informatika - unios

Strujanje zrakaiz okruženja

Peraje

https://www.sunpower-uk.com/glossary/what-is-a-heat-sink/

Hladnjak

http://tutorials.jenkov.com/java-performance/modern-hardware.html

https://www.computerhope.com/jargon/c/core.htm

https://www.intel.com/content/www/us/en/products/processors/core/i9-processors/i9-9900k.html

https://www.tecnotemas.com/partes-de-una-computadora/#prettyPhoto/2/

https://technick.net/guides/hardware/umg/03_001/

http://www.montage-tech.com/DDR4/id/9.html

Strojni podsustav (hardware)

RAM (Random Access Memory)

Česti naziv: -radna memorija-dosrupna korisnikuVrsta memorije: -upisno-ispisna memorijaPostojanost: -nepostojana (prekidom napajanja gubi sadržaj)

Povezanost s CPU: -povezana preko sjevernog mosta (Northbridge) imemorijske sabirnice

Upravljanje RAM-om: -pomoću memorijskog kontrolera

Memorijski kontroler:Upravlja radom memorije između ostalog kroz:-usklađivanje memorijskih satova na memorijskim karticama-podjelu adresnog prostora na dijelove-slijeđenjem upute procesora vezano za čitanje i pisanje podataka-analiziu stanja podataka i dodjeljivanje slobodnih memorijskihlokacija podacima te premještanje instrukcije programaprema potrebi u slobodni dio memorije-štitićenje memorijskih lokacija od neovlaštenog pristupa-obnavljanje memorijskih sadržaja(kod dinamičke memorije - postiže se višestrukimčitanjem i ponovnim pisanjem (prepisivanjem)sadržaja memorijskih lokacija)

Bitne odlike radne memorije:Brzina rada: -određena je brzinom kojom memorija

pohranjuje i daje podatkeBrzina pristupa: -mjeri se u nano-sekundama (ns) i ne ovisi o

smještaju podatakaVrijeme pristupa memoriji: -vrijeme potrebno da se neki podatak

pročita ili upiše u memorijskulokaciju reda veličine 3 taktna ciklusa(procesora)

Građa radne memorije:Uređena konačna jednodimenzionalna lista memorijskih lokacija(registara ili spremnika (pretinaca)) u kojima se pohranjuju podaci,instrukcije i međurezultati obradeUpotreba - u memorijske lokacije i adrese podaci se upisuju ili

iz njih čitajuPoluvodička tehnologija:-statička-dinamička

Statička memorija (SRAM):-izgrađena od bistabila i sinhronizira svoj rad s CPU magistralom(brzine pristupa do 10 ns ili do 133MHz)-bistabil pohranjuje jedan bit informacije-prednosti: -jednostavnost građe,

-brz pristup-nedostatci: -dimenzija

-cijena

Dinamička memorija (DRAM):-kondenzator pohranjuje jedan bit informacije-prisutan problem nesavršenosti dielektrika - gubitak naboja –zahtijeva obnavljanje sadržaja (eng.memory refreshing)svakih nekoliko ms ili češće-prednosti: -cijena (kondenzator dio poluvodiča)

-male dimenzije-nedostatak: -složeniji pogonski sklop

-brzina

Memorijski modul:-tiskana pločica s konektorima na kojusu zalemljeni memorijski integrirani krugovi-umeće se u odgovarajući utor (slot)na matičnoj ploči

Značajniji pojavni oblici modula:SIMM (engl. single inline memory module)

-najstarija vrsta memorijskog modulaDIMM (engl. dual inline memory module)

-najrasprostranjenija vrsta modulaSODIMM (engl. small outline dual inline memory module)

-za prijenosna računala (najmanje dimenzije)

Pojavni oblici SDRAM (Synchrounous DRAM):SDR (Single Data Rate)DDR (Double Data Rate)DDR2DDR3DDR4

SDR .vs. DDR:-podržava prijenos podatka na obije ivice clock-a (uzlazna isilazna), čime efektivno udvostručava protok podataka i trošimanje energije

DDR vs. DDR2 vs. DDR3 vs. DDR4 vs. DDR5 (u razvoju):-razlika u veličini prefetch buffera, odnosno cache-a u kojidolaze podaci prije no što oni stvarno trebaju

Memorija

https://uk.rs-online.com/web/p/sram-memory-chips/7444542/

http://www.atpinc.com/products/industrial-dram

https://www.quora.com/Can-I-put-DDR2-RAM-in-a-new-motherboard

https://technick.net/guides/hardware/umg/03_001/

http://archtectcomp.blogspot.hr/2014/10/memoria.html

RambusIMM

https://technick.net/guides/hardware/umg/07_003/

https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Condensator.plan.jpg

INFORMATIKAhttps://sites.google.com/site/informatika8812/

Trendovi u razvitku -aSDRAM :Povećati frekvencijuSmanjiti zagrijavanjeSmanjiti latenciju (vrijeme “zaključanosti” memorije zadruge korisinike, a odnosi se na vrijeme koje prođe odtrenutka kada memorijski kontroler zatraži i dobije podatak –vrijeme se mjeri u milisekundama)Povećati širinu memorijskog prostora (sada 64 bita)Povećati veličinu prefetch buffera

Pojam procesor:https://hr.wikipedia.org/wiki/Procesor_(ra%C4%8Dunarstvo)

-u računalu može biti više procesora (npr. središnji, grafički,...)-najvažniji je središnji procesor-središnja jedinica za obradbu (engl. central processing unit − CPU)-središnji dio računala (centar svega)-temeljem zadanih programskih instrukcija izvodi:

operacije nad podacimaupravlja i svim ostalim dijelovima računala

-danas je središnja jedinica načinjena je od tranzistora, tipično u CMOS izvedbi,planarnom tehnologijom na siliciju ili drugom poluvodičkom monokristalu-VLSI (engl. Very large-scale integration) - visoko integrirani krugovi koji sadrže

sve u jednoj cjelini funkcije središnjejedinice

- nazivaju se mikroprocesori.

Von Neumann-ova arhitektura v.s. Arhitektura mikroprocesora

Podjela procesora s obzirom na arhitekturu:-RISC (Computer Reduced Instruction Set Computer)sadrži mali i visoko optimizirani skup instrukcija-CISC (Complex Instruction Set Computer)sadrži veliki, specijalizirani i složeni skup instrukcija

Podjela procesora s obzirom na broj jezgri:-jednojezgreni procesori-višejezgreni procesori

Glavni proizvođaći procesora:-Intel-AMD-Motorola

http://www.makeuseof.com/tag/quick-dirty-guide-ram-need-know/

Procesor

http://azhar-paperpresentation.blogspot.com/2010/04/vlsi-chip-and-sdr.html

https://www.curtisswrightds.com/news/blog/certification-in-multi-core-cots-modules-when-sharing-is-a-challenge.html

https://www.seeedstudio.com/blog/2020/06/01/10-things-you-should-know-about-risc-v-in-2020-m/

https://www.sciencedirect.com/topics/engineering/complex-instruction-set-computer

Oznake na procesoru i parametri odabira procesora:https://procomp.ba/blog/koji-procesor-odabrati/

Brzina takta (frekvencija na kojoj procesor radi):- mjereri se u gigahercima (GHz)- u korelacijis s ’brzinom’ kojom čip radi- što veći broj procesor je brži- suvremeni procesori prilagođavju brzinu rada temeljmem:

zadataka koje obavlajuradne temperature (’paze da se ne pregriju’)

- specifikacijom su procesora definirane:osnovna (minimalna) visina taktaturbo (maksimalnu) visina takta

Jezgre (engl. Core):- jezgre su svojevrsni procesori unutar procesora.- suvremeni procesori imaju između 2 i 32 jezgre(većina 4 - 8 jezgri)

- svaka je jezgra sposobna obavljati svoje zadatke- danas se preporuča kupovina minimalno 4 jezgrenog procesoraThreads (niti):- broj nezavisnih procesa koje procesir može izvoditii odjednom- u teoriji tbroj jezgara = broj threads-a, no mnogi procesori imaju mogućnostvišestrukog unosa, što omogućava da jedna jezgra kreira dvije niti(Hyper-Threading ili kod AMD-a SMT (Simultaneous Multithreading))

- više niti znači bolje iskorištavanje procesora- više threads-a posebno dolazi do izražaja kod zahtjevnih programa(npr.,obrada videa)

TDP (Thermal Design Power) - Profil termalne konstrukcije:- maksimalna količina topline koju procesor generira- mjeri se u Watima (W)npr. Intel Core i7-8700K ima TDP od 95 wata

- ovaj broj definira performace hladnjaka procesora- procesor značajno povećava zagrijavanje ako muse poveća takt iznad maksimalne dopuštenevrijednosti (engl. Overclock)

- procesori s većim perofrmansama običnoimaju i veći TDP

Cache:- memorija procesora koja se koristi za ubrzavanje pristupa podacima iinstrukcijama između CPU-a i RAM-a.

- tri vrste keš memorije:L1 cache - najbrži ali malen kapacitetomL2 cache - nešto sporiji ali veći kapacitetomL3 cache - velik kapacitetom ali relativno spor

- kada podaci koje CPU treba nisu dostupni ni u jednoj od Lnmemorija, oni se preuzimaju iz RAM-a koji je značajnije sporijiod L3 cache-a

- zahtjevniji procesi (npr. grafičke obrade) traže više predmemorijeIPC (Instructions Per Cycle) - instrukcija po ciklusu:- ovisan o građi procesora(zato ako procersori imaju istu brzinu sata i broj niti mogu imatirazličite IPC-eove)

- noviji procesori obično imaju veći IPCnpr. Core i7 iz 9. generacije bolji od onog iz 8. generacije

- IPC obično nije naveden kao specifikacija zato treba čitati recenzije i kupovati novije

Matična pliča i Secket type (vrsta podnožka procesora):- određenim tipovima procesora odgovaraju određene matične ploče i na njimaodgovarajuća podnožja (socket)

- Prilikom izbora procesora provjeriti:- je li matična ploča najenjena procesorima proizvođača procesoranpr. posebne su matične ploče za Intelove procesore, aposebne za AMD-ove

- odgovara li scoket na matičnioj ploči za procesoru koji se preferiraUoblikom i brojem pinova)

- podržava li chipset na matičnoj ploči preferirani procesor- odgovaraju li performanse matične ploče zahtjevima polaniranih programskihrješenja

Odabir procesora za programe koji se koriste za ‘ekonomske poslove’?- Brzina procesore: 3-4GHz- Broj jezgri: 4-8- treba imati na umu da se u ekonomiji obrađuje velik broj podataka s relativno jednostvnimračunskim operacijama stoga je veću pozornost potrebno obratiti veličini vanjske memorije

- računalo treba balansirati prilikom odabira performansi (npr. nema smisla dati velikenovce u dobar procesor, a uzeti lošu matičnu ploču, slabu grafičku karticu, malo RAM-a islično)

https://m.hexus.net/tech/news/cpu/131771-leaked-benchmarks-show-sizable-intel-sunny-cove-ipc-uplift/

https://www.intel.com/content/www/us/en/support/articles/000025633/processors.html

https://www.intel.com/content/www/us/en/processors/processor-numbers.html

Zadatak je perifernih uređaja da omoguće preuzimanje i prijenos podataka uradnu memoriju i centralni procesor računala radi njihove obrade te prikaz,pohranu i distribuciju podataka (izvornih i rezultata obrade) iz radne memorije icentralnog procesora.Prema tome razlikuju se uređaji koji omogućuju:- ulaz podataka - ulazni periferni uređaji- izlaz (prikaz) podataka - izlazni periferni uređaji- uređaji za pohranu (spremanje) podataka- uređaji za distribuciju (prijenos) podataka - mrežni uređaji

S obzirom da danas centralni procesor upravlja sa svim ulaznim i izlaznimuređajima komunikacija je u oba smjerna stoga je ispravnije govoriti oulazno-izlaznim i izlazno ulaznim uređajima, odnosno o:- pretežito ulaznim uređajima i- pretežito izlaznim uređajima

Izuzetak su među ulaznim i izlaznim urešajimaekrani osjetljivi na dodir. Osimtih uređaja, također su uređaji za pohranu i distribuciju podataka ulazno-izlazniuređaji.

Ulazni preriferni uređaji

Omogućuju unos podataka u centralnu memoriju i centralni procesor i pri tomse obavlja:- elektro-mehanička transformacija fizičkih kretnji u elektronički digitalni signal- sinkronizaciju sporog (asinkronog) perifernog uređaja s brzim procesima kojisu u sabirnicama (magistralama), radnoj memoriji i centralnom procesoru

- semantička konverzija čovjeku razumijivog numeričkog, alfa-numeričkog,slikovnog, zvučnog zapisa u stroju rezumljiv binarni (digitalni) zapis

Tipkovnica

Elektromehanički uređaj koji temeljem pritisakana tipke šalje u centralnu jedinicu odgovarajućedigitalne brojčane vrijednosti koje upravljačkiprogram (driver) transformira u podatake(znakove) koji mogu biti obradbeni i upravljački

Parametri izbora tipkovnice:https://www.lifehack.org/463809/7-tips-to-choosing-the-perfect-computer-keyboard-for-you

- vrsta posla za koji se tipkovnica koristi:https://www.tehnoplaneta.rs/trust-cada-rgb-mehanicka-gejming-tastatura-nasa-iskustva/

ako se radi o ekonomskim poslovima preferira se:- ergonomičnost tipkovnice: srednja tvrdoća, optimalan fod tipki, ....- izdržljovost tipkovnice (životni vijek tipke iznosti 50 miliona pritisaka

za igre je posebna brza tipkovnicu koja ima:- mnoštvo funkcijskih tipki- kratko vrijeme odaziva (frekvencija odziva (Polling Rate) koja govori

koliko puta u sekundi tipkovnica šalje informacije centralno jedinici -igraće tipkovnice rade na 1.000 Hz - toliko se puta u sekundi šalje)

- N-Key Rollover tehnologiju (skraćeno NKRO) - omogućuje da sve štoje pritisnuto bude posalno centralnoj jedinici

- vrsta tipki (prekidača) - najrasprostranjeniji su:https://www.tehnoplaneta.rs/trust-cada-rgb-mehanicka-gejming-tastatura-nasa-iskustva/

- mehaničke tipke - više vrsta - najznačajnije:- taktilne (klik) tipke (skuplje)

- nakon određeog hoda tipkapropada (osjećaj da je pritisnuta)

- linearne tipke (jeftinije)- tipka prelazi cijeli put jednako

- membranske tipke:- silikonska menbrana kao povratna opruga- jeftine, brzo se troše, manje otporne, sporije

- kompatibilnost s računalom- vrstu tipkovnice koja se može priključiti naračunalo u pravilu definira priključak (utičnica,porta):

- port - dio Super IO kontrolera- dizajn (definira izgled tipkovnice) kroz:

- s kriterija ergonomičnosti:standardne tipkovnicenamijenjene igranjuergonomične

- veličina, ugodnost, izgled,pozadinsko osvjetljenje, ...

- raspored tipki- način spajanja - žični/bežični

- dodatne funkcije i tipke

- cijena

Najznačajniji periferni (ulazno-izlazni) uređaji

https://hr.wikipedia.org/wiki/QWERTZ

https://support.microsoft.com/hr-hr/windows/kori%C5%A1tenje-tipkovnice-18b2efc1-9e32-ba5a-0896-676f9f3b994f

Tipke prema namjeni (104 tipke):- tipke za unos (alfanumeričke tipke)

slova, brojevi, interpunkcijski znakovi,drugi posebni znakovi

- kontrolne tipkeupotrebljavaju se samostalno ili zajednos drugim tipkama da bi se izvršile određeneakcije (npr. CTRL, ALT, ESC...)

- funkcijske tipkeupotrebljavaju se za obavljanje određenihzadataka definiranih programima (F1, .., F12)

- navigacijske tipkekoriste se za pomicanje u dokumentima ili naweb stranicama te za uređenje teksta (strijelice,Home, End, PgUp, PgDn, Delete, Insert)

- numerička tipkovnica

https://www.tehnoplaneta.rs/trust-cada-rgb-mehanicka-gejming-tastatura-nasa-iskustva/

http://hr.gaotecn.com/info/new-analog-keyboard-switches-promise-lifespan-40970539.html

https://www.g2a.com/news/features/the-best-budget-gaming-keyboards/

https://onlinetyping.org/blog/types-of-computer-keyboards.php

danas u upotrebi

https://superuser.com/questions/293450/what-is-the-plastic-piece-that-houses-the-endpoints-inside-a-usb-port-called

https://retrozed.com/products/microsoft-natural-elite-wired-ergonomic-keyboard

https://www.amazon.com/Backlit-Keyboard-Transparent-Mechanical-Experience/dp/B07DG821CQ

https://www.aliexpress.com/item/32965510811.html

https://www.wiltronics.com.au/product/8468/2-4ghz-rf-mini-wireless-keyboardmouse-for-raspberry-pi-black/