efficiency 4 0.795 5.67 0.99 Intention 3 0.954 5.47 1.23 Planning routines 3 0.722 4.69 1.33 Shopping routines*** 2 0.456 - - Behaviour 1 - 11.04 8.81
* Worden samengevoegd tot Moral Solicitude voor verdere analyse.
** Worden samengevoegd tot Social Norm voor verdere analyse.
*** Wordt niet meegenomen in verdere analyse wegens te lage Cronbach’s Alfa (< .60).
34
6.6. Controlevariabelen
6.6.1. Socio-demografische controlevariabelen
Er worden 8 socio-demografische variabelen ondervraagd, namelijk geslacht, leeftijd, de
woonsituatie, aantal personen in het gezin, het aantal (thuiswonende) kinderen, de
beroepssituatie, het (toekomstig) diplomaniveau, en gemiddelde inkomen per gezinslid.
Leeftijd
Dit onderzoek heeft betrekking op de Y-generatie, waardoor de leeftijd tussen de 20 (en 21
wordend) en 37 jaar ligt. De gemiddelde leeftijd bedraagt 27.62 jaar oud (SD= 5.28). Deze
generatie kan opgesplitst worden in twee groepen; de jongere helft (20 tot 28 jaar) en de oudere
helft (29 tot 37 jaar), respectievelijk goed voor 58% en 42% van de steekproef.
Geslacht
Zoals ut supra reeds vermeld, omvat de steekproef 62.3% vrouwen, en 37.7% mannen.
Woonsituatie
De woonsituatie (“Wat is je huidige voornaamste woonsituatie?”) omvat zes
antwoordcategorieën: Zelfstandig wonend, Samenwonend met partner, Samenwonend met
niet-partner, Ik woon bij mijn ouders, Ik woon voornamelijk op kot en Anders. Deze variabele
werd gehercodeerd naar vier categorieën. De eerste categorie heet Zelfstandig alleenwonend,
en capteert de individuen die Zelfstandig wonend aanduidden. Ten tweede, Samenwonend,
omvat Samenwonend met partner, met niet-partner, en Andere. Die laatste omvatte namelijk
enkel specifiekere vormen van samenwonen (e.g. Samenwonend met partner en niet-partner).
Vervolgens is er een groep die bij de ouders wonen, en een groep die op kot woont. Deze
opsplitsing werd gekozen omdat iemand die alleen woont, alleen verantwoordelijk is voor de
vleesverspilling van het gezin. Individuen die bij hun ouders wonen, zullen anders beïnvloed
worden door het gedrag van de ouders dan bijvoorbeeld door die van vrienden of partner,
gezien het verschil in gezag een rol kan spelen. Individuen op kot kunnen verschillen van de
zelfstandig wonenden en samenwonenden omdat het dieet tijdens het studentenleven naar
waarschijnlijkheid zal verschillen van zij die reeds actief zijn op de reguliere arbeidsmarkt (i.e.
met andere contracten dan studentencontracten). De grote meerderheid omvat samenwonende
individuen (58%), gevolgd door individuen die bij hun ouders wonen (20,3%), zoals kan gezien
worden in Tabel 9.
35
Tabel 9: Frequenties Woonsituatie
Woonsituatie Frequentie Procentueel
Zelfstandig 27 12.7
Samenwonend 123 58.0
Bij ouders 43 20.3
Op kot 19 9
TOTAAL 212 100
Aantal personen in het gezin
Het aantal personen in het gezin (“Uit hoeveel personen bestaat uw gezin (uzelf inbegrepen)?”)
wordt opgenomen om te bekijken of dit een invloed uitoefent op andere variabelen in het model.
De twee grootste groepen respondenten wonen in een gezin met 2 (respectievelijk 4) personen,
met zichzelf inbegrepen. Zoals blijkt uit tabel 10, wonen de kleinste groepen ofwel alleen ofwel
met 5 of meer gezinsleden. Alle gezinnen die uit 5 of meer personen bestaan, omvatten
respondenten die Samenwonen met partner en 3 thuiswonende kinderen hebben. Hierdoor kan
afgeleid worden dat deze gezinnen bestaan uit in totaal 5 personen, namelijk twee partners en
drie kinderen.
Tabel 10: Frequenties Personen in gezin
Aantal personen in gezin Frequentie Procentueel
1 29 13.7
2 71 33.5
3 32 15.1
4 58 27.4
5 22 10.4
TOTAAL 212 100
Aantal (thuiswonende) kinderen
Van alle respondenten hebben er 49 (of 23.1%) kinderen, die allemaal thuis wonen. Daarvan
zijn er 30 gezinnen (of 14.2%) met 2 kinderen, 12 (of 5.7%) met één kind, en 7 (of 3.3%) met 3
kinderen. Enkel het eventuele verschil tussen wel en geen kinderen zal geanalyseerd worden.
Met het aantal kinderen zal geen rekening gehouden worden, omdat de percentages te laag
zijn om representatieve resultaten te bekomen.
Beroepssituatie
De beroepssituatie kent zes antwoordcategorieën, namelijk voltijds werken (59.9%), deeltijds
werken (10.8 %), Student (25%), niet beroepsactief (0.5%), werkzoekende (2.4%), en in
36
zwangerschaps- of ouderschapsverlof (0.9%). Om een representatieve analyse te kunnen
voeren, zal deze variabele gehercodeerd worden naar twee categorieën: momenteel
beroepsactief (voltijds & deeltijds werkend) en momenteel niet beroepsactief (student, zwanger-
of ouderschapsverlof & werkzoekende), respectievelijk goed voor 71.2% en 28.8% van de
respondenten. Eén case werkt 50% deeltijds, en is 50% student. Ondanks dat deze respondent
ook nog student is, kan deze wel bij de beroepsactieve respondenten gerekend worden.
Opleidingsniveau
Van de studenten werd gevraagd welke opleiding ze volgen (53 cases), van zij die reeds actief
zijn op de reguliere arbeidsmarkt (159 cases) wat hun hoogst behaalde diploma is. Ondanks
dat de studenten hun diploma nog niet behaald hebben, wordt er toch vanuit gegaan dat dit
representatief is voor hun opleidingsniveau. De variabelen Onderwijs en Diploma worden
samengevoegd tot een nieuwe variabele ‘Opleidingsniveau’. Bijna de helft van de cases
(49.1%) heeft een opleidingsniveau van universitair of hoger, 36.8% hoger onderwijs – niet
universitair, en 14.1% hoger secundair of lager.
Gezinsinkomen
Het Inkomen is bevraagd in 8 antwoordcategorieën: Geen, €1-1000, €1001-2000, €2001-3000,
€3001-4000, €5001-6000 en > €6000. Het gaat om het totale netto-inkomen van het hele gezin,
zowel van arbeid als van andere inkomstbronnen.
Het inkomen per gezinslid wordt gevormd door het totale gezinsinkomen te delen door het
verschil van het aantal personen in het gezin en het aantal kinderen. Deze keuze wordt gemaakt
om een gemiddeld inkomen per volwassen gezinslid te bekomen.
De nieuwe variabele Inkomen per gezinslid wordt berekend als volgt:
𝐺𝑒𝑚𝑖𝑑𝑑𝑒𝑙𝑑𝑒 𝑣𝑎𝑛 𝑑𝑒 𝑐𝑎𝑡𝑒𝑔𝑜𝑟𝑖𝑒𝑔𝑟𝑒𝑛𝑧𝑒𝑛
𝐴𝑎𝑛𝑡𝑎𝑙 𝑝𝑒𝑟𝑠𝑜𝑛𝑒𝑛 𝑖𝑛 𝑔𝑒𝑧𝑖𝑛 − 𝑎𝑎𝑛𝑡𝑎𝑙 𝑘𝑖𝑛𝑑𝑒𝑟𝑒𝑛
De bekomen waarden worden in drie categorieën opgedeeld (0 tot 1000 euro (16%), 1001 tot
2000 euro (61.3%) en meer dan 2000 euro (22.6%)) zodat elke categorie minstens 5 procent
van de steekproef omvat.
6.6.2. Vlees gerelateerde controlevariabelen
Er werden 8 vlees-gerelateerde controlevariabelen verzameld.
37
Vleeseter
Ook vegetariërs kunnen vlees verspillen, omdat zij kunnen instaan voor het bereiden en/of
aankopen van vlees voor andere gezinsleden. Echter, een te laag percentage is vegetariër en
koopt of bereidt wel vlees voor het gezin om een vergelijking te kunnen maken (6 respondenten,
of 2.8%) met vleeseters.
Aandeel in aankopen vlees voor gezin
Deze variabele vangt op in welke mate iemand instaat voor de vleesaankopen voor het gezin.
De vraag “Van al het vlees dat aangekocht wordt in uw gezin, ongeveer hoeveel procent koopt
u daarvan aan?” kent vier antwoordcategorieën. Naargelang de grootteorde van het aandeel
worden respondenten ingedeeld in non- of very light shoppers (0-25%), light shoppers (26-
50%), medium shoppers (51-75%) en heavy shoppers (76-100%). Van de 212 respondenten
zijn er 66 (of 31.1%) non- of very light shopper, 31 (of 14.6%) light shopper, 27 (of 12.7%)
medium shopper en 88 (of 41.5%) heavy shopper. Deze controlevariabele wordt opgenomen
omdat wordt verwacht dat iemand die meer instaat voor de vleesaankopen anders zal omgaan
met vleesverspilling dan iemand die nooit of heel weinig vlees aankoopt.
Er wordt verwacht dat hoe meer iemand instaat voor de vleesaankopen voor het gezin, hoe
meer die zal letten op vleesverspilling. De gevolgen van de vleesverspilling op gezinsniveau
(prijs, veel vleesresten) kunnen namelijk meer opvallen, omdat zij meer aandacht kunnen
schenken aan wat er moet bijgekocht worden, of dat zij merken net wat te veel aangekocht te
hebben.
Aandeel in bereiding van vlees voor gezin
In dezelfde lijn als het aandeel in de aankopen van vlees voor het gezin, wordt verwacht dat
ook het aandeel in de bereiding van vlees binnen het gezin een invloed uitoefent op iemands
omgang met vleesverspilling. Ook hier worden vier categorieën onderscheiden; de non- of very
light bereider (63, of 29.7%), light bereider (40, of 18.9%), medium bereider (31, of 14.6%) en
heavy bereider (78, 36.8%), die respectievelijk instaan voor 0-25%, 26-50%, 51-75% en 76-
100% van de bereiding van vlees voor het gezin.
Er wordt verwacht dat hoe meer iemand instaat voor de bereiding van vlees, hoe meer vlees
verspild zal worden omdat er meer contact met vlees(resten) is.
Aantal dagen vleesconsumptie per week
Het gemiddeld aantal dagen per week dat vlees wordt gegeten in de hoofdmaaltijd werd
gehercodeerd in twee categorieën, namelijk minder dan de helft van de week (32.1%) en de
helft van de week of meer (67.9%). Hetzelfde werd gedaan voor het gemiddeld aantal dagen
per week dat vlees in een andere maaltijd werd gegeten (respectievelijk 49.50 en 50.50%).
38
Gemiddeld aantal dagen per week dat iemand vlees eet
Er wordt verwacht dat de frequentie dat iemand vlees eet in het gezin een invloed uitoefent op
de hoeveelheid vlees die verspild wordt. Zo kan een gezin dat dagelijks vlees eet enerzijds
minder verspillen dan een gezin die slechts eenmaal per week vlees eet, omdat die laatste
minder marge hebben om het vlees tijdig op te eten. Anderzijds kan het zijn dat een gezin dat
dagelijks vlees eet, vaker te veel vlees aankoopt – om toch maar een voldoende grote voorraad
in huis te hebben. In 12.7% van de gezinnen wordt slechts in minder dan de helft van de week
vlees geconsumeerd door iemand in het gezin (respectievelijk 87.3% de helft van de week of
meer).
Aandeel voorverpakte en zelf-gevraagde hoeveelheden
Vlees kan aangekocht worden ofwel in voorverpakte hoeveelheden (e.g. vlees op voorhand
verpakt die in de winkelrekken ligt), ofwel in zelf-gevraagde hoeveelheden (e.g. vragen om een
bepaalde hoeveelheid vlees bij de klassieke slagerij). De respondenten dienden op een
schuifbalk tussen 0 en 100% aan te geven “ongeveer hoeveel procent wordt aangekocht in
voorverpakte hoeveelheden”, respectievelijk “...zelf-gevraagde hoeveelheden”. De som van
beide percentages moet uiteraard gelijk zijn aan 100%. De steekproef kan ongeveer gelijk
verdeeld worden op de grens van 80% voorverpakt. In analyse worden twee categorieën
gevormd, minder dan 80% (44.8%) en 80% of meer (55.2%).
6.7. Hypotheses
Het model hanteert in totaal 8 variabelen, waaruit 14 relaties voortvloeien (zie figuur 5).
Bijgevolg zijn er evenveel hypotheses, die opgedeeld worden naargelang de desbetreffende
doelvariabele.
A. Invloed op Intentie
H1. Hoe hoger (i.e. positiever) de attitude, hoe hoger de intentie om te letten op
vleesverspilling is (Ella Graham-Rowe et al., 2015; Stancu et al., 2016).
H2. Hoe hoger de social norm, hoe hoger de intentie om te letten op vleesverspilling is (Ella
Graham-Rowe et al., 2015; Stancu et al., 2016).
H3: Hoe meer iemand zichzelf ziet als bekommerd om vleesverspilling, en spijt en
schuldgevoel verwacht indien hij of zij er niet in zou slagen er op te letten (i.e. Moral
Solicitude), hoe hoger de intentie om te letten op vleesverspilling is (Ella Graham-Rowe et
al., 2015; Stefan et al., 2013).
39
H4. Hoe meer iemand zich capabel acht om te letten op zijn of haar vleesverspilling (i.e.
self-efficacy), hoe hoger de intentie om te letten op vleesverspilling is (Ella Graham-Rowe
et al., 2015; Mondéjar-Jiménez et al., 2015)
H5. Hoe hoger iemand zijn of haar controle over het eigen gedrag inschat (i.e. PCB), hoe
hoger de intentie om te letten op vleesverspilling is (Ajzen, 1991)
B. Invloed op Planning routines
H6. …hoe hoger de attitude is, hoe vaker op voorhand iemand maaltijden en aankopen
plant
(Stefan et al., 2013).
H7. Social norms heeft geen significante invloed op de Planning Routines (Stefan et al.,
2013)
H8. Hoe meer iemand zichzelf ziet als bekommerd om vleesverspilling, en spijt en
schuldgevoel verwacht indien hij of zij er niet in zou slagen er op te letten (i.e. Moral
Solicitude), hoe vaker op voorhand iemand maaltijden en aankopen plant (Stefan et al.,
2013).
H9. Hoe meer capabel iemand zich acht te letten op zijn of haar vleesverspilling, hoe vaker
op voorhand iemand maaltijden en aankopen plant (Stefan et al., 2013)..
H10. Hoe hoger iemand zijn of haar controle over het eigen vleesverspillingsgedrag inschat,
hoe vaker op voorhand iemand maaltijden en aankopen plant (Stefan et al., 2013).
C. Invloed op Behavior
H11. Hoe hoger de intentie om te letten op vleesverspilling, hoe lager de zelf-
gerapporteerde vleesverspilling van de afgelopen 7 dagen is (Ella Graham-Rowe et al.,
2015; Mondéjar-Jiménez et al., 2015; Stancu et al., 2016)
H12. Hoe vaker iemand maaltijden en aankopen op voorhand plant, hoe lager de zelf-
gerapporteerde vleesverspilling van de afgelopen 7 dagen is (Stefan et al., 2013).
H13. Hoe meer capabel iemand zich acht te letten op zijn of haar vleesverspilling, hoe lager
de zelf-gerapporteerde vleesverspilling van de afgelopen 7 dagen is (Ajzen, 1991).
H14. Hoe hoger iemand zijn of haar controle over het eigen vleesverspillingsgedrag inschat,
hoe lager de zelf-gerapporteerde vleesverspilling van de afgelopen 7 dagen is (Ajzen, 1991;
Stancu et al., 2016).
40
Figuur 5: Visuele voorstelling van de hypotheses
41
42
Deel III: Resultaten
Deze studie onderzoekt in welke mate het gedrag (i.e. letten op vleesverspilling) beïnvloed
wordt door de intentie om te letten op vleesverspilling, de planning routines en de PBC (i.e. de
waargenomen controle). Op hun beurt wordt onderzocht welke niveau 1-variabelen de intentie,
planning en shopping routines beïnvloeden.
De mate van invloeden wordt onderzocht aan de hand van multiple regression (Ella Graham-
Rowe et al., 2015; Vermeir & Verbeke, 2008) in SPSS Statistics 24. Dit gebeurt in drie fases
(zie figuur 6), naargelang de afhankelijk variabele. De invloeden van de controlevariabelen en
niveau 1-variabelen worden gemeten op Intention als afhankelijke variabele in fase 1 en op
Planning Routines in fase 2. In fase 3 worden de invloeden van de controlevariabelen en niveau
2-variabelen gemeten op Behavior als afhankelijke variabele.
Figuur 6: Het model in drie fases
De drie fases omvatten telkens twee stappen in de stepwise regression, namelijk het toevoegen
van controlevariabelen (stap 1), en vervolgens de modelvariabelen (i.e. niveau 1-variabelen
(respectievelijk niveau 2-variabelen) voor fase 1 en 2 ( respectievelijk 3)).
De drie fasen worden hieronder afzonderlijk besproken, waarna een bespreking van het totale
model volgt, waar de hypotheses worden bevestigd of weerlegd.
43
7. Resultaten per fase
Fase 1: Invloeden op Intention
Om de hypothesen te testen werd een stepwise multiple regressie uitgevoerd met Intentie als
een functie van zowel de TPB-variabelen als de controlevariabelen. Het regressiemodel is
bruikbaar (p<.01), er is voldaan aan de multicollineariteitsvoorwaarde en er werden outliers uit
de analyse gefilterd (gedetailleerde uitleg in Bijlage 3).
Tabel 11 toont de resultaten van de regressieanalyse met Intention als afhankelijke variabele.
De variabelen in stap 1 verklaren 6% van de variantie in intentie, F (3, 205)= 5.03, p< 0.01).
Drie controlevariabelen hebben een significante invloed op de intentie, namelijk het aandeel in
het bereiden van vlees voor het gezin, het geslacht en het percentage vlees in voorverpakte
(dan wel zelf-gevraagde) hoeveelheden gekocht wordt. Dit betekent dat een very light bereider
een hogere intentie heeft dan een heavy bereider (p<.05). Verder heeft een man een lagere
intentie om te letten op vleesverspilling dan een vrouw (p < .05). Tenslotte, iemand die meer
dan 80% van het vlees in voorverpakte hoeveelheden koopt, kent een lagere intentie dan
iemand die minder dan 80% voorverpakt koopt (p<.05)1. Deze invloeden verdwijnen echter
gedeeltelijk bij het toevoegen van de niveau 1-variabelen van het TPB-model.
Wanneer de niveau1- variabelen van het TPB-model worden toegevoegd, wordt een additionele
61% variantie verklaard, een significante stijging ∆F (p < 0.05).
De intentie om te letten op vleesverspilling is hoger, hoe positiever iemand het letten op
vleesverspilling ervaart (i.e. attitude) (p<0.05) en hoe meer iemand gelooft dat diens sociale
omgeving goedkeurt dat er op vleesverspilling gelet wordt en/of daar zelf op let (i.e. social norm)
(p<0.01). De injunctive norm correleert net iets hoger met intention (r = .59, p<.01), dan de
descriptive norm doet (r = .56, p<0.01). Hoe hoger het geloof in de eigen mogelijkheid om te
letten op vleesverspilling (i.e. Self-efficacy), hoe hoger de intentie om te letten op
vleesverspilling (p<0.01). Hoe hoger de Moral Solicitude, hoe hoger de intentie, wat impliceert
dat hoe meer iemand zichzelf ziet als bekommerd om vleesverspilling, en spijt- en
schuldgevoelens verwacht indien hij of zij er niet in zou slagen om er op te letten, hoe hoger de
intentie om te letten op vleesverspilling is (p <0.01). Afzonderlijk is Self-identity hoger
gecorreleerd met intention (r = .67, p <.001) dan Anticipated regret (r = .62, p<.001) en Moral
norm (r = .56, p<.001).
Hoe hoger het geloof in de eigen bekwaamheid om te letten op vleesverspilling, hoe hoger de
intentie is (p<.01). Daarentegen oefent de mate waarin iemand ervaart controle te hebben over
1 De variabele verpakking kent enkel een significante invloed na het weglaten van outliers. Lees Bijlage 3 voor meer informatie.
44
het letten op zijn of haar vleesverspilling (i.e. PCB) geen significante invloed uit op de intentie.
De PCB bood namelijk geen significante meerwaarde aan het regressiemodel. Dit betekent dat
niet het ervaren van controle over het eigen verspillingsgedrag, maar het geloof in de
bekwaamheid om op vleesverspilling te letten de intentie beïnvloedt. Geen andere
controlevariabelen konden een meerwaarde bieden aan het regressiemodel, waardoor zij geen
significante invloed uitoefenen op de intentie. Zowel geslacht als het gemiddeld aantal dagen
dat er iemand in het gezin vlees eet, kennen geen significant effect meer na het toevoegen van
de andere variabelen.
De regressievergelijking voor Intentie ziet er als volgt uit:
𝐼𝑛𝑡𝑒𝑛𝑡𝑖𝑜𝑛 = −.33 ∗ 𝑉𝑒𝑟𝑝𝑎𝑘𝑘𝑖𝑛𝑔 + .13 ∗ 𝑎𝑡𝑡𝑖𝑡𝑢𝑑𝑒 + .35 ∗ 𝑠𝑒𝑙𝑓 − 𝑒𝑓𝑓𝑖𝑐𝑎𝑐𝑦 + .40
∗ 𝑚𝑜𝑟𝑎𝑙 𝑠𝑜𝑙𝑖𝑐𝑖𝑡𝑢𝑑𝑒 + .22 ∗ 𝑠𝑜𝑐𝑖𝑎𝑙 𝑛𝑜𝑟𝑚 + ɛ
Moral sollicitude kent de sterkste invloed op de intentie om te letten op vleesverspilling
(standardized β= .38), gevolgd door Self-efficiency (β=.29), Social norm (β=.20), Attitude
(β=.12) en Verpakking (β=-.13).
Deze resultaten kunnen echter niet met zekerheid geëxtrapoleerd worden buiten deze
steekproef, daar niet voldaan is aan de homoscedasticiteitsvoorwaarde voor regressieanalyse.
Deze voorwaarde wordt in detail uitgewerkt in bijlage 3.
45
Tabel 11: Multiple stepwise regression van “Intention om te letten op vleesverspilling”.
Stap 1 Stap 2
B SE t B SE t
Constante 5.70** .13 43.41 -0.05 0.32 -.14
Aandeel in bereiden 0-25% (76-100%)
.57* .24 2.43 .17 .14 1.18
Geslacht (vrouw) -.44* .17 -2.60 -.10 .10 -1.00
Verpakking >80% voorverpakt(<80%)
-.37* .17 -2.19 -.33** .10 -3.25
Attitude .13* .05 2.47
SE .35** .06 5.84
MS .40** .06 6.75
SN .22** .06 3.86
** p < 0.01
* p < 0.05
F(df) =5.03 (3, 205), p <0.01
aR² =0.06
F(df) =62.19 (7, 201), p <0.001
aR² =0.67
∆F: p<0.05
Fase 2: Invloeden op Planning Routines
Om de hypothesen te testen werd een stepwise multiple regressie uitgevoerd met Planning
Routines als een functie van zowel de TPB-variabelen als de controlevariabelen. Het
regressiemodel is bruikbaar (p<.01), er is voldaan aan de multicollineariteitsvoorwaarde, er
werden outliers uit de analyse gefilterd en er wordt voldaan aan de
homoscedasticiteitsvoorwaarde (gedetailleerde uitleg in Bijlage 3).
De variantie in de mate waarin iemand op voorhand aankopen of maaltijden plant (i.e. planning
routines), wordt voor 9% verklaard door geslacht, voor hoeveel procent iemand instaat voor de
vleesaankopen voor het gezin, en de opleiding. Uit tabel 12 kan afgeleid worden dat vrouwen
meer plannen dan mannen (p< 0.01). Bovendien plannen non-very light shoppers (0-25%)
minder dan de heavy shoppers (p<0.01), wat niet onlogisch is gezien zij niet of minder vaak
instaan voor het winkelen voor het gezin. Tenslotte, mensen met een opleiding hoger secundair
of lager, plannen hun maaltijden en aankopen minder vaak dan zij die een opleiding universitair
of hoger genoten.
Na het toevoegen van de niveau 1 -variabelen wordt 12% extra variantie verklaard, wat een
significante stijging is (∆F p<.05). Hoe hoger de frequentie van ongeplande vleesaankopen, hoe
lager de planning routines (p<.05), wat een logische relatie is. De andere TPB-variabelen
46
dragen niet bij tot het verklaren van de Planning Routines van de Vlaamse Y-generatie. Met
name, de frequentie waarin iemand maaltijden en aankopen plant, kan niet verklaard worden
door variabelen gebaseerd op vleesverspilling. Bovendien kent geen enkele andere
controlevariabele een significante invloed. Planning routines worden dus niet beïnvloed door
leeftijd, het aantal gezinsleden, woonsituatie, werksituatie, opleiding, het al dan niet hebben van
kinderen, inkomen, hoe vaak vlees gegeten wordt, noch door het aandeel in het gezin van de
bereiding van vlees.
De ongeplande aankopen kennen de sterktste invloed op Planning Routines (standardized β =
-.27), gevolgd door geslacht (β = .21) en very light shopper (β = .20).
De regressievergelijking voor de Planning Routines ziet er als volgt uit:
𝑃𝑅 = 6.00 − .52 ∗ 𝑣𝑒𝑟𝑦 𝑙𝑖𝑔ℎ𝑡 𝑠ℎ𝑜𝑝𝑝𝑒𝑟 − .53 ∗ 𝑔𝑒𝑠𝑙𝑎𝑐ℎ𝑡 − .31 ∗ 𝑜𝑛𝑔𝑒𝑝𝑙𝑎𝑛𝑑𝑒 𝑎𝑎𝑛𝑘𝑜𝑝𝑒𝑛 + ɛ
Tabel 12: Multiple stepwise regression van “Planning Routines”
Stap 1 Stap 2
B SE t B SE t
Constante 5.12** .126 40.521 6.00** .20 30.22
Aandeel in aankopen: non- very light (heavy)
-.50** .19 -2.64 -.52** .17 -3.11
Geslacht (vrouw) -.54** .18 -2.94 -.53** .16 -3.22
Opleiding: hoger secundair of lager (universitair of hoger)
-.53* .26 -2.09 -.39 .23 -1.71
SR: frequentie ongeplande aankopen***
-.31** .08 -4.2
** p< 0.01
* p<0.05
F(df) =7.93 (3, 208), p <0.001
aR² =0.09
F(df) =7.28 (1, 197), p <0.001
aR² =0.21
∆F: p<0.05
*** Deze variabele bestaat slechts uit één item. Het construct Shopping Routines is niet intern consistent (α < .60)
Fase 3: Invloeden op Behavior
Om de hypothesen te testen werd een stepwise multiple regressie uitgevoerd met Behavior als
een functie van zowel de TPB-variabelen als de controlevariabelen. Het regressiemodel is
bruikbaar (p<.01), er is voldaan aan de multicollineariteitsvoorwaarde en er werden outliers uit
de analyse gefilterd (gedetailleerde uitleg in Bijlage 3).
47
In fase 3 wordt onderzocht welke variabelen een invloed hebben op behavior, meer bepaald
het zelf-gerapporteerde percentage vlees dat weggegooid werd in de laatste 7 dagen. Tabel 13
toont dat in de eerste stap zowel opleiding als het aantal dagen per week vlees wordt gegeten
in de hoofdmaaltijd en in een andere maaltijd een significante rol spelen, en 11% van de
variantie in behavior verklaren (p<.001). Individuen met een opleiding Hoger secundair of lager,
geven een significant hoger percentage vlees dat weggegooid werd aan dan individuen met
een opleiding Universitair of hoger (p<0.01). Bovendien wordt een hogere vleesverspilling
aangegeven door individuen die meer dan de helft van de week vlees eten in een hoofdmaaltijd
(p<0.05), alsook in een andere maaltijd (p<.05).
Wanneer de modelvariabelen worden toegevoegd in stap 2, wordt een additionele 13% van de
variantie in behavior verklaard, wat een significante stijging vormt (∆F p<.01). Naast opleiding,
kennen nu ook Self-efficiency (p<.01) en frequentie van te grote aankopen (p<.01) een
significant effect op behavior. Dit betekent dat hoe meer iemand gelooft capabel te zijn om te
letten op zijn of haar vleesverspilling, hoe lager de zelf-gerapporteerde vleesverspilling zal zijn.
Bovendien wordt meer vleesverspilling gerapporteerd hoe vaker iemand te grote hoeveelheden
vlees aankoopt. Het sterkste effect op behavior wordt uitgeoefend door Self-efficacy (b=-.31),
gevolgd door opleiding (b= .19), en frequentie aankoop van te grote hoeveelheden (b= .18).
Tabel 13: Multiple stepwise regression van “Behavior"
Stap 1 Stap 2
B SE t B SE t
Constante 6.76** .96 7.03 17.99** 3.32 5.41
Opleiding Hog. Sec. of lager (Univ. of hoger)
5.07** 1.43 3.54 4.05** 1.35 3.00
hoofdmaaltijd 2.32* 1.12 2.07 1.08 1.05 1.02
Andere maaltijd 2.06* 1.04 1.99 1.61 .96 1.67
SE -2.32** .48 -4.80
SR: frequentie te grote hoeveelheden ***
1.18** .43 2.71
** p< 0.01
* p<0.05
F(df) =8.94 (3, 200), p <.001
aR² =0.11
F(df) =6.78 (8, 192), p <.001
aR² =0.24
∆F: p<0.01
*** Deze variabele bestaat slechts uit één item. Het construct Shopping Routines is niet intern consistent (α < .60)
48
De regressievergelijking voor Behavior ziet er als volgt uit:
𝐵 = 17.99 + 4.05 ∗ 𝑜𝑝𝑙𝑒𝑖𝑑𝑖𝑛𝑔 + 1.18 ∗ 𝑓𝑟𝑒𝑞𝑢𝑒𝑛𝑡𝑖𝑒 𝑡𝑒 𝑔𝑟𝑜𝑡𝑒 𝑎𝑎𝑛𝑘𝑜𝑝𝑒𝑛 − 2.23 ∗ 𝑠𝑒𝑙𝑓 𝑒𝑓𝑓𝑖𝑐𝑖𝑒𝑛𝑐𝑦
+ ɛ
Er kan niet met zekerheid bevestigd worden dat de resultaten geëxtrapoleerd kunnen worden
buiten deze steekproef. In bijlage 3 wordt namelijk uitgelegd dat niet kan bevestigd worden dat
voldaan wordt aan de homoscedasticiteitsvoorwaarde.
8. Resultaten over het uitgebreide TPB model
De resultaten van de drie fasen samen, wordt grafisch weergegeven in figuur 7. De
beantwoording van de hypothesen wordt bovendien samengevat in tabel 15.
De intentie om te letten op vleesverspilling bij de Vlaamse Y-generatie wordt significant
beïnvloed door de attitude, social norm, moral solicitude, self-efficacy en één controlevariabele,
namelijk de verpakking. Hoe positiever iemand het letten op vleesverspilling beoordeelt (i.e.
attitude), hoe hoger de intentie is om er op te letten, waardoor H1 wordt aanvaard. Verder
spelen ook sociale invloeden een rol; hoe meer iemand gelooft dat de omgeving van hem of
haar verwacht te letten op vleesverspilling en/of daar zelf ook op let, hoe hoger de intentie ertoe
zal zijn. Hierdoor wordt ook H2 aanvaard. Bovendien wordt aangetoond dat ook een hogere
morele bekommernis leidt tot een hogere intentie om te letten op vleesverspilling, waardoor ook
H3 aanvaard wordt. Hypothese 4 wordt ook aanvaard, daar de intentie hoger is wanneer iemand
een hogere capabiliteit ervaart om te letten op diens vleesverspilling. Desondanks, oefent de
waargenomen controle over het eigen verspillingsgedrag geen significante invloed op de
intentie, waardoor H5 verworpen wordt.
De planning routines kunnen verklaard worden aan de hand van controlevariabelen, met name
het geslacht, het aandeel in de vleesaankopen binnen het gezin, en het opleidingsniveau.
Bovendien kent ook de frequentie van ongeplande aankopen een significante invloed. Geen
andere TPB-variabelen kennen een significant effect, waardoor hypotheses 6 tot en met 10
worden verworpen, met uitzondering van H7 die wordt aanvaard.
Het zelf-gerapporteerde vleesverspillingsgedrag wordt beïnvloed door het geloof in de
capaciteit om op vleesverspilling te letten, opleiding en de frequentie van te grote aankopen.
Hoe hoger het geloof in de eigen capaciteit om er op te letten, hoe lager de zelf-gerapporteerde
vleesverspilling is (H13 aanvaard). Het gedrag wordt echter niet significant beïnvloed door
intentie, de planning routines, noch door PCB. Bijgevolg worden hypotheses H11, H12 en H14
verworpen.
49
Vleesverspillingsgedrag wordt het sterkst beïnvloed door Self-efficacy. Om die reden wordt
gezocht naar factoren die dit geloof in de bekwaamheid kunnen verklaren. Voor deze volgende
stap wordt opnieuw een stepwise multiple regression uitgevoerd, met Self-efficacy als
afhankelijke variabele, en de andere TPB-variabelen als onafhankelijke variabelen (i.e. Attitude,
PCB, Intentie, Planning Routines, Social norm en Moral solicitude). Dit nieuwe model is
bruikbaar (p< .001), er is voldaan aan de multicollineariteitsvoorwaarde, en er werden outliers
uit de analyse gefilterd (gedetailleerde uitleg in Bijlage 3). Zoals blijkt uit tabel 14, wordt Self-
efficacy voor 59,8% verklaard door Intentie, PCB en Attitude. De interpretatie van de resultaten
zijn bijgevolg drievouds. Hoe hoger de intentie om te letten op vleesverspilling, hoe hoger het
geloof in de eigen bekwaamheid (p<.001). Hoe hoger het geloof in de controle over het eigen
verspillingsgedrag, hoe hoger het geloof in de eigen bekwaamheid (p< .001). Hoe hoger de
attitude, hoe hoger het geloof in de eigen bekwaamheid (p<.01). Hierbij kent Intentie de sterkste
invloed (standardized β = .59), gevolgd door PCB (β = .27) en Attitude (β= .15).
Tabel 14: Multiple stepwise regression van “Self-efficacy"
Self-efficacy
B SE t
Constante 0.91** .30 3.07
Intentie .50*** .04 11.37
PCB .24*** .04 6.07
Attitude .14** .05 2.96
**p < .01; *** p<.001 F(df) =102.52 (3, 202), p <.001 | aR² =0.60
Door deze resultaten wordt vermoed dat vleesverspillingsgedrag door een groter aantal
factoren kan verklaard worden wanneer de hierarchie van het TPB-model niet letterlijk gevolgd
wordt. Op een indirecte manier, lijken intentie, PCB en attitude mogelijk het gedrag wel te
beïnvloeden, terwijl een directe invloed niet kon aangetoond worden.
Deze resultaten kunnen echter niet met zekerheid geëxtrapoleerd worden buiten deze
steekproef, daar niet voldaan is aan de homoscedasticiteitsvoorwaarde voor regressieanalyse.
Deze voorwaarde wordt in detail uitgewerkt in bijlage 3.
50
* p< .05; ** p< .01
Figuur 7: Resultaten
51
Tabel 15: Resultaten & hypotheses
Hypothese Resultaat
1 Hoe hoger (i.e. positiever) de attitude, hoe hoger de intentie om te letten op vleesverspilling is Aanvaard
2 Hoe hoger de social norm, hoe hoger de intentie om te letten op vleesverspilling is Aanvaard
3 Hoe meer iemand zichzelf ziet als bekommerd om vleesverspilling, en spijt en schuldgevoel verwacht indien hij of zij er niet in zou slagen er op te letten (i.e. Moral Solicitude), hoe hoger de intentie om te letten op vleesverspilling is
Aanvaard
4 Hoe meer iemand zich capabel acht om te letten op zijn of haar vleesverspilling (i.e. self-efficacy), hoe hoger de intentie om te letten op vleesverspilling is
Aanvaard
5 Hoe hoger iemand zijn of haar controle over het eigen gedrag inschat (i.e. PCB), hoe hoger de intentie om te letten op vleesverspilling is
Verworpen
6 Iemand plant maaltijden en aankopen vaker op voorhand hoe hoger de attitude is Verworpen
7 Social norms heeft geen significante invloed op de Planning Routines Aanvaard
8 Iemand plant maaltijden en aankopen vaker op voorhand hoe meer iemand zichzelf ziet als bekommerd om vleesverspilling, en spijt en schuldgevoel verwacht indien hij of zij er niet in zou slagen er op te letten (i.e. Moral Solicitude)
Verworpen
9 Iemand plant maaltijden en aankopen vaker op voorhand hoe meer capabel iemand zich acht te letten op zijn of haar vleesverspilling
Verworpen
10 Iemand plant maaltijden en aankopen vaker op voorhand hoe hoger iemand zijn of haar controle over het eigen vleesverspillingsgedrag inschat
Verworpen
11 Hoe hoger de intentie om te letten op vleesverspilling, hoe lager de zelf-gerapporteerde vleesverspilling van de afgelopen 7 dagen is
Verworpen
12 Hoe vaker iemand maaltijden en aankopen op voorhand plant, hoe lager de zelf-gerapporteerde vleesverspilling van de afgelopen 7 dagen is
Verworpen
13 Hoe meer capabel iemand zich acht te letten op zijn of haar vleesverspilling, hoe lager de zelf-gerapporteerde vleesverspilling van de afgelopen 7 dagen is
Aanvaard
14 Hoe hoger iemand zijn of haar controle over het eigen vleesverspillingsgedrag inschat, hoe lager de zelf-gerapporteerde vleesverspilling van de afgelopen 7 dagen is
Verworpen
52
Deel IV: Discussie
9. Discussie resultaten
Het doel van dit onderzoek omvat het identificeren van determinanten om vleesverspillingsgedrag
bij de Vlaamse Y-generatie te vermijden. Aan de hand van een uitgebreid TPB-model werd
onderzocht door welke factoren en in welke mate vleesverspillingsgedrag kan verklaard worden.
Volgens het originele TPB model van Ajzen (1991) wordt gedrag verklaard door de intentie om
dat gedrag te stellen, en de waargenomen controle over het eigen gedrag (i.e. PBC). De intentie
wordt op haar beurt verklaard door de attitude tegenover het gedrag, de druk van iemands sociale
omgeving en opnieuw de PBC. Een uitgebreid model vult dit basismodel aan met meer
variabelen; in deze studie Moral Solicitude, Planning routines en Shopping routines. Bovendien
wordt een onderscheid gemaakt tussen de soorten sociale druk en waargenomen controle.
Intentie
De intentie om te letten op vleesverspilling wordt verklaard (aR²= .67) door Attitude, Social norm,
Moral Solicitude, Self-efficacy, en de verpakking (i.e. al dan niet voorverpakte hoeveelheden).
De positieve invloed van Attitude ligt in lijn met de literatuur (Ella Graham-Rowe et al., 2015;
Stancu et al., 2016), en kan bovendien doorgaan als een logisch verband. Hoe meer iemand
namelijk het letten op vleesverspilling als positief ervaart, hoe hoger de (gerapporteerde) intentie
om er op te letten.
De Social Norm (i.e. injunctive en descriptive norm samengevoegd) oefent ook een invloed uit op
de intentie. Meer bepaald, hoe meer iemand voelt dat zijn sociale omgeving verwacht dat hij of
zij op vleesverspilling dient te letten, hoe hoger de intentie ertoe zal zijn. Bovendien geldt
hetzelfde wanneer iemand ervaart dat diens sociale omgeving zelf let op vleesverspilling. Hoewel
de subjective en descriptive norm inhoudelijk duidelijk verschillen (i.e. wat de omgeving denkt, en
wat die doet), zijn ze sterk gecorreleerd. In tegenstelling tot de studie van Graham-Rowe et al.
(2015) kent naast de subjective ook de descriptive norm een significante invloed op de intentie.
Hoewel kan betwijfeld worden in welke mate individuen kunnen zien wat hun sociale omgeving
doet, kan het wel een vertaalslag zijn van wat een individu denkt dat diens sociale omgeving doet.
De positieve invloed van Moral Solicitude op intentie ligt gedeeltelijk in lijn met de literatuur. De
afzonderlijke onderdelen Self-identity en Anticipated Regret kennen ook in de studie van Graham-
Rowe een positieve invloed op intentie (2015). Bovendien vonden ook deze auteurs een te grote
correlatie tussen Moral Norm, Self-Identity en Anticipated Regret. Daarentegen toonden Stancu
et al. (2016) aan dat Moral Norm geen invloed uitoefent op de intentie, terwijl dit wel het geval is
in deze studie.
53
Ook de positieve invloed van Self-efficacy ligt slechts gedeeltelijk in lijn met de literatuur. Wanneer
het geloof in de bekwaamheid om op vleesverspilling te letten hoger is, zal de intentie ook hoger
zijn. Twee besproken studies vinden hetzelfde resultaat (Ella Graham-Rowe et al., 2015;
Mondéjar-Jiménez et al., 2015), terwijl andere studies geen significante invloed rapporteren
(Stancu et al., 2016; Stefan et al., 2013). Het broertje van Self-efficacy, namelijk PCB, kent geen
significante invloeden in deze studie. De mate van het ervaren van controle over het eigen gedrag
speelt hier dus geen rol in het vleesverspillingsverhaal. Dit betekent dat het opsplitsen tussen
PCB en Self-efficacy, zoals aangeraden door Armitage en Conner (1999), een correcte keuze
blijkt, aangezien een onderscheid kan gemaakt worden tussen het gevoel capabel te zijn, en het
gevoel controle te hebben over het eigen gedrag.
Planning Routines
De frequentie waarmee iemand maaltijden en aankopen plant wordt verklaard (aR² = .21) door
geslacht, in welke mate iemand instaat voor de aankopen en de frequentie van ongeplande
aankopen. Die laatste twee zijn als logisch te beschouwen, namelijk iemand die niet tot heel
weinig instaat voor de aankopen zal uiteraard in het algemeen minder aankopen plannen dan
iemand die er (bijna) altijd voor instaat. Verder is ook gemakkelijk aan te nemen dat hoe vaker
iemand ongeplande aankopen doet, hoe minder vaak aankopen gepland worden. In beide
gevallen rijst de vraag echter of er ook een verband bestaat met het plannen van maaltijden, waar
geen onderscheid tussen gemaakt werd in deze studie. Aan de invloed van geslacht is echter
minder gemakkelijk een oorzaak toe te kennen. Zo is niet meteen duidelijk of vrouwen meer
plannen dan mannen, of dat dit te wijten is aan het feit dat vrouwen meer winkelen en koken.
In dit onderzoek oefent geen enkele TPB-variabele, waarvan een invloed verwacht werd, invloed
uit op de Planning Routines. Daarentegen wordt in de studie van Stefan et al. (2013) Planning
routines wel verklaard door Moral attitudes (i.e. schuldgevoel bij het verspillen) en PBC. Een
mogelijke verklaring is dat de constructen anders gemeten zijn. Het verwachte schuldgevoel ging
over het schuldig voelen bij het wegsmijten van voedsel, terwijl dit onderzoek het verwachte
schuldgevoel bij het niet slagen in het letten op vleesverspilling mat. Wanneer iemand overtuigd
is dat hij of zij kan letten op vleesverspilling, zal die misschien niet aangeven schuldgevoel te
verwachten, maar het eerder aanzien als niet van toepassing. Verder omsloeg PBC de
waargenomen controle omtrent shopping en planning routines (Stefan et al., 2013), en niet over
het stellen van verspillingsgedrag zoals in deze studie.
Behavior
Vleesverspillingsgedrag kan niet verklaard worden aan de hand van de intentie om te letten op
vleesverspilling, noch door de frequentie van het plannen van maaltijden en aankopen. Dit
54
impliceert dat het letten op vleesverspilling voor de Vlaamse Y-generatie mogelijk geen gepland
gedrag is. Wel wordt het beïnvloed door het geloof om capabel te zijn er op te letten, de frequentie
van te grote aankopen en het opleidingsniveau (aR² = .24). In tegenstelling tot de overtuigingen
van Ajzen (1991), kan de combinatie van motivatie (i.e. intention) en vermogen (i.e. self-efficacy)
het gedrag hier niet voorspellen. Dit kan te wijten zijn aan de verwachting van Ajzen (1991) dat
intentie het gedrag beïnvloedt tot de mate waarin iemand controle over het gedrag ervaart, terwijl
net die variabele (i.e. PCB) geen invloed uitoefent op het gedrag. Desondanks dat het geloof
capabel te zijn het gedrag wel beïnvloedt, heeft het geloof controle te hebben er dus geen effect
op.
Er werd verwacht dat intentie wel een invloed zou uitoefenen op het gedrag, omdat dit, naast de
verwachting van Ajzen (1991), zowel in studies over voedselverspilling in het algemeen
(Mondéjar-Jiménez et al., 2015; Stancu et al., 2016), als over groenten en fruit specifiek (Ella
Graham-Rowe et al., 2015) ook het geval was. De afwijking van deze studie kan te wijten zijn aan
het toevoegen van Planning en Shopping Routines aan het model, daar Stefan et al (2013)
hetzelfde resultaat voor intentie bekomen. In hun studie kenden daarentegen beide routines wel
een significante invloed op het gedrag, terwijl dat hier niet het geval is. Anderzijds kan het gebrek
aan invloed te wijten zijn aan het verschil in tijdsbestek; de intentie om op vlees te letten in de
toekomst (i.e. “de komende 7 dagen”), heeft geen significante invloed op het
vleesverspillingsgedrag in het verleden (i.e. “de afgelopen 7 dagen”).
Zowel de Planning als Shopping Routines verklaren het verspillingsgedrag bij Roemeense
consumenten (Stefan et al., 2013), terwijl dit niet het geval is bij Vlaamse vleesverspilling. Voor
de Vlaamse Y-generatie meten de frequentie ongeplande aankopen en te grote aankopen niet
eenzelfde construct Shopping Routines. De frequentie van te grote aankopen beïnvloedt echter
wel het verspillingsgedrag. Dit betekent dat wanneer te veel vlees wordt aangekocht, de
verspilling hoger is. Dit kan impliceren dat de Vlaamse Y-generatie weinig of geen vleesresten
bewaren voor een volgende maaltijd, of er (te) beperkte kennis over beschikken, zoals ook
geïdentificeerd is als oorzaak van voedselverspilling in Europa (Aschemann-Witzel et al., 2015).
Het vleesverspillingsgedrag bij de Vlaamse Y-generatie wordt het sterkst beïnvloed door het
geloof in de eigen capabiliteit om erop te letten (i.e. Self-efficacy). Dit betekent dat hoe meer
iemand zich capabel acht, hoe minder vlees verspild zal worden (of wordt gerapporteerd, althans).
Dit resultaat is in lijn met de verwachting van Ajzen (1991), en de studie van Mondéjar-Kiménez
et al. (2015), maar niet met Stefan et al. (2013) die enkel een indirecte invloed via Planning en
Shopping Routines rapporteren, noch met Graham-Rowe et al. (2015). In de context van
voedselverspilling, blijkt de invloed van de Self-efficacy dus niet éénduidig. Het biedt echter
mogelijk wel mogelijkheden in de context van vleesverspilling.
55
Consumenten met een opleiding hoger secundair of lager rapporteren een hogere
vleesverspilling dan zij met een opleiding universitair of hoger. In deze studie werden verklaringen
hiervoor niet statistisch onderzocht, maar mogelijke verklaringen zijn dat een lagere opleiding
gepaard gaat met een lagere kennis (e.g. omtrent voedselresten, gevolgen van vleesverspilling),
verschillen in de mogelijkheid om in te schatten hoeveel vlees verspild wordt, of dat deze groep
simpelweg eerlijker antwoordde.
Aangezien Self-efficacy de sterkste invloed op behavior uitoefent, vormt dit de basis om behavior
verder te trachten verklaren. Hierdoor dient de vooropgestelde hierarchie van het TPB-model
even opzij geschoven te worden. Self-efficacy wordt verklaard door Intentie, PCB en Attitude.
Hierdoor kan vermoed worden dat de rol van deze factoren op het gedrag eerder speelt op
indirecte wijze, hoewel deze resultaten niet buiten deze steekproef geëxtrapoleerd kunnen
worden doordat niet voldaan is aan de homoscedasticiteitsvoorwaarde.
10. Conclusie
Er wordt enorm veel voedsel verspild, en zoals blijkt uit Deel I: Literatuuronderzoek bevindt die
zich in geïndustrialiseerde landen voornamelijk op consumentenniveau. Bovendien wordt
aangetoond dat ook vleesverspilling zich voornamelijk op dit niveau bevindt, en dat de
ecologische gevolgen ervan onhoudbaar zijn. Over vleesverspilling in Vlaanderen wordt weinig
wetenschappelijk onderzoek gevonden, waardoor ruimte ontstaat voor dit onderzoek. Een veel
gebruikt model om verspillingsgedrag in kaart te brengen, is de uitgebreide TPB. Het doel van dit
onderzoek is dan ook om aan de hand van deze theorie determinanten te identificeren die
vleesverspillingsgedrag kunnen vermijden.
Dit onderzoek toont aan dat vleesverspillingsgedrag bij de Vlaamse Y-generatie het sterkst
beïnvloed wordt door het geloof in de eigen bekwaamheid om erop te letten. De intentie om er in
de toekomst op te letten, heeft evenwel geen directe invloed op het stellen van
vleesverspillingsgedrag in de toekomst, terwijl dit bij andere gedragingen vaak wel het geval is
(Ajzen, 1991). Hierdoor is het mogelijk dat vleesverspillingsgedrag niet als gepland gedrag kan
aanzien worden voor de Vlaamse Y-generatie. Bijgevolg wordt aangeraden aan beleidsmakers
en sociale marketeers om bij eventuele acties tegen vleesverspillingsgedrag, het ook niet zonder
meer te benaderen als gepland gedrag.
Wel kan ingespeeld worden op het geloof in de eigen bekwaamheid (i.e. Self-efficacy) om de
problematiek aan te pakken. Dit kan gefaciliteerd worden door campagnes die bijvoorbeeld
duidelijk maken dat het vermijden van vleesverspilling haalbaar is voor iedereen. Verder blijkt dat
56
dit geloof vergroot wanneer de intentie om te letten op vleesverspilling, de attitude en de PCB
verhoogt. Ook deze paden kunnen dienen als basis om te proberen vleesverspilling (indirect) te
verlagen.
Verder ontstaan opportuniteiten omtrent het verbeteren van de kennis over het omgaan met
vleesresten om vleesverspilling te verlagen. Hoe vaker namelijk iemand te grote hoeveelheden
vlees aankoopt, hoe meer vlees verspild wordt. Hierdoor kan vermoed worden dat door een (te)
beperkte kennis, vleesresten verspild worden in plaats van bewaard voor latere consumptie.
Om de intentie te verhogen, vormen Moral Sollicitude, Self-efficiency, Social Norm en Attitude
beloftevolle factoren. Door te trachten de morele bekommernis omtrent vleesverspilling te
verhogen, door bijvoorbeeld sensibiliteitscampagnes, kan de intentie verhogen. Ook de invloeden
van sociale druk kunnen gehanteerd worden, wat echter ethische limitaties kan hebben als basis
voor campagnes. Opvallend is dat Intentie en Self-efficacy elkaar versterken, waardoor ze
mogelijk door synergie efficiënte mogelijkheden vormen. Ook attitude komt dan in de kijker,
aangezien die zowel de intentie als de Self-efficacy versterkt. Het geloof over de controle over
het eigen gedrag, daarentegen, oefent hier geen invloed op de intentie uit.
Op basis van dit onderzoek kan niet geconcludeerd worden dat Planning Routines een
interessant pad vormen om vleesverspillingsgedrag aan te pakken. Het gebrek aan significante
invloed via intentie of Self-efficacy, versterkt deze notie. De Planning Routines, in deze vorm en
in dit model, blijken geen interessante basis te vormen voor actie tegen verspilling. Dit betekent
echter niet dat het plannen van maaltijden of aankopen geen rol kan spelen, wel dat het anders
benaderd dient te worden om een invloed te kennen.
Uit deze studie blijkt bovendien dat socio-demografische karakteristieken binnen de Y-generatie
(met uitzondering van opleidingsniveau) geen rol spelen, waardoor de Y-generatie groep
hetzelfde kan benaderd worden in eventuele campagnes. Waar dus wel rekening mee dient
gehouden te worden is het opleidingsniveau, waardoor kan geconcludeerd worden dat acties
gericht naar individuen met een opleiding hoger secundair of lager een effectievere invloed
kunnen hebben op het Vlaamse vleesverspillingsgedrag dan op degenen met een opleiding
universitair of hoger. Daarom kan de vraag gesteld worden of deze problematiek voldoende
aandacht krijgt in het basis- en secundair onderwijs.
Individuen die meer dan 80% van hun vlees aankopen in voorverpakte hoeveelheden hebben
een lagere intentie om te letten op vleesverspilling. Dit kan te wijten zijn aan de mogelijkheid dat
de verantwoordelijkheid van de aankoop van te grote hoeveelheden vlees verlegd wordt naar de
verkoper (in plaats van naar zichzelf) door de consument. Een mogelijke piste om vleesverspilling
57
te verlagen is door vlees (meer) aan te bieden in zelf-gevraagde hoeveelheden, of minstens in
meerdere verschillende voorverpakte hoeveelheden – waardoor de verantwoordelijkheid
duidelijker bij de consument wordt gelegd. Indien dit niet mogelijk zou zijn voor verkopers, zijn
ook andere oplossingen mogelijk. Zo kunnen tips omtrent het gebruik van resten aangeboden
worden in de point-of-sales, of aan de hand van nudging-technieken de consument geleid worden
naar meer doordachte aankopen.
Het aantal dagen dat vlees geconsumeerd wordt door een individu of diens gezin oefent geen
invloed uit op de procentuele vleesverspilling. Dit betekent dat het stimuleren van vegetarische
maaltijden enkel in absolute cijfers de vleesverspilling kan verlagen, en niet in procentuele. Daar
het onwaarschijnlijk lijkt dat iedereen vlees volledig uit het dieet zal schrappen, biedt het
aansporen van vegetarisme geen voldoende campagne om de vleesverspillingsmentaliteit te
verbeteren. Hoewel campagnes omtrent het promoten van (gedeeltelijk) vegetarisme de
milieudruk kunnen verlagen, kan een aanvulling met anti-verspillingscampagnes nog betere
resultaten teweegbrengen.
Samengevat kan geconcludeerd worden dat vleesverspillingsgedrag kan verlaagd worden door
het geloof in de eigen capaciteit om op te verspilling te letten, te verhogen. Dit geloof kan
verhoogd worden door in te spelen op intentie, attitude en het geloof in de controle over het eigen
gedrag. Hier dient echter bij vermeld te worden dat de resultaten uit de regressieanalyses met
Intentie, Behavior en Self-efficacy als afhankelijke variabelen niet zonder meer te extrapoleren
zijn buiten deze steekproef.
Het moge duidelijk zijn dat gedrag niet eenvoudig, noch éénduidig te verklaren valt – en dat dit
afhangt van verschillende factoren. Verder onderzoek is noodzakelijk om bovenstaande
exploratieve conclusies te bevestigen, en dit probleem ook vanuit een andere invalshoek te
benaderen. De limitaties van dit onderzoek worden besproken in het volgende hoofdstuk, waaruit
aanbevelingen voor verder onderzoek voortvloeien.
11. Limitaties en aanbevelingen voor verder onderzoek
Dit onderzoek kent verschillende limitaties, waar de lezer van deze masterproef op gewezen dient
te worden. Dit onderzoek dient opgevat te worden als een exploratieve aanzet voor verder
onderzoek omtrent vleesverspilling. De resultaten en conclusies zijn niet zonder meer te
veralgemenen naar de Vlaamse Y-generatie. Herhaalonderzoek om de resultaten te verifieren is
steeds aangewezen. Daarbij aansluitend kan een vergelijking tussen generaties (e.g. baby
boomers, X-, Y- en Z-generatie) inspirerende inzichten aan het licht brengen.
58
Een eerste limitatie van dit onderzoek omvat de keuze van opgenomen variabelen in het model.
Hoewel de variabelen reeds in eerder onderzoek gehanteerd werden, zijn de variabelen op
arbitraire wijze geselecteerd. Bovendien ging eerder onderzoek over voedselverspilling, en niet
over vleesverspilling. De resultaten van dit onderzoek zijn enorm afhankelijk van de keuze waarop
de variabelen tot stand zijn gekomen. Er kan niet uitgesloten worden dat belangrijke factoren niet
opgenomen zijn in dit model, waardoor de conclusies genuanceerd dienen te worden. Bovendien
zijn de opgenomen variabelen gemeten naar het voorbeeld van verschillende auteurs, waardoor
een volledig nieuwe samenstelling van constructen werd gevormd. De mix van (schalen van)
variabelen leidde ertoe dat heel veel variabelen zijn opgenomen, waardoor mogelijk is ingeboet
aan kwaliteit. Zo was Shopping Routines bijvoorbeeld geen intern consistent construct. Dit had
misschien wel het geval kunnen zijn door meer te verdiepen in de betekenis ervan, in plaats van
het letterlijk over te nemen van één studie. Hierbij aansluitend dient erop gewezen te worden dat
het aantal items per construct bij bepaalde variabelen aan de lage kant lag. Dit werd gemotiveerd
vanuit enerzijds de oorspronkelijk schaal zoals gebruikt door de bron, en anderzijds om niet te
veel vragen te moeten stellen aan de respondenten. Ook hier schuilt het gevaar van inboeting op
kwaliteit door kwantiteit. Voorbeelden hiervan zijn de gedragsvariabele (één item), Shopping
Routines (twee items) en Anticipated regret (twee items).
Verder onderzoek kan het aantal op te nemen variabelen beperken tot de meest beloftevolle, om
zich daarin te verdiepen. Er wordt aangeraden om de keuze van variabelen op een doordachte
manier te doen, en meer inhoudelijke motivatie te voorzien dan het simpelweg overnemen uit een
andere studie. Op die manier kan de constructvaliditeit beter gewaarborgd worden, en kunnen
meer accurate resultaten gevonden worden.
De tijdsperiode binnen constructen is arbitrair vastgelegd op 7 dagen. Bovendien mat elke
variabele in termen van “de komende 7 dagen”, behalve het gedrag (“de afgelopen 7 dagen”).
Hoewel gedrag ondervragen logischer is over het verleden (i.e. beter inschattingsvermogen door
de respondent), en intentie in de toekomst, kan hierdoor toch vertekening ontstaan op de
resultaten.
Ook de controlevariabelen zijn arbitrair gekozen. Hoewel de vleesgerelateerde controlevariabelen
zijn gevormd op basis van de kennis vergaard uit de literatuurstudie, bleef dit een arbitraire en
niet-exhaustieve lijst. Zo is bijvoorbeeld de kennis omtrent houdbaarheidsdata niet opgenomen,
terwijl dit net een belangrijke oorzaak van voedselverspilling bleek in het literatuuronderzoek. De
socio-demografische controlevariabelen zijn niet gebaseerd op wetenschappelijke inzichten
omtrent vleesverspilling, maar waren een keuze binnen de meest voor de hand liggende
gegevens. Hierdoor kan waardevolle informatie verloren zijn gegaan. Onderzoek naar belangrijke
59
socio-demografische variabelen die vleesverspilling beïnvloeden, zou een waardevolle
meerwaarde vormen voor alle toekomstig onderzoek naar vleesverspilling.
De dataverzameling kent ook limitaties. Zo werd geen rekening gehouden met geografische
spreiding, en werden slechts 212 respondenten verzameld. Bovendien gaat het om een
gemakkelijkheidsssteekproef, afgenomen binnen de eigen ruime sociale kring. Om die redenen
kunnen de resultaten niet representatief worden genoemd voor de Vlaamse Y-generatie. De
dataverzameling liep gedurende 5 weken van midden februari tot begin april 2017, waardoor het
liep in dezelfde periode als Dagen Zonder Vlees. Dagen Zonder Vlees is een initiatief die mensen
uitdaagt om gedurende 40 dagen minder vlees te eten2. Doordat de dataverzameling hiermee
samenviel, kan vertekening op de data niet uitgesloten worden. Een (herhaal)onderzoek bij een
andere steekproef op een ander tijdsstip is aangewezen om de resultaten van dit onderzoek te
toetsen.
Er wordt vermoed dat bias optrad door ondervraging. Het is mogelijk dat de vragenlijst
respondenten bewust deed nadenken over het thema, terwijl ze daar anders misschien niet
zouden bij stil staan, wat hun overtuigingen kan beïnvloed hebben. Verder kan verwacht worden
dat niemand graag vlees verspilt, en er is reeds aangetoond dat consumenten verspilling vaak
ontkennen (OVAM, 2011). Dit benadrukt de zwakte van de gedragsvariabele, die de zelf-
gerapporteerde vleesverspilling omvatte. Dat deze variabele waarschijnlijk niet de reële
verspilling weerspiegelt zal niemand doen schrikken. Onderzoek die de reële Vlaamse
vleesverspilling in kaart brengt, zou een stevige aanvulling op de literatuur vormen.
Eén van de resultaten van dit onderzoek is dat hoe positiever iemand het letten op vleesverspilling
ervaart, hoe hoger de intentie ertoe zal zijn. Dit kan enerzijds gezien worden als een logisch
verband, maar anderzijds kan dit te wijten zijn aan de neiging van consistentie in antwoorden
door de respondenten. Wanneer iemand aangeeft het letten op verspilling heel positief te vinden,
zal die waarschijnlijk later niet aangeven niet van plan te zijn erop te letten. Verder onderzoek
zou kunnen trachten om een vragenlijst op te stellen waarbij de respondent die link minder
duidelijk ziet.
Ondanks het feit dat vleesverspilling gedefinieerd werd in een inleidende tekst voor de
respondenten, wordt verwacht dat niet iedereen die tekst grondig las en (volledig) begreep.
Hierdoor bestaat de mogelijkheid dat respondenten de vragenlijst invulden met een verschillend
idee van wat nu net wel als vleesverspilling wordt aanzien, en wat niet. Een langere lijst van
2 https://dagenzondervlees.be/
60
voorbeelden had een gunstige meerwaarde kunnen vormen, aangevuld met een controle op de
tijd gespendeerd aan die uitleg. Daarentegen moet gewaakt worden over de hoeveelheid tekst
die respondenten voorgeschoteld krijgen, zodat ze niet afhaken. Ook dit onderzoek leed daaraan,
ongeveer 100 respondenten startten de vragenlijst en werkten ze niet af. Het is onduidelijk of dit
lag aan de lengte van de vragenlijst, de complexiteit, of nog iets anders.
Voor het analyseren van de data werd gekozen voor stepwise regression. Dit heeft als gevolg dat
volgens statistische regels variabelen het model halen of niet. Het nadeel hieraan verbonden is
dat inhoudelijke waarde verloren kan gaan omwille van pure statistiek. Menselijk gedrag zal nooit
volledig (juist) voorspeld kunnen worden, waardoor inhoudelijke betekenis belangrijker kan zijn
dan statistische formaliteiten. Verder onderzoek kan bijgevolg andere methoden (e.g. hierarchical
regression) testen, en/of meer waarde hechten aan inhoud dan aan statistische details. Hierbij
aansluitend dient vermeld te worden dat de variabelen Social Norm en Moral Sollicitude bestaan
uit de combinatie van twee, respectievelijk drie, andere variabelen. Deze keuze werd gemaakt op
basis van stastische keuzes, omdat er namelijk niet werd voldaan aan de
multicollineariteitsvoorwaarde. Dit werd streng beoordeeld, gezien de onervarenheid in
wetenschappelijk onderzoek. Hierdoor ging echter informatie verloren, daar de constructen
volgens de literatuur iets verschillend meten. Zo kan deze studie bijvoorbeeld geen degelijk
onderscheid maken tussen wat een individu gelooft dat diens sociale omgeving denkt (i.e.
injunctive norm) en doet (i.e. descriptive norm), terwijl die duidelijk iets anders meten.
De resultaten en conclusies uit deze studie kunnen niet met grote zekerheid bevestigd worden,
waardoor wordt aangeraden verder onderzoek af te wachten om campagnes erop te baseren. De
resultaten zijn niet zonder meer extrapoleerbaar buiten deze steekproef, gezien niet aan de
homoscedasticiteitsvoorwaarde wordt voldaan. Bovendien kunnen belangrijke factoren niet
opgenomen zijn in het model, en kan de combinatie van variabelen de resultaten in een
regressiemodel aanzienlijk beïnvloeden. De vraag kan gesteld worden of het uitgebreide TPB-
model een juiste weergave van de realiteit weergeeft. Het tegengaan van verspilling van vlees
leunt dicht aan bij sociale marketing, die ook andere modellen en theorieën naar voren schuift.
Voorbeelden hiervan zijn de sociale leertheorie van Bandura en het transtheoretische model van
Prochaska en DiClemente (Lagasse, 2013). Verder onderzoek zou er goed aan doen de
vleesverspillingsproblematiek ook te onderzoeken vanuit een andere invalshoek.
Dit onderzoek toont aan dat er een gap bestaat tussen intentie en vleesverspillingsgedrag. Enkel
op indirecte manier, via self-efficacy, kent intentie hierop een invloed. Verder onderzoek kan
trachten te achterhalen waarom dit het geval is. Onderzoek die de intentie-gedrag gap omtrent
vleesverspilling tracht te dichten, zou een basis kunnen vormen voor elk vervolgonderzoek.
61
VII
Bibliografie
Abraham, C., & Sheeran, P. (2004). Deciding to exercise: the role of anticipated regret. British
Journal of Health Psychology, 9(Pt 2), 269–278.
https://doi.org/10.1348/135910704773891096
Ajzen, I. (1991). The theory of planned behavior. Orgnizational Behavior and Human Decision
Processes, 50, 179–211. https://doi.org/10.1016/0749-5978(91)90020-T
Ajzen, I. (2002). Constructing a TpB Questionnaire : Conceptual and Methodological
Considerations. Time, 1–13. https://doi.org/10.1002/hep.22759
Armitage, C. J., & Conner, M. (1999). Distinguishing perceptions of control from self-efficacy:
predicting consumption of a low fat diet using the theory of planned behavior. Journal of
Applied Social Psychology, 29, 72–90. https://doi.org/10.1111/j.1559-1816.1999.tb01375.x
Aschemann-Witzel, J., de Hooge, I., Amani, P., Bech-Larsen, T., & Gustavsson, J. (2015).
Consumers and food waste – a review of research approaches and findings on point of
purchase and in-household consumer behaviour. Agricultual and Applied Economics
Association.
Aschemann-Witzel, J., de Hooge, I., Amani, P., Bech-Larsen, T., & Oostindjer, M. (2015).
Consumer-Related Food Waste: Causes and Potential for Action. Sustainability, 7(6),
6457–6477. https://doi.org/10.3390/su7066457
Bräutigam, K.-R., Jörissen, J., & Priefer, C. (2014). The extent of food waste generation across
EU-27: Different calculation methods and the reliability of their results. Waste Management
& Research, 32(8), 683–694. https://doi.org/10.1177/0734242x14545374
Conner, M., & Armitage, C. J. (1998). Extending the Theory of Planned Behavior: A Review and
Avenues for Further Research. Journal of Applied Social Psychology, 28, 1429–1464.
https://doi.org/10.1111/j.1559-1816.1998.tb01685.x
Edjabou, M. E., Petersen, C., Scheutz, C., & Astrup, T. F. (2015). Food waste from Danish
households: Generation and composition. Waste Management, 52, 256–268.
https://doi.org/10.1016/j.wasman.2016.03.032
European Commission. (2010). Preparatory Study on Food Waste Across Eu 27. October (Vol.
33). https://doi.org/10.2779/85947
FAO. (2011). Global food losses and food waste - Extent, causes and prevention. Rome:
Swedish Institute for Food and Biotechnology (SIK).
FUSIONS. (2016). Estimates of European food waste levels.
Glorieux, I., J. Minnen, T.P. van Tienoven, et al. (2015). Website “Belgisch
tijdsbudgetonderzoek” (www.time-use.be), Onderzoeksgroep TOR Vrije Universiteit
Brussel & AD Statistiek – Statistics Belgium, Brussel.
Graham-Rowe, E., Jessop, D. C., & Sparks, P. (2014). Identifying motivations and barriers to
VIII
minising household food waste. Resources, Conservation and Recycling, 84(84), 15–21.
Graham-Rowe, E., Jessop, D. C., & Sparks, P. (2015). Predicting household food waste
reduction using an extended theory of planned behaviour. Resources, Conservation and
Recycling, 101, 194–202. https://doi.org/10.1016/j.resconrec.2015.05.020
Grolleaud, M. (2002). Post-Harvest Losses: Discovering the Full Story. Overview of the
Phenomenon of Losses during the Post-Harvest System. Agricultural Support Systems
Division, Food and Agriculture Organisation, Rome.
Hird, V. (2014). The meat we eat ... or don’t eat. The Guardian. Retrieved from
https://www.theguardian.com/lifeandstyle/2014/mar/19/meat-dairy-waste
Hoekstra, A. Y. (2012). The hidden water resource use behind meat and dairy. Animal
Frontiers, 2(2), 3–8. https://doi.org/10.2527/af.2012-0038
Lagasse, L. (2013). Sociale Marketing. Uitgeverij De Boeck nv.
Mondéjar-Jiménez, J. A., Ferrari, G., Secondi, L., & Principato, L. (2015). From the table to
waste: An exploratory study on behaviour towards food waste of Spanish and Italian
youths. Journal of Cleaner Production, 138, 8–18.
https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2016.06.018
Newsome, R., Balestrini, C. G., Baum, M. D., Corby, J., Fisher, W., Goodburn, K., … Yiannas,
F. (2014). Applications and perceptions of date labeling of food. Comprehensive Reviews
in Food Science and Food Safety, 13(4), 745–769. https://doi.org/10.1111/1541-
4337.12086
OVAM. (2011). Voedselverspilling: literatuurstudie. Retrieved from
http://lv.vlaanderen.be/sites/default/files/attachments/rapport literatuurstudie.pdf
Pimentel, D., & Pimentel, M. (2003). Sustainability of meat-based and plant based diets and the
environment. The American Journal of Clinical Nutrition, 78(suppl), 660–663.
https://doi.org/10.1177/0956247808089156
Quested, T. E., Marsh, E., Stunell, D., & Parry, A. D. (2013). Resources , Conservation and
Recycling Spaghetti soup : The complex world of food waste behaviours, 79, 43–51.
Rivis, A., & Sheeran, P. (2003). Descriptive norms as an additional predictor in the theory of
planned behaviour: A meta-analysis. Current Psychology, 22(December), 218–233.
https://doi.org/10.1007/s12144-003-1018-2
Rutten, M. M. (2013). What economic theory tells us about the impacts of reducing food losses
and/or waste: implications for research, policy and practice. Agriculture & Food Security,
2(1), 13. https://doi.org/10.1186/2048-7010-2-13
Secondi, L., Principato, L., & Laureti, T. (2015). Household food waste behaviour in EU-27
countries: A multilevel analysis. Food Policy, 56, 25–40.
https://doi.org/10.1016/j.foodpol.2015.07.007
Stancu, V., Haugaard, P., & Lähteenmäki, L. (2016). Determinants of consumer food waste
IX
behaviour: Two routes to food waste. Appetite, 96, 7–17.
https://doi.org/10.1016/j.appet.2015.08.025
Stefan, V., van Herpen, E., Tudoran, A. A., & Lähteenmäki, L. (2013). Avoiding food waste by
Romanian consumers: The importance of planning and shopping routines. Food Quality
and Preference, 28(1), 375–381. https://doi.org/10.1016/j.foodqual.2012.11.001
Steinfeld, H., Gerber, P., Wassenaar, T., Castel, V., Rosales, M., & De Haan, C. (2006).
Livestock’s Long Shadow: Environmental Issues and Options. FAO
ftp://ftp.fao.org/docrep/fao/010/A0701E/A0701E00.pdf, 1–377.
https://doi.org/10.1007/s10666-008-9149-3
Stepman, E. (2013). Naar een samenleving zonder voedselverspilling?
Tal, A., & Wansink, B. (2013). Fattening Fasting: Hungry Grocery Shoppers Buy More Calories,
Not More Food. JAMA Intern Med, 173(12), 1146–1148. https://doi.org/10.1001
/jamainternmed.2013.650
Van Den Bergh, J., & Behrer, M. (2016). How Cool Brands Stay Hot: Branding To Generations
Y & Z (3rd ed.). Kogan Page Limited.
Van den Sompel, A. (2006). Marktonderzoek: Experimenten en kwantitatieve analyse.
Retrieved from Ghent University, Marktonderzoek, Minerva.
van Dooren, C., & Mensink, F. (2014). Fact sheet: Consumer food waste.
Vermeir, I., & Verbeke, W. (2008). Sustainable food consumption among young adults in
Belgium: Theory of planned behaviour and the role of confidence and values. Ecological
Economics, 64(3), 542–553. https://doi.org/10.1016/j.ecolecon.2007.03.007
Verplanken, B., & Orbell, S. (2003). Reflections on past behavior: A self-report index of habit
strength. Journal of Applied Social Psychology, 33(1313), 1313–1330.
https://doi.org/10.1111/j.1559-1816.2003.tb01951.x
Visschers, V. H. M., Wickli, N., & Siegrist, M. (2016). Sorting out food waste behaviour : A
survey on the motivators and barriers of self-reported amounts of food waste in
households. Journal of Environmental Psychology, 45, 66–78.
https://doi.org/10.1016/j.jenvp.2015.11.007
Vlaamse Overheid. (2014). Factsheet voedselverspilling bij de consument, 4–8. Retrieved from
http://lv.vlaanderen.be/sites/default/files/attachments/factsheet.pdf
Williams, H., & Wikström, F. (2011). Environmental impact of packaging and food losses in a life
cycle perspective: A comparative analysis of five food items. Journal of Cleaner
Production, 19(1), 43–48. https://doi.org/10.1016/j.jclepro.2010.08.008
WRAP. (2009). Household Food and Drink Waste in the UK A report containing quantification of
the amount and types of household. Banbury. Retrieved from
www.wrap.org.uk/foodanddrinkwaste
X
Bijlage 1: Enquête
T1 Geachte heer, mevrouw In het kader van mijn masterproef voer ik onderzoek naar voedselverspilling, en meer
bepaald van vlees. Deze vragenlijst is bedoeld voor mensen die geboren zijn tussen 1996 en 1980. De vragenlijst zal
ongeveer 9 minuten in beslag nemen. Er bestaan geen juiste of foute antwoorden. Als beloning worden 2
waardebonnen t.w.v. €10 in een (web)winkel naar keuze verloot onder de respondenten. Hiervoor kan u op het einde
van de vragenlijst uw e-mailadres invullen. De resultaten worden volledig anoniem verwerkt, je e-mailadres zal dus
enkel gebruikt worden om je te contacteren als je gewonnen hebt. Hartelijk bedankt voor uw medewerking.Indra
HachéStudent master Handelswetenschappen, Universiteit Gent.(Indra.Hache@UGent.be)Klik op >> om te starten.
Q1 Eet u soms vlees?
Ja (1)
Nee (2)
Q2 Staat u soms in voor de aankopen en/of bereiding van vlees voor u of uw gezin?
Ja (1)
Nee (2)
If Ja Is Selected, Then Skip To Q4
Q3 U komt niet in aanmerking om deze vragenlijst verder in te vullen. Toch bedankt voor uw tijd en bereidheid.
If U komt niet in aanmerking o... Is Displayed, Then Skip To End of Survey
Q4 Van al het vlees dat aangekocht wordt in uw gezin, ongeveer hoeveel procent koopt u daarvan aan?
0 - 25% (1)
26 - 50% (2)
51 - 75% (3)
76 - 100% (4)
Q5 Van al het vlees dat klaargemaakt wordt in uw gezin, ongeveer hoeveel procent maakt u daarvan klaar?
0 - 25% (1)
26 - 50% (2)
51 - 75% (3)
76 - 100% (4)
Q6 Gemiddeld hoeveel dagen per week eet u thuis vlees in een (warme) hoofdmaaltijd?
0 (1)
1 (2)
2 (3)
3 (4)
4 (5)
5 (6)
6 (7)
7 (8)
VIII
Q7 Gemiddeld hoeveel dagen per week eet u thuis vlees in een andere maaltijd dan de hoofdmaaltijd (bv.
broodmaaltijd, snack,...)?
0 (1)
1 (2)
2 (3)
3 (4)
4 (5)
5 (6)
6 (7)
7 (8)
Q8 Gemiddeld hoeveel dagen per week eet iemand in uw gezin vlees?
0 (1)
1 (2)
2 (3)
3 (4)
4 (5)
5 (6)
6 (7)
7 (8)
Q9 Ongeveer hoeveel procent van al uw vleesaankopen zijn in voorverpakte hoeveelheden (bv. de winkel bepaalt
dat er verpakkingen van 500gr gehakt in de rekken liggen) en hoeveel in zelf-gevraagde hoeveelheden (bv. je vraagt
specifiek om 500gr gehakt te verpakken)? De som van beide moet gelijk zijn aan 100%.
______ In voorverpakte hoeveelheden (1)
______ In zelf-gevraagde hoeveelheden (2)
T2 Gelieve onderstaande uitleg goed te lezen vooraleer verder te gaan. Deze vragenlijst gaat over
vleesverspilling. Onder vleesverspilling wordt het volgende verstaan: Alle vleesproducten in uw gezin, bedoeld voor
menselijke consumptie, die niet (volledig) door mensen worden opgegeten. Het gaat om alle vlees, dus zowel voor
een (warme) hoofdmaaltijd , als voor een broodmaaltijd (charcuterie, préparé,…), als voor snacks
(aperitiefworstjes,…). Het gaat om alle vlees die bij u thuis klaargemaakt wordt (dus bijvoorbeeld ook de salami voor
op uw boterhammen die u op uw werk opeet). Het gaat niet over het broodje dat u aan het station koopt om op uw
werk op te eten. Vleesverspilling gaat hier om die verspilling die zou kunnen vermeden worden,
bijvoorbeeld:· resten biefstuk die in de vuilnisbak worden gesmeten· salami voorbij de
houdbaarheidsdatum dat wordt weggesmeten· vlees dat te lang in de diepvries/koelkast is blijven liggen, en
bijgevolg in de vuilnisbak terecht komt· eetbare resten vlees die aan huisdieren worden gegevenVleesverspilling
gaat hier niet om bijvoorbeeld:· oneetbare delen van een dier o beenderen o oneetbare ingewanden
· resten vlees die worden diepgevroren én later worden opgegeten · dierenvoeding die in de
vuilnisbak terecht komtKlik op >> om verder te gaan.
IX
AT Duid aan wat voor u van toepassing is.Voor mij is het letten op de vleesverspilling in mijn huishouden de
komende 7 dagen ...
1 (1) 2 (2) 3 (3) 4 (4) 5 (5) 6 (6) 7 (7)
Zeer overbodig:Zeer lonend (1)
Zeer onaangenaam:Zeer aangenaam (2)
Zeer verstandig:Zeer dwaas (3)
Zeer slecht:Zeer goed (4)
Zeer prettig:Zeer onprettig (5)
Zeer nadelig:Zeer voordelig (6)
Q10 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen?
Helemaal
niet akkoord (1)
Niet akkoord
(2)
Eerder niet
akkoord (3)
Noch akkoord, noch niet akkoord
(4)
Eerder akkoord
(5)
Akkoord (6)
Helemaal akkoord
(7)
Wanneer ik vlees verspil voel ik mij schuldig tegenover
mensen die niet over voldoende eten beschikken.
(1)
Vlees verspillen zou mij schuldig doen voelen
tegenover het milieu. (2)
Vlees verspillen geeft mij een slecht geweten. (3)
Ik zie mijzelf als iemand die vleesverspilling tegengaat. (4)
Ik zie mijzelf als iemand die bekommerd is over de
gevolgen van vleesverspilling. (5)
Ik zie mijzelf als iemand die voldoening haalt uit het
tegengaan van vleesverspilling. (6)
Of ik al dan niet op mijn vleesverspilling let thuis ligt
volledig aan mij. (7)
Ik ben iemand die bekommerd is over vleesverspilling. (8)
X
PCB2 Hoeveel persoonlijke controle gelooft u te hebben over de vleesverspilling in uw gezin?
1 (1) 2 (2) 3 (3) 4 (4) 5 (5) 6 (6) 7 (7)
Geen controle:Volledige controle (1)
PCB3 In welke mate voelt u dat uw vleesverspilling buiten uw controle valt?
1 (1) 2 (2) 3 (3) 4 (4) 5 (5) 6 (6) 7 (7)
Helemaal niet buiten mijn controle:Helemaal buiten mijn controle (1)
Q28 De volgende vragen gaan over de vleesverspilling bij u thuis de komende 7 dagen.
Q11 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen?
Helemaal niet
akkoord (1)
Niet akkoord
(2)
Eerder niet
akkoord (3)
Noch akkoord,
noch niet
akkoord (4)
Eerder akkoord
(5)
Akkoord (6)
Helemaal akkoord
(7)
De meeste mensen die belangrijk zijn voor mij denken dat ik zou
moeten letten op mijn vleesverspilling thuis de komende 7
dagen (1)
Het wordt verwacht van mij dat ik let op mijn vleesverspilling thuis de
komende 7 dagen (2)
De meeste mensen die ik belangrijk vind letten zelf op de verspilling van
vlees bij hun thuis de komende 7 dagen. (3)
Ik zou van streek zijn wanneer ik er niet in zou slagen om te letten op
mijn vleesverspilling thuis de komende 7 dagen. (4)
Ik zou spijt voelen wanneer ik er niet in zou slagen om te letten op
mijn vleesverspilling thuis de komende 7 dagen. (5)
Duid het middelste bolletje aan. (6)
Ik geloof dat ik de mogelijkheid heb om te letten op mijn vleesverspilling
thuis de komende 7 dagen. (7)
XI
Q36 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen?
Helemaal niet
akkoord (1)
Niet akkoord
(2)
Eerder niet
akkoord (3)
Noch akkoord,
noch niet
akkoord (4)
Eerder akkoord
(5)
Akkoord (6)
Helemaal akkoord
(7)
De mensen in mijn leven wiens mening ik waardeer gaan zelf hun
vleesverspilling thuis tegengaan de komende 7 dagen. (9)
Als het volledig aan mij zou liggen, ben ik zeker dat ik mijn
vleesverspilling thuis zou kunnen tegengaan de komende 7 dagen. (10)
Het is mijn bedoeling om te letten op mijn vleesverspilling thuis de
komende 7 dagen. (11)
Ik ga proberen te letten op mijn vleesverspilling thuis de komende 7
dagen. (12)
Ik ben van plan om mijn vleesverspilling thuis tegen te gaan
de komende 7 dagen. (13)
De mensen in mijn leven wiens mening ik waardeer zouden goedkeuren dat ik let op mijn
vleesverspilling thuis de komende 7 dagen. (14)
SE2 In hoeverre gelooft u in staat te zijn te letten op uw vleesverspilling thuis de komende 7 dagen?
1 (1) 2 (2) 3 (3) 4 (4) 5 (5) 6 (6) 7 (7)
Helemaal niet in staat:Helemaal in staat (1)
SE3 Hoe zeker bent u dat u uw vleesverspilling thuis kan tegengaan de komende 7 dagen?
1 (1) 2 (2) 3 (3) 4 (4) 5 (5) 6 (6) 7 (7)
Heel onzeker:Heel zeker (1)
XII
PR1 Duid aan hoe vaak u de volgende handelingen stelt.
Nooit
(1) Zelden
(2) Soms
(3)
Ongeveer de helft van de keren (4)
Vaak (5)
Meestal (6)
Altijd (7)
Hoe vaak maakt u een boodschappenlijst voor het winkelen? (1)
Hoe vaak checkt u uw voorraden thuis voor u gaat winkelen? (2)
Hoe vaak plant u maaltijden enkele dagen op voorhand? (3)
Hoe frequent zou u zeggen dat u te veel vlees aankoopt (meer dan u nodig heeft
of kan opeten)? (4)
Hoe vaak koopt u vlees dat u niet van plan was te kopen? (5)
B Ongeveer hoeveel procent van het vlees denkt u dat weggegooid werd in uw huishouden in de afgelopen 7 dagen?
______ Percentage vlees (1)
P1 Wat is uw geslacht?
Vrouw (1)
Man (2)
P2 Wat is uw leeftijd?
P3 Wat is je huidige voornaamste woonsituatie?
Zelfstandig wonend (1)
Samenwonend met partner (2)
Samenwonend met niet-partner(s) (3)
Ik woon bij mijn ouders (4)
Ik woon voornamelijk op kot (5)
Andere, namelijk: (6) ____________________
P4 Uit hoeveel personen bestaat uw gezin (uzelf inbegrepen)?
1 (1)
2 (2)
3 (3)
4 (4)
5 of meer (5)
P5 Hoeveel kinderen heeft u?
Geen (1)
1 (2)
2 (3)
3 (4)
4 of meer (5)
Display This Question:
If Hoeveel kinderen heeft u? Geen Is Not Selected
XIII
Q34 Hoeveel kinderen wonen daarvan nog thuis?
Geen (5)
1 (1)
2 (2)
3 (3)
4 of meer (4)
P6 Welke situatie is op u meest van toepassing?
Ik werk voltijds (1)
Ik werk deeltijds (2)
Ik studeer (3)
Ik ben niet beroepsactief (4)
Ik ben in zwangerschapsverlof/ouderschapsverlof (5)
Ik ben werkzoekende (6)
Anders, namelijk: (7) ____________________
Display This Question:
If Welke situatie is op u meest van toepassing? Ik studeer Is Selected Q64 Welk onderwijs volgt u momenteel?
Lager secundair (1)
Hoger secundair (2)
Hoger onderwijs niet universitair (3)
Universitair (4)
Andere, namelijk: (5) ____________________
Display This Question:
If Welke situatie is op u meest van toepassing? Ik studeer Is Not Selected P7 Wat is uw hoogst behaalde diploma?
Geen diploma of lager onderwijs (1)
Lager secundair (2)
Hoger secundair (3)
Hoger onderwijs niet universitair (4)
Universitair (5)
Anders, namelijk: (6) ____________________
P8 Indien u alles bij elkaar optelt, wat is dan ongeveer het maandelijkse netto inkomen van alle leden van uw gezin
samen (zowel van arbeid als van andere inkomstbronnen)?
Geen inkomen (1)
Tot en met 1000 euro (2)
1001 - 2000 euro (3)
2001 - 3000 euro (4)
3001 - 4000 euro (5)
4001 - 5000 euro (6)
5001 - 6000 euro (7)
Meer dan 6000 euro (8)
Q62 Hartelijk bedankt voor het invullen van deze vragenlijst. Indien u wenst kans te maken op de beloning
(waardebon t.w.v. €10), dan kan u op deze pagina uw e-mailadres invullen. Uw e-mailadres wordt niet aan uw
antwoorden gekoppeld, maar dient enkel om u te kunnen contacteren indien u gewonnen heeft.Indien u niet wenst
deel te nemen, gelieve dan zonder iets in te vullen naar de volgende pagina te gaan. Op die manier worden uw
antwoorden zeker opgeslagen.Klik op >> om de enquête af te sluiten.
Q63 e-mailadres
XIV
Bijlage 2: Factoranalyse
Doordat de variabelen Moral Norm, Self-Identity en Anticipated regret niet voldoen aan de
multicollineariteitsvoorwaarde voor een regressieanalyse (Tolerance respectievelijk 0.480,
0.381 en 0.474), blijkt dat de variabelen niet voldoende onafhankelijk zijn van elkaar. Er werd op
zoek gegaan naar mogelijk verklaringen hiervoor in twee stappen. Enerzijds werd een
factoranalyse uitgevoerd, vervolgens werd de interne consistentie gemeten aan de hand van
een Cronbach betrouwbaarheidsanalyse.
Factoranalyse
Het doel van de factoranalyse is het identificeren van een aantal dimensies die de items uit de
drie variabelen meten, waarvoor een R factor analyse dient uitgevoerd te worden.
Er worden 9 items geanalyseerd, waardoor de minimumvereisten in verband met
steekproefgrootte behaald worden (N=212 > 50; ratio observaties: variabelen: 23:1 > 10:1)(Van
den Sompel, 2006). Verder is voldaan aan de steekproefadequaatheid (KMO=0.918, p<0.001),
en blijkt dat één factor geëxtraheerd kan worden (Eigenvalue >1, 60.95% variantie verklaard en
scree plot criterium voldaan). Alle factorladingen zijn groter dan 0.60, en scoren dus hoog op
één enkele factor.
Betrouwbaarheidsanalyse
Na factoranalyse wordt een betrouwbaarheidsanalyse uitgevoerd. De interne consistentie van
de drie variabelen samen (0.916), zijn hoger dan de drie afzonderlijke voor Moral Norm (0.768),
Self-identity (0.891) en Anticipated regret (0.787).
Interpretatie
Statistisch gezien wordt het samenvoegen van de drie variabelen verantwoord. Ook in
betekenis is deze handeling verdedigbaar. Het klinkt dan ook aanvaardbaar dat iemand die
zichzelf ziet als bekommerd om vleesverspilling (Self-Identity), ook zal aangeven zich schuldig
te voelen indien hij of zij daar niet in slaagt (Moral Norm), alsook spijt te voelen of van streek te
zijn (Anticipated Regret).
De drie variabelen samen worden Moral Solicitude, of morele bekommernis, gedoopt.
SPSS Output
Factoranalyse
XV
KMO and Bartlett's Test
Kaiser-Meyer-Olkin Measure of Sampling Adequacy. ,918
Bartlett's Test of Sphericity Approx. Chi-Square 1.175,618
df 36
Sig. ,000
Communalities
Initial Extraction
MN_1 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Wanneer ik vlees
verspil voel ik mij schuldig tegenover mensen die niet over voldoende eten
beschikken.
1,000 ,365
MN_2 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Vlees verspillen zou mij
schuldig doen voelen tegenover het milieu.
1,000 ,639
MN_3 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Vlees verspillen geeft
mij een slecht geweten.
1,000 ,603
SI_1 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zie mijzelf als iemand
die vleesverspilling tegengaat.
1,000 ,592
SI_2 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zie mijzelf als iemand
die bekommerd is over de gevolgen van vleesverspilling.
1,000 ,734
SI_3 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik ben iemand die
bekommerd is over vleesverspilling.
1,000 ,745
SI_4 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zie mijzelf als iemand
die voldoening haalt uit het tegengaan van vleesverspilling.
1,000 ,615
AR_1 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zou van streek zijn
wanneer ik er niet in zou slagen om te letten op mijn vleesverspilling thuis de komende
7 dagen.
1,000 ,509
AR_2 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zou spijt voelen
wanneer ik er niet in zou slagen om te letten op mijn vleesverspilling thuis de komende
7 dagen.
1,000 ,680
Extraction Method: Principal Component Analysis.
XVI
Component Matrixa
Compone
nt
1
MN_1 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Wanneer ik vlees verspil voel ik mij schuldig
tegenover mensen die niet over voldoende eten beschikken.
,604
MN_2 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Vlees verspillen zou mij schuldig doen voelen
tegenover het milieu.
,800
MN_3 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Vlees verspillen geeft mij een slecht geweten. ,777
SI_1 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zie mijzelf als iemand die vleesverspilling
tegengaat.
,770
SI_2 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zie mijzelf als iemand die bekommerd is over
de gevolgen van vleesverspilling.
,857
Total Variance Explained
Component
Initial Eigenvalues Extraction Sums of Squared Loadings
Total % of Variance Cumulative % Total % of Variance Cumulative %
1 5,483 60,925 60,925 5,483 60,925 60,925
2 ,780 8,668 69,593
3 ,654 7,269 76,861
4 ,535 5,949 82,810
5 ,427 4,744 87,553
6 ,344 3,820 91,374
7 ,325 3,612 94,986
8 ,280 3,106 98,092
9 ,172 1,908 100,000
Extraction Method: Principal Component Analysis.
XVII
SI_3 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik ben iemand die bekommerd is over
vleesverspilling.
,863
SI_4 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zie mijzelf als iemand die voldoening haalt uit
het tegengaan van vleesverspilling.
,784
AR_1 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zou van streek zijn wanneer ik er niet in zou
slagen om te letten op mijn vleesverspilling thuis de komende 7 dagen.
,713
AR_2 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zou spijt voelen wanneer ik er niet in zou
slagen om te letten op mijn vleesverspilling thuis de komende 7 dagen.
,825
Extraction Method: Principal Component Analysis.
a. 1 components extracted.
Rotated Component
Matrixa
a. Only one component was
extracted. The solution cannot
be rotated.
Reliability analysis
Scale: ALL VARIABLES
Case Processing Summary
N %
Cases Valid 212 100,0
Excludeda 0 ,0
Total 212 100,0
a. Listwise deletion based on all variables in the
procedure.
Reliability Statistics
Cronbach's Alpha N of Items
,916 9
XVIII
Item-Total Statistics
Scale
Mean if
Item
Deleted
Scale
Variance if
Item
Deleted
Corrected
Item-Total
Correlatio
n
Cronbach's
Alpha if
Item
Deleted
MN_1 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? -
Wanneer ik vlees verspil voel ik mij schuldig tegenover mensen die niet
over voldoende eten beschikken.
39,67 90,420 ,529 ,919
MN_2 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Vlees
verspillen zou mij schuldig doen voelen tegenover het milieu.
39,19 86,647 ,735 ,904
MN_3 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Vlees
verspillen geeft mij een slecht geweten.
39,23 86,773 ,711 ,906
SI_1 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zie
mijzelf als iemand die vleesverspilling tegengaat.
39,38 89,706 ,691 ,907
SI_2 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zie
mijzelf als iemand die bekommerd is over de gevolgen van
vleesverspilling.
39,21 86,964 ,796 ,900
SI_3 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik ben
iemand die bekommerd is over vleesverspilling.
39,13 86,823 ,803 ,900
SI_4 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zie
mijzelf als iemand die voldoening haalt uit het tegengaan van
vleesverspilling.
39,46 88,136 ,713 ,905
AR_1 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zou
van streek zijn wanneer ik er niet in zou slagen om te letten op mijn
vleesverspilling thuis de komende 7 dagen.
40,39 87,433 ,639 ,911
AR_2 In welke mate gaat u akkoord met volgende stellingen? - Ik zou
spijt voelen wanneer ik er niet in zou slagen om te letten op mijn
vleesverspilling thuis de komende 7 dagen.
39,59 86,660 ,769 ,902
XIX
Bijlage 3: Regressievoorwaarden
A. Fase 1: invloed op intentie
Het regressiemodel is bruikbaar (p< .01), en er is voldaan aan de multicollineariteitsvoorwaarde.
De multicollineariteit werd getest op basis van de Tolerance en VIF scores (Van den Sompel,
2006). Alle Tol scores zijn hoger dan 0.50, waardoor de VIF scores allen lager zijn dan 2, zoals
in de output kan gezien worden:
Bovendien werd gekozen om outliers uit de regressie te filteren op basis van de standardized
residual waardes, meer bepaald outliers met een standardized residual hoger dan 2 (in absolute
waarde). Bijgevolg worden 12 cases uit de analyse gefilterd.
De keuze om outliers niet op te nemen in de analyse wordt gemotiveerd door de verwachte
vertekening op de antwoorden van de respondenten. Gezien het thema vleesverspilling, wordt
verwacht dat respondenten extremere antwoorden geven dan hun eigenlijke overtuigingen. Om
te trachten dit (deels) op te vangen, worden outliers niet meegenomen in het model. Bovendien
verhoogt dit de verklaarde variantie van de afhankelijke variabelen door het model, en blijft de
invloed van de TPB-variabelen gelijkaardig. Het weglaten van outliers beïnvloedt wel het effect
van controlavariabelen op Intentie. Zo biedt de variabele Verpakking geen meerwaarde aan het
XX
model met de outliers, terwijl die dat wel doet wanneer de outliers weggelaten worden. De
invloed van de verpakking dient dus met voorzichtigheid te geschieden.
Homoscedasticiteit
Aan de hand van visuele inspectie kan vermoed
worden dat de voorwaarde van homoscedasticiteit
geschonden wordt. Dit wordt bevestigd door zowel
de Breusch-Pagan test (hierna BP-test) (p<.001)
als de Koenker test (p<.001). Om die reden
worden alle scatterplots afzonderlijk geïnspecteerd
om de oorzaak te trachten identificeren.
XXI
B. Fase 2: invloed op Planning Routines
Het regressiemodel is bruikbaar (p< .01), en er is voldaan aan de multicollineariteitsvoorwaarde.
De multicollineariteit werd getest op basis van de Tolerance en VIF scores (Van den Sompel,
2006). Alle Tol scores zijn hoger dan 0.50, waardoor de VIF scores allen lager zijn dan 2, zoals
in de output kan gezien worden:
Om dezelfde reden en op dezelfde wijze als hierboven, worden ook hier outliers uit de analyse
gefilterd. Ditmaal worden 10 outliers niet meegenomen in het uiteindelijke model.
In alle bovenstaande scatterplots kan gezien worden
dat de afwijkingen zich voornamelijk manifesteren
onder de nulgrens voor Intentie. Om die reden wordt
vermoed dat het probleem van heteroscedasticiteit
ontstaat vanuit deze variabele Intentie. Er kan
geconcludeerd worden dat de variantie van de
residuals ongelijk zijn. Dit betekent dat de resultaten
binnen deze regressieanalyse waarschijnlijk niet
kunnen veralgemeend worden buiten deze
steekproef.
XXII
Homoscedasticiteit
C. Invloed op Behavior
Het regressiemodel is bruikbaar (p< .01), en er is voldaan aan de multicollineariteitsvoorwaarde.
De multicollineariteit werd getest op basis van de Tolerance en VIF scores (Van den Sompel,
2006). Alle Tol scores zijn hoger dan 0.50, waardoor de VIF scores allen lager zijn dan 2, zoals
in de output kan gezien worden:
Om dezelfde reden en op dezelfde wijze als hierboven, worden ook hier outliers uit de analyse
gefilterd. Ditmaal worden 8 outliers niet meegenomen in het uiteindelijke model.
Aan de hand van visuele inspectie kan vermoed
worden dat dit regressiemodel wel voldoet aan de
homoscedasticiteitsvoorwaarde. Dit wordt bevestigd
door de BP-test (p = .16) en Koenker test (p=.10). De
variantie binnen residuals is dus gelijk, en de
resultaten zijn waarschijnlijk veralgemeenbaar buiten
deze steekproef.
XXIII
Homoscedasticiteit
D. Invloed op SE
Het regressiemodel is bruikbaar (p< .01), en er is voldaan aan de multicollineariteitsvoorwaarde.
De multicollineariteit werd getest op basis van de Tolerance en VIF scores (Van den Sompel,
2006). Alle Tol scores zijn hoger dan 0.50, waardoor de VIF scores allen lager zijn dan 2, zoals
in de output kan gezien worden:
Om dezelfde reden en op dezelfde wijze als hierboven, worden ook hier outliers uit de analyse
gefilterd. Ditmaal worden 11 outliers niet meegenomen in het uiteindelijke model.
Homoscedasticiteit
Aan de hand van visuele inspectie kan
heteroscadiciteit niet uitgesloten worden. Ook de
statistiek kan geen soelaas brengen. Zo kent het
model volgens de BP-test heteroscedasticiteit (p<
.01), maar volgens de Koenker test
homoscedasticiteit (p= .24). Daar de BP-test
ontwikkeld is voor grote steekproeven, wordt hier
eerder de Koenker test als basis gehanteerd, hoewel
de resultaten van het model dus met voorzichtigheid
dienen geïnterpreteerd worden.
XXIV
Aan de hand van visuele inspectie wordt
heteroscadiciteit vermoed. Dit wordt bevestigd door
zowel de Breusch-Pagan test (hierna BP-test)
(p<.001) als de Koenker test (p<.001).
Op visuele inspectie lijkt alsof heteroscedasticiteit
optreedt in elke scatterplot. Hierdoor zijn de
resultaten dus niet veralgemeenbaar buiten deze
steekproef.
XXV
top related