göbələyin sporları
Post on 31-Dec-2015
72 Views
Preview:
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
Göbələyin sporları
Septorioz xəstəliyi ölkəmizin arpa əkinlərində də rast gəlinir.
Arpanın yoluxması üçün 6 saatlıq nəmlik, sporların cücərməsi və bitkiləri yoluxması üçün optimal temperatur 15-250C-dir. Xəstəlik geniş diapazonunda 5-350C temperatur inkişaf edir. İnkubasiya
dövrü hava şəraitindən asılıdır və 10-20 gün təşkil edir.
Septoriozla yoluxma yarpaqların vaxtından əvvəl qurumasına səbəb olur, bu nöqteyi nəzərdən arpa bitkisində gedən bir çox
fizioloji proseslər pozulur.
Xəstəliklə mübarizədə davamlı sort, qidalı torpaq, yaxşı aqrotexniki fonda becərilmiş bitki, eləcə də müxtəlif xəstəliklərə qarşı toxum
materialının səpindən əvvəl dərmanlanması septorioza qarşı profilaktiki əhəmiyyət daşıyır.
Unlu şeh, pas, sünbüllərdə fuzarioz kimi xəstəliklərlə mübarizədə tətbiq edilən bəzi fungisidlər (folikur BT, 1 l/ha; tilt 0,5 l/ha; skor 0,2
l/ha) septorioza da öldürücü təsir göstərir.
Təsnifatda yeri:
Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic
fungi şöbəsi, Hyphomycetes sinfi,
Hyphomycetales sırası, Dematiaceae
fəsiləsi, Alternaria cinsi
Bioloji qrupu:
Hemibiotrof
Arpanın alternariozu- Alternaria spp. (A. alternata [Fr.] Keissler, A. tenuissima Simmons) və başqaları
Alternaria cinsinin növləri arpanın qara ruşeym xəstəliyinin törədiciləri hesab edilir və rüşeym zonasında
epidermisin örtüyünün qaralması şəklində zühur edir. Cinsin növlərində zeytuni sadə, bəzən budaqlanan ilkin
konididaşıyanlara rast gəlinir. Konidilər sadə və ya budaqlanan zəncirlərdə açıq-qəhvəyidən tünd
qəhvəyiyədək rəngli, əks yumurtaşəkillidir. Konidilər 3-10 eninə, 1-5 uzununa arakəsməlidir.
Arpanın alternariozuna hər yerdə yüksək tezliklə rast gəlinir. MDB ölkələrinin arpa əkinlərində əsasən
A.alternata geniş yayılmışdır.
Törədici yarpaq və toxumların, nadir hallarda isə müxtəlif fəsilələrə daxil olan bitkilərin gövdə kök sisteminin
parazitidir. Patogenin inkişafı üçün əlverişli şərait havanın yüksək nisbi rütubəti və 20-250C temperaturun
mövcud olmasıdır.
Göbələyin konidiləri
Ölkəmizin arpa əkinlərində alternarioz xəstəliyi kütləvi şəkildə qeydə alınmamışdır. Ona görə də xəstəliyə qarşı xüsusi mübarizə tədbirləri aparılmır. Xəstəliyə qarşı davamlı sortlardan istifadə,
növbəli əkin sisteminə əmələ edilməsi, torpağın aqrokimyəvi analizinə uyğun balanslaşdırılmış gübrə normaları və digər aqrotexniki tədbirlər kompleksi bitkilərin alternarioza qarşı
davamlılığını yüksəldir.
F.B.Hannibal (2004) hesab edirlər ki, dənli -taxılların toxumlarının Alternaria cinsinin növləri ilə yoluxması məhsul itkisinə səbəb olmur, səpin keyfiyyətlərinə əhəmiyyətli təsir göstərmir. Lakin
Alternaria növlərinin çoxu kənd təsərrüfatı məhsullarını o cümlədən arpa dənlərini metabolitləri ilə çirkləndirir. Bu
metabolitlər bitkilər, heyvanlar və insanlar üçün toksikidir. Ən böyük təhlükəni A.alternata, A.tenuissima törədir, belə ki, bu növlər
alternarial, tenyazon turşusu və s. metabolitləri buraxırlar.
Təsnifatda yeri:
Fungi və ya Mycota aləmi, Basidiomycota
şöbəsi, Ustilaginomycetes sinfi,
Ustilaginales sırası, Ustilaginaceae
fəsiləsi, Sorosporium cinsi.
Bioloji qrupu:
Biotrof
6.4 Qarğıdalı bitkisinin sürmə xəstəlikləri və onlarla mübarizə
Qarğıdalının toz sürməsi - Sorosporium reilianum (Kuehn) McAlp.
Toz sürmə qarğıdalının hamaşçiçəklərini, süpürgə və qıcalarını yoluxur.
Sirayətlənən süpürgələr qara tozlanan kütləyə, qıcalar qara konusşəkilli spor kütləsinə çevrilir.
Sporlar qarğıdalının lifləri arasında yetişməyə qədər saxlanılırlar. Yoluxmuş bitkilər böyümədən
qalır, çox kollanırlar, adətən cırtdanlaşırlar.
Xəstəlik törədicinin infeksiya mənbəyi uzun müddət torpaqda saxlanılan teliosporlardır. Teliosporlar eyni zamanda dənciklərin səthində də qalaraq infeksiya
mənbəyi kimi iştirak edirlər.
Onlar şar və ya ellipsşəkilli, kiçik tikanlıdır. Qışlamadan sonra teliosporlar dikariotik mitselə cücərirlər.
Dikariotik mitsel cücərtiyə daxil olur. Tədricən gövdə üzrə hərəkət edərək qıca və süpürgəyə çatır və onları sürmə yumaqlarına çevirir. Sporlar yetişdikdən sonra sürmə topasından üzülürlər, torpağa çökürlər və ya
qıcalara, dənciklərə düşürlər.
Xəstəliyin törədicisi ilk dəfə Misirdə sorqo üzərində tapılmış, sonra İtaliyada qarğıdalıda aşkar
edildikdən sonra təsvir edilmişdir.
Qarğıdalının toz sürməsi - Sorosporium reilianum
Qarğıdalının toz sürməsi - Sorosporium reilianum
Qarğıdalının toz sürmə xəstəliyi ölkəmizin qarğıdalı plantasiyalarında da geniş yayılmış və ciddi ziyan vurur.
Xəstəlik xüsusilə yay ayları nisbətən mülayim keçən Şəki-Zaqatala, Quba-Xaçmaz, Gəncə-Qazax, eləcə də
dağlıq və dağətəyi rayonlarda yayılmışdır.
Toz sürmə xəstəliyi yoluxma dərəcəsi bir çox hallarda qarğıdalının səpin müddətindən asılıdır. Göbələk əsasən yüksək temperatur şəraitində yoluxma verir. Xəstəliyin inkişafı üçün optimal temperatur 28-300C-dir, lakin yay aylarında arabir düşən yağışlar patogenin daha şiddətli inkişafına münbit şərait yaradır. Buna görə də xəstəlik
cənub rayonları üçün xarakterikdir. Xəstəlik törədici 4-5 il müddətində həyatiliyini saxlaya bilir.
Qarğıdalı əkinləri ardıcıl eyni sahələrdə olduqda xəstəliyin zərəri artır. Bitkinin istehsalat əkinlərində
yoluxma 10-25% olduqda, məhsul itkisi 1,1-40% təşkil edir. Xəstəlik gizli inkişaf edərək düzünə və dolayı
itkilərə səbəb olur.
Yüksək aqrotexnika, növbəli əkinə əməl edilməsi xəstəliklə mübarizədə əsas vasitələrdəndir. Sahəyə
qarğıdalının 3-4 ildən sonra qaytarılması məsləhətdir. Son illər ölkəmizin pestisid bazarına daxil olan 50%-li
pentatiuram i.t.- 2 kq/t, 75%-li vitavaks 200 i.t. – 2,5 kq/t, 19,5%-li baytan universal i.t. – 3 kq/t və s. kimi
preparatlar yüksək səmərəlilik göstərir.
Təsnifatda yeri:
Fungi və ya Mycota aləmi, Basidiomycota şöbəsi,
Ustilaginomycetes sinfi, Ustilaginales sırası,
Ustilaginaceae fəsiləsi, Ustilago cinsi.
Sinonimi:
U.maydis (DC.) Cda.
Bioloji qrupu:
Biotrof
Qarğıdalının qovuqlu sürməsi - Ustilago zeae (Beckm.) Ung.
Qarğıdalının qovuqlu sürməsi bitkinin bütün hissələrində, ən çoxu isə gövdə və qıcalarda patoloji törəmələr (hall,
şişlər) əmələ gətirir. Adətən birinci törəmələr, qovuqlar, kök boğazında, sonra yarpaq və gövdələrdə, daha sonra
süpürgə və qıcalarda formalaşırlar.
Yarpaqlar yoluxan zaman qovuqlar ştrixli qırışlar qrupu şəklində müşahidə olunur. Süpürgələrdə ayrı-ayrı çiçəklər
yoluxurlar və kiçik ölçülü kisəşəkilli qovuqlar əmələ gətirirlər. Gövdə və qıcalarda iri törəmələr- qovuqlar
formalaşırlar.
Qovuqların diametri bəzən 30 sm-ə çatır. Törəmələrdə- qovuqlarda göbələyin teliosporları formalaşırlar. 1 sm3
qovuq toxumasında 370 mln. spor əmələ gələ bilir. Teliosporlar şarşəkilli, tünd-qəhvəyi, 8-15 x 7-10 mkm
ölçülü kiçik tikanlıdır.
Qovuqların əmələ gəlməsi təxminən iki həftə müddətində baş verir. Törəmələrdə-qovuqlarda yetişən sporlar cücərmə qabiliyyətinə malik olmaqla, bitkinin
bütün vegetasiya dövrü yoluxma verə bilir.
Xəstəlik praktiki olaraq qarğıdalı becərilən bütün rayonlarda rast gəlinir. Qovuqlu sürmənin ilkin
mənbələri keçmiş Sovet İttifaqının iki qarğıdalı becərən Qafqaz və Moldova əraziləridir.
Bu yerlərdən xəstəlik törədici toxum vasitəsilə Ukrayna, Belorus və Rusiya ərazilərinə daşınmışdır.
Azərbaycanda bu xəstəliyə həm kiçik fermer təsərrüfatlarında, həm də sənaye əhəmiyyətli
əkinlərdə rast gəlinir.
Qovuqlu sürmənin inkişaf dərəcəsi torpağın rütubətindən asılıdır. 60%-dən aşağı və ondan yuxarı torpaq rütubətində
bitkilərin yoluxması daim yüksək olur.
Teliosporların cücərməsi üçün minimal temperatur 0-50C, optimal 20-300C-dir. Törəmələrin əmələ gəlməsi prosesi 210C-dən aşağı temperaturda dayanır. Torpaqda sporlar
3 ilə qədər saxlana bilirlər.
Qarğıdalının gövdə və qıcaları yoluxan zaman məhsuldarlıq 25-30%-ə qədər azalır, məhsulun azalması
eyni zamanda yoluxma müddəti, bitkinin hansı orqanının yoluxması, qovuqların miqdarından asılıdır.
Yüksək aqrofon
Dərin şum
Bitki qalıqlarının təmizlənməsi
Növbəli əkin
Toxumların dərmanlanması
Təsnifatda yeri:
Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic fungi
şöbəsi, Hyphomycetes sinfi, Hyphomycetales
sırası, Moniliaceae fəsiləsi, Fusarium cinsi.
Sinonimləri:
F.moniliforme J.Sheld., Gibberella
moniliformis Wineland.
Bioloji qrupu:
Hemibiotrof
6.5 Qarğıdalı bitkisinin digər xəstəlikləri, onlar əleyhinə mübarizə
Qarğıdalı qıcalarının fuzariozu- Fusarium verticillioides (Sacc.)
Qarğıdalının süd yetişmə fazasının sonu, mum yetişmənin əvvəllərində qıcaların səthində solğun çəhrayı örtük əmələ
gəlir. Belə örtük sıx olduqda dənlər dağılırlar. Qıcada 15- 30 yarım dağılmış dənciklər ola bilir. Örtük göbələyin mitseli və
mikrokonidilərindən ibarətdir.
Mikrokonidilərin ölçüləri 4,3-19 x 1,5-4,5 mkm-dir. Mikrokonidilər nadir hallarda əmələ gəlir. Onlar düz və ya qısa olub, əyilmiş vəziyyətdədir, uzunluğu 30-58, eni 2,7-3,6 mkm, 3
və ya 5 arakəsməlidir. İnfeksiya mənbəyi sirayətlənmiş toxumlar və məhsul toplanışından sonra sahədəki qarğıdalı qalıqlarıdır.
Yazda mikrokonidilərin cücərməsi və bitkiləri yoluxması mü-şahidə edilir. Yığımdan sonrakı bitki qalıqlarında göbələyin kisə mərhələsi- Gibberella fujikuroi inkişaf edə bilir. Bu halda asko-
sporlar da infeksiya rolunu oynaya bilirlər. Həşəratlar tərəfindən zədələnən dənciklər xəstəliklə yoluxmaya çox həssasdırlar.
Qarğıdalı qıcalarının fuzariozu- Fusarium verticillioides
Qarğıdalı qıcalarının fuzariozu- Fusarium verticillioides
a - mikrokonidilər; b- makrokonidilər; c- xlamidosporlar
MDB
RUSİYA
GÜRCÜSTAN
UKRAYNA
BELORUS
XƏSTƏLİYİN YAYILMASI
Göbələyin inkişafı üçün optimal temperatur 300C, minimal 10-140C, maksimal 35-390C-dir. Qarğıdalının yetişməsi və məhsul
toplanışı dövrü yüksək rütubət sirayətlənmiş qıcaların miqdarını yüksəldir.
Qıcaların fuzariozu məhsulun aşağı düşməsinə və onun keyfiyyətinin pisləşməsinə səbəb olur.
Vegetasiya dövrü bitkinin normal böyüməsini və inkişafını təmin edən aqrotexniki tədbirlər kompleksi həyata
keçirilməlidir. Optimal səpin müddəti və toxumun basdırılma dərinliyi, balanslaşdırılmış gübrə dozaları, cərgə və bitki aralarının işlənməsi əhəmiyyətlidir. Xəstə qıcalar çıxdaş
edilməli, məhsul toplanışından sonra infeksiya mənbəyi hesab edilən bitki qalıqları sahədən təmizlənməli, dərin şumlama
aparılmalıdır.
Təsnifatda yeri:Fungi və ya Mycota aləmi, Anamorfic fungi şöbəsi, Hyphomycetes sinfi, Hyphomycetales sırası, Dematiaceae fəsiləsi, Helminthosporium cinsi. Sinonimləri:Bipolaris maydis (Y.Nisik. & C.Miyake) Shoemaker, Drechslera maydis (Y.Nisik. & C.Miyake) Subram. & B.L.Jain. Bioloji qrupu:Hemibiotrof
Qarğıdalı gövdələri, qıcaları və yarpaqlarının helmintosporiozu- Helminthosporium maydis Y.Nisik.
& C.Miyake
Qarğıdalı gövdələri, qıcaları və yarpaqlarının helmintosporiozu- Helminthosporium maydis
Təsnifatda yeri:
Fungi və ya Mycota aləmi, Ascomycota şöbəsi,
Euascomycetes sinfi, Helotiales sırası,
Sclerotiniaceae fəsiləsi, Sclerotinia cinsi.
Sinonimləri: Peziza sclerotiorum Lib.,
Sclerotinia libertiana Fuckel,
Whetzelinia sclerotiorum (Lib.)
Bioloji qrupu:
Hemibiotrof
Qarğıdalının ağ çürüməsi – Sclerotinia sclerotiorum (Lib.) de Bary.
Göbələyin spormərhələsi1-sklerosiyalar apotesilərlə; 2-kisələr
Qarğıdalının gövdəsinin aşağı hissəsində ləkələr əmələ gəlir. Belə
ləkələr patogenin mitselindən ibarət ağ örtüklə örtülür. Tədricən toxuma
çürüyür, yoluxma yerlərində göbələyin sklerosiyaları əmələ gəlir. Onlar tünd qəhvəyi rəngli, qeyri-düzgün formalı,
diametri 5 mm-ə qədərdir. Sklerosiyalar torpaqda və bitki qalıqlarında saxlanılır. Rütubətli şərait zamanı sklerosiyalarda
apotesilər baş verirlər, hansı ki, daxilində kisələr askosporlarla əmələ
gəlirlər. Askosporlar bitkilərin yoluxma mənbəyidir.
Xəstəlik Azərbaycanda olduğu kimi Qafqazın dağətəyi rayonlarında,
Kubanda və s. zonalarda rast gəlinir.
Xəstəliyin inkişafına
yağmurlu hava və yüksək rütubət
önəm verir.
Qarğıdalı gövdələrinin yoluxması nəticəsində
bitkilər zəif inkişaf edir, nəticədə
məhsuldarlıq 10%-ə qədər aşağı düşür.
Yüksək aqrofon yaradılmalı, balanslaşdırılmış gübrə normala-rından istifadə edilməlidir. Səpin torpağın temperaturu müsbət 9-
120C çatdıqda aparılmalı, növbəli əkin dövriyyəsinə əməl edilməlidir.
Cərgə və bitki aralarının daim işlənməsi, havalanmanın düzgün təşkil edilməsi, eləcə də başlıca
xəstəlik və zərərvericilərin daşıyıcıları olan alaq otlarına
qarşı müntəzəm mübarizə tədbirləri aparılmalıdır.
1. Arpa bitkisində unlu şeh xəstəliyini törədən göbələyi göstərin ?
a) Erysiphe graminis f. tritici
b) Uncinula necator
c) Microsphaera alphitoides
d) Blumeria graminis f. hordei
e) Sphaerotheca pannosa
Özünü yoxlama üçün mövzuya aid test sualları
2. Arpanın unlu şeh xəstəliyinin törədicisi hansı formada qışlayır ?
a) kleystotesilər yoluxan orqanlarda qışlayır
b) patogen mitsel və konidi formalarında payızlıq
arpada qışlayır
c) patogen konidi formasında torpağın səthində
qışlayır
d) törədici mitsel formasında arpanın kök sistemində
qışlayır
e) patogen kleystotesilərlə torpağın səthində qışlayır
3. Qara çürümə xəstəliyinin törədicisi üçün hansı temperatur əlverişlidir ?
a) 15 - 21ºC
b) 5 - 7ºC
c) 21 - 30ºC
d) 16 - 26ºC
e) 30ºC - dən yuxarı temperatur
4. Arpanın daş və ya bərk sürmə xəstəliyinin törədicisi qidalanma xüsusiyyətinə
görə hansı qrupa mənsubdur?
a) fakültətiv saprotrof
b) fakültətiv parazit
c) hemibiotrof
d) obliqat parazit
e) obliqat saprotrof
5. Arpanın sürmə xəstəliklərini törədən göbələklər hansı fəsiləyə mənsubdur?
a) Ustilaginaceae
b) Tilletiaceae
c) Peronosporaceae
d) Liliaceae
e) Chenopodiaceae
6. Pas xəstəlikləri ilə mübarizədə hansı preparatlar daha səmərəlidir?
a) tərkibində su olan preparatlar
b) xlorüzvi birləşməli preparatlar
c) tilt, topaz, bayleton, skor, kükürd birləşmələri
d) moniko bordo, sink fosfid
e) tərkibində ftalamidlər olan preparatlar
7. Arpanın septorioz, alternarioz kimi xəstəliklərini törədən göbələklər hansı
şöbəyə aiddirlər?
a) Anamorfic fungi
b) Basidiomycota
c) Hemibasidiomycota
d) Chytridiomycota
e) Oomycota
8. Qarğıdalının ağ çürümə xəstəliyinin törədicisi bitkinin hansı orqanlarına
yoluxur?
a) yalnız qıcaları
b) kök sistemini
c) yalnız yarpaqları
d) gövdənin aşağı hissələrini
e) yalnız süpürgələri
9. Qarğıdalının qovuqlu sürmə xəstəliyinin törədicisi həyatilik qabiliyyətini nə qədər
saxlaya bilər?
a) 4 ilə qədər
b ) 2 - 3 ay
c) 10 ildən artıq
d) 1-2 il müddətində
e) saxlaya bilmir
10. Qarğıdalı qovuqlu sürmə xəstəliyinin törədicisinə hansı inkişaf fazalarında
yüksək həssaslıq göstərir?
a) süpürgələmədən süd yetişmə fazasına qədər
b) ilkin cücərtilərin əmələ gəlmə dövrü
c) 1-2 həqiqi yarpaq fazasında
d) qıcaların tam yetişmə dövrü
e) yarpaq və digər vegetativ orqanların intensiv
inkişaf dövrü
Diqqətinizə görə təşəkkür edirəm !
top related