generaties! werk in uitvoering - managementboek.nl€¦ · de verbindende generatie x 3.1 inleiding...
Post on 03-Jun-2020
11 Views
Preview:
TRANSCRIPT
generaties!
werk in
Uitvoering
2
generatieindeling in nederland (waarschijnlijk europa)
generaties!
werk in
Uitvoering
3
generaties, clusters geboortejaren, onderweg naar hun volgende levensfasen, clusters leeftijden (Bon-
tekoning, 2010)
generaties!
werk in
Uitvoering
5
voorwoorD
nieuwe generaties zorgen voor de evolutie van organisaties, verenigingen,
politieke partijen en andere sociale systemen. De kiemen van dit natuur-
lijke proces ontstaan al in de vroege jeugd. ouders leggen daarvoor in het
opvoeden een belangrijke basis. Daarnaast ontwikkelt een nieuwe genera-
tie kinderen ook zelf nieuwe cultuurpatronen. Ze doen dat interactief en
spelenderwijs, vanuit het vermogen om aan te voelen wat in hun sociale
omgeving is verouderd. Zo verandert het communiceren en samenwerken,
het leren en de kennisverwerking, het leiderschap en het samen leven, via
opvolgende generaties.
ook de emancipatie van vrouwen verloopt evolutionair. Het nederlandse
poldermodel werd nog gebouwd door de mannen van de protestgenera-
tie (1940-1955), maar in iedere volgende werkende generatie neemt de
invloed van vrouwen toe. De pragmatische generatie (1970-1985) geeft
de laatste zet naar volledige integratie. met als uitkomst een sterke femi-
nisering van onze maatschappij en haar instituties en als gevolg daarvan
meer aandacht voor duurzaamheid, verbinden en leren.
De generatie Y (1985-2000) geeft de emancipatie van jongeren een im-
puls. Deze nieuwe generatie junioren wil zichzelf kunnen zijn en meteen
gelijkwaardig meedoen. thuis gaan ze met hun ouders en oma’s en opa’s
om alsof het vrienden zijn. Zo willen ze dat ook in het werkleven. Ze lijken
in het algemeen een bijzondere click te hebben met vitale senioren van de
protestgeneratie. Die combinatie van frisse blikken met rijke werklevens-
ervaring kan een interessante innovatiebron vormen.
De protestgeneratie verandert op haar beurt het beeld van achter de ge-
raniums zittende senioren. vitale senioren willen actief blijven meedoen,
in de maatschappij en in het werk. Ze willen eigen baas zijn over hun tijd
en doen waar ze energie van krijgen. een grondhouding die deze senioren
en jongeren in elkaar herkennen en die de basis lijkt te zijn van hun click.
‘als ze dat trage vage gepolder maar loslaten’, voegen jongeren daar
meestal dan aan toe. volgens enkele gezaghebbende economen veroor-
zaakten machtige mannen uit deze oudste werkende generatie vanuit een
generaties!
werk in
Uitvoering
6
ontspoorde scoringsdrang en statuslust weliswaar een forse wereldwijde
crisis. een crisis die nog niet is uitgewoed.
nederland zit midden in een generatiewisseling. Zoals met alle transities,
biedt deze grote kansen. met dit boek beoog ik inzicht te geven in de hui-
dige generatiewisseling en de gevolgen daarvan gedurende het komende
decennium. tegelijkertijd levert dit boek een perspectief om de evolu-
tionaire kracht en toegevoegde waarde van alle generaties te vinden. De
generatiewisseling die zich nu voltrekt kan vanuit dit perspectief ten volle
worden benut, in alle sociale systemen.
vanuit het generatieperspectief wordt ook zichtbaar hoe we onze eigen
cultuur via opvolgende generaties zelf vormen en verder ontwikkelen. De
nederlandse cultuur is van onze hand: ieder van ons levert er met zijn of
haar generatiegenoten een belangrijke bijdrage aan. De interactie tussen
de aanwezige generaties staat onder leiding van de nieuwe leiders van de
generatie X (1955-1970). De kwaliteit van deze interactie bepaalt de
komende jaren het natuurlijke tempo van de cultuurvernieuwing in ons
land.
amsterdam, 12 februari 2012
Aart Bontekoning
generaties!
werk in
Uitvoering
13
Generaties en levensfasenDe verbinding tussen deze fenomenen maakt inzichtelijk dat elke vijftien
jaar iedere levensfase wordt betreden door een nieuwe generatie. met
andere woorden: iedere generatie is de nieuwe generatie in haar volgende
levensfase. De levensfasen zijn: ouderdomsfase (het 75e tot 90e jaar);
seniorfase (het 60e tot 75e jaar); leiderschapsfase (het 45e tot 60e jaar);
mediorfase (het 30e tot 45e jaar); juniorfase (het 15e tot 30e jaar);
kinderfase (het 1e tot 15e jaar). Zo bezien ontwikkelt zich dus elke vijf-
tien jaar een nieuwe generatie ouderen, een nieuwe generatie senioren,
een nieuwe generatie leiders, een nieuwe generatie medioren, een nieuwe
generatie junioren en een nieuwe generatie kinderen. we hebben dan ook
na elke vijftien jaar te maken met (de start van) een generatiewisseling.
in hoofdstuk 2 ga ik hier verder op in.
fig. 1.1 levensfasen
Levensfasen leeftijd Belangrijke levensvragenlate ouderdom 90-105 niet bekend.
ouderdom 75 - 90 Hoe kan ik nog lang en gezond genieten
van het leven?
seniorschap 60-75 Hoe kan ik nog zinvol actief blijven mee-
doen en wat kan ik overdragen op de jon-
ge generaties?
leiderschap 45-60 waarop en hoe wil ik invloed uitoefenen?
mediortijd 30-45 waarop kan ik meer invloed krijgen; is dit
het of is er nog meer?
juniortijd 15-30 wat wil ik leren en wat wil ik gaan doen
in het (werk)leven?
kindertijd 0-15 waar kan ik spelen, wat vind ik
interessant en leuk in de wereld?
om generaties te kunnen plaatsen in de tijd moeten we kijken naar het ge-
boortemoment van het eerste cohort (jaar) van een nieuwe generatie. een
hele generatie beslaat vijftien geboortecohorten. Dat betekent dat een
generatie in een periode van vijftien aansluitende jaren wordt geboren.
in nederland heeft Henk Becker zich rond 1993 bezig gehouden met het
localiseren van generaties in de tijd. volgens zijn theorie ontstaan gene-
raties als gevolg van een ingrijpende gebeurtenis die veel invloed heeft
generaties!
werk in
Uitvoering
14
op de heersende tijdgeest, zoals een oorlog, een grote ramp of een grote
economische crisis. op basis hiervan heeft hij een generatie- indeling ge-
maakt. overigens vermoed ik dat belangrijke historische gebeurtenissen
geen directe invloed hebben op de generatievorming. Hooguit een indi-
recte, via veranderingen in het opvoeden.
Generatie-indelingBecker’s indeling is rond 1999 getoetst door onderzoekers van de Uni-
versiteit tilburg en in 2010 door het sociaal cultureel Planbureau. Zo’n
75 tot 80 procent van een grote representatieve groep nederlanders her-
kende zich desgevraagd in de indeling. Dat betekent dat er een vrij sterk
generatiebesef is in nederland en dat de basisindeling van Becker hoogst-
waarschijnlijk klopt. mijn onderzoek in ruim honderd nederlandse bedrij-
ven naar de overeenkomsten en verschillen tussen de werkende generaties
bevestigt de indeling van Becker ook.
fig. 1.2 generatieindeling in nederland (waarschijnlijk europa)
Generaties Geboortejaren Hoofdkenmerkenvooroorlogse generatie < 1925
stille generatie 1925-1940 gezagsgetrouwen die zich gedroegen ’zoals
het hoort’
Protestgeneratie 1940-1955 als leiders: idealistische en gedreven demo-
cratiseerders;
als senioren: vitale idealisten die zinvol
actief willen blijven
generatie X/verloren generatie; 1955-1970 nuchtere verbinders; benutten diversiteit
De verbindende generatie constructief
Pragmatische generatie 1970-1985 Pragmatische versnellers en bouwers van
kennisnetwerken
screenagers; generatie Y; 1985-2000 creatieve, authentieke multi-taskers
generatie einstein;
grenzeloze generatie.
De Heldere generatie, Y² 2000-2015 vrije, heldere geesten die heel bewust in de
generatie, de Digigeneratie wereld staan (op basis van voorlopige
(voorlopige benaming op basis waarnemingen; vanaf 2015, wanneer de
van vooronderzoek) eerste cohorten hun 15e levensjaar ingaan
zal het duidelijker worden)
generaties!
werk in
Uitvoering
15
De grenzen tussen generaties zijn niet heel strak te trekken. Het komt
regelmatig voor dat mensen uit de grenscohorten zich of bij de oudere of
bij de jongere generatie thuis voelen en soms bij beide. Het lijkt er ook op
dat een klein deel van een generatie, naar schatting zo’n 5 %, zich thuis
voelt bij alle generaties.
of deze generatie-indeling geldt voor bijvoorbeeld europa of voor alle
westerse en niet voor oosterse landen is nog een vraag die nader on-
derzoek vereist. Uit reacties van deelnemers aan mijn workshops en
masterclasses uit andere europese landen maak ik op dat de indeling
hoogstwaarschijnlijk geldig is voor europa, wellicht voor de wereld. Dit
laatste baseer ik op reacties van deelnemers uit aziatische landen en
mijn generatie-onderzoek in Brazilië. in amerika wordt overigens een
andere indeling gehanteerd. De wetenschappelijke basis daarvoor heb ik
niet kunnen vinden. strauss en Howe onderzochten rond 1993 de ame-
rikaanse geschiedenis uitvoerig, maar niet wetenschappelijk. aansluitend
op hen gebruiken de meest gezaghebbende amerikaanse auteurs een in-
deling in generaties en levensfasen van ongeveer 20 jaar. mogelijk is hier
sprake van een vergissing. waarschijnlijk zit het belangrijkste verschil
tussen landen en werelddelen in de dynamiek tussen de generaties.
in maart 2010 onderzocht ik generaties in Brazilië. Daar wordt tot nu
toe de amerikaanse indeling gehanteerd. mijn onderzoek geeft voorlopig
aan dat de nederlandse cq europese indeling hoogstwaarschijnlijk eerder
geldig is. Dat de Braziliaanse cultuur sterker is beïnvloed door Portugal
en spanje dan door amerika, zou een verklaring kunnen vormen. alle
Braziliaanse generaties hadden ook kenmerken die toe te wijzen zijn aan
de landscultuur: emoties liggen bijvoorbeeld voelbaar dicht aan de opper-
vlakte, Brazilianen raken elkaar veel aan en gaan anders om met etnische
diversiteit.
julian marías (1970) en zijn vriend en collega ortega y gasset gingen
ervan uit dat je vooral aan de energieke leiders binnen een generatie kan
zien wat een generatie kenmerkt. kijkend naar de elkaar opvolgende
leiders en naar de verschillen met de vorige, zou je generaties kunnen lo-
caliseren door die leiders in de historische tijd te plaatsen, aldus marías.
ik gebruik dit principe in mijn generatie-onderzoek.
generaties!
werk in
Uitvoering
31
3
een nieUwe generatie leiDers:
De verBinDenDe generatie X
3.1 inleidingDe generatie X (1955-1970) vormt tussen 2000 en 2015 een nieuwe
generatie leiders. De X-ers zijn sterk gericht op het constructief benutten
en het verbinden van de toenemende diversiteit in nederland. Deze leiders
staan graag tussen de mensen en zoeken voortdurend naar een gezonde
balans tussen onder meer inkomsten en uitgaven, inspanningen en op-
brengsten, proces en inhoud.
fig. 3.1 generatie X in de bevolkingspiramide (cBs, 2011)
200 150 100 50 0 0 50 100 150 200
mannen x 1000 vrouwen x 1000
Leeftijdsopbouw Nederland 2011
leeftijd
generatie X:
totaal 3.814.000
leeftijd 2011:
41-56 jr.
arbeidsparticipatie:
78.7%
mannen:
1.924.000
vrouwen:
1.890.000
100
90
80
70
60
50
40
30
20
10
0
generaties!
werk in
Uitvoering
32
met hun hang naar realisme en oog voor risico’s heeft ze de kwaliteiten
om ons door de crisis heen te leiden. Hun invloed op de omringende cul-
tuur werd merkbaar rond 2008 en ‘verdwijnt’ rond 2023. tegen die tijd
zit de helft van de opvolgende pragmatische generatie in de fase van het
leiderschap en zal haar invloed merkbaar worden.
Deze generatie kreeg tot nu toe niet een naam die hun kenmerkende aard
weergeeft. wellicht omdat ze vrij bescheiden en onopvallend is. tegelij-
kertijd zit juist daarin haar kracht. Ze loopt niet zo voorop, maar vooral
samen op. onderzoek van meyerson in 2001 geeft aan dat bescheiden en
onopvallend zijn niet hetzelfde betekent als geen invloed hebben. eerder
mag worden aangenomen dat deze generatie effectiever is in het beïnvloe-
den van de bestaande cultuur dan de vorige (protest)generatie. generatie
X heeft de basis gelegd voor de automatisering en de thema’s kwaliteit,
diversiteit en professionaliseren hoog op de agenda geplaatst.
andersom geldt ook dat onbescheiden, opvallend en luidruchtig zijn niet
hetzelfde is als veel invloed hebben. we weten inmiddels dat veel tijd-,
energie-, geldverslindende en luidruchtig aangekondigde reorganisaties
onder leiding van de protestgeneratie, niet de beoogde effecten hebben
gehad.
De verbindende generatie?De naam ‘verbindende generatie’ zou meer recht doen aan deze nieuwe
leiders. Het motto van het regeerakkoord van het vierde kabinet Balke-
nende ‘samen werken, samen leven’ is karakteriserend voor generatie X.
Het waren de X-ers jan Peter Balkenende, wouter Bos en andre rouvoet
die als partijleiders de onderhandelingen voerden. Ze wilden medeburgers
als bondgenoot tegemoet treden en bouwen aan vertrouwen in elkaar en
in de toekomst. Ze trokken honderd dagen het land in om met diverse
groeperingen in het land de nadere uitwerking van het regeerakkoord af te
stemmen. waar de vorige generatie leiders van de protestgeneratie vaak
de houding: ‘we weten heel goed wat er moet gebeuren en zullen goed
voor u zorgen’ aannam en zich als hoeders wat boven de mensen plaats-
ten, staan de X-leiders dichtbij de mensen en bij voorkeur ertussen. met
een houding van: ‘laten we vooral kijken wat er wel goed gaat en daarop
voortbouwen’. anders dan de protestgeneratie richten de X-ers zich niet
op democratiseren en draagvlak zoeken, maar veel meer op het benut-
ten van de verschillende zienswijzen en het combineren van verschillende
generaties!
werk in
Uitvoering
33
ideeën. in vergelijking met hun voorgangers zijn de X-leiders realistischer,
toegankelijker, meer gericht op anderen en samen doen.
fig. 3.2 Belangrijke verschillen tussen de aanstaande en de vorige generatie
leiders
Het verschil tussen de huidige leiders van de generatie X (1955-1970)
en de vorige van de protestgeneratie (1940-1955).
in de leiderschapsfase tussen 45 en 60 jaar.
generatie X (1955-1970) Protestgeneratie (1940-1955)
neuzen staan verschillende kanten op
verscheidenheid benutten
multicratiseren
ideeën mixen tot een optimum
samen optrekken
verbinden
weloverwogen en nuchter
realistisch
Doorgaan op wat goed gaat
luisteren en verklaren
Deze nieuwe generatie leiders loodst ons met beide benen op de grond
door de crisis heen. niets is zeker, maar door gewoon samen naar resul-
taten te werken en oog te hebben voor wat goed gaat lijkt dat aardig te
lukken.
in het bestuur van grote en kleine bedrijven nemen ze het leiderschap over
van de protestgeneratie.
neuzen dezelfde kant op
eenheid creëren
Democratiseren
Draagvlak zoeken voor een idee
Paternaliseren
Protesteren en polariseren
enthousiast en gedreven
idealistisch
fouten verbeteren
Zenden en uitleggen
generaties!
werk in
Uitvoering
93
Wat doet de crisis met generatie Y?De economische crisis vertraagt de binnenkomst van Y-junioren in grotere
organisaties. Hun reactie op deze crisis is nog niet zo duidelijk. Ze lijken
zich er niet zo druk over te maken. sommigen studeren nog wat verder
door, sommigen gaan een jaar naar het buitenland al dan niet aan het
werk in een ontwikkelproject, sommigen beginnen gewoon voor zichzelf.
Het aantal jonge ondernemers dat zich inschrijft in het handelsregister is
de afgelopen jaren bijna verdrievoudigd van 13.421 in 2007 naar meer
dan 43.000 in 2010. een kleine 4000 hiervan is jonger dan 20 jaar. een
klein deel lijkt te worden gegrepen door angst voor ontslag en past zich
op de werkvloer aan manieren van werken aan die ze eigenlijk als geda-
teerd beschouwen. Ze zijn zich hier wel van bewust en ervaren negatieve
effecten bij zichzelf zoals cynisme en apathie. Ze vinden dat vreselijk,
maar weten er even niet aan te ontsnappen, zeggen ze.
6.3 Kritiek van de oudere generaties op Y-juniorengeneratie X: ‘Ze communiceren onophoudelijk met leeftijdsgenoten via
alle mogelijke multimedia, maar het gaat nergens over. een scriptie ma-
ken is voor hen vooral googelen, knippen en plakken. Ze zijn wat op-
pervlakkig en vluchtig’. ‘Het is de meest brutale en verwende generatie,
ze krijgen alles wat hun hartje begeert en soms nog meer en meteen. Ze
duiken van het een in het ander en doen van alles tegelijkertijd, zonder
zich ergens echt in te verdiepen.
De protestgeneratie: ‘Ze denken dat alles mogelijk is en hebben niet goed
in de gaten waar grenzen liggen’.
De pragmaten reageren met: ‘Ze zijn wel al te spontaan en snel, voor je
het weet lopen ze ons voorbij en zitten ze bij de directie aan tafel. Ze lij-
ken zich nergens druk over te maken en zijn soms ongrijpbaar’.
De kwetsbare kant van de generatie YZe hebben het zo druk met van alles tegelijk doen dat ze nu al agenda-
problemen hebben en stress ervaren. er verschijnen steeds meer artikelen
over burn-outs bij twintigers.
Hun ‘wereld’ verschilt nogal van die in de gemiddelde organisatie. als
nieuwe junioren zijn ze nog kwetsbaar voor een overheersende cultuur. De
oudere generaties in bedrijven kunnen hen remmen in het zichzelf zijn en
dat signaleren veel van deze jonge professionals zelf ook: ‘ik had een sol
generaties!
werk in
Uitvoering
94
licitatiegesprek en ging daar rechtstreeks vanaf schiphol naar toe. mijn
vlucht vanuit argentinië had acht uur vertraging gehad. ik vroeg de re-
ceptioniste of ik mijn rugzak even ergens kon stallen. Ze keek me vreemd
aan en liet me duidelijk merken dat hoe ik gekleed was, eigenlijk niet
hoorde. terwijl ik op schiphol nog even schone kleding had aangedaan
en jeetje, wat maakt dat uit, het gaat toch gewoon om een wederzijds
verkennend gesprek’.
Het risico van teleurgesteld raken in de organisatiewereld is groot. Het
risico van verdwaald raken in die wereld is misschien nog groter. Ze lijken
en zijn misschien heel zelfstandig en zelfredzaam, maar hebben niettemin
veel behoefte aan een veilige omgeving waarin ze zich thuis voelen en
zichzelf kunnen zijn. Ze lijken grenzeloos, maar willen graag dat anderen
duidelijk en eerlijk hun eigen grenzen aangeven. Ze hebben veel aandacht
en positieve feedback van hun collega’s nodig om hun eigen zinvolle weg
te vinden.
als ze zich niet helemaal thuis voelen, kunnen ze heel verlegen worden.
Dat betekent overigens niet dat ze niet weten wat er speelt of geen zin
hebben om vragen te beantwoorden. Het betekent meestal wel dat er
eerst wat meer persoonlijk en informeel contact nodig is, voordat die
verlegenheid verdwijnt.
Y-junioren lijken somberheid en verveling uit te willen bannen, als ge-
moedstoestanden die niet tot het leven behoren. ‘gelukkig zijn’ lijkt voor
hen een persoonlijke keuze, waarmee ze wellicht hun eigen invloed over-
schatten en omgevingsinvloeden onderschatten. oudere generaties vragen
zich dan ook af of deze nieuwe junioren bestand zijn tegen de ‘problemen
van alledag’ zoals die zich ook op de werkvloer voordoen.
generaties!
werk in
Uitvoering
127
9
sociale trenDs vanUit
Het generatiePersPectief
9.1 Inleidingin dit hoofdstuk geef ik een analyse van de videobeelden die ik heb ge-
maakt van generaties aan het werk in diverse nederlandse branches. Deze
analyses leverden ook inzichten op in sociale trends. vanuit het perspec-
tief dat we onze cultuur zelf vormen en ontwikkelen via opvolgende ge-
neraties geven die analyses een beeld van de evolutionaire ontwikkeling.
Bijvoorbeeld van het (samen)werken en het leiderschap, van het commu-
niceren en de interactie tussen vrouwen en mannen.
fig. 9.1. evolutionaire trends via opvolgende generaties in nederland
(en europa).
Evolutie via opvolgende generaties >>>
Protestgeneratie generatie X Pragmatische generatie screenagers/Y/einstein
1940 - 1955 1955 - 1970 1970 - 1985 1985 - 2000
macho en blank overheerstHiërarchieserieus en formeel
werken hier, leren daar
opgelegde werkstructuurBedrijf nr. 1
gesloten kennissysteem
Zwaktes en fouten zien/...topdown eenheid nastreven
Het oude werken
Diversiteit verbindeninteractief lerend samen doeninformeel en persoonlijk
leren en werken integreren
flexibel zelf werk vormgevenautentieke professional nr. 1
open interactief kennis delen
krachten zien en ondersteunenverschillen constructief benutten
gebruik interactieve multi-media
Het nieuwe samenwerken
Spanningsvelden
generaties!
werk in
Uitvoering
128
nog even voor de duidelijkheid: iedere generatie is in haar volgende le-
vensfase een nieuwe generatie en iedere levensfase draagt dus bij aan het
updaten van de cultuur.
De belangrijkste trends die uit de analyses van de videobeelden van wer-
kende generaties naar voren komen op een rij:
9.2 Trend 1: Toenemende diversiteit en integratieDe diversiteit wordt binnen iedere volgende werkende generatie groter:
1. Het aantal werkende vrouwen nam de afgelopen decennia sterk toe.
in 2007 had 61 procent van de vrouwen een baan van minimaal 12
uur in de week. in 1997 lag dat percentage nog op 52, aldus het cBs.
Het opleidingsniveau stijgt. De afgelopen twee decennia verdubbelde
bijvoorbeeld het aantal vrouwelijke promovendi van 2 naar 4 op de 10
promovendi.
2. Het percentage werkende allochtone nederlanders ofwel de etnische
diversiteit neemt iedere volgende generatie toe en zal vanaf de genera-
tie Y een sterke stijging vertonen. Het opleidingsniveau van allochtone
jongeren stijgt. tussen 1996 en 2010 verdrievoudigde het aantal niet-
westerse allochtonen in het wetenschappelijk onderwijs.
3. Het aantal specialisaties binnen vakgebieden ofwel de functiediversi-
teit neemt toe, mede door de professionaliseringsgolf van de afgelopen
decennia en het groeiend aantal studierichtingen. Het samenwerken
tussen specialisten neemt toe, onder noemers als ketenintegratie of
programmamanagement.
4. De leeftijdsdiversiteit zal de komende jaren toenemen. senioren blij-
ven langer werken en junioren willen leren en werken eerder integre-
ren. tegelijkertijd lijkt er zich zowel bij de senioren als bij de junio-
ren een emancipatoir proces af te spelen. een belangrijk deel van de
nieuwe generatie senioren van de protestgeneratie wil langer zinvol
actief blijven meedoen. De nieuwe generatie junioren van de generatie
Y wil vanaf het moment van binnenkomst gelijkwaardig meedoen.
De generatie X zette het thema diversiteit hoog op de agenda. De nieuwe
X-leiders zoeken naar mogelijkheden om de toenemende diversiteit con-
structief te benutten. Dat was eerder al goed zichtbaar op videobeelden
die ik tot 2007 maakte en dit streven is in 2011 nog wat sterker aanwe-
zig. Het lijkt een ontwikkeling die zich voorzichtig voltrekt en die dicht bij
een doorbraak is. ik verwacht dat steeds meer X-ers een manier te
top related