gelisim psikolojik son - pegem.netpegem.net/dosyalar/dokuman/2732014084146pages from gelisim...
Post on 19-Sep-2019
25 Views
Preview:
TRANSCRIPT
ogretiakademi
)
2014
kpsseğitimbilimleri Türkiye’nin
En Çok SatanDers Notları
GELİŞİMPSİKOLOJİSİ
Mustafa Alkan serisiogretiyoruz
)
ogretiakademi
)
Mustafa ALKAN
Eğitim Bilimleri Gelişim Psikolojisi
ISBN 978-605-4966-05-9
Kitapta yer alan bölümlerin tüm sorumluluğu yazarına aittir.
© Öğreti AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları
Öğreti Akademi’ye aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.
Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında
yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları
satın almamasını diliyoruz.
1. Baskı: Mart 2014, Ankara
Yayın-Proje Yönetmeni: Demet TamerDizgi-Grafik Tasarım: Ahmet Resul Kaymakçı
Kapak Tasarımı: Gürsel AvcıBaskı: Tarcan Matbaacılık Yayın Sanayi
Zübeyde Hanım Mahallesi Samyeli Sokak No: 15İSKİTLER/ANKARA
(0312-384 34 35)
Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No: 25744
İletişim
Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi: 0312 425 90 90
Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60İnternet: www.ogretiakademi.com
E-ileti: info@ogretiakademi.com
ÖN SÖZ
Arkadaşlar Öğretiyoruz serisi adını verdiğimiz ve Öğreti Akademi yayınları ile size ulaştırdığımız bu kitapla-
rımız değişen sınav sisteminde KPSS eğitim bilimleri yükünü azaltacak kalın modüler setlere
ihtiyaç gerektirmeyecektir.
Öğretiyoruz serimizde eğitim bilimlerini ders anlatımı tarzında özellikle pratik ve uyarıları ile daha iyi
anlayacak ve kafanızdaki soru işaretlerini gidermiş olacaksınız.
Bizi izlemeye devam edin eğitim bilimlerin de istediğimiz netleri yakalayın.
Hepinize 2014 KPSS ve diğer sınavlarınızda başarılar, huzurlu mutlu yarınlar diliyor, bana kat-
lanan ve zamanlarını ayıran eşim, Neslihan ALKAN’a ve oğlum Ahmet Bilal ALKAN’a ithaf ediyo-
rum...
Mustafa ALKAN
İÇİNDEKİLER
Ön Söz ............................................................................................................................................... iii
Gelişim Psikolojisi .............................................................................................................................. 1
Psikolojik Ekoller .......................................................................................................................... 3
Psikolojide Kullanılan Yöntemler ................................................................................................. 4
Gelişime Farklı Bakış Açıları ....................................................................................................... 7
Gelişimle İlgili Temel Kavramlar ................................................................................................... 8
Gelişimi Etkileyen Faktörler ........................................................................................................11
Gelişim Görevleri (Ödevleri) Modeli (Havighurst) ...................................................................... 18
Gelişim Alanları .......................................................................................................................... 20
Fiziksel (Bedensel - Psikomotor) Gelişim .............................................................................. 20
Bilişsel Gelişim ....................................................................................................................... 28
Dil Gelişimi ............................................................................................................................. 54
Kişilik Gelişimi ........................................................................................................................ 62
Bağlanma Kuramları ve Kimlik Türleri ............................................................................. 79
Modern (Çağdaş) Psikodinamik Kuramlar ...................................................................... 86
Ahlak Gelişimi ........................................................................................................................ 90
Mizah ve Oyun Gelişimi ......................................................................................................... 97
Benlik Gelişimi ....................................................................................................................... 99
Anne Baba Tutumları ..................................................................................................................... 103
Meraklısına Gözden Kaçamayan Bilgiler ....................................................................................... 104
KAYNAKÇA .......................................................................................................................... 106
Gelişim
Psikolojisi
Öğretiyoruz
Eğı̇tı̇m Bı̇lı̇mlerı̇ Serisi
Gelişim Psikolojisi
GELİŞİM PSİKOLOJİSİPsikoloji nedir? İnsan ve hayvan davranışlarının nedenlerini ve nasıl oluştuğunu inceleyen, dav-
ranışların arka planında yer alan nedenleri anlamaya çalışan bilim dalıdır.Pratik: Psikoloji 1879 yılında Alman W. Wundt tarafından psikoloji laboratuvarının kurulmasıyla
bilim hâline gelmiştir.
PSİKOLOJİK EKOLLEREkollerle ilgili kısaca şunları bilseniz yeterlidir:
Yapısalcılık
→ W. Wundt
→ İçe bakış yöntemi
→ Zihnin yapısını incelemek
Davranışçılık
→ Watson, Pavlov
→ Çevre
→ Deney - gözlem - yaşantı
→ Boş levha (Tabula rasa)
→ İnsan nötr bir varlıktır.
Gestalt ekolü
Wertheimer, Koffka, Köhler
Bütün değerlidir.
Algı ve bellek
Tümdengelim
Pragnanz yasaları
(Bütün - Denge - Süreklilik)
Bilişsel yaklaşım
Piaget - Gagne
Biliş - algı - düşünme
Anlamlandırma
Deney - Gözlem
Nörobiyolojik yaklaşım
→ A. Meyer - Hebb
→ Beyin, nöron ve loblar
→ Sinaptik bağlar
→ Sinir sistemi, kan, hormon ve davranış ilişkisi
İşlevselcilik
→ J. Dewey
→ Çevreye uyum, fayda yarar
→ Problem çözme
→ Zihnin işlevleri
Psikodinamik yaklaşım
→ S. Freud
→ Bilinçaltı
→ Cinsellik - saldırganlık
→ İnsan doğası gereği kötüdür.
→ 0 - 6 yaş önemlidir.
→ İd - ego - süperego
→ Hipnoz, Rüya, Transferans
Hümanistik yaklaşım
→ Maslow
→ İnsan değerli ve biriciktir.
→ İnsan doğası gereği iyidir.
→ Koşulsuz kabul - empati saydamlık - güven
→ Kendini gerçekleştirme
→ İhtiyaçlar hiyerarşisi
→ Benlik algısı (Fenomenoloji)
Varoluşçu yaklaşım
→ R. May, Frankl, Kaam
→ Varoluş
→ Özgürlük
→ Şimdi burada olma
→ Öznellik
→ Özünü tanıma
→ Yaşamın anlamı, ölüm, yalnızlık
→
→→
→→
→
→
→
Öğretiyoruz Eğitim Serisi
4
PSİKOLOJİDE KULLANILAN YÖNTEMLER
A. Betimsel Yöntemler (Nitel)
Gözlem: Organizmanın davranışlarını doğal ve doğal olmayan ortamlarda izlemektir. Doğal ve sis-
temlidir.
Test: Bireyle ilgili bir özelliği ölçmek, bilmek amacıyla hazırlanmış, araçlardır. (Zekâ, kişilik, yetenek,
ilgi)
Anket: İnsanların belli bir konuda duygu, düşünce ve tutumlarını öğrenmek amacıyla hazırlanmış
soru listesidir.
Herkes üzerinde anket yapmak zor olduğu için seçilen grup üzerinde
anket uygulama ve sonucu genelleme örneklem alma yöntemidir.
PRATİK
Vaka inceleme: Birey ve davranışlarının ayrıntılı bir şekilde uzmanlarca incelenmesi ve bilgi toplan-
masıdır. Duyuşsal bir yardım olduğu için psikolojik danışmanlar uygulayabilir.
İçebakış (iç gözlem): Bireyin herhangi bir durum karşısındaki duygu ve düşüncelerini, iç dünyasını
gözlemesi ve danışmana yansıtması, anlatmasıdır.
Biyografi : Bir insanın başka birinin hayatını araştırmasıdır.
Etnografi k çalışma: Gelişim sürecinde toplumun inanç, değer, kültür ve ahlak yapısının gelişim
üzerindeki etkisini belirlemektir.
B. Deneysel Yöntemler (Nicel)
Deney: Herhangi iki değişken arasındaki neden sonuç ilişkisini belirlemek amacıyla kullanılan bi-
limsel yöntemdir.
Değişken: Ölçülebilen ve farklı değerler alabilen özelliklerdir.
Bağımsız değişken: Sonuca etki eden neden konumunda olan değişkendir.
Bağımlı değişken: Bağımsız değişkene bağlı olan ve araştırmanın sonucu olan değişkendir.
Ara değişken: Deneyde sonucu etkileyen diğer değişkenlerdir. (Yaş, cinsiyet, ortam)
Deney grubu: Üzerinde araştırma uygulanan gruptur.
Kontrol grubu: Üzerinde araştırma yapılmayan, sabit tutulan karşılaştırma grubudur.
Gelişim Psikolojisi
5
Alkolün kanser üzerindeki etkisini incelemek istediğimiz bir
deneyde iki grup alınır. 1. grup alkol kullanan, 2. grup kullanmayan
grup olsun. Daha sonra her iki gruba test tahlil yapılır ve birtakım
sonuçlara ulaşılır. Bu deneyde:
Bağımsız değişken → Alkol kullanma
Bağımlı değişken → Sağlık (Kanser - Hastalık)
Ara değişken → İnsanların yaşam şartları
Deney grubu → 1. grup
Kontrol grubu → 2. grup
ÖRNEK
C. İlişkisel Yöntem (Nicel)
Korelasyon (ilişki - bağıntı): iki değişken arasındaki ilişkinin istatistiksel olarak belirlenmesidir.
İlişki – 1, + 1 ve 0 ile ifade edilir. O noktası ilişkinin yokluğudur. +1 yüksek pozitif ilişki, –1 yüksek negatif
ilişkidir. –, + ilişkinin yönünü belirler.
İlişki artar. İlişki artar.
Negatif ilişki
Pozitif korelasyon
Değişkenlerden ikisi de birlikte artar ve aza-
lırsa ilişki pozitiftir. (Doğru orantı)
Negatif korelasyon
Değişkenlerden biri artarken diğeri azalıyorsa
ilişki negatiftir. (Ters orantı)
Nötr korelasyon
Değişkenler birbirlerini etkilemiyorsa ilişki
nötrdür, yoktur.
Pozitif ilişki
Alkol arttıkça
kanser olma
riski artacaktır.
Dikkat arttıkça hata
oranı azalacaktır.
Saçların uzun olması ve
zekâ arasında ilişki yok-
tur.
–1 +1
Nötr ilişki
⇓İlişki azalır. İlişki azalır.
Alkol
Dikkat
Zeki olma
Kanser
Hata oranı
Uzun saçlı olma
Öğretiyoruz Eğitim Serisi
6
Eğer bize soruda en yüksek ilişkiyi soruyorsa negatif ve pozitif olmasına
bakmayız. 1’e en yakın olanda (–1, +1) ilişki fazla, 0’a en yakın olanda
ilişki azdır.
PRATİK
a) –95 En yüksek ilişki – 95’tir.
b) 90 En düşük ilişki 12’dir.
c) 85
d) 75
e) 12
ÖRNEK
Deney ve Korelasyon iki önemli yöntemdir. KPSS’de çok sorulmuştur. Bağımsız,
bağımlı değişken ve pozitif, negatif korelasyon sorulabilir.
NOT
D. Gelişimsel Yöntemler
İnsanların gelişim ve büyüme durumlarını yaşa bağlı olarak incelemek üzere kullanılan yöntemler-
dir. Araştırma yöntemleri olarak da bilinir. 3 türlüdür.
a) Kesitsel (Enlemsel) Araştırmalar: Farklı yaştaki bireyleri aynı zamanda, kısa sürede incele-
mektir.
6 - 8 - 11 yaşındaki çocukları fi ziksel gelişim açısından kısa sürede
incelemektir.
ÖRNEK
b) Boylamsal (izlemsel) Araştırmalar: Aynı kişiler değişik yaşlarda aralıklı olarak uzun yıllar bo-
yunca izlenir.
Elif ve Emre’yi 6 yaşından 18 yaşına kadar bilişsel gelişim açısın-
dan incelemektir.
ÖRNEK
c) Sırasal araştırmalar: Farklı yaş grubundaki bireylerin yıllar boyunca tekrar tekrar incelenmesidir.
Enlemsel ve boylamsal araştırmaların birlikte kullanılmasıdır.
2 – 7 – 12 yaşındaki bir grup bireyi 2010’dan – 2015 yılına kadar
bir özellik açısından incelemektir.
ÖRNEK
Gelişim Psikolojisi
7
Eğer soruda farklı yaştaki bireyler kısa zamanda incelenmişse kesitsel;
aynı kişiler farklı zamanlarda uzun süreli ölçülmüşse boylamsal; hem
farklı birey ve yaştaki bireylerse hem de farklı zamanlarda izlenmişlerse
buna sırasal araştırma diyebiliriz.
PRATİK
Ayrıca bazen sorularda “metaanaliz” yöntemini görebiliriz:
Metaanaliz: Aynı konu ile ilgili çok sayıda araştırmayı bir araya getir-mek ve bunlardan ortak sonuçlara ulaşmaktır. Araştırmaların araştır-masıda denir. Üst düzey bir araştırma yöntemidir.
Boşanma konusuyla ilgili bütün araştırmaları bir araya getirme, incele-me ve boşanma ile ilgili birtakım sonuçlara ulaşmaya çalışmadır.
PRATİK
GELİŞİME FARKLI BAKIŞ AÇILARI
a. Tarihsel bakış: 3 türlüdür.- Hıristiyan bakış açısı Çocuklar dünyaya kötü gelirler.- J. Jocke’un bakış açısı Birey vahşi olarak dünyaya gelir.- J.J. Rousseau’ya ait bakış Birey vahşi olarak dünyaya gelir. Olgunlaşma önemlidir.
e) Kültürel Bakış Açısı
Singelis - Markus - Ç. Kağıtçıbaşı
Kültürün davranış ve gelişim üzerindeki etkisi
Kültürler arası farklılıklar
c) Ekolojik bakış (Ekosistem)Bronfenbrenner - Barker.Gelişim üzerinde çevresel faktörlerin ve eko-lojik yapının etkisi vardır.İnsan çeşitli sistemlerin ortasında yer alır ve bunlardan etkilenir. Bu sistemler içten dışa doğru şöyledir:Mikrosistem: Bireyin bebekliği ve yakın çev-residir. (Anne, baba, kardeş) Mezosistem: Okul ve ev bağıntısıdır (Okul ve arkadaşları)Egzosistem: Bireyin içinde yaşadığı toplu-mun kültürel değerleridir. (Doğu batı kültürleri)Kronosistem: Dış çevrede oluşan, uzun sü-reli değişimlerdir. (Savaş, kıtlık)
b. Evrimsel Bakış:
- C. Darwin
İnsan türü milyonlarca yıl boyunca doğal
seleksiyon süreciyle evrimden geçerek
bugünkü hâline gelmiştir. Canlılar ortak bir
kökene sahiptir. Çevreye uyum ve varlığını
sürdürme önemlidir.
d. Normatif Bakış Açısı:
Stanley Hall - Gesell Havighurst
Herkes için geçerli standartlar belirlenerek
insan gelişimini anlamaya çalışan bakış
açısıdır.
Çocukların farklı dönemlerdeki gelişimlerini
inceleyerek bunlarla ilgili kayıtlar tutulmuş
ve belli standartlar tespit edilmiştir.
Gesell’in olgunlaşma kuramı (biyolojik ku-
ramı) buna örnektir.
Gelişim olgunlaşmaya bağlıdır. Her şey
genetik plan tarafından belirlenir. Sosyo-
kültürel çevrenin etkisi çok azdır ya da hiç
yoktur.
Öğretiyoruz Eğitim Serisi
8
GELİŞİMLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR
Gelişim: Döllenme ile başlayıp ölümle son bulan süreç içerisinde yaşa bağlı olarak ortaya çıkan
bedensel, zihinsel, duygusal aklaksal ve sosyal alanlarda görülen sürekli düzenli ve ileriye doğru olan
değişikliklerdir.
Gelişme: Gelişim dönemlerinde ve sürecinde ortaya çıkan somut ürünler ve sonuçlardır.
Gelişim bir süreç gelişme bir üründür. Emekleme-yürüme gelişmedir. Ama süreç fi ziksel gelişimdir.
PRATİK
Gelişim doğumla değil döllenme ile başlar ve ölüme kadar devam eder
durma yoktur.
PRATİK
Değişim - Farklılaşma
Bir durumdan başka bir duruma geçmektir. Değişim olumlu olumsuz, ileri, geri, kalıcı, geçici olabilir.
Değişimin ürünü ise değişmedir. Değişim, gelişme, gerileme şeklinde olabilir.
Her gelişim bir değişimdir ama her değişim bir gelişim değildir. (Çünkü
gelişim sadece olumlu yöndedir.)
PRATİK
Bir kişinin yürümesi hem gelişim hem de değişimdir. Bir insanın
yaşlanınca boyunun kısalması, cildinin kırışması bir değişmedir
ama gelişim değildir.
ÖRNEK
Büyüme
Organizmanın boy - kilo, hacim olarak artması, fi ziksel yapıda meydana gelen niceliksel değişme-
lerdir.
Boy, tırnak, kol, bacak, parmak uzaması; kilonun artması vb.
ÖRNEK
Gelişim Psikolojisi
9
Büyüme gelişim gibi pozitif yönde artıştır, ileriye dönüktür. Büyüme hem
kalıtımdan hem de çevreden etkilenir. (Beslenme, spor önemlidir.) Bü-
yüme hızı her dönemde aynı değildir. Doğum öncesi, bebeklik, ergen-
lik büyümenin en fazla olduğu dönemlerdir (En fazla olandan en aza
doğru). Büyüme niceliksel (gözlenebilen - ölçülebilen) değişmelerdir.
Büyüme boy uzunluğu olarak kızlarda 18 yaşına, erkeklerde 22 yaşına
kadar devam eder ama durmaz. Bundan sonra gelişimine ölüme kadar
normal bir seyir ile devam eder. Büyüme olgunlaşmanın ilk koşuludur.
Öğrenmenin koşullarından biridir. Bir davranışı yapmak ve öğrenebil-
mek için tek başına yeterli değildir.
PRATİK
Olgunlaşma
Genetik olarak belirlenen bir plana göre yaşantılardan bağımsız olarak kendiliğinden ortaya çıkan
biyolojik gelişmeler ya da organizmanın, organların kendilerinden beklenen görevi yapabilecek düzeye
gelmesidir.
Olgunlaşma kavramında genetik plan ve düzeye ulaşma kavramları önemlidir.
Olgunlaşma yaş - zekâ - sinir - kas koordinasyonuyla gerçekleşir. Ol-
gunlaşma seyri kalıtımla belirlenir. Olgunlaşma (genetik plan) çevre
koşullarından, öğrenme yaşantılarından nispeten bağımsızdır. Çevre
olgunlaşmanın hızını etkiler. Beslenme, spor, eğitim olanakları hızı
azaltabilir ya da artırabilir. Olgunlaşma sonucu ortaya çıkan davranışlar
öğrenme değildir ama olgunlaşma öğrenmenin ön koşullarından biridir.
Olgunlaşma niteliksel değişmedir ve büyümeden kapsamlıdır.
PRATİK
Yürüme, kas becerilerinin kalem - makas, bisiklet kullanabilecek
düzeye gelmesi, soyut düşünebilme düzeyine ulaşma:
Boy ve kilo artışı + Zihin - kas ⇒ OLGUNLAŞMA
(Niceliksel değişme) Sinir - yaş
BÜYÜME Koordinasyonu
ÖRNEK
Öğretiyoruz Eğitim Serisi
10
Hazırbulunuşluk
Organizmanın büyümesi, bir davranışı yapabilecek olgunlaşma düzeyine ulaşmasının yanı sıra o
davranışa ilişkin ilgi, istek, tutum ve ön bilgilere de sahip olmasıdır.
Büyüme + olgunlaşma + ilgi - istek - tutum + ön bilgiler(ön öğrenmeler) = Hazırbulunuşluk
Biyolojik boyut Duyuşsal boyut Bilişsel boyut
Hazırbulunuşluk hem niceliksel hem de nitelikseldir. Hazırbulunuşluk
olgunlaşma gibi sadece biyolojik değildir; duyuşsal, bilişsel özellikler
de önemlidir. Hazırbulunuşluk öğrenmenin hem öncesi hem de son-
rasında etkilidir. Hazırbulunuşluk öğrenme değildir. Öğrenmeye hazır
olmaktır. Birey hazır olduğu davranışı yaparsa öğrenme olur.
PRATİK
Bir matematik problemini çözmek için büyümek, zihinsel olgunlu-
ğa ulaşmak, ön bilgilere sahip olmak ve ilgili istekli olmak gerekir.
ÖRNEK
Hazırbulunuşluk sorularını olgunlaşma ile karıştırmayın. Soruda eğer
sadece biyolojik - genetik gelişmeden yani düzeye ulaşma, davranışı
yapabilme diyorsa, olgunlaşmadır ama olgunlaşmasına rağmen ilgi -
istek - tutum - ön bilgi yetersizse ya da yeterliyse o zaman hazırbulu-
nuşluk olur (Bilişsel ve duyuşsal boyut çok vurgulanır.). Çocuk bisiklet
sürecek olgunluğa erişmiştir ama deneyimi ve isteği yoktur. Yani hazır
değildir.
PRATİK
Hazır olma bir davranışa ya da öğrenmeye fi ziksel, bilişsel, duyuşsal
yönden hazır olmaktır.
PRATİK
Öğrenme
Bireyin yaşantıları sonucu davranışlarında meydana gelen nispeten kalıcı izli davranış değişiklikleridir.
Yaşantı - Tekrar - nispeten kalıcı izli olması + davranış değişikliği önemlidir.
Büyüme + olgunlaşma - hazırbuluşluk + çevre ile etkileşim (yaşantı) = ÖĞRENME
Gelişim Psikolojisi
11
Öğrenme yaşantılarla oluşan en kapsamlı süreçtir. Kalıcı değişiklik şart-
tır. Bu açıdan bakıldığında doğuştan getirilen davranışlar (içgüdü - ref-
leks) geçici davranışlardır (hastalık, ilaç, alkol kullanımı, yorgunluk) ve
büyüme ve olgunlaşma sonucu ortaya çıkan davranışlar bir öğrenme
değildir.
PRATİK
Yazı yazmayı öğrenme, araba sürmeyi öğrenme, mutluluk ve acıyı
öğrenme, İngilizceyi öğrenme, bisiklete istenildiği şekilde binmeyi
öğrenme gibi.
ÖRNEK
Gelişim Alanı
Gelişim çok yönlü olduğu için onu kendi içinde birtakım bölümlere ayırmak durumunda kalınmıştır.
Bu bölümlere gelişim alanı denir.
Fiziksel gelişim, bilişsel gelişim, sosyal gelişim.
ÖRNEK
Gelişim Görevi (Ödevi)
Bireyin bir gelişim döneminde kazanması beklenen temel özellikleridir. Gelişimin sağlıklı devam
etmesi için bu özelliklerin başarı ile kazanılması gerekir. Bunda olgunlaşma ve çevre şartları önemlidir.
(Havighurst)
GELİŞİMİ ETKİLEYEN FAKTÖRLER
Kalıtım Çevre Zaman Diğer faktörler
1. KALITIM (GENETİK)
Döllenme sırasında anne ve babadan bireye genetik yolla geçen özellik ve yeteneklerdir. (cinsiyet,
göz rengi, kan grubu, saç - ten rengi, mizaç, yetenek, hastalıklara yatkınlık, boy ve zekânın sınırları vb.)
* Anne XX baba XY genlerini üreme hücresinde taşır. Anne ve babadan gelen kromozomlar birleşir
ve 46 kromozomla canlıyı oluştururlar. (23 çift 46 adet)
Öğretiyoruz Eğitim Serisi
12
Kalıtım
Genotip
Döllenme ile geçen tüm özelliklerin geneli-
dir ya da genetik şifresidir. Sadece kalıtım-
dır. (ss - dd)
Fenotip
Genetik özelliklerin çevre ile etkileşimi sonuç
ortaya çıkmasıdır. Genetik özelliklerin görül-
mesidir. Kalıtım + Çevre (saç, göz rengi, kan-
ser, şizofreni gibi)
Gen: Canlının her türlü özelliğinin oluşmasını sağlayan yapıdır. Dominant (baskın) ve resesif (çeki-
nik) diye ikiye ayrılır. Fenotipte kendini gösterirse dominant, gösteremezse çekiniktir.
Kromozom: Üzerinde genleri taşıyan DNA’dan oluşan yapıdır.
Mutasyon (Değişim): Döllenme sırasında genlerin yapısında çevreninde etkisiyle oluşan değiş-
meler, bozukluklar ve hasarlardır. Olumlu ya da olumsuz olabilir. Radyasyon, Çernobil sonrası oluşan
hasarlar, sıcaklık, ateşli hastalıklar, besinler mutasyonu etkiler.
İki başlı doğma, 6 parmaklı el, renkli göz ve ten, down sendromu,
kısa bacaklı olma, hemofi li gibi.
ÖRNEK
Otozom: Vücudun genel özelliklerini belirleyen kromozomlardır. 22 tanedir. (Bir kişide)
Gonozom: Cinsiyeti belirleyen kromozomdur. 1 tanedir. (Bir kişide)
46 kromozomda 22 çift otozom (Toplam 44 adet), 1 çift gonozom bulu-
nur (toplam 2 adet). Cinsiyeti babadan gelen kromozom belirler.
PRATİK
Modifi kasyon: Çevre şartlarında meydana gelen değişikliklerdir (ısı - ışık - besin, nem). Bazı çiçek-
lerin ve hayvanların renkleri sıcaklığa göre değişir.
2. ÇEVRE
Döllenmeden başlayıp kalıtım dışında bireyi etkileyen tüm dış uyarıcılar çevre etkisi ile açıklanabilir.
Çevre doğum öncesi, doğum anı ve doğum sonrası diye üç bölümdür.
top related