infantilisering en betutteling van ouderen · infantilisering en betutteling van ouderen 1....

Infantilisering en betutteling van ouderen

Karen LouwetCongres ouderenpsychiatrie, 12 okober 2017

INFANTILISERING EN BETUTTELING VAN OUDEREN

1. Inleiding

2. Wat is betutteling

3. Verklaring van elderspeak

4. Betutteling en handicap

5. Invloed van cultuur

6. Preventie

1. Inleiding

• Klinisch psychologe

• 2013: thesis betutteling van ouderen

• Sinds 2014:

– WZC De Wingerd

– Expertisecentrum dementie Memo

2. Wat is betutteling?

• Betutteling: paternalistisch behandelen, infantiliseren

• Elderspeak: verbale betutteling

2. Wat is betutteling?

Elderspeak1 (secondary babytalk):

– Trager en luider spreken

– Korte zinnen

– Vereenvoudigde grammatica en woordenschat

– Verkleinwoorden

– Verhoogde toonhoogte

– Overdreven liefkozing en intonatie

– Gebruik van voornaamwoorden

1 Kemper, Finter-Urczyk, Ferrell, Harden & Billington, (1998); Kemper en Harden, (1999); Williams, Herman, Gajewski & Wilson, (2009)

2. Wat is betutteling?

België (Pans, 2015)

Andere verkleinwoorden (22,2%)

Verkleinwoorden van namen (21,8%)

Gebiedende wijs (8,2%)

Herhalingen (6,0%)

Luide stem (5,7%)

Liefkozing (4,4%)

• Elderspeak komt zeer frequent voor!• 0,88 keer/minuut in wzc Vlaanderen (Pans, 2015)

(noot: context, kleine populatie)

2. Wat is betutteling?

Context:

– Gerelateerd aan gezondheidstoestand2

• Vaker bij verwarde, fysiek beperkte ouderen

– Leeftijdsgerelateerde aspecten3

• Intergenerationeel

Typisch voor zorginstellingen

2 Caporael en Culbertson, (1986); Kemper et al. (1998); 3 Kemper, Vandeputte, Rice, Cheung en Gubarchuk(1995)

2. Wat is betutteling?

Implicaties:– Neg kenmerken worden toegeschreven aan ouderen

waarbij ES gebruikt wordt4

vb: incompetent, zwak geheugen, gefrustreerd, boos, ongelukkig

– Afhankelijkheid wordt gevormd5

Vicieuze cirkel: verwachten van afhankelijk gedragmeer ES nog meer afhankelijkheid

– Laag zelfbeeld en laag psychologisch welbevinden

Noot: sommige aspecten van ES kunnen pos zijn6

4 Balsis en Carpenter (2006); 5 Baltes en Wahl (1992); 6 Cohen en Faulkner (1986); Kemper et al. (1998)

2. Wat is betutteling?

Communicatie = ook non-verbaal

Belang van nonverbale betutteling!7

– Activiteiten

– kledij

– Keuzevrijheid

– …

7 Whitbourne en Wills (1993)

INFANTILISERING EN BETUTTELING VAN OUDEREN

1. Inleiding

2. Wat is betutteling

3. Verklaring van elderspeak

4. Betutteling en handicap

5. Invloed van cultuur

6. Preventie

3. Verklaring van elderspeak

a. Leeftijdsgerelateerde stereotypen

b. Karakteristieken van ZV en ouderen

c. Leeftijdsdiscriminatie

d. Communicatieve en sociale functie

3. Verklaring van elderspeak

a. Leeftijdsgerelateerde stereotypen

= we verwachten dat ouderen incompetent en afhankelijk zijn en passen hierdoor onze taalnaar hen aan

3. Verklaring van elderspeak

a. Leeftijdsgerelateerde stereotypen8

Herkennen van leeftijdscues(Vb fys. kenmerken, soc. rollen, hulpmiddelen, context)

Negatieve stereotypen

Aanpassingen in spraak

Betutteling

8 Ryan, Hummert en Boich (1995)

Hoe kijk jij zelf naar ouderen?

3. Verklaring van elderspeak

b. Karakteristieken van ZV en ouderen9

9 Hummert en Shaner (1994); Sachweh (1998)

OUDEREN ZORGVERLENER

• Sekse: > • Sekse >

• Afhankelijkheid • Leeftijd: +/- 40j

• Liking (favoriete en minstgeliefde persoon)

• Meer ervaring met zorggedrag

• Mogelijke invloedgehechtheidsstijl

3. Verklaring van elderspeak

c. Leeftijdsdiscriminatie

= neg gevoelens t.o.v. ouderen hebbeneen ego-protectieve functie voor onszelf10

negeren van zelfbedreigende aspecten vhouder worden

10 Snyder en Meine (1994)

3. Verklaring van elderspeak

d. Communicatieve en sociale functie11

• Communicatieve fct: gesimplificeerde taal maaktcommunicatie gemakkelijk

• Soc. of affectieve fct: uitdrukken van zorg

11 Ferguson (1977), Brown (1977)

3. Verklaring van elderspeak

DUS: ES komt voort uit stereotypen, maar ≠ elementen zorgen voor ontstaan stereotypen12

– Fys. kenmerken v oudere

– Situatie/context van communiceren

– Kenmerken v spreker

– …

12 Hummert (1994)

INFANTILISERING EN BETUTTELING VAN OUDEREN

1. Inleiding

2. Wat is betutteling

3. Verklaring van elderspeak

4. Betutteling en handicap

5. Invloed van cultuur

6. Preventie

4. Betutteling en handicap

Stereotypen over afhankelijkheid en invaliditeit13

Betutteling is niet uniek voor ouderen

13 Ryan, Bajorek, Beaman en Anas (2005)

INFANTILISERING EN BETUTTELING VAN OUDEREN

1. Inleiding

2. Wat is betutteling

3. Verklaring van elderspeak

4. Betutteling en handicap

5. Invloed van cultuur

6. Preventie

5. Invloed van cultuur

Niet Westerse culturen14:

• Minder neg stereotypen

• Belang van wijsheid en levenservaring

• Maar: verandering bij jonge generatie

Volgens specialisten minder betutteling in deze culturen (onderzoek nodig!)

14 Van der Geest (2002) (2004)

INFANTILISERING EN BETUTTELING VAN OUDEREN

1. Inleiding

2. Wat is betutteling

3. Verklaring van elderspeak

4. Betutteling en handicap

5. Invloed van cultuur

6. Preventie

6. Preventie

4 peilers:

• Bewustmakingsproces

• Geven van juiste info over betutteling

• Communicatieve competenties bij ZV versterken

• Opvolging

6. Preventie

Eigen ervaring: zorgethisch lab sTimul

Referenties• Balsis, S., & Carpenter, B. D. (2006). Evaluations of elderspeak in a caregiving context.

Clinical gerontologist, 29, 79-96. • Baltes, M. M., & Wahl, H. W. (1996). Patterns of communication in old age: The

dependence-support and independence-ignore script. Health Communication, 8(3), 217-231.

• Brown, R. (1977). Introduction. In Snow, C., & Ferguson, C.A. (red.), Talking to children: Language input and acquisition (pp. 1-27). New York: Cambridge University Press.

• Caporael, L. R., & Culbertson, G. H. (1986). Verbal response modes of baby talk and other speech at institutions for the aged. Language & Communication, 6, 99-112.

• Cohen, G., & Faulkner, D. (1986). Does elderspeak work? The effect of intonation and stress on comprehension and recall of spoken discourse in old age. Language & Communication, 6, 91-98.

• Ferguson, C. A. (1977). Baby talk as a simplified register. In Snow, C., & Ferguson, C.A. (red.), Talking to children: Language input and acquisition (pp. 209-235). New York: Cambridge University Press.

• Hummert, M. L. (1994). Stereotypes of the Elderly and Patronizing Speech. In Hummert, M.L., Wiemann, J.M., & Nussbaum, J.F. (red.). Interpersonal communication in older adulthood: interdisciplinary theory and research (pp. 162-184). California, CA: Sage.

Referenties• Hummert, M. L., & Shaner, J. L. (1994). Patronizing speech to the elderly as a function of

stereotyping. Communication Studies, 45, 145-158.

• Kemper, S., & Harden, T. (1999). Experimentally disentangling what’s beneficial about elderspeak from what’s not. Psychology and aging, 14(4), 656-670.

• Kemper, S., Finter-Urczyk, A., Ferrell, P., Harden, T., & Billington, C. (1998). Using elderspeak with older adults. Discourse processes, 25(1), 55-73.

• Kemper, S., Vandepute, D., Rice, K., Cheung, H., & Gubarchuk, J. (1995). Speech adjustments to aging during a referential communication task. Journal of Language and Social Psychology, 14(1-2), 40-59. doi: 10.1177/0261927X95141003

• Mrad, M. (2016). Elderspeak in Flemishand Spanish elderly care: A cross-cultural study. Katholieke Universiteit Leuven, Antwerp, Belgium.

• Pans, L. (2015). Communication in elderly care. A case study: Elderspeak at Ter Vlierbeke(Unpublished term paper). Katholieke Universiteit Leuven, Antwerp, Belgium.

• Ryan, E. B., Bajorek, S., Beaman, A., & Anas, A. P. (2005). I just want you to know that ‘them’ is me: Intergroup perspectives on communication and disability. In Harwood, J., & Giles, H. (red.), Intergroup communication: Multiple perspectives (117-137). New York, NY: Peter Lang Pub.

Referenties• Ryan, E. B., Hummert, M. L., & Boich, L. H. (1995a). Communication predicaments of

aging: patronizing behavior toward older adults. Journal of Language and Social Psychology, 14(1-2), 144-166. doi: 10.1177/0261927X95141008

• Sachweh, S. (1998). Granny darling's nappies: Secondary babytalk in German nursing homes for the aged. Journal of Applied Communication Research, 26, 52-65.

• Snyder, M., & Meine, P. K. (1994), Stereotyping of the elderly: A functional approach. British Journal of Social Psychology, 33, 63–82. doi: 10.1111/j.2044-8309.1994.tb01011.x

• Van der Geest, S. (2002). From wisdom to witchcraft: Ambivalence towards old age in rural Ghana. Africa, 72(3), 437-463.

• Van der Geest, S. (2004). Grandparents and grandchildren in Kwahu, Ghana: the performance of respect. Africa, 74(1), 47-61.

• Whitbourne, S. K., & Wills, K. J. (1993). Psychological issues in institutional care of the aged. In Goldsmith, S. B. (red.), Longterm care administration handbook (pp. 19-32). Maryland, MD: Aspen Pub.

• Williams, K., Herman, R., Gajewski, B., & Wilson, K. (2009). Elderspeak communication: Impact on dementia care. American journal of alzheimers disease and other dementias, 24, 11-20. doi: 10.1177/1533317508318472