hệ mặt trời

H mt triBi:

Wiki Pedia

nh ngha

H Mt Tri (cng c gi l Thi Dng H) l mt h hnh tinh c Mt Tri trungtm v cc thin th nm trong phm vi lc hp dn ca Mt Tri, gm 8 hnh tinh chnhquay xung quanh, 6 trong s cc hnh tinh ny c v tinh ring ca chng, cng mtlng ln cc vt th khc gm cc hnh tinh ln (nh Dim Vng Tinh), tiu hnhtinh, sao chi, bi v plasma.

So snh kch thc ca cc hnh tinh h Mt Tri.

Cu trc

T trong ra ngoi, H Mt Tri gm

Mt Tri Cc hnh tinh l Thy Tinh, Kim Tinh, Tri t, Ha Tinh, Mc Tinh, Th

Tinh, Thin Vng Tinh, Hi Vng Tinh. Ba hnh tinh ln l Ceres, Dim Vng Tinh v Eris (c chnh thc xp loi

hnh tinh ln k t thng 8 nm 2006). Ngoi cng l Vng ai Kuiper v m Oort.

Cc hnh tinh cn c cc vt th bay quanh chng nh cc v tinh t nhin, cc vngai ca vi hnh tinh (nh vnh ai Sao Thin Vng, vnh ai Sao Th, ...), cc v tinhnhn to. Cc tiu hnh tinh cng c cc v tinh ca chng.

Xen k gia cc hnh tinh c cc thin thch v bi cng cc sao chi. Ngoi ra cn cnht quyn (heliosphere), cu trc ln nht trong H Mt Tri, c to thnh t nhhng ca t trng quay ca Mt Tri trn plasma, gi l gi Mt Tri, chon ykhng gian trong h Mt Tri. N hnh dng hnh cu vi gii hn ngoi cng chnh lgii hn ca H Mt Tri.

Kch thc qu o

Cu trc h Mt Tri

H mt tri

1/11

www.princexml.comPrince - Non-commercial LicenseThis document was created with Prince, a great way of getting web content onto paper.

Khong cch trong H Mt Tri thng c o bng cc n v thin vn. Mt n vthin vn, vit tt l AU, l khong cch gia Tri t v Mt Tri, hay 149.598.000kilmt.

a s cc vt th trn qu o quanh Mt Tri u nm trong mt phng qu o gnnhau, v gn mt phng hong o, v cng quay mt hng. Kch thc ca qu occ hnh tinh v c vnh ai tiu hnh tinh tun gn ng theo quy lut Titius-Bode, mtquy lut gn ng v c th ch l trng hp ngu nhin.

Cc vt th trong H Mt Tri c chia thnh ba vng. Cc hnh tinh Sao Thy, SaoKim, Tri t, vnh ai cc tiu hnh tinh chnh v Sao Ha nhm thnh cc hnh tinhvng trong, gi l vng I. Cc hnh tinh cn li cng cc v tinh ca chng to cc hnhtinh vng ngoi, vng II. Vng III gm vng ca cc vt th bn kia ca Hi VngTinh (Trans-Neptunian) nh vnh ai Kuiper, m Oort v vng rng ln gia.

Phn b khi lng

Mt Tri, mt sao thuc dy chnh G2, chim 99,86% khi lng hin c bit n cac h. Hai vt th c ng knh ln nht ca h, Sao Mc v Sao Th, chim 91% phncn li (khong 0.1274% khi lng c h). m Oort c th chim mt phn ng k,nhng hin nay s hin din ca n cn cha c xc nh.

Gi Mt Tri

Mt Tri pht ra mt ngun tia lin tc gm cc ht c khi lng, dng plasma cbit n nh gi Mt Tri. N to thnh mt vng c p sut thp thm nhp vo khnggian gia cc hnh tinh mi hng, vn ti khong cch t nht l mi t dm tnht Mt Tri. Cc lng nh gm bi cng c mt trong khng gian gia cc hnh tinhv gy ra hin tng nh sng hong o. Mt s bi c l n t bn ngoi H MtTri. S nh hng ca t trng quay ca Mt Tri i vi khng gian gia cc hnhtinh to nn kt cu ln nht trong H Mt Tri, gi l nht quyn.

Gi Mt Tri to ra nhiu nh hng n kh quyn Tri t, to ra bo t, cc quang

Cc hnh tinh vng trong

Bn hnh tinh kiu Tri t (terrestrial planet) vng trong c c trng s rn cca chng, c to thnh t . Chng c to thnh trong nhng vng nng hn gnMt Tri, ni cc vt liu d bay hi hn bay mt ch cn li nhng th c nhit nng chy cao, nh silicate, to thnh v rn ca cc hnh tinh v lp ph bn lng bnngoi, v nh st, to thnh li ca cc hnh tinh ny. Tt c u c cc h to ra biva chm v nhiu c trng kin to b mt, nh cc thung lng nt rn v cc ni la.

H mt tri

2/11

Chng t quay quanh trc chm chp v c rt t hoc khng c v tinh no c. Tngcng c nhm ch c 3 v tinh.

Vi tnh cht l ha gn nh Tri t, nhm hnh tinh bn trong u c b mt l (nn lu gi c nhiu du vt nhng v va chm vi cc thin thch), nhng ch trnTri t mi c mt cc hp cht hu c.

Sao Thu, cch Mt Tri 0,39 AU, l hnh tinh nm gn Mt Tri nht v cng l hnhtinh nh nht, khng in hnh nht trong nhm. N khng c kh quyn v hin nayvn cha quan st c cc hot ng a cht. Ci li st to ca n gi rng n tngc v to ln bn ngoi v ci v b ly i trong giai on hnh thnh u tin bitrng lc ca Mt Tri.

Sao Kim, cch Mt Tri 0,72 AU, l hnh tinh kiu Tri t thc s. Ging nh Trit, Sao Kim c lp v silicate dy bao bc bn ngoi li st, cng nh mt kh quynng k v bng chng v hot ng a cht bn trong tng xy ra trc kia, nh ccni la. N kh hn Tri t, v kh quyn ca n m c hn Tri t 90 ln, tuynhin, cha ch yu thn kh v axt sunfuric.

Tri t, cng v tinh t nhin Mt Trng, cch Mt Tri 1 AU, l hnh tinh ln nhttrong nhm bn trong. Tri t cng l ni duy nht cho thy nhng minh chng rrng v hot ng a cht ang din ra. N l hnh tinh duy nht c thy quyn, kchthch s hnh thnh cc kin to a cht nhiu tng. Kh quyn ca n khc bit cn bnso vi cc hnh tinh trong nhm, n bin i vi s hin din ca s sng v cha21% xi. V tinh ca Tri t, Mt Trng, thnh thong c coi l mt hnh tinh kiuTri t trong cng qu o, bi v qu o ca n quay quanh Mt Tri khng bao gikhp li trn mt vng khi quan st t bn trn. Mt Trng c nhiu c tnh chung canhng hnh tinh kiu Tri t khc, mc d n khng c li st bn trong.

Sao Ho, cch Mt Tri 1,5 AU, nh hn Tri t v Sao Kim, c kh quyn long gmthn kh. B mt ca n, l ch cc ni la ln v cc rnh thung lng nh cc thunglng Marineris, cho thy rng n tng c cc hot ng a cht v chng c hin naycho thy rng c th n cn tip tc n rt gn y (Tri t). Sao Ho c hai mt trngnh c cho l cc tiu hnh tinh b n tm c.

Vnh ai tiu hnh tinh

Tiu hnh tinh cng l thin th chuyn ng quanh Mt Tri nhng do c kch thckh b (vi chc n vi trm km) nn lc hp dn to ra khng lm chng cdng hnh cu. Trong h Mt Tri c khong 100.000 tiu hnh tinh, trong khong10% c t tn. i a s tp trung vo khong gia sao Ha v sao Mc.

H mt tri

3/11

Cc hnh tinh vng ngoi

Cc hnh tinh vng ngoi cn c gi l nhng "ng khng l kh" (gas giant), dochng rt to ln v chim n 99% khi lng bay quanh Mt Tri. Kch thc khngl ca chng v khong cch ca chng n Mt Tri c ngha l chng c th gi lia phn hydro v heli b y ra t vng trong do qu nh.

Sao Mc, cch Mt Tri 5,2 AU, l hnh tinh ln nht trong H Mt Tri. N c khilng gp 318 ln Tri t, ln gp 2,5 ln khi lng ca tt c cc hnh tinh khcgp li. Thnh phn ca n gm phn ln gm hydro v heli, khng khc nhiu so viMt Tri. Ba trong s 63 v tinh ca n, Ganymede, Io v Europa, c cc yu t chungvi cc hnh tinh, nh c ni la v ngun nhit bn trong. Sao Mc c mt vnh ai m.

Sao Th, cch Mt Tri 9,5 AU, ni ting v h thng vnh ai rng ca mnh, c nhiutnh cht chung ging vi Sao Mc, nh thnh phn kh quyn, mc d khi lng can nh hn nhiu, ch gp 95 ln khi lng Tri t. Hai trong s 49 v tinh ca n,Titan v Enceladus, c cc du hiu hot ng a cht, mc d chng c to thnhchnh t bng. Titan l v tinh duy nht trong H Mt Tri c s hin din ca mt khquyn ng k.

Sao Thin Vng, cch Mt Tri 16,9 AU, v Sao Hi Vng, cch Mt Tri 30 AU,trong khi vn c nhiu c tnh chung vi cc "ng khng l kh" khc nhng chngging nhau hn so vi Sao Mc v Sao Th. C hai u nh, ch gp 14 v 17 ln Trit. Kh quyn ca chng cha mt phn trm nh hn hydro v heli, v mt phn lnhn "bng", nh nc, amonic v mtan. V l do ny mt s nh thin vn cho rngchng thuc c tnh ring ca chng, "cc hnh tinh kiu Sao Thin Vng", hay "ccng khng l bng". C hai hnh tinh u c h vnh ai ti v mng. V tinh ln nhtca Sao Hi Vng l Triton, c hot ng a cht.

Vng ngoi cn c cc vt th kiu sao chi c qu o k l nm trong vng gia SaoThin Vng v Sao Hi Vng, gi l centaur. Centaur u tin c khm ph l2060 Chiron, c cho l sao chi v n cho thy mt ci ui ang pht trin, hayu sao chi, ging nh cc sao chi thng th hin khi n n gn Mt Tri.

Ngoi Hi Vng

Vng bn ngoi Sao Hi Vng cha cc thin th ngoi Hi Vng Tinh, phn ln cncha c khm ph.

Vnh ai Kuiper

S biu din tng tng ca vnh ai Kuiper v xa hn l m my Oort.

H mt tri

4/11

Vng ny, thc t bt u bn trong qu o Sao Hi Vng, l mt vnh ai gmnhng mnh v, ging vi vnh ai cc tiu hnh tinh nhng c to thnh ch yu tbng v rng ln hn. N nm khong gia 30 AU v 50 AU tnh t Mt Tri. Vngny c cho l ni khi ngun ca nhng sao chi ngn hn, nh sao chi Halley. Mcd ngi ta c tnh c khong 70.000 vt th vnh ai Kuiper c ng knh ln hn100km, tng khi lng ca vnh ai Kuiper rt nh, c l tng ng hay hi ln hnkhi lng Tri t.

Nhiu vt th vnh ai Kuiper c qu o bn ngoi mt phng hong o. Sao DimVng c coi l mt phn ca vnh ai Kuiper. Ging nh nhng vt th khc trongvnh ai, n c qu o lch tm nghing 17 so vi mt phng hong o v khong cch t 29,7 AU im cn nht n 49,5 AU im vin nht. Cc vt ththuc vnh ai Kuiper c qu o ging vi Sao Dim Vng c gi l thin th kiuDim Vng Tinh. Mt s vt th c qu o tng t nhau cng c gp thnh nhm.Nhng vt th cn li ca vnh ai Kuiper vi cc qu o "truyn thng" hn, cxp vo loi thin th ngoi Sao Hi Vng (Cubewanos).

Vnh ai Kuiper c mt khong trng rt r rng. khong cch 49 AU, s lng ccvt th c quan st thy gim st, to thnh "Vch Kuiper" v hin vn cha bitnguyn nhn ca n. Mt s ngi cho rng mt th g phi tn ti pha ngoi vnhai v ln ti mc qut sch mi mnh v cn li, c l ln nh Tri t hay SaoHo. Tuy nhin, quan im ny vn cn gy tranh ci.

Sao Dim Vng v Charon

Sao Dim Vng l mt hnh tinh ln nm trong vnh ai Kuiper. Hin vn cn angtranh ci liu Charon c cn l mt v tinh ca Sao Dim Vng hay c xp loithnh mt hnh tinh ln v y l mt h kp.

a phn tn

Tri rng hn ra pha bn ngoi ca Vnh ai Kuiper l a phn tn. Cc vt th ca aphn tn c cho rng c cng ngun gc vi Vnh ai Kuiper nhng b bn vo ccqu o tht thng hn ngoi ra.

Mt vt th c bit ca a phn tn l 2003 UB313, c tm ra vo nm 2003 nhngc khng nh hai nm sau bi Mike Brown (Caltech), David Rabinowitz (i hcYale) v Chad Trujillo (Gemini Observatory), khi ng li cuc tranh ci c v cig to nn mt hnh tinh bi v n ln hn Sao Dim Vng ti 30%, vi ng knhc tnh khong 1864 dm. Hin nay n khng c tn, nhng c trao cho ci tn tml 2003 UB313; n cng c gi l "Xena" bi nhng ngi tm ra n, ly tn mtnhn vt truyn hnh. N c nhiu im tng ng vi Sao Dim Vng: qu o can rt lch tm, vi im cn nht l 38,2 AU (gn bng khong cch ca Sao Dim

H mt tri

5/11

Vng ti Mt Tri) v im vin nht 97,6 AU, v n rt nghing so vi mt phnghong o, ti 44 , hn nhiu so vi bt k vt th no c bit n trong H MtTri, tr mt vt th mi c khm ph gn y l 2004 XR190. Ging nh Sao DimVng, n c tin rng c cu thnh phn ln t v bng, v c mt mt trng.

Eris

Eris l hnh tinh ln ln nht trong Thi Dng h v l thin th th chn quay quanhMt Tri (tnh theo khong cch).

Kh nng v mt vng mi

Sedna, vt th kiu sao Dim Vng mi c tm thy vi mt qu o khng l, hnhelip vi thi gian quay quanh Mt Tri l 10.500 nm cng im cn nht v vin nhtvo c 76 AU v 928 AU. im cn nht n l mt thnh vin ca vnh ai Kuiperv c th l thnh vin u tin ca mt vng mi. 2000 CR105 cng c cho l mtthnh vin ca vng ny.

Cc sao chi

Cc sao chi phn ln c to thnh t bng d bay hi v c qu o rt lch tm,thng im cn nht bn trong qu o ca cc hnh tinh vng trong v im vinnht xa bn ngoi Sao Dim Vng. Cc sao chi chu k ngn c im vin nht gnhn, tuy nhin, mt sao chi gi thng b bay hi ht nhng g c th bay c khi iqua gn Mt Tri thng c nhiu c tnh ca tiu hnh tinh. Cc sao chi chu k dic chu k ko di hng nghn nm. Mt s sao chi c qu o hnh hyperbol c th cngun gc bn ngoi H Mt Tri.

Cc vng xa hn

im kt thc ca H Mt Tri v l im khi u ca khng gian gia cc sao vncha c nh ngha chnh xc. Bin gii ny c cho l ni p sut y ra ca giMt Tri cn bng vi lc hp dn t bn trong H Mt Tri.

Nht quyn tri rng ra pha ngoi to thnh mt hnh cu v i c bn knh khong 95AU, hay gp ba ln bn knh qu o ca Sao Dim Vng. Ra ngoi ca hnh cu lim m gi Mt Tri va chm vi cc loi gi i nghch khc ca khng giangia cc sao. gi i chm li, c li v tr nn ri lon hn, to thnh mt ktcu hnh bu dc v i c gi l nht bao (heliosheath) c hnh dng v tnh cht rtging ui mt sao chi; tri di ra bn ngoi thm 40 AU na v pha gi sao, nhng cui v hng ngc li di hn rt nhiu ln. Bin gii bn ngoi ca v, l nht mn(heliopause), l im m ti gi Mt Tri cui cng cng kt thc, v tin vo khnggian lin hnh tinh. Pha bn kia ca heliopause, khong 230 AU, c hnh cung, l mt

H mt tri

6/11

"ng r nc" do Mt Tri li khi n di chuyn trong Ngn H. Tu Voyager 1theo d kin s xuyn qua khu vc ny vo khong nm 2014-2015.

Nhng c im ny cng khng c cho l bn ngoi H Mt Tri, v lc hp dnca Mt Tri vn thng tr thm ch cho ti My Oort. m my Oort l mt khi toln nhng vt th ng bng, hin vn ch c tnh gi thuyt, c cho l ngun gcca nhng sao chi thi gian di v bao quanh H Mt Tri ging nh l mt ci v khong cch 50.000 n 100.000 AU pha ngoi Mt Tri, hay thm ch l na ngn h sao khc. V th, a phn ca H Mt Tri vn cn cha c nghin cu.

Trong di Ngn H

H Mt Tri l mt phn ca thin h c tn gi l Ngn H (Sng sao) hay Milky Way(dng sa) (trong vn chng cn gi l sng Ngn), y l mt thin h xon c ving knh khong 100.000 nm nh sng cha khong 200 t ngi sao, trong MtTri ca chng ta l mt ngi sao thng thng in hnh.

H Mt Tri nm trong Bng a phng cnh tay ca chm sao Lp H thuc NgnH. Khong cch t H Mt Tri ti tm ca Ngn H khong t 25.000 n 28.000nm nh sng. Vn tc ca h Mt Tri trn qu o l khong 220 km trn s, v nhon thnh mt chu k quay khong 226 triu nm. Ti v tr ca H Mt Tri trong diNgn H th vn tc v tr cp bn l khong 1.000 km/s (tnh theo ngi quan st Tri t).

Cc sao trong khong cch 15 nm nh sng

Xung quanh h Mt Tri, trong vng bn knh cch chng ta (Tri t) 5 parsec (khongdi 17 nm nh sng) hin cc nh khoa hc ang thng k c 49 h sao, trong c 65 sao sng v 4 sao ln nu

Proxima Centari

Ngi sao gn h Mt Tri nht trong di Ngn H l sao ln Proxima Centauri trongchm sao Bn Nhn M, cch chng ta khong 4.2430.002 nm nh sng. Cnh lsao i Alpha Centauri 4.3650.007 nm nh sng. Sau l sao Barnard vi khongcch 5.98 0.003 nm nh sng.

H Mt Tri c qu o rt khng bnh thng trong di Ngn H. N va rt gn viqu o trn va gn vi khong cch chnh xc m t vn tc qu o ph hp vivn tc ca cc bc sng nn to ra cc nhnh xon c. H Mt Tri thuc v nhnhtrong cc nhnh xon c c th to thnh s sng ging nh trn Tri t. Bc x t ccsiu tn tinh trong cc nhnh xon c trn l thuyt c th tiu dit hay ngn cn mi ssng trn b mt cc hnh tinh. Khc vi cc phn cn li ca cc nhnh xon c, Tri

H mt tri

7/11

t c th l mt s khc thng do n c kh nng to thnh cc hnh thi khc nhauca s sng trn b mt ca n.

Ngun gc v s tin ho

Lch s H Mt Tri bt u t cch y khong 5 t nm, vi s hnh thnh t mt mmy th kh gi l m bi Mt Tri, theo gi thuyt c a ra ln u tin nm 1755bi Immanuel Kant v c trnh by mt cch c lp bi Pierre-Simon Laplace.

tnh ra tui H Mt Tri, c th o lng cn li ca cc ng v phng x khngbn vng khng c ngun sinh ra lin tc sau khi H Mt Tri hnh thnh. Bng cchquan st xem cc ng v ny suy gim n mc no, ng thi bit c chu kbn r ca chng, c th tnh ra tui ca chng. Nhng hn c nht trn Tri t ctnh 3,9 t nm tui, tuy nhin rt kh tm c nhng hn v Tri t honton thay i b mt ca n. Cc thin thch, vn c hnh thnh trong giai on banu ca m bi mt tri, c tm thy c tui gi nht l 4.6 t nm, suy ra H MtTri c hnh thnh t cch y t nht 4.6 t nm.

m bi Mt Tri ban u c hnh dng gn ging hnh cu, ng knh 100 AU v ckhi lng bng 2 n 3 ln khi lng Mt Tri. Theo thi gian, mt s nhiu lon,c th mt sao siu mi bn cnh, gy sng hp dn xung kch vo khng gian ca mbi, lm nn m bi ny, y vt cht ca n su vo bn trong, ti lc lc hp dnvt qua p sut kh bn trong v n bt u sp .

Khi m bi sp , n gim kch thc, iu ny lm n xoay trn nhanh hn gim men ng lng bo ton. Cc nh lut c hc cho thy kt qu ca cc lc hpdn, p sut kh, v lc ly tm trong chuyn ng quay khin cho m bi bt u trnn dt thnh hnh mt ci a quay trn vi mt ch phnh ln gia, gi l a biMt Tri. Mt phng trung bnh ca a bi ny rt gn vi mt phng hong o sauny.

Khi a bi Mt Tri tr nn c hn, mt hnh thc u tin ca sao trung tm (tc MtTri sau ny) c to thnh gia, gi l tin Mt Tri. H ny c s ma st ca ccvin va chm vo nhau lm nng ln. Nhng nguyn t nh hn nh hydro v helithot khi phn tm v trn ra pha ra ngoi ca a, li cc nguyn t nng tp trungbn trong, hnh thnh bi v trung tm. Cc nguyn t nng hn kt thnh khi vinhau to thnh cc tiu hnh tinh v cc tin hnh tinh. vng ngoi ca tinh vnny, bng v cc kh d bay hi cn tn ti, v nh mt kt qu, cc hnh tinh bn trongl v cc hnh tinh bn ngoi c khi lng gi li lng ln cc kh nh, nhhydro v heli.

H mt tri

8/11

Sau 100 triu nm, p sut v s c c hydr trung tm ca a bi sp tr ln ln tin Mt Tri duy tr cc phn ng nhit hch. Kt qu ca vic ny, hydro bbin thnh heli trong cc phn ng , v mt lng ln nhit c to ra.

Trong thi gian , tin Mt Tri bin thnh Mt Tri v cc tin hnh tinh v tin tiuhnh tinh bin thnh cc hnh tinh thng qua s tp trung dn dn khi lng. Tt ccc hnh tinh c hnh thnh trong mt thi gian ngn, khong vi triu nm. Chngu c qu o nm gn mt phng trung bnh ca a bi ban u; ngha l mt phnghong o (mt phng qu o ca Tri t) cng nm gn mt phng trung bnh nyv gn vi cc mt phng qu o ca cc hnh tinh khc.

Khm ph v thm him

Lch s

Cc hnh tinh bn trong Sao Th tng c cc nh thin vn ngy xa bit n, hquan st s di chuyn ca nhng vt th so vi nhng vng c v ng im gm ccngi sao. Sao Kim v Sao Thu vn c quan st l hai vt th ring bit d c khkhn trong vic kt ni "Sao hm" v "Sao mai". H cng bit rng hai vt th khngphi mt im, Mt Tri v Mt Trng, di chuyn trn cng mt ci nn ng im. Tuynhin, s hiu bit v trng thi ca nhng vt th hon ton thiu chnh xc.

Trng thi v cu trc ca H Mt Tri vn cn b hiu bit cha chnh xc v t nht lhai l do. Tri t b coi l ng im, v s di chuyn ca cc vt th trn tri v thcng ch l bn ngoi. Mt Tri b coi l quay quanh Tri t, ging nh cc hnhtinh hay thin th khc. Quan nim ny v v tr, vi Tri t trung tm, c goi lh a tm. Nhiu vt th trong h mt tri v cc hin tng khng c nhn thc y nu khng c tr gip ca k thut.

Trong vi trm nm qua, cc tin b v nhn thc v k thut gip con ngi hiuthm nhiu v h mt tri. S nhn thc u tin v c tnh nn tng l cuc cch mngca Nicolaus Copernicus cho rng cc hnh tinh quay quanh Mt Tri - h nht tm -vi Mt Tri trung tm. iu gy sc nht v gy ra nhiu tranh ci nht khngphi l vic Mt Tri trung tm m l Tri t thuc ngoi bin, v c qu o. Cchnh tinh vn ch b coi n gin l cc im trn bu tri, nhng nu chnh Tri t lmt hnh tinh, c l nhng hnh tinh khc, ging nh Tri t, ch l nhng hnh cu toln v cng chc.

V mt trit hc, c mt s s chng i thuyt nht tm. Tnh trng t nhin ca ccvt khong, nng ging nh Tri t c tin rng s nm im. Cc hnh tinh c chorng c cu to t vt liu ring bit, ph du (sm n ti tn) v nh. Mi ngi tngtin rng s chuyn ng ca Tri t quanh Mt Tri lm cho khng kh bin mt khib mt. Nu Tri t ang chuyn ng, cc nh thin vn hc c th quan st th sai

H mt tri

9/11

ca cc ngi sao, nh vic cc ngi sao xut hin v thay i v tr so vi cc vt th xa hn v l do Tri t thay i v tr.

S pht minh ra knh vin vng cho php mt s tin b cn bn v k thut trong vickhm ph H Mt Tri, vi knh vin vng c ci tin ca Galileo Galilei chophp nhiu li ch trong vic khm ph cc v tinh ca cc hnh tinh khc, c bit lbn v tinh ln ca Sao Mc. iu ny cho thy tt c cc vt th trong v tr khngquay quanh Tri t. Tuy nhin, c th pht minh ln nht ca Galileo l vic hnh tinhSao Kim c cc pha ging nh Mt Trng, chng minh rng n phi quay quanh MtTri.

Sau , vo nm 1678, Isaac Newton dng nh lut vn vt hp dn ca mnh gii thchlc va gi Tri t quay quanh Mt Tri va gi khng kh khng b cun i mt.

Cui cng, nm 1838, nh thin vn Friedrich Wilhelm Bessel thnh cng trong vico c th sai ca ngi sao 61Cygni, chng minh mt cch thuyt phc rng Tri tang chuyn ng.

Ngy nay

Vi s khi u thi i v tr, mt thi i v i trong thm him c thc hinbi cc chuyn thm d v tr khng ngi li c t chc v thc hin bi nhiu cquan v tr. Tu thm d v tr u tin h cnh xung mt vt th trong H Mt Tril tu thm him Luna 2 ca Lin X, n h cnh xung Mt Trng nm 1959. T ,ngy cng c nhiu hnh tinh khc xa hn c khm ph, vi vic tu v tr pxung Sao Kim nm 1965, Sao Ho nm 1976, tiu hnh tinh 433 Eros nm 2001, v vtinh Titan ca Sao Th nm 2005. Cc tu v tr cng tin gn ti cc hnh tinh khcnh Mariner 10 i qua Sao Thu nm 1973.

Tu v tr u tin khm ph cc hnh tinh vng ngoi l Pioneer, bay qua Sao Mcnm 1973. Pioneer 11 l tu u tin n Sao Th nm 1979. Cc tu v tr Voyager lm mt cuc hnh trnh v i n cc hnh tinh vng ngoi sau khi chng c phngln nm 1977, vi hai tu bay qua Sao Mc nm 1979 v Sao Th nm 1980-1981.Voyager 2 sau tin st n Sao Thin Vng nm 1986 v Sao Hi Vng nm 1989.Cc tu Voyager hin ang bn ngoi qu o ca Sao Dim Vng, v n thng 6nm 2006, tu Voyager 1 vt qua ranh gii ca H Mt Tri.

Sao Dim Vng vn cha c thm ving bi mt tu v tr no ca con ngi dvic NASA phng tu New Horizons vo thng 1 nm 2006 c th lm thay i iuny. Tu d tnh s bay qua Sao Dim Vng vo thng 7 nm 2015 v sau s nghincu thm cng nhiu cng tt v cc vt th trong vnh ai Kuiper.

H mt tri

10/11

Thng qua nhng v khm ph khng ngi li , con ngi c th c nhng nhchp gn hn v a s cc hnh tinh v trong trng hp c th h cnh, tin hnh ccxt nghim v t v kh quyn ca chng. Cc cuc thm him c ngi li, d sao,cng ch a con ngi ti c Mt Trng, trong chng trnh Apollo. Ln cui conngi p tu ln Mt Trng l vo nm 1972, nhng nhng s khm ph gn y vbng trong nhng ming ni la su cc vng cc ca Mt Trng gi nn tngsuy on rng tu v tr c ngi li c th quay li Mt Trng trong thp k ti hocsau . Chng trnh phng tu v tr c ngi li n Sao Ho c d on tnhiu th h nhng ngi yu thch thin vn. Chu u (ESA) hin ang t k hochphng tu c ngi li khm ph Mt Trng v Sao Ho nh mt phn ca Chng trnhthm him Aurora c xc nhn vo nm 2001. Hoa K cng c mt chng trnhtng t gi l Tm nhn Thm him V tr nm 2004.

Gi thuyt sao i

C gi thuyt cho rng Mt Tri c th l mt phn trong mt h sao i, vi mt ngbn ng hnh c gi l Nemesis. Nemesis c cho l c th gii thch mt s trngthi u n v thi gian ca s tuyt chng ca cuc sng trn Tri t. Cc l thuytcho rng Nemesis to ra cc xo trn nh k trong m my Oort gm cc sao chi bayquanh H Mt Tri, gy ra cc "cn ma sao chi". Mt s chng va chm vi Tri t,gy ra s hu dit s sng. L thuyt ny khng cn c nhiu nh khoa hc cho lnghim tc, phn ln bi v cc quan st hng ngoi khng th tm thy bt k mt vtth no nh vy, vn phi d nhn thy vi cc bc sng .

H mt tri

11/11

H mt trinh nghaCu trcKch thc qu oPhn b khi lng

Gi Mt TriCc hnh tinh vng trongVnh ai tiu hnh tinhCc hnh tinh vng ngoiNgoi Hi VngVnh ai KuiperSao Dim Vng v Charon

a phn tnEris

Kh nng v mt vng mi

Cc sao chiCc vng xa hnTrong di Ngn HNgun gc v s tin hoKhm ph v thm himLch sNgy nay

Gi thuyt sao i