dijitalleseh dİnbireysel ve toplumsal hayatında derin etkiler oluşturmuştur. nesil den nesile...
Post on 24-Feb-2020
5 Views
Preview:
TRANSCRIPT
DIJITALLESEH DİN[Medya ve Din 2]
Editörler:Mete Çamdereli
Betül Önay Doğan, Nihal Kocabay Şener
K Ö P R ÜKİTAP LA R I
KÖPRÜ KİTAPLARI 21 Araştırma İnceleme
Kitabın Adı:Dljitalleşen Din
Yazan:Kolektif
Yayın Yönetmeni:Mustafa Ganioğlu
Yayına Hazırlayan:Erdinç K ılıç
Kapak Tasarımı:Yılmaz Avşin
Mizanpaj:Rengin Medya
ISBN: 978-605-64981-5-2 1. Basım Nisan 2015, İstanbul
Baskı ve Cilt:Step Ajans
Göztepe Mah. Bosna Cad. No: 11 Bağcılar / İstanbul
Tel: 0 212 446 88 46
K Ö P R ÜKİTAPLARI
KÖPRÜ KİTAPLARI Al.ıykoşku Cad. Küçük Sok. No: 4/3 Cağaloğlu / İstanbul
Tel-Faks: 0212S26 23 99 www.koprukitaplari.com | bilgi@ koprukitapiarl.com
GENEL DAĞITIM Cağaloğlu Dağıtım
Alaykoşkü Cad. Küçük Sok. No: 2 Cağaoğlu - İstanbul Tel: 0212 512 77 38 - 528 90 54 Faks: 0212 526 23 99
e-posta: caKalnRludaKittm@yahoo.com
(D Kftl'KÜ KİTAP Hu k lM lım tüm lu k la r ı KOl'ltO KlTAP'a aittir, l/.lıısl* kiipyjUn.im.ty. y^ jjklır, krfyıuk nn<t''ı l l i ' ir k j l ı t ı l ı yiipıl-ılHlh
İç in d e k ile r
Post Seküler Din Halleri ve Dinin D ijitalleşm esi............................ 13
F a ru k K a ra a rs la n
İslam ve İn tern et......................................................................................... 45
M eh m et H ab erli
Sanal Cem aatte Çevrimiçi İbadet.........................................................69
H aldun N arm anlıoğ lu
Dini Organizasyonların D ijitalleşm esi........................................... 109
R ecep Vardi
Dinin dijitalleşm esi ve Mobil uygulamalar.................................... 151
Ö m er M en ek şe
Dijital Din ve Diyanet.............................................................................. 175
M ustafa Ç uhad ar
Dlııl Kimlik Biçim lenm e Sürecinde İn ternet................................223
H etü lÖ nay Doğan
Tıkl.ıma Kültürü ve Din: Cinsiyet Bağlamında
İlli Değerlendirm e (lııstagram Ö rneği)......................................... 2 4 7
lliiııu O kutan
Dlıı 11l/metlel'Inlıı Yürütülm esinde Mir İmkan ve
Meyil.ııı Oktıın.ı Ol.ıı.ık Medya............................................................2H9
Dijitalleşen Din | 151
DİNİN DİJİTALLEŞMESİ VE MOBIL UYGULAMALAR
Ö m er MENEKŞE
G iriş
İletişim ve teknolojin in insana tanıdığı im kanlarla m odern
ılılııyanın küresel boyutta büyük bir dönüşüm yaşadığı günümüzde,
lıı/lı bilgi üretim ine bağlı olarak her alanda sürekli yenilikler ve de-
v.ıs.ı gelişm eler meydana gelm ektedir. Bilgi ve iletişim teknolojile-
ı indeki bu gelişm eler, insanlığa yepyeni im kânlar sunmaktadır.
Hızlı iletişim ağları sayesinde ülkeler, hatta kıtalar arasında ha
lın Irşmeler, kültürel ve bilişsel a lışverişler kolayca yapılabilm ekte,
yüksek erişim vasıtalarıyla devasa hacim li bilgi term inallerinden ih-
My.ıv duyulan veriler rahatlıkla alınabilm ektedir. Nitekim bugün uy-
'ııl.ır, bilgisayarlar, akıllı telefonlar, m obil cihazlar sunduğu hizm et-
li'i lc bilgiyi yanı başım ıza kadar getirm ektedir.
Kitle iletişim araçları ve küreselleşm e dalgası, zaman ve mekan
' m kIiIikIarinı ve fiziki sınırlan ortadan kaldırm ış ve dünyayı küresel
Ş;iı koyı* dönüştürm üş, insanlar arası iletişim ve beraberinde etkile-
fiııı de ivme kazanm ıştır.
Yeni medya (internet, mobil iletişim, dijital platformlar, sosy;ıl
ağlar vb.) olarak isimlendirilen ve insanlar arası etkileşimi gelenek
sel medyaya (gazete, dergi, radyo, TV, sinema vb.) oranla müthiş biı
hıza ulaştıran yeni iletişim teknolojilerinin yaygınlaşması sosyal,
kültürel ve siyasal alanlarda olduğu kadar din alanında da bir dizi
yeni açılım ve değişimlere zemin hazırlamıştır.
Öyle ki din yeni gelişmelerin gerisinde kalmamaya, toplums.ıl
değişime ayak uydurmaya özen göstermiş, gelişen dijital teknolo|l
ile birlikte dinî bilgi ve mesajlarını, inanç, ilke ve doktrinlerini, kutSiil
metin ve ritüellerini fiziksel ortamdan sanal ortama taşımış, yüz yıl
ze başlayıp sesli, görsel ve sanal (internet) olarak iletişimini devanı
ettirmiş, böylelikle de çok sayıda sanal cemaatler, dinî aktivitelrr
(sanal ritüeller), kullanıcıların birbirleriyle etkileşimini ve bilgi pay'
laşımını sağlayan sanal alanlar (blog, haber grubu, forum vb.) olııj
muştur.
Nitekim bu kapsamda günümüzde bir kitle iletişim aracı olm;ı
nın ötesinde, günlük hayatın bir parçası haline gelen mobil uygul.ı
malar rahat erişimi, basit kullanımı ve interaktif yapısıyla dinî bil l̂
ye ulaşmada pratiklik sağlamıştır.
Çalışmanın amacı da dinin dijitalleşme sürecinin mobil uyguhı
malar boyutunu ortaya koymak, dijital din kavramı çerçevesinde dİ
nî mobil uygulamalar hakkında bilgi sunmaktır.
Çalışma; dinî mobil uygulamaların kişilerin pratik hayatına ıır
kattığı, uygulamaların din mensupları tarafından nasıl karşılandıflı,
söz konusu uygulamaları ortaya koyanların neyi hedeflediklerini
tespit edebilmeye yönelikbir deneme mahiyetindedir.
152 | Ömer Menekşe
Dijitalleşen Din | 153
Bu itibarla çalışmada öncelikle dinin dijitalleşme süreci ele a
lınmış, mobil uygulamaların önemi vurgulanmış ve bu kapsamda
mobil platformlarda yer alan dinî uygulamaların muhtevası hakkın-
ıl.ı bilgi verilmiştir.
Dinî İletişim ve Dijitalleşme
Yirminci yüzyılın sonlarında iletişim teknolojilerinde yaşanan
İn/İl değişim, kitleleri beraberinde sürükleyerek bilgi ve enformas
yonun toplum hayatına hâkim olduğu postmodern bir çağın kapısını
.içmiştir. İletişim teknolojilerinin özelikle de internetin sosyal haya
lın her alanına nüfuz etmeye başlaması, iletişim kavramına yeni bir
boyut kazandırmış, interaktif bir iletişim ortamı meydana getirmiş
tir. Din olgusu da bu yeni iletişim ortamındaki yerini almış, dinler
kendilerini temsil eden kitle iletişim araçları aracılığıyla vizyon ve
misyonlarını kitlelere ulaştırma imkanı elde etmişlerdir (Haberli,
•M) 13, s. 860-861).
Bu interaktif ortam da dinî iletişim açısından bir dönüm nokta-
»ı olmuştur; çünkü bu gelişme dinî eğilimlerin yükseliş trendi gös
terdiği ve dinî hareketlerin toplumsal ivme kazandığı bir döneme
ılenk düşmüştür.
Dinî değerler modern dünyada tekrar keşfedilmeye başlanmış
ve toplumsal hayatın önemli aktörlerinden biri olmuştur. Modern
leşme süreci ile sekülerleşme arasında pozitif bir korelasyon kuran
iııplum bilimciler, 1960 ve 1970'li yıllara kadar modernleşmeyle
lılı İlkte dinin toplumsal hayattan silineceği ve önemini kaybedeceği
lılıll.ısını tekrarlıyordu.
Batı Avrupa örneğinden hareket eden yani Avrupa'daki kilise
ıivellkleri ve cemaat sayısındaki belirgin düşüşü modernizmin ve a
kılcılığın bir sonucu olarak yorumlayan bu toplum bilimciler, benzeı
bir sürecin dünyanın diğer bölgelerinde de yaşanacağını iddia edl
yordu. Ancak toplumsal olaylar ve dönüşümler bu beklentilerin y;ı
ni, modernleştikçe dinin ve maneviyatın gerileyeceği ve zamanl.ı
toplumsal hayattaki etkisini kaybedeceği, bireysel olarak dinî pr;ı
tikler, ibadetler ve ritüellere katılımın azalacağı, modern değerlerin
dini toplumsal hayatın dışına iteceği ve artık dinin toplum için biı
anlam ifade etmeyecek bir pozisyona gerileyeceği beklentilerinin
gerçekleşmediğini göstermiş, aksine din şaşırtıcı bir yükselişe gev
miştir (Berger, 2002, s. 27-31 ; Küçükcan, 2005, s. 1 1 0 ).
Din; insanlara bir hayat tarzı sunan, onları belli bir dünya göm
şü içinde toplayan kurum, bir değer biçme ve yaşama tarzı; aşkın
varlığa isteyerek bağlanma, birtakım şeyleri duyma, onlara inanııu
ve onlara uygun iradi faaliyette bulunma olgusu; inancın gerektirdi
ği düşünce ve uygulamaların bütünüdür (Arslantürk, 1998, s. 44).
Evrensellik iddiası ve en eski uluslar ötesi (supranasyonal veya
transnasyonal) hareket olma özellikleri itibarıyla dinler dr
(Rudolph, 1997) dinî bilgi ve mesajlarını kitle iletişim araçlarını vr
medyayı kullanarak bir taraftan kendi taraftarlarına daha etkin hlı
şekilde ulaştırmaya, diğer yandan da sahiplendikleri evrensel mes.ı
jı diğer insanlara iletmeye başlamışlardır. Öyle ki Johannes Guttun
berg'in (1 3 9 8 -1 4 6 8 ) matbaasında ilk basılan kitap, İncil olmuştııı
(Küçükcan, 2006 ; Bloom, 2003, s. 16). 1455 yılında Almanya'nın M.ı
inz kentinde Latince olarak basılan bu İncil, her sayfası 42 satırlık
sütundan oluşan 10 bölüm halinde, 643 yapraktan ibarettir. Ötey;ın
dan 24 Aralık 1906 yılında bir Noel gecesi dünyanın ilk radyo yayını
Amerikalı Reginald Aubrey Fessenden (1 8 6 6 -1 9 3 2 ) tarafından dini
bir ayinin ve İncil'den okunan pasajların yayını ile başlamıştır (0
154 | Ömer Menekşe
Dijitalleşen Din | 155
Neal, 2006 ; 2014).
Dinler; geçmişten günümüze geniş kitlelere mesajlarım ilete
bilmek için her çağın gelişen ve değişen teknolojik imkânından ya
rarlanmış, dinî söylem, telkin, propoganda ve dinî öğreti açısından
bireysel ve toplumsal hayatında derin etkiler oluşturmuştur. Nesil
den nesile aktarılan dinî metinler, söz olarak başladığı yolculuğunda
önce harflerle yazılmış, baskı makinelerinde basılmış, radyo yayın
ları ile evlere sesini ulaştırmış, televizyon ile görüntüsünü izleyiciye
aktarmış, bilgisayar ile yazı ve sesi birleştirmiş, internette bütün
geçmişi ile birlikte muhataplarına ulaşmış, son olarak da mobil ci
hazlarda yerini alarak kullanıcıyla buluşmuştur (Vardi, 2012, s. 8 7 ).
Mobil uygulamalar da dinler açısından büyük önem kazanmış,
metin, görsel ve işitsel özelliklerinin yanı sıra interaktivitesiyle din
lere geleneksel medyanın sunamadığı bir çok imkanı sağlamış, sade
ce bilgi vermeyip, kendi mensuplarını eğitmeyi, sanal cem aatler o-
lıışturmayı ve ilgili dinin mesajlarını diğer inanç ve din mensupları
na iletmeyi hedeflemiştir ( İslam, İslam, & Mazumder, 2014, s.72-
78).Teknolojik yenilikleri ve sosyal değişimleri takip eden dinî li
derler, gruplar ve topluluklar bu değişimlerin gerisinde kalmamak
İyin bugün de çaba göstermektedir. Kitle iletişim araçları ve medya
organlarının sağladığı yeni imkanlardan yararlanarak, mesajlarını
küresel ölçekte iletme çabasında olan dinler, başta internet olmak ü-
/•■re elektronik ve dijital ortamın sunduğu fırsatları da değerlendi-
ıı>rek yeni atılımlar gerçekleştirmektedir. Artık görsel ve işitsel sa-
ıı.ıl dinî yayınlar yapılmakta, sanal camiler, kiliseler ve havralar açıl-
ııı.ıkta, sanal fetvalar ve sanal günah çıkarma imkanları sunulmakta,
ıllnlerin kutsal metinleri milyonlarca insanın erişebileceği şekilde
sanal ortama aktarılmaktadır (Küçükcan, 2004 , s. 213 ,227 , Ayrıca
bkz. Subaşı, 2001 ; Haberli, 2014.)
Mobil Uygulam alar ve Önemi
Teknolojik ürün ve gelişmeler, iletişim ve bilgi teknolojilerin
den endüstriye kadar geniş bir yelpazede yer almaktadır. Bunlardan
birisi olan ve kullanım alanları gittikçe artan tablet ve akıllı telefon
(smartphone) gibi mobil cihazlar ve bu cihazlarda yer alan mobil uy
gulamalar, toplumsal hayatımıza hızlı bir giriş yapmış, pek çok yeni
likleri de beraberinde getirm iştir (Uysal, 2010 , s. 484).
Mobil cihazlar; 3G, Wi-Fi, GPS gibi teknolojileri destekleyerek,
hızlı internet erişimi, ücretsiz iletişim programları ve sosyal medya
ağlarına anında bağlanma imkanı sağlamakta, sahip oldukları büyük
dokunmatik ekranlar ve sensörler sayesinde gerek internette sörl
yaparken, oyun oynarken gerekse mobil programlar kullanırken ko
laylık sunmaktadır. Artık müzik dinlemek için mp3 çalar, oyun oyna
mak için taşınabilir oyun konsolu, internete bağlanmak için dizüstü
bilgisayar taşımak yerine, akıllı bir cihaz yetmektedir. Ayrıca bu akıl
lı cihazlardaki gelişm eler hızla ilerlemektedir. Cihazların işlemci ve
bellek büyüklükleri artarken, sahip oldukları işletim sistemleri ye
mlenmekte, üzerinde çalışan uygulamaların sayısı ise günden güne
artmaktadır (TBMM Araştırma Komisyonu Raporu, 2012, s. 2 5 9 ).
Nitekim Dünya Mobil Uygulama Market Raporu'na göre hızla
büyüyen ve 2010 yılında 6,8 milyar dolar olan küresel mobil uygula
ma pazarının 2 0 1 5 ’te 25 milyar dolar olması beklenmektedir (mar
ketsandmarkets.com, 2010).
Ayrıca dünyanın önde gelen araştırma şirketlerinden Gartner'a
göre 2010 yılında 64 milyar olan indirilen uygulama sayısının 2017'
156 | Ömer Menekşe
Dijitalleşen Din | 157
ye gelindiğinde 300 milyara ulaşacağı öngörülmektedir (Stamford,
2013). Ayrıca mobil analiz firması GSMA Intelligence; günümüzde
kullanılan cihaz sayısının 7,3 milyarı geçtiğini belirtmekte, dünya
nüfusunun yüzde 20'sinin kişisel bilgisayar sahibi olurken, yüzde
22'sinin akıllı telefon ve yüzde 6'sımn da tablet bilgisayar cihazları
olduğunu ifade etmektedir.
Görülen odur ki, dünya çapında kullanımda yaklaşık 1,5 milyar
.ıkıllı telefon bulunmakta ve bu sayı her geçen gün büyümekte, kişi
sel bilgisayarlar yerini artık akıllı telefonlara bırakmakta, haliyle
mobil uygulamalara olan ilgi de büyük oranda artmaktadır (connec
tedvivaki.com, 2014 ; www.gsmamobileeconomy.com).
Mobil teknolojiler gün geçtikçe daha vazgeçilmez bir nitelik ka
zanmaktadır. Özellikle uygulama marketlerinin kullanıcılarına sun
dukları uygulama seçenekleri; bu teknolojilerin vazgeçilmezliğini
perçinlemektedir. Hayatı kolaylaştıran, merak edilen konularda bilgi
sunan, eğlendiren, yeni beceriler kazanılmasına ve kişinin kendini
geliştirmesine imkan sağlayan uygulamalar, uygulama marketleri
altında sunulmaktadır. Nitekim önde gelen cihaz üreticilerinden
Apple'in Apple Store (50 milyarın üzerinde uygulama indirme, 1 mil
yonun üzerinde uygulama); Google'in Android Play (1,5 milyonun
üzerinde uygulam a); Microsoft'un Windows Store (20 .000 'i aşkın
uygulama) gibi büyük yatırımlara girmesi bu pazarın büyüklüğünü
ve önemini açıkça ortaya koymaktadır.
Mobil uygulamaların yaygınlaşması ve buna bağlı olarak da mo
bil cihazların hayatın her alanına dâhil olmasıyla birlikte sosyal ha-
y.ıtımız, toplumsal ilişkilerimiz, habere ulaşma biçimlerimiz, günlük
y.ışam pratiklerimiz, dünya ve çevre ile kurduğumuz iletişim bütü
nüyle yeni teknolojik araçların imkânları çerçevesinde şekillenmek-
*
tedir. Kısaca bu durum insanın sosyalleşm e sürecini de etkilem ekte- •
d ir (Aktaş & Çaycı, 2 0 1 3 ) . Nitekim ünlü iletişim kuram cısı Marshall y
McLuhan ( 1 9 9 1 -1 9 8 0 ) "Teknolojileryalnızca insanların kullandığı i- |
çatlar değildir, insanlarıyeniden icat eden araçlardır." diyerek araçla
rın insanı şekillendirdiğini belirtm ekted ir (Altay, 2 0 0 5 , s. 1 6 ) .
Hiç şüphesiz bu değişm enin ve şekillenm enin bir örneğini de
dinî m obil uygulam alarda görm ek mümkündür.
Mobil Platform ve Dinî UygulamalarDinî iletişim ; in ternetin yanı sıra m obil uygulam alarla birlikte
sınırsız kitleye ulaşm a im kanına kavuşmuştur. Öyle ki mobil uygula
m alar; kolay taşınabilir, rahat erişim , b asit kullanım, yoğun dijital ve
in terak tif içerik leri sayesinde dinî bilgiye ulaşm ada en pratik yön
tem olmuştur.
Mobil Cihazlar; insanların dinin inanç, ibadet, bilgi ve ahlak bo
yutlarını tecrü be etm e im kanı bağlam ında önem li b ir araç haline
gelm iştir. Öyle ki dinî kimliği bulunan bütün kişi, kurum ve kuruluş
lar m obil cihazları "dine hizm et” bağlam ında değerlendiriyor; dinî (
bilgi öğrenm ek, kutsal gün ve geceleri kutlam aya yönelik m esajlar
gönderm ek, dinî kitap ve m akaleler hakkında detaylı bilgi edinmek,
dinî bilgi ve duygu paylaşım ında bulunm ak, dinî konulardaki sorula
rına cevap bulmak, d inlere ait gelenek ve inançları tanım ak, dinî içe
rikli logo ve m üziklere ulaşm ak, dinî m ekanları sanal ortam da da ol
sa ziyaret etm ek için yine m obil platform ları kullanıyorlar. Özellikle ,
bu platform larda yer alan dinî içerikli uygulam alar; kullanıcılarını
dinî hizm et hakkında bilgi edinm eye, dinî organizasyonlara katılm a
ya teşvik ediyor, ayrıca onlara fiziksel ortam da gerçek leştirilen kut
sal m etin okuma, dinî tören ve ayinler ile ibadet, m editasyon, dua et-
158 | Ömer Menekşe
Dijitalleşen Din | 159
m e/istem e/kom ünyon25 ve Puja26 gibi b ir kısım dinî ritü elleri zaman
ve m ekana bağlı kalm aksızın m obil ortam da tecrü be etm e im kanı da
tanıyor27.
Günümüzde neredeyse bütün inanç sistem leri m obil ortam da
temsil edilm ektedir. Dinlerin bu tem sil yelpazesi, Yahudilik, Hristi-
yanlık ve İslam iyet gibi sem avi dinlerden başlayıp. Hinduizm ve Bu
dizm gibi uzak doğu dinlerinden m arjinal dinî gruplara kadar uzan
maktadır. Bu tem sil çeşitliliği sonucunda, günümüzde dinî m obil uy
gulam aların sayısı hızla artm ıştır.
Öyle ki artık çeşitli din m ensupları, kutsal m etin okumak, dua
etm ek, ibadet vakitlerini görm ek ve hatta favori ilahiler bulm ak ve
bilfiil bağış yapm ak için m obil uygulam alara yönelm ektedir (Kell-
ner, 2 0 1 4 ).
2! Komünyon: Evharistiya, Rabbin Akşam Yemeği veya Ekm ek-Şarap Ayini olarak
da bilinm ektedir. Şükretm ek anlam ına gelen bu ayin, Hristiyan inanç ve ibadeti
nin tem elini oluşturan sakram entlerin en önem lilerindendir. Çarmıha gerilm e
den önce İsa'nın h avarilerle yediği son akşam yem eğinin hatırasıd ır Hristiyanlar
bu ayini bir çeşit kurban olarak görürler. Bugün de kiliselerde yapılan bu ayinde
verilen ekm ek ve şarap kurban niteliğindedir. İsa, çarm ıhta kendini kurban ettiği
için şarap onun kanını, ekm ek ise bedenini tem sil etmektedir. H ristiyanlar bu a-
yini yapm akla bir nevi kurban edilen İsa'nın bedeniyle bütünleşm iş olurlar.
Hristiyanlarca çok erken dönem lerden itibaren düzenli olarak yapılan bu ayin,
K atoliklerce h er gün te k ra r edilm ektedir. Buna karşın Ortodokslar, Pazar ve bay
ram günleri, P rotestan lar ise ayda bir veya yılda d ört defa kutlamaktadır. (Bkz.
Sarıkçı oğlu, 2 0 0 0 , s. 3 0 6 -3 0 7 ; Tüm er & Küçük, 2 0 0 2 , s. 2 9 7 )
Hinduizm'de tanrıyı tem sil eden sem bol ve su retle r önünde b ir takım hareketler
yaparak saygı su n m a. ( Sarıkçıoğlu, a.g.e, s .162 .)
27 Dinlerarası b ir perspektifle Sanal ritüeller hakkında yapılan kapsamlı çalışm alar
için bkz. (Taher, 2 0 0 6 ; Mohamed Taher, Cyber VVorship in Multifaith Perspecti-
ves, The Scarecrow Press, M aryland,2006; Haberli, Dini Tecrübe Aracı Olarak
Sanal Ritüeller, 2 0 1 3 ;)e ffre y & Duuglas, 2 0 0 0 , p. S.9)
Kutsal m etinleri günlük hayatın bir parçası haline getirm eye
yönelik bu uygulam alar "Tann'm n sözü yanınızda...” sloganıyla revaç
bulm uş, pratik ve kolay kullanım ı nedeniyle kullanıcılar tarafından
da benim senm iştir.
Mobil platform larda kutsal m etin lere erişim , m editasyon, anın
da dua hatırlatm aları alm aya yönelik uygulam aların yanı sıra, helal
gıda ile hizm et veren en yakın restoranları bulm aya yönelik İslami
uygulam alar da (E-Halai, Zabihah vb.) bulunm aktadır.
Am erikalı gazeteci yazar, Cathleen Falsani bir makalesinde,
Apple uygulam alarında yer alan birçok dinî uygulama olduğunu be
lirterek bu uygulam aların, 5 dolardan daha az ve hatta çoğunun üc
retsiz uygulam alar olduğunu ifade ed er ve bunlardan örnekler su
nar (Falsani, 2 0 1 4 ).
Edinburg Ü niversitesi'nde akadem isyen olan ve "Yeni Medya,
Din ve Dijital Kültür" alanlarında çalışm aları bulunan Doç. Dr. Heidi
Campbell bir m akalesinde; Texas A & M Ü niversitesi'nde Brian Al-
tenhofen, Wendi Bellar ve Jam es Cho'dan oluşan bir araştırm a gru
bunca App Store'da, İslam iyet, Hristiyanlık, Yahudilik, Budizm vı*
Hinduizm'le ilgili 4 5 1 dinî mobil uygulama üzerine b ir araştırm a ya
pıldığım ve bunların 11 ortak kategoride oluştuğunu gözlem ledikle
rini kaydetm ekte, bu kategorileri de şöyle sıralam aktadır:
Dua, Meditasyon, Ritüel, Kutsal Metinler, Mistisizm, Din Hiz
m etleri, Dinî Sosyal Medya, Dinî Oyunlar, Dinî Bilgelik ve Liderler, Di
nî Medya Satış Mağazası, Çocuklar için Dinî Uygulamalar.
Bu araştırm anın da Itunes üzerinde "Din (Hristiyanlık, İslami
yet ve Yahudilik gibi)", "maneviyat", "dinî uygulam alar”, "uygulama
lar ve din” ve "özel dinî gelen ek ler” kavram ları üzerinden yapıldığım
belirten Campbell, Apple Store'de yer alan ve en yaygın olan "Yaşam
160 | Ömer Menekşe
Dijitalleşen Din | 161
Tarzı", "Referans", "Eğitim", "Eğlence", "Kitaplar", "Oyunlar", "Müzik"
ve diğer kategoriler baz alınarak aram a yapıldığını ve App Store'in
günlük alışkanlıkları ve yaşam seçenekleriyle ilgili uygulama işlev
leri açıklayan ve geniş kapsam lı olarak hizm et sunan dinî ritüeller,
sosyal medya ve aile planlam ası gibi uygulam aları içeren, "Yaşam
Tarzı" kategorisinde 101 ; Din konusunda rehberlik ve eğitim uygu
lam alarını içeren "Eğitim " kategorisinde 9 2 ; Kutsal dinî m etin leri re
ferans alan kitapların bulunduğu "K itaplar" kategorisinde 5 9 ; Dinî
bilgi yarışm alar ile, dijital oyunların bulunduğu "Oyun" kategorisin
de 17; İlahilerin, dinî m üziklerin yer aldığı "Müzik" kategorisinde
13; kullanıcıların dua, m editasyon vb. dinî pratiklerine yardım cı ol
mak, am acıyla sunulan "Kamu H izm etleri" kategorisinde 4 8 ; çocuk
ların TV kanallarına erişim ini sağlam ak am acıyla "Eğlence" katego
risinde 21 ; diğer kategorilerde ise toplam 1 0 0 uygulamanın incelen
diğini kaydetm ektedir.
Sonuç olarak da ITunes'ta H ristiyanlık ve İslam iyet ile ilgili
uygulamaların daha yoğun olduğunun gözlem lendiğini, Temmuz
2 0 1 3 ’te yapılan bu araştırm ada, aram a kısm ında "İslam " yazıldığın
da 3 .0 6 2 uygulama; Hristiyanlık yazıldığında 4 .1 8 0 uygulamanın
geldiğini, "Yahudilik”, 2 1 5 , "Budizm " 3 6 9 ve "Hinduizm" de 91 uygu
lama gözüktüğünü belirtm ekted ir (Campbell, 2 0 1 4 , s. 16 9 ).
Hristiyan dünyası içerisinde başta Katolik, Ortodoks ve P rotes
tanlık olm ak üzere çeşitli m ezhep ve cem aatlerce oluşturulan ve en
yaygın olan dinî uygulam aların; İncil okum aları, kutsal m etin yo
rumları, dua, vaazlar, e-Kitap, bağış, günah çıkarm a (confession), ço-
t ııklar için dinî hikayeler, radyo, oyunlar, forum ve tartışm a blogları,
ıllıû m esaj ve duaları paylaşm aya yönelik m esaj ve kartpostal oluş
turma uygulamaları, ilahiler ile önem li kutsal günleri içeren takvim-
170 | Ömer Menekşe
Campbell, H. (2 0 1 4 , May). There's a religious app for that! A fra-
m ew ork for studying religious m obile applications. Mobile Media &
Communication, 1 5 4 -1 7 2 .
Falsani, C. (2 0 1 4 ). Need Religion? There's An App For That. Ara
lık 17, 2 0 1 4 tarihinde http://www.huffingtonpost.com /cathleen-
fa lsa n i/ n e e d -re lig io n -th e re s -a n -a _ b _ 7 8 9 4 2 3 .h tm l. ad resind en
alındı
Haberli, M. (2 0 1 3 ) . Dini Tecrübe Aracı Olarak Sanal Ritüeller.
Akademik Araştırmalar Dergisi[57), 17 -36 .
Haberli, M. (2 0 1 3 ). Dinlerin İn ternet O rtam ındaki Tem sili ve
Dağılımı. The Journal ofAcademic Social Science Studies (JASSS), 6(1),
8 5 9 -8 7 3 .
Haberli, M. (2 0 1 4 ). Sanal Din: Tarihsel, Kuramsal ve Pratik Boyutlarıyla İnternetveDin. İstanbul: Açılım Kitap.
http://christianiphoneapps.com. erişim tarihi: Aralık 2 0 ,2 0 1 4
http://christianmobileapps.com. erişim tarihi: Aralık 2 0 ,2 0 1 4
h ttp ://co n n ected v iv a k i.co m /d u n y a -g en elin d e-in tern et-
kullanimi-infografik. erişim tarihi: 2 0 1 4 , Ağustos 29
http://gsmamobileeconomy.com/GSMA_ME_Report_2014_R2_
WEB.pdf.http://islam icapp.com /w ebislam icplus/w eb erişim tarihi:
Aralık 1 4 ,2 0 1 4
http://jewishiphonecommunity.org erişim tarihi: Aralık İH,
2 0 1 4
h ttp :/ / m a rk e tsa n d m a rk e ts .c o m / P re ssR e le a se s/ m o b ile -
applications-m arket.asp. (2 0 1 0 , Ağustos), erişim tarihi: Aralık 16,
2 0 1 4 h ttp :/ / w w w .m a rk e tsa n d m a rk e ts .c o m / P re ssR e le a se s/
m obile-applications-m arket.asp. adresinden alındı
Dijitalleşen Din | 171
h ttp://mobiiuygulam a. diya n et.gov. t r
http://orbitislam .com /islam ic-apps-for-android. erişim tari
hi: Aralık 1 2 ,2 0 1 4
http://orbitislam .com /islam ic-apps-for-w indow s. erişim ta
rihi: Aralık 1 2 ,2 0 1 4
h ttp :/ / sin g leroo ts.com / b est-p h o n e-ap p s-fo r-ch ristian s-10-
w ere-digging-right-now. erişim tarih i: 2 0 1 4 , Ocak 29.
h ttp ://w w w .o h io .ed u /p eo p le/p o str/M R T /C m a sl906 .h tm . erişim tarihi: 2 0 1 4 ,1 2 20 . http://www.ohio.edu. adresinden alındı
https://www.adjust.com/assets/downloads/back-to-school-
media-2014-adjust.pdf.
İslam, R., İslam, R .,&M azum der,T.A. (2 0 1 4 ). Mobile Application
andIts GlobalImpact. Retrieved 12 1 2 ,2 0 1 4 , from http://www.ijens
.o rg / 107506-0909% 20ije t-ijen s.p d f: http://www.ijens.org
Jeffrey, K. H., & Duuglas, E. C. (2 0 0 0 ). Religion On The Internet: Research Prospects And Promises. NewYork: Elsevier Science Press.
Kellner, M. A. (2 0 1 4 ). erişim tarihi: 12 1 0 ,2 0 1 4 http://national.
ileseretnew s.com / article/ 1573/ Seeking-G od -T heres-an-ap p -for-
I lıat.html. adresinden alındı
Küçükcan, B. (2 0 0 6 ). Dünden Bugüne M atbaanın Serüveni. Milli Kütüphanemizin İlk YöneticisiLemanŞenalp'eArmağan (s. 1 5 8 -1 7 2 ).
K'inde İstanbul: Türk Kütüphaneciler Derneği İstanbul Şubesi. Ara
lık 2 0 ,2 0 1 4 tarihinde http ://eprints.rclis.org/8770/ adresinden a-
lııulı
Küçükcan, T. (2 0 0 4 ) . Dini Yayıncılıkta İnternet, Sanal Dini ileti
cim Açısından Yeni Alanlar ve Yeni Stratejiler. II. Uluslar Arası Dini Ya-
vmalık Kongresi, Tebliğler-Müzakereler (s. 2 1 1 -2 2 0 ). Ankara: Diya-
ni't İşleri Başkanlığı Yayınları.
172 | Ömer Menekşe
Küçükcan, T. (2 0 0 5 ) . M odernleşm e ve Sekülerleşm e Kuramları
Bağlam ında Din,Toplumsal Değişme ve İslâm Dünyası. İslam Araştır»
malan Dergisi, 1 0 9 -1 2 8 .
Kurt, A. O. (2 0 1 0 ) . Yahudilikte K oşerve Koşer Ekonomisi. Cuııı-
huriyetüniv. İlahiyat Fak. Dergisi, 2 4 (2 ), 1 0 3 -1 4 9 .
Lavvson, S. (2 0 1 4 ) . While mosteye mobilefor the bottom line, th#
Mormon church has higher goals. Retrieved Aralık 09 , 201 4 , Inmı
http ://w w w .pcw orld.com /article/2846592.
Miller, R. J. (2 0 1 2 ) . http://thejewishweek.com/blogs/jı*wM ^
techs/w hat-are-top-jew ish-apps. J
O'Neal, J. E. (2 0 0 6 ). Fessenden: WorId's First Broadcasteı ’ lu ifn
//w w w .rad iow orld .com : http://w w w .radiow orld.com /ui llcfclfl
fessen d en -w orld 39s-fırst-broad caster/ 15157 adresinden.ılım lı I
Rudolph, S. H. (1 9 9 7 ). lntroduction: Religion, States anıl 114NM
national Civil Society. İn S. Rudolph, & J. P iscatori, TransnatıontUr iv tf
gion Fading States (pp. 1 -2 3 ). Boulder, C0: W estview Press. f l
Sarıkçıoğlu, E. (2 0 0 0 ) . Başlangıcından Günümüze Diıılrı
İsparta: Fakülte Kitabevi. j
Stam ford, C. (2 0 1 3 ). Http://gartner.com/newsroı>nı, hl ‘4 § u
315. J
Subaşı, N. (2 0 0 1 ). Sanal Cem aat Örüntüleri. Bilişim
Giderken: Sosyoloji ve Hukukta Etkiler Sempozyumu (s. I«l'< 11 I A H
kara: Türkiye Bilişim Derneği.
Symonds, K. (2 0 1 0 ). http://fervr.net/entertalm iirni
m obile-apps-and-resources-for-christians-1-6.
Taher, M. (2 0 0 6 ). Cyber Worship in Multifuith /V
Maryland: The Scarecrow Press.
Dijitalleşen Din | 173
TBMM Bilgi Toplumu Olma Yolunda Bilişim Sektöründeki Geliş
meler ile Internet Kullanımının Başta Çocuklar, Gençler ve Aile Yapısı
lherinde Olmak Üzere Sosyal Etkilerinin Araştırılması Amacıyla Ku
mlun Araştırma Komisyonu Raporu. (2 0 1 2 , Haziran). 1 2 .1 2 .2 0 1 4 ta-
ı ılılııde h ttp :/ / w w w .tbm m .gov .tr: h ttp ://w w w .tbm m .gov.tr/
ı l ı t ıs.ıy i/donem 24/yil01/ss381.pdf adresinden alındı
Tiimer, G., & Küçük, A. (2 0 0 2 ). Dinler Tarihi. Ankara: Ocak Yayın
c ı ı
Uvs.ıl, M. P. (2 0 1 0 ). E-Öğrenm eden Mobil Öğrenmeye Teknoloji
'M M,ıı i t . ısı". G. T. YAMAMOTO, U. Demiray, & M. Kesim içinde, Türki-
Oçıreııme: Gelişmeler ve Uygulamalar (s. 4 8 1 -4 9 5 ). Ankara:
- • İnin Üniversitesi.
«ı «İl. K. (2 0 1 2 ) . İnternetve İslam: Din Sosyolojisi Açısından Dini
0 ■erine Hir Araştırma. İstanbul: M arm ara Üniv. Sosyal Bilim-
1 * l>«»Mor.ıTezi.
top related