hönnun rannsókna
Post on 16-Feb-2016
68 Views
Preview:
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Hönnun rannsókna
Laufey Tryggvadóttir, klínískur prófessorframkvæmdastjóri Krabbameinsskrár
Lækn
adag
ar20
14Faralds- og líftölfræði fyrir klíníska lækna – vinnubuðir
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin2
UK National Health ServiceEvidence-based medicine
Level A: .. Randomised Controlled Clinical Trial, Cohort study…Level B: Consistent Retrospective Cohort, …Case-control study…Level C: …..
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin3
Rannsóknir á orsökum sjukdóma eða áhrifum meðferðar
- Dýratilraunir - Aðrar líffræðilegar rannsóknir
frumulíffræðisameindaerfðafræði...
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Faraldsfræði - Epidemiology
Skilgreining
Með faraldsfræði er átt við rannsóknir á dreifingu og áhrifaþáttum ástands eða fyrirbæra er varða heilbrigði í tilteknum þýðum
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin5
Faraldsfræðilegar rannsóknir
Lýsandi rannsóknir (Descriptive studies) - ekki hægt að nota til að prófa tilgátur –
Greinandi rannsóknir (Analytical studies) - tilgátur prófaðar -
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin6
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Upplýsingar á einstaklingsgrundvelli (individual level information)Notaðar í greinandi rannsóknum - gefa tilefni til ályktana um orsakasamband og möguleika á að leiðrétta fyrir blöndunarþáttum (confounders)
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Greinandi rannsóknir
Prófaðar tilgátur varðandi orsakatengsl
Útsetning (Exposure) Útkoma (Outcome)
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin9
Hvernig er best að hanna rannsókn?
Eru tengsl milli streitu og brjóstakrabbameins?
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin10
Faraldsfræðilegar rannsóknir
Lýsandi rannsóknir (Descriptive studies) - ekki hægt að nota til að prófa tilgátur –
Greinandi rannsóknir (Analytical studies) - tilgátur prófaðar –
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin11
Greinandi rannsóknir
I. Áhorfsrannsóknir (observational / non-experimental)• Ferilrannsóknir (cohort studies)
- Tilfella-viðmiðarannsóknir innan ferilhóps
- Tilfella-ferilrannsóknir• Tilfella-viðmiðarannsóknir (case-control studies)
II. Íhlutandi rannsóknir - tilraunir (intervention /experimental)
• Meðferðartilraunir (clinical trials)• Tilraunir með heilbrigt fólk (field trials)
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Cohort Studies - ferilrannsóknirmarching towards the outcome
Grimes DA, Schultz KF. Lancet 2002;359:341-45
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
COHORTLast, JM. A Dictionary of Epidemiology, 3rd ed. New York: Oxford University Press, 1995:
Almennt: Hópur af einstaklingum sem eiga eitthvað sameiginlegt og fylgt er eftir í tiltekinn tíma
Latína: cohors, hermenn, tíundi hluti herdeildar Rómverska hersins
Hortus = garður
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
FerilrannsóknirSambærilegar íhlutandi rannsóknum að því leyti að upplýsinga um utsetningu er aflað fyrir sjukdómsgreiningu–> framsýnt (prospective) samband milli skráningar upplýsinga um utsetningu (exposure) og utkomu
Nýgengi borið saman milli tveggja hópa: ferilhóps (cohort) með utsetningu – og ferilhóps án utsetningar–> hægt að reikna hlutfallslega áhættu beint
Einstaklingar koma inn í hópinn á ólíkum tímapunktum –> Reikna persónuár
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Ferilrannsóknir flokkast undir
follow-up studies / rannsóknir með eftirfylgd
longitudinal studies / langsniðsrannsóknir
Hópur með utsetningu -> -> sjukdómur
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Sígild ferilrannsókn (framsýn)British PhysiciansDoll R and Hill AB. Mortality in relation to smoking:Ten year’s observations of British doctors. BMJ 1964;1:1399-1410.
Started 1951, 59.000 British doctors (without cancer). Questions on smoking and exposure to environmental smoke, 39.000 responses -> first follow-up after 10 years
Daily Mortality per 1000 Relative Risksmoking (lung cancer) (RR)
None 0.07 1-14 cig 0.5715-24 cig 1.39 25+ cig 2.27
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Sígild ferilrannsókn (framsýn)British PhysiciansDoll R and Hill AB. Mortality in relation to smoking:Ten year’s observations of British doctors. BMJ 1964;1:1399-1410.
Started 1951, 59.000 British doctors (without cancer). Questions on smoking and exposure to environmental smoke, 39.000 responses -> first follow-up after 10 years
Daily Mortality per 1000 Relative Risksmoking (lung cancer) (RR)
None 0.07 1.0 1-14 cig 0.5715-24 cig 1.39 25+ cig 2.27
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Sígild ferilrannsókn (framsýn)British PhysiciansDoll R and Hill AB. Mortality in relation to smoking:Ten year’s observations of British doctors. BMJ 1964;1:1399-1410.
Started 1951, 59.000 British doctors (without cancer). Questions on smoking and exposure to environmental smoke, 39.000 responses -> first follow-up after 10 years
Daily Mortality per 1000 Relative Risksmoking (lung cancer) (RR)
None 0.07 1.0 1-14 cig 0.57 8.115-24 cig 1.39 25+ cig 2.27
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Sígild ferilrannsókn (framsýn)British PhysiciansDoll R and Hill AB. Mortality in relation to smoking:Ten year’s observations of British doctors. BMJ 1964;1:1399-1410.
Started 1951, 59.000 British doctors (without cancer). Questions on smoking and exposure to environmental smoke, 39.000 responses -> first follow-up after 10 years
Daily Mortality per 1000 Relative Risksmoking (lung cancer) (RR)
None 0.07 1.0 1-14 cig 0.57 8.115-24 cig 1.39 19.8 25+ cig 2.27
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Sígild ferilrannsókn (framsýn)British PhysiciansDoll R and Hill AB. Mortality in relation to smoking:Ten year’s observations of British doctors. BMJ 1964;1:1399-1410.
Started 1951, 59.000 British doctors (without cancer). Questions on smoking and exposure to environmental smoke, 39.000 responses -> first follow-up after 10 years
Daily Mortality per 1000 Relative Risksmoking (lung cancer) (RR)
None 0.07 1.0 1-14 cig 0.57 8.115-24 cig 1.39 19.8 25+ cig 2.27 32.4
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Útsetning – hvenær skráð
Langtíma (framsýnar) ferilrannsóknirSagnfræðilegar (“aftursýnar”) ferilrannsóknir
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
“Aftursýn” eða sagnfræðileg ferilrannsóknNOCCA Cohort StudyPukkala E et al. Occupation and cancer – follow-up of 15 million people in five Nordic countries. Acta Oncologica 2009;48:646-790.
- 15 million individuals 30-64 years at census (1960, 1970, 1980(1), 1990)- Record linkage between census data and Cancer Registries
- Follow-up for cancer until death, emigration or end of study (e.g. 2005)
-> 2.8 million cancers
-> Example of results: SIR
All cancer in Waiters (male) 1.48 (1.43-1.54)
All cancer in Farmers (male) 0.83 (0.82-0.83)
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Nokkrar mikilvægar ferilrannsóknirFramingham Hearth Study5200 residents of Framingham, started 1950, USA
Hóprannsókn Hjartaverndar20.000 karlar og konur fædd 1907-1935
Nurses Health Study122.000 female nurses, started 1976, USA
European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition EPIC >500.000 subjects, started 1992/1998, 10 countries
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin24
PLoS One. 2012;7(6) Dietary fibre intake and risks of cancers of the colon and rectum in the European prospective investigation into cancer and nutrition (EPIC).
Total, cereal, fruit, and vegetable fibre intakes were estimated from dietary questionnaires at baseline
After 11 years of follow-up -> 4,517 colorectal cancers
Multivariable HR per 10 g/day increase in total fibre 0.87, 95% CI: (0.79-0.96).
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Útkoma (outcome)
Í ferilrannsóknum geta verið margar utkomur
Upplýsingar um þær koma t.d. frá stöðugri skráningu, t.d. krabbameinsskrár, dánarvottorð, nýgengisskráning Hjartaverndar, Vistunarskrár sjukrahusa
Að öðrum kosti þarf að nota spurningakannanir
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Ferilrannsóknir KOSTIR / STYRKURa) Útsetningin er athuguð áður en sjukdómurinn greinist
og því ólíklegt að sjukdómurinn liti upplýsingu um hana - bjögun við öflun upplýsinga um utsetningu er því EKKI vandamál
b) Ljóst er hvort kom á undan, utseting eða sjukdómurc) Hægt að kanna sjaldgæfar utetningard) Hægt að kanna margvíslegar utkomur í tengslum við
eina utsetningue) Hægt að mæla nýgengi sjukdómsins í utsetta og
óutsetta hópnum
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
FerilrannsóknirVEIKLEIKAR / VANDAMÁLa) Kostnaðarsamar og taka langan tíma ef ekki notuð
sagnfræðileg gögnb) Útsetningin getur breyst með tímanum og þannig geta
einstaklingar orðið rangflokkaðir (misclassification)c) Ekki nothæfar við rannsóknir á sjaldgæfum
sjukdómum nema stórt hlutfall sjukdómsins orsakist af viðkomandi utsetningu
d) Hætt við valbjögun vegna brottfalls ur hópnum (loss to follow-up) og í atvinnurannsóknum vegna ‘healthy worker effect’
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Sds
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Tilfella- viðmiðarannsóknir(Case-control studies)Skilgreindir eru tveir hópar: Tilfelli og viðmið
Upplýsingar um utsetninguna eru skráðar eftir að sjukdómur greinist!
Sjukdómur -> -> utsetning
Tilfella- viðmiðarannsóknir byrja á öfugum enda - að því leyti eru þær aftursýnar
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Rannsókn frá San Francisco (Moss AR et al.)Risk factors for AIDS and HIV seropositivity in homosexual menAm J Epidemiol 1987,125(6):1035-47.
187 sjúklingar > 18 ára Greindir < 1984
ENDAPUNKTUR: Kaposi´s sarcoma eða lífshættuleg sýking án þekkts smits
ÚTSETNING>100 rekkjunautar/ár v.s. 0-5 rekkjunautar/ár
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
ViðmiðHver sjuklingur paraður við:
A) Einn samkynhneigðan mann, slembivalinn af nágrönnum sjuklingsins
B) Einn samkynhneigðan mann af kynsjúkdómadeild, paraðan skv busetu
Allir paraðir einnig á aldur og kynþátt
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
ViðtölTekin af þjálfuðum spyrlum. Sjukl spurðir um kynhegðun
og eiturlyfjanotkun árið áður en fyrstu alnæmiseinkenna varð vart. Parað viðmið spurt varðandi sama ár.
Niðurstöður Samanburður með viðmið ur nágrenni: OR=52,0
Viðmið af kynsjukdómadeild: OR=2,9
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Tilfella- viðmiðarannsóknirKOSTIR / STYRKUR
a) Ódýrar og fjótlegarb) Upplýsingar um stöðu utsetningar eins og hun var skömmu fyrir greiningu sjukdómsc) Hægt að skoða margar ólíkar utsetningard) Góðar til að rannsaka sjaldgæfa sjukdóma og
sjukdóma með langan huliðstíma (latent period)
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Tilfella- viðmiðarannsóknirVEIKLEIKAR / VANDAMÁLa) Vandasamt að velja viðmiðahóp, best ef lýðgrundaður - val viðmiða verður t.d. að vera óháð utsetningunnib) Talsverð hætta á minnisbjögun / spyrlabjögun
(upplýsingabjögun) vegna þess að tilfelli / spyrlar vita um sjukdóminn þegar spurt er um utsetninguna
c) Stundum óljóst hvort kom á undan, utsetning eða sjukdómur
d) Ekki góðar til að rannsaka sjaldgæfar utsetningare) Ekki hægt að reikna nýgengi
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Greinandi rannsóknirI. Áhorfsrannsóknir (án íhlutunar) (observational /
non-experimental)• Ferilrannsóknir (cohort studies) • Tilfella-viðmiðarannsóknir (case-control studies)
II. Íhlutandi rannsóknir-tilraunir (intervention /experimental)• Meðferðartilraunir (clinical trials)• Tilraunir með heilbrigt fólk (field trials)
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Íhlutandi rannsóknir – Intervention studies tilraunir - talsverð sérstaða* Rannsakandinn ákveður hverjir fá utsetningu (sbr. tilraunir á rannsóknarstofu)
* Siðferðilegar spurningar einkar erfiðar
* Vitneskjan verður að “vega salt”
* Slembiskipt í hópa
* Óutsetti hópurinn fær gjarnan sýndarmeðferð (placebo) og rannsóknin gerð blint
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Íhlutandi rannsókn (tilraun)
Omenn o.fl. Effects of a combination of beta carotene and vitamin A on lung cancer and cardiovascular disease. N Engl J Med 1996;334:1150-5.
Reykingafók og asbest-verkamenn, 18.314 manns Slembiskipting, tvíblind tilraun
Íhlutunarhópur: beta karoten og retinol daglegaViðmiðahópur: sýndarmeðferð
Rannsókn stöðvuð áður en henni var lokið!Lungnakrabbameinsáhætta hækkuð í tilraunahópRR=1,28, p=0,02, 95% öryggisbil: 1.04 til 1,57
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Íhlutandi rannsóknirKOSTIR / STYRKURa) Slembiskipting ræður hverjir verða utsettir og því er ekki
hætta á valbjögunb) Slembiskiptingin veldur jafnri dreifingu á gruggunarþáttum
(confounders) í hópana tvoc) Ef rannsóknin er tvíblind er auk þess lítil hætta á
mælingabjögund) Hægt er að rannsaka margar utkomur fyrir hverja íhlutune) Hægt er að reikna nýgengi í hópum usettra og óutsettra
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
Íhlutandi rannsóknirVEIKLEIKAR / VANDAMÁLa) Mjög dýrar og umfangsmiklar rannsóknirb) Siðferðilegar spurningar eru knýjandic) Meðferðarheldni og þátttaka geta verið vandamáld) “Mengun” er oft til trafala, þ.e. þeir sem eiga ekki að fá utsetninguna verða sér uti um hana annars staðar
Krabbameinsfélag Íslands / Krabbameinsskráin
top related