dhamma book

ปฐมบทของการศกษาพทธศาสนา

ปฏปตต

คำนำ

บทความเรองปฏปตตปฐมบทของการศกษาพทธศาสนาไดจดทำเพอใหเปน

จดตงตนในการศกษาและปฎบตธรรมในพทธศาสนาอยางถกตรงสำหรบผทยงจบ

ตนชนปลายไมถก วาควรจะตงตนกนทตรงไหน กขอใหเรมตนกนทการมสภาวะ

ธรรมรองรบในเรองของรปจตเจตสกหรอปรมตถธรรม

สวนทมาของเจาของบทความนนกขออยาใหตดอยในความเหมอนหร0

ความตางความเชอหรอไมเชอความชอบหรอไมชอบเพราะจะไมกอใหเกดประ-

โยชนแกใครแตอยางใดจนกลายเปนขายดกพรมหรอความมดสขาวไปในทสด

จากใจ...ถงใจ.

โยคาวจร.

ปฏปตต

ปฏปตตคอการปฏบตธรรม

พทธศาสนากบการศกษาและปฏบตธรรมในพทธศาสนาอาจมในหลายๆ

แงมมและวตถประสงคทแตกตางกนออกไปแตเมอพดถงคำวา“พทธ”กบความ

หมายจรงๆของคำๆนพทธทแปลวาผร...นนรอะไร?นอาจเปนคำถามทเปน

ตวชวดในความเปนพทธศาสนกชนและอาจนำไปสการนกคดทบทวนวาอะไร

คอสงทควรเปน

การรโดยประจกษตอสภาวะธรรมทกำลงปรากฎตามความเปนจรง

เปนเนอหาทจะกลาวตอจากน

สตคอการรสกตวหรอระลกรตออารมณทกำลงปรากฎในแตละขณะจตท

ละอยางทละชนดโดยไมมสภาพการบงคบทจะไปทำใหรเพยงแตรสกและสมผส

อยางตรงไปตรงมาตออารมณไมวาจะเปนความรสกทางกายความรสกทางใจ

หรอการนกคดตางๆทเกดขนในชวตประจำวนความรสกนกคดตางๆเมอจำ-

แนกโดยหลกธรรมกจะเปนในเรองของธาตอายตนะขนธและไมนอกไปจาก

สภาวะธรรมทกำลงปรากฏในแตละขณะจตทละขณะจตซงสตหรอการระลกร

สามารถทจะสมผสตอลกษณะเฉพาะของอารมณความรสกนนๆโดยประจกษ

ตามความเปนจรงได

วาดวยขนธ๕ ซงประกอบดวย

-รปขนธอนไดแกรปธาตภายในคอตาหจมกลนกายและ

รปธาตภายนอกคอรปเสยงกลนรสกายสมผส(เยนรอนออนแขงไหวตง)

ซงเปนแตเพยงรปวตถตอเมอถงการกระทบกนระหวางตากบรป(สงทถกเหน)

1

ปฐมบทของการศกษาพระพทธศาสนา

เกดจกขวญญาณคอการรบรอารมณทางตาการรบรตอระบบประสาทรปธาต

ทางตาไดทำหนาทเปนอายตนะคอทางแหงการรบรอารมณเกดเปนรปขนธขน

มาคอสงทถกมองเหนและสภาพรหรอการมองเหนเปนวญญาณขนธและใน

ทางตาหจมกลนกายกโดยนยยะเดยวกน

-เวทนาขนธเมอเกดการรบรตออารมณกจะเกดความรสกทางใจ

อยางใด อยางหนง ในขณะจตนน ไมวาจะเปนความรสกพงพอใจ ความรสกไม

พอใจหรอรสกเฉยๆตออารมณและยงมความรสกเปนสขทางกายกบความรสก

เปนทกขทางกายอยางใดอยางหนงเกดขนประกอบดวยทกครงในแตละวาระ

แตละขณะจตโดยความเปนสรรพจตสาธารณะ

-สญญาขนธนอกจากการประกอบดวยการรบรอารมณและความร-

สกทางใจยงผนวกดวยสญญาขนธหรอสภาพการจำไดหมายรตอคณคาและ

ความหมายของอารมณนนๆประกอบดวยทกครงเปนสรรพจตสาธารณะเชนกน

ทกขณะจต

-วญญาณขนธหรอจตซงเปนแตเพยงสภาพการรบรตออารมณไมวา

จะเปนความรสกนกคดตางๆหรอการรบรอารมณทางตาหจมกลนกาย

ซงจตเปนสภาพการรบรเกดขนพรอมกบอารมณ หรอเจตสกชนดตางๆ และร

อารมณไดทละอยางทละขณะแลวดบลงพรอมกนในแตละวาระแตละขณะจต

จะมการสบตอของการเกดดบทยอยไปเรอยๆ ตราบเทาทยงมการดำรงอยของ

เหตปจจย

2

ปฏปตต

-สงขารขนธคอการสภาพการปรงแตงของความรสกนกคดทางจตใจ

มทงการนกคดทเนองมาจากการรบรอารมณทางตาหจมกลนกายและการ

นกคดทเปนการกระทำในทางจตใจโดยตรงทนจะจำแนกสงขารขนธโดยนยยะ

ของเจตสกหรอสงทประกอบกบจตเกดขนพรอมกนรอารมณเดยวกนและดบ

ลงพรอมกนกบจตซงจตเปนแตเพยงสภาพรหรอการรบรตออารมณและทำกจ

หนาทของตน ทละวาระทละขณะ ซงสตหรอการระลกรสามารถรสกหรอสมผส

ตอลกษณะเฉพาะของจตและเจตสกชนตตางๆในแตละขณะทมนกำลง

ปรากฏในปจจบนขณะทำกจหนาทของตนของตนแลวดบลงไปเกดดบสบตอ

สลบผลดเปลยนกนไปในทางตาหจมกลนกายและในทางจตใจการระลกร

เปนการรโดยประจกษตามความเปนจรง ตอสภาวะธรรมทกำลงปรากฏอยใน

ปจจบนขณะเปนการถงเฉพาะหรอปฏปตตนนเอง

เจตสกมอยดวยกน52ชนดแตละอยางจะมลกษณะเฉพาะของตวมนเอง

เรยกวาวเศษณลกษณะโดยมความเปนสามญญลกษณะคอมการเปลยนแปลง

ของการปรากฏขนแลวดบลงไปตามเหตปจจย

เจตสกประเภทแรกคอสรรพจตสาธารณะมอยดวยกน7ชนดเกดขนประ

กอบกนพรอมกนเปนสาธารณะตอจตทกประเภทในหนงขณะจตไมวาจะเปน

กศลจตอกศลจตวปากะจตหรอกรยาจตคณสมบตของสรรพจตสาธารณะคอ

เกดขนประกอบพรอมกนทง7ชนดในจตหนงขณะ

สรรพจตสาธารณะประกอบดวย

๑.ผสสเจตสกคอการรบกระทบตออารมณเชนเมอตากระทบรปเกด

จกขวญญาณคอจตรบรตออารมณรวมเรยกวาผสสะหรอการสมผสตออารมณ

3

ปฐมบทของการศกษาพระพทธศาสนา

๒.สญญาเจตสกคอสภาพการจำทเกดขนในหนงขณะจตนนรวมถงการจำ

ไดหมายรตอคณคาและความหมายของอารมณนนๆ

๓.เวทนาเจตสกคอความรสกทางใจอยางใดอยางหนงอาจจะรสกเฉยพอ

ใจหรอไมพอใจตออารมณ

๔.มนสการเจตสกเปนสภาพการใสใจตออารมณทกำลงปรากฎอย

๕.เอกคคตาเจตสกคอการมอารมณเดยวจดจอตออารมณไดทละอารมณ

ทละขณะเปนสมาธทมอยตามธรรมชาต

๖.เจตนาเจตสกเจตนาความจงใจหรอการกระทำในทางจตใจจะตองประ

กอบดวยเจตนาเจตสกอยเสมอไมวาจะเปนความเคลอนไหวทงในทางรางกาย

และจตใจ

๗.ชวตนทรยเจตสกคอการยงคงดำรงชวตไวในหนงขณะจตแตละขณะจต

เจกสกประเภทตอไปคอปกณณกเจตสกเจตสกประเภทนไมเปนสาธารณะ

ตอจตประเภทตางๆมอยดวยกน6ชนดคอ

๑.กบ๒.วตกและวจารเจตสกมลกษณะเปนการนกและการคด

คณสมบตเฉพาะของวตกเจตสกคอการยกจตขนสอารมณเปนการแรกเรมของ

การจรดลงในอารมณและวจารเจตสกเปนการเบยดถคลงเคลาในอารมณนนๆ

ในขณะนนๆในแตละวาระของการนกคด

๓.อธโมกขเจตสกมลกษณะเปนการตดสนในอารมณเชนเมอมการกระ-

ทบตออารมณจะประกอบดวยความรสกทเปนเวทนาและสญญาซงเปนสภาพจำ

สวนอธโมกขทเกดรวมประกอบจะเปนการตดสนในอารมณในกรณนนๆวาชอบ

4

ปฏปตต

หรอไมชอบอะไรเปนอะไรอะไรคออะไรเปนอาท

๔.วรยเจตสกในกระบวนการทำงานทำกจหนาทของจตและเจตสกจะม

วรยเจตสกเปนเหมอนฟนเฟองเกดขนประกอบเขากบการทำงานของจตในแต

ละขณะแลวดบลงไป

๕.ฉนทเจตสกคอความพงพอใจทจะกระทำในทางจตใจหรอสงผลตอการ

กระทำทางกายเปนแรงขบเคลอนในการทำงานของจตทงในฝายของกศลจต

และอกศลจตเปนตน

๖.ปตเจตสกมลกษณะเอมอมใจแผซานไปในอารมณ

เจตสกประเภทตอไปกจะเปนในสวนของอกศลเจตสกเปรยบเทยบกบสง

สกปรกทมสดำสงกลนเนาเหมนและเปนไปในฝกฝายของความเลวทรามมลก-

ษณะเฉพาะตวแตงตางกนออกไปอกศลเจตสกมอยดวยกน14ชนดคอ

๑.โมหะเจตสกลกษณะของเจตสกชนดนคอสภาพความไมรตามความ

เปนจรงในปรมตถธรรม

๒.กบ๓.อหรกะและอโนตตปปะเจกตสกอหรกะคอการไมมความรสก

ละอายตอความผดบาปสวนอาโนตตปปะคอความไมเกรงกลวตอความผดบาป

หรอความไมละอายชวกลวบาปนนเอง

๔.อทธจจเจตสกเปนความไมสงบของจตมความซดสายไปตามความรสก

พอใจหรอไมพอใจแมแตความรสกเฉยๆกประกอบดวยอทธจจเจตสกทงโมหะ

อทธจจะและอโนตตปปเจตสกจะปรากฏและทำกจหนาทพรอมกนโดยไม

ปราศจากอยางใดอยางหนงรวมเรยกวาโมจตกะ

๕.

5

ปฐมบทของการศกษาพระพทธศาสนา

๕.โลภเจตสกคอสภาพของการตดของตออารมณความพนผกยอมใจตดยด

มนถอมน

๖.ทฏฐเจตสกหมายถงความเหนผดโดยความเปนของเทยงเปนสขเปนตว

ตน

๗.มานะเจตสกคอการถอตนเปนทตงถอตนเปนใหญ

๘.อสสาเจตสกเปนความอจฉารษยา

๙.มจฉรยเจตสกความตระหนหวงแหนทงในตวบคคลและวตถฯลฯ

๑๐.โทสะเจตสกความโกรธแคนขนเคองใจ

๑๑.กกกจจเจตสกความฟงซานลำคาญใจ

๑๒.ถนะเจตสกความหดหทอแท

๑๓.มทธเจตสกความงวงหงาวหาวนอน

๑๔.วจกจฉาความสงสยลงเลในธรรม

เจตสกประเภทตอไปเปนโสภณเจตสกเปรยบเทยบกบความขาวสะอาดเปน

ไปในฝกฝายของความถกตองดงามและตางกมเฉพาะตวมอยดวยกน19ชนด

๑.สทธาเจตสกคอความเชอความเลอมใสมลกษณะผองใสเปนปรากฏ

สทธาเจตสกอาจไมประกอบดวยปญญาเจตสกหรอประกอบดวยปญญาเจตสก

ขนอยกบภมจตและภมธรรมของบคคลนนๆ

๒.สตเจตสกคอการระลกรและสมผสตอสภาวะธรรมทกำลงปรากฏแตละ

ขณะทละขณะทงในทางตาหจมกลนกายใจสตสามารถทจะระลกรในลกษณะ

เฉพาะของจตและเจตสกชนดตางๆไดตามธรรมชาตโดยไมตองเรยกขานชอ

6

ปฏปตต

และสงทสำคญทสดไมไชเรองทจะไปทำสตเพอใหสตเกดขนมากๆหรอให

สตเกดขนอยางรวดเรว โดยไมรจกแมแตหนาตาของตวสต ซงในชวตประจำวน

เรารสกนกคดอยตามธรรมชาต และเผลอเพลนไปตามอารมณความรสกตางๆ

สวนสตเปนการรตวในแตละขณะทตาเหนรปหไดยนเสยงจมกรบกลนลนลม

รสกายสมผสตอความเยนรอนออนแขงไหวตงใจรสกนกคดการเจรญสตคอ

การรสก และสมผสตออารมณ อยางตรงไปตรงมา ทงทพอใจหรอไมพอใจ การ

นกคด ความวตกกงวล ความสงสยลงเล ความปลาบปลมใจ ความหวง หรอ

อะไรตางๆ เหลานการสมผสตอลกษณะเฉพาะ แตละอยาง แตละชนด ของ

อารมณความรสกทกำลงปรากฏในปจจบนขณะโดยไมตองมเจตนาไปบงคบเพง

กำหนดจดจองสภาวะธรรมกแสดงความเปนจรงของมนอยตลอดเวลาปจจยของ

การเกดขนในการเจรญสต คอการระลกร และจำสภาวะธรรมไดรวมถงอารมณ

ทกำลงกระทบ ทางอายตนะตางๆ ลวนเปนปจจยแหงการเกดขน ของสตทงสน

การเสพคน จนจตนอมไปทจะระลกรอยบอยๆเนอง ประกอบดวยสมาธ ความ

ตงมนของจต ความเผลอเพลนในอารมณลดนอยลง และจตอยกบสภาวะธรรม

มากขน ปญญารรอบลกษณะเฉพาะทปรากฏขนทาง อายตนะตางๆ โดยไม

เลอกอารมณแลวแตวาจะมสภาวะธรรมใดปรากฏ

๓.กบ๔.หรและโอตตปปะเจตสกหรเปนสภาพความอายโอตตปปะคอ

สภาพความกลวตอความผดบาปหรอทเราเรยกไปวาจตสำนก

๕.อโลภเจตสกคอสภาพไมตดของจะประจกษกโดยการมการระลกรของ

สตในแตละขณะและในขณะนนจะไมมสภาพตดของหรอเขาไปยดในอารมณแต

อยางใด

7

ปฐมบทของการศกษาพระพทธศาสนา

๖.อโทสเจตสกสภาพความไมโกรธและไมขนเคองใจ

๗.ตตรมชฌตตตาเจตสกมความเปนอเบกขาหรอเปนกลางของจตโดยไม

ซดสายไปตามอารมณตางๆ

๘.กบ๙.กายปสสทธและจตตปสสทธความสงบระงบในอารมณ

๑๐.กบ๑๑.กายลหตาและจตตลหตาสภาพความเบาจากอกศล

๑๒.กบ๑๓.กายมทตาและจตตมทตาเปนความออนโยนไมกระดางของจต

๑๔.กบ๑๕.กายกมมญญตาและจตตกมมญญตาคณสมบตควรแกงานอน

เปนกศลของจตตอการทำงานทางจตหรอกรรมฐาน

๑๖.กบ๑๗.กายชคตาและจตตชคตาความซอตรงตออารมณตามความ

เปนจรงโดยความเปนผตรงตอสภาวะธรรม

๑๘.กบ๑๙.กายปาคญญตาและจตตปาคญญตาความคลองแคลวชำนาญ

ในอารมณของจตเปนไปในทางกศล

เจตสกประเภทตอไปเปนวรตตเจตสกคอการวรตหรอเวนจากการกระทำ

ผดม๓.ชนดคอ

๑.สมมาวาจาการงดเวนจากคำพดทผดพดโกหกพดเพอเจอพดคำหยาบ

และพดยยงแตกแยก

๒.สมมากมมนตะการงดเวนจากการกระทำผดดวยกายงดเวนจากการฃ

ลกทรพยฆาสตวประพฤตผดในกามเปนตน

๓.สมมาอาชวะการงดเวนจากอาชพทเปนทจรต

วรตตเจตสกจดเปนประเภทของศล

8

ปฏปตต

เจตสกกลมตอไปคออปมญญาเจตสกหรอเจตสกทมความมงมาดปราถนา

ดตอกนโดยเจตสกกลมนมสมมตบญญตหรอสตวบคคลเปนอารมณประกอบ

ดวย

๑.กรณาเจตสกความเออเฟอเกอกลดวยจตเมตตา

๒.มทตาเจตสกความพลอยยนดตอผอนไมอจฉามงราย

และสดทายปญญนทรยเจตสกหรอปญญาเจตสกอาจมการกลาวถงปญ-

ญากนโดยหลายนยยะหรอโดยตางระดบแตปญญาเจตสกคอปญญาเจตสก

เปนสมมาทฏฐในอรยมรรคองค๘คอสภาพความรแจงรรอบตอปรมตถ-

ธรรมตามความเปนจรงและเหตปจจยในการเกดขนของปญญาเจตสกคอการ

สดบในพระสทธรรมและพจารณาโดยแยบคลาย(โยนโสมนสการ)โดยมสภาวะ

ธรรมรองรบเปนความรเชงประจกษทจะนำไปสความรโดยประจกษเปนตว

ปฏปตตคอการรเฉพาะถงเฉพาะตอลกษณะวเศษณลกษณะโดยความเปนสา-

มญลกษณะแลวกาวขนสวปสนาภมตามลำดบถาปราศจากซงการถงเฉพาะ

หรอปฏปตในปรมตถธรรมปญญากจะเปนเพยงแคขนการฟงหรอขนคด

พจารณาหาไชปญญาเจตสกทเปนสมมาทฏฐไดแตอยางใด

ทกลาวมาทงหมดกจะเปนในเรองของขนธ๕โดยนยยะของเจตสก๕๒

โดยสงเขปไวพอเปนทเขาใจตอการปฏปตตคอถงเฉพาะหรอสมผสตอตวปรมต

ถธรรมโดยประจกษในแตละวาระแตละขณะของจตในชวตประจำวนทกำลงปรา

กฏอยทนและเดยวนโดยมสตเรมระลกรในพฤตของจตทางอายตนะตางๆทละ

อยางทละขณะทงในทางตาหจมกลนกายใจเพอเปนการแรกเรมในการ

ศกษาและปฏบตธรรมในทางพทธศาสนาอยางถกตรงโดยการประจกษแจง

9

ปฐมบทของการศกษาพระพทธศาสนา

ดวยตนเองโดยไมตองไปเพอเชอตอการตความของใครและนำมาสขอถงเถยง

กนโดยไมรจบ

ขอจบบทความเรองปฏปตต

ปฐมบทของการศกษาพทธศาสนาไวแตเพยงเทาน

และขอความเจรญในธรรมจงมแดทาน

จากใจ..ถงใจโยคาวจร...

ธรรมะกบชวตwww.facebook.com/dhammazone

10