inside out of real paul kagame from his former bodyguard...noble marara vi 5.4 perezida wikunda mu...
Post on 17-Mar-2021
18 Views
Preview:
TRANSCRIPT
BEHIND THE PRESIDENTIAL CURTAIN
NOBLE MARARA
Inside Out of real Paul Kagame
from his former bodyguard
Copyright © 2018 Noble Marara
All rights reserved.
Translated from English by Inyenyeri News Team.
Iki gitabo Ngituye abanyarwanda bose bishwe
kubera impamvu za politique z’aMafuti
zishingiye kubwoko n’inzangano byabaye mu
bihe bitandukanye by’amateka y’u Rwanda.
IBIKUBIYE MURI IKI KITABO
1 Uko byose byatangiye 17
1.1 Tumame akajisho ku ntangiriro 17
1.2 Ukuri ku rupfu rwa Gen Fred Rwigema 22
1.3 Uko nacitse nkagera mu Bufaransa 36
2 Urugomo n'ubwicanyi bwa Kagame 46
2.1 Umukozi wo mu rugo w'umwangavu ahohoterwa 46
2.2 Ihohoterwa Kagame ubwe akorera ababa mu rugo iwe 49
2.3 Kagame : Umusazi 60
2.4 Ubufatanya-cyaha mu iyicwa ry'abayobozi ku rugamba 66
2.5 Ubwicanyi bwa Kagame butigeze buvugwa 82
2.6 Ninde wishe umuganga wihariye wa Paul Kagame, Dr
Gasakure? 89
2.7 Asiel Kabera yari afite ubumuntu 93
2.8 Brig Gen Dan Gapfizi yapduye urupfu rusa n'urwo yishemo Lt
Col Adam Waswa 96
3 Umunyagitugu Kagame 102
3.1 Icyo Idi Amin na Kagame bahuriyeho 102
3.2 Perezida Kagame yabwiye abanyarwanda kwihangana no
kuruca bakarumira 108
3.3 Ku bwa Kagame abahutu bose bakoze itsembabwoko 112
3.4 Paul Kagame, Eduwaridi Bampoliki bashishikariza abahutu
gusaba imbabazi , kabone n'ubwo baba batarakoze icyaha. 118
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
v
3.5 Intangiriro y'iterwa ry'ibisasu mu gihugu cyacu 125
3.6 Gusambanya ku gahato: ''Kwigabaho igitero'' mu ntambara ya
1994 131
3.7 Impamvu Perezida Kagame azagundira ubutegetsi
ubuziraherezo 135
3.8 Mu mwaka w'2017 Kagame azaba umuperezida w'icyubahiro
144
4 Gutakarizwa icyizere,ubugambanyi n'ubwoba bya Kageme byose
mu izina ry'inyota y'ubutgetsi 149
4.1 Twarishyuye 149
4.2 Kagame arimunga binyuze mu gufunga abavandimwe
n'abasangirangendo 155
4.3 4.3 Perezida Kagame yiyemeje gufunga buri wese ngo arengere
izina rye. 157
4.4 Kugambanirwa kwa Inyumba Aloyiziya 161
4.5 Kagame yakubiswe inshyi mu maso kabiri 164
4.6 Ikigega Nyarwanda cy'ubwiteganyirize bw'Abakozi (RSSB)
baragikamije maze Kagame afunga Kantengwa 168
4.7 Ingirwa Kigega Agaciro 172
4.8 Kagame yihebeye gutwara amamodoka 175
4.9 Irogwa rya Paul Kagame 181
5 Ibyubahiro,kugira ijambo no kwikunda by'umuryango wa Perezida
Paul Kagame 186
5.1 Perezida Paul Kagame ahabwa umudari n'ingabo za Uganda
NRA nyuma y'imyaka 26 186
5.2 Kagame watsindwaga mu mashuri asigaye atanga ibiganiro
muri Kaminuza ya Oxford 191
5.3 Uwahoze ari umubyeyi mwiza asigaye ari umwicanyi 198
NOBLE MARARA
vi
5.4 Perezida wikunda mu gahugu gato katanakora ku nyanja 202
6 Kagame: Inyuma y'intambara zibera muri Kongo.Igitotsi mu
mibanire n'ibuhugu by'ibituranyi 222
6.1 Perezida w'umushonji,ukuri inyuma y'intambara zo muri Kongo
222
6.2 Dore andi mayeri Kagame agiye gukurikizaho kugira ngo
ayobore Kongo 227
6.3 Mpamagaye inshuti zanjye za kera: Amateka ya M23 232
6.4 Imigambi ya Kagame yo gutera ubwoba u Burundi 237
6.5 Kagame yabuze uko yica Nkurunziza 242
6.6 Harakekwa akaboko k'Urwanda mu bwicanyi bubera i Burundi
244
6.7 Umunyakuri Kagame 247
6.8 Umubano wa Kagame na Museveni wajemo igitotsi 251
6.9 Kagame : Gutegura intambara mu karere 259
6.10 MONUSCO/SADC bazakubura Urwanda umunsi umwe 264
6.11 Akarere k'ibiyaga bigari mu rujijo na none 268
7 Ubucuti n'imibanire mibi hagati ya Kagame n'ibihugu by'Uburayi
na Amerika 277
7.1 Ikiganiro Greening yagiranye na Kagame 277
7.2 Inkunga y'Ubwongereza ku Rwanda tuyitegereranyije ubwoba
bwinshi (2012) 285
8 Kurwanira ubutegetsi,amacakubiri n'intege nke mu mashayaka
ahanganye na Leta ya Kigali 292
8.1 Amashayaka ya pilitiki mu Rwanda 292
8.2 Intangiriro y'ubwumvikane buke hagati ya Marara na
Rudasingwa 299
8.3 Ese amagambo ya Rudasingwa arangwamo agasuzuguro
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
vii
n'urwango yaba asenya RNC 303
8.4 Dr Rudasingwa arasenya RNC Gen Kayumba nadatabara 308
8.5 Gucikamo kabiri kwa RNC byari byarateguwe 309
8.6 Guhora turirira Col Karegeya biha umwanzi imbaraga 311
8.7 Ubutumwa bugenewe abayobozi 315
9 Ishimwe n'icyubahiro ku basangirangendo n'abayobozi banjye 320
9.1 Ishimwe n'icyubahiro kuri Sgt Blackman 320
9.2 Ishimwe n'icyubahiro kuri Col Patrick Karegeye ,umugabo
w'amahame 326
9.3 Ubutumwa bugenewe umuyobozi wanjye Tom Byabagamba
330
9.4 Ibigwi bya Muhirwa 337
NOBLE MARARA
viii
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
9
GUSHIMIRIRA
Ndashimira abana banjye bakomeye kuntera ingabo mu bitugu, iyo
ntabagira ntago mba nararangije kwandika iki gitabo.
Ndashimira kandi n’abanditsi n’abayobozi b’Inyenyeri News
n’Inyenyeri Radio banteye inkunga nyinshi.
Ndashimira kandi na bagenzi banjye bo muri RRM bakomeje kuntera
inkunga z’imbaraga igihe nabaga nacitse intege.
NOBLE MARARA
10
11
UWO NDIWE
Nitwa Noble Marara, navukiye muri Uganda ahitwa I was born in i
Mityana in 1975. Data yari yarambwiye ko navutse muri Werurwe,
nyuma Mama aza kubwira ko navutse hafi ya Noheli. Mfite bana
babiri, ubu mba mu gihugu cy’u Bwongereza, aho nkora umurimo
k’umuganga w’abarwayi bo mu mutwe.
NOBLE MARARA
12
Iriburiro
Nashimishijwe no kandika, nagiye mbika inyandiko za buri cyumweru
nakunze kwita ''inyuma y'inyegamo z'umukuru w'Igihugu cy'u
Rwanda,. Nanditse n' inyandiko ngufi zinyuranye, nza no kugira
igitekerezo cyo kwandika igitabo. Sinigeze ntekereza kwandika inkuru
ku buryo burambuye kandi bugari.,kugeza ubwo nashatse gusangira
n'abandi inyandiko zanjye kugira ngo hagire ikimvaho giturutse mu
bihe byahise n'inzibutso mbi zabyo.
Nsobanura ukuntu nakuriye mu buhungiro n'ukuntu ubuzima
bwampinduye umuntu ushakisha kubura hasi no hejuru kumenya nka
Oliver Twist.. Mu gitabo cya Charles Ducken, yanditse inkuru
irambuye kuri '' Oliver Twist'' aho inyigisho nyamukuru yari ijyanye
n'inyigisho yo mu buzima busanzwe ku Kibi n'Icyiza.
Sinibagiwe kwandika n'icyanteye kuca ukubiri n'umukuru w'igihugu
cy'u Rwanda Paul Kagame ntibagiwe n'abandi basangirangendo (abo
twafatanyije urugamba) ndetse bamwe bakahatakariza ubuzima
kugira ngo bageze Kagame ku butegetsi ndetse bakaza kuzira gushaka
gushyira ahagaragara amabi ya Kagame.
N'ubwo ingorane zari nyishi ariko nashoboye kubyitwaramo neza
njya mu ishuri ndetse ndangiza Kaminuza mfite amanota meza hano
mu Bwongereza ndetse nkaba nkora by'ubunyamwuga mu bijyanye
n'indwara zo mu mutwe.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
13
Nari meze nkuwavangiwe mu bitekerezo kubera ko FPR na Kagame
bari barangize ingwate, bityo bampindura igipfamatwi, ikiragi ndetse
n'impumyi igihe kirekire.
Muri iki gitabo, ndageza ku basomyi ndetse mbasangize ibyo
namenye igihe nari nshinzwe kurinda Umukuru w'igihugu cy'u
Rwanda Paul Kagame kuva mu mwaka w'i 1992 kugeza mu mwaka
w' 2001.
Muri iki gitabo kandi ndasobanura ibyo nashoboye kumenya kandi
nahagazeho ku bijyanye na kamere ya Kagame,imibanire ye n'abo yari
ayoboye ,uko afata ibyemezo, imiyoborere ye no kutagirwa inama
kwe. Ndakomeza nsesengura imigirire ya Kagame nifashishije
ubunyamwuga bushingiye ku byo nize mu mashuri ndetse
n'ubunararibonye bushingiye kuko nakoranye nawe.
Mu manyakuri rero namenye Kagame maze kuva mvuye mu gisirikare
nkagira ubunyamwuga mu bijyanye n'indwara zo mu mutwe. Ibyo
namumenyeho ni nka: umujinya ,kuba nta byishimo ndetse n'ishyari.
Nakoresheje kuba ndi impuguke mu bijyanye n'ubuzima bwo mu
mutwe nsesengura imikorere y'ubwonko bwe.
Hari amateka y'ingenzi ngenda nsobanura narayakuye kubabaga bari
mu bafata ibyemezo ku cyicaro gikuru cya FPR.
Aya makuru rero ni icyegeranyo cy'inkuru n'ibiganiro kuva mu mwaka
w'2012.
NOBLE MARARA
14
Ubu nandika iki gitabo ndumva nduhuwe n'uko ibyo nayuzemo
nshoboye kubishyira mu nyandiko.
Na none iki giatabo kigenewe isi yose kugira ngo imenye Kagame
uwo ari we ,naho ibinjyanye n'ingorane ndetse n'ububabare bifite aho
bihuriye n'ibyabaye igihe nabanaga na Kagame nahisemo kubisangiza
abanyarwanda ku buryo bw'umwihariko n'isi yose kugirango ibikorwa
by'umwijima bya Kagame bimenywe na runada rwa giseseka. Mbese
byogukomeza kumenywa n'abo babanye gusa nkanjye twabanye
imyaka irenga 10.
Iki gitabo kizafasha abanyapolitiki,inararibonye,intiti zo muri
kaminuza n'abandi bantu baba abo muri iki gihe cyangwa igihe kizaza
bashaka cyangwa bazashaka kugira icyo bamenya kuri politiki
y'uRwanda. Iki gitabo kandi kizafasha guhangana n'ibisazi bituruka
ku banyapolitiki barangwa no gusurura muri politiki.
Kwandika iki gitabo bimpa imbaraga kandi ni iby' ingirakamaro kuko
binshoboza kuvuga ukuri, kuvuga ibyo nabayemo igihe nakoranaga
n'umunyagitugu Kagame kandi bituma ijwi ryanjye
ryumvwa.Kwandika bintera imbaraga kandi bituma nta bihe byangora
kubibamo, by'umwihariko ,kwandika bituma menya uwo ndiwe
nyakuri.
NOBLE MARARA
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
15
Ibisobanuro by’amagambo amwe namwe yakoreshejwe
BCDI: Bank of Commerce Development and Investment
BRD: Bank Rwandaise de Development or Rwanda Development
Bank
CND: Legislative Assembly, National Development Council
DRC: Democratic Republic of Congo
EWASA: Energy Water and Sanitation Authority
FAR: Forces Armées Rwandaise
FDLR: Forces Democratique de Liberation du Rwanda or Rwanda
Democratic Liberation Forces
FDU: Forces Democratic Unifiées or Unified Democratic Forces
FEDEMU: Federal Democratic Movement of Uganda
FNL: Front National de Liberation or National Liberation Front
FOBA: Force Obote Back Again
FRONASA: Front for National Salvation
MRND: National Republican Movement for Democracy and
Development
MTO: Military Transport Officer
NOBLE MARARA
16
NEC: National Executive Committee
NRA: National Resistance Army
PPU: President Protection Unity
PTSD: Posttraumatic stress disorder
RNC: Rwanda National Congress
RPA: Rwandan Patriotic Army
RPF: Rwandan Patriotic Front
RSSB: Rwanda Social Security Board
SADEC: Southern African Development Community
UPC: Uganda People’s Congress
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
17
1 Uko byose byatangiye
1.1 Tumame akajisho ku ntangiriro
Igihe umutwe w'ingabo nyarwanda wimirije imbere
gukunda igihugu (RPA),(uyu mutwe wari ufite ibirindiro
muri Uganda) ugabye igitero ku Rwanda,mu myaka ya za
1991, wari ushyigikiwe na Leta ya uganda ndetse
n'igisirikare cya uganda mu bijyanye no kugeza ku
barwanyi ba RPA ibikenerwa ku rugamba nk'ibikoresho
bya gisirikare ibiribwa, imiti ndetse n'imyambaro.Twabaga
twiringiye ubufasha buva ku ngabo za Uganda haba mu
bjyanye n'intwaro,amasasu ndetse n'ubutaka bwo
kwisuganyirizaho mu gihe habayeho gusubira inyuma
kw'ingabo.
Ku bufasha bwa Leta ya Uganda hiyonereyeho ko uganda
n'ibindi bihugu bihana imbibi n'uRwanda byari
bicumbikiye impunzi z'abanyarwanda zitagira ingano
kandi abenegihugu b'ibyo bihugu bashyigikiye kandi
batera inkunga impamvu y'urugamba.
Benshi mu banyarwanda bari bafite imitungo myinshi
NOBLE MARARA
18
kuburyo bayihaye abayobozi ba FPR bakoraga
nk'umutima bakangurira abanyarwanda ndetse babemeza
ko FPR yari igiye kuzana impinduka mu mateka.
Aba batera nkunga batanze uko bari bishoboye,ariko ku
bw'amahirwe make bake muri bo ntibemerewe gukorera
ndetse no gutura mu Rwanda barwaniye. Benshi mu bari
bashyigikiye RPA ari nabo bafashije RPF kugera
kubutegetsi batotejwe na Gen Paul Kagame kuva icyo
gihe.
Ndibuka ko imyaka mike mbere y'uko RPA itera muri 1990, abantu
bagurishaga amatungo yabo. Kandi byakorwaga ku mirenge yose aho
abanyarwanda babaga batuye aho muri Uganda.Aha amatungo
ndashaka kuvuga inka ,ihene n'inkoko kugirango bashobore kugaba
igitero ku butegetsi bw'igitugu bwa Gen Habyarimana Juvenal.
Njyewe ubwanjye nk'umunyamahanga wari utuye muri Uganda,
nakuze mbona ko birenze imyumvire yanjye ko umuntu abaho adafite
uburenganzira bwo gutura no kuremya ndetse no kubaho mu
bwisanzure.
Igihe Museveni yafashaga Gen Fred Rwigema n'ingabo ze gusubira
mu gihugu cyabo cy'amavuko,bamwe muritwe twabaga
tutarakandagira mu Rwanda. Zari inshingano za buri wese rero
gukoresha imbaraga zishoboka zose.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
19
Fred Rwigema yari minisitiri wungirije w'ingabo za Uganda nyuma
y'uko NRA ifatiye ubutegetsi muri 1986.
Nyuma y'intambara y'imyaka ine yaranzwe no gutakaza abayobozi
b'urugamba, yakurikiwe n'itsembabwoko ryahitanye ubuzima
bw'abantu babarirwa muri za miliyoni ndetse n'intambara z'urudaca
mu karere, twasigaranye intamenyekana ,intashyira-agatima
imbembero,,Nyakubahwa,umugaba w'ikirenga ,rwiyemezamirimo-
umukuru w'igihugu,Maj Gen Paul Kagame kabuhariwe mu guhabwa
imidari innyegetse.
Imyitwarire ya Kagame ibuzemo gutekereza n'inyota y'ubukire
yamuganishije ku guhiga abantu bamufashije kuba uwo ari we none.
Abantu nka Tribert Rujugiro,Sam Nkusi,Edgar Rwagasana,Valens
Kajeguhakwa,Kalinda wakoraga imigati,Kajangwe,Kalisa
BCDI,Donat Kananura,Geregori Karuretwa, Pascal bitaga (Nouveau
Rich) bishatse kubuga umuntu Iukungahaye mu minsi ya vuba.
Aba bose batanze imitungo yabo,banagira n'uruhare rutaziguye mu
ishyamba. Urutonde ni rurerure.Benshi muri aba bateshejwe agaciro
ku buryo bw'umwihariko , barafungwa ,bagabwaho ibitero
by'amabandi agizwe n'abakabarinze muri make bikozwe na Gen
Kagame. Kagame yibonyemo Imana y'umuryango nyarwanda maze
abantu baramutinya karahava. Ku bw'amahirwe make rero yarishe
,afunga uwo ari we wese utuma yumva abangamiwe ku bwo
kutagirwa inama no kutavuguruzwa.
NOBLE MARARA
20
Kagame yasize icyasha bagenzi be abita abicanyi ko ndetse batita no
kazi bashinzwe kugira ngo ashobore kubigizayo.Kagame ni wa wundi
ushaka kwemerwa n'abamukikije kandi akibwira mu buhumyi bwe ko
nta n'umwe ubona ibyo akora , .
Mu mwaka w'1997,nkiri mu itsinda ririnda Kagame bya
hafi,Umufasha wa Kagame ariwe Jeannette Kagame yaje kumenya ko
umugabo amara igihe kinini kwa Kajangwe.Ibi ntibyari bisanzwe
kuko ubundi Kagame ntarangwa no gushyikirana.
Ndibuka igihe kimwe igihe twari ya mamodoka agenda iruhande rwa
Kagame ,twari tugeze iruhande rw'inzu abasirikare bakuru biciramo
akanyota, Nahawe amabwiriza na Maj Willy Rwagasana,ahagana mu
ma saa tatu (9:00)
Nahawe amabwiriza na Maj Wily Rwagasana ngo njyane
na'abasirikare 4 ngo tujye gutabara umugore wa Kajangwe ngo kuko
abantu bari ku rugi bagerageza kwinjira mu nzu ku gahato.
Igihe twari tutaragerayo ,Willy yampamagaye kuri radio ya gisirikare
y'itumanaho antegeka kwihuta ngo tukareba ibirimo kubera mu
busitani bwo kwa Kajangwe.
Birumvikana twarushijeho kwihuta ,ducanye amatara agaragaza ko
izindi modoka ziribuduhe inzira,tuvuza amahoni mbese nk'uko twari
dusanzwe tubigenza mu kazi ko kurinda abanyacyubahiro no gukora
ubutabazi bwihuse.
Twahagiriye ikimwaro kuko tugezeyo nta kintu na kimwe kidasznzwe
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
21
twahasanze, n'uko mpamagara Wily ndabimubwira nawe abwira
Kagame ko nta kintu cyabaye aho umugore wa Kajangwe yari atuye.
Muri iyo minsi Kajangwe yari muri Amerika ndetse yagize ubwoba
bwo kugaruka kuko yari amaze kumenya ko umugore we afitanye na
Kagame imishyikirano ,kandi nta wamurenganya yakizaga ubuzima
bwe.
Willy yampaye amabwiriza yo kugaruka aho abasirikare bakuru bicira
akanyota,ariko natunguwe n'uko nkihagera umugore wa Kajangwe
yarahamagaye ndetse noneho arira anavuga ko umuntu arimo
gusunika urugi ngo amwinjirane.
Byateye urujijo kuko tugezeyo na none nta kintu kidasanzwe
twahabonye. Nasohoje ubutumwa kuri Willy ko nta kintu gihari nawe
aduha amabwiriza yo kuhaguma. Ibi bishatse kuvuga ko imodoka
ziherekeza Kagame zari zisigaye ari ebyiri ubariyemo n'iye.
Nko mu ma saa saba (1:00) y'amanywa Paul Kagame yageze kwa
Kajangwe agumayo kugeza mu ma saa kumi n'imwe (5:00) mu
gitondo.
Umugore wa Kajangwe nta mwanya muri Leta yagiraga,ubwo rero
ibiganiro bagiranye ntaho byari bihuriye n'akazi.Umuntu yakeka
byinshi bifitanye isano n'irari ry'umubiri.
Ibi byarakomeje ndavuga kugenda mu rugo rwa Kajangwe kwa
Kagame kugeza ubwo Jeannette n'umugore wa Kajangwe
NOBLE MARARA
22
babitonganiye.N'uko Kagame agabanya gusura urugo rwa Kajangwe.
Hashize iminsi mike Kagame yasuye umuryango wa Geregori
Karuretwa kugira ngo agishe inama ya kibyeyi umugore wa Karuretwa
kuko Kagame yafataga uyu mugore w'inyangamugayo.
Uyu mugore ni we muranga wa Jeannette akaba n'umubyeyi wa
batisimu wa Kagame.
Nyuma y'uku gusurwa ,umugore wa Kajangwe yaherekejwe ku kibuga
cy'indege arinzwe cyane n'imwe mu modoka zigenda inyuma ya
Kagame ,iyi modoka yahavuye ari uko imenye neza ko umugore wa
Kajangwe agiye mu ndege kandi ko indege ihagurutse yerekeza muri
Amerika ,aho uyu mugore yari asanze umugabo we.
1.2 Ukuri ku rupfu rwa Gen Fred Rwigema
Nyuma y'imyaka 23 Gen Fred Rwigema apfuye akagwa mu gihugu
cy'abasekuru igihe yari ayoboye abana b'u Rwanda bari barahejejwe
mu buhungiro imyaka30 n'imisago.
Fred Gisa Rwigema yavutse ku italiki ya 10 Mata 1957 , atabaruka
ku italiki ya 2 Ukwakira 1990.
Avuka ,ababyeyi bamuhaye izina rya Gisa Emmanuel,yaje gushinga
ndetse ayobora Umuryango Nyarwanda ushingiye ku gukunda
igihugu RPF. Rwigema yavukiye i Gitarama mu majyepfo y'u
Rwanda. Nk'umututsi,we n'umuryango we bahungiye muri Uganda
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
23
muri 1960 n'uko batuzwa mu ikambi y'impunzi ya Nshungerezi muri
Ankole , nyuma baje kwimurirwa Gahunge muri Toro.Imbarutso yo
guhunga yari ingirwa mpindura-matwara y'abahutu yo muri 1959 no
kwirukanwa kw'umwami Kigeli V.
Rwigema arangije amashuri yisumbuye mu bihe bye
by'ubugimbi,bivugwa ko yagiye muri Tanzaniya maze yinjira mu
mutwe uharanira agakiza k'abenegihugu (FRONASA) ,uyu wari
umurwi wigometse kuri Leta ya Uganda,kandi wari uyobowe na
Yoweli Museveni uyoboye Uganda muri ibi bihe. Murumuna wa
Museveni witwa Salim Saleh (Caleb Akandwanaho) yari inshuti
y'inkora-mutima ya Fred Rwigema.
Imitekerereza ya Rwigema yuje gushaka guhindura ibintu yaranze
ubwana bwe bwo mu buhunzi, gukunda igihugu cye ndetse no
kwanga akarengane ,byamuganishije ku kubohora Afrika ndetse
n'igihugu cye bwite. Iki gihe nibwo yatangiye kwitwa Fred Rwigema .
Nyuma ho gato,nko mu gihe cy'umwaka 1,yagiye muri Mozambike
aho yifatanyije n'inyeshyamba za ri zizwi mu izina rya FRELIMO
zarwaniraga kubohoza Mozambiki ngo ive mu maboko y'abakoloni
b'abanyaporutigali.
Mu mwaka w'1979,yinjiye mu mutwe wa gisirikare warwanyaga
ubuteketsi ugamije kubohora Uganda witwaga UNLA. Uyu mutwe
ufatanyije n'ingabo za Tanzaniya bahiritse ubutegetsi ba Idi Amin
muri Mata 1979 bumaze gufata Kampala.
NOBLE MARARA
24
Uganda imaze kubohozwa na Idi Amin yirukanywe, Rwigema yabaye
umwe mu bafashe iya mbere kuyoboka Museveni wari umaze
gushinga umutwe wa gisirikare NRA, ni uko barwanya Milton
Obote.NRA imaze gufata ubutegetsi muri 1986,Rwigema yabaye
minisitiri w'ingabo wungirije .
Yahoraga aho urugamba ruremye mu majyaruguru ya Uganda mu
bitero by'inyeshyamba zari zigizwe n'ingabo Museveni yari amaze
gutsinda. Yajyaga ku rugamba n'ubwo yari afite uriya mwanya
w'ubuminisitiri. Muri ibi bitero, intwari z'urugamba zamuhaye izina
ry'ubutwari.N'uko bamwita Imana y'intambara,ugenekerereje mu
kinyarwanda .Mu giswahili bamwitaga Mungu wa vita. Na n'ubu
arakibukwa nk'umubyeyi,nyirurugo,umuyobozi,umuvandimwe
,urungano ku basirikare bose yakoranye na bo. Yibukwa na none
nk'intwari y'igihugu cya Uganda.Yibukwa kandi nk'umukunzi w'ikipe
y'amaguru ya Uganda yitwa '' Express Villa Football Team'',
akanibukwa nk'inshuti y'abantu benshi mu gihugu cya Uganda.Ku
rugamba ,Fred yabaye umuyobozi w'indashyikirwa mu bihe byose
n'ahantu hose (Mu bihugu yarwaniye).
Fred wari Maj Gen ,akaba na muto mu myaka yashyiraga imbere
igihugu n'abaturage.
Nshimishijwe no kugaragaza ukuntu Gen Rwigema yanateye indi
ntambwe ndetse ndende cyane ubwo yateguraga gucyura
abanyarwanda mu gihugu cyababyaye.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
25
Ubwo yiteguraga gutaha mu Rwanda,Gen Rwigema yatekerezaga
kwunga abanyarwanda atarebye ku bwoko bw'abatutsi gusa. Ibi
bigaragarira ku kuntu yashyize imbaraga mu kugerageza kwakira
bamwe mu banyarwanda bari barajujubije n'ubutegetsi bw'igitugu
bwariho icyo gihe kugeza ubwo bahunze igihugu.Gen Rwigema
yagiranye imishyikirano n'abantu nka Col Alexis Kanyarengwe,waje
no kuba umuyobozi mukuru wa RPF naho Rwigema yibanda ku gice
kirebana n'ibya gisirikare agerageza kwita ku basirikare kugira ngo
bazavemo ingirakamaro koko.
Col Kanyarengwe yari azi imiyoborere y'u Rwanda icyo gihe,kandi ku
bwa Rwigema,Kanyarengwe yari gukora imishyikirano ifatika
n'igihugu bari baraye bari bugabeho igitero.
Twese twifuza kurama kwa Rwigema ku bw'urukundo twari
tumufitiye.Nari mfite imyaka 12 gusa ubwo numvaga bwa mbere
bavuga Gen Rwigema muri Uganda kuko twari twarakuranye ipfunwe
ryo kutagira ubwene-gihugu.
Fred amaze gushyirwa mu myanya y'ubuyobozi bwo hejuru muri
Uganda, yabaye intwari kuri twese,cyane cyane urubyiruko,
twamufashe nk'amizero y'igihugu twateganyirije twari twarabuze
kubera abanyagitugu b'icyo gihe.Mu buryo buzira kwikunda ,yegereye
buri wese kandi mu gihe gito. Ibi kandi ntiyabikoze muri Uganda
gusa,ahubwo yabikoze mu bihugu byose byari bicumbikiye impunzi-
nyarwanda .
NOBLE MARARA
26
Ibi byose yabifatanyaga n'inshingano zindi kandi zikomeye zirimo
kubungabunga umutekano wa uganda,kwita ku muryango bwite
(Imana ibaye amahoro n'imigisha) ukongeraho kwubaka igisirikare
nyarwanda mu gisirikare cya Uganda.Ibi byose yabikoze abanje
gushyira umutima impembero kubryo yanatetekerezaga uko ingabo za
Uganda zitazahungabana igihe abasirikare b'abanyarwanda bazaba
bamaze kuva mu gisirkare cya Uganada batashye.
Fred Rwigema yashyize ku murongo,ategura ndetse ashyira mu
bikorwa inzozi zo kuva mu bwana za buri wese muri twe .
Twamubuze mu buryo butazigera bubonerwa igisobanuro , tumubura
mu kanya nk'ako guhumbya igihe yari atashye mu gihugu cye
yaherukagamo ari uruhinja.
Ni nde wishe Gen Fred?
Igisubizo kuri iki kibazo kirimo urujijo kugeza ku munsi wa none
ndetse hari igihu kikibuditse mu mitima y'abanyarwanda ndetse
n'abagande. Byinsi byaravuzwe ariko abantu ndetse nanjye ndimo
ntibigeze banyurwa. Yego, nari ntaraba umusikare icyo gihe Fred
Rwigema apfa ariko nabanaga n'abavandimwe bakoranye na Rwigema
bakiri muri Uganda kandi nanjye naje kwinjira mu gisirikare nyuma
gato y'uko urugamba rutangiye.Nizera nkomeje ko urupfu rwa Gen
Fred Rwigema rwakagombye kuba rwarasobanuwe ku buryo
butandukanye n'uko rusobanurwa cyangwa se kubryo butarimo
urujijo.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
27
Mbere y'uko nshyira ku murongo uko mbyuma, reka turebe icyo Leta
ivuga ku rupfu rw Fred Rwigema:
Ibivugwa ku isasu batamenye aho ryaturutse
Hari byinshi byavuzwe ku rupfu rutunguranye rwa Gen Fred
Rwigema ,byinshi muri byo byashyigikiwe n'umukuru w'igihugu na
Leta ye ni umukino w'isasu ryayobye cyangwa ridafite aho ryaturutse:
''Byarakwirakwijwe ku mbuga nkoranya-mbaga ndetse babikina no
kubryo bw'amashushu kuri '' You tube'' bagerageza kwemeza abantu
ko Gen Fred Rwigema yishwe n'isasu ryayobye rivuye ku mwanzi ryo
mu bwoko bwa APC ngo cyangwa rikaba ryararashwe n'i Jipe ya
gisirikare.''
Muri iyi mvugo,tubona umwe mu bari bashinzwe kurinda Gen Fred
Rwigema bya hafi ari we Happy Ruvusha ufite ipeti rya Colonel ubu,
asobanura urupfu rw'umuyobozi we.
N'ubwo bimeze gutyo, igiteye kwibaz ni ukuntu Happy Ruvusha
avuga ko ngo we n'abandi basikare 3 bonyine bahambye Fred.
Avugamo uwitwa Matungo na Nkubito kandi ko ngo bari bafite
amapeti yo hejuru icyo igihe , nyamara ukuri ni uko aba batatu bose
bari abasirikare bato,ibi bituma umuntu yakwibaza ati:
● Kuki umusirikare wo mu rwego rwa Gen yahambwe
n'abasirikare 4 gusa,na bo mu rwego ruto cyane?
NOBLE MARARA
28
● Fred Rwigema amaze gupfa RPA yakomeje kugira abasirikare
bakuru ndetse n'aho tuvugira aha bamwe baracyariho kandi
baracyakora igisirikare. Aha twavuga nka LT Col Adam
Waswa,Maj Chris Bunyenyezi,Maj Dr Peter Bayingana,Maj
Steven Ndugute,Maj Sam Kaka,Maj Kabura,Capt Dodo
Twahirwa, Capt Kayitare wigeze kuba ashinzwe abasirikare
barinda Rwigema,Capt Kiiza,Capt Bitamazire,Capt
Gashugi,Capt Mico n'abandi basirikare b'inkogoto mu
kuyobora urugamba. Maj Paul Kagame ntiyari mu batangiye
urugamba,we yahisemo kujya mu mahugurwa ubwo abandi
barimo bitegura kwambarira urugamba rwo kubohora
igihugu.
● Mu mategeko ya gisirikare ,birazwi ko umusirikare ahambwa
n'abo banganya ipeti cyangwa abari kwi'ipeti ryegereye cyane
iry'uwapfuye, ku bw'ibyo rero umuntu yakwibaza impamvu
barekeye abasikare bato cyane akazi ko guhamba Rwigema
nabwo rwishishwa.
● Matungo,Nkubito na Happy Ruvusha bari abasiriakre bato
igihe cy'urupfu rw'umukuru wabo, nta n'umwe muri bo wari
gutwara imodoka,kandi bizwi ku buryo budasubirwaho ko
umushoferi wa Fred yari Sgt Blackman waje gupfa umwaka
umwe nyuma y'uko intambara irangiye. Nyamara Happy
Ruvusha ntiyigeze ahingutsa izina ry'uyu muntu.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
29
● Ntibyumvikan ukuntu abantu nka Capt
Kayitare,Kanamugire,Okwiri Rabwoni,Sgt Mtamani bajyaga
batwara Nyakwigendera Fred mu modoka mu bihe bya
nyuma bye,abantu nka Alex Shumba n'abandi basirikare
bakuru bashoboraga kutaboneka mu gushyingura umukuru
wabo n'iyo byaba byagizwe ibanga.
● Yavuze ko batwaye mu modoka umurambo we amaze gupfa,
ngo babaga batarafata icyemezo cy'aho bari
bumuhambe.Ubwo se icyabahiro baba bahaye umuyobozi
w'urugamba mukuru nk'uyu twagifata ku ruhe rugero,igihe
bamuzengurukanye mu kimodoka gishinzwe gutwara ibintu
biremereye, aho kushyira aho umubiri we aho waba uruhukiye
aho ibirindiro
by'ingabo byakabaye biri. Aha avuga ko ibyo birindiro byari i
Kagitumba aho bari bashinze ibiro by'ubuyobozi bukuru
n'ivuriro ry'abakomerekeye ku rugamba ku ikubitiro ry'igitero
cyo ku ya mbere ukwakira 1990.
● Kuki Fred atashoboraga kujyanwa mu buruhukiro bw'ibitaro
bya gisirikare bya Mbuya muri Uganda nk'uko byari ihame ku
bantu baguye ku rugamba ,hatitawe aho umuntu yaguye.Byari
n'amahire ko Fred atari yasezeye ku mugaragaro mu gisirikare
cya Uganda.
● Ni iki cyaba cyarabaye intandaro yo guhamba Fred Rwigema
NOBLE MARARA
30
mu ibanga? Njye simbyiyumvisha ,n'undi muntu muzima
ukunda igihugu ntiyamvumva.
● Ruvusha se yaba yarahishaga ukuri azi neza? Ibi bituma
nibaza ibibazo byinshi. Ku rundi ruhande kandi, ndibuka
Ruvusha neza, nk'umuntu mu bari bashinzwe kurinda
umutekano ku buryo bwa hafi. Ruvusha yahoraga yibuka Fred
Rwigema ,amuririra,agahora ababajwe no kuba umuyobozi
wagiraga imikoranire myiza n'abo yabaga ashinzwe
atuvamo.Happy icyo gihe yari muri ba bana barinda
umuyobozi mu gisirikare,umwihariko we wari ukurinda ihema
no kwita ku igaburo rya shebuja.
Ibyavuzwe kuri Bunyenyezi/Bayingana
Ikindi kintu cyateye ukwivumbagatanya mu miryango y'abayobozi
b'ingabo bakuru ba RPA ni ibyavugwaga kuri Maj Peter Bayingana
na Maj Chris Bunyenyezi. Aba bayobozi bombi baregwa kuba ngo
aribo bishe Rwigema ngo kubwo kurwanira ubuyobozi.Izi mvugo
zongeraho ko ngo amaze kwicwa,abandi basikare ngo bishe
Bunyenyezi na Bayingana ngo bahorera Fred cyangwa ngo Gen
Salim Saleh yaraje we ubwe yica Bunyenyezi na Bayingana. Iyi sura
y'imvugo yateje ibibazo bikomeye mu miryango y'iyi nyabutatu ndetse
n'ubuyozi bwa Uganda cyane cyane Gen Salim Saleh wari inkora-
mutima ya Rwigema kuva mu ishuri ndetse akaba n'umusangira-
ngendo mu ngamba bagiye barwana muri Afrika.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
31
Iyi sura y'izi nkuru kandi izamura ibibazo byinshi. Kuko havugwamo
n'ukuntu ngo ingabo za Habyarimana (FAR) zivuganye Bayingana na
Bunyenyezi zibateze igico ,kandi ko ngo bari bagiye gutanga ubufasha
kuri Maj Sam Kaka ngo wari wagoteye umwanzi Nyagatare. Iki gihe
ngo bari batabaye Sam Kaka bamushyiriye imbunda zikomeye
harimo ishobora guhanura indege ikaba ifite ubushobozi bwo kurasa
igisasu gifite umurambararo wa 14.5 mm ikagira n'iminwa 4, ngo
kandi bari bamushyiriye indi mbunda nini irasa ibisausu byinshi
icyarimwe buri gisasu gifite umurambararo wa 105 mm. Izi mbunda
ngo zabaye iminyago ngo Bayingana na Bunyenyezi bamaze kugwa
mu gico.
Ibi bihura neza , bikanemeza ko aba bombi bishwe nibura nyuma
y'ibyumeru bitatu nyuma y'igitero nyirizina.Urupfu rwabo rwabaye
rwarumviswe nyuma ndetse rukanishimirwa mu ndirimbo za Bikindi
zahimbazaga ubutwari bwa FAR.
Ibyavuzwe kuri LT Kato
Iperereza njye ubwanjye nikoreye,nifashishije bagenzi banjye
twabanye muri RPA baba abagabo ndetse n'abagore bari mu gisirkare
muri ibyo bihe,rigaragaza ko hari indi sura y'amakuru yagizwe ibanga
igihe kirekire. Bivugwa ko mu myaka ya za 1980 Gen Fred Rwigema
yabwiye Kagame wakoraga akazi k'ubutasi icyo gihe, akaba yaraje
kuba n'umukuru w'igihugu nyuma y'impfu z'abasirikare b'imena ku
rugamba rwa RPA,guhitamo basore n'inkumi bagombaga kwitabira
amahugurwa anyuranye y'imiyoborere mu rwego rwo kwitegura
NOBLE MARARA
32
igitero.
Mu cyiciro cya mbere mu barangije ayo mahugurwa yo kuba
offisiye,twavugamo LT Kato wari warahiswemo na Maj Kagame.
Uyu Kato yaje kujya ku yandi mahugurwa muri Korea y'Amajyepfo
aho yihuguye mu kuba kabuhariwe mu gushimuta.Yaje koherezwa na
none muri Libiya aho yakuye ubumenyi-ngiro mu gushimuta
n'igikomando.
Ikindi cyiciro ari cyo cya kabiri,cyarangije mbere gato y'igitero cyari
kirimo abantu nka 2LT Kabarebe james,Kayonga Charles,Alex
Kagame,vincent Gatama,Tom Mpaka,Rose Kabuye n'abandi. Paul
Kagame yari azi neza Kabarebe kuko yari yarigeze kuba mu
nyeshyamba za Museveni aza guhunga urugamba kubera kunanirwa
kwihanganira ibihe bikomeye.Yaje kugaruka muri NRA nyuma y'uko
Museveni afashe ubutegetsi muri za 1986,noneho aguma mu
gisirikare kugeza ku gitero cyagabwe ku Rwanda.
Bivugwa kandi ko mbere gato ngo batere Urwanda ,Museveni
yahisemo Gen Fred Rwigema ngo ajye mu mahugurwa ya gisirikare
muri Amerika ariko Fred arabyanga ku mpamvu z'uko imyiteguro
y'urugamba yari irimbanyije,ahubwo atanga igitekerezo ko
bakoherezayo Paul Kagame kuko babonaga ko afite icyuho mu
ngamba z'ingirakamaro.
Mbere yo kjya muri Amerika, bivugwa ko Paul Kagame yagiye
kumenyekanisha James Kabarebe na Kato kwa Fred Rwigema.
Yamubwiye ko Kabarebe afite impamyabushobozi mu bya politiki
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
33
yavanye muri Kaminuza ya Makerere ko yashobora kuba
umujyanama mwiza mu bijyanye n'imikoranire
n'amahanga,yanamusobanuriye kandi ko ubumenyi bwa Kato ari
ingirakamaro.
Rwigema yizeraga Kagame kuva mu bwana nk'umuntu wese wuje
ubupfura yabigira.
Amakuru nakuye ku musirikare wa RPA wavuye ku rugerero avuga
ko Gen Fred Rwigema yari atunze imbunda irasa nta rusasu
rwumvikanye kandi yari yarashyizwe mu maboko ya Kato wanahise
ashyirwa mu bantu babaga bakikije Fred Rwigema. Ni muri iki gihe
Kagame yagaragaje icyifuzo cy'uko James Kabarebe yasimbura
Emmanuel Kanamugire nk'umufasha mu biro bya Gen Fred
Rwigema,iki gihe Rwigema yanze ko James Kabarebe asimbura
Kanamugire. Nibwo Kabarebe yamaze igihe nta mwanya
afite.Kagame yagiye muri Amerika ,n'uko nyuma y'aho RPF/RPA
baratera.Bivugwa kandi ko imbunda irasa nta rusaku yari yarahawe
Kato,yaba ari yo yakoreshejwe mu kurasa Gen Fred Rwigema.
Bivugwa ko Kato yabonywe avuye ku gasozi ku buryo nta
wabyitayeho kuko buri muntu yabaga arwana ku murambo aho
gutekereza ku gushakisha umurashe. Uyu musirikare wavuye ku
rugerero avuga ko Kato yazanywe iruhande rwa Kagame nyuma y'uko
avuye muri Amerika. Kato yaje koherezwa mu basirikare bari
bayobowe na Kayitare.
James Kabarebe niwe wabwiye Kato ko bamwohereje mu basikare
NOBLE MARARA
34
ba Kayitare , mu nzira agenda araswa na Silas Udahemuka mubyara
wa Kagame, ni uko urupfu rwa Kato rugerekwa ku gico cy'umwanzi.
Bivugwa ko kwicwa kwa Kato kwari ukugira ngo bahishe amakuru
ku rupfu rwa Gen Fred Rwigema kuko babonaga ko urugamba
rwaganaga ku kurangira kuko imishyikirano y'amahoro yari
irimbanyije. Kato yari umuvandimwe wa Maj Mupenzi waje guterwa
urushinge rw'uburozi nyuma y'ifatwa rya Kigali.Maj Mupenzi yari
umugabo wo kwizerwa akaba n'impanga ya Kato. Aba bavandimwe
bombi bari barajyanye mu mahugurwa yo kuba offisiye.Na we kimwe
n'umuvandimwe we yishwe kugira ngo bahishe amakuru ku byabaye.
Nyuma y'uko Kagame agarutse avuye mu mahugurwa
atanayarangiye, Museveni yamugize umuyobozi ngo asimbure Adam
Waswa waje gupfa mu rupfu rudasonutse.
Na none bivugwa ko nyuma yo kwicwa kwa Gen Fred Rwigema
yishwe na LT Kato ku mabwiriza ya Kagame, Kagame yihutiye kujya
kubeshya Museveni amwumvisha ko Rwigema yishwe na Bayingana
na Bunyenyezi ko ndetse agomba guhorera inshuti ye.
Bivugwa kandi ko yahaye amabwiriza murumuna we ,Gen Salim
Saleh akaba n'inshuti magara ya Gen Fred Rwigema, yo kujya kwica
aba bombi ubwe kandi bigahita bikorwa ako kanya.
Bivugwa ko habayeho kuvuguruzanya mu buyobozi bukuru bwa RPF
ku byerekeranye no kujya no kugirwa inama ku gitero cyari
cyimiririjwe imbere igihe n'ingamba zo gushyikirana
zashobokaga.Gen Fred Rwigema we yari yiteguye kwakira ukuboko
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
35
kwa Habyarimana gutanga ikaze.Igihe Habyarimana yari bugenze
atyo. Ariko abandi banyamuryango bo bahaga amahirwe ibisubizo
binyuze mu nzira z'imirwano, ngo akaba ari mpamvu y'impfu
z'abayobozi bo hejuru mu gisirikare.
Izindi mvugo zisa n'izabanje zateje ibibazo
● Urebye umubare w'abasirikare b'inkogoto bari bashinzwe
kurinda Gen Fred Rwigema, byashoka bite bazigama LT
Kato ? Igihe baba bamaze kumenya ko ari we warashe Gen
Fred Rwigema.
● Ni iyihe mpamvu yatuma Kato yica Rwigema ,umuyobozi
wari ukunzwe n'imitwe yose yari akuriye?
● Byari byoroshye ku kigero kingana gite ? Ku buryo Gen
Salim Saleh yakwambuka imipaka y'u Rwanda akinjira akica
ba offisiye 2 akongera agasubirayo ntawe umukozeho.
● Kuki imibiri ya Bayingana na Bunyenyezi itigeze ihambwa
cyangwa se ngo ishakishwe ibonwe? Byaba ari uko se
batwawe n'ababatsinze mu gico cya Ryabega?
● Kuki Kagame atigeze akora iperereza ryimbitse ku mpfu z'aba
bayobozi kugirango akureho urwikekwe? Yaba nawe ahishe
ikintu kubryo aha agaciro ubuhamya bwa Happy Ruvusha
wari ufite ipeti rya kaporali gihe cy'urupfu rwa Rwigema?
● Kuki amateka n'urupfu bya Gen Rwigema byazimiye
?Ahubwo Kagame akaba yirirwa yivuga ubutwari atagomba.
● Niba Kagame yari intwari bihagije nk'uko yirirwa
NOBLE MARARA
36
abyiyitirira,kuki yahisemo gujya mu mahugurwa igihe abandi
bose bari mu myiteguro yo kurwego rukomeye nk'uru?
Twibutse kandi ko umunsi wo kwibuka intwari za RPA y'umwimerere
byari kwikubitiro ukwibukwa urupfu rwa Gen Rwigema kandi
bigakorwa ku italiki ya 1 Ukwakira buri mwaka. Kuki Kagame
yahinduye uyu munsi akawushyira mu bihe bitandukanye?
Kuki Gen Fred Rwigema yibukwa akanubahwa muri Uganda kurusha
mu Rwanda? Igihugu yavukiyemo akaza no kukigwamo.Akaba ari
nayo mpamvu ikibazo cy'uwaba yarishe by'ukuri intwari Gen Fred
Rwigema kigenda kigaruka.
1.3 Uko nacitse nkagera mu Bufaransa
Kimwe n'abandi bakunzi ba RPA b'inzirakarengane,abagabo
n'abagore,nk'uko bagiye bahabwa ibihembo byo gufungwa no
kwicwa, nanjye narafunzwe bamfungira mu ikambi y'abasirikare
barinda umkuru w'igihugu ku Kimihurura,ubwo hari mu mpera
z'umwaka w'2000. Iki cyari ikigo cy'abasirikare bari bashinzwe
kurinda Habyarimana ,maze Kagame agihindura ahantu ha
rurangiranwa mu gukorerwamo iyicarubozo,agishyira mu maboko ya
Capt Silas Udahemuka/ ubu nandika uyu ni LT Col akaba icyo gihe
yari ashinzwe iperereza mu basirikare barinda umukuru w'igihugu.
Nari narabaye muri icyo kigo kuva dufashe igihugu muri 1994 ariko
nabaga ntarafungwa na rimwe ngo mare mu bubohero ijoro nibura
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
37
rimwe ku bwo kuba naba nakoze ikosa runaka usibye kuba
nabeshyerwa ku bw'ubugome bw'abantu.
Ifungwa ryanjye ryafatwa nk'ubucucu cyangwa ubugome bitewe n'uko
umuntu ashatse kubireba.Icyo gihe nari nshinzwe ingendo
z'abasirikare bava cyangwa bajya mu kazi mu mutwe ushinzwe
kurinda umukuru w'igihugu.Umukuru w'igihugu yari yagiye hanze
y'igihugu kandi nta mabwiriza ajyanye n'uko ari bugaruke nari nahawe
kugeza ubwo yari amaze kugera ku kibuga cy'indenge
mpuzamahanga cyitiriwe Gerigori Kayibanda.Ibi byari bibusanye
cyane n'uko twari dusanzwe dukora mu kurinda abantu bakomeye .
Kuko nagombye kuba nabimenyeshejwe nibura amasaha make
mbere y'uko indege igera ku kibuga kugira ngo ntegure abashoferi
n'imodoka.
Njye n'itsinda rishinzwe kurinda umukuru w'igihugu twageze
ku kibuga iminota itanu nyuma y'uko we ahagera ariko
by'amahirwe yari akivugana n'abanyamakuru ku buryo we
n'abashinzwe ku mwakira batigeze babimenya.
Ibi bishobora kuba byaratewe n'uko abayobozi banjye batari
bazi ko ari buze,cyangwa se bikaba byaratewe n'ubumenyi
buke mu byerekeye kurinda umukuru w'igihugu,cyangwa se
na none bakaba barabikoreye kugira ngo banshyire mu
bibazo. Ibibazo byashoboraga no gutuma mvutswa ubuzima.
Nari natangiye kubyiyumvamo ubwo twageraga ku kibuga
cy'indege.
NOBLE MARARA
38
Tugeze ku biro by'umukuru w''igihugu, nahise noherezwa
muri rya bohero ryo ku Kimihurura mu kigo cy'abasirikare
barinda umukuru w'igihugu.Nasabwe gusinya inyandiko-
mvugo yari yamaze kwandikwa ntabizi. Muri iyo nyandiko-
mvugo naregwaga ibirego bitatu by'ingenzi ari byo ibi
bikurikira:
● Kuvugana n'abantu batazwi bafite imigambi yo guhirika Leta,
● Gutegura kwica umukuru w'igihugu binyuze mu kutubahiriza
igihe,
● Gushyigikira no gufatanya n'ingabo z'umwami.
Ibi byose byambereye nk'inzozi,byari biteye ubwoba ku buryo
bagenzi banjye batashoboraga no kuba banyomoza ibi birego bidafite
ishingiro,ariko ku rundi ruhande naje kubumva ntawashoboraga
guhara ubuzima bwe angirira n'ubwo bambonaga nk'umwere.
Icyo nize muri buriya byryo bwabo bwo gukora ni uko,igihe ingirwa
perereza ryibandaga ku gushaka ikibi naba narakoze aho kureba ku
mpande zose , ngo banarebe n'impamvu zashobora kugaragaza ko
ndi umwere. Bari batangiye no kwiga ku gihano cyaba kinkwiye,
ndetse umwe muri bo yari yanatanze icyifuzo cy'icyo gihano.
Birumvikana ko nagombaga gushaka uko nahunga mbere y'uko
mpura n'ibibazo by'iri perereza ritagira imbabazi. Naje kumenya ko
abantu batazwi ngo navuganaga nabo,yari umunya Kanada w'inshuti
yanjye, bo bakvuga ko namuhaga amakuru y'uburyo twabayeho mu
ishyamba igihe cy'intambara.Icyo gihe naje gusobanukirwa ko
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
39
umuntu wese ,washoboraga kuba afite inshuti y'umuzungu ukora mu
bigo bitegamiye kuri Leta, yahozwagaho ingenza.
Nyuma y'uko mpungiye mu gihugu cy'igituranyi,amakuru yageze kuri
amadasade y'Ubufaransa n'inzego zabwo z'iperereza ko ndi muri icyo
gihugu. Abafaransa bari bafite inyota yo kumenya amakuru
n'ubuhamya ku mukuru w'igihugu. Banyijeje '' Ijuru ritarangwamo
umutekano muke''nk'ingurane y'ingirwa mabanga kuri
Kagame.Nabamenyeshe ko nta muteakano mfite mu bihugu
by'Afrika y'Iburasirazuba kubera inzego z'iperereza za Kagame ku
bwo kuba naratorotse igisirikare cyane cyane uyu mutwe ushinzwe
kumurinda. Abafaransa bari bafite ubushake bwo kumpa impapuro
z'inzira n'itike y'indege ingeza i Paris ndetse banyijeje kumpa
ubuhungiro mu gihugu cyabo cyangwa n'ahandi kure y'igihugu
cyanjye cy'amavuko. Ngeze mu Bufaransa umukino wahinduye
amategeko.
Bwa mbere bantegetse kutabwira buri wese ko naziye ku nzandiko
z'inzira zabo,ndebye inyuma rero, ibi bikaba byaraterwaga n'uko
nashoboraga guhita ngira uburenganzira ku buhunzi mu gihugu cyabo
nk'uko amasezerano agenga impunzi y'i Geneve yo mu mwaka w'i
1951 abiteganya. Kubera ko nari nageze mu gihugu cyabo bwa mbere
ndetse mfite n'ibyangombwa by'ingendo byabo.
Banambwiye ko ntazigera mbwira uwo ari we wese ko ndi mu
Bufaransa. Bananshyizeho iterabwoba ko bashobora kugirana ikibazo
n'u Rwanda ruramutse rubimenye. Nari nemerewe gusa kuvugana
NOBLE MARARA
40
n'umuntu wabaha amakuru bashaka cyangwa kuba nabashakira
amakuru ajyanye na bagenzi banjye ngo basubizwe mu Rwanda.
Icyantangaje kurusha ibindi ni uko Leta y'Ubufaransa yari izi kandi
yampishuriye ko inyeshyamba za Kagame ari zo zahanuye indge ya
Habyarimana mu myaka mike yari ishize kandi bari bagifite uburakari
buturutse kuri icyo gikorwa.
Kimwe na Kagame ,benshi muri twe twafataga iyicwa rya
Habyimana nk'aho byari ngombwa, ko ntawe byatera agahinda , ko
ahubwo ari ibyo kwizihiza. Habyarimana yari umukuru w'igihugu
twarwanyije n'intwaro mu gihe kingana n'imyaka 4 kandi benshi muri
twe twari bato , ndetse nta n'ubunararibonye twari dufite,Leta ye yari
yaraduhejeje mu buhungiro, ndetse bamwe muri twe tuvukira mu
buhungiro , mbese twamufataga nk'umwanzi wacu uza ku isonga.
Byari ibintu umuntu wese ukoresha inyura-bwenge yahita yumva ko
ingabo za Habyarimana na zo ziciye urwaho umuyobozi wacu
Kanyarengwe cyangwa Kagame nabo babyishimira ndetse
bakanabyizihiza.
Bashoboye kwica Gen Fred Rwigema ,Maj Chris Bunyenyezi,Maj
Peter Bayinganira barangije batuzanira agahinda Maj Kagame.
Ku bitekerezo byanjye bwite, Abafaransa wabonaga ibintu
byabayobeye,Kuko nabaga maze kubabwira ukuntu twabuze bari
bayobozi navuze haruguru n'abandi basirikare bakuru ndetse n' abato
kandi abafaransa babaga bahagarikiye iyo ntambara haba ku rugamba
cyangwa se mu biro bya Habyarimana i Kigali igihe cyose
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
41
cy'intambara.
Ibi bikanyibutsa ukuntu ubufaransa bwagize uruhare rutaziguye mu
gutoza interahamwe bakanaziha intwaro batibagiwe na EX-FAR
uburyo bababaye hafi mu ntambara yose kuva ku munsi wa mbere
muri 1990. Bigaragarira buri wese ukuntu bahise biyuririra indege, nta
no gutekereza gukiza abatutsi barimo bicwa mbese barimburwa
ahubwo bakarinda Leta yarimo ikora ubwicanyi bukabije,
bakayikingira ingabo kugeza bayigejeje muri Congo.
Bashyizeho icyo bise ''zone turquoise'' yari ishinzwe kutubuza
kwihuta igihe twinjiraga za Kibuye na Gikongoro.Icyo gihe cyo
gutinza urugamba interahamwe zabaga zirimo zihumbahumba
abatutsi bo mu Bisesero bagombaga kurokoka utibagiwe no mu bice
abafaransa babaga barimo.
Naje gushyikirizwa umucamanza Jean Louis Bruguire nkomeza
kubazwa. Yabaga ashishikajwe n'ihanurwa ry'indege ya
Habyarimana,maze kumusubiriramo uko nabonaga ibintu yararakaye
bikabije cyane.
Sinarezwe kugira ngo ncumbe urugomo cyangwa iterabwoba,ariko
niba imyaka yose twamaze turwanya icyateza umutekano muke igihe
nari nkikorera Kigali,narashoboraga gutega umukuru w'igihugu
igico,kumvumbura kwabo byaba ari intsinzi yabo.Kandi mu by'ukuri
umuntu umukoreye wese aba yiteze kurangiza nabi. Ibi byose
byiyongera ku ihanurwa ry'indege ya Habyarimana, Kagame akomeje
NOBLE MARARA
42
kwanga kwicuza.
Hari ibimenyetso byagaragazaga ko abanyapolitiki n'imiryango
y'abaderevu b'indege ya Habyarimana bahanuwe hamwe
n'umunyagitugu Habyarimana basabaga ko abasirikare bakuru ba
Kagame bakurukiranwa n'ubutabera. Ibi uyu mucamanza
yarabyubahirije.
Bruguiere yarambwiye ngo sinzigera mbona ubuhungiro mu gihugu
cyabo,ko ahubwo nakoroherezwa kujya mu kindi gihugu ndamutse
nemeye gukomeza gukorana n'igipolisi cy'Ubufaransa kugirango
bazashobore kugera ku musozo w'iperereza ryabo.Bari bakeneye
guhuzwa ngo n'abasirikare baba bazi byinshi kundusha. Ariko
icyanteye impungenge ni uko bansabye kujya muri Congo ngo
nkinjira mu nyeshyamba zirwanya Leta ya Kigali.Byiyongeye ku kuntu
nabaye mu mirwano imyaka yose y'ubugimbi bwanjye ndumirwa. Ibi
byabaye nk'ibitutsi byiyongera ku bikomere bari bamaze kuntera
biturutse ku kuntu bamfashe,bitandukanye n'ibyo twari
twarumvikanye igihe mva muri Afrika. Bari baranyijeje umutekano
kure ya Kagame none bakaba barashakaga ko njya guhangana nawe
mu mashyamba. Bavugaga ko ngo kuko nzi neza amateka ya RPA ,
ngo nari nshoboye kuba namenya amakuru y'ingenzi nk'ubushobozi
mu bya gisirikare, ibikoresho,uko ubuyobozi bwa gisirikare bwubatse,
n'ubushobozi.
Nanze ko twongera kuvuga kuri ibi kuko nabonaga ko ari ibintu
bikomeye ntashoboraga kuba naganira kuko nari namaze kubona ko
bashakaga kunyohereza mu mashyamba ya Congo. Pierre Payebien ,
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
43
wari umukuru w'inzego z'perereza ryo hanze yarampamagaye
ambwirana imvuga yuje uburakari n'agasuzugura nk'iyo nari
menyereye kumvana Kagame ku bwo kuba atarubaha abayobozi.
Namubwiye ko natorotse igisirikare ko kandi nshaka ubuhungiro ko
ntashobora kugira icyo nganira nawe kuri iyo ngingo.
Ibiganiro nagiranye na bo byabaga birangwa n'amacakubiri kuko
ndibuka ko hari uwo twaganiriye ambaza niba ndi umuhutu cyangwa
umututsi. Nasigaye nibaza impamvu atambajije niba ndi umutwa
kuko n'abatwa babarirwa mu banyarwanda.
Turebye inyuma ,tukitegereza izi Leta zombi (Ubufaransa n'u
Rwanda),usanga bombi bakeneranye ku buryo bakeneye imikoranire
myiza mu guhishira ibyaha bya buri ruhande. Ubufaransa bwashaikiye
kubura hasi no hejuru ibya byagerekwa kuri Kagame cyane cyane
icyaha cyo guhanura indege y'umukuru w'igihugu yasimbuye,ibyaha
byo akwica abahutu muri Congo n'ibindi.
Kagame nawe ku rundi ruhande yavumbuye ibyaha byokozwe
n'abanfaransa, aha twavuga nko gutoza no guha ibikoresho
interahamwe no guhagarikira ubwicabyi bw'abatutsi bikozwe n'ingabo
z'abafaransa. Kagame yaje kwisobanurira ko agiye kubura inkunga
z'ibihugu byose by'i Burayi ,cyane cyane ibihugu bivuga igifaransa
natabungabunga ibintu uko byari bihagaze muri icyo gihe.
Byarangiye Kagame yemeye kuva ku izima maze arekura
indangagaciro yirirwaga apakira mu mitwea y'abanyarwanda.
NOBLE MARARA
44
Byaratunguranye kumva Kagame avuga ko yagombaga gutera
intambwe maze akibagirwa ibyahise. Ibi yabivuze igihe yari yasuye u
Bufaransa. Nyamara byaje kugaragara ko ukwibagirwa byarebaga
uruhande rumwe cyangwa ngerageje kuvuga neza byarebaga umuntu
ku giti cye nka Kagame, maze ukiyibagiza abatura Rwanda.
Nasigaye nibaza niba abanyarwanda bari biteguye gutera intambwe
maze bakibagirwa uruhare rw'abafaransa mu iyicwa ry'ibihumbi
n'ibihumbi by'inzira-karengane z'abanyarwanda b'abatutsi. Ikigaragara
ni uko Ubufaransa bwananiwe gutera intambwe. Mu gihe Sarkozy
yayoboraga Ubufaransa,minisitiri we w'ubabanyi n'amahanga Alain
Juppe yananije imibonano na Kagame, kugeza n'aho nta
n'umuminisitiri w'Ubufaransa washoboraga kwakira Kagame,ibi
byahitaga bisobanura ko nta mishyikirano yihariye yari yemerewe .
Ubufaransa bwagumye ku izima ryo kutemera uruhare rwabwo muri
itsembabwoko ndetse habe no gusaba imbabazi.Ubufaransa
nk'igihugu gikize,Nicolas Sarkozy ntiyagombaga kubuza abaminisitiri
be kwakira Kagame ,iki gikorwa cyari gikwiye kwiharirwa n' uRwanda
n'ibindi bihugu biri mu nzira y'amajyambere. Nkaba mpamagariye
abanyarwanda gushyira hamwe kandi bakirinda ababacamo ibice
nk'uko byagenze mu bihe byabanje.
Ubucuti bwa Kagame na Sarkozy ndetse n'umuryango mugari
w'abanyaburayi bwahuye n'inzitize zishingiye ku rwikekwe.
Bigaragarira buri wese kandi ko Ubufaransa butazigera bwubika
uruho rw'amazi ku ruhare rwa Kagame mu bwicanyi bw'inzira-
karengane z'abahutu muri Congo n'abaderevu b'indege ya
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
45
Habyarimana ngo byibagirane.
Twarambiwe ibi byose bitampaye agaciro kandi twese dusobanukiwe
neza ko iyo tuvuga ubwiyunge ,tuba tuvuga amakimbirane n'impamvu
zayo. Abanyarwanda hafi ya bose bazi neza ko kugira ngo dutere
imbere nk'igihugu,dukeneye ubwiyunge bushingiye ku butabera
nyabwo,ukuri n'ubworoherane ,mbese dukeneye ibiranga demokarasi
byose.
Twese tuzi ko nta demokarasi twigeze, ni na yo mpamvu igihugu
cyacu kirangwamo imfungwa zifunze nta byaha, ndetse n'ubwicanyi
kuri buri wese ushatse kuvuguruza Lata.
Banyarwanda ,nshuti , bavandimwe ,nimureke twokwangiza inzira
y'ubwiyunge,twangire uwo wese wiyita umunyapolitiki ushaka
kutuyobya. Ibyaba biri inyuma y'ibyabaye mu Rwanda bishobora
kubonerwa umuti uvuye kuri wowe nanjye.
NOBLE MARARA
46
2 Urugomo n'ubwicanyi bwa Kagame
2.1 Umukozi wo mu rugo w'umwangavu ahohoterwa
Ndahamya ibi ko nabihagazeho kandi ko ari igikorwa gituruka ku
kuba naragiye negeranya ibimenyetso kuri buri gikorwa kigayitse
cyose Kagame yakoraga mu bihe nari mu bashinzwe kurinda
umutekano we.
Ubu ni bwo ngenda nibuka nkanasobanukirwa n'ukuntu yari umuntu
ushimishwa no kubon abandi bababaye ,akaba n'umukuru w'igihugu
urangwa no kugira nabi gusa. Kugeza ubu ibikorwa bitunguranye
Kagame yakoraga ndetse akanabidushoramo byari byarangumye mu
mutwe,bimeze nk'ibyahagamyemo .Sinakwibagirwa ikigoroba kimwe
mu mwaka w'1998,ubwo Kagame yahaga amabwiriza LT Willy
Rwagasana guhamagara Maj Ndushabandi kuri telefoni.
Uyu Ndushabandi yari Maj icyo gihe anakuriye ibitaro bya gisirikare
bya Kanombe. Telefoni yitabwe, Kagame ayishikuza Willy
Rwagasana. Ku bwanjye nabifashe nk'aho yari akeneye kuvugana Maj
Ndushabandi. Ku buryo butunguranye telefoni yari yitabwe n'umuntu
mw'ijwi ry'umugore ryabajije Kagame ari nde ushaka kuvugana na Dr
Ndushabandi,kuko uyu wa nyuma yari aryamye aruhuka.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
47
Kagame yabyiye uwo mukobwa ngo nashyire Ndushabandi kuri
telefoni. Nabamenenyesha ko twaje gusanga uwo mukobwa ari
umukozi wo mu rugo w'imyaka 16. Uyu mukobwa wigorewe ntiyari
azi ko avugana n'igikomerezwa cy'Afrika, umukuru w'igihugu
wungiriyw akaba na minisitiri w'ingabo Maj Gen Paul Kagame ubwo
yamubwiraga ko atari buyishyire Ndushabandi atazi ushaka kuvugana
na we.
Icyo gihe Kagame yajimije telefoni ubwo atangira kubaza abamurinze
uzi aho Dr Ndushabandi atuye. Wabonaga yabuze amahoro,yuje
umujinya agaragara nk'usuzuguritse.
Twahise tujya kwa Dr Ndushabandi i Kanombe urugendo rutagera
no ku bilometero 10. Tugezeyo twinjiye ku ngufu,Kagame yisararanga
aho hanze ,abaza aho uwo bavuganaga yaba aherereye. N'uko uwo
mukobwa wari wamwitabye amubwira ko ari we bavuganye.Ako
kanya Kagame aramusimbukira atangira kumukubita
inshyi,ibipfunsi,imigeri amubwira ngo abyutse Dr Ndushabandi.
Ndushabandi yumvise rwaserera mu rugo ,arabyuka n'uko Kagame
amubaza impamvu akoresha abantu batagira uburere nk'uwo
mukobwa. Icyo gihe Ndushabandi yasubizanyaga ubwoba bwinshi
anatitira,atera amasaluti ubutitsa anasaba imbabazi ko atari azi ko uwo
mukobwa nta burere agira.
Twaje kumenya ko uwo mukobwa yari afite imyaka 16,ko yari
yaravuye i Gitarama aje gushaka uko yakwibeshaho. Ni uko Kagame
aramwirukanisha, Ndushabandi nawe yumvira amabwiriza yuje
NOBLE MARARA
48
ubusazi aramwirukana.Ubu nibaza aho uyu mukowa ari ubu.
Nkanibaza impamvu Nduashabandi nk'umuganga akaba na Major mu
ngabo z'igihugu aho yakuraga ubwoba bungana butya butuma
atashobora gufata icyemezo cyo kurengera uburenganzira
bw'umukozi we.
Nanibajije icyo aba bagabo bombi basigaye batekereza ku bijyanye
n'uyu mwari.Nkanibaza cyane ,impamvu umusirikare ofisiye wo mu
rwego rwo hejuru akanayobora ibitaro bya gisirkare yatengurwa
imbere ya ministiri. Umukobwa yasigaye arira n'ubwo haba
Ndushabandi cyangwa na twe ntawashoboraga kuba yagira icyo
amufasha.Twese twabaga turi mu biganza bya Kagame.
Mbere y'uko tuva kwa Ndushabandi ,Kagame na Ndushabandi
bariherereye mu cyumba maze amugeaho icyo yamushakiraga mbere
y'uko uwo mukobwa abyitambikamo.
Byari ibisanzwe kubona Kagame akubita,atuka,akubagana abasirikare
b'ibyiciro byose utaretse n'aba general,ariko uyu munsi byari bibabaje
ku buryo burenze urugero aho umuntu ku rwego n'imyaka ye akorera
urugomo akana k'akangavu kari ku kazi kako. Sinshidikanya ko
shebuja w'uyu mukobwa ko yaba yaramuhaye amabwiriza yo kubaza
uwo ari wese ushaka kumuvugisha kubanza kwivuga. Kandi uyu
mukobwa yarabyubahirije.Kagame ni umunyamujinya kandi kubera
gukira imbaraga ku bantu byaramunaniye kuwushyira ku gipimo
gikwiye.Ubushakashatsi bugaragaza ko umujinya ari kimenyetso
gituruka ku kuba umuntu yiyumvamo ibyishimo bike bishobora no
kugaragarira mu kwitotomba biranga umuntu runaka.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
49
Ibisobanuro ku myitwarire mu by'ubwenge ivuga ko umujinya uterwa
n'impmvu nyinshi.Aha twavuga nk'ibintu umuntu aba yaranyuzemo
mu buzima,imyitwarire umuntu avana ku bandi,kuba umuntu
yabikura ku babyeyi ku bw'amaraso,kubura ubushobozi bwo
gukemura ikibazo. Umujinya ni imyitwarire y'umubiri nk'igisubizo
cy'ibintu ruanaka byabaye ku muntu runaka. Gake cyane bivugwa ko
impmvu y'umujinya ari ukubona ibintu ku buryo butari bwo, mbese
umuntu akabona ibintu nk'aho aba mu isi ye.
Abantu b'abanyamujinya babona ibintu uko bidateganywa
n'amategeko y'isi. Iyo ibyo bibwira ko ari ko kuri bibusanye n'ukuri
nyakuri , bahita barakara.
2.2 Ihohoterwa Kagame ubwe akorera ababa mu rugo iwe
Muri 1994, abasirikare bacu bava i Byumba bajya i Musha . Iyo
mvuga abasirikare bacu mba mvuga abasirikare babarirwaga mu
buyobozi bukuru bwa RPA mbese ababaga bakikije Kageme.
Twasanze umwana ahantu w'imyaka 3 ,ababyeyi be bari bapfuye.
N'ubwo yari afite imyaka itatu bwose bamujyanye kumuhata ibibazo.
Ntiyashoboye kubisubizo,yewe habe no kumenya uko yitwa.
Bamuhaye izina rya Kavutse. Aka kana kazanjye na Kagame,
gashyirwa mu maboko ya LT Rose Rujeni ,nyirasenge wa Kagame .
Uyu Rujeni ubu afite ipeti rya Major ubwo intwari zarwanye
urugamba zitarahabwa nibura ipeti rya Sgt. LT Rose yari ashinzwe
NOBLE MARARA
50
gutekera Kagame no kureba ibyo mu nzu. Nyuma y'igihe, Kavutse
yaje gutekereza ko aba mu muryango we. Umuryango wa Kagame
waje gutahuka ,maze umwana akomeza kubana n'abandi,ariko ku
bw'ubugiranabi bwa Kagame ,umwana yoherejwe mu kigo
cy'imfubyi.Ibi ntabwo nigeze mbyibazaho cyane kuko nari nzi ko
umwana atari uwabo.
Ariko naje kwibaza uko uyu mwana yabyakiriye.Ng'uwo Kagame
wanyu. Ntiyifuza ko hari undi muntu wamererwa neza nk'uko nawe
amerewe neza. Ibyiza byose bikamugeraho,ariko ntihagire undi
wabona ayo mahirwe.
Kagame atekereza ko we n'umuryango we ari bo bantu bonyine Leta
n'abanyagihugu bagomba gukorera. Ntiyarekeye aho.Patrisiya wari
umujyanama we wihariye,yari yariganye na Kagame baranakuranye.
Niwe mugore wenyine witabaga amatelefoni ya Kagame, cyane cyane
avuye hanze mbere y'uko babwira Kagame kuvugana n'abamushaka.
Kuva mu myaka ya za 1994-2000, Patrisiya yari afitanye imishyikirano
ya rwihishwa na Kagame akaba ari na cyo cyatumaga Kagame
atemerera Patrisiya kuba yagira undi bavugana.
Wakwibaza impamvu yabyo. Uyu mugore ntiyari umugore wa
Kagame,yari umunyamabanga wihariye wa Kagame ,akitaba
amatelefoni ya Kagame ,akanareba ibijyanye n' umutungo wo murugo
kwa Kagame. Uyu mugore yaje gukunda umusore wabaga kwa
Kagame ,uzwi ku mazina LT Ronald Mugabo. Ronald Mugabo
yateguraga imyenda ya Kagame ,akayitera ipasi,akayimesa. Yari Sgt
bamuzamura ku buryo butunguranye aba LT mu gihe gito. Yari
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
51
yararinze Kagame kuva Kagame akiri Capt muri Uganda.LT Ronald
Mugabo yari umugabo naje kumenya ko twari dufitanye amasano mu
minsi ye ya nyuma. Byaje kumenyekana ko LT Ronaild Mugabo ari
inshuti ya Patrisiya ahagana mu mwaka w'1999,n'uko ahabwa uburozi
arapfa kubera ko Kagame atari yashimishijwe n'ubwo bucuti bwe na
Patrisiya.
Ntibyahagarariye aho,
Harriet, yari ashinzwe kwita ku bana ba Kagame ,akanabamesera
,agakora isuku ndetse akanateka.Yari umwizerwa w'akadasohoka
kuko yari yaramuhawe na Maj Gen Kale Kayihura wari inshuti ya hafi
ya Kagame wari umaze kuba umuherwe akaba na gen. Harriet yari
umukobwa ugira urugwiro kandi agakunda abasirikare cyane.Yajyaga
anatuzanira amata hanze aho twabaga dutegereje Kagame ngo
asohoke mu nzu tumuherekeze aho agiye.Ntitwabaga tuzi igihe
Kagame ari buzire ,ibi byatuamaga dushobora no kuhamara
n'amasaha 24.
Ntiyitaga ku muryango wa Kagame gusa,ahubwo wabonaga afitiye
urukundo rurenze abasirikare. Yaje gukunda umwe muri bagenzi
banjye Pte Tito Gahigana. Urukundo rwabo barugize ibanga kuko iyo
byamenyekanaga ko umukozi wo kwa Kagame afitanye ubucuti
n'umusirikare, uwo musirikare yashoboraga gufungwa cyangwa
akavanwa mu barinda Kagame.Nta n'umuntu wakundaga kuba mu
barinda Kagame. Biratangaje kuko ntitwigeze twishimira kuba mu
barinda Kagame ariko twabikoreraga kurinda umukuru w'igihugu
NOBLE MARARA
52
nk'uko igihugu cyabidusabaga.
Tito Gahigana amaze gutera inda Harriet , byamubereye bibi kuko
abana ba Kagame ntibashakaga ko Harriet agenda kandi na Harriet
ntiyemeraga gukuramo inda. N'uko umugore wa Kagame ategeka ko
Harriet aguma aho akanahabyarira ku bw'akazi yakoraga.
Kuko Harriet yabaga kwa Kagame mu rugo,yaje kujya gutura hanze,
akaza ku kazi mu gitondo.Amaze ku byara bamutegeka kuzana
umwana kwa Kagame maze akavuga se w'umwana. Harriet yavuze ko
se w'umwana yari Pte Tito Gahigana bituma ahungira muri Uganda
ariko akomeza kuvugana na Harriet. Baje kwirukana Harriet aho
bamenyeye ko akivugana na Tito. Pte Tito Gahigana bamushyizeho
ingenza aho muri Uganda kugira ngo bamufate bamugarure mu
Rwanda ngo kuko ukoreye Kagame ntashobora kugenda gusa ku
bw'amakuru aba afite.Pte Tito Gahigana yakomeje kuba mu bwihisho
kugeza na n'ubu amakuru ye ntawe uyazi.
Umukuru w'igihugu cy'u Rwanda Gen Paul Kagame afite
igitugu kirenze kure icyo ku ngoma ya Gen Idi Amin Dada
Abanyagitugu bose baza bavuga ko bakunze rubanda ko kandi baje
kurengera abatagira kivurira.Inyuma y'uruhu rw'intama , ubusanzwe
haba hari ikirura gitegereje umwnaya ukwiye ngo gisimbukire ku cyo
umuntu yakwita umuhigo(abaturage). Nta munyagitugu wo mu bihe
bya none wageza aha Paul Kagame w'u Rwanda mu kwiyerekana
icyarimwe nk'umuntu wagowe,umurinzi, umucunguzi,ukunda
igihugu,umuntu uri hejuru y'ibintu byose mu gihugu,umuyobozi
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
53
w'agahebuzo ku isi yose,umubeshyi,akananduranya.Yashoboye
kunononsora umwuga we wo kubeshya ku buryo abantu bazi ko
yatunganyije ubuyobozi rusange mu gihugu kugeza n'aho inzobere
mu gutandukanya ukuri n'ikinyoma zitarashobora gusobanukirwa
urwango agirira abaturage.
Abanyapolitiki,intiti,abanyamadini urubyiruko,abantu buje gukunda
igihugu bose baguye mu mutego wa Paul Kagame binyuze mu
guhabwa amakuru acuramye. Abantu bibuka Gen Idi Amin Dada wa
Uganda,bahita bibuka ukuntu yashoboye kugusha mu mutego abantu
bajijutse n'abandi bantu bigora kugira amakenga.Yatangiye yigira
umuntu ukunda igihugu,yirukana abahinde ngo mu nyungu
z'igihugu,yigira umuntu ngo urwanya ba mpatsibihugu,agira Uganda
umunyamuryango w'ibihugu bihuriye ku idini ya Islam,azana imvugo
ngo ''umujyi usukuye'' ,mu gikorwa kimeze nk'umuganda wo mu
Rwanda,yadukana intambara yitiriwe iy'ubukungu atera Tanzaniya
ubwo yanabwiraga Julius Nyerere ko iyo ataba umugabo yari
kumugira umukunzi we.
Ntiyarekeye aho yaranamuteye ,amugabaho igitero muri za
Karagwe,intara iherereye mu burengerazuba bw'amajyaruguru ya
Tanzaniya.Ibi bisa neza n'ibikangisho bya Kagame kuri Kikwete
ubwo yamumenyeshaga ko azamutegera ahantu hakwiye maze
akamukocora. Amin yaguze amazu za ambasade zikoreramo mu migi
minini yo kw'isi yagombaga gucumbikwamo n'intumwa ze.
Yanaguriye indege kompanyi y'indege yitwaga icyo gihe ''Uganda
NOBLE MARARA
54
Airlines''ndetse anagura n'intwaro zikomeye.Nta n'uwakwibagirwa
inzu y'ishyrahamwe ry'iterabwoba ahakorerwaga ngo ibiro by'igihugu
by'ubushakashatsi. Ku bagande bamwe ndetse n'abanyafrika yari
intwari , ku bandi akaba yari umugambanyi.Ndibaza niba amateka ya
Gen Idi Amin hari icyo yerekana mu mishinga yo guteza imbere
imiyiyobore rusange kandi ngo myiza nk'uko Gen Paul Kagame
yagenje.Paul Kagame n'agatsiko bashoboye kwigana Idi Amin nuko
barangaza abantu bashyira umutungo wose mu miyoborere rusange
icurirwa ahantu hamwe. Ibi byashoboje Kagame Paul n'
agatsiko ke kwimakaza no gushimangira ikinyoma no guhishira ukuri
ku bibera mu Rwanda no bihugu duhana imbibi. Bashoboye kwifatira
abanyabwenge ,aha twavyga nk'abayobozi ba Kaminuza ya Tufts,
abayobozi ba Kaminuza ya Stanford, maze babimariramo batazi ko
ari ikirura.
Umugabo witwa George Bernard yigeze kuvuga ngo:''Ubuhanga
bw'abantu ntaho buhuriye n'ibyo banyuzemo,ariko bufite aho
buhuriye n'ubushobozi bwo kunyura muri ibyo bintu nyine'' . Aha
rero uyu mugabo yaba atari mu kuri ugereranyije iyi mvugo ye n'iyi
myitwarire ya Paul Kagame.
Aba banyabwenge n'abandi bantu baguye mu mutego wa Kagame
kubera ubu buryo bwo kubarangaza ntibabaye inyaryenge.
Ntibagomba kubeshywa n'ibyo babona bihishe ukuri,ngo bemere
ibyemezo Kagame n'agatsiko ke byuje ibinyoma abashukisha.
Ndizera ko vuba cyangwa kera aba bahanga bazicuza kuba
birengagiza ''amarira atagira uko anagana
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
55
y'abanyarwanda,abanyekongo n'abandi batuye ibiyaga bigari
bahunagabanyijwe na Kagame wabo umeze nk'umuvantara'.
Abenshi muribuka inkuru y'abakozi bo mu ishuri ry'ubukungu ry'i
London bari buzuye ibyishimo ku bwa Col Gadhafi n'agatsiko ke.
Mwaba kandi mwibuka uko umunyagitugu Suharto wo muri
Indoneziya yari yuzuye ibyishimo igihe abaturage bo mu burasira-zub
bwa Timor bari bugarijwe.Suharto wari uyoboye ''East Tigers''
yokemeje kureberwa na Singapore na Korea y'amajyepfo n'ubwo
nabo batari shyashya. Ubu Indoneziya iracyahanganye n'ingaruka
ubunyagitugu bwa Suharto n'ubuyobozi bubi n'ubwo Kaminuza zo
muri Amerika zabaga zaramuhundagajeho imidari itabarika.
Kimwe na Gen Idi Amin , Gen Kagame yubatsi inzego z'umutekano
zihubuka kandi zigahutaza nka DMI yo mu Rwanda. DMI ,iyobowe
n'umufumbira Gen Nziza Jack, yubatse uruhererekane rw'itera-
bwoba hakoreshejwe uburyo bwo guhutaza nk'ubwakoreshwaga
n'inzego z'iperereza rya Idi Amin (State Research Bureau) Byarenze
uruvugiro,aho ubushakashatsi bugaragaza ko u Rwanda ruvogera
amasezerano mpuza-mahanga y'i Geneve maze abakozi barwo
bagahabwa ubudahangarwa bushingiye ku bubanyi n'amahanga, bityo
bakambukana itera-bwoba mu bindi bihugu.
Kagame nawe yakinnye umukino wo kuba ngo ari umuntu ukundi
igihugu nk'abandi banyagitugu, Gen Idi Amin ,Hitler wo mu Budage,
Binochet wo muri Shili, na Suharto wo muri Indoneziya ngo
batekerezaga gusa ku gihugu ngo n'inyungu
NOBLE MARARA
56
z'abanyagiguhugu.Umwihariko wa Kagame ugereranyije na Idi Amin
ni uko Kagame yirunzeho umutungo wa rubanda rukora amanywa
n'ijoro kandi akomeje gufatira imitungo y'abanyarwanda bakekwaho
kunenga uburyo ayoboye igihugu.
Yashyize umutungo w'igihugu mu maboko y'abikorera ku giti cyabo
nk' Ibitaro byitiriwe umwami Faysal n'ibindi bigo bya Leta kugira ngo
bigirire inyungu agatsiko ke maze rubanda rurusheho
gutindahara.Ubwo Idi Amin we aticaga abavandimwe cyangwa ngo
atware ibyabo, Kagame we n'agatsiko ke barica bagakenesha uwo ari
we wese ushyigikiye uwo bafitanye ibibazo kabone n'iyo baba
badafitanye isano y'amaraso .
'Kugereranya aba banyagitugu bombi ntibyagira iherezo tugendeye ko
bombi bageragezaga kwiyerekana nk'abantu bakunda ibihugu byabo
ndetse n'Afrika. Mu bihe bya Amin,habayeho kwinuba (kwanga)
abahinde nk'uko ubu biriho i Burayi ku bimukira.Gen Idi Amin
yagerageje kuyobya abantu ku bijyanye n'impfu z'abantu bakomeye
nka Ben Kiwanuka,Kalimozo(wari umuyobozi wungirije wa
Kaminuza ya Makerere muri icyo gihe) maze yirukana abahinde mu
mukwabu yise 'Mafuta ya Mingi' ngo bikaba byari mu rwego rw'icyo
yise 'Intambara y'Ubukungu''
Mu Rwanda ,igihe imanza zatangiraga mu rwego rwo gushakisha
nyirabayazana w'itsembabwoko,Kagame yirukanye abafaransa kugira
ngo ayobye uburari no kugira ngo akine wa mukino we ngo wo
gukunda igihugu. Iki gihe,abacika-cumu n'indorerezi mpuzamahanga
bari baramaze kuyobywa maze bemera ko Ubufaransa bwagize
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
57
uruhare mu itsembabwoko ryo muri 1994 mu Rwanda. Aha ushobora
kubona ko uburyo bwo kuyobya abantu bw'aba banyagitugu ari
bumwe.Mu magambo mbwirwa-ruhame yabo,uzasangamo
amagambo agaragaza ko ngo barwanya ba koloni kandi bagerageza
kusobanura mu buryo bushaje ko ngo abakoloni ari bo batumye
tumera uko tumeze ubu. Njye mpakanya iyi myumvire y'aba yuje
umwijima ariko nkemera amagambo ya Joe Hill (1915) yagize
ati:''Ntitugahere mu gisibo, ahubwo dushake uko dushyira ku
murongo ibikorwa byacu''.
Imyumvire yanjye ishingiye ko abayobozi nka Kagame na Amin
batatanya imbaraga zacu zo kuvumbura ibikorwa byabo bidahwitse
bigamije gudusubiza inyuma, kuyobya ukuri ku bijyanye n' amateka
no gutuma tudashyira hamwe. Amerika na yo yarakolonejwe ariko ni
igihugu gikomeye ku isi. Amerika yubatse ,ishyira ku murongo inzego
zikomeye kandi zirambye kurusha uko yakubaka abantu ku giti cyabo.
Iyo bitaba ibyo George Bush (umukuru) yari kuba akiri umukuru
w'igihugu.Nyuma y'ibyo rero hari umukuru w'igihugu wa Algeriya
n'uwa Zimbabwe ni ingero nziza zo kugundira ubutegetsi.Ndaza
kwirinda kuvuga ku kibazo cy'u Rwanda n'inshuro umukuru
w'igihugu adashobora kurenza yiyamamaza nk'uko byanditswe mu
itegeko-nshinga.
''Habwirwa benshi hakumva bene yo''. Ubu se ni abakoloni bangiza
inzego z'u Rwanda?Ndizera ko abasomyi bafite mu mutwe hazima
bazashyigikira ibitekerezo byanjye byo kwanzura mvuga ko umukuru
NOBLE MARARA
58
w'igihugu cy'u Rwanda Paul Kagame n'agatsiko ke bashoboye
kwigana Gen Idi Amin kandi babikora neza. Ni uko bafata bugwate
imitwe ya rubanda banyujije mu cyo bise ubuyobozi rusange kandi
ngo bwiza. Hari n'uwavuga ko Kagame yarushije Idi Amin ku
bw'impamvu 4 z'ingenzi zikurikira:
Ibihe turimo ku birebana n'ihererekanya ry'amakuru byabereye
Kagame iturufu. Imfashanyo zibarirwa muri za miliyari na za miliyari
zivuye mu bihugu bikize zashoboje Kagame kwifatira abantu
bakomeye ku isi kandi bazwi n'inganda zizwi kwamamaza Kagame
mu bijyanye ngo n'imiyoborere myiza.Ariko Idi Amin we yagize
umwe gusa ari we Bob Asley.
Ipfunwe ryo kuba ibihangange byarumviye inama ya RPF yo
kudatabarira igihe, igihe itsembabwoko ryabaga,no kuba abafatanya-
bikorwa nka Bill Cinton na Tony Blair( nk'umuntu utaravugaga
rumwe na Leta ye yakagombye kuba yarashishikarije Ubwongereza
gutabara abanyarwanda igihe bapfaga , maze bagatabarwa) bemeye ko
igikorwa cyo gutabara gifata igihe kirekire.
Impamvu ya nyuma ni ukwigaragaza nk'intiti kandi nayo ifite
ubumenyi buhambaye. Ibihugu by'i Burayi na Amerika n'ibigo
bikomeye nka Banki y'Isi,IMF na UN bari ku gitutu gikaze kugira ngo
intego y'Ikinyagihumbi mu Iterambere Rusange igerweho(MDGs).
Ibi bigo ni nabyo byaburijemo intego y'amasezerano ya Washington
yo kurandura burundu ubukene. None nta mahitamo bafite usibye
kwifatanya n'abayobozi b'abanyabinyoma kugira ngo barengere isura
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
59
n'akazi byabo.Paul Kagame yabaye uwa mbere mu kwifatanya na bo
kubera bya binyoma bye byaranzwe no kugaragaza ko ayoboye neza.
Intambara y'ubukungu ,isanzwe yitirirwa Idi Amin,Kagame we
,yayishyize mu bikorwa yambura abaturage ubutaka,yegurira abikorera
ku giti cyabo umutungo w'igihugu,anyaga abatavuga rumwe na we
imitungo no kugurisha itsembabwoko mu rwego ngo guteza
ubukungu imbere no gukora ibitangaza.
Ubukungu se bushingiye ku mutungo w'igihugu uri mu maboko ya
Kagame n'agatsiko ke,igihe ubushobozi bwo guhaha bw'umuturage
bugerwa ku mashyi bitewe n'ingamba za RPF zidahwitse zo
gukangurira abantu kugana isoko,ni ubuhe? Ibi binyibutsa igihe ngo
cy'uburumbuke bwaririmbwe na Tony Blair akaba n'umujyanama wa
Kagame.
Ndakeka ko Tony yakoze akazi ke neza ko kujya inama ku
bunyagitugu.Ese mwaba mwibuka dosiye ikarishye ya Iraq?
Ntimubona se ko hari aho ihuriye cyane n'ibirego Kagame arega
ubutitsa RNC na FDRL? Ndabona itabaza rya Kagame ritangiye
kunyenyeretsa (gushaka kuzima),reka dutegereze turebe uko amateka
azacira Kagame urubanza,tunarebe uko ibinyoma bya Kagame
bizakubitirwa aheba Inzega igihe inyegamo zizaba zifunzwe.
Ku bwanjye mbona kandi nemeza ko impfu z'abanyarwanda bishwe
na Kagame zirenze kure cyane impfu z'abagande bishwe na Idi Amin.
NOBLE MARARA
60
2.3 Kagame : Umusazi
Nari nicaye mu ntebe nsoma ibijyanye n'imikino y'umupira
w'amaguru nk'uko ari cyo kintu cyari kigezweho. N'uko mbona
telefone yanjye ihamagawe n'inomero itagaragara,ubundi ninjya nitaba
inumero zitagaragara ariko nk'uko mfite abana mba niteguye kuba
nahamagarwa n'ishuri cayangwa se ahandi umwana yaba akinira.
Ntabwo nari mpamagawe n'abana banjye ,ahubwo nari mpamagawe
n'umuntu wo mu Rwanda. Ijwi ryari iry'umugabo mu ijwi rituje
nk'aho mpamagawe n'umupadiri,atangira kunyibutsa amateka
twabanyemo mu ngabo z'u Rwanda RPA,anampamagarira gutahuka .
Izi nzibutso zoze zanyibutsaga igihe twari kumwe mu kazi ko kurinda
umukuru w'igihugu Paul Kagame, twarakoranye kuva twinjiye
igisikare cya RPA mu myaka ya za 1990,twasangiye bike
twashoboraga kubona muri ibyo bihe bitari byoroshye,twaje kuburana
nyuma y'intambara kuko yari yarajyanywe gukorera ahandi ariko mu
barinda umukuru w'igihugu nyine.
Yampamagariye kwitandukanya na RNC(umutwe urwanya Leta
ukorera mu buhungiro),yanyibukije ukuntu Kagame ari umuntu
udasanzwe ngo n'ukuntu yatowe n'abaturage. Uko ikiganiro
cyakomezaga ,yagiye arushaho kugira ubukana anantera ubwoba
,nanjye ngenda ndushaho kumva ikiganiro kibaye kibi. Yanyibukije
ibyo nari naribagiwe,aho umuntu yabaga agomba kwemera ibyemezo
by'undi muntu kabone n'iyo byaba byuje inama mbi, gucunga nabi
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
61
ibyo ushinzwe, no gufata ingamba zidashwitse. Uko namwumvaga
,nagendaga nibuka ibihe nabayemo igihe narindaga Kagame
nkanamutwara mu modoka,nibutse n'ibihe by'ubwoba nabayemo
muri ako kazi.
Nk'umuntu wakuriye muri Uganda ,narifuje kuzataha mu Rwanda. Ba
data wacu , ba marume na mukuru wanjye babaga mu gisikare cya
Uganda ariko babaga ari bakuru kuri njye.Igihe twateraga u Rwanda
nari narafashe mu mutwe abayozi b'ingabo za RPA bose kuva kuri
Fred Rwigema,Adam Waswa,Ndugute Kalisoliso n'abandi...
Nakomeje kwibaza ibibera mu Rwanda kuri uyu munota, nkanibuka
ibihe byahise.Yakomeje gushaka kunyumvisha ko ngomba
kwitandukanya na RNC ngo ko nazagororerwa, bityo nkagira ejo
hazaza heza ndi mu Rwanda.Birumvikana ko ntashoboraga
kubyemera.Nk'umuntu wabaye hafi ya Kagame igihe,ndakibuka imico
ye yuje guhohotera abayobozi ba gisirikare,umugore we,n'undi wese
mu bamukikije. Nashubije uwo muntu wari watelefonnye muri aya
magambo:''Nabanye na we igihe kitari gito,binyorohera cyane
kumenya aho mbarirwa nyakubahwa...'' N'uko mfunga telefone.
''Namenye Kagame mu mabi menshi no mu bihe
bitandukanye,sinhobora na rimwe kumukurikira''
Mu mwaka w'1994 naramwiboneye akubita inshyi Gen James
Kabarebe (Minisitiri w'ingabo wa none) amuziza ko ngo atitabye
radiyo y'itumanaho rya gisikare, Kagame yahamageye agira at:
NOBLE MARARA
62
'' Mwa bigoryi mwe'' kandi numero Kabarebe yakoreshaga kuri radio
y'itumanaho yari:''66 Golf'', murumva rero ko atari we yari
yahamagaye.Ariko yakubiswe iz'akabwana ku bwo kutamenya uwo
Kagame aba ahamagaye iyo agize ati:''Mwa bigoryi mwe''.
U mwaka w'1995,Kagame yatangiye kugira impungenge abitewe ngo
n'uko Ndugute yateganyaga kumwica,muri ibyo bihe twararaga kwa
nyirabukwe wa Kagame,ubundi tukarara kwa muramu we kugeza
ubwo yirukanye abayobozi ba gisikare bose akabasimbuza abashya.Ni
muri ibi ibihe , niba nibuka neza, igisirikare cyatabye mine mu
marembo y'urugo rwa Ndugute rwari i Kinihira mu myaka ya za
1993-1994.Ariko uyu mutego Ndugute yarawusimbutse kandi
washibukanye imodoka anayirimo.Nta n'undi wakomerekejwe n'uyu
mutego. Nta gihe cyari gishize Karangwa yishwe n'umutego watezwe
n'abasirikare bacu.
Hari umusirikare muto ntari buvuge izina rye ku bw'umutekano we
,wabajije Masumbuko niba aho bateze umutego Karangwa
ataribuhanyure, n'uko Masumbuko amwuka inabi ,aramubwira
ngo:''Ndakora ibyo nzi''.
Hari mu mwaka w'1995,nari ntwaye imodoka ya jeep yahoze ari iya
Fred Rwigema,iyi modoka yagendaga irushaho gusaza n'ubwo
itakundaga gukoreshwa,ni uko mbaza Rogers Rutikanga wari
ushinzwe iby'ingendo mu mutwe urinda umukuru w'igihugu,nkaba
naraje no kumusibura impamvu iyi modoka itakoreshwa mu kazi ka
buri munsi aho kugira ngo ikomeze ihagaze gusa.Yanshuje ko
atabona impamvu twayikoresha.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
63
Nashakaga kugeza Capt Leandre, wari warahumiye kurugamba, aho
yifuzaga,n'uko turagenda. Uyu Leandre yari umuntu utangaje
washoboraga gukoresha ibindi byumviro kugira ngo ashobore
gutahura ibimukikije. Twaragiye rero dukubitana na Kagame agiye
mur kigo cya gisirikare bita camp Kigali agenzura niba ishuri ryari
rihari abana be baryigamo,aza no kuryanga,maze araduhagarika,
ambaza niba nzi nyiri iyi modoka ,mwemerera ko muzi.
Ubwo ategeka abasirikare bari bamuherekeje aribo:Sentongo,Kizima
na Rwoganyanja kuturyamisha maze baradukubita karahava ,Bosco
twakubitanywe zamuguye nabi ku buryo twamukuye aho ajya kwa
muganga.Igihe barimo badukubita Capt Leandre yabaga yibaza
impamvu barimo badukorera ibyo.Nanjye nibajije impamvu yo
gukubitwa kwacu ,ariko nta gisubizo nari nabona kugeza ubu.
Mu mwaka w'1997,Kagame yongeye kugira ubwoba ko ngo hari
imigambi ngo yo kumwica, ngo abasirikare bakuru bari bayifitemo
uruhare,nyuma y'aho yaje kwirukana bamwe . Ariko mbere yo
kubirukana twahawe amabwiriza yo kurara amajoro mu mihanda ya
Kinyinya mu gihe kingana n'iminsi 4.Twatangiraga akazi saa mbiri
,tugataha saa kumi n'ebyiri za mu gitondo.
Muri ibi bihe ni bwo yatanze amabwiriza yo kwica Maj Birasa
John,bamuregaga ko ngo yari azi imigambi yo guhirika Leta ngo
ntabibwire ababishinzwe. Yishwe n'umutwe wari ugizwe n'abasirikare
9,boherejwe na Col Silas Udahemuka wari Capt muri icyo
gihe.Ubukaba akora ku kibuga cy'indege cy'i Kanombe.Aba basirikare
NOBLE MARARA
64
9 bari bayobowe na WOII Mugabo waje guhabwa ipeti rya LT, ubu
akaba ari Maj,bishe Maj Birasa bataretse na Capt Eddy Rwigema bari
bafatanyije urugendo mu modoka imwe.
Ni muri uyu mwaka Kagame yahaye amabwiriza Rutatina gutera
Ndugute urushinge rw'uburozi. Ndugute yaje kugwa muri Afrika
y'Epfo.Igenzura ku bijyanye n'urupfu rwa Ndugute ryagaragaje
uburozi mu bihaha bwari bwaranageze mu zindi ngingo.
Ni ibintu byagaragariye buri wese ko ubwicanyi bwa Kagame
butazigera buhagarara kandi abanyarwanda bose barabizi.Leka
ahubwo twibande ku cyaba gitera Kagame kwitwara gutya.
Kimwe n'abandi banyarwanda b'impunzi mu bihugu
bitandukanye,Kagame nawe yabaye impunzi aza no kubura se mu
bihe by'ubugimbi bwe. Ni muri ibi bihe yari akeneye se ngo
amwigireho.Yigaga mu ishuri ryitwa Old Kampala.Ise yabaga mu
ikambi,aho yabanaga n'umugore we ,nyina wa Kagame ndetse na
bashiki ba Kagame.Ku bw'amahirwe make yaje kurwara ubwo
umugiraneza yamujyanye mu bitaro bya Murago i Kampala.
Ntibyafashe igihe kinini ngo yitabe Imana.
Mbere y'uko apfa yari yarasuwe na marume wari umshoferi w'ikamyo.
Yaje gusubira kumusura ku bitaro bamubwira ko se wa Kagame
Rutagambwa yapfuye. Marume yohereje ubutumwa mu i kambi ariko
nyuma y'iminsi 2 nta gisubizo,yasabye uburenganzira bwo
kumuhamba ku butaka bwa Leta i Kawanda (igikingi cya Kaminuza
ya Makerere).Igihe cyose narinze Kagame ,nakabaye narabajije
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
65
marume niba yatwereka aho yashyinguye se wa Kagame.
Ubushakashatsi bugaragaza ko umwana ubuze ababyeyi mu kigero
cy'imyaka hagati ya 11 na 15 agira ihungabana mu mikurire ye no mu
byemezo afata mu buzima.Ibi byagize ingaruka kuri Kagame.Ubona
adatuje mu mitekerereze,kandi nta muntu n'umwe yizera,ijwi rye riba
ryuje uburakari kandi imvugo ye ntaho iba ihuriye n'ibyo amarenga
y'ibice by'umubiri we yerekana.
Iyo avuga yibwira ko buri wese agomba kwemera ibyo avuga.Bitaba
ibyo akarakara.Ntiyihanganira itangazamakuru ndetse rimwe na
rimwe akubita ameza.Iki ni ikimenyetso cy'imyitwarire itari ku
murongo.Nashoboye kubona Kagame atonganya nyina ndetse rimwe
na rimwe atonganya umugore we. Umugore we yigeze kumara iminsi
8 mu rugo rw'inshuti afite ubwoba bwa Kagame.
Kagame yateye imigeri idirishya igihe umuhungu we Brian yari
yikingiranye mu cyumba. Iki gihe ni bwo Kagame yagerageje gukubita
mushiki we Marice kubera ko ngo atabaye maso. U Rwanda
ruyobowe n'umusazi.
Yajyaga atubwira kumukangura ngo akurikirane umukino w'itera-
makofe mu myaka ya za 1990,uyu mukino wabaga ahagana mu ma
saa munani z'ijoro kuko akenshi umukino wabaga wahuje Mike Tyson
n'undi muntu ariko iyo twatindaga kumukangura ho nk'iminota ibiri
haburagaho gato ngo atwice.Yari ananutse cyane ugereranyije
n'ubu,najyaga nibaza impamvu umuntu unanutse bigeze aho
yakundaga umukino w'itera-makofe.Nawe undebere ariya maboko ye
NOBLE MARARA
66
n'amaguru ye.
Nyuma yaje kugira igitekerezo cyo gukina Tenis.Aha naribwiye ngo
niba n'uyu mukino nibura waba umubereye. Ntabwo nicuza kuba
nararinze Kagame kuko nakoreraga u Rwanda ariko ntekereza ko
Kagame yagambaniye igihugu binyuze mu kwica
abanyapolitiki,gufungira abantu ubusa,kwica abayobozi b'urugamba
amaze kubona ko urugamba rurangiye. Kubera ko atigeze ayobora
urugamba na rimwe,twarangwaga no kujya gukambika aho intambara
idashobora kugera. Ibyo byabaga ari uko abayobozi b'urugamba
bemeje ko aho hantu nta mwanzi wahagera .Nigeze kuvuga mbere ku
butwari bwa Ndugute wari ushinzwe imirwano mu kuyitegura no
kuyiyobora. Nzavugisha ukuri igihe cyose kandi niteguye gusobanura
uruhare rwanjye mu kazi nakoze igihe nari nkiri mu Rwanda.
2.4 Ubufatanya-cyaha mu iyicwa ry'abayobozi ku rugamba
Umugambi wo kwica ba ofisiye bakuru bari bayoboye urugamba rwa
RPA/RPF.Izi mpfu zavaga ku mategeko ya Kagame akanaziharikira
afatanyije n'abizerwa be(amaboko y'iburyo ya Kagame).
Capt Sam Byaruhanga yishwe mu mwaka w'1991 ahitwa Rubanda i
Kabare muri Uganda ubwo yavaga mu nama kwa Musenyeri
Harerimana,inama yari iyo kureba uburyo bwo kugaba igitero.
Yahitanye ibikoresho byari aho mu mazu ya Harerimana .
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
67
Yari yarakomeje kwitotomba ku bijyanye n'urupfu rwa Gen Fred
Rwigema kandi yari umwe mu barwanyi kabuhariwe RPA
yacungiragaho.Uko yajyaga mu bitero ni nako yicuzaga urupfu rwa
Rwigema.Sam Byaruhanga ntiyigeze yemera ko Maj Paul Kagame
yayobora ingabo kandi yemeraga ko Maj Paul Kagame yari afite
akaboko mu rupfu rwa Gen Fred Rwigema.Iyo yabyibukaga
yabungaga amarira mu maso akaba yatakaza icyubahiro muri Kagame.
Igikorwa cyo kwica Capt Sam Byaruhanga cyateguwe na Banga wari
ushinzwe iperereza, wahaye amabwiriza Mustafa wari wungirije
Gadhafi Kazintwari wari umuyobozi mukuru wa batayo yitwaga
Sierra.Banga ahabwa amabwiriza yo kwica Capt Sam Byaruhanga
anahagarikira icyo gikorwa,uwarashe isasu ryo kwica Byaruhanga ni
Mustafa igihe bavaga mu Rugano bagana mu Mutara. Mustafa
baramufunze bya nyirarureshwa,n'uko baza kumugororera nyuma
y'intanbara ubwo yahabwaga amafaranga menshi ndetse n'amazu ngo
atangire ubucuruzi.
LT Col Adam Waswa yishwe mu mpanuka yeteguwe igihe yari avuye
muri Uganda,icyo gihe Maj Paul Kagame ni yo yari akigera ku
rugamba,Adam Wswa warutaga mu mapeti Kagame yari yarasimbuye
Gen Fred Rwigema nyuma y'urupfu rwe. Ibi byatumye Maj Paul
Kagame yumva adatekanye kuko Adam Waswa yari afite uburambe
bw'intambara.
N'uko Kagame ahitamo kumara inararibonye mu kurwana kugira ngo
asigare ari we uri ku isonga.LT Katongore nawe yishwe urupfu rusa
NOBLE MARARA
68
n'uru ,nawe yabazaga kenshi impamvu y'ibisobanuro bidafatika ku
rupfu rwa Gen Fred Rwigema.Hari mu mwaka w'1990 mu kwezi kwa
12,ubwo habaga igerageza ryo kwica LT Katongore ariko akabasha
gusimbuka urupfu agahungira muri Uganda ahitwa Mbirizi. Ku
bw'amahirwe make yaje gukurikirwayo na Jack Nziza hamwe Gasana
Rurayi maze bamugarura ku rugamba mu bitaro by'inkomere zo ku
rugamaba by'ahitwa icyanya cya Mburo. LT Musisi John wari
ushinzwe abasirikare barinda Col Lizinde yishwe bamurega kuba
abanye neza na Lizinde.
Banamureze guha Lizinde amakuru arambuye ,n'uko igikorwa cyo
kumwica kiyoborwa na Steven Balinda.LT Lutalo wakoraga mu
bijyanye n'ubuvuzi akaba yari umuntu wa hafi wa Maj
Bayingana,akaba yarakundaga kubwira abasirikare ko Maj Bayingana
atigeze yica Gen Fred Rwigema.Uyu Lutalo yishwe kubera gutunga
agatoki ku bicanyi ba Maj Kagame.
Umugore witwa Kayitesi yahamagawe mu Rugano avuye i Kampala
maze yicwa na Mugisha Kanwa. Bamuregaga guha amakuru Leta ya
Kigali.
LT Rwamanywa yaziritswe na bagenzi be igihe binjiraga mu Rwanda
bamuta mu mugezi w'Akagera ariko ku bw'amahirwe ntiyapfuye.
Abaturage baramuzituye nuko asubira muri Uganda.Yaje gukekwaho
ngo gukorana n'umwanzi ariko byari ibinyoma nyine. Yaje kwicwa na
Ibambasi muri Uganda arimo asubira ku rugamba.
Umusirikare(ofosiye) mukuru Musisi Kugaya wari waravukiye i
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
69
Gitarama azanwa muri Uganda no kwinjira NRA hanyuma azana na
RPA,yakomeje kubaza ibijyanye n'impfu z'aba bantu bose.
Yari ashinzwe imirwano muri batayo ya 101 yari iyobowe na Kayitare
Vedaste. Bamwiciye i Rushaki bamurega kugerageza gutoroka.
Umusirikare (ofosiye) mukuru Mutimbo Xeno wavuraga indwara
z'amaso, wari mwene wabo wa Gen Rwigema akaba yari yaragize
n'uruhare rukomeye mu gushinga RPF yishwe azira kubaza impamvu
abayobozi b'urugamba barimo bicwa. Yaje kwoherezwa ku
mahugurwa maze yicwa na Nyamvumba nyuma y'iyicarubozo
rikomeye cyane kandi bari bazi neza ko arwara umutima. Maj
Kagame yohereje Patrick Nyamvumba mu barimu kugira ngo akore
uko ashoboye kugira ngo uyu muganga w'amaso twagiraga ari umwe
ave ku isi.
Vuba aha Kagame yahitanye na none umuhanga mu kuvura umutima
akaba yari n'umuganga we bwite.Uyu muganga yitwa Dr Gasakure.
Capt Muvunanyambo wari ushinzwe ubuyobozi rusange muri RPA
,akaba yari mu bantu bafunguwe n'inkotanyi muri gereza ya
Ruhengeri hamwe n'abandi ba ofisiye bashyirwa mu nama nkuru
y'ubuyobozi bwa RPA. Nyuma yaje kwicwa na Jack Nziza.Uyu
Muvunanyambo nk'uko nabivuze harugury yafunguwe mu Ruhengeri
mu gitero cyagabwe ku mugi wa Ruhengeri na RPA.
Yari yarafunzwe na Habyarimana ku mpamvu zo kutumvikana. Capt
Muvunanyambo yishwe nyuma y'uko yegereye Maj Kagame
NOBLE MARARA
70
akamubaza impamvu z'impfu z'abahutu barimo bicwa za Gishuro,
Karama na Tabagwe.Yaje ahitwa Gikoba za Shonga abaza Maj Paul
Kagame impamvu abasivili barimo bicwa. Capt Muvunanyambo
yishwe na Bucyana uzwi ku izana rya Agaba. Uyu Agaba yakoraga mu
iperereza mu mutwe wari ushinzwe kurinda Ndugute. Urupfu rwa
Capt Muvunanyambo rwahagarikiwe na Gen Jack Nziza ku
mabwiriza avuye kwa Kagame n'abafasha be.LT Bucyana Agaba yari
muramu wa Mutambuzadembe . Uyu wa nyuma yari atunze mushiki
wa Agaba. Mutambuzadembe wari umushoferi w'amakamyo yaje
kuregwa gutanga amakuru kuri Leta ya Habyarimana. Uyu mushoferi
yaje kwicwa n'abasirikare ba RPA. Agaba aza kubaza ibyo urupfu rwa
Muramu we.
Haje kubaho kugerageza kwica Agaba , arabimenya ajya
kwishinganisha kwa Ndugute ,maze Ndugute avugana na Kagame
amwumvisha ko ari umwere maze baramwihorera. Yaje kwoherezwa
i Bungwe gukorerayo,ubwo yajyanaga na Rose Kabuye muri batayo ya
17 yari iyobowe na ofisiye mukuru Kananura.Aha ni ho Agaba yiciwe.
Undi mu ofisiye mukuru Kayitare yishwe na Col Karemera wari uzwi
ku izina rya Mudaheranwa. Kayitare yabaye umukuru w'abasirikare
barindaga Gen Fred Rwigema akaba yarakundwaga n'abasirikare
bose. Kagame yatanze itegeko ryo kumwica kuko yari umugaba
w'ingabo mwiza, kandi akaba yari akunzwe n'abasirikare bose.Dr Col
Karemera yamuteye urushinge rw'uburozi igihe yari agiye kwivuza
malariya.
Ofisiye mukuru Gashumba John yishwe n'umutego w'igisasu i
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
71
Bungwe kubera ko Kagame yakekaga ko yari inshuti magara ya
Kayitare. Kagame yari azi ko yashobora gukomeza gushyigikira
umurage wa Gen Fred Rwigema cyangwa se akaba yahorera inshuti
ye magara Kayitare.
Ofisiye mukuru Ntaganda wari wungirije umuyobozi wa batayo
yitwaga Yanky ikaba yari iyobowe na Fred Nyamurangwa . Uyu
Ntaganda nyuma y'inama yabaye agahangara Maj Kagame
akamutegeka guhagarika kwica abahutu. Yamumenyesheje ko n'ubwo
yavuye muri Uganda ari umuhutu. Yabajije niba gufata ahantu runaka
no kwica abaturage bahatuye hari aho bihuruye. Ibi ngo bikaba
byarakorwaga ngo kuko abo baturage ari abahutu.Kagame yatanze
itegeko ryo kumwica ubwo yagarurwaga ku kicaro gikuru cy'ingabo
akanahagarika akazi ko kujya ku rugamba.Yaje kwicwa na Epimaque
Runanira na Gasana Rurayi.
Maj Musisi Nyanjunga wayoboraga imirwano (OPTO) muri batayo ya
7 akaba yari afite inshuti ye y'umukobwa. Uyu mukobwa ngo
yarasigaye ashyikirana na James Kabarebe.Musisi yaje kumenya ko
James Kabarebe arwaye VIH maze yiyemeza gutanga ikirego kwa
Kagame.Yaje kwicwa bamurega ko ngo yavuze ko Kagame arimo
yubaka itsinda rizagorana kuyobora. Nuko arasirwa mu nkengero
z'umugi wa Kigali. Abasirikare ba RDF bagiye bicana hagati yabo
nyuma y'ifatwa rya Kigali.Impamvu zatumaga bicana zari nyinshi
ariko iz'ingenzi ni ebyiri:
NOBLE MARARA
72
• Gupfa abagore
• Gupfa amazu.
Aha twavuga nka LT Kinyata wakoreraga muri batayo ya 5 yishwe
kubera kuba yaraganiriye ibijyanye n'umusirikare mukuru wakoresheje
umwanya we maze akigarurira fiancee wa Ben Karenzi.
Gen Karenzi yatanze itegeko ryo gusambanya ku gahato
Grace.Ubundi Grace bisobanura ubuntu bw'Imana.LT Grace Rukasi
yari umugangakazi ubifitemo uburambe. Yari mushiki akaba
n'umucunguzi w'inkomere z'urugamba . LT Grace Rukasi yari
yaravukiye i Kabale abyarwa na Kamashara bahwihwisaga ko ngo
yaba yari mubyara wa Habyarimana.N'ubwo Grace yari yaravukiye
akaniga muri Uganda,yari yarabanye ku buryo bwa hafi na Dr
Bayingana kuko ngo bari abaturanyi kuva mu bwana bwabo.Maj
Bayingana niwe wakanguriye Grace kwinjira igisirikare. Ni uko amara
igihe cye cyose mu kuvura abasirikare no mu bihe bigoranye.
Nyuma y'uko Maj Kagame aje,yahawe amakuru ko LT Grace Rukasi
yari umuntu abasirikare bose bahamagara bamwiyambaza ko kandi
yari afite umutima wo kumva ububabare bw'abandi nk'aho ari we
ubabaye.Yarangwaga n'indangagaciro zitandukanye nk'ubunyamwuga,
kubaha abandi,ubunyakuri, kwishyira mu mwanya w'abandi,
kwizerwa,kuzuza inshingano. Grace yari yavuye ku kuba umuganga
,ahubwo yari yarabaye ibisubizo mu bihe bitandukanye. Inkomere
zabaga ari nyinshi,kongeraho abahungabanye kubera urusaku
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
73
rw'amasasu.
Kagame yaje mu kwibeshya kwinshi kwibwira ko gushyikirana
n'abasirikare kwa Grace ari ukugira ngo abone amakuru menshi
ashoboka ,maze ayatange kwa Habyarimana. Grace yaje gutwarwa na
Epimaque Runanira, Mugisha Kanwa na Gasigwa wakoraga mu
birindiro by'abarwayi. Aba uko ari batatu bahawe amabwiriza na Gen
Karenzi Karake yo gusambanya Grace ku gahato no kumujugunya
mu mugezi w'Akagera.Ibi byakozwe nk'uko Karenzi yabitegetse.
Ni uko umuganga wuje ubumuntu afatwa ku gahato na bagenzi
be,umwe avaho undi ajyaho hanyuma bamujugunya mu
Kagera.Ariko ku bw'ibitangaza amazi yamujugunye ku nkombe
y'uruzi.Abaturage bamutoye asigaranye akuka gake bamujyana aho
inkomere zavurirwaga. Yitaweho n'abandi baganga. Atangiye
koroherwa yatangiye gushaka kugaragaza ko yarenganye.
Gen Karenzi yahise amurega kwa Kagame ko atanga amakuru mu
iperereza rya Habyarimana. LT Grace wari waravukiye akanakurira
muri Uganda,yavugaga ikinyarwanda nabi, nka bamwe muri twe
yavugaga ku buryo budategwa ikinyankore usibye ko yaregwaga ngo
ko ashobora kuba afitanye amasano na Gen Habyarimana. Ibi birego
byavaga kwa Kagame n'iperereza rye .
LT Grace yaje gufungwa nyuma bamushyiraho ingenza za DMI
ziyobowe n'abantu bakomeye. Grace yakomje kuvura inkomere
n'abandi basirikare barwaye ariko akurikiranwa bya hafi kugeza
NOBLE MARARA
74
intambara irangiye. Yaje kugongwa n'ikamyo yamugonze imuturutse
inyuma igihe yari atwaye imodoka ava i Kanombe agana mu mugi.Ibi
byakozwe na Maj Kagame ,Gen Karenzi Karake, Jack Nziza n'abandi
bantu bo hejuru bakeka ko azavuga uko yagiriwe nabi na bagenzi be
,bakamuhohotera ku mubiri, bakamukorera ihohotera rishingiye ku
gitsina, bakamwica mu bitekerezo n'ubundi bugizi bwa nabi.
Ikamyo yamutegereje kumugonga yari itwawe na Sgt
Nyirumuringa,nawe aza kwicwa ngo atazabivuga.Urebye neza abantu
bo hejuru bakoraga ibi byose bibwira ko ntawe uzigera avuga ubu
bugome bwabo. Basangira-ngendo mwese tuzahora tubibuka, kandi
ndizera ko ku bw'umwihariko wowe Col Tom Byabagamba tuzongera
kukubona mu ndorerwamo zirwanya imirasire y'izuba, tukakubona
wafunguwe. Inshuti yuje ubutwari n'umurava Capt Kamugisha
Herbert twitaga Mucocori yiciwe muri Mpororo.
Yari yarize amashuri yisumbuye ahitwa Kitante,akomereza mu ishuri
Rikuru rya Cyambogo,yarangwaga no kwitangira akazi. Yarangwaga
no guha abandi agaciro bakwiye. Nk'abandi bose yinjiye igisirikare cya
NRA mu myaka ya za 1990,afite intego yo kuzataha mu Rwanda
umunsi umwe. Muri 1990 yakabije inzozi azana na RPA igihe iteye.
Mu kazi ke yabaga aho rukomeye,yagiye ahabwa inshingano
zidasanzwe. Niwe wahawe akazi ko guhungabanya no kwica
abayobozi b'amashyaka ataravuagaga rumwe na Habyarimana kugira
ngo byose bigerekwe kuri Habyarimana n'ingabo ze.
Yakoraga iperereza ry'uko umwanzi ahagaze maze agatanga raporo ku
bayobozi b'ingabo za RPA. Maze bagaheraho bafata ingamba
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
75
,bakanategura ibitero bifashishije amakuru ya Capt Herbert
Kamugisha.Yamaze igihe kinini mu micungerero ya Kigali ari kumwe
n'abasirikare be dukunze kwita abatekinisiye. Capt Kamugisha
Herbert hamwe Capt Kiyago bazahora bibukwa ku bw'akazi bakoze
ibihe n'ibihe.
Kamugisha yaje kwicwa kubera urwango rw'inkoramutima za
Kagame.Yiciwe muri Ngenda,yishwe n'inshuti ye wari ushinzwe
iperereza muri batayo ya 17. uyu mwishi yitwa Peterson Gasangwa
ufite ipeti rya Major ubu.Maj Kamugisha yari yarashoboye kugira
amamodoka n'inzu. Yaje gusabwa gutanga Pajero ngo ayihe Gen Sam
Kaka, ndetse na Audi ngo ayihe undi musirikare ukomeye.
Nyuma y'ibi ariko ntiyanahwemye kubibutsa ko ubutumwa yari ariho
bwatumye agera kuri ibi yabugiyeho igihe bose bari batinye. Kugira
ngo bamuhane bamuhaye akazi ko mu byaro kure y'umugi,nuko
bohereza ofisiye Justus Muhizi ngo abuze amahoro umugore wa
Kamugisha.Uyu mugore yaje no gukundana na Justus Muhizi. Kandi
Kamugisha yahoraga atangwaho raporo kwa Kagame ko yashobora
gutuma igisirikare kigomeka.
Nk'aho ibyo bari bakoze bitari bihagije ,batanze raporo kwa Kagame
ko Kamugisha agenda avuga ibikorwa bigayitse RPA yagiye ikora mu
bihe by'intambara, byakorerwaga abo ngo bitaga abanzi.Ubu ni bwo
itegeko ryo kwica Kamugisha ryatanzwe kandi ngo bikorwe ako
kanya, araswa na Peterson Gasangwa wamusanze asinziriye.
NOBLE MARARA
76
Gasangwa uyu icyo gihe yari 2LT.
Kamugisha ntiyigeze amenya ko bagenzi be boherejwe kumwica.
N'uko asiga amamodoka,inzu ,umugore n'igihugu yarwaniye ubuzima
bwe bwose. Mu gihe barimo gushyingura Kamugisha,mukuru we wari
Pasitori muri Uganda yavuze ko Kamugisha atiyahuye nk'uko byari
byatangajwe n'ubuyobozi bwa gisirikre,ko ahubwo uyu muvandimwe
we yari yaragaragaje impungenge z'uko abamukuriye barimo bategura
kumwica. Pasitori uyu yongeyeho ko abishe Kamugisha bazabibazwa
n'Imana. Ibi yarabivuze ahita yurira imodoka yisubirira muri Uganda
asiga abari aho bumiwe.
Maj Mugisha Richard wari uzwi ku izana rya Cyojo bamureze ngo
kutarangwa n'ubwoba maze aterwa urushinge rw'uburozi na Rutatina
mu bitaro by'i Kanombe. Uyu Maj Mugisha banamutwerereye icyaha
ngo cyo kuba yararongoye umuhutukazi kandi ko nawe yari
imvange,anaregwa no kubwira abahutu uburyo Leta ya Kagame
yicaga abahutu ahaberaga imirwano ndetse no muri Kongo. Maj
Mugisha yari yaratangiye kubaza impamvu y'akarengane kabaga mu
gisirikare. Maj Mugisha yarafite ibice by'amasasu mu mutwe ubwo
yarasirwaga ku rugamba. Abandi ba ofisiye bakuru bahabwaga
amahirwe yo kujya kwivuriza mu mahanga ariko Kagame yanze ko
bamujyana kwivuriza hanze ngo kuko yari ½ cy'umuhutu. Ngo
yashoboraga kwifatanya n'abandi bahutu na EX- FAR.
Nuko Kagame aha amabwiriza Rutatina na Nziza gukuraho Mugisha
igihe cyose bazabona uburyo. Igihe yari ku rutonde rw'abarwayi
bagombaga kubonana na muganga,uburyo bwari bubonetse bamutera
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
77
urushinge rw'uburozi nk'umwe mu miti bamwandikye.Amaze gupfa
nyina na se batwaye umurambo we mu bitaro by'i Rwamagana
kuwupima basanga yishwe n'uburozi.
Ise wa Mugisha nawe yari umusirikare wa RPA akaba nawe yaritwaga
Mugisha, aka yari LT icyo gihe.Abaganga b'i Rwamagana ntibigeze
bamenya ko ubwo burozi bwatanzwe n'abakomeye. Umuvandimwe
wa Mugisha ndetse na nyina wa Mugisha babarizwa muri Uganda.
Uyu muvandimwe wa Mugisha yari yarigeze gukora mu nzego
z'iperereza rya gisirikare DMI.Ubu arihishe kimwe n'abandi
basangira-ngendo.
Maj Mugisha na none yaregwaga kuba akorana bya hafi na Capt
Seruwada wari wararezwe gutangiza umutwe w'inyeshyamba.Ubundi
Capt Seruwada bagenzi be bamwitaga ingwe aho rukomeye (War
Tiger),abamuzi bavuga ko ataruhukaga atarakura bagenzi mu maboko
y'umwanzi,bishatse kuvuga ko yagendaga mu b'imbere akanagaruka
nyuma. Yitangiraga abandi cyane,akanavuga ikigande n'igiswahili
kenshi.Bamureze kunenga ingabo za RPA kurarikira ubukire no
kwimakaza akarengane .
Bamureze na none kuba umuhutu, hiyongeraho no kuba yarabazaga
impamvu z'impfu z'abantu batariho urubanza.Banamureze ivangura.
Seruwada wari warakuriye mu miryango y'abagande, icyo yari azi ni
uko abasivli bagomba kurindwa ubundi akarwana n'abasirikare
gusa.Bagenzi be bamukuriye baje kumubaza impamvu akunze
kugenda mu ngo z'abahutu. Yaje kwisobanurira ko igihe cyo kwicwa
NOBLE MARARA
78
cyari kigeze kandi inshuti ye yari yamwibiye ibanga. Muri ibi bihe
Seruwada yabaga mu mutwe wari uyobowe na Col Twahirwa Dodo.
Yahisemo guhungira mu ishyamba ry'Akagera,ajyanye imbunda ye
gusa n'amasasu agerageza kuva mu Rwanda anyuze mu Kagera
kuzuye inyamaswa afite intego yo kujya muri Uganda.
Yakurikiwe n'abasirikare barenga 100. Baribabwiye ko ngo yatangije
inyeshyamba za'abahutu yatoje. Bamuhigiye kubura hasi no hejuru
,icyabatangaje ni uko bamusanze wenyine anasaba imbabazi ariko Col
Dodo Twahirwa yarazimwimye atanga itegeko ryo kumwica.
Maj Hassan Mwungeri wari ufite se w'umuhutu na nyina
w'umututsikazi. Uyu nyina wa Hassan yari afite isano rya hafi n'i
Bwami.Hassan Mwungeri rero yavukiye anakurira muri Uganda
nk'abandi basirikare ba RPA. Maj Hassan Mwungeri yabarirwaga
muri batayo yitwa Charlie mu myaka ya za 1992.Ikibabaje ni uko
abayobozi b'ingabo muri uyu mutwe baje kugenda bicwa na Kagame
n'iperereza rye. Hassan yashyiraga imbere icyahuza abantu,
akanishimira kuba afite inkomoko ku bwoko bwombi. Hassan yakoze
amahugurwa yo kuba ofisiye Jinja.
Tugera mu Rwnda yari Maj ayoboye umutwe w'abasirikare ku rwego
rwa Kompanyi.Yakundaga kubwira abasirikare akamaro k'ubwiyunge
bw'abanyarwanda bakennye kandi bakaba bafite imyumvire iri hasi.
Yashobora gutebya abwira abantu ko we ari umuhutu ko ariko
bitamutandukanya n'abandi . Ko mbese nta tandukaniro riri hagati
y'abantu batandukanyije ubwoko.Maj Hassan yahoraga akikijwe
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
79
n'abasirikare. Bamwe mu nshuti ze babaga ari abatutsi bari
barakuranye iyo za Mpororo muri Uganda.Izi nshuti ze ariko
zamuhozagaho ijisho. Ariko na we yari azi ingorane yashoboraga
guhura na zo kubera kuba umuhutu.Bamusabye kuzajya yirinda
kuvuga amagambo amwe n'amwe ariko ntabwo yabyemeye kuko
yitwaraga nk'umuhanga mu bijyanye no kumenya umuntu
n'imitekerereze ye. Yari abarenze mu myumvire.Yemeraga ko
kutamenya ari cyo kibazo kiri hagati y'amoko yombi.Ariko akabivuga
mu gutebya.Mu gitero cyo kuya 8 Weurwe 1993 cyari kigamije
kwerekana imbaraga n'ubushobozi bya RPA/RPF,iki gitero cyari
kigamije no gushyira igitutu kuri Habyarimana ngo yemere
imishyikirano ya Arusha. Hassan Mwungeri bamwohereje gukorera
muri batayo ya Charlie avuye muri batayo ya 157 kuko bari bafite
impungenge y'uko azashyira ahagaragara ubwicanyi bwakorerwaga
inzirakarengane z'abasivili.Mwungeri yemeraga Mandela akaba
yaramufataga nk'urugero yagombaga kureberaho.Imyifatire ya
Mwungeri yarushagaho gutera Kagame impungenge kuko yari
yararwanye intambara nyinshi kandi buri gihe akarwanya icyatuma
abaturage b'abasivili bicwa.
Gen Ibingira yahoraga aregera Kagame ko Hassan Mwungeri yari
imbogamizi ngo kuko atemeranyaga n'ibyo RPA yakoraga. Hassan
yahoraga abaza impamvu y'amacakubiri no kwikanyiza byaranze
RPA.Ibingira yariruhukije ubwo Kagame yemeraga kumwohereza
muri batayo ya Charlie ajyana n'abazamwica. Yiciwe kuri Base,yishwe
na bagenzi be.
NOBLE MARARA
80
Dona Twahirwa wakoraga akazi k'iperereza kandi akagakora neza.
Yari yarakoranye bya hafi na Kagame mu ishami rya gisirikare
rishinzwe iperereza.Yari yarakoze ibikorwa by'iperereza igihe
yakoranaga bya hafi na Sam Byaruhanga. Yakoze akazi ahantu
hatandukanye mu Rwanda igihe cy'urugamba.
Yaje kugaragaza ko aciwe intege n'urupfu rwa Byaruhanga kubera
amabwiriza ya Maj Kagame.Urupfu rwe rwaturutse ku mpfu za
Byaruhanga na Mwungeri.Kiiza na Byaruhanga bari inshuti magara
kandi bagahuriza ku cyo kudatinya urugamba. Bahoraga biganirira
banota umuriro mu gitaramo. Ntibafataga Kagame nka ofisiye kuko
atari yarigeze ku rugamba.
Maj Kagame yahoranaga ubwoba bw'abayobozi ku rugamba
bubashywe,yiyumvishaga ko kugira ngo ashobore kuyobora ari uko
yazamura abasirikare bato batazi intege nke ze,ariko kugira ngo
abigereho yagombaga kubanza akikiza abayobozi bakuru bashoboraga
gutanga ibitekerezo bitandukanye n'ibya Kagame.Undi mu ofisiye
wishwe kubera urupfu rwa Sam Byaruhanga ni Capt Nshoza
wavukiye Mbarara ahitwa Kyamugoranyi,akaba umuhungu wa
Nyiragakomo.
Yarazwiho kutagira ubwoba,akaba n'umurwanyi.Yayoboye Kompanyi
B muri batayo ya Charlie.Yishwe ku italiki ya 8 Werurwe 1993,
umunsi abandi ba ofisiye benshi abagabo n'abagore bari bafite
imyumvire itandukanye n'iya Kagame biciweho..Uyu Nshoza yari
yarabaye umwe mu barindaga Sam Byaruhanga.Capt Nshoza yiciwe
ku gasozi ka Nyamagumba kuko intasi za Kagame zakekaga ko
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
81
azahorera Sam Byaruhanga.
Dusubiye kuri Dona Twahirwa n'urupfu rwe, ni we wateze umutego
wahitanye Gashumba Kijana. Dona ariko yabikoze ku mabwiriza ya
Kagame ku buryo hari umusirikare wamubwiye ko azi neza ko aho
barimo batega umutego ari inzira ya Gashumba . Uwo musirikare
yategetswe kuziba. Mukanya kakurikiyeho , humvikanye urupfu
rw'bari kumwe na we.
Ofisiye mukuru Gashumba wakundaga kuvuga ko ari umutwa,yari
yaravukiye anakurira mu Mutara hafi ya Rwempasha. Buri gihe
yivugiraga ko se umubyara yari umugaragu wa Ryumugabe akaba se
Rukayaya, Rutuyuyu Alex Baguma na Asumani Mukongoto. Yaje
kwicwa na Rutatina ahitwa Rukaya amuhaye uburozi.
Iki gihe bamuroga impamvu yari uko yari yarashoboye kurokoka wa
mutego.Uyu na we yazize kuba yari inkoramutima ya Sam
Byaruhanda Ndugute Kalisoliso ofisiye mukuru Gashumba yambutse
umupaka ajya muri Uganda mu mwaka w'1982 ,yinjiye mu gisirikare
cya NRA nk'uko ari wo wari umugambi we. Yakoze igisirikare uko
gikorwa muri batayo ya 9,azamuka mu ntera umunsi ku wundi.
Nyuma yaje kumenyekana anemerwa mu basirikare ba Gen Fred
Rwigema bagombaga gutera u Rwanda. Mu Rwanda , Gashumba yari
umu ofisiye w'inararibonye wateguraga akanashyira mu bikorwa
urugamba.Ku bw'amahirwe make yaje kunenga Kagame n'imikorere
ye ,anabaza ibibazo byinshi ku guhezwa kw'abahutu. Yari n'inshuti ya
hafi ya Kayitare Vedaste (Intare batinya) na we utaremeraga
NOBLE MARARA
82
Kagame.Yabwiye Kayitare ko Kagame atari we muntu wari ukwiye
kuyobora kuko yarangwaga n'irobanura. Aha yavugaga ko Kagame
yarobanuraga abinyujije cyane cyane mu kwigizayo abahutu.
Yanamubwiye ko Kagame n'imyitwarire ye atashobora kuyobora
igihugu cyunze ubumwe.
2.5 Ubwicanyi bwa Kagame butigeze buvugwa
Umunyarwanda wavanywe muri Kanada witwa Mugesera Leo
akajyanwa mu Rwanda mu mwaka w'2012 yaregwaga kuba
yarahamagariye abantu kuzakora itsembabwoko. Bamuregesheje
amagambo we ubwe yavugiye mu nama . Ubu nandika iyi ngingo,
umuntu ashobora kwibaza ingano y'abicanyi cyangwa bahamagariye
abandi gukora ubwicanyi kandi bakaba bakidegembya.Kuki amahanga
akomeje kwirengagiza ibikorwa bya kinyamaswa bikorwa mu
Rwanda?Ubwo se umutungo kamere bakura mu karere ni wo
gisobanuro cyangwa ikiguzi cy'ubuzima bw'abantu b'inzirakarengane
babarirwa mu bihumbi agahumbi b'ingeri zose,abagabo abagore
n'abana.
Umukuru w'igihugu cy'u Rwanda Paul Kagame yakomeje guhakana
ubwicanyi akorera abaturage be. Leka nibande ku bwicanyi we ubwe
yatangiye amabwiriza n'ubundi bwakozwe ku bw'amabwiriza y'intasi
ze.Kagame yakomeje kwigira umutagatifu kandi ku bwe nta n'umwe
washobora kugira icyo amubaza ku bijyanye n'ibyemezo bye.
Buri gihe nibaza impamvu abantu bicana.Abantu batandukanyijwe na
byinshi. Aha umuntu yavuga nka:
Ibitekerezo,ishyari,urwango,ukwihorera, amafaranga,idini n'icyiciro
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
83
babarirwamo...Ibi byose ntibyari bikwiye kuba impamvu yo kuba
umuntu yakwegura imbunda maze akarasa mugenzi we.
Ntabwo buri wese afite ibyiyumviro ko kwica ari ikibi.Kandi bamwe
mu bantu bicana ntabwo baba bafite ubwoba bw'ingaruka kuri bo,
naho ubundi ntibakwishe nk'aho ari cyo gisubizo kiza ku mwanya wa
mbere.
Ubwicanyi ndibuvugeho uyu munsi bwakozwe na Kagame na RPA
ye. Kandi bigaragara ko butigeze buvugwa.Ubu ni ubwicanyi
bwakorewe mu majyaruguru y'iburasirazuba bw'u Rwanda muri mata
1994.Ubundi bwabaye mu majyepfo no mu burengerazuba bw'u
Rwanda igihe RPA yari imaze kwigarurira ibi bice muri gicurasi na
kamena muri 1994. Hari n'amaraporo y'ubwicanyi bwakozwe na
RPA ,hamwe n'abayoboke RPF bugakorerwa abaturage badafite
ibirwanisho muri nzeri 1994 mu majyepfo y'uburasirazuba bw'u
Rwanda. Imirambo imwe y'inzirakarengane yatawe mu Kagera. Uyu
ni umugezi ubarizwa hagati y'u Rwanda na Tanzaniya.
Igihe imishyikirano y'amahoro yari irimbanyije mu mwaka w'1992
Habyarimana Juvenal yavugaga ko u Rwanda rwari ruto ,ko kubera
iyo mpamvu nta mwanya abanyarwanda b'impunzi babona wo
guturamo baramutse bagarutse mu Rwanda. Nibwo yashishikarije
abahutu gutura ku mbibi z'u Rwanda kugira ngo bagaragaze ko koko
ntamwanya usigaye ku wundi muntu wekenera gutuzwa.Abo bahutu
batujwe ahantu nka Kagitumba,Nyabwishongeizi n'ahandi hegereye
umupaka kugira ngo bakomeze no gukurikiranira hafi ingabo za
NOBLE MARARA
84
RPA. Igihe twafataga aho hantu hari hatuwe n'abantu ibihumbi
n'ibihumbi. Maj Karangwa ubu ayobora ikigo cya Kami aho
abasirikare bafungirwa .
Aha i Kami hazwiho kuba hafungirwa abantu baregwa ibyaha
biremereye,hazwiho na none gukorerwa iyicarubozo n'ibindi bikorwa
biteye ubwoba bikorerwa umuntu uregwa kuba akorana n'abarwanya
Leta ya Kagame.Maj Karangwa yari Sgt muri 1994. Yari akuriye
umurwi w'abasirikare 50 ubwo yabahaga amategeko yo kwica
abaturage ba Nyabwishongweizi. RPA yageze Kagitumba ku italiki ya
12 Mata 1994.
Mu ntangiriro abarwanyi bacu bari babwiwe kuba inshuti n'abaturage
kugira ngo n'ababa bari mu bwihisho baveyo maze babumvishe ko
RPA ishyize imbere kurinda abaturage. Abaturage bose bamaze
kwizera ko RPA yaje gukiza abaturage koko, bahamagawe mu nama
ahitwa Gihara. Ku italiki ya 13 Mata 1994 abagabo, abagore n'abana
badafite intwaro barundanyirijwe i Gishara mu bice bya
Kagitumba,n'uko abasirikare barimo babagezaho ijambo babasukaho
urufaya rw'amasasu na grenade. Aha nta muntu washobora kumenya
umubare w'abantu bahaguye.
Ni Kagame wahaye abayobozi bakuru b'iperereza gukoresha uburyo
bwo kubanza kwigira inshuti n'abaturage kugira ngo bazashobora no
kugera ku babaga bihishe. Rimwe na rimwe abasirikare batanagaga
isukari,umunyu n'mavuta yo guteka ndetse n'isabune ku baturage. Izi
gahunda zose zo kumenya uburyo n'aho ubwicanyi bwagombaga
gukorerwa zayobiwe na Maj Karangwa. Abandi baturage ba
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
85
Nyabishongweizi ni abanyarwanda abari birukanywe muri Tanzaniya
aho bari bamaze imyaka myinshi.
Abasirikare ba Leta bari baravuye aha hantu mbere y'uko RPA
ihigarurira muri Gashyantare 1994. Abaturage babanje guhunga ariko
RPA yabumvishije ko bagomba kugaruka. Muri Werurwe 1994 RPA
yakoresheje inama rusange y'abaturage maze RPF ibabwira ko nta
mpamvu yo gutinya. Mu nama isa n'izi muri Mata 1994 RPA yarashe
ku baturage igisasu ubundi cyagenewe kurasa imodoka ,maze itera na
za grenade mu kivunge cy'abaturage.Aha abauturage bamwe
barapfuye abandi barakomereka bikabije.
RPF yahakanye yivuye inyuma ko haba hari ubwicanyi bwabereye i
Kagitumba.Abaturage bahisemo guhunga bava Nyabwishongweizi.
Bivugwa ko abarwanyi ba RPA batangiye igikorwa cyo guhiga
umuhutu,bamwe bagiye bicishwa amasasu n'ibyuma. Nageze
Nyabwishongweizi ndi kumwe na Maj Ruhetamacumu na LT Happy
Ruvusha ubu ni LT Col muri Mata 1994 turi mu butumwa
budasanzwe maze twibonanira na Karangwa mu maso. Tureba uko
yasobanuraga akazi yakoze aha hantu nk'aho ibyo yakoze byari
bishimishije.Bari baracukuye icyobo kinini cyo guhambamo ku buryo
bwa rusange,Karangwa yatubwiye ko yari afite gahunda yo kukireka
kirangaye kugeza cyuzuye. Yaramaze kugezamo imibiri y'abantu 300
kandi yari agihiga abandi bantu muri uwo murenge.
Umurenge wose wanukaga abapfu ku buryo ntihanganiye kuhaguma.
Twarakomeje tugana Kaborogota. Umugabo twari dusize inyuma
NOBLE MARARA
86
yarebaga nk'umubazi w'amatungo.Iyicwa ry'abaturage b'abacivili
ryabaga ku mabwiriza n'amategeko ya Kagame. Kagame ni umuntu
mubi cyane kandi abantu benshi ntabwo babizi. Yari afite imvugo
ngo:''Igihe cyose ushobora kwica umuntu ukamuhamba nta kibazo
ariko na none n'usiga abantu ari bazima na we ugomba kwicwa''.Muri
buri murenge habaga hari abantu bshinzwe gucukura imva kugira ngo
nihakenerwa aho bahamba abantu barenze babiri iyo mva
izakoreshwe.
Mu murenge ukurikiyeho babanzaga kuhahamba ba bantu babiri
bahambye abantu mu murenge wa banje.Igihe batayo ya 7 yoherejwe
gukora mu murenge wa Rushashi Tare, Mbogo na Rulindo muri
1998,hishwe umuyobozi w'amashuri ya Rushashi, Burugumesitiri wa
Komini Rushashi n'umuyobozi ushinzwe ubuhinzi muri iyo Komini
biciwe ijoro rimwe.RPF yihutiye kugereka impfu z'aba ku
bushotoranyi bw'interahamwe kandi ari abantu ba RPF bari
babishe.Muri uyu mwaka nyine,Kagame yahaye umugisha umugambi
wo kwica abaturage barimo bareba umupira w'igikombe cy'isi muri
hoteli yitwa ''Pensez-y'' maze urupfu rwabo barugereka ku bacengezi.
Ariko ku bw'amahirwe uwari ayoboye icyo gikorwa Capt Kwizera
yaranyweye arasinda maze igikorwa nticyagerwaho neza nk'uko bayari
byateguwe.
Kubera ko abasirikare ba RPA bagomba gukora igikorwa cya
giterahamwe bageze kuri ''Pensez-y'' basanga abasirikare ba RPF
bivanze n'abaturage bagombaga kwicwa barebera hamwe
umupira.Babajije umukuru w'abasirikare muri ako karere Maj
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
87
Nkubito Eugene,maze mu burakari bwinshi atanga itegeko ko
abasirikare base bari muri iyo hoteli basubira mu birindiro byabo.
Abaturage bamwe bashoboye kubona kugenda kw'abasirikare , nabo
baragenda. Mu minota mike nyuma ,nibwo hoteli yatwitswe iba
umuyonga,abaturage basigaye bareba TV bahiramo. Nyuma y'iki
gikorwa Radio Rwanda yatangaje ko interahamwe zatwitse hoteli
zikiciramo abantu benshi. Atitaye kuri uyu mubare w'abantu wapfuye
ndetse n'inkomere, Kagame mu burakari bwinshi yahamagaje Major
Kwizera mu nzu ba ofisiye biciramo inyota. Yohereza imodoka ye y'i
jeep kujya guca inkoni zo gukubita kwizera.
Nari mu basirikare bari baherekeje Kagame uwo munsi.
Narabyiboneye n'amaso yanjye. Igihe Kagame yari arimo
adushushubikanye ngo tuzane inkoni, yahaye amabwiriza Sgt Aime
Claude na LT Nkubito Joseph gukubita Kwizera inkoni 100
anamwambura amapeti yose asigarana ipeti rirutwa n'ayandi yose
anamwirukana mu gisirikare.Ibi byabereye ku karubanda abantu
babonye iki gikorwa.
Ikindi gikorwa cy'ubwicanyi cyateguwe na Kagame ni ubwicanyi
bw'abazungu bwabereye mu cyanya cya Bwindi. Ubu bwicanyi
bwaravuzwe mu binyamakuru byinyuranye. RPF yahise ibigereka ku
nterahamwe n'amahanga abifata uko. Nyamara bari bishwe
n'abasirikare ba RPA bihinduye interahamwe.Icyemezo cyo kwica aba
bazungu cyari kikamije impamvu ebyiri z'ingenzi. Izo mpamvu ni izi
zikurikira:
NOBLE MARARA
88
● Kugira ngo ikibazo cy'interahamwe kimenyekane ku rwego
mpuzamahanga kuko zizaba ziregwa kwica inzirakarengane
z'abakerarugendo bavuye i Burayi. Maze bikaba byavamo ko
RPF ihabwa uburenganzira busesuye bwo kuzirwanya uko
ishatse n'aho zaba ziri hose cyangwa zikekwa kuba.
● RPF yekeakaga ko abanyaburayi baba bari inyuma
y'interahamwe maze bakaba baziha amakuru ajyanye n'aho
ibirindiro bya RPA byaba biherereye.Na none kandi kuba hari
abanyaburayi baba bari aho ubucengezi bushobora gukorerwa
byashoboraga kubuza RPF gukora ibikorwa by'ubugizi bwa
nabi mu izina ryo kurwanya ubucengezi.
Natangajwe no kumva abayobozi b'uRwanda batinyuka gusobanura
uko interahamwe zishe abakerarugendo. Sinibaza ko hari icyo bari
bazi usibye kuba babwirwa icyo bavuga.
Igihe Andre Kisasu Ngandu apfa,uyu yari yungirije President Laurent
Kabila,Leta y'u Rwanda yarwanaga ku ruhande rwa Kabila kugira ngo
ahirike Mobutu,yatangaje ko Kisasu Ngandu yaguye mu gico yatezwe
n'interahamwe n'abasirikare ba Mobutu.Nyamara yari yishwe
n'abasirikare ba RPA ndetse baracyakora akazi k'igisirikare cya RPF.
Umugambi wo kumwica wacuzwe na James Kabarebe na Jack Nziza
babifashijwemo na Paul Kagame kuko Kisasu yarwanyaga gahunda
yo kwica impunzi.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
89
2.6 Ninde wishe umuganga wihariye wa Paul Kagame, Dr
Gasakure?
Mu magambo ahinnye rero Dr Gasakure yari umuganga wihariye wa
Kagame. Yari azi neza uburwayi bwa Kagame .Gasakure yari amaze
kutishimira ukuntu Leta ifunga ikanafata nabi inshuti ze.Gen Jack
Nziza na Dan Munyuza bari bamenye ko Gasakure yagombaga
guhunga.
Hari ibimenyetso simusiga ko u Rwanda rwagiye rugira uruhare
ruziguye cyangwa rutaziguye mu mpfu z'abanyarwanda nk'urwa Dr
Gasakure cyane cyane abigeze kuba inkoramutima za Kagame.
Dr Gasakure ngo yigeze kubura dossier ifitanye isano perezidansi
itarigeze imenyekana mu mazina yayo,igihe yari yaherekeje Kagame
mu minsi mikuru ya Noheli,yishwe na polisi mu ikinamico ngo ko
yari agiye gucika kandi ngo ko yambuye umupolisi imbunda igihe yari
aherekejwe ku musarane.
Dr Gasakure yari yugarijwe kimwe n'abandi bayobozi bakuru
bashyizwe ku ruhande na Paul Kagame baba batagikamirwa
n'ingoma,cyangwa bakaba inshuti za hafi za Col Tom Byabagamba.
Byamaze kugaragara kandi ntibikiri ibanga ko umuntu wese wigeze
gukorera hafi ya Kagame,yicwa cyangwa akavanwa muri politiki ,iyo
atagikenewe mu mwanya yari arimo.
Iperereza ry'u Rwanda n'umutwe wihariye wa DMI bafite uruhare
rutaziguye kandi biyitirira izina ry'igipolisi iyo bashaka kurigisa
umuntu cyangwa kumukorera ubundi bwicanyi ndenga-kamere kandi
NOBLE MARARA
90
bukozwe ku buryo bwa kinyamaswa. Mu mwaka wa 2015,na none
bakoze iyindi kinamico ubwo bavugaga ko umuyobozi w'umurenge
mu karere ka Musanze yagerageje gucika ,ngo polisi iramurasa. Ubu
ni ubwicanyi bwa kinyamaswa bukwiye kwamaganwa n'imiryango
irengera uburenzira bwa muntu yose hakoreshejwe imbaraga nyinshi
zishoboka.
Ni yo mpamvu Leta y'u Rwanda igomba gutanga ibisobanuro ukuntu
aba bapolisi bica abantu batitwaje ibirwanisho kand badafite kirengera
kakabikora nta mususu. Ntabwo byoroheye imiryango ya Dr
Gasakure ndetse n'iya Capt Kayitare na we wishwe urupfu
rw'amayobera.Abanyarwanda baheze mu gihirahiro ku byerekeye
urupfu rwa Rwigara Assinapol,Dr Murego n'abandi.
Muri Gashyantare 2015, mu magambo y'umuvugizi w'u Rwanda , ngo
umuntu yaba yarakomeretse cyane nyuma y'uko agerageje kwambura
intwaro umupolisi wari ku kazi. Ngo byarangiye uwo muntu apfuye
,ngo umupolisi arakomereka bikabije. Mu magambo y'umuvugizi wa
polisi Chief supt Celestin Twahirwa agira ati:''Umugabo uzwi ku izina
rya Dr Gasakure ,yasabye kujya ku musarane. Mu nzira agana ku
musarane yasatiriye umupolisi ashaka kumurwanya''.Arakomeza agira
ati: ''uwitabye Imana yasabye uburenganzira bwo kujya
kwihagarika,arabyemererwa ariko ageze mu nzira asatira umupolisi
ashaka kumwambura imbunda.Muri uko kuvundagurana ,uwapfuye
yakomeretse bikabije n'umpolisi agira ibikomere bitoroheje,nuko
bajyanwa ku bitaro''. Iyi nsanganya yabaye nyuma gato ya saa 6:30 za
nimugoroba kuri sitasiyo ya polisi ya Remera mu mugi wa Kigali.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
91
Uwapfuye yari afungiye kuri polisi igihe hagikorwa iperereza kuko
yaregwaga kuvogera umutungo w'abandi,kwangiza umutungo ndetse
n'iterabwoba. Yarangije agira ati:''Iperereza kuri iki gikorwa kibabaje
ryatangiye.Igipolisi kibabajwe n'ibyabaye kandi kizakomeza kugeza ku
muryango w'uwitabye Imana amakuru ajyanye n'iperereza'.
Umuntu yakwibaza niba bazajya kumenyesha umuryango wa
nyakwigendera amakuru y'iperereza kandi uko bivugira bigaragara ko
batawuzi. Ukuri ni uko umryango wa Dr Gasakure ugomba kumenya
ko yishwe nk'abandi banyarwanda benshi bishwe baburiwe irengero
cyangwa bafunzwe nta bisobanuro. Umuryango wa Rwisereka Kagwa
Ndereya ntiwigeze uhabwa ubutabera kuva aho aciriwe umutwe maze
umurambo we ukajugunywa mu cyuzi. Mwamenyera aho iperereza
ryaheze?
Ikinamico iherutse y'impanuka ya Rwigara Assinapol yarangiye polisi
ivuze ko ifite umushoferi w'ikamyo yamugonze,ariko ntibigeze
bavuga amazina ye. Kugeza ubu umuryango we ntunashobora gusaba
ubutabera ku bw'umuntu wabo wapfuye kandi bari bakunze.
Aha ibihugu by' i Burayi byari bikwiye gusobanura neza itegeko ku
iterabwoba kugira ngo ibikorwa bibera mu Rwanda ndetse no hanze
yarwo bibarwe nk'iterabwoba.
''Itegeko ku iterabwoba''rivuga ko iterabwoba ari ibikorwa bikozwe ku
bushake ku buryo bibangamira igihugu cyangwa umuryango
mpuzamahanga kandi bikaba bifatwa nk'icyaha muri icyo
NOBLE MARARA
92
gihugu.bimwe muri ibyo bikorwa twavuga ibi bikurikira:
• Guhungabanya ubuzima bw'umuntu ku buryo bimuviramo
gupfa,
• Gufata umuntu bugwate,
• Guhungabanya bikorewe ku buryo bw'umwiharuko ku mubiri
w'umuntu
Kugira ngo ibi bikorwa bibarwe nk'igikorwa cy'iterabwoba, bigomba
kuba byakozwe hagamijwe gutinyisha abaturage ku buryo bukabije ,
cyangwa hagamijwe ko Leta cyangwa amahanga yemera ku buryo
butari buteganyijwe gukora cyangwa kureka gukora igikorwa
runaka,cyangwa hagamijwe kubangamira cyangwa kwangiza inzego
shingiro z'igihugu cyangwa z'amahanga mu buryo bwa politiki
,bw'amategeko,bw'ubukungu cyangwa bw'umuryango
mpuzamahanga.
Umukuru w'igihugu cy'u Rwanda Paul Kagame yakoresheje ubu
buryo bwa kinyamaswa ku bantu bihagazeho mu kumurwanya
cyangwa abo abona bitamworohera kubagiraho ububasha abica
cyangwa abashimutira aho bamuhungiye.
Urugero rwa hafi ni LT Mutabazi Joel yashimutiye muri Uganda.
Tubirebeye mu ndorerwamo y'u buryo u Rwanda rwimakaje
iterabwoba ku buryo buziguye cyangwa butaziguye k u baturage
barwo ndetse no muri Kongo ndetse n'ahandi u Rwanda rwujuje
ibisabwa kugira ngo rwitwe ''Igihugu gitera inkunga
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
93
iterabwoba''.Nyuma y'iyo nyito rero, u Rwanda rukwiye gufatirwa
ibihano vuba na bwangu na Leta Zunze Ubumwe za Amerika,
Ibihugu b'Uburayi n'Umuryango ushinzwe ku buryo bukurikije
amategeko gufatira ibihano abaterankunga b'Iterabwoba.
2.7 Asiel Kabera yari afite ubumuntu
Asiel Kabera yari umujyanama w'umukuru w'Igihugu Bizimungu
Pasteur. Nyuma yo kwegura kwa Bizimungu ,Kabera yagumye ari
umujyanama wa Perezida mushya icyo yari Perezida Paul Kagame.
Asiel Kabera ariko yakomeje kubaha Bizimungu. N'ubwo byari
bimeze bityo,Kagame yataye icyizere kuri Asiel Kabera kuko Asiel
yari umuntu wa hafi wa Sebarenzi Kabuye wari umukuru w'inteko
Ishinga Amategeko. Uyu Sebarenzi yari yarahunze igihugu.
Asiel Kabera yakiraga umuntu uwo ari we wese n'ahantu aho ari ho
hose. Ndibuka ko mbere y'uko telefoni zigendanwa zisakara mu
Rwanda,najyaga mu biro bye nkahamagara umuryango wanjye.
Icyo gihe twakoraga amasaha 24 ku munsi kandi buri cyumweru
kubera inshingano za Kagame n'ubwoba bwe bwo kwibwira ko hari
abantu bashaka kumwica.Ndibuka ko Asiel Kabera yigeze gutuma
umunyamabanga we ngo ampamagare kuko umuryango wanjye
washakaga kumvugisha kuri telefoni. Asiel yari umuntu nya
muntu,ufute ubumuntu kandi afite uburere.
NOBLE MARARA
94
Nyuma y'ibyo kandi yari umwe mu banyarwanda bake wari
warashoboye kugumana umuco bitamujije kujyana n'ibihe kandi
yabaye undi musangirangendo twabuze mukanya nk'ako guhumbya
ubwo yicwaga n'amabandi ya Kagame. Nyuma y'urupfu rwa Kabera,
havuzwe byinshi, byaba bivuzwe n'inshuti,umuryango n'abo
bakoranye. Abantu bamwe basobanuye urupfu rwe ku buryo
butandukanye burimo amakuru yuje urujijo ku bw'inyungu zabo
bwite.
Byari ibintu byatuma umuntu atakaza icyizere.Nyuma y'urupfu rwa
Asiel ,Radio Rwanda yanyujijeho itangazo rihamagarira buri muntu
wese utunze intwaro, kuyishyikiriza post ya Gendarmerie (ubu ni
station ya polisi) imwegereye. Ibi ni ibintu Leta iyo ari yo yose
yakora,ukurikije ko uwari amaze gupfa yari umuntu ukomeye.
Umujyanama wa Perezida w'Igihuhgu.
Umuntu umwe mu bigeze gukorera Leta , LT Ruyenzi, niwe wavuze
ku urupfu rwa Kabera Asiel,anavuga ko yarashwe n'abasirikare bo mu
mutwe urinda Perezida bafatanyije n'umutwe w'iperereza wa Polisi
uyobowe na Col Gacinya Rugumya. Ariko yazigamye ibisobanuro ku
bijyanye n'uko byagenze kuri uwo munsi w'iyicwa ry'uyu mugabo
w'inzirakarengane.
Uyu munsi njyewe Noble Marara ndagaragaza bimwe muri bike
nashoboye kwisobanurira ku byabaye uwo munsi w'urpfu
rw'umujyanama w'umuntu ukomeye cyane muri poliltiki Paul
Kagame. Ku munsi w'urupfu rwe nari natwaye umugore wa Perezida
Kagame gusura nyina , mu gihe nari nicaye mu modoka ntegereje
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
95
umugore wa Perezida ko aza ava mu nzu kwa nyina, numvise isasu.
Inzu ya Asiel Kabera yari hafi yo mu Rugwiro, aho yarasiwe nyine.
Urusaku rw'isasu rwumvikaniye mu kirere igikari cya Perezida
giherereyemo kandi Pererezida yari yo (Mu Rugwiro). Nahamagaye
kuri Radio y'itumanaho rya gisirikare kugira menyeshe bagenzi banjye
dukorana ibyo numvise, menye neza aho urwo rusaku ruherereye no
kugira ngo menye impamvu byumvikaniye hafi ya pereziansi .Umwe
mu bashinzwe iperereza S/Sgt Melchior Hakizimana twahimbaga
Ndadaye yambwiye ko umutekano ubungabunzwe anambwira ko
dukomeza urugendo rwo kuzana umugore wa Perezida mu rugo ngo
kuko mu nzira hatekanye.
Ngeze mu Rugwiro nahise nihutira kujya kubaza Melchior uko
bimeze,ambwira ko ikibazo cya Asiel Kabera cyamaze gucyemuka.Mu
mvugo ya gisirikare, umuntu yumva ko yari umwe mu banzi
b'igihugu. Muri ibyo bihe byari byoroshye kuba twaganira ku ibintu
,byari ibisanzwe.Aha ni mbere y'uko mba umwanzi nk'uko abantu
bamwe banyita muri iyi minsi. Yarakomeje ambwira ko ari LT Joseph
Balinda,ubu ni Maj na LT Mupenzi Aloys waje Capt akaza no
gusezererwa bahitanye Asiel Kabera. S/Sgt Melchior yanambwiye
ko yari kumwe n'aba bishi igihe iki gikorwa cyabaga.
Mbese yabimbwiraga nk'umuntu wakoze igikorwa cy'ubutwari.
Ntabwo nanyuzwe ariko nirinze kumwereka ko ibyo ambwiye
ntabyemeye. Ako kanya nahise nibuka ko Kabera yari umunya
Kibuye kandi abantu bavayo bari bamerewe nabi cyangwa se bakicwa
NOBLE MARARA
96
kubera Sebarenzi Kabuye wari Perezida w'inteko Ishinga Amategeko.
Uyu Sebarenzi yari umuntu ukorana imbaraga, akishyira mu mwanya
wa'abandi,akaba yari afite impano mu bintu byinshi ariko
ntiyashoboye gukorana na Kagame. Nataye ikizere nari mfite mu
basirikare, no mu bayobozi, ni na bwo bwa mbere nisobanuriye ko
nta muntu batakwica.
2.8 Brig Gen Dan Gapfizi yapduye urupfu rusa n'urwo
yishemo Lt Col Adam Waswa
Brig Gen Dna Gapfizi umukuru w'ingabo zavuye ku rugerero mu
Ntara y'amajyepfo yitabye Imana mu mpanuka yo mu muhanda
yabaye kuwa kabiri taliki ya 25 Kamena 2013. Amakuru arambuye
yemejwe n'umuvugizi w' Igisirikare cy' uRwanda Brig Gen Joseph
Nzabamwita. Kuri telefoni avugana n'ikinyamakuru The New
Times,Joseph Nzabamwita yagize ati:''RDF ibabajwe n'amakuru
y'urupfu rwa Gen Dan Gapfizi ,birababaje yari intwari''.
Nzabamwita avuga ko impanuka yabereye mu muhanda Kagitunba -
Kayonza. Ntabwo Nzabamwita yatanze ibisobanuro bihagije ku
bijyanjye n'uko impanuka yabaye ariko andi makuru rubanda
ruzayamenyeshwa. Reka twizere ko hazabaho gupima umurambo
kugira ngo igihugu kimenye impamvu nyayo y'urupfu rw'uyu Gen
wagize amateka adasanzwe.
Brig Gen Dan Gapfizi yigeze gushingwa iby'ingendo mu gisikare cya
Uganda igihe yari akiri muri NRM , yigeze no gukora nka shoferi mu
mutwe ushinzwe kurinda umukuru w'igihugu cya Uganda.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
97
Yaje kuzamurwa mu mapeti aba 2LT mbere y'igitero cya 1990. Dan
Gapfizi yari umuntu wa hafi wa Maj Kabura w'umugande akanaba
n'umu ofisiye wo hajuru wari ukiri muto, akaba yaramenywe cyane
kubera kudashoboka kwe.Brig Gen Dan Gapfizi kimwe n'abandi
basore n'inkumi babaga mu gisirikare cya Uganda ,ari mu bafashe iya
mbere mu gitero cyo ku ya 1/10/1990.
Dusubiye kuri Dan Gapfizi,yigeze gukora nk'umukangurambaga
w'urubyiruko ku ngoma ya Obote. Azwiho kuba yaramereye nabi
abantu harimo n'abavandimwe be b'abanyarwanda. Aha hari mbere
y'uko yinjira muri NRA azanywe no gutata akorera Obote n'ishyaka
rye UPC.
Ubutasi bwa Obote bwari bwaramenye ko abasore n'inkumi
b'abanyarwanda barimo binjira mu ngabo za Museveni. Bibwiraga ko
guhiga no kugenza umuryango nyarwanda yaba inzira yo guca intege
Museveni. Banyuze muri Dan Gapfizi ,n'uko aza gutata abavandimwe
be muri NRA. Amaze kwitandukanya n'inkozi z'ikibi zo muri UPC ,
Gen Fred Rwigema yamugeneye ubuvuzi bunyuze mu bujyanama
kugira ngo amuvaneho ipfunwe ryamurangaga.
Dusubire inyuma ahagana mu mwaka w'1991,Dan Gapfizi yagiye
muri Uganda ajyanye na Col Joseph Karemera wari ukuriye ubuvuzi
bwa RPA ndetse bajyana na nyakwigendrera Adam Waswa.
Byari byitiriwe ko Dr Joseph Karemera agiye ku birebana
n'akazi,ariko azi neza ko Dan Gapfizi aribushakishe igihe gikwiye
NOBLE MARARA
98
kugira ngo bahitane Adam Waswa.Dr Karemera yari yaragerageje
gutera urushinge rw'uburozi Adam Waswa ariko ntibyamushobokeye
kuko byari kuri gahunda ko Adam azajya kureba umuganga
w'inzobere muri Uganda.U
yu nyakwigendera Dan Gapfizi yahise atanga amakuru ko Adam azjya
kwivuriza mu bitaro bya gisirikare bya Mbuya. Bajyanye n'imodoka
yari itwaye Adam Waswa. Nyakwigendera Adam Waswa niwe wari
umuyobozi w'ingabo nyuma y'urupfu raw Gen Fred Rwigema,
Kagame yari agihagamye ahantu akora nka PC (umuhuzabikorwa bya
Politiki,umwanya Museveni yamuhaye wo guhuza politili n'igisirikare)
akanatanga raporo muri Uganda binyuze kuri murumuna wa
Museveni Gen Salim Saleh.
Paul Kagame ntiyanyuzwe kuko yashakaga kuba umugaba w'ikirenga
w'igisirikare. Ntiyigeze yifuza ko hari uwamurusha ipeti ,ikibigaragaza
ni uko umwanya LT Col Adam Waswa yari afite usa cyane n'uwo Col
Ndugute yaje kuba afite nyuma y'urupfu rwa Adam Waswa. Ndugute
ariko ntiyigeze amenywa nk'umuyobozi w'ingabo ahubwo yakoze
nk'uyoboye imirwano ,agatanga raporo kwa Kagame.
Ibi byahaye Kagame kuba umuyobozi w'ingabo.Igihe Adam Waswa
yari avuye Mbuya, byavuzwe ko Adam Waswa yagize impanuka
y'imodoka agahita apfa ako kanya. Nyamara umwe mu bari
bashinzwe kumurinda witwaga Kalimba bahimbaga Kalema yatangaje
ko atahise apfa. Kalimba yabwiye bagenzi ko Adam Waswa yanizwe
na Dan Gapfizi we na Dr Karemera ngo bari kumuha ubutabazi
bw'ibanze. Kalimba yavuze ko we na mugenzi we bahise bashyirwa
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
99
iruhande ngo kugira ngo babone uko bafasha Adam.
Uyu Kalimba yaje kwicwa akigera mu Rwanda.LT Col Adam Waswa
yari yajyanye abamurinda babiri. Uwakabiri nta makuru ye kugezi
ubu.Ariko ataraburirwa irengero, abantu bamubonaga kenshi arira
ariko ntashobore gusobanura impamvu arira. LT Col Adam Waswa
warangwaga n'impano yo gukora umwuga we n'umutima wose,yari
akiri muto mu myaka ,yagiye mu buryo budasobanutse nk'urw'uwo
yasimbuye.
Brig Gen Dan Gapfizi yari umuntu wabaye umushoferi ,aza no
kuyobora iby'ingendo n'amamodoka mu gisirikare ndetse aba
umuyobozi wa Diviziyo. Yakoreshejwe na Paul Kagame kuvana ku isi
abayobozi b'ingabo benshi. None ku buryo budashidikanywaho,
ashobora kuba yishwe mu buryo yicagamo abandi.
Bizatwara igihe kinini kugira ngo bigenzurwe, ariko ku buryo bumwe
cyangwa ubundi ,tuzabimenya.Niba koko yari impnuka,utabaruke
amahoro,uko byagenda kose tuzakwibuka ku buryo bumwe cyangwa
ubundi. Nihanganshije umuryango we n'igisirkare cy'u Rwanda
barimo banyura mu bihe bikomeye nk'ibyo imiryango ya Adam
Waswa na Charles Ngoga banyuzemo.
Brig Gen Dan Gapfizi wabonekaga gake ku karubanda yakoreye
igihugu mu mirimo inyuranye, aha twavuga nka batayo ya 7,batayo ya
101,Brigade ya 301,Brigade ya 204,Diviziyo ya 2,Diviziyo ya 1.
Dan Gapfizi yaje gukurwaho impeta za gisirikare hamwe Kiiza
NOBLE MARARA
100
basubizwa ku ipeti rya 2LT. N'ubwo byari bimeze gutyo barushaga
abayobozi benshi ubunararibonye.Dan Gapfizi waranzwe n'inyota
y'ubutunzi ubuzima bwe bwose yaje kwiga imico yo kwiba abaturage
ahantu hose RPA yabaga yafashe.
Nibyo byaje kumuviramo kwamburwa impeta za gisirikare we na
Kiiza.Gapfizi yaje kuzamurwa ku ntera ya Major nyuma yo
gupfukama inshuro zitabarika kwa Kagame asaba imbabazi. Ku
bw'amahirwe make Kiiza yaje gupfa ari 2LT kandi bari barakoze
icyaha kimwe,gusa ngo kubera ko atemeye gusaba imbabazi.Kiiza
yapfuye nyuma y'intambara atewe urushinge rw'uburozi mu bitaro
bya gisirikare i Kanombe .Dan Gapfizi ni na we Kagame yakoresheje
kwambura ubuzima Col Charles Ngoga. Yishwe ngo kuko
yarwaniraga isoko ry'amata na Gen Maj Paul Kagame.
Abashinzwe kurinda umutekano wa Kagame bamennye amata y'inka
za Col Charles Ngoga mu muhanda inshuro zirenga esheshatu. Col
Charles Ngoga yaje kwibaza niba umunyambaraga w'i Kigali Paul
Kagame yaba yibwira ko yarwanye urugamba rwo kubohora u
Rwanda wenyine. Aya magambo abishye yatumye aba icyago
cyugarije Kagame ,cyane cyane ko yanavugwaga ngo mu bashatse
guhirika ubutegetsi. Nyuma yaje kwicwa n'uburozi bukaze cyane
bwari bwashyizwe mu cyo kunywa na Col Dan Gaphizi.
Col Dan Gapfizi kimwe n'abandi bagize ibagiro rya Kagame,yagize
uruhare mu mpfu nyinshi bishoboka, ibi byamugize umuntu
wugarijwe n'ikibi gishoboka cyose nyuma yo kubika amabanga
y'ubwicanyi akaba yari amaze no kuva mu ngabo.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
101
Yaje kubonwa nk'umuntu ubangamiye Leta cyane cyane muri ibi bihe
Leta irimo gutuma havuka abanzi umunsi ku munsi haba mu ngabo
zavuye ku rugerero no hanze y'igihugu.Igihugu cyose gikeneye
ibisobanuro bitomoye ku rupfu rw'uyu mugabo wakabaye akomeza
kubaho akazabonana n'ubutabera mu gihe gikwiye.
NOBLE MARARA
102
3 Umunyagitugu Kagame
3.1 Icyo Idi Amin na Kagame bahuriyeho
Ndifuza gushyira ahagaragara ibintu bimwe na bimwe Kagame na Idi
Amin bahuriyeho muri iki kinyagihumbi. Mu kubyiruka kwanjye iyo
mu mahanga muri Uganda,nabwirwaga inkuru nyinshi ku mu
perezida ukomeye Gen Idi Amin Dada kugeza igihe aviriye ku
butegetsi mu mwaka w'1979
akuweho n'ingabo za Tanzaniya. Nari muto cyane ku buryo namenya
amabi ye ariko umuryango wanjye n'abandi banyagihugu babayeho
mu bwoba igihe kirekeíre.
Imyaka mike nyuma y'uko avanywe ku butegetsi mu myaka ya za
1980,ndibuka ubwoba bukabije marume yari afite kubera amabi uyu
Idi Amin yari yarakoze. Uyu marume yari yarakoze igisirikare cya Idi
Amin. Uyu Idi Amin yari yarahawe izina ''Kijambia''mu kigande
bisobanuye'' Mr Gahoro'' kubera kumarira ku icumu abantu yabonaga
nk'intiti,abanyamakuru n'abandi bose bazwiho kumunenga.N'ubwo
nari umwana muto icyo gihe , ni ibigaragara ko Perezida Paul Kagame
wari ingimbi icyo gihe ,ari mu mashuri yisumbuye ku ngoma ya Idi
Amin , ashobora kuba yarifuje kuba nka Idi Amin. Akaba
yaranakunze ubunyagigitugu bwa Idi Amin n'uburyo yatsikamiye
uwo ari we wese washoboraga kunenga imikorere ya Idi Amin. Ibi
bituma nibaza niba amateka yisubiramo.
Aha ndifuza kugaragaza ibintu bituma Perezida Kagame aba ishusho
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
103
ya Idi Amin muri iki kinyagihumbi
Idi Amin yahamagariye abaminisitiri n'abaturage b'abagande
''gukunda igihugu cyabo'',gukunda abayobozi,ariko iki gikorwa cyiza
cyane , umunyagitugu we yashakaga kugaragaraza ko bagomba
gukunda umunyagitugu nyirizina. Twumvise inshuro nyinshi Kagame
avuga ''Kwihesha agaciro , Gukunda igihugu''.
Guhangana n'ibihugu by'Iburayi n'Amerika cyane cyane iyo batunze
agatoki ibyo bakora, aha umuntu yavuga nko kutumvikana n'igihugu
cyari cyarakolonije Uganda, Idi Amin yirukanye abanya Aziya babaga
ku butaka bwa uganda. Twabonye mu bihe byahise Kagame yirukana
abambasaderi banyuranye b'ibihugu by'Iburayi kubera gusa amakosa
yo mu bjyanye n'imibanire y'ibihugu.
Amin yakoreshe imvugo ngo yo guha ubushobozi abategarugori
abashyira muri Leta ye (abaminisitiri) no mu yindi myanya
y'ubuyobozi,ariko yahaye akazi umugore umwe gusa ari we Princess
Bagaya wo muri Toro.
Tubona Kagame aha akazi abagore ku myanya ikomeye aba
yahimbye. Mu mbabarire sindwanya uburinganire ariko ni uko
umunyagitugu we aba yabikoze kugira ngo yiyerekane mu maso
y'amahanga uko atari byongeye kandi aba ashaka kugabanya umubare
w'abashobora kuzamura ijwi bamuvuguruza.
Birazwi ko Idi Amin yateye Kongo agasahura amabuye y'agaciro
atagira ingano,maze uwo mutungo akawiharira. Kagame na we
NOBLE MARARA
104
yakomeje gukora ibikorwa nk'ibi yihishe inyuma y'inyeshyamba maze
ayogoza uburengerazuba bwa Kongo .
Idi Amin yateye igihugu cy'igituranyi Tanzaniya,Kagame atera Kongo
n'ubwo umunyagitugu umwe yatsinze urugamba undi akarutsindwa.
Kumva ko ari bo bagowe gusa babihuriraho, iyo umuntu arebye
Filimi ajyanye n'ubuzima bwa Idi Amin, iyo bamubajije kugira icyo
avuga ku buzima bwe,umwanya munini w'ikiganiro ushira Idi Amin
avuga ukuntu ubuzima yaciyemo akiri umwana bwari ubuzima
bukomeye cyane. Avuga urugendo yakoze igihe yabaga ajya kwiga
amashuri abanza ,ngo ibyo byabaye mu gihe kingana n'imyaka
ibiri.Avuga ukuntu yajyanywe ku gahato mu girikare cy'umwami
n'ibindi n'ibindi.
Mu magambo Kagame yagiye afata kuva aho abereye perezida
,ashingira ku kuntu yabayeho mu buhunzi muri Uganda , nyamara
yiyibagiza ko 90% by'abanyarwanda bamenye ubuzima bw'ubuhunzi
haba hanze y'igihugu cyangwa imbere mu gihugu igihe babaga
bimuwe mu byabo n'intambara maze aho bari batuye hakitwa agace
kaberamo imirwano hagati ya RPA na FAR muri 1992 .
Kutishima no kumva waragowe biri mu byaranze Idi Amin.
Byaravuzwe ko idi Amin hari igihe yabaga arangwa no kutishima
ndetse no kumva ari ingorwa, na none yaranzwe n'ubwoba bukabije
no kugira impungnege. Ibi bihe ni byo Kagame arimo ubu, atakaza
imyumvire rusange y'ibintu ,agatangira gusura abaturage bitari kuri
gahunda nk'igipimo cyo kureba ko bamushyigikiye cyangwa
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
105
bamwubashye . Anarangwa no gutakaza icyizeze ku bantu n'iyo baba
ari abantu bo mu mbere.
Idi Amin yishe abaganga ,abaminisitiri,abayobozi b'amadini,abarimu
muri Kaminuza,abacuruzi bakomeye,abamurwanyaga ndetse bashaka
no kuziyamamariza kuba abakuru b'igihugu n'abanyabwenge. Kagame
na we yagenje atyo ndetse we yagize akarusho kwivugana abantu bo
mu muryango we.Ibyo Idi Amin atashoboraga gukora mbese kwikora
mu nda.
Gen Idi Amin yategetse umuyobozi wa Banki nkuru gukora
amafaranga maze akagira umugi mukuru Kampala mwiza nka Maka.
Yahaye amabwiriza Gen Maliyamungu wari umugaba w'ingabo gutera
Kongo maze agasahura amabuye y'agaciro kandi menshi bishoboka
kugira ngo yubake imihanda ,inzu nziza,amahoteli,ibitaro,ibigo bya
gisirikare, yanaguze n'indege z'intambara kugira ngo yitegure
umwanzi. Byarangiye atumvikana na Gen Maliyamungu ku buryo
Maliyamungu yaje no kurokoka umugambi mubisha wo kumuhitana.
Kagame na we yateye Kongo asahura amabuye y'agaciro,yubaka
umugi wa Kigali gusa n'imihanda mike,nta bitaro,yaguze indege
z'intambara,n'imbunda nini ngo yiteguye umwanzi nka Idi Amin.
Kagame ntiyakoresheje amasahurano gusa,ahubwo yakoresheje
n'imfashanyo yabonye mu rwego ngo rwo kwifatanya na we ku
bw'itsembabwoko ry'abatutsi, Kagame yayaguzemo indege za
gisirikare ndetse n'indege ze bwite.Kagame na we yagerageje kwica
NOBLE MARARA
106
umukuru w'ingabo kimwe na Idi Amin. Gen Idi Amin yatangiye
kwica abayobozi b'ingabo abarasa akoresheje umutwe w'iperereza
''State research'' ,ariko byaje kurangira asigaye abatemagura
akabajugunya mu ishyamba rya Mabira,mu ruzi rwa Nil n'ahandi
hantu hatagerwa. Kagame yakoze nka Idi Amin ndetse biba bibi
cyane. Yatangiye arasa abantu nka LT Col Wilson Rutayisire, Maj
Alex Ruzindana, Col Lizinde arangiza na we atema abantu nka
Rwisereka Kagwa nkuko Amin yabigenje. Igihe Idi Amin yamburaga
ubutegetse ku mbaraga Milton Obote, yari Kolonel ariko mu gihe
kigaera ku myaka 8, yari yamaze kwizamura ku ipeti ryo hejuru
rishoboka mu bijyanye n'ubuhanga mu bya gisirkare.
Yari yararenzwe no gukunda ibyubahiro, ku buryo yiyitaga umwami
w'intara imwe y'Ubwongereza,yari yaranahawe impamyabushozi
y'ikirenga na Koreya y'amajyepfo. Usibye ko aba banyagitugu bombi
babayeho mu bihe bitandukanye, urabona ko ibikorwa byabo bitagira
ingano bisa. Kagame ashakisha kubura hasi no hejuru imidari
n'ibihembo nka Idi Amin. Yagenze isi yose ngo ajyanywe
noguhabwa imidari ifite agaciro gato bishoboka. Ubu aherutse
guhabwa impamyabushobozi y'ikirenga akuye muri Turukiya.
Yabujije abanyarwanda kuvuga ahubwo yimakaza itangazamakuru
rishingiye ku muryango we gusa. Idi Amin na we yamenyakanye
cyane ku bikorwa nk'ibi, yari afite itangazamakuru rye bwite ndettse
na Televiziyo bya bishinzwe kwamamaza imyumvire mu
banyagihugu/ abagande.Kagame na we yifitiye itangazamakuru rye
akagira n'ibinyamakuru byinshi cyane bikorera kuri murandasi ku
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
107
bw'iterambere ikinyagihumbi kirimo. Mu mezi make ashize Kagame
yabwiye intumwa /umuyoboke we Jack Nziza gutangiza
ikinyamakuru kuri murandasi kugira ngo gihangane n'agatsiko atinya
cyane yise ''agatsiko ka bane'' ni ukuvuga Kayumba ,Karegeya,Gahima
na Rudasingwa).
Ni iby'agaciro kanini kuvuga ibi: Njye nk'umuntu wamaze igihe hafi
ya cyose cy'ubuzima bwanjye ndi kumwe na Kagame nk'ushinzwe
kumurinda ndetse nkanamutwara mu modoka,nashoboye kubona
impinduka y'imyitwarire ikomeye cyane kuri Kagame aho atakarije
aba bantu. Namenye uburyarya no kutagira ubumuntu bya Kagame
mu bihe bitandukanye byanahitanye abasangirangendo igihe twabaga
turi ku kazi ko kubungabunga umutekano we.
Igihe nari ndimo nsoma ikinyamakuru cya Gen Jack Nziza na
Kagame cyitwa ''theexposer .net'' nahise nibuka amagambo Kagame
yajyaga akoresha ku bantu babaga bamubangamiye. Iyi ngirwa expoer
cyangwa ijwi rya Kagame gifite ubukana ku buryo umuntu yakwibaza
niba abanyarwanda dukwiye kyoborwa n'umuntu ufite ubunyamaswa
bugeze aha.Ibi byose binyibutsa Gen Idi Amin Dada,umunyagitugu
twamenye mu buzima bwacu,mu manyakuri rero ''Amateka ashobora
kuba yisubiramo''.
NOBLE MARARA
108
3.2 Perezida Kagame yabwiye abanyarwanda kwihangana
no kuruca bakarumira
Ingoma y'igitugu iyobowe na Perezida Kagame yahatiye
abanyarwanda kwihangana no kuruca bakarumira igihe cyose Kagame
n'inzego ze z'umutekano babagiriye nabi. Abanyarwanda bose
bahinduwe urwego rw'iperereza ku buryo umuntu umwe kuri
batandatu aba ashinzwe kurega abandi batanu basigaye. Abantu bake
bagerageje kuvuga ibinyuranye n'ibyo Leta ishaka barabafunze,babica
urupfu ruteye ubwoba, cyangwa bahunze igihugu. Leta yemereye
inzego z'iperereza gukurikirana ibyo abanyarwnda baganira kuri
telefoni.
Ibikorwa bikorerwa kuri murandasi birakurikiranwa ku buryo
bukabije banyuze mu buryo bwo kubifunga cyangwa kwiba
amakuru.Abantu bagerageje kuba ibyo Leta irimo ikora babaca
imitwe nk'intama. Abantu bacibwa imisoro ku nyungu irenageje
urugero . Abikorera ku giti cyabo,abakozi ba Leta ,abacuruzi
b'ibyiciro bitandukanye bahatirwa gutanga igice kinini cy'umusaruro
wabo w'ukwezi.
Kagame yatanze amabwiriza ko abaturage bagomba gutanga
umusanzu w'ishyaka,w'ingabo n'uw'umutekano.Iyi misoro ikakaye
yabafashije kuziba icyuho igihe Ibihugu by'ibihangange byari
byahagaritse infashanyo u Rwanda rwagombaga guhabwa kubera ko
Kagame yari ryaranze kurekeraho ibikorerwa byo guhungabanya
Kongo.Kagame yiyemeje kuyoboza igihugu inkoni y'icyuma
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
109
,yirengagiza ibitekerezo by'abandi.
We ngo icyo yimirije imbere ni ukuguma ku butegetsi. Yirirwa avuga
ngo yubatse amazu ,ngo afite umugi ufite isuku,ariko abaturage nta
nyungu n'imwe muri ibyo byose. Kubungabunga isuku ni igikorwa
kiranga kamere-muntu.Numva bitari bikwiye kuba imigabo
n'imigambi bya Perezida.
Umwihariko mbese. Kagame yakomeje gutunga agatoki Ibihugu
by'ibihanage ndetse n'abandi bantu baharanira amahoro
n'uburenganzira bwa muntu,ibi yabikoraga nk'umwitangirizwa kuko
aba azi ko ibijyanye n'uburenganzira bwa muntu bihagaze nabi mu
gihugu ayoboye. Ni ibintu bishimishije ko Perezida Kagame atigeze
yigira kuri shebuja Perezida Yoweli Museveni wa Uganda.Igihe NRM
yabohoje Uganda mu mwaka w'1986,ikintu cya mbere Museven
yakoze ni ugufasha imfubyi n'abapfakazi b'abasirikare baguye ku
rugamba. Ubu ni bwo nagize amahirwe yo kwiga mu mashuri ya Leta
'' Imana iguhe imigisha Nyakubahwa Museveni''.
Nta bwo ari njye gusa, izindi mfubyi nyinshi zemerewe kwigira
ubuntu. Iki ni igikorwa cy'umwihariko wa Museveni muri Uganda.
Ikindi gikorwa Museveni yakoze ni ukwemerera Umwami Ronald
Mwenda Mutebi kuva mu buhungiro aho yari yaraciriwe imyaka
n'imyaka n'ingoma zabanjirije iya Museveni. Iyi yabaye intambwe
y'ingenzi ya Museveni mu gushyira mu bikorwa amasezerano. Yari
NOBLE MARARA
110
yarasezeranyije abagande gucyura umwami kandi yarabikoze.
Museveni yasezeranyije abanyarwanda bamufashije kurwana ko
azabafasha gutaha iwabo kandi yarabikoze. Museveni yashyizeho
gahunda y'ubwiteganyirize kugira ngo afashe imfubyi n'abapfakazi
b'abasirikare baguye ku rugamba. Ibi byose byabaye ihurizo kuri
Kagame wagaragaye nk'umwanzi w'akarere.
Kagame yananiwe gucyura Umwami Kigeli V Ndahindurwa ,uwmami
w'u Rwanda,wari warahunze kubera abakoloni igihe yari atangiye
kurwanira ubwigenge bw'abanyarwanda.
HRH Kigeli yakomeje kugirana imishyikirana n'abanyarwanda kandi
yafashije impunzi z'abanyarwanda aho zari ziri ku isi yose. Mu bihe
byahise yafashije impunzi harimo Kagame n'umuryango we.
Yafashije Kagame igihe yari akiri muto mu mihanda yo mu mugi wa
Kampala.
Intego ya mbere mu z'ibanze za RPF ,ishyaka riri ku butegetsi yari
uguca ubuhunzi.
N'ubwo abatutsi benshi bari impunzi zo muri 1960,batahutse nyuma
y'intsinzi ya RPF, Kigeli ntiyahawe amahirwe yo gutahuka. Perezida
Kagame yashenye imigambi yose, maze aba umunyagitugu, izingiro
ry'ikibi.Yashenye igitekerezo cy'uko hagomba kubaho amashyaka
menshi, aho ku buryo bunyuranyije n'imikorere ya Kagame ,muri
Uganga usangayo Gen Mugisha Muntu ufite ishyaka rirwanya
ubutegetsi ryitwa FDC.
Uyu Mugisha yahoze ayoboye ingabo za Uganda none yagiye mu za
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
111
bukuru.Ubwigenge bwo gutanga ibitekerezo muri Uganda bwahawe
intebe aho itangazamakuru n'izindi nzego bavugira ku buryo busesuye
abadashobora kwivugira.
Igihe RNC yavukaga, mu myaka mike ishize,nta muntu wibazaga ko
yashoboraga kugira icyo ihungabanyaho Leta y'u Rwanda.
Ikigaragara ni uko imigambi yarahindutse ndetse n'imbaraga ze
zirahungabana. Ibi byatumye abantu benshi bafungwa abandi benshi
barahunga. Ibihugu by'amahanga byari byarabonyemo Kagame
igihangange igihe kirkire byatakaje ikizere byari bimufitiye. Mu
byumweru bike bishize , Kagame yabonetse yiyegereza abaturage
abinyujije mu nzinduko za buri kanya mu baturage.
Ibi umuntu yabibona nk'igikorwa cyiza ariko ku rundi ruhande
yanumvikanye asaba abaturage ku buryo bugoretse kuzamwemerera
manda ya gatatu.Kandi byaragaragaye ko muri ibi byumweru bike
bishije, Kagame yibanze ku gucura imigambi yo guhindura Itegeko-
Nshinga no gukuraho imbogamizi zose zamubuza kuzakomeza kuba
perezida bishingiye ku nshuro runaka umuntu adashobora kurenza
yiyamamariza kuba umukuru w'igihugu. Ibi bishatse kuvuga ko
yazayobora ubzira-herezo.
Ibi bituma bamwe muri twe twibaza uburyo uyu munyagitugu
uhebuje yazabuzwa gukomeza gukora ibi bikorwa birenze urugero
mu bubi.Ese haba hari umuntu mu bagize amatsinda
amurwanya,waba witeguye kuyobora inziba-cyuho, akaba anafite
NOBLE MARARA
112
imigambi ihamye yo kurinda abaturage kongera kugwa mu imeneka
ry'amaraso nk'uko byabaye ingeso bu bayobozi b'u Rwanda bamera
nk'abashingira ku mateka mabi u Rwanda rwanyuzemo?
Niba ayo matsinda ahari rero, agomba kwigaragariza abanyarwanda
akanabagezaho imigambi afitiye u Rwanda, kandi agashyiraho
umwete mu kubigaragariza abanyarwanda aho baba bari hose ku
isi.Abanyarwanda benshi mu Rwanda bagaragaje ko nta wundi
Perezida ubabereye usibye Perezida Kagame kandi umuntu agendeye
ku mateka y'umwiryane ukurikira ihinduka ry'ubutegetsi,aya matsinda
asabwa kugeza ku banyarwanda imigambi yuje amahoro ,itarangwa
n'umwiryane kandi ishingiye ku bintu bifatika.
3.3 Ku bwa Kagame abahutu bose bakoze itsembabwoko
Inshuti zanjye zambajije impamvu nari ndimo numva Perezida
Kagame igihe yagezaga ijambo rye bantu barenga 800 muri hotel
Serena y'i Kigali igihe hasozwaga inama yiswe ''Youth Connect
Dialogue'' ku mataliki ya 30 Kamena 2013.
Kubera impamvu zitandukanye abantu benshi batekereza ko
ntagombaga kumva ijambo rya Kagame.Ariko amagambo
ndayakunda cyane kuko ampa umwanya wo kugenderera ubwonko
bwa Kagame no kwitegereza imigambi mibisha Kagame aba yimirije
imbere. Hari umuhanga mu bya filosofiya wavuze ngo:''Umuntu uzi
ubwenge ni wa wundi ushobora gukunda abanzi be, ndetse akanga
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
113
n'inshuti ze'' Inshuti zishobora kutwangiriza igihe ariko abanzi
bashobora kuduha amakuru ku ntege nke zabo batanabizi.
Muri iri jambo yageneye urubyiruko, Perezida Kagame yagaragaje
umujinya afitiye iki cyiciro cy'abantu,rimwe na rimwe akitsa nk 'ubuze
umwuka. Perezida yatangiye ijambo ku buryo butuje,ariko uko ijambo
ryakomezaga ,yageze aho atashoboraga kugenzura amagambo ye.
Icyantangaje ni igihe yavuze ku bijyanye n'itsembabwoko anavuga ko
itsembabwoko ryakozwe n'abahutu bose.!Naratangaye cyane! Yego,
twese tuzi ko habayeho itsembabwoko mu Rwanda ariko se ni gute
abantu miliyoni imwe bakwicwa na miliyoni indwi? Impamvu mvuga
ibi ni uko ngereranya ko u Rwanda rwari rutuwe,abantu banganaga
batyo mu mwaka w'1994.
Umuntu ashyize mu nyurabwenge,urebye ibisobanuro bya Perezida
Kagame , sinibaza niba uyu mugabo yiyumvisha neza
ububabare,ihungabana atera umuryango nyarwanda mu gihugu no
hanze.Ariko Perezida akiyibagiza ko ariwe watangaga ibihembo ku
bahutu bahishe abatutsi, abahutu bamwe n'abamwe bicanywe
n'abatutsi bari bahishe iwabo.
N'uko Perezida akomeza atera ubwoba igihugu cy'umuturanyi, kuko
byumvikanaga nk'aho abwira Kikwete wa Tanzaniya na Obama igihe
yavugaga ko adashobora kugirana ibiganiro na FDLR. Ko ahubwo
azanarwana n'abavuga mu ijwi rya FDLR. N'uko agira
ati:''Nzamutegereza maze mukubitire ahantu no mu gihe bikwiye,
NOBLE MARARA
114
igihe kizabivuga''. Icyarimwe yabwiraga urubyiruko ko ababyeyi babo
bakoze ibyaha bidafite aho bihuriye n'urubyiruko, ariko akagumana
ubutagondwa ko ntacyo azavugana na FDLR igizwe n'urubyiruko
rwavuye mu gihugu rufite hagati y'imyaka
itandat n'icumi. Hari aho Perezida yageze agaragaza imvugo yuje
kuvangura amoko igihe yavugaga uruhare rw'abazungu muri
Afrika,yavuze ko abazungu bavuye muri Afrika mu myaka 900
ishize,bajyana uruhu rwirabura nyuma y'uko babona uruhu rwera
bitewe n'imihindagurikire y'ibihe.
Mbega igitekerezo cy'umuperezida! Kugira icyo avuga ku bumenyi
byo nta n'ikibazo byari biteye,ariko igikomeye cyane n'imvugo
yabivuzemo.Hari umuntu n'umwe watekereza ko Perezida Obama
yasohora mu kanwa imvugo nk'iyi? Oya!
Dusubiye inyuma ku bijyanye no kwivanga kw'ibihugu by'i Burayi mu
bibazo bireba Afrika, Kagame yabaye nk'uwiyibagije ko ibihugu by'i
Burayi biha imfashanyo Afrika,ndetse agatubutse kagahabwa u
Rwanda mu guteza imbere imiyoborere myiza na demokarasi. Urebye
neza ibihugu bya Afrika , bishobora kugira icyo byigezaho kubera aba
bazungu n'imfashanyo zabo.
Bifite aho byanditse ndetse na we arabisinyira.Igihe Perezida
yasobanuraga ukuntu itsembabwoko ryagize ingaruka ku
bantu,harimo n'abo ingabo ze zarokoye,yavuze inkuru ngo
y'umucika-cumu warokowe n'izahoze ari inyeshyamba za RPF.
Yavuze ko ngo yahuye n'umusore i Murambi ngo n'uko ashimira
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
115
Kagame kubera ko yamurokoye akamuvana mu cyobo yari
yajugunywemo avanze n'abapfu. Ngo Kagame yamubajije ubuzima
yabayemo nyuma y'uko kurokoka.Kagame avuga ko yashakaga
kumubaza niba nta hungabana yagize. Ngo umuhungu yamushubije
ko ariho kuko Kagame yababwiye ngo babeho.
None se uyu musore arashaka kumenyesha iki? Perezida yakomeje
avuga ko uyu musore yamubwiye ko atari yishimye kuko abishe
abayeyi be ndetse na we bakagerageza kumwica bari
barafunguwe.Ngo Kagame yamushubije ko afite amakosa yo kubona
ko hari abakoze itsembabwoko.
Biragaragara ko ku bwa Kagame abakoze itsembabwoko ari abari mu
matsinda amurwanya.Kagame yakomeje avuga ko yabonye abantu
benshi baryamye mu mirambo,ngo akeka ko bamwe muri bo
barokowe, ngo abandi byari bitagishobotse. Yanavuze ko yabwiye
Gen James Kabarebe ngo ntazongere kumwereka no kumuha
amakuru ajyanye n'iyi mirambo ngo kuko hari akazi gakomeye kari
kamutegereje imbere.Ibi byose kwari uguhunga ibyemezo bidakwiye
ku bijyanye n'ibyabaye muri ibyo bihe. Ubu butumwa bukubiye muri
iri jambo bwerekana ko yari afite imigambi yo kuba Perezida kuva
ku munsi wa mbere izi nyeshyamba zishingwa.
Ni yo mpamvu yivuganye abayobozi b'ingabo batagira ingano
akanafata nabi Perezida wari ukunzwe ariwe Nyakubahwa Pasteur
Bizimungu. Kagame ari mu kato yashyizwemo n'ibihugu by'i Burayi
ndetse n'Amerika mu bijyanjye na politiki. Ibi bigaragarira mu ngendo
NOBLE MARARA
116
Perezida Obama akorera mu bihugu bimwe na bimwe byo muri
Afrika nibura ntanahagarare n'inshuro imwe mu Rwanda ,Uganda
cyangwa DRC Iki ni igikorwa cyuje ubutumwa ko Perezida Obama
arimo ashaka umuyobozi mushya muri Afrika yo hagati, ko kandi
Museveni atari mu bashakwa,ko Kabila muri Kongo yifitiye ibibazo
ko kandi Perezida Paul Kagame agenda atakaza kuba inkundwakazi
mu Burayi n'Amerika.
Kagame yanagize icyo avuga kubikomeje gutangazwa mu ma roapro
y'inzobere zigize itsinda ry'umuryango w'ababumbye (UN) avuga ku
buryo busobanutse ku ruhare rw'u Rwanda mu gukomeza
guhungabanya umutekano muri Kongo y'i Burasirazuba. Ibi
byatumye igice kinini cy'imfashanyo zihabwa u Rwanda gihagarikwa.
None Perezida Kagame arahamagarira utubyiruko kumuba hafi mu
bihe bikomeye arimo.Ubu ni uburyo bwakoreshejwe n'uwari
umuyobobzi wa Libiya bunanditswe mu gitabo''Green Book'',igitabo
gikubiyemo ingengabitekerezo ya politiki y'uwari umuyobozi wa
Libiya,A Muammar Gadhafi.Iki gitabo cyashyizwe ahagaragara mu
mwaka w'1975.
Perezida Kagame yasomye iki gitabo kugeza ubwo akirangije mu
mwaka w'199.Yahamgariye urubyiruko rw'u Rwanda kurangiza
inshingano zarwo rurangwa no kugira imbaraga no kwiyemeza mu
byo rukora kugira ngo rugere ku karusho mu buzima bwarwo
n'ubuzima bw'igihugu, ngo urubyiruko ni rwo mbaraga n'ahazaza
h'igihugu.Yaravuze ngo:''Tugomba gutekereza twitonze ku gishoro
dushyira mu rubyiruko rwacu kuko imbuto ituhiwe ntitanga indabyo''.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
117
Yarongeye agira ati:''Mugomba kureba hirya kure y'inyungu zanyu
bwite,kuko mutari abantu gusa,ahubwo muri igihugu.Mugomba
kureba kure y'uburezi kandi mukamenya ko buri wese muri mwe
akoresheje ubumenyi mu kubaka,ntasenye igihugu
cyanyu.Itsembabwoko ntiryakozwe n'abataragiye mu ishuri
gusa.Abize nabo bakoresheje ubwenge bwabo mu kwica''.
Agira inama urubyiruko kutita ku byahise ahubwo rugakomeza
urugendo rugana ku cyarugirira akamaro ndetse kikagirira akamaro
igihugu,Perezida yakomoje ku kuba urubyiruko rutagomba kwikorera
imitwaro y'abo bakomokaho ,ko ku bw'ibyo urubyiruko ruhawe
amahirwe yo kwitandukanya n'akahise maze rukubaka ejo hashya
kandi heza.
Yagize ati:''Muhaguruke murwanye ikibi nk'uko bamwe muri mwe
babikoze none,kandi ntimubikore ku buryo bucagase. Musabe ko
uburenganzira bwanyu bwo kuba icyo mwahisemo kuba
bwubahwa,muhagarare mwemye kandi mwishimire abo muri
bo.Ntimuzatakaze amahirwe ayo ari yo yose,buri wese muri mwe
turamukeneye''.
NOBLE MARARA
118
3.4 Paul Kagame, Eduwaridi Bampoliki bashishikariza
abahutu gusaba imbabazi , kabone n'ubwo baba
batarakoze icyaha.
Eduwaridi Bampoliki ,ubu akaba ari intumwa ya rubanda,yakunze
kuboneka mu binyamakuru kuva aho atangirije igitekerezo cyo
gushishikariza abahutu gusaba imbabazi kabone n'ubwo baba
batarakoze ibyaha mu itsembabwoko ryo muri 1994 cyangwa
abavutse nyuma ya 1994.
Yatangije igikorwa cyo gusaba imbabazi maze asaba imbabazi
z'ibyaha atakoze kuko icyo gihe yari afite imyaka 10 gusa igihe
itsembabwoko ryabaga.Nyuma y'aho gato,igitekerezo cye
cyashyigikiwe na Nyakubahwa Perezida Paul Kagame na Minisitiri
w'Intebe Petero Habumuremyi. Uyu Petero Habumuremyi na we
yasabye imbabazi ku buryo bumwe na Bampoliki waje kuza
kumvikana mu binyamakuru avugwaho kuzaba intumwa ya rubanda
mu ishyaka rya RPF.
Mana ishobora byose! Ni ibiki bibera muri politiki yacu? Uyu mwana
ntiyige aba interahamwe nta n'ubwo yigeze aba umusirikare wa EX-
FAR cyangwa RPA. Niba Leta iriho ishyigikiye igitekerezo cyo gusaba
imbabazi ku bantu batigeze bakora ibyaha,ubwo se bwa bwiyunge
twari tumaze imyaka irenga 20 dushakisha bwaba buri he? Ubwo se
iryo pfunwe ku bana bavutse nyuma ya 1994 ni iry'iki?
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
119
None se Kagame n'abasirikare be bishe nako babaze impunzi muri
Kongo mu gihe cy'imyaka 20 na bo bazasaba imbabazi abahutu?Maj
Karangwa,Maj Akili,Col Dan Munyuza,Gen Jack Nziza,Gen Fred
Ibingira,Gen Patrick Nyamvumba,Brig Gen Kazora na bo bazasaba
imbabazi? Brig Gen Gumisiriza n'intsinda rye bazasobanura banasabe
imbabazi ku byabaye byerekeranye n'abapadiri n'abasenyeri i
Gakurazo? Bazavugana na nyina wa Sheja ,umwana w'umuhungu
w'umutagatifu wicanywe n'aba basenyeri n'abapadiri kuri uwo munsi?
Ubwo se abatutsi bose bazaza imbere ya Kagame maze basabe
imbabazi z'ubwicanyi igisirikare cy'abatutsi cyakoze i Murambi
,Byumbi ,Kagera ,Nasho, Gahini,Nyabwingweizi,Kibeho Kongo
n'ahandi? Kimwe na Bazivamo Christopher, Rucagu Boniface bombi
b'abahutu,Bampoliki yemera ko Leta ya FPR ikora neza mu bijyanye
n'ukuri n'ubwiyunge.
Ndizera ko Bampoliki ari Rucagu mushya uzakiza cyangwa akaroha
igihugu igihe ibintu bizaba bibaye ibindi. Yego , Bampoliki yaba
yarahungabaye kimwe n'abandi bana bo muri ibyo bihe byari byuje
ubwoba, ariko igitekerezo cye kirasiga icyasha umuryango nyarwanda,
ntigikwiye ndetse ni icyo kurwanywa natwe twese. Iki gitekerezo
kizacamo ibice umuryango nyarwanda wose,cyuje ruswa kandi
ndahamagaririra abavandimwe bose gutekereza mbere yo kugira icyo
bashyira mu bikorwa,cyane cyane umukuru wa Ibuka wavuze ko
abakoze itsembabwoko bahawe ikaze ryo gusaba imbabazi abantu
bakozweho n'itsembabwoko .
NOBLE MARARA
120
Iki gitekerezo kiri mu nyungu za Paul Kagame n'ishyaka riri ku
butegetsi bafite imigambi yo gutera ipfunwe abana bakomoka ku
bahutu. Yashakaga kubumvisha ko bashobora kurokoka kubera
Kagame ,no kumvisha abatutsi ko barinzwe kuko yashoboye
kubashyirira abahutu bose ku mavi. Ibi nta kuri kurimo. Tugomba
kugira uburenganzira bumwe tutitaye ku mpamvu iyo ari yo yose.
Abantu bagize uruhare mu itsembabwoko hafi ya bose barapfuye
abandi Kagame arabafungura kugira ngo areshye abaturage mbere
y'amatora. Abandi basigaye barafunze ndetse bakora imirimo
y'agahato mu gihugu hose, abasigaye barahigwa bukwari aho baba
bari hose.
Bampoliki kimwe n'urundi rubyiruko rw'abasore n'inkumi b'abahutu
bigaruriwe n'umugore wa Kagame mu rwego rwo gushakisha
abayoboke benshi bashoboka igihe bazaba bakenewe. Ibi byabaye
igihe bigaga niba hazabaho gushyira ubutegetsi mu maboko ya
Jeannette Kagame cyangwa bikaguma uko biri. Uyu mushinga ni
umushinga mubi cyane ku gihugu cyose kuko nta nyungu uzazanira
abanyarwanda ahubwo inyungu ni iz'agatsiko. Ndemera ko Bampoliki
yagize ihungabana kubera imyaka yari afite icyo gihe cy'itsembabwoko
n'ibyo yanyuzemo. Nta bufasha yigeze ahabwa ku bijyanye
n'ihungabana igihe yari abikeneye ahubwo bikavunjirwa mu busizi
bwa Bampoliki.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
121
Igihe Bampoliki yemerwaga mu batutsi, yagerageje ku bemeza
ko ari ingenzi.
Inkuru ku itsembabwoko ry'abatusti ya Bampoliki ku byabaye muri
1994
Eduwaridi Bampoliki agira ati:''Namenye ko ndi umuhutu igihe nari
mfite imyaka 9. Wari umukoro twahawe n'abarimu bacu batubwiraga
kubaza ababyeyi bacu ubwoko bwacu.Ngeze mu rugo,nabajije
mama,yambwiyeko ndi umuhutu.Icyo gihe data yari yarapfuye.Ngeze
ku ishuri,kuko bari badusabye gutanga igisubizo tubivuga ku buryo
buranguruye,twaje kumenya ko twiganaga n'abatutsi 6 gusa.
Twakomeje kuba inshuti na bo tugeze itsembabwoko ribaye''.
Igihe itsembabwoko ryabaga twari mu biruhuko ,nari narajyanywe mu
bitaro bya Kibogora (Mu ntara ya Cyangugu) kuko nari ndwaye .
Nibwo numvise abantu barimo bicwa. Mbajije mama ambwira ko
abahutu barimo bica abatutsi.Nari wa muntu udasobanukiwe ku
buryo nagiye hanze mbona umurambo w'umwarimu wacu,maze
ndaza mbwira mama ko bwa bundi batarimo bica abatutsi gusa ,ko
ahubwo barimo bica n'abarimu kuko ntibwiraga ko abarimu batagira
ubwoko.
Nsubiye ku ishuri,abatutsi twiganaga bari barishwe,ubu ni bwo bwa
mbere nanditse umuvugo nise ''Iyo mutabica ,ubu tuba dusekana na
NOBLE MARARA
122
bo''. Nakomeje kwandika kugeza mu mwaka w'2006,ubwo
nahagurukaga nkavuga inkuru zanjye. Mvugishije ukuri, mbere
y'umwaka w'2006 sinibwiraga ko umuhutu yahaguruka mu bihe
by'icyunamo agatanga ubuhamya. Nashimishijwe n'uko ubwo
butumwa bwemewe , maze numva nuzuye imbaraga zampaye
ubutwari bwo gukomeza. Urubyiruko rugenzi rwanjye rwatangiye
kumbwira ko icyizere nari ndimo nteza imbere ku bijyanye
n'amacakubiri y'amoko cyari ingirakamaro.
Igitekerezo cyanjye,nk'urubyiruko-hutu cyari ukuva mu mwijima
w'ibyakozwe n'ababyeyi bacu maze tukavuga ibintu uko biri kandi ku
buryo bwatuye''
Bampoliki ashyira ibintu irudubi aho avuga ko mwarimu we yishwe
azira ko ari umututsi, na none mu nkuru ya Bampoliki avuga ko yari
azi ko abarimu nta bwoko bagira. Na none Bampoliki arongera
akavuga ko uwo mwarimu ari we wahaye abanyeshuri umukoro wo
kujya kubaza iwabo ubwoko bwabo. Mana yanjye ni ibiki biri mu
muryango nyarwanda? Nyuma y'ihungabana,birasanzwe ku umuntu
yiyumvamo ubwoba,n'igihunga ndetse agatakaza umurongo.
Ariko iyo uku kwiyumva bitavanyweho, umuntu ahura n'icyago
gihoraho ndetse no guhora yibuka ikibi cyamubayeho ndetse
ushobora kugaragaza uburwayi bufitanye isano no kuba warigeze
guhungabana. Biragaragara ko ushobora kutazigera uvuga ibyabaye
ngo maze uzanzamuke. Ariko ushobora gushaka ubufasha
bw'abaganga,ugashaka n'ubundi bufasha,ukagerageza kujyana
n'ubumenyi bushya bityo ugatsinda ibibazo biterwa n'indwara za
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
123
nyuma y'ihungabana (PTSD) maze ugakomeza ubuzima. Ibibazo
biterwa n'indwara za nyuma y'ihungabana bigira ingaruka zikurikira:
-Kumva umutekano wawe ubangamiwe;
-Kumva nta kintu na kimwe cyakuzanira ubufasha.
Abantu benshi bavuga ko iyi ndwara ikunze kuba inkurikizi y'ubwoba
abasirikare bagira nyuma y'urugamba ariko n'ubuzima butoroshye
bushobora kuba imbarutso y'iyi ndwara (PTSD) cyane cyane iyo ako
kaga udashobora kuba wagira icyo ugahinduraho. Iyi ndwara igira
ingaruka ku bagezweho n'ikiza (catastrophe), ababonye icyo cyago
kiba kuri bagenzi babo,n'abandi bagerwaho n'ingaruka y'uko
kiba,utibagiwe n'abaza gutanga ubutabazi bwihuse ndetse n'abaza
kureba ko amategeko yakongera kwubahirizwa.
Bishobora kuba ku nshuti n'abavandimwe b'abagezweho
n'ihungabana nyirizina. Iyi ndwara yigaragaza ku buryo butanduaknye
ku bantu batandukanye. Ibimenyetso kandi bishobora kwigaragaza
vuba cyangwa hagacaho igihe bitewe n'ikiza ubwacyo. Bishobora
gufata ibyumweru ,amezi cyangwa imyaka mbere y'uko ibi
bimenyetso byigaragaza.
Ibihe bibi biganisha kuri iyi ndwara ni ibihe biteye ubwoba ndetse
binahungabanya buri wese. Hafi ya buri wese agerwaho n'ibimenyetso
by'iyi ndwara PTSD. Igihe wumva ko umutekano n'icyizere
NOBLE MARARA
124
by'ubuzima bwawe bibangamiwe,ni ibisanzwe ko wumva umeze
nk'utaye umbwenge,ukumva wataye umurongo ndetse n'ibyumviro
bigatakara.Birasanzwe ko umuntu arota nabi,akagira ubwoba, ndetse
akagira n'ingorane zo kureka gukomeza gutekereza ku byabaye.
Uku ni ko abantu bitwara ku buryo busanzwe mu bihe bidasanzwe.
Ariko abantu benshi basa nababinyuzemo ku buryo bwihuse. Bityo
ibi bimenyetso bikigaragaza mu gihe cy'iminsi cyangwa ibyumweru.
Hanyuma bikagenda bikura buhoro buhoro .
Iyo ugize ikibazo cyo guhra n'indwara igaragaza ibimenyetso bya
nyuma y'ihungabana,ibimenyetso ntabwo biba byagabanyije ubukana
,ahubwo biba byarushijeho kuba bibi.
Ikibabaje rero ni uko uyu murwayi wacu yavuwe
nabi,arirengagizwa,ahubwo akoreshwa nk'igikoesho cya
politiki,akoreshejwe n'abantu nka Perezida Kagame ushimishwa
n'uko abandi babaho mu bubabare , ndetse nawe akaba akeneye
ubufasha bujyanjye n'indwara zo mutwe.
Iki kikaba ari ikimenyetso ko amacakubiri mu Rwanda aterwa
n'abakabaye bayahosha.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
125
3.5 Intangiriro y'iterwa ry'ibisasu mu gihugu cyacu
Amateka ya Kagame mu gutera intugunda no kuzana
amakimbirane,hanyuma akaza kubikemura nyuma ngo abonereho
kwiyita intwari arazwi.Nyakubahwa Perezida Paul Kagame yakoze
nk'intasi nkuru muri Uganda igihe yakoraga igisirikare cya NRA
mbere y'igitero cyo muri 190 ku Rwanda.
Muri iki gisirikare,nibwo yahimbye iyi ngeso yo guteza amakimbirane
adafite impamvu,mu basirikare bakuru bagenzi be,mu gisirikare cyose
ndetse no mu gihugu cyose ndetse akanayakemura kugirango
yigarurire icyizere cy'abayobozi bamukuriye.Nyuma y'ibohozwa rya
Uganda bikozwe na NRA n'ishyirwaho rya Leta nshya muri
1986,Kagame ntiyigeze agira amahoro kubera abaturage ndetse
n'amashyaka byahoze bihanganye na NRA. Kuko yari umwizerwa
agahabwa kuba umuyobozi w'ubutasi bwa gisirikare DMI ''BASIIMA
HOUSE'',Maj Paul Kagame yakoreye iyicarubozo inzirakarengene
z'abanyagihugu cyane cyane abakire babarirwaga mu bwoko bwitwa
''Baganda'' n'undi wese Kagame yafataga nk'umwanzi wa NRM
ishyaka ryari ku butegetsi.
Ubu nibwo yahawe izina rurangiranwa rya Pilato,izina ry'umwami wa
Judaya twumva muri Bibiliya wahagarikiye iyicwa rya Yesu Kristo.Maj
Kagame muri iyi nzu yakoreragamo yitwa Basiima House yihimbye
umutwe w'inyeshyamba utarigeze ubaho awita FOBA, mu magambo
NOBLE MARARA
126
arambuye ni ukuvuga ngo abantu (P=people) ba Obote(O=Obote)
bagarutse (B=back) na none ( A=again). Iri zina ubwaryo ntiryari
risobanutse kuko nta muntu muzima wari kwiyitirira Obote muri icyo
gihe.
Obote ubwe yari umuntu w'umuhanga ku buryo atajyaga gushaka
gukemura ibibazo bye politiki akoresheje ijambo nk'iri. Anyujije muri
iyi FOBA yarimbuye imbaga y'abantu yabaga afiteho
urwikekwe.Yihishe inyuma y'aka gatsiko ngo ka FOBA yica
abayoboke b'amashyaka ataravugaga rumwe n'iriri ku butegetsi nka
UPC na DP ndetse n'abantu bari bararwanyije Obote nka FEDEMU
na UFM.
Amaze guhimba iki kintu yise FOBA ,yataye muri yomba
inzirakarengane z'aabanyagihugu,abajyana muri Basiima house,hariya
inyuma y'ikigo cya gisirikare cya Lubiri aho bakorerwaga iyicarubozo
bakanicwa. Bose bahatwaga ibibazo bijyanye na FOBA n'ibikorwa
byayo kandi batanabizi igihe we yari azi ibyo arimo akora. Maj
Kagame yari umuntu uteje ibibazo mu gisirikare, ku bw'ibyo yari
yarahisemo uwo azajya aha raporo,uwo nta wundi ni Perezida
Museveni anyuze ku basiriakre bamukuriye yakagombye gutangaho
raporo.
Nta gitangaje rero kuba yaramuhamagaje akava muri Amerika
akadutegeka kumwemera mu ntambara ya RPA.Mu myaka ya za 1993
igihe igice cya politiki cyakoraga ubutaruhuka mu bihe
by'amasezerano y'amahoro byabaga bisobanuye ko ibikrwa
b'imirwano byose bihagarara maze impamvu z'intambara
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
127
zikumvikanishwa nta n'amaraso amenetse, Kagame we yarakataje
atoza umurwi w'abakomando wo guhungabanya Kigali. Impamvu
y'aba bakomando bari baratojwe neza, yari ukuzatera ingabo mu
bituga abasirikare 600 boherejwe mu murwa mukuru Kigali kugira
ngo barinde abayobozi muri CND,izi ntugunda zirengagijwe na Leta
y'i Kigali ku bw'amasezerano y'amahoro yateganywaga.Umuntu
ntiyabura kuvuga ko Kagame kimwe n'abayobozi b'ishyaka MRND
batari biteguye amasezerano y'amahoro ya Arusha.Aba bakomando
bihishe inyuma y'izina ry'aba tekinisiye bahabwa ikaze muri Kigali
n'abasirikare b'umuryango mpuzamahanga UN. Aba bakomando bari
bahawe amabwiriza na Kagame gukora ibikorwa by'iterabwoba muri
Leta ya Habyarimana ukuo bishobotse kose.
Umukoro wa mbere bahawe wari uwo kwica abanyapolitiki bakuriye
amashyaka atavuga rumwe na Habyarimana na Leta ye.Aha nta
wabura kuvuga ko aya mashyaka yarwanira impamvu zimwe Kagame
yakabaye arwanira.Abantu bakomeye nka Lando Ndasingwa n'abandi
bishwe n'abakomando bacu cyangwa abatekinisiye kuko Lando yari
umututsi kandi Kagame yashakaga kwerekana ko Habyarimana
yamwishe kubera ari umututsi.
Rimwe na rimwe nishima mu mutwe iyo mbonye Louise
Mushikiwabo (Minisitiri w'ububanyi n'amahanga),mushiki wa Lando
Ndasingwa (wishwe na RPF kandi ari umututsi) ashyigikira ibikorwa
bya kinyamaswa bya Kagame atazi n'impamvu yashyizwe muri uwo
mwanya. Tumaze gufata Leta Perezida Kagame yahaye amabwiriza
NOBLE MARARA
128
Silas Udahemuka wari ukuriye iperereza mu mutwe urinda
Perezida,gushinga itsinda ry'ingenza ritazwi maze ritozwa
n'abakomando b'abanyakoreya kugirango bajye birirwa bagenda
umugi wa Kigali n'ahandi mu Rwanda.
Izi ngenza z'abakomando zateye zinaburizamo inama y'ishyaka
rishinzwe ukwishyira no kwizana (PL) mbere gato y'ihunga rya
Sebarenzi Kabuye .Ibi byarakomeje,maze bazengereza abanyapolitiki
,kugeza n'aho batereye uwahoze ari Perezida Bizimungu Pasteur
amabuye mu mwaka w'2001 ku Kicukiro mu igarage ry'umugande
witwa Kamagara.
Aba bakomando ni bo bateye bakanica Asiel Kabera.Aka gaco
k'abakomando kari kagizwe ahanini na Balinda Joseph uyu ni Major
uyu munsi,LT Mupenzi na S/Sgt Melchior Hakizimana twitaga
Ndadaye. Aba bakomando bakomeje gukora ibi bikorwa mu mugi wa
Kigali bambaye imyenda ya gisivili ,bit waje ntoya n'amaradiyo yo
gutumanaho ya gisirikare. Ibi bikorwa bikomeje gukorwa n'inzego
z'umutekano zitandukanye zose zibarirwa mu cyitwa NSS usibye ko
byose bigenzurwa n'urwego rushinzwe kurinda umukuru w'igihugu
narwo ruba rusa n'uruyobowe na Perezida Paul Kagame ubwe.
Igipolisi kiyobowe na Emmanuel Gasana (Rurayi) ,umugabo wize
amashuri make cyane akaba yarahoze ayayoboye iperereza muri
divisiyo ya gisirikare nta kindi amaze nta n'ubwo yashobora
guhagarika igikorwa cyose kiba kigomba gushyirwa mu bikorwa
n'abakomando bihariye bo mu umutwe ushinzwe kurindi umukuru
w'igihugu.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
129
Bakora ibikorwa byabo ku mabwiriza atandukanye kandi
ntibakorwaho, ntaho baba bahuriye n'izindi nzego z'umutekano ku
bijyanye n'amakuru,usibye ko batanga raporo ku muntu umwe
rukumbi ari we Kagame ,umuyobozi w'ikirenga.
Isesengura ku iterwa ry'ibisasu mu Rwanda
U Rwanda nk'igiugu rwubatse igipolisi gifite ubushobozi bwinshi
n'ubwo kidahabwa amahirwe yo gukoresha ubwo bushobozi.Iki
gipolisi kigizwe n'abahoze ari abasirikare ba RPA, abagore n'abagabo
bafite ubushake bakanubaha umurimo. Iki gipolisi cyagaragaje
ubushobozi igihe cyafashaga, kigisha,ndetse cyane mu bihugu
byugarijwe nka Haiti,Liberiya na Sudani y'amajyepfo cyane cyane mu
karere ka Darfur.
Ariko nsigara nibaza kuki igpolisi nk'iki ,gifite ubushobozi bungana
butya kinanirwa kurinda abanyagihugu bacyo ibi bitero by'ibisau mu
mugi rwagati. Twabonye iterwa ry'ibisasu inshuro nyinshi,tubona
inkomere zitagira ingano ndetse bamwe barapfa. Igipoli ntacyo
cyakoze usibye kuvuga ko cyataye muri yombi abantu 2,cyangwa 4
cyangwa ngo nta n'umwe cyashoboye guta muri yombi. Ubundi ngo
iperereza riracyakomeza. Mu ntangiriro twabimenyeshwaga
n'abavugizi ba Leta na polisi ndetse bakavuga ko ibi bisasu biterwa na
FDLR.
Nyuma ibirego byaje kwimurirwa kuri Ingabire Vigitoriya nyuma biza
kwitirirwa Gen Kayumba Nyamwasa na Col Patrick Karegeya.
NOBLE MARARA
130
Ikigaragara ni uko iyo babuze uwo babyitirira,nta n'ingamba zihamye
Leta yafata ngo ibi bitero bihagarare , nta n'ibisobanuro ku cyaba
cyihishe inyuma y'ibi.
Nta makuru ahabwa baturage ajyanye n'uko babungabunga
umutekano wabo. Byashyizwe ahagaragara ko bamwe mubakekwaho
ibi bitero bakatiwe igifungo cya burundu naho abandi bafungwa
imyaka myinshi. Ubusanzwe itegeko riteganya ko mbere yo guhamya
umuntu icyaha,umucamanza abanza gusaba ko hatangwa ibimenyetso
simusiga.
Aka ni akazi ka parike na polisi ko gushaka ibi bimenyetso. Niba
igipolisi cyashoboraga kubona ibimenyetso bitari uguhatirwa
kwemera ibyaha,bakagombye kumenya aho ibi bitero bituruka
n'impamvu zabyo. Twebwe rubanda rusanzwe ntitwigeze tugira
amahirwe yo kumenya izo ngirwa banyabyaha cyangwa abaterabwoba
n'aho baba bafungiye. Mu myaka yashize ,abanyabyaha nk'aba
babahanishaga igifungo cya burundu ariko mu gitondo cyaho
tukababona mu mihanda ya Kigali. Mbega agahinda!
Turebye amateka ya Perezida Paul Kagame yo guhimba no gukemura
ingirwa-makimbirane, abanyarwanda bakabye bahabwa ibisobauro ku
muntu wese waba nyirabayazana w'impfu zihitana abana ,ababyeyi
mbese umuryango nyarwanda wose,bakagwa mu masoko,aho abantu
bahurira hose.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
131
3.6 Gusambanya ku gahato: ''Kwigabaho igitero'' mu
ntambara ya 1994
Bagombaga fufatwa nka bashiki bacu, inshuti cyangwa se abagabga
bacu. Ubwangavu bwabo babutanzeho igitambo babana natwe ibihe
byose by'intambara. Izi ntwari z'abategarugori zateruye
abasirikare,zafashe imbunda bararwana kimwe na basaza babo.
Intambara yabasigiye ibikomere bikomeye bitari ku mubiri gusa.
Bararashwe ndetse bamwe barapfa,abandi benshi bahatakarije
amaguru n'amaboko. Abasirikare benshi bari bazi aba bashiki babo
bari abaganga n'ubwo batari barize kuvura. Bitaye ku nkomere
n'abarwayi. Ni nk'aho umutima wo kwita ku bantu bawukomoraga
kuri babyeyi babo. Kwifatanya n'abababaye n'ubugewaneza bwabo
ku bakenye ubufasha byaranze byaranze bashiki bacu intambara yose
1990-1994.
Izi ntwari bashiki bacu ,zaritanze,zitanga ubuzima bwazo mu gufasha
umubare utagira ingano w'abasirikare,zagerageje gukiza ku buryo
bushoboka ubuzima bw'abasirikare.Ariko baje kwisanga mu kababaro
gakomeye ko gusambanywa ku gahato n'abasirikere bakuru. Aba
bakobwa bamwe babaga bafite imyaka 14,bagize ububababre
bushingiye ku gitsina ,babikorewe n'abo bari bashinzwe gufasha. Ba
shebuja babakoresheje mu nyungu zabo kandi bakabategeka
kubuceceka ,ko ngo nibumva barabivuze, bazabica.
NOBLE MARARA
132
Icyatangaje cyane ni uko uwari umuyobozi w'urugamba icyo gihe Maj
Paul Kagame,yasobanuriraga ingabo ko abasirikare bose ari bamwe,
ko abagore bagomba kubahwa.Ariko ni we wa mbere wategekaga ko
bamwoherereza umugore runaka mu cyumba cye akamaramo
amasaha 8 kandi ngo ntihagire umuntu n'umwe wegera aho bari.
Amabwiriza yahabwaga ushinzwe kurinda Kagame ni uko ngo
nihagira ushaka kugira icyo abwira Kagame ahamagara kuri telefoni.
Maj Kagame yamaze iki gihe cyose yishimisha kuri aba bari
n'abategarugori cyane cyane abakoraga akazi k'ubukangura-mbaga.
Ndibuka umunsi umwe ubwo yigeze kurakara cyane amaze kumenya
ko umukobwa yigeze kurarana na we yanararanye Gen Karenzi
Karake. Ibi byaje gutuma atavuga rumwe na Karake Karenzi igihe
kitari gito. Abagangakazi n'abasirikare-kazi basimburanwagaho
n'abayobozi, Gen Kabarebe James yarishimaga cyane iyo habaga hari
umukobwa winjiye mu gisirikare n'uko agatangira kumusambanya.
Benshi muri aba bakobwa nta kazi bagira kandi birukanywe mu
gisirikare kuko ababafataga ku gahato bari mu nzego zo hejuru mu
gisirikare,muri Leta na za minisiteri.
Bashyizwe mu kato kuko nta we uba ashaka kwibuka ibyaha
bishingiye ku gitsina byakorewe aba bakobwa. Abakobwa bajyaga ku
rugamba bagize ibikomere bituruka ku kugambanirwa n'abayobozi
babo ku rugamba kandi barabizeraga.
Uku kugirirwa nabi kw'aba bakobwa kwatangiye igihe tuburiye
abayobozi nyabo ku bw'akaboko ka Maj Kagame washakaga kwikiza
uwo ari we wese utari kwemera ko Kagame ayoboresha igihugu
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
133
inkoni y'icyuma. Ibyegera bya Kagame bye bafashe ku ngufu aba
bakobwa ku buryo babahererekanyaga ,ukumva nk'umukobwa yaraye
ku Mulindi aje akoherezwa Mukarange, irindi joro akoherezwa ku
wundi muyobozi.
Ibitangaje rero ni uko baikoraga ku mugaragaro aho mu itumanaho
washoboraga kumva umuyobozi abwira undi mu giswahili
ati:''Nimekusukumiya ya Msada'' bishaka kuvuga ko amwoherereje
ubufasha bukomeye mbese nk'aho yakabaye amwoherereje imbunda
ikomeye.
Aba bakobwa baherekezwaga n'abasirikare bato bajyanywe
kuryamana n'abayobozi b'ingabo. Ibi byafataga amezi n'amezi.Bamwe
muri aba ni abayobozi b'ingabo RDF kuri ubu,bafatwa
nk'intangarugeru mu butumwa bwo kubungabunga umutekano,
nyamara kandi ni bo bahoraga bakora akazi ko kugemura aba
bakobwa kuri ba shebuja. Gen James Kabarebe wafashe abakobwa
nk'ibikoresho bye yahembwe kuba minisitiri w'ingabo. Uyu yahoze
agemura abakobwa kuri ba shebuja none ubu ni umuntu wubashywe.
Umwe mu bagore bakorewe ibi akaba yari muri RPA/RPFyagize
ati:''Abagore bari abo kugwiza umurongo''aha yibutsaga ihungabana
ryo gusambanywa ku gahato bikaba byaranatumye umwuga wabo wa
gisirikare uba impfabusa.Abayobozi ba RPA nka Gen James
Kabarebe,Gen Rutatina bibukwa nk'intangarugero mu gusambanya
ku gahato aba bakobwa bamenye. Bibuka ko igihe babaga
basambanywa ku gahato, babaga banahangayikishijwe n'abarwayi
NOBLE MARARA
134
basize inyuma mu bigo barwariragamo. Umwe muri aba bakobwa
yishinja ko yajyanywe kurarana na Gen Rutatina ,aherekezwa
n'abasirikare ba Rutatina,agarutse asanga inkomere yari ashinzwe
ebyiri muri zo zapfuye. Akanishinja avuaga ko iyo aza kugumana n'izo
nkomere wenda zitari gupfa.
Hari igihe umugore umwe mu bari ku rugamba yatanze ikirego kwa
Maj Kagame,nuko Kagame amusubiza ko bagomba guhagarika
kugenda bararaguza aho babonye, ko kandi nihagira umuyobozi
ubafata ku gahato, bazaza kumubwira. Nuko aramubwira ngo
nibatareka kugenda barara aho babonye azabarasa muri ibyo bibuno
byabo. Aba bategarugori bicujije impamvu bagiye kumutakira ngo ko
n'ubundi yabaga adahari akamara igihe kinini muri Uganada.
Bababajwe na none ni uko abayobozi yohereza kumuserukira
bakoraga kimwe na we. Igihe kimwe Maj Paul Kagame yamereye nabi
umwe ba Komiseri ba RPF kubera ko atwite.
Yari yakunze umwe mu bashinzwe kurinda Kagame, ibi Kagame
ntiyabonye neza nuko umutegeka gusubira muri Uganda. Kuva icyo
gihe uwo mubobwa ntiyongeye kugaragara.Iki cyabaye igihano kuri
we ku yatwise kandi akanga gukomeza kugenda aryamana n'abandi ko
kandi yahisemo uwo wamuteye inda wenyine. Mu ntambara yo
kubohoza u Rwanda habayeho ibitambo byinshi cyane,harimo
abapfuye, guofa byo umuntu yabaga abitegereje kuko ku rugamba
abantu barapfa si igitangaza. Hari kandi n'abandi bishwe na Maj
Kagame kubera ibitekerezo bye byuje ubwicanyi. Nyamara ibi byaha
byo gusambanya ku gahato ntabwo byari mu ngamba zo kubohora
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
135
igihugu RPA yari ifite.
Tubabajwe kandi twifatanyije n'abagezweho n'aka kaga ko
kubangamira uburenganzira bwa muntu, byatimye habaho
ihungabana indwara nka HIV.Nk'abasirikare bato twari dukwiye kuba
twaragize icyo dukora kugira ngo turinde izi nzirakarengane bashiki
bacu. Twakagombye kuba twarahagaritse ibi byaha bishingiye ku
gitsina.Twakagombye kuba twarafashe ingamba kugira ngo aba
bakobwa bagire umutekano babujijwe n'ibi bisamntu byabafataga ku
gahato. Yuzakomeza kwibuka no kubaha bashiki bacu baraye
amajoro,bararanye n'amashitani maze mu gitondo ba bashiki bacu
bakazindukira ku mirimo yabo yo kurengera ubuzima bw'abasirikare
nk'aho ntacyabaye Barakomerekejwe ku mubiri no bitekerezo. Aba
banyabwoba ,bakaba bazi gusa gufata ku gahato abakobwa,bakaba
bakomeje gukorera Perezida Paul Kagame ,tuzaruhuka ari bagejejwe
imbere y'amategeko.
3.7 Impamvu Perezida Kagame azagundira ubutegetsi
ubuziraherezo
Nigeze kwandika inkuru mbere ya refendum yo guhindura itegeko-
nshinga mu mwaka w'2015. Perezida Paul Kagame yatangije igikorwa
kubuza abantu kwibaza niba azasaba kwiyamamaza ku nshuro ya
gatatu. Yahaye umukoro abayoboke b'imena batatu ba RPF
kumurebera uko inzibacyuho yazaba isa. Perezida Kagame abinyujije
mu nama rusange ngarukamwaka y'ishyaka (NEC),yahaye Tito
NOBLE MARARA
136
Rutaremara,Joseph Karemera na Antoine Mugesera umukoro wo
kumwigira icyo we yise Impinduka izarangwa no gukomereza ku
bisanzwe nyuma y'umwaka w'2017 ,igihe inshuro agomba
kwiyamamariza kuyobora u Rwanda zizaba zirangiye nk'uko
byateganywaga n'Itegeko-nshinga. Umuntu yakwibaza impamvu
agomba kunyuza ibintu aha hose kandi abanyarwanda twese tuzi ko
Nyakubahwa Paul Kagame atazigera ava ku butegetsi.
● Mu mwaka w'1999 igihe Perezida Paul Kagame yaramaze
kubona ko igihe cye cyari kigeze ngo ahirike Perezida Pasteur
Bizimungu, yashyizeho itsinda ngo ryari rigamije kugenza
ibyaha bifitanye isano na ruswa,maze bikorwa ku muntu
umwe rukumbi ari we Perezida Pasteur Bizimungu. Iri
genzura ngo kwari ukureba niba ikamyo ya Bizimungu yanjiye
mu gihugu idatanze imisoro ya gasutamo ,nk'uko
byagaragajwe.
Iri tsinda ryari rigizwe na Maj Rose Kabuye,Tito Rutaremara
na Joseph karemera.Umuntu yakwibaza impamvu Kagame
akunda gukoresha abantu bakabaye inararibonye kandi bazi
ubwenge buhagije ariko bakamukurikira mu mafuti. Umuntu
yakwibaza impamvu yibagiwe gushyiraRose Kabuye mu
itsinda ryigaga uko azakomeza gutegeka nyuma y'2017 kandi
yaramufashije mu guhirika Perezida Pasteur Bizimungu.
Perezida Paul Kagame akikijwe n'abashonji b'abanyabwoba
baba batazi igikorwa kigomba gukurikiraho.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
137
Ikiba kimushishikaje ni ugutahura uwo ari we wese
utemeranya na we akamwica cyangwa akamwigizayo. Ni yo
mpamvu mubona abantu bagana iyo ubuhungiro nyuma
y'imyaka irenga 20 uRwanda rubohowe. RPF yirinda ibirego
bijyanye n'uko ibangamira ukuri, bityo umutima wo gukunda
igihugu wahambwe na Perezida Kagame nyuma y'aho
aboneye amatara ya Kigali mu mwaka w'1994.
● Mu mwaka w'1995,igihe abanyarwanda benshi bararaga ku
gasozi,abandi barara mu mahema bahabwaga na
LONI,Kagame yakoresheje udufaranga duke tw'imfashanyo
kwubaka inzu. Iyi nzu yayubatse mu kibanza cya Perezida
Habyarimana maze ayubaka ku buryo busa neza n'inyubako
ya Muammar Gadhafi itamenwa n'amasasu. Ibi byose byabaye
ubwo inzu y'umukuru w'igihugu yagombaga kuba i Kanombe
nk'uko uwamubanjirije yari yabigenje ,ariko Kagame yanze
gutura i Kanombe kuko yari yamaze kuzuza inzu itamenwa
n'amasasu mbere y'uko aba Perezida.
Iyi nzu yubatswe kuva mu mwaka w'1996 kugeza mu mwaka
w'2002 ,nuko Kagame yimukiramo nyuma.Umuntu yakwibaza
impamvu yo kubaka inzu yo guturwamo na Perezida igihe uri
Minisitiri w'ingabo na Visi Perezida gusa kandi iyo ukayubaka
ku butaka bwite bw'umuntu.
● Perezida Kagame yigijeyo abanyamuryango b'imena
b'ishyakan'abandi yibwiraga ko bashobora kuba
NOBLE MARARA
138
bakwiyamamariza kuba Perezida igihe yabonaga ko
impinduka yari ikenewe cyari kigeze. Ibi byabaye mu ishyaka
rya RPF ndetse no hanze yaryo,aha twavugamo nka Perezida
Bizimungu Pasteur,umuyobozi mukuru wa RPF Col Alexis
Kanyarengwe, Maj Furuma wari mu ba mbere bashinze
RPF,umunyamabanga mukuru wa RPF Theogene
Rudasingwa,Seth Sendashonga n'abandi... Yagerageje no
kwica uwahoze ari umukuru w'ingabo Gen Kayumba
Nyamwasa. Niba Kagame yari Perezida wemera inziba cyuho
ntaba yarakoze ibyo bikorwa bigayitse byose. Yafunze
abayobozi b'amashyaka atavugarumwe na RPF batagira
ingano anatuma abandi bantu benshi bafata iyo ubungiro.
Niba Kagame koko Kagame yemera imikorere ye ,kuki
akomeza gufunga abantu abandi akabaheza ishyanga?
● Kagame afite ubwoba bw'icyo umuryango mpuzamahanga
utekereza ku bikorwa bye,kandi bikorwa byiganjemo ibyaha
byakorewe inyoko muntu mu bwicanyi bwakorewe mu
gihugu no hanze yacyo nko muri Kongo.Aha muri Kongo
haguye impunzi z'abanyarwanda n'abanyekongo.
Aha turavuga umuperezida watanze amabwiriza yo kwica uwo
yasimbuye,igikorwa cyahitanye abafaransa ndetse na Perezida
w'i Burundi. Mu kiganiro aho abanyamakuru bamubazaga
uruhare rwe mu ihanurwa ry'indege ya Perezida Habyarimana,
yavuze ko yari ku rugamba aho buri wese yashoboraga gupfa
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
139
ko ku bw'ibyo adakwiye gusubiza ibijyanye n'urupfu
rw'abasirikare yari ahanganye na bo.
● Mu nama nkuru y'ishyaka NEC yo kuwa 8 Gashyantare 2013
Perezida yagaragaje amabaruwa agera kuri 200 ,ayo mabaruwa
ngo banyir'ukuyandika bamusabaga kuzongera kwiyamamaza
mu mwaka w'2017. Yasonuye ko amenshi muri aya mabuwa
yamushimiraga kandi ko natongera kwiyamamaza bazava mu
gihugu. Umuntu yibaza impamvu ki atagaragaza amabaruwa
amusaba kurekura ubutegetsi kuko arahari, twese
tumwandikira buri munsi tumusaba kurekura ubutegetsi vuba
na bwangu.Ateye icyugazi abaturage kandi mu kwiheba
kwinshi ntashaka kurekura ubutegetsi. Niba Kagame yari
umuntu ushaka inziba-cyuho,kuki yazana aya mabaruwa? Ku
bwanjye, numva yaratangaga ubutumwa ku banyamuryango
ba RPF kutazagerageza gutekereza undi mukandida.
● Perezida Kagame avuga kuri RPF n'u Rwanda muri rusange
ko rwaba rwarageze kuri byinshi mu myaka mike ishize.mu
by'ukuri aba ashaka kwerekana ko u Rwanda rwavutse nyuma
y'amatora ya 2003. Asa n'uwibagiwe ko u Rwanda rwabayeho
na mbere y'uko avuka. Twakomeje kumva intango
y'iterambere kuva kuri basogokuru igihe cy'ingoma ya cyami
yari ikunzwe na benshi mbere y'uko ababirigi bayangirije. Yes,
ndemera ko hari uruhare yagize ,ariko ntiyarugize wenyine.
NOBLE MARARA
140
Ndetse na bariya yishe bagize uruhare rwabo mu iterambere
ry'igihugu. Si we gusa, nk'uko Tito Rutaremara abivuga,ngo
iyo hataba Kagame ,uRwanda ntirwari kugira icyo urkora ngo
gicemo. U Rwanda rufite abantu benshi bashobora gutuma
rujya mbere ,rukagendera mu nzira ikwiye,nya
rwango,ivangura,akarengane,ruswa no kwihorera.
●
Ntabwo yashimishijwe n'amagambo ya Tito ubwo yavugaga
ngo abashaka ko Kagama agenda ngo kuko igihe cye
cyarangiye ari abanebwe. Yagize ati:''Turi abantu bazi ibyo
dukora kandi kwiga ikintu icyo ari cyo cyose.Tugomba
umuvuno uzatugeza ku mpinduka ishingiye ku gukomereza
kubiriho ubu''. Aha ndabona nta kintu kirimo cyo kwiga kuko
tuzi ko Kagame ari uwo kurwanywa kugeza avuyeho
hakoreshejwe uburyo bwose bushoboka.
Amateka y'u Rwanda yaranzwe no kugambanira abayobozi
ndetse bikozwe n'abanyagihugu n'igisirikare. Amateka yo
kugambanira abayobozi yatangiriye kuri Mbonyumutwa waje
gutabururwa na Kagame akamuhamba ahantu
hatazwi.Gerigori Kayibanda wishwe na Habyarimana na we
akicwa na Kagame. Ongeraho Perezida Pasteur Bizimungu
wafunzwe imyaka itagira ingano kugeza na n'ubu akaba
atemerewe gusohoka mu nzu. Uru rutonde umuntu
yakongeraho Kigeli V Ndahindurwa ,wo twese twifuza ko
yataha mu Rwanda umunsi umwe. Kagame yizera abasirikare
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
141
be banyuze mu mahugurwa yo kuba ba ofisiye bakora
buhumyi maze bakarasa uwo ari we wese ugerageje kugira
icyo avuga kuri RPF.
● RPF yapfuye cyera cyane ubwo Perezida Paul Kagame
yasimburaga abayobozi bariho icyo gihe. Yangije RPF ku
mpande zose none abayoboke ba RPF bishwe n'ubwoba
utaretse n'igihugu cyose muri rusange. Yimakaje urwango no
kutizerana muri RPF kandi byose akbikora agamije gushyira
imbera ibitekerezo bye bipfuye kubera ko yugarijwe no kuba
yaravukanye indwara ituma adakunda ibijya mbere. Kubera
iyo mpamvu yanatumye igihugu cyose cyugarizwa n'ubwoba
bukabije. Aba bantu batatu Kagame yashyizeho ngo
bamushakire umuvuno w'uko yaziyamamaza cyangwa
ntiyiyamamaze ni abo umuhango kuko Kagame ntaho azajya
kuko ababagabo bose Joseph Karemera, Tito Rutaremara na
Antoine Mugesera ni indangururamajwi za Kagame
bazakomeza kuvuga yego mwidishyi kugeza ingoma yabo
ihirimye.
Byose byarangiye Kagame ashoye amafaranga ye bwite muri
RPF,avanga inyungu ze n'iz'ibigo bya RPF kugira ngo ayobye
abanyamuryango bari bazi ko afite amakompanyi ye bwite ari
mu izina rya RPF. Aha twavuga nka Crystal Ventures ifite
akayabo ka miliyon 500 z'amadolari y'Amerika. Iyi kompanyi
kandi ifite ishami ryubaka amazu n' imihanda, ishami rikora
NOBLE MARARA
142
amatafari,iricunga ibijyanye n'ikoresho byo mu nzu no mu
biro ( nk'intebe n'ibindi...), uruganda rutunganya ibinyobwa
(inyange),tutibagiwe n'imigabane muri MTN. Nta
n'wakwirengagiza Air Rwanda na za bus n'ibindi byinshi...
Prof Nhuti Manasseh , umuyobozi w'inama nkuru ya crystal
ventures avuga ko miliyoni 2,4 z'amadolari zagiye mu
kwamamaza umukandida wa RPF mu matora y'umwaka
w'2010 yavuye mu barwanashyaka ba RPF naho andi angana
n'ayo ava mu i kompanyi Coffers.Manasseh akomeza avuga
ko ngo bo bajemo igihe imisanzu y'abanyamuryango yanze
guhaza. Nshuti ni umuhungu wa Kagme biganye kera mu
ishuri ryisumbuye rya Old Kampala aho bamaze igihe babana
igihe bari bakiri mu buhungiro muri Uganda.
Nshuti Manasseh yakomeje kwiga igihe Kagame we
yahagaritse kwiga ariko aracyamwizera mu bijyanye
n'ubucuruzi.
Aracyari umuntu Kagame yizera ko yamuyobora ubucuruzi
mu izina rya RPF. Manasseh aherautse gutanga ikiganiro
cyuzuye ibinyoma ku bijyanye na ba nyiri crystal ventures
n'uko ikora. Gen Kayumba Nyamwasa nawe yagize icyo
avuga kuri icyo kiganiro cyatanzwe na Nhuti Manasseh ,
n'uko avuga ko cyeretse umusazi ni we wakwemera biriya
Manasseh yavuze. Manasseh yavuze amafaranga ngo basaguye
igihe cy'urugamba!! Icyo gihe Manasseh yari aherereye he
kandi yashoboye kubimenya ate? Icyo gihe nta n'ubwo yari
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
143
umunyamuryango wa RPF.
Arasubiramo gusa nka gasuku ibinyoma na byo
bishaje.Kayumba Nyamwasa akomeza avuga ari we wabaye
umuyobozi w'aya ma kompanyi. akavuga na Kagame uwo
atamuvuguruza ku bijyanye n'uko aya makompanyi yashinzwe
n'aho amafaranga yavuye. Manasseh ajye ashimishwa no
gusahura ubundi aceceke.
Manasseh na Musoni bimuye aya mafaranga igihe bari
minisitiri b'imari nk'uko bagiye basimburana. Ikibazo
gikomeye, ubundi minisistri w'imari yimura amafaranga ya
RPF (Tristars) ate? Tristars ni yo yaje kubatizwa Crystal
ventures. Abibwira ko Kagame azarekura ubutegetsi mu
mahoro muri 2017 bari bakwiye guterwa isoni n'iyo
mitekerereze.
Umuntu yareba no ku ngendo agirira mu gihugu hose
umubare munini w'abanyarwanda bakubita bakuzura
bazunguza utudarapo basingiza Perezida Paul Kagame. None
se mwagize ng aba baturage bahora bafite amadarapo mu
ntoki? None mwagize ngo aba baturage bapfa kuza bagahura
badafite uwateguye uku guhura n'inshingano baba bagomba
kuzuza?
Oya! Iyo aba bantu bahurijwe hamwe barafotorwa maze
bikerekwa umuryango mpuzamahanga ko Kagame agikunzwe
n'abaturage bose.
NOBLE MARARA
144
3.8 Mu mwaka w'2017 Kagame azaba umuperezida
w'icyubahiro
Itsinda ryahawe akazi k'icyo RPF yise umukoro wa politiki wo
kugena imigambi ijyanye n'uko Kagame aziyongeza ubuyobozi
ryaserukanye umugambi wo guhindura Itegeko-nshinga ririho ubu no
guhimba umwanya wa Perezida w'icyubahiro. Paul Kagame wabaye
umukuru w'iperereza ry'ingabo za Uganda NRA,hanyuma akaba
General muri RPA/RPF, akaba Visi Perezida abifatanyije no kuba
minisitiri w'ingabo ndetse n'umuyobozi wa RPF, akaba Perezida wa
Repubulika y'U Rwanda azaba Perezida w'icyubahiro kugirango
agume ku butegetsi kugeza mu mwaka w'2037.Igihe azaba avuye ku
butegetsi azaba afite imyaka ijya kwegera 90.
Impungenge n'ibyifuzo bya Kagame bihurirana n'ubwoba
bw'ibishobora kumubaho nyuma ya 2017 maze bikamutera gutangira
ingendo nshya muri RPF yo gushakisha yakongerwa igihe ku
butegetsi. Umwe mu batekinisiye ba Kagame ushinzwe kumukorera
imishinga ariwe Prof Nshuti Manasseh avuga ko poiltiki nyarwanda
igaragarira mu ndorerwamo rukumbi y'ibyahise n'ibiriho none.
Nyamara kandi umuntu ashatse kugendera kuri iyi mvugo,umuntu
yavuga ko ahahise h'u Rwanda hatakaje isura igihe abayobozi b'icyo
gihe batangiye gute kereza ko ari bo bayobozi bonyine bafite
intumbero.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
145
Na none kandi amateka atubwira byose, hera ku ngoma ya cyami,
ugere nyuma y'ingoma ya cyami. Kayibanda yashatse guhindura
Itegeko-shinga . Habyarimana yiyise umubyeyi w'igihugu.
Prof Nhuti Manasseh yishingikiriza ku nkingi eshatu mu gusobanura
ibitekerezo bye. Izo nkingi ni izi zikurikira:Ubukungu ,ubuyobozi
n'imiyoborere, kuramba no gukomereza ku bihari.Nyamara kandi
muri izi nkingi nta n'imwe ishyirwa mu bikorwa cyangwa yifitemo
ukuri mu Rwanda muri iki hihe.Kagame n'abahora bamusingiza
bakoresha izi mvugo zuje kurimanganya kandi bigakorwa ku bwo
gushaka kumvikanisha ubuyobozi bwa Kagame.
Reka turebe ku buryo burambuye uko buri nkingi uyu munyabwenge
ushinzwe kudodera Kagame ibinyoma abisobanura.
Rwanda yahawe inkunga n'inguzanyo nyuma y'intambara kurusha
ibindi bihugu ku mugabane w'Afrika. Nyuma
y'itsembabwoko,inguzanyo zose iguhgu cyari gifitiye umuryango
mpuzamahanga nka IM na Banki y'Isi barazisonewe nk'ikimenyetse
cyo kwifatanya n'abanyarwanda. Aho gukoresha aya mafaranga mu
guteza imishinga imbere no guhashya ubukene,FPR na Kagame
bayakoresheje mu gutera igihugu cy'igituranyi cya Kongo kubera
inyungu za politiki n'iz'ubukungu.
Aya mafaranfa na none yakoreshejwe mu gukurikirana no kwica
abanyapolitiki batavuga rumwe na Leta haba mu gihugu imbere
cyangwa se hanze y'igihugu.
NOBLE MARARA
146
None uRwaanda rwagiye hanyuma y'uko rwari rumeze mbere
y'itsembabwoko aho rudashobora no gutinyuka gusaba umwenda.
Kagame n'abadozi be badukanye umugambi wo guteza cyamunara u
Rwanda bakoresheje impapuro mpesha-mwenda bigatuma u Rwanda
rujya mu maboko y'aba batanze izi nguzanyo. Ubu se iri ni ryo
terambere? Nta na mba,ubukire buri maboko y'abantu bake bigerera
kwa Kagame, ni ukuvuga Kagame n'umuryango , baramu ba Kagame
n'inshuti ze. Birababaje rero Prof Nshuti Manassehyirengagiza ibi
byose ahubwo akavuga ko bateye imbere mu bukungu ku buryo
butangaje (economic miracle).
Kuyobora n'imiyoborere ,iyo ubajije umuntu uzi u Rwanda
azakubwira ko uRwanda Koreya y'amajyaruguru yo muri
Afrika,igihugu kigendera ku bitekerezo bya RPF gusa. Kagame
yarakataje agera n'aho abasangirangendo be ,abakangurambaga ba
RPF, n'abandi bashinze umuryango wa RPF nta cyo bavuga mu
bijyanye ya politiki muri RPF. Mu mwaka w'2014,twabonye
abanyamuryango b'imena bavanwa mu kazi cyangwa bafungwa na
Kagame muri bo twavuga nka:
Gen Frank Rusagara,wari mu bantu ba mbere bashinze RPF akaba
yari umwe mu bubatse RPF,Col Tom Byabagamba wari ushinzwe
umutekano wa Kagame, Tharcisse Karugarama wahoze ari minisitiri
w'ubutabera akaba yaranasabye Kagame kubahiriza indahiro yo
kubaha Itegeko-nshinga.Bamwirukanye muri Leta bamurega ko
yashatse kubangamira umshinga wa Kagame.
None imiryango y'abayobozi ba RPF ihozwaho ijisho n'ingenza za
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
147
Kagame. Madamu Oda Gasinzigwa komiseri muri RPF yareze LT
Col Rose Kabuye,Mary Baine,Ambassaderi Joy Kanyange,Anne
Gahongayire na Immy Kamarade gusiga ubusembwa RPF no
gukwirakwiza ibhuha mu ntego ngo yo gutuma abaturage basuzugura
Leta ya RPF. Aba bategarugori bose utarabaye intwari ku rugamba
rw'amasasu yagize uruhare runini mu kubaka RPF no kuzamura
Kagame kugera aho ari none.
Ku bw'amahirwe make ,bashyizwe ku ruhande kandi Inyenyeri ifite
amakuru yizewe ko badashobora no kujya ku isoko bakurikiwe
n'abashinzwe kubagenza ndetse ku buryo bukaze.Twamenye kandi ko
Kagame yirirw mu ngendo z'urujya n'uruza ajya muri Isiraheli agiye
kwiga uko umuntu yitwara ku mwanya w'icyubahiro .Ukurikije
Itegeko-nshinga rya Isiraheli, Perezida aba ari umuntu w'umuhango
mu bijyanye na politiki hanyuma ubutegetasi nyubahiriza-tegeko
bugahabwa Minisitiri w'Intebe. Perezida wa Isiraheli atorerwa manada
imwe y'imyaka 10 kandi ntiyongere kwiyamamza.
Kagame we mu mushinga we , nk'uko inyenyeri yashoboye kubona
ayo makuru, ateganya kuzaba Perezida w'icyubahiro mu gihe
cy'imyaka 10 kandi yiyongeze iyindi nshuro imwe. Ni ukuvuga ngo
natorerwa kuba Perezida w'icyubahiro mu mwaka w'2017,azahabwa
izindi manda 2 maze ubutegetsi bwe burangire mu mwaka w'2034.
Ku buryo bw'amaybera kandi Minisitiri w'intebe azjya yiyamamariza
manda y'imyaka 6 ashobora kongera kwiyamama indi nshuro. Uyu
mwanya uzafatwa n'undi muntu umeze nka Kagame cyangwa
NOBLE MARARA
148
n'abandi bashyigikiye Kagame nk'uko bimeze none.Abantu basingiza
Kagame na RPF ni bo bazahabwa amahirwe yo gukorana n'umwami
mushya w'u Rwanda mu mwambaro Perezida w'icyubahiro. Ibi ni byo
Prof Nshuti Manasseh na begenzi be bita Kuramba no kubakira ku
byabanje nyuma y'umwaka w'2017.
Ku bw'amahirwe make rero,umushinga wa Kagame uzabiba
kujijinganya, kwigomeka akaduruvayo n'imeneka ry'amaraso mu
Rwanda rwaranzwe no guhora rwiteguye ikibi ndetse n'intambara.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
149
4 Gutakarizwa icyizere,ubugambanyi
n'ubwoba bya Kageme byose mu izina
ry'inyota y'ubutgetsi
4.1 Twarishyuye
Thomas Hardy(2015) yagize ati:'' Iyo ushakira igisubizo mu guhunga
ikibi rimwe na rimwe usanga ikibi cyagutanze imbere ku buryo
utagishoboye kugihuhnga''. Ubwicanyi bwa Kagame bwa kinyamaswa,
yica abasangirangendo be,yica abamukoreye n'abamuyoboye
bwarakomeje bimara igihe kirekire.
Ndibuka mu myaka ishize igihe nasohoraga inyandiko nise
''Inyumay'inyegamo z'umkuru w'igihugu'',hari abandi bari barasohoye
inyandiko zabo bavuga ku mateka y 'ubwicanyi Kagame yakoreye mu
ishyamba. LT Ruyenzi na LT Ruzibiza Imana imuhe iruhuko
ridashira bavuze kuri ubu bwicanyi bwa Kagame. Rimwe na rimwe
aba banditsi bakaba n'abatangabuhamya baratukwaga bakandagazwa.
Nyamara Kagame ntiyigeze ahagarika ubwicanyi ahubwo yakomeje
kwica abakoranye na we yica inzirakarengane z'abenegihugu. Kagame
byaramworoheye cyane iyo yabaga agomba gutawica abasivili
n'abayobozi bo mu nzego rusange. Reka no kwirirwa vuga amazina
kuko Kagame yarabyivugiye ku mugaragaro hari impmvu yo kwica,
nuko aha mabwiriza abamukorera kwica abamurwanya.
NOBLE MARARA
150
Ndibuka mu myaka yashize Kagame yakoraga uko ashoboye ngo
ahishe ubwicanyi bwe kugeza n'ubwo atangaho igitambo ababaga
barakoze ubwo bwicanyi cyangwa baramenye amakuru abwerekeye,
maze na bo bakicwa. Ni na yo mpamvu yashakaga kwica Gen
Ntaganda Bosco akoresheje Col Sultan Makenga.
Ubu Kagame yiyemerera kuba yarishe kandi ko azakomeza kwica
umuntu wese umurwanya. Nta gitangaza kiriho kubona Kagame na
Leta ye bishimira urupfu rwa Col Patrick Karegeya Imana imuhe
iruhuko ridashira. Nyine nk'uko nabivuze haruguru, ntamwanya
uhagije waboneka wo kwandikamo amazina y'abo Kagame yishe kuko
urtonde ni rurerure. Ariko tugomba na none kwibuka ko hari
n'abandi bahigwa ku isi yose.Aha twavuga nk'abo Kagame adasiba
kuburira ababwira igihe kizagera akabica.
Hari inshuti yanjye kandi impa amkuru yizewe yambwiye ko umunsi
Kagame yari yagennyeho kwicwa kwa Gen kayumba Nyamwasa, ngo
hari hateganyijwe iminsi mikuru yo kwishimira ko umugambi we
mubisha wagiye mu bikorwa.Mwibuke kandi ko uyu wishima,
umuhungu we mukuru Ivan Cyomoro yabyawe na Gen Kayumba
Nyamwasa muri batisimu . Yari n'umusangirangendo we bafatanyije
gukorera igihugu.N'ubwo Kagame yagiye agaragaza uburere buke,
hari ibintu bike yashoboye mu buzima bwe.
Kagame akeka ko yishe umuntu,ibint.u byose bifitanye isano n'uwo
muntu bijyanye na we . Musore, kwicwa kwa Col Patrick Karegeya
byagaragaye ko byagize ingaruka kuri Kagame ku buryo atateganyaga.
Kagame yatangiye gutanga amabwiriza yo kwica igihe yari afite
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
151
imyaka za 20. Igihe yakoraga mu iperereza rya Museveni,
yashoboraga gutanga amabwiriza yo kwica abakekwaho ibyaha.Ibyo
gusa.
Ibi yabikoraga nta nkurikizi kuko yari umutoni w'akadasohoka wa
Museveni na Gen Fred Rwigema Imana imuhe iruhuko ridashira. Ese
baba barigeze bamenya ko bororaga umwicanyi kabombo? Niba hari
ikintu isi yose yubaha ni umuryango mpuzamahanga ariko wagirango
ntibireba Kagame. Kagame yibwira ko ari hejuru y'iyo
miryangompuzamahanga ko kandi akazi k'iyo miryango ari uguteza
imbere inyungu za Leta Zunze ubumwe z'Amerika.
Kagame atekereza ko igihe cyose abanye neza na Amerika,mu
bugoryi bwinshi akibwira ko nta kibi cyamubaho igihe cyose azaba
ashyira mu bikorwa ibitekerezo bye byuje ubuyobe mu buryo ubwo
ari bwo bwose. Perezida Kagame kandi yishingikiriza ku
itsembabwoko ryo muri 1994, kugira ngo ahangane na buri wese
umurwanya,aha wabariramo n'imiryango iharanira uburenganzira bwa
muntu, imiryango itegamiye kuri Leata n'abayobozi b'amashyaka
amurwanya n'abandi bantu bimirije imbere kuvuganira
rubanda,utibagiwe n'itangazamakuru ryo mu gihugu imbere n'inyuma
yacyo. Igikangisho ahora ashyira ku muryango mpuzamahanga ko
ngo utatabaye ighe itsembabwoko ryabaga byafashije Kagame
kuyobora uko yishakiye kugeza n'aho yica ntihagire umuhagarika.
Perezida paul Kagame areba hafi cyane mu gihe aba agomba
gusobanura ibintu,akavuga ko umuntu wese uzamuye ijwi akavuga
NOBLE MARARA
152
ibitagenda mu Rwanda aba azanye iterabwoba.
Si byo rere kuko ukora ibikorwa by'iterabwoba nta wumndi ni Kgame
n'ingoma ye. Perezida Kagame atega ibisasu abaturages be yarangiza
akabyitirira inzirakarengane azirega iterabwoba. Twebwe rero tuzi uyu
mukino wa Kagame dukunze kwita ikinamico ,turaseka gusa iyo
tubyumvishe. Kuba Kagame yaramaze igihe gito yiga mu ishuri ryo
muri Amerika Fort Leaverworth ahitwa Kansas,yigannye uburyo yica
ikanashyira mu bikorwa iterabwoba.
Hari ikintu kimwe ataramanya:Gutandukanya iterabwoba no kuba
utavuga rumwe na Leta cyangwa ukavuga ibyo Leta irimo ikora nabi.
Muri Amerika kunenga Leta ni igikorwa cy'agaciro kenshi aho kuba
icyaha. Ibi bikaba bihabanye cyane n'imyumvire ya Kagame, kuko
abanenga Leta ye bahita bitwa abanzi b'ighugu. Kunenga Leta ni
inkingi ya mwamba ya demokarasi. Umuntu wese wabigereranya
cyangwa akavuga bihwanye n'iterabwoba ni umuntu wakabaye yibera
mu binyejana ibihumbi n'ibihumbi byashize.
Mu gutera ubwoba umuntu wese ushaka ko uburenganzira bw'ibanze
n'ubw'itegeko-nshinga byubahirizwa,binyuze mu kunenga cyangwa se
ubundi buryo, Kagame aba akoze igikorwa cy'iterabwoba. Muri aka
kanya nandika ibi , Kagame ari mu kato . Asigaranye Uganda na
Kenya nk'ibihugu by'inshuti.
Urwanda rufite imyenda myinshi cyane,hakaba hari n'undi mushinga
baturage bahatiwe kwitabira ngo wo Guha inguzanyo (100 000 Frw)
BNR bakazungukirwa amafaranga make cyene. Urwanda rwafashe
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
153
inguzanyo nyinshi kugeza n'aho rugurisha impapuro mpeshamwenda
ku baturage barwo baba basanzwe bikeneye. Kigali irasukuye ariko
Bank Nkuru irimo ubusa kandi ifite imyenda myinshi. Dushimire
Imana ko Umuryango w'ibihugu by'Uburayi uzagira icyo utanga mu
minsi ya vuba. Kuva Kongo itakivogerwa na Kagame n'u Burundi
bukaba bwarifatanyije na Tanzaniya,imigambi y'u Rwanda yo kwagura
isoko yahuye n'ibibazo ku buryo abashoramari babaye bifashe kugira
ngo babanze barebe uko bigenda.
Ya mvugo RPF y'Icyerekezo 2020 yacyuye igihe,ibi byagaragaye mu
mvugo ya Kagame yuje kuganzwa mu nama y'umushyikirano. Ibi rero
biduha imbaraga cyane cyane twe tutahwemye kuburira abantu ku
bijyanye n'ingaruka z'iyi myitwarire ya gishumba yuje kwangiza ibya
rubando no guhiga abitwa banzi bayo ,utibagiwe no gutera inkunga
intambara z'urudaca zo muri Kongo. Vuba aha Kagame yadukanye
izindi ngamba zo kwambura ubwenehihugu abantu batavuga rumwe
na we.
Yanakoreshe ibyegera bye mu gushakisha uburyo bwose yahindura
itegeko akanrikoresha mu gufata umuntu wese uri hanze uvuganira
abanyarwanda. Kagame yibwira ko uburyo bwiza bushoboka ari
ukubangamira abanyarwanda mu kuba bagira ubwenegigihugu bubiri..
Kagame yiyibagiza ko n'abanyamahanga bemerewe kuvuganira uwo
ari we wese kuo abavuganira rubanda ku buryo ubwo ari bwo bwose
nta mupaka bagira.
Ndibuka Kagame mu minsi ya mbere ananirwa kuvugira mu ruhame.
NOBLE MARARA
154
Yari yibuzemo icyizere mu minsi ya mbere. Nk'uko Dr Rudasingwa
Theogene mu kiganiro aherutse kugirira kuri Radio Itahuka, abantu
nka Theogene ,Gen Kayumba Nyamwasa, Patrick
Mazimpaka,Pasteur Bizimungu,Col Patrick Karegeya ( Imana imuhe
iruhuko ridashira) n'abandi bajyaga bamwigisha ibintu n'uburyo
abantu bavugira mu ruhame.Uko ibihe byagiye byicuma,Kagame yaje
kwishakamo imbaraga zishingiye ku gushakira abandi ibirego,no kuba
ari we kamara.Kagame yiyemeje kwica umuntu wese udashaka
gukurikira ingengabitekerezo ye.Ibi byateye abantu benshi
impungenge cyane cyane abamuzi neza.
Ndibuka ko muri imwe mu nyandiko znanje yitwa''Rwnda is ruled by
a mad man''abantu barahagurutse barahagarara bavuga ko mfite
ibibazo byanjye byihariye na Kagame . Nashubije mvuga ko
bitashobokaga kuko Kagame yari mu bushorishori iyo nanjye nkaba
epfo iriya, nari muto myaka ndetse no mu mapeti,sinashoboraga rero
kugirana ikibazo kihariye na Kagame. Ariko nashoboye gutahura ko
akeneye ubufasha mu bijyanye n'ubuzima bwo mu mutwe.None ni bo
ba mbere bampamagara, bagatangazwa n'ukuntu nashoboye
gusobanukirwa vuba na bwangu uyu mugabo. LT Ruzibiza (Imana
imuhe iruhuko ridashira) ,ndamushimira cyane kuba yarafashe iya
mbere igihe gikwiye maze agashyira hanze igisamuntu Kagame.
Abantu ntari buvuge aha kubera impamvu zabo z'umutekano,
n'abandi bose ntashoboye kumenya , ibikorwa byanyu byo guharanira
ineza ya muntu bizahora byibukwa. Nyakwigendera Perezida wa
Amerika JF Kennedy yagize ati:''Ntitukagire tugira imishyikirano
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
155
ishingiye ku bwoba ,kandi ntitugatinye kujya mu mishyikirano''Maj
Bayingana (Imana imuhe iruhuko ridashira) yavuze ko Kagame nta
mbaraga z'umubiri afite ,ko anarwaye mu bwonko ,ko atashobora
rero kuyobora abasirikare. Ntimureba ko ibyo yavugaga byari ukuri!
Bayobozi b'urugamba! Twakoze ibyo twari dushoboye ariko
urugendo ruracyari rwose. Ndabakunda mwese!
4.2 Kagame arimunga binyuze mu gufunga abavandimwe
n'abasangirangendo
RPF iracibwamo ibice ndetse ikanashimutwa n'abakomeza gukoma
amashyi. Nimuyeke igende nk'uko byagendekeye MRND. Abayobozi
ba RPF bahozwa kuri polisi basubiza ibyo batazi,bahozwaho
ingenza,bumvirizwa ku ma telefoni. Urwanda rwahindutse nka
gereza,biranagoye ko umuntu yajya no mu yandi mahanga. Ubwoba
bwabaye indwra karande mu Rwanda ku muntu wese yaba yaba
yrakoye cyangwa agikorera Leta.
Tom Byabagamba yagizwe umuyobozi wa Kami ,ahazwi nka gereza
kabuhariwe mu kwica urubozo, Kagame yizera neza ko, uyu
azahagararira iyicarubozo ry'abavandimwe kugira ngo amacakubiri
mu gisirikare yimakazwe. Igihe Kagame yabaga umukuru wa RPA
yaje guhinduka RDF,yatangiye kwica abasangirangendo be cyane
cyane abahinyuraga ubushobozi bwe cyangwa abatangaga ibitekerezo
binyuranye n'ibye. Kagame yazamutse kuva kuri Major kugera kuri
NOBLE MARARA
156
Major Gen nyuma yo kumarira ku icumu abasangira ngendo. Ibi
byose byabaye kuko Kagame yari umutoni kwa Museveni wadufashije
kugera ku munota wa nyuma. Nubwo byari bimeze gutyo, Kagame
yagiriwe nk'umuhuzabikorwa wa RPF/RPA kuko ni we Museveni
yizeraga ko azamwumva kandi akaba yarigeze kuba umuntu wa hafi
wa Gen Fred Rwigema (Imana imuhe iruhuko ridashira).
Kagame ntabwo yari umusirikare wo kurugerero nyiyigeze imenya
ikintu nakimwe ku bibera aho rukomeye. Ibyo ku rugamba byari mu
maboko y'abayobozi b'intwari nka Ndugute Kalisoliso,Sam
Kaka,Kayitare n'abandi. Kagame yavuye ku kuba arangwa n'ubugome
bukabije aba umurwayi ugaragaza ibinyetso byo gushimishwa
n'ububabare bw'abandi n'ubwoba bukabije.
Aho tuvugira aha Kagame arimo kwimunga,bisobanurako arimo
yitera ibikomere cyangwa yiroga. Ibi bishatse gusobanura:
Kugambirira kwiyangiriza umubiri ku buryo butaziguye rimwe na
rimwe nta migambi yo kwiyahura ufite. Impamvu twakoresheje
urugero rwo kwimunga ni uko Kagame amariye ku icumu
abamufashije kugera ku butegetsi, tutibagiwe ibihumbi n'ibihumbi
by'abasangirangendo yamariye ku icumu muri iyi myaka 27
ishize.Reka twibande ku itabwa muri yombi rya Capt David Kabuye
akaba n'umugabo wa LT Col Rose Kabuye tutibagiwe na Gen
Rusagara Frank. Igihe Kabuye yatabwaga muri yombi, hari hashize
iminsi ibiri Rusagara atawe muri yombi ku italiki ya 18 kanama 2014,
Gen Nzabamwita Joseph yavuze hari abandi benshi bagombaga
gukurikiraho ku bwo kunenga Leta. Ni ko byaje kugenda rero.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
157
Nzabamwita nta bisobanuro birambuye yatanze,ariko yavuze ko abo
bombi bazira ko bafite aho bahuriye n'ibyaha bibangamiye
umutekano. Yavuze ko bombi bari mu maboko y'inzego
z'ubugenzacyaha . Yongeyeho ko imiryango y'abakekwaho icya
yamenyeshejwe kandi ko amategeko ajyanye n'ifatwa ryabo arimo
yubahirizwa.
Yavuze iperereza rikomeje akandi ko aba bomba bazitaba inkiko mu
gihe gikwiye. Hari ubwoba buhoraho muri RPF kandi abantu benshi
bahanzwe ijisho ku buryo batazi uzakurikiraho mu gufungwa. Ifatwa
ry'aba banyamuryango bakuru ba RPF bakaba n'abasirikare bakuru
mu ngabo,ryakuruye ibihuha ko ngo aba basirikare bakorana bya hafi
n'abanzi b'uRwanda baba mu bihugu by'amahanga.
4.3 4.3 Perezida Kagame yiyemeje gufunga buri wese ngo
arengere izina rye.
Mu mwaka w'2014,umukuru w'igihugu cy'uRwanda Pauk Kagame
yayoboye y'icyo RPF yita ''Imihigo''maze umuhango wo gusinyira aya
masezerano ko bazesa imihigo ibera mu nzu Inteko Ishinga
amategeko ikoreramo. Ba minisitiri n'aba yobozi b'uturere basinye
amasezerano mashya. Minisitiri w'Intebe yagejeje kuri iyo nama
raporo y'igenzura y'umwaka 2013/2014. maze uturere dutatu twa
mbre duhabwa imidali. Muri uyu muhango Kagame yaburiye abagize
Leta ye kureka kwiba umutungo wa Leta ,amafaranga y'abasoreshwa.
Muri mvugo yuje uburyarya,Kagame yibanze ku bayobozi b'ibanze.
NOBLE MARARA
158
Ko ngo bagomba kwita ku mibereho myiza y'abaturage mu byemezo
bafata. Kagame yagize ati:
''Imihigo ni amasezerano agaragaza umurava hagati y'abayobozi
n'abayoborwa. Abenegihugu bazakomeza bahange amazso ibyo abo
bayobozi bakora ndetse babe banabasaba ibisobanuro.
Nk'umuyobozi ugomba gushyira amagambo mu bikorwa.
Nk'umuyobozi,ufite ishingano zo gukemura imbogamizi zose
abaturage bafite ku buryo bunoze . Tugomba gusigasira umuco wo
kwemera uruhare rwacu. Iterambere twagezeho ntabwo ari urwitwazo
rwo kudamarara.Tugomba kureba imbere maze tugakora
tutikoresheje kugira ngo tugere ku ntego,mbese tukagerageza gutera
intambwe ndende''.
Ibiri amambu,Umukuru w'iguhugu yakagombye kuba yibaza ubwe
impamvu y'ibikorwa by'urukozasoni afatanyamo na James Musoni
n'abandi maze bakanyereza umutungo wa rubanda. Urugero ni
Electrogaz yaje kwitwa EWSA, abayobozi ba RPF bayihombeje
amamiliyoni y'amafaranga y'u Rwanda none barimo barashaka
kongera kuyisubiza izina ryayo. Aka ni akazi k'inzobere za RPF mu
gucura imigambi yo kunyereza umtungo wa rubanda igihe umukuru
w'igihugu arimo kugerageza kwemeza abanyarwanda n'umuryango
mpuzamahanga.
Ni nde uzabazwa umushinga w'amashanyarazi wa Rukarara
wagombaga gutanga MW 9.2, none umushinga ukaba utanga MW 5
gusa. Amafaranga yose yanyerejwe n'intumwa za Kagame . Inteko
Ishingamategeko yaratabaye maze ikurikirana ibabzo by'uwo
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
159
mushinga. Aba badepite batewe ubwoba kugeza ubwo bahagaritse
icyo gikorwa. Ndetse bategekwa gusaba imbabazi. Icya cy'aba
badepite ni uko bari bitambitse muri iki gikorwa cya ba mafia ba RPF
, cyagombaga kubageza ku kunyereza za miliyoni z'amafaranga y'u
Rwanda. Kuki umukuru w'igihugu adasaba ibisobanuro aba bayobozi
ba RPF niba koko arwanya ruswa. Igisubizo kiroroshye.
Ni uko ruswa ihagarikiwe na Kagame ubwe . Muri imwe mu nyadiko
zanjye mu kinyamakuru Inyenyeri,hari aho nashyize ahagaragara
uburyo umuyobozi wa RSSB ,Angelique Kantengwa washyizweho
igitutu cyo gutanga amafaranga agenerwa abagiye mu zabukuru, ngo
ayahe umushinga wa RPF witwa”Real Estate Investments” Ibi birasa
n'ibyabaye kuri Bwana Theogene Turatsinze wayoboraga RDB
wategetswe gutanga amamiliyari y'amafaranga maze akaza kwicirwa
muri Mozambiki. Amabandi ya RPF yashoye imali mu nyubako
zidatanga inyungu none amazu yabuze abayabamo kuko
abanyarwanda ni isoko rito cyane kandi ibiciro by'aya mazu biri
hejuru cyane.
Urugero rwa hafi ni uko mu mugi wa Kigali abaturage badashobora
kubona amafaranga yo gukodesha amazu yo gukoreramo mu isoko
ryo mugi rwagati. Amafaranga yubatse aya mazu yavuye muri RSSB.
Ubu se RPF n'umugenzuzi mukuru Bwana Obadiah Biraro bazazana
Kagame n'ibyegera bye gusobanura iby'aya mafaranga. Cyangwa
bazagarura amafaranga banyereje. Ni nde ushyiraho abayobozi ba
EWSA baregwa kunyereza miliyari nazamiliyari z'amafaranga
NOBLE MARARA
160
y'Urwanda. Mu manyakuri rero aya miliyari 20 ahwanye neza n'ayo
inyenyeri yari yatangaje kuba yaribwe n'ibyegera bya Kagame.Aha
ntitubariramo ayo Kagame asahura. Urugero : Indege ebyiri za
Kagame zatwaye amafaranga angahe?
Izi ndege zikodeshwa na Leta inyungu ikaba iya Kagame. Miliyari 30
basoromye mu baturage zitirirwa ''Agaciro'' zagiye he? Haba hari
umuntu nibura umwe wigeze abaza imikoreshereze y'aya mafaranga?
Dukeneye ko abantu bahanirwa ibyaha byabo kandi bikaba nta
vangura. Kuva hejuri ujya hasi . Ntibibe gusa ku bayobozi
b'imidugudu,utugali cyangwa uturere.
Muri ibi bihe Kagame ari ku gitutu cy'abayoboke ba RPF
banayishinze, dutegereje ko abantu benshi bazafungwa,bakandagazwa
bamaze guhimbirwa ibyaha byo kunyereza umutungo. Turibika neza
ko Perezida ubwe yivugiye, igihe yari mu Nteko Ishinga amategeko,
ko ni biba ngombwa azakoresha inyundo kugira ngo yice isazi.
Nyuma y'aho Gen Kayumba Nyamwasa, wahoze ari umukuru
w'ingabo,yararashwe ariko ku bw'ibitangaza ntiyapfa. Ijambo rya
Kagame rijyana n'igikorwa kandi buri gihe haba hari icyo ahanze
amaso. Igihe kirageze ngo Kagame na RPF babwirwe ko bagomba
kwihanganira abo badahuje ibitekerezo bya politiki. Kandi tugomba
kugira ubutwari bwo kubwira Kagame ko tutamwanga ,ko ahubwo
twanga ibikorwa bye.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
161
4.4 Kugambanirwa kwa Inyumba Aloyiziya
Inyumba Aloyiziya wigeze minisitiri w'umuryango no guteza imbere
umutegarugori yaje kurwara bikomeye ajya kwivuriza mu Buholandi
mu mwaka w'2012,amafaranga yaje kumushirana, atekereza gusaba
ubufasha RPF yakoreye ubuzima bwe bwose. Umugore wa Kagame
amaze kumenya ko Inyumba arembye ko kandi yasabye ubufasha
muri RPF,umuryango yakoreye atirebyeho,umugore wa Kagame
yavuze badakwiye guta amafaranga ku muntu utazigera akira.Uyu
mugore se yaje kumenya ate ko Inyumba atazakira? Mary Baine
,umugore wa Col Tom Byabagamba yaje kuganira Ambassaderi
Joseph Mutaboba .
Bavuaga ukuntu Jeannette Kagame yaba afite uruhare mu burwayi
bwa Inyumba Aloyiziya. Niba ibi ari byo, ubwo rero Inyumba
Aloyiziya ntiyazize urupfu rusanzwe nk'uko byavuzwe. Kuki Kagame
na RPF baba barishe Inyumba Aloyiziya? Ibitekerezo bya Kagame
bimubwira ko agomba kwigizayo umuntu wese umuzi neza nka
Inyumba .Inyumba ni umugore witanze mu nyungu z'umuryango
RPF. Ibi byanasubiwemo na Kagame ubwe mu gihe bashyinguraga
Inyumba Aloyiziya. Kagame yagize ati:''Igihe twari tukiri mu
ishyamba ,Inyumba ntiyashoboraga no gukoresha amafaranga
yagenewe mu gihe yabaga yagiye mu ngendo z'akazi hanze y'igihugu.''
Iyi ni yo mico ya Inymba wakunze RPF na RPF ikamukunda mu bihe
NOBLE MARARA
162
by'intambara. Kurwanira ubutegetsi hagati ya Jeannette Kagame na
Kagame ubwe byateye icyuho muri RPF. Urugero: Kubera ko
Inyumba yari afitiye RPF icyubahiro nayo ikamwubaha, Jeannette
yamugiriye ishyari kuko yakekaga ko Inyumba yazaba umuyobozi wa
RPF, bityo akaba umugore wa mbere w'umunyarwandakazi ubaye
Perezida.
Amakuru avuye ahantu hizewe, mbese muri RPF ,ariko uyu muntu
watanze aya makuru yashatse ko izina rye ritamenyekana ,avuga ko
umugore wa Perezida yifuje ko vuba na bwangu Inyumba yahabwa
uburozi, ni uko akoresha imashini ye yo kwica ari yo Gen Jack Nziza.
Ibi rero ntibitangaje ko Umugore wa Perezida yakwanga ko Inyumba
ahabwa ubufasha yari yasabye . Ibi byabaye kubera ko umuryango wa
Kagame wari uzi ibyo ukora.
Inyumba amaze kwimwa ubufasha na RPF, yavuganye na Gen James
Kabarebe nk'umuntu basangiye akabisi n'agahiye,agato n'akanini mu
bihe by'intambara y'ishyamba. Bivugwa ko Kabarebe yamwemereye
ubufasha bw'amafaranga ariko ntiyaje kwubahiriza amasezerano
nyuma y'aho amenyeye ko Umugore wa perezida yateye utwatsi
ubufasha Inyumba yasabaga.
Ni ibintu byumvikana kuko Gen Kabarebe ari umnyeshuri wa
Kagame mu ishuri ryigisha URWANGO. Ntiyashoboraga rero kugira
icyo akorana n'umuntu nyirabuja yihakanye. Ni muri iki gihe Inyumba
Aloyiziya yavuganye na Col Patrick Karegeya maze amusaba
ubufasha. Karegeya yahise amuha ubufasha bw'amafaranga bwihuse.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
163
Nyakwigendera Col Patrick Karegeya wafashije Inyumba igihe
RPF yari imwigaritse
Twamenye ko igihe Nyakwigendera Col Patrick Karegeya yicwaga
anizwe muri Afrika y'Epfo, telefoni ye igendanwa yatwawe n'abishi be
maze ashyikirizwa Kagame. Uyu Mukuru w'igihugu yararakaye cyane
igihe yamenyaga ko Inyumba Aloyiziya yavuganye na Col Patrick
Karegeya, ni bwo yafataga icyemezo cyo kwica cyangwa kwigizayo
abo yitaga ko bafite aho bahuriye na Col Patrick Karegeya. Ni muri
urwo rwego umugabo wa Inyumba ari we Dr Richard Masozera
yirukanwaga ku kazi aho yakora nk'umuyobozi w'ibijyanye n'indege za
gisivili, maze bamusimbuza inkandagira-bitabo Col Silas Udahemuka.
Uko uruhererekane rw'urwango n'amatiku rukomeza ,ni na ko RPF
ikomeza gusenyuka. Igihe Dr David Himbara wahoze ari
umujyanama w a Kagame yitandukanyaga na Kagame , yasize Col
Tom Byabagamba mu mazi abira.Col Tom Byabagamba yabaye
umukuru w'abashinzwe umutekanao wa Kagame imyaka myinshi
ariko ntibyamukijije umujinya wa shebuja.
Bivugwa ko Kagame yari yateguye kuzica Tom binyuze mu
kumwohereza muri Darfur ,ariko kubera ko Tom ari umuntu wirinda
amagambo, abishi ba Kagame babuze aho banyura ngo bamwice.
Mbese urupfu nk'urwa Nyakwigendera Wilson Rutayisire wahoze ari
NOBLE MARARA
164
umuyobozi wa ORINFOR akaza kwicirwa muri Kongo mu mwaka
w'2000 igihe yasabaga Kagame kutarwana n'abagande.Abicanyi
kabuhariwe ba Kagame bavuze ko Wilson Rutayisire yiyahuye.
Col Byabagamba yarokotse kwicwa no kurogwa ariko ntiyashoboraga
kurokoka amapingu ageze mu gihugu.Nyakwigendera Superintendant
Kamarade Rukabu bamurogeye ku kibuga cy'indege cya Entebbe
igihe yavaga muri Darfur mu butumwa bw'akazi mu mwaka w'2012
ngo kuko yari yaranenze ubuyobozi bwa Kagame.
4.5 Kagame yakubiswe inshyi mu maso kabiri
Mu mwaka w'2016, Kagame yavuze ko azica umuntu wese
uzagerageza gutera igihigu cye,yavuze ko bitatwara amasegonda
adafashe cyangwa ngo yice uwashaka kubangamira umutekano
w'igihugu. Muri iyi mvugo yuje iterabwoba , Perezida yavuze
aribwaribwa mu ntoki ngo ku buryo atanategereza ko umwanzi atera
ngo maze amukubite ahababaza.
Nyamara nyuma y'ibyumweru bike,abantu bitwaje ibirwanisho bateye
ikigo cya polisi mu karere ka Rubavu maze batwara ibikoresho
nk'imbunda n'amasasu ,hagwa abantu barenga 19 harimo n'abapolisi.
Kagame yashakiye igisubizo mu gusukayo abasirikare n'abapolisi
amagana n'amagana birara mu baturage barafata ,barafunga maze
bica abasigaye. Abayobozi b'ingabo na polisi mu baturage ,maze
bamara ibyumweru batera ubwoba abasivili.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
165
Umukuru wa polisi Gen Emmanuel Gasana bta Rurayi yamaze iminsi
mu karere avuga ko ashidikanya ko abateye ari abarwanyi ba FDLR.
Yagize ati:''Ndibwira ko tugomba gutegereza ibizava mu
iperereza,ariko uburyo bwakoreshejwe n'aba bacengezi, butandukanye
n'uko ubusanzwe FDLR itegura ibikorwa by'urugamba''. Nyuma
y'iki gitero cyuje ubukana ,Kagame yahamagaje inama idasanzwe. Iyi
nama yitabiriwe ku bwinshi n'abashinzwe ubutasi ndetse n'abakuru
b'ingabo. Yabasabye gusangira amakuru, bakungurana ibitekerezo
ndetse bakanasesengura ku ngingo ikurikira: ''Ni nde wohereje
umwanzi''. Gen James Kabarebe ,ministiri w'ingabo yavuze ko
abateye igihugu bavuye muri FDLR. Perezida Kagame yamuciye mu
ijambo amubaza uko bashoboye kugera ku butaka bww'Urwanada.
Kagame yanakomerejeho ategeka ko bafata abakekwa maze mu kanya
nk'ako guhumbya abantu benshi bari bamaze gufatwa ndetse
n'abayobozi b'ibanze ntibyasize.
Hashize imyaka myinshi, Kagame atera ibindi bihugu akanica nta
mbogamizi , ariko ibintu byabaye muri Rubavu,byaramutunguye
kandi byaragaragaye ko byashobokaga ko umwanzi yafata umugi nka
Rubavu.
Turebe inyuma , maze turebe ukuntu Kagame yanga umuntu
umuvuguruje. Hari mu myaka ya za 1980, igihe Kagame yari yungirije
ukuriye iperereza rya gisirikare rya Uganda,yafunze abasirikare bari
ibyegera bya Capt Kayitare na Gen Rwigema ngo kuko bari
banyweye inzoga. Muri abo basirikare twavugamo nka Col Happy
NOBLE MARARA
166
Ruvusha. Mu masaha make , Capt Kayitare wagombaga kujya mu
karere k'imirwano muri Guru mu majyaruguru ya Uganda kandi
akajyana n'abasirikare Kagame yari yafungiye ko banyoye inzoga
bakanitwara nabi. Capt Kayitare yaiye mu kigo gishinzwe imyitwarire
y'abasirikare (military police Station) ategeka ko bafungurwa.
Yajyanye na bo ku rugamba maze avuga ko Kagame ashinzwe
kwonona .
Kayitare agarutse hamwe n'abasirikare be nyuma y'ibyumweru, Maj
Kagame yari atarava ku izima, maze ajya kwa Kayitare mu rugo
Kamwokya amubwira ko atubahirije amategeko afungura abasirikare
kandi yari azi ko bakoze ibyaha.
Yatangiye gutera Capt Kayitare ubwoba ko ngo yishe amategeko ku
buryo bukabije,ni uko Kayitare amufatiraho imbunda,amubwira ko
nta cyo ashoboboye ,ko ndetse atari akwiye kuba mu gisirikare,maze
amwibutsa ko bari bafite ibntu bikomeye byo kwitabwaho nko kujya
ku rugamba kuruta kubika ingabo mu buroko. Capt Kayitare ahita
amukubita inshyi ebyiri mu maso.Kagame igihe yicaye hasi yasabye
imbabazi muri aya magambo:''Twese turi abanyarwanda ariko turimo
turamaranira mu buhungiro''
Capt Kayitare na Kagame imbere y'umunyamakuru wa
Muhabura
Capt Kayitare yafungiranye Kagame amusigamo ngo azaboreremo.
Abandi ba Ofisiye ni bo bamukuyemo nyuma y'iminsi ibiri. Kayitare
we yari yisubiriye ku rugamba. Icyo gihe Gen Rwigema yatanze
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
167
amabwiriza ko Kayitare agomba gufungirwa iwe mu rugo kubera ko
yagize imyatwarire idahwitse agafata nabi umu ofisiye mukuru.
Ikibazo cyaje gukemurwa na Museveni na Gen Rwigema nyuma
y'ibyumweru.
Kayitare we yari azi ko birangiye ariko Kagame we yari azi ko
Kayitare adashobora kumwubaha. Kagame rero yatangire gukora
ubutaruhuka kugira ngo ahitane Kayitare. Iki gikorwa Kagame yaje
kukigeraho aba ahitanye Kayitare binyuze mu nshuti ze. Kayitare yaje
kugira umutekano muke igihe yakoranaga inama na Gen Salim Saleh
ndetse n'umugore wa Gen Rwigema .
Iyi nama yabereye muri Uganda ,ni uko ibyavugiwemo byageze kuri
Kagame abibwiwe n'inshuti ya Kayitare ikabayari iri no muri iyi nama.
Turebye inyuma ku byagiye bibangamira Kagame, aha Kagame yari
akubiswe mu maso bwa gatatu. Ikindi kigeragezo ni igihe yasubizwaga
inyuma bakamukura ku rugamba kubera ko ari umunyabwoba. Ibi
byagaragaye yatumaga abarwanyi bagenzi be batahurwa n'umwanzi
kubera ko yarashe igihe kitaragera.
Kuva Museveni na Gen Rwigema bemeje ko Kagame azahora
inyuma mu birindiro by'ingabo, akahakora akazi k'iperereza kubera ko
atashoboraga kurwana. Iki gitekerezo cyo kuzigama Kagame ntagere
ku rugamba ,cyatumye Kagame ahora agemura ibihuha kwa
Museveni. Yizewe ku bwo kuneka ariko ku rugamba bya he byo
kajya. Yaje kugirwa umuhuzabikorwa wa politiki muri RPF. Perezida
Museveni yakangishije guhagarika ubufasha ngo Kagame natayobora
NOBLE MARARA
168
urugamba. Nibwo yashoboye guteza urujijo no kwemeza abayobozi
b'urugamba rwa RPF ko Kagame yahindutse. Yaje rero kubayobora
igihe yari amaze kubacamo ibice mu nyungu z'amapeti.
Kuva yakubitwa mu maso ku yindi nshuro i Rubavu, Kagame
yatangiye kwambara ikoti ridapfumurwa n'amasasu buri gihe cyose
agiye mu ruhame kuko aba yibwira ko muri abo bantu hashobora
kubamo uwamurasa.Inshuti yanjye yampaye urwenya igira iti:
''Kagame ntazi ko uwashaka kurasa yapima ku mutwe atitaye ku
gituza . Ibyiza ni uko yazajya yambara ya ngofero ikoreshwa
n'abatwara amapikipiki''.
4.6 Ikigega Nyarwanda cy'ubwiteganyirize bw'Abakozi
(RSSB) baragikamije maze Kagame afunga
Kantengwa
Uwahoze ari umuyobozi wa RSSB Kantengwa Angelique yakuwe mu
rugo n'abashinzwe umutekano wa Kagame bamurega kwigabiza
umutungo wa RSSB,gutanga amasoko ku buryo butemewe
n'amategeko,gutanga no kugurisha umutungo wa Leta ku giciro gito
ugereranyije n'uko isoko rihagaze.
Twe twari tuzi ko ibi birego byari ibihimbano kubera amabanga
twamenye ava muri RPF avuga ukuntu umutungo wa RSSB yibwe na
Kagame kugira ngo ayashore mu ngirwa suku muri Kigali no mu
yindi migi.Twigeze kubikoraho ikiganiro kuri Radio itahuka hamwe
Serge Ndayizeye,aho twavuze ukuntu imitungo ya Leta ikoreshwa
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
169
nabi. Navuze ko bamwe mu bayobozi ba RSSB bashyirwaho agahato
ngo bahe amafaranga abayobozi ba RPF mu cyo bise gushora imari
mu mushinga w'icyerekezo 2020.
Za mafia za RPF zatwaye amafaranga yose y'abagiye mu zabukuru
aturuka ku bwiteganyirize bwabo kuva ku ngoma ya Kayibanda na
Habyarimana maze ashorwa mu mishinga y'abantu ku giti cyabo. Ibi
byaje bikurikira ibyabaye kuri Theogene Turatsinze wo muri Banki
Nyarwanda y'Iterambere (BRD),ubwo yicirwaga muri Mozambiki
azira ibisa n'ibi. Yishwe bunyamaswa hakoreshejwe umwihariko wa
RPF KANDOYA. NI ukuvuga ko amaboko yari azirikiwe inyuma
mu mugongo igihe basangaga umurambo we ureremba mu nyanja
y'abahinde i Maputo. Turatsinze yarazwiho kumenya amakuru
y'imitungo y'ibikomerezwa bya RPF cyane cyane ajyanye n'inyerezwa
ry'amafaranga avuye muri BRD.
Ibintu bimeze nko gukora mu gisbe cyangwa gushyira umunyu mu
gisebe, Kantengwa ni umugore wa Capt Frank musaza wa LT Col
Rose Kabuye uregwa na RPF guhungabanya umutekano
w'Urwanda. Kantengwa aregwa kuba yarasuye Lt Col Rose Kabuye
igihe umugabo we Capt David Kabuye yari afunzwe aregwa gutunga
imbunda ku buryo bunyuranyije n'amategeko.
Hari umuco muri RPF ko iyo hari umuntu utemerenyije
n'imitekerereze yabo irangwa no kuba yarasuruye, abagize umuryango
we ndetse n'inshuti ze babuzwa kusura no kumuvugisha. Ibi
byavuzwe n'inkingi ya mwamba ya RPF Tito Rutaremara igihe yabaza
NOBLE MARARA
170
Gen Kayumba Nyamwasa niba kuba bataramusuye igihe yapfushaga
nyina ,ntacyo byamubwiye.
Kuba abantu bakomeye muri RPF bafitanye amasano bituma
Kagame yibona nk'aho yishyize akagozi mu ijosi . Mbese ugasanga
yanafunze abashinzwe umutekano we utarerse abajyanama be.
Urugero:Capt RUKI ushinzwe kurinda Perezida Kagame bya hafi na
Maj Karuretwa umujyanama wa Kagame mu bijyanye n'umutekano
ni abavandimwe ba Kantengwa Angelique. Mu muco wa RPF rero
aba bayobozi ntibagomaba gusura cyangwa ngo bavugane na
kantengwa, mbese bazamwihakana. Niba Kantengwa yarakoze icyaha
cyo kwirengiza amategeko agenga itangwa ry'amasoko,gukoresha
umwanya afite,gukoresha nabi umtungo wa Leta, nk'uko ukuriye
ishami rya polisi rishinzwe kugenza ibyaha Chif Superintendent
Theos Badege abivuga,kuki abivuze ubu?
Kuki umuyobozi muri Leta atanga umutungo wa Leta ku buntu? Ese
mugenza-cyaha yaba yarakoze ibisa n'ibi igihe Kagame yari minisitiei
w'ingabo na Visi Perezida,ubwo yakoreshaga amafaranga mu kugura
indege za gisirikare? Mu kubaka urugomero rw'amashanyarazi rwa
Rukarara rwagombaga gutanga MW 9.2,amamiliyoni y'amafaranga
yanyerejwe na Kagame abinyujije muri za mafia ze ari bo James
Musoni n'abandi bayobozi ba RPF.
Nta bugenza-cyaha bwigeze bukorwa kuri iri nyerezwa ry'umutungo
wa Leta. Inteko ishinga amategeko yashatse kubibaza,bayikoreshaho
ibikangisho maze bayitegeka gusaba imbabazi.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
171
Kwishimisha kwa Kagame mu mafaranga y'abaturage mu gihugu gito
kandi gikennye ni nko kwoga mu nyanja udafite wa mwambaro
utuma umuntu atarohama. Abanyarwanda benshi ntibashobora
gukodesha amazu yo guturamo. Aya mazu maremare bita
ngo''Pension Plaza'' nta bashobora kuyakodesha baboneka, none
Urwanda ruri mu bibazo bikomeye abazi iby'ubukungu bita''inyubako
zidafite agaciro,ubukungu butariho''
.Ibi bisa n'umushinga w'abanyamerika w'imiturire. Mu mwaka
w'2008,Leta ya Amerika yashyize miliyari 900 z'amadolari mu
nguzanyo zidasanzwe zizakoreshwa mu kubaka. Asaga ½
yakoreshejwe mu cyo bita Fannie Mae na Freddie Mac. Amerika ifite
uko isuzuma ibikorwa byayo.
Naho se Igihugu kiyobowe n'umuntu umwe ,imishinga ibyara
inyungu ikaba icungwa n'amakompanyi RPF, nka Horizon, Real
contractors, COTRACO; cyangwa amkompanyi RPF yihishe inyuma
y'abakozi b'abanya Aziya. Inyubako izwi mu izina rya ''Convention
center'' yashyize abanyarwanda mu gihombo , ibasiga nta
bwishingizi, isga nta muntu uzigera abona umushahara ukomoka ku
bwiteganyirize bw'abakozi kuko ikigega gishinzwe ubwiteganyirize
bw'abakozi RSSB .
Inyubako yagombaga kubakwa mbere ya 20120,bategereje
imfashanyo zivuye mu bagiraneza rero baraheba. Angelique
Kantengwa yatanze amafaranga ya RSSB ku mabwiriza ya Perezida
Kagame none amaherezo ye abaye gufungwa kubera ibyaha
NOBLE MARARA
172
by'ibihimbano. Nta n'ubwo bitangaje,kuko n'ubundi mu kinyarwanda
baca umugani ngo''Abagabo bararya imbwa zikishyura'' Bishatse
kuvuga ko amafi manini atungwa n'amafi mato. Perezida Kagame
ashobora kuba arimo gutera akageri kanyuma. Mbese arimo
arasamba.
Dore arimo arafunga abanyamuryango ba RPF banayishinze kandi
bose baba bafite aho bahuriye ku buryo bumwe cyangwa ubundi. Aba
banyamuryango bari barahawe imyanya ikomeye maze bagakorab
nk'ikiraro cyo kwiba maze bamwe bagahishira abandi.
4.7 Ingirwa Kigega Agaciro
Agaciro ni ijambo ry'ikinyarwanda risobanuye ko ikintu runaka gifite
akamaro. Mu myumvire ya Kagame umuntu yabisemura nk'aho
uumunyarwanda ari we ako kamaro nyine. Birababaje ko Perezida asa
n'uwataye umurongo maze akagerageza mu mitwe y'abanyagihugu
indangagaciro z'ibihuhwe. Biragaragara ko abanyarwanda bajya mu
bintu n'iyo baba batabyemera kugira ngo barenze umunsi.
Byaragaragaye mu itsembabwoko aho abantu bahatirwaga kwica
inshuti ndetse n'imiryango yabo kugira ngo bo babeho. Ibi
byaviriyemo bamwe guhahamuka kugeza kuri uyu munsi wa none
kuko ubwenge bwabo ntibwumvaga impamvu bakoze batyo.
Agaciro ni igitekerezo cyazanywe na Perezida Kagame n'ibyegera bye
nyuma yo gufungirwa imfashanyo ku bw'ibirego Kagame na Leta ye
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
173
baregwaga byo gushyigikira inyeshyamba zayogoje Kongo
y'iburasirazuba. Izi nyeshyamba zahakoze ibikorwa bibangamira
abaturage ba Kongo y'iburasirazuba. Umuryango mpuzamahanga n'isi
yose bakomeje gusaba Kagame guharika imfashanyo yahaga izi
nyeshyamba zari zikomeje kwaica zikanakora ibindi bikorwa
by'ubugizi bwa nabi ku baturanyi bacu bo muri Kongo. Ku giti cyanje
, mbona ko ibi bintu bikabije.
Kubona ibintu nk'ibi bikorwa na Kagame wabaye impunzi muri
Uganda , mu ikambi y'impunzi ya Gahunge igihe yari afite imyaka 5
gusa. Biteye agahinda kubona umuntu ashyira abandi bantu mu bihe
bibi bisa n'ibyo yavukiyemo. Nyuma yuko imfashanyo zihagaritswe,
Kagame yatangiye gukama abaturage ndetse n'abamuri kure. Kubera
ubutegetsi bw'igitugu bwa Kagame ,yakomeje kunengwa
n'abanyarwanda baba mu mahanga nk'Ububiligi,Ubufaransa na
Kanada. Yageze n'aho aca ururimi rw'abakoloni ari rwo igifaransa mu
Rwanda arusimbuza icyongereza. Iki cyemezo cyatangaje
abanyagihigu kuko 80% by'abanyarwanda bavuagaga igifaransa bityo
baba barabayobeje.
Guca ururimi rw'igifaransa byabaye nyuma y'aho Kagame
ahembereye ukutumvikana hagati y'Urwanda n'ubufaransa igihe
Clinton na Bush bari bakimuhundagazaho ubufasha.Abanyarwanda
bari baramaze imyaka baminuza ,biga bakanakora ibintu byose mu
gifaransa basabwe kwiga icyongereza kugira ngo bashobore
kugendana na Kagame hamwe n'icyongereza cye. Amashuri yari
NOBLE MARARA
174
yarubatswe agendeye ku myigishirize ishingiye ku gifaransa
yategetswe kwigisha mu cyongereza. Inzego zose zigize ubuzima
bw'igihugu byazisabye gukorera ku cyongereza cya Kagame.Ubu
tuvuga ,Kagame afitanye ikibazo n'aboyobozi bashya b'abongereza
n'abanyamerika.
Nta we byatangaza rero Kagame aretse icyongereza akikoreshereza
ikigande ,igiswahili cyangwa se mandarin dore ko noneho ubona ko
Ubushinwa bumushishikaje.
Igihe Kagame yari ku ibere ry'abanyaburayi n'Amerika, Kagame
yasuraga abanyarwanda baba muri ibyo bihugu akanabiyemeraho ngo
bazaze bubake igihugu cyabo, ndetse ngo abahe n'akazi. Mu gihe
cyashize yigeze gutuka abanyarwanda bafite ubwenegihugu
bw'Ububiligi ngo ni abanrbwe kandi ngo bameze nk'aho
ntakibatunze. Ibi ntibyababaje gusa abanyarwanda batuye mu
Bubiligi, Ibihugu by'Iburayi byose bicumbikiye abanyarwanda
bamuhunze bakaba batuye muri ibi bihugu baragize iwabo. Kagame
ni na we wirirwa muri Amerika no mu Burayi yinginga izi mpunzi
yatutse ngo bamuhe amafaranga babonye bayabiriye icyuya.
Birazwi neza ko abanyarwanda baba hanze bazamuye ubukungu
bw'Urwanda mu bihe byashize kubera amafaranga bohereza mu
gihugu cyabo buri mwaka. Nta bundi buryo Kagame yakoresha
ijambo agaciro cyangwa kwiyubaha igihe atubaha abaturanyi nka
Kongo. Kagame yari afite ipeti rya Major muri Uganda,ariko yirirwa
avuga ko azagaba ibitero ku bari bamukuriye muri Uganda ,
banatumye aba uwo ari we ubu.,mbese LT Gen Kaguta Museveni.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
175
Ako ni ko gaciro se? Kagame yasuzuguye ndetse yirengagiza imfubyi
n'abapfakazi b'abasangirangendo be. Urugero rwa mbere ni umugore
wa Gen Rwigema ari we Janet Rwigema. Umuntu yakora urutonde
rw'imfubyi n'abapfakazi b'abasirikare bakuru baguye ku rugamba
bakaba bararwaniye iki gihugu Kagame arimo atobanga umunsi wa
none.
Birababaje iyo Kagame avuga agaciro ku munwa gusa, aho guha
agaciro gashoboka imfubyi n'abapfakazi b'aba basirikare.
Umugore wa Rwigema yakomeje gufashwa n'abayobozi b'i Bugande
(Salim Saleh) kugeza ubwo Kagame abujije uyu mugore kuzongera.
4.8 Kagame yihebeye gutwara amamodoka
Kuba umuntu yakwihebera ikintu runaka ni indwara ikomeye ituma
uyirwaye ashaka kuba undi muntu urenze uwo ari we.Byaravuzwe ko
Perezida Kagame yigeze gukora impanuka mu muhanda uva mu
rugwiro ugana iwe mu rugo mu Kiyovu. Iyi mpanuka yabaye Kagame
yitwaye ubwe nk'uko yari asanzwe abigira.Ibi byatumye nsubiza
amaso inyuma igihe nari nkiri umwe mu bantu bari bashinzwe
umutekano n'ingendo. Kagame yari wa muntu ushimishwa no
gutwara imodoka kandi ku buryo buteye agahinda yarimo umushoferi
mubi cyane. Kagame nk'umuntu mukuruVIP yari afite amamodoka
ahenze kandi afite ibya ngombwa byose. Yanashoboraga kurekura
imodoka kandi imodoka yihuta cyane. Igihe nabaga mu bamurinda
NOBLE MARARA
176
rero yabaga akikijwe n'umurwi w'abashoferi babizi neza, nanjye nari
umwe muri bo kandi twabaga twibwira turimo twubaka igihugu.
N'ubwo impanuka zashoboraga kuba ariko twakoraga uko dushoboye
imodoka ye ntigire icyo iba.Ndibuka impanuka nagiriye ku Mulindi
hafi y'i Kanombe ubwo twarimo tuva i Gabiro kwirukana mu
gisirikare intwari z'urugamba kuko yari atakibakeneye mu gisirikare.
Mbere yo guharuka i Kigali,ubwo nari ndimo nganira na Capt Silas
Udahemuka ,ubu ni Koloneli,inyoni yanyuzeho maze imunera ku
mutwe, maze ambwira ko yibwira ko urugendo rwacu rutari burangire
amahoro. Mbese ko ari ikimenyetso cy'umwaku.Igihe nari ndimo
guseka bampamagaye kuri radiyo y'itumanaho ya gisirikare bambwira
ko Perezida arimo asohoka mu cyumba ko tugomba kwitegura
kugenda.
Mu mirimo yo kurinda abantu bakomeye,twagiraga imodoka
ibanziriza izindi ikaba igeze aho mu minota itanu. Iyi modoka niyo
ifungura umuhanda ivuza amahoni, icanye n'amatara kugira ngo
imenyeshe buri wese uri mu muhanda ko agomba gutanga inzira.
Imodoka ya kabiri iba ibanziriza ikanayobora iyo Perezida ari
bugendemo. Imodoka ya nyuma iba irimo abantu bari burwanirire
Perezida ,Kandi aba baba ari abizerwa ko bakwemera no gupfa mu
mwanya Perezida.
Iyi yanyuma ni yo natwaraga,yabaga yemerewe kugonga andi
maodoka ndetse ikaba yarasa icyaba kivuye iburyo cyangwa
ibumoso,cyaba cyabigambiriye cyangwa kitabigambiriye. Ibyo babaga
ari ukgirango umutekano wa Perezida ubungabungwe kuko Perezida
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
177
we ntahagarara.Igihe nakoraga mu barinda Perezida,natwaye iyi
modoka igihe kirekire,nakoze impanuka nyinshi ngerageza kugonga
amamodoka atabarika kandi nkabikora mbigambiriye kuko nibwiraga
ko bwari uburyo bwo kurinda Perezida. Habayeho inkomere
zitabarika ndetse n'imfu za rubanda rutanshoboraga kubona
impozamarira ikomoka ku bwishingizi .Ubu bamwe muri twe
twahahamuwe no kuzirikana izi mpanuka ,imfu twakururiye
abanyagihugu bagenzi bacu.
Mfashe uyu mwanya kugira ngo nsabe imbabazi abantu bose bafite
aho bahuriye no gutwara imodoka kwuje akaga nibwira ko ndimo
nkora akazi neza .Impanuka nyinshi zagiye ziterwa n'umuvuduko
ukabije.Urugero ni impanuka nakoreye ku Mulindi. Nyakubahwa
yashakaga kugera i Kigali mu gihe gito cyane. Twatwaye 140Km/h
,iki ni ikuntu cyatera akaga.Ku bw'ibyago ikamyo TATA yari ipakiye
cyane yaturutse imbere yacu inanirwa guhagarara.
Kuko nari ntwaye ya modoka ishinzwe kwitambika ,ikagonga ndetse
ikarasa, nahize nyura ku zindi zari imbere yanjye kugirango ntume
ikamyo igwa inyuma y'umuhanda. Ibi byari byuje akaga kandi biteye
ubwoba ariko nagombaga gukiza ubugingo bwa Perezida.UKo ni ko
twatekerezaga icyo gihe. Ntitwigeze tubona akanya ko gutekereza ku
byo twakoraga ndetse n'ingaruka zabyo.
Nashoboye kurenza ikamyo umuhanda ariko imodoka nari ntwaye
iribirindura inshuro eshatu.cyo gihe ntawahasize ubuzima. Ni bwo
bwa mbere Kagame yagaragaje ko ashimishijwe n'igikorwa cyanjye
NOBLE MARARA
178
kuko yavuye mu modoka yari arimo arambwira ngo ikamyo yari igye
kumugonga iyo ntanyura ku modoka yari imutwaye. Imana yonyine ni
yo izi aho uwo mushoferi w'ikamyo ari uyu munsi.
Hari igihe twarimo yuva i Gisenyi ,Nyakubahwa Paul Kagame niwe
wari witwaye,kandi ku muvuduko ukabije nk'uko asanzwe. Igihe twari
hafi ya Kigali,umwe mu bashoferi bacu yataye umuhanda agwa mu
gishanga hapfa babiri muri twe kandi ako kanya ,aha twavuga
nk'umusore w'imyaka 19 witwaga Pte Mushaija. Ubu ndibaza icyo
umugenerwa -murage we yibaza. Ni ibigaragarira buri wese, nk'uko
buri munyarwanda yibwira , uyu musore yapfuye akorera igihugu.Ibi
byabaye kuri ya modoka nababwiye igenda imbere y'izindi ikaba yari
imbere y'iyo Kagame yari arimo.
Yari itwawe na Cliopa Rutonesha,umusangirangendo wanjye,wari
warigeze no gukora indi mpanuka atwaye umugore wa Kagame. Iyi
mpanuka yabereye kuri Hotel Meridien umusore w'imyaka 23
witwaga Bugingo Davis ahatakariza akaguru,Emmanuel Rutagengwa
akomereka amaguru yombi,Aimable w'imyaka 29 aba ikimuga ubu
agendera mu kagare k'ibimuga.Cliopa yavunitse umugongo ariko aza
gukira.
Umunsi twakoragaho impanuka tuva ku Gisenyi, Kagame yahaye
amatara imodoka y'imbere ayimenyesha ko igomba kongera
umuvuduko. Aba bashoferi batinyaga Kagame cyane kuko iyo
Kagame yanengaga umuvuduko ,ko umushoferi atwara buhoro,
byabaga bizwi ko igikurikiraho ari ugubitwa inshyi. Byari ibibazo rero
kuko Urwanda rufite imisozi (imisozi igihumbi)myishi ,imihanda
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
179
yubatswe ku buryo kuri buri kilimetero haba hari ikoni kandi
rigoye.Kagame yabonye modoka yibirindura arikomereza.
Umushoferi yabaye mu bitaro igihe kitari gito,hanyuma aza gufungwa
bamurega gusinzira atwaye imodoka. N'ubwo yaba yarasinziriye
,usibye ko atari ko biri, nta we byatangaza kuko twahoraga twiteguye
amasaha 24 kuri 24 ,iminsi irindwi mu cyumweru.
Kagame yaba asinziriye cyangwa ari maso,twe nta n'umunota
w'ikiruhuko twabonaga.Twakoraga akazi karenzi ibyiyumviro kandi
tugahembwa urusenda. Nyuma y'urupfu rwa Desire Kabila ni bwo
Kagame yabonye ko umusirikare ushonje ateye ikibazo kuko yari
amaze kubona uburyo yishyuye akayabo kugira Kabira yicwe. Aha
yabonye ko undi muntu yatanga amafaranga ku bamurinda na we
umutwe we ugatangwa. Impanuka twakoze hafi ya zose zabaga
ziturutse kuri Kagame.
Mwene Rutagambwa na we wari umushoferi. Ibi bishobora kuba ari
byo byatumye kagame yihebera 'imodoka.Yatangiriye ku mamodoka
twabaga twambuye abaturage mu gihe cy'urugamba ,kugeza igihe
aboneye uburyo kuyobora igihugu akanagera no kigega
cy'amafaranga,agashobora kugura amamodoka yifuje. Yageze n'aho
agura amadege n'ibibunda bikomeye igihugu nk'Urwanda kitakabaye
gikenera. Ariko se uku kwihebera ibintu biva he? Bituruka ku kuntu
abantu bananirwa kugera ku cyo bifuza kandi kibashimishije, kabone
n'iyo baba bakoze uko bashoboye. Iyo ibi babaye. Uwo birba
ntiyigera inyurwa. Ahorana ububabare budashira. Biva na none ku
NOBLE MARARA
180
kuba umuntu yaba afite ikintu runaka maze akakizirikaho ku buryo
byamuviramo ibisazi. Aha twatanga urugero nko kuba umuntu
yakwihebera umugore ,abana cyangwa inshuti.Iyi ni indwara ikabije
utera umuntu ashaka kuba uwo atari. Ishobora na none guturuka ko
umuntu akeka ko yamererwa neza abonye ikintu runaka.
Ni yo mpamvu rero Kagame agenda amahanga yose ashakisha
umwmuha umudari ndetse akanasaba impamyabushobozi z'ikirega
PhD kugira ngo na we yitwe Dogiteri. Mu kurinda abantu bakomeye
VIP twagombaga gukora uko dushoboye Perezida akagira umutekano
mwinshi ushoboka kabone n'iyo haba mu gihe cy'impanuka cyangwa
atezwe umutego. Twakoraga ibi ku kiguzi gishoboka cyose. Ndetse
n'ubuzima bukaba bwahagendera.
Nyuma y'impanuka iheruka yabrerye ku Kimihurura ubwo yari agiye
mu kiganiro n'abanyamakuru,yaravugishijwe maze arega
abanyamerika gushaka guhirika ubutegetsi bwa Josph Kabila mbere
y'uko amatora y'ubushize aba. Ibi birakabije, Perezida urega igihugu
gushaka guhirika ubutegetsi bw'ikindi gihugu.
Ubu se uyu mu Perezida wacu yatekerezaga iki icyo gihe? Kongo
yabaye izingiro rya politiki mu biyaga bigari.Kagame yaramenyekanye
ndetse ikizere kuri we kiratakara. Amahanga yaramumenye imbere
n'inyuma. Perezida wihebeye amamodoka ndetse mu kubigira bibi
cyane aya mamodoka aba adapfumurwa n'amasasu. Nta muntu
n'umwe watunga bene aya mamodoka mu Rwanda kuko aba ahenze
cyane kandi bikaba bihenze kuyitaho. Cyereka Kagame wenyine niwe
uyagenderamo akayakoresha imyaka mike ,akabikwa kugeza ubwo
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
181
abonye izindi modoka zigezweho iyo za Burayi. Maze na zo
akazigura. Nguyu Perezida wacu,ngo urwanya ruswa mu gahugu gato
cyane kari muri Afrika. Ahubwo akarega abandi ngo bita ku byo baba
bashinzwe gukora. Perezida Kagame yamunzwe na
ruswa,ubusambo,ukwikunda,imvugo yuje ubugome kandi azakomeza
kumera gutyo.
4.9 Irogwa rya Paul Kagame
Hari nimugoroba wo kuwa gatanu usanzwe and twese twari ku kazi
mu rugo kwa Perezida kandi twibwiraga ko haari umutuzo. Kandi
twari twiteguye kubona Perezida Kagame yambaye imenda ya siporo
ari no mu kibuga cya Tennis cyangwa yinaga muri imwe mu madika
ye ahenze natwe tumwiruka inyuma muri Toyota uyzuye abasirikare.
Rimwe na rimwe mu bihe nk'ibi , amaherezo yabaga kuza gukora
impanuka tugatakarizamo bagenzi bacu kubera Kagame utagira icyo
yitaho mu muvuduko we.
Twahoraga turyamiye amajanja dutegereje ko ari buze kudugeka
gutwara bidasanzwe. Hari ubwo twibwiraga ko ibikorwa bya Kagame
birangwa no kutagira icyizere, bidateguza,kutagira uwo yizera
,ubwoba bukabije no kugira impungenge buri gihe biterwa n'uko ari
umuntu ukomeye mu gihugu.
Byari ibisanzwe kuri twe kuryamira amajanja dukeka ko mu kanya turi
NOBLE MARARA
182
bube tugiye n'ubwo Kagame yaba asinziriye,twe twahoraga
tumutegereje.Uwo basngaga yavanyemo inkweto yahanwaga
n'abayobozi bacu. Nyuma naje kumenya ko n'abayobozi bacu babaga
batazi gahunda za Kagame.
Biaragaragara rero ko na Kagame ubwe nta gitekerezo na mba ku byo
yabaga agomba gukora kubera imterere ye. Twahabwaga ibyo kurya
kukarya dutekereza ko mu munota ari bube aje tukagenda kabona
n'iyo Kagame yaba ntaho ari bujye. Kuri uyu udasanzwe, twakomeje
gutegereza.
Twatereje kuwa gatanu,ku wa gatandatu,ku cyumweru ndetse no ku
wa mbere. Iyi minsi yose yashize tutabonye Kagame ava mu nzu. Aha
natangiye ku ibaza niba nta kibazo gihari. Nta n'ubwo twari
twemerewe kuba twakwinjira mu nzu ngo tubaze niba nta kibazo.
Nahise nibuka ko nigeze kubona Dr Emmanuel Ndahiro yinjira mu
nzu kwa Kagame inshuro nyinshi .
Kandi nibutse ko nta n'undi muntu waje kwa Kagame muri iyo
minsi,habe n'abantu bo mu muryango n'ubwo byabaga gake. Igihe
narimo kwibaza icyaba cyabaye,Capt Willy Rwagasana ubu ni LT Col
yambwiye gutwara abakozi 2 bo mu gikoni mu nzu
yafungirwagamo.Aba bahoze barinda Kagame nkatwe twese kugeza
ubwo baherewe umurimo wo guteka ndetse bari barizewe cyane ku
buryo ari bo bayoboraga abandi bateka. Aba bombi bari
barabigiriyemo amahirwe yo kujya mu mahanga kenshi barara mu
mahotel ahenze nka Kagame.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
183
Ku mutima naribwiraga nti buriya bagiye kkuryozwa ubwo buntu bari
baragiriwe hatitawe no ku kazi bakoze ubutaruhuka kimwe na twe
twese.Ariko ku rundi ruhande nkibwira ko baba bakoresheje
amafaranga nabi. Nyuma Rwagasana yaje kunyongorera ko aba
basirikare bombi bakekwagaho kuroga Kagame wavugwagaho kuba
aruka akanahitwa mu gihe cy'iminsi itatu,ubwo mba menye i Kagame
yari yarabuze. Muri ako kanya naratangaye cyane, ncecekaho
amasegonda 15, hanyuma ndiruhutsa.
Icyo gihe numvise mbuze aho nkwirwa , nuzura uburakari, numva
nagambaniwe mbese numva mpindutse ubusa kubona naranyuze mu
mpanuka nyinshi ngerageza kurengera umuntu none akaba yarozwe
n'abantu twakoranaga. Natangiye gutekereza abayyobozi ba gisirikare
twabuze mu mayobera nk'aya. Ariko nta n'ukuri nari mfite, kuko
kagame yagaragazaga ibimenyetse by'impiswi ariko kubera ubwoba
twese twabaga dusangiye, Dr Emmanuel Ndahiro yahise atangaza ko
Perezida ashobora kuba yarozwe.
Impamvu nyamukuru y'urwikekwe yari uko umwe muri aba bakozi
bo mu gikoni yari murumuna wa Alfred Kalisa (BCDI) umuherwe
wabanje kuba inshuti y'akadasohoka ya Kagame hanyuma bakaza
ktumvikana kubera ibibazo by'amafaranga.
Undi muganga witabajwe,yavuguruje iby'uburozi ariko ba basirikare
bari bamaze gukorerwa iyicarubozo kandi ntibari bakigarutse mu
gikoni kwa Kagame ,batagishoboye kuba bagira akandi kamaro
kabone n'ubwo kwaba ari ukukagirira imiryango yabo. Nabajije Willy
NOBLE MARARA
184
Rwagasana uko ikibazo cy'aba basirikare cyaje gukemurwa,yansubije
ko akazi kacu ari ukurinda umukuru w'igihugu ,ko ibindi bisigaye
bireba abashinzwe iperereza Maj Silas Udahemuka n'abaganga
batanze raporo z'amarozi.
Nibukije Willy ko kuruka no guhitwa atari bishya kuri Kagame.
Namuhaye ingero z'aho nahagaritse imodoka nkajya guhanagura
ibirutsi igihe twari mu nzira twerekeje i Butare. Ariko Willy yambwiye
ko ntazahingutsa ibyo kuruka kwa Kagame akenshi byaterwaga n'igifu
cya Kagame gifite ibisebe. Ibyabaye uyu munsi tugana i Butare
byarampahamuye byanga no gusibangana mu bwenge bwanjye
kubera ibikorwa byuje ubugome Kagame yagaragaje uwo munsi.
Muti byagenze bite?
Igihe twari mu nzira tugana i Butare,Kagame yari yicaye mu modoka
yari imbere y'iyo nari ntwaye, yararutse biba ngombwa duhagarara.
Nafashe agasanduka karimo ibikoresho by'isuku ndiruka njya
guhanagura intebe y'inyuma yari amaze kwanduza. Igihe nari ndimo
guhanagura Kagame yagiye kwihagarika bya nyirarureshwa mu
gashyamba kari aho hafi,agarutse asanga ntararangiza guhanagura.
Aho kugira ngo ategereze imodoka ibanze ivemo uwo
munuko,Kagame yankubise inkokora mu mutwe. Uruguma
narumaranye iminsi ibiri kandi mbabara cyane. Nasubiye mu modoka
nari ntwaye ,muri iyi modoka hari hicayemo Tom Byabagamba akaba
afunzwe ku munsi wa none. Yakubise agatwenge ambaza impamvu
amaso yanjye yatukuye.Namubwiye ko ari uko nariye urusenda
rwinshi mbere y'uko duhaguruka.Maze arambwira ngo keretse niba
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
185
inkokora ya Kagame yumvikana nk'urusenda.Ariko nta kindi
yarengejeho kuko yari yabibonye anyujije mu idirishya.
Ibi ni ibintu biteye agahinda,erega nagiye nku bitwa ishuro n
aKagame nyinshi cyane kandi nta mpamvu igaragara . Ntabwo nari
nigeze ntekereza ko yashoboraga kunkubita maze guhanagura aho
yarutse.Nari ntegereje ko aribunshimire kuba kubyankoze ku mutima
nkaza kumuhanagurira, byongeye kandi nkaba nari nitwaje ibikoresho
byo guhanagura umwanda we.Mu bantu bose twari kumwe ni njye
wari watekereje ku buzima bwe butari bumeze neza. Iyo ndebye
inyuma , nyuma y'imyaka myinshi,impamvu z'impiswi ni izi:
Ibimenyetse by'impiswi ni uko igifu cyaba cyangiritse. Uku kwangirika
kw'igifu gushobora guterwa naVirus yitwa ''nonovirus'' cyangwa na
virus yitwa''rotavirus''. Ukwangirika kw'igifu kandi gushobora
guterwa na bagiteri zitwa''campylobacter,clostridium
difficile,escherichia coli,salmonella cyangwa shigella''. Izi bagiteri
kandi zishobora no guhumanya ibiryo.
Kuba Kagame agira umujinya kandi akumva acishijwe bugufi
byamuteraga gukubita ikintu cyose kiri iruhande rwe.Yarangwaga
n'ibimenyetso by'indwara zo mu mutwe nko guhora ahinduka mu
bijyanye no gucya mu maso,kutita ku nguruka z'ibikorwa bye,kubana
n'abandi ku buryo bugoranye cyane,kwambura abandi agaciro, guhora
akeka ko hari umuntu umuhiga.
NOBLE MARARA
186
5 Ibyubahiro,kugira ijambo no kwikunda
by'umuryango wa Perezida Paul Kagame
5.1 Perezida Paul Kagame ahabwa umudari n'ingabo za
Uganda NRA nyuma y'imyaka 26
Muri Mutarama 2012 ,Perezida Paul kagame yari ategerejwe muri
Uganda mu ruzinduko rw'iminsi 4 akanambikwa umudari wo kuba
yaragize uruhare mu ntambara yo mu mwaka w'1981-1986 ubwo
NRA yari mu ishyamba.
Amakuru avuga ko Paul Kagame yatumiwe na mugenzi we Perezida
YK Museveni mu ruzinduko ruheruka ubwo abayobozi b'ingabo za
Uganda banigeze kuyobora Kagame ,bahabwaga iri shimwe. Abo ni
aba bakurikira: Gen Salim Saleh Akandwanaho, Gen Fred Rwigema,
Gen Elly Tumwine,Gen David Tinyefuza n'abandi. Iyi midali yari
yarakomeje gutangwa kuva igihugu cyafatwa muri 1986. Umwaka
ushize Gen Frd Rwigema yahawe umudari w'umuntu warwaniye
ukwibohora .Uyu mudali wabuze uza kuwakira kuko umugore wa
Rwigema wagombaga kwitabira iyo mihangontiyashoboye kujyayo
kubera ko passport ye yafatiriwe n'abambari ba Kagame.
Uyu mudari uteye kwibaza. Kuki nyuma y'imyaka 26 ari bwo Kagame
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
187
ari bwo Kagame yibutswe kuba yaragize uruhare?Abantu benshi bo
mu ngabo UPDF bibuka Kagame nk'umuhungu wakoraga akazi
k'iperereza ko kandi icyo gihe muri 1986 yari kapiteni.Kandi
bamwibuka nk'umwicanyi utarigeraga agenza icyaha , ko ahubwo
yatangaga amabwiriza yo kwica ukekwaho icyaha wese wamunyuraga
imbere. Yagendagendaga mu mitwe y'ingabo ava muri umwe ajya mu
wundi agenza bagenzi be.
Uku kwizerwa kwe guturuka ko yigeze gutanga amakuru ko hari
abashakaga guhirika Museveni, ngo Kagame akabimumenyesha
mbere y'uko babikora. Aha uwashyizwe mu majwi ni Sam Magara.
Museveni yizeraga Kagame kurusha uko yizeraga Tinyefuza kuko uyu
Tinyefuza yabarirwaga mu bwoko bw'abahima b'abahinda kimwe na
Sam Magara, igihe Museveni we ari umuhima w'umusita. Brig Matayo
Kyalugonza,mu gitabo cye yise ''UMUSARABA W'INTAMBARA
Y'ISHYAMBA''(the Agony of bush war), yandikamo uko udutsiko
mu ntambara y'ishyamba twavutse n'uko umugaba mukuru w'ingabo
( commander of High Command=CHC) yategetse ko ikibazo
cy'amoko kigomba guhagarara. Igihe ikibazo cy'amoko cyari cyafasha
intera ikabije mu ishyamba, Museveni yagaragaje ko yizeye
abanyarwanda kurusha abagande. Urugero ni Kagame.
Iyi ni yo mpamvu nyakwigendera Maj Gen Fred Rwigema yayoboye
umutwe urinda Perezida igihe kirekire. Ni na yo mpmvu ya migambi
yo guhirika Museveni ,bayize igihe Rwigema atari mu ishyamba
(Kamena -ukuboza1981).. Ariko umukuru w'inyeshyamba yashoboye
NOBLE MARARA
188
kumenya iyo migambi ndetse ayiburizamo.
Abavuye ku rugerero bavuga ko ari Kagame watumye Museveni
amenya ibi. Abayobozi b'urugamba rw'ishyamba ,ubu ni ba Gen,
bibuka ukuntu Kagame yakoreye iyicarubozo umurwanyi mugenzi
we witwaga Jack Mucunguzi kugira ngo amugerekeho urupfu
rw'umusirikare Hanningto Mugabi.Brig Pecos Kutesa asobanura ko
urupfu rwa Mugabi rwatewe n'impanuka ya pistole yirashe ariko Col
Kiiza Besigye wamenye uko urupfu rwa Mugabi rwagenze ntiyigeze
abazwa. Mucunguzi bivugwa ko yishwe kugira ngo baburizemo
umugambi wo guirika Museveni wari wateguwe na Sam Magara.
Bivugwa ko Mucunguzi yari azi iby'uyu mugambi. Bivugwa ko Sam
Magara yashakaga gusenya NRA maze agashinga undi mutwe
w'abarwanyi wagombaga kuba ufite ibirindiro mu misozi ya
Rwenzori. Ngo iryo tsinda rya Rwenzori ryari rifite aho rihuriye
n'agatsiko k'abantu bane (Gang of four) ari bo: Prof Edward
Rugumayo,Prof Dan Nabudere,Prof Yash Tandon na nyakwigendera
Omwony ojwok wakoreraga mu bice bya Nyabushozi. Iyi migambi yo
gusenya NRA yari yacuzwe na Mucunguzi,Sam Magara na Mugabi.
Hannington Mugabi bivugwa ko atari atuje kubera uyu mugambi
nyuma y'uko uwari wateguye umugambi yari yiciwe muri Kampala ku
buryo budasobanutse. Binavugwa ko Mucunguzi yishe Mugabi kugira
ngo azimanganye ibimenyetso..
Twabwiwe ko Kagame yajombaguye ibyuma Mucunguzi ,amukanda
ubugabo ndetse amutwikisha isegereti kugira ngo yemere ko ari we
wishe Mugabi. Museveni yahaye akazi Kagame ,we n'aabndi
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
189
basirikare,ko kugenzura ubuziranenge bw'abandi barwanyi bashakaga
kwifatanya na NRA. Aba basirikare bari bagize undi mutwe
w'inyeshyamba wari uyobowe na Maj Roland Kazoora Mutale.
Kagame na bagenzi be basanze uyu mutwe nta cyo utwaye ni bwo
Mutale n'abarwanyi be binjijwe muri NRA.Nk'uko bigaragazwa mu
gitabo LT Col Pecos Kutesa,yise:''Uganda Resolution .How Isaw it''
umuntu acishirije bishatse kuvuga ngo: '' Ibisubizo bya Uganda:Uko
nabibonye''Asobanura ko hari igihe Kagame yarashe amasasu
y'urufaya kandi bari bahawe amabwirizayo gutega igico umwanzi wari
wabateye.
Muri iki gitabo ,habonekamo ko Kagame yari yagize ubwoba
akanatengurwa maze agasaba abamuyoboye ko yasigara mu bindiro
by'ingabo inyuma aho yagombaga gukomeza akazi k'iperereza.
Nguwo umugabo waharaniye kwibohora ,akaba azanabyambarira
umudari 22/1/2012.Perezida PaulKagame ufite inomero ya gisirikare
RO161 yize ubutasi mur Tanzaniya none ni Perezida w'Urwanda.
Yigeze no kuba ashinzwe kuburizamo ibikorwa by'ubutasi(counter-
inteligence) muri NRA ya Yoweri Museveni.
Abasirikare benshi barwanye intambara ya Luwero bemeza ko
Kagame atigeze aba icyamamare muri NRA ko ahubwo yari intasi
y'umwuga.Uruhare rwe mu gukusanya amakuru no kuyasesengura
byatumye Museveni asubirana ubushobozi bwo kugenzura ingabo
zari zitangiye kwigaragambya.Sam Magara (Imana imuhe iruhuko
ridashira) yavuzweho gushaka guhirika Museveni mu minsi ya mbere
NOBLE MARARA
190
y'urugamba. Mu mirimo ye , Kagame yatanze amakuru ku buryo
butaziguye kuri Museveni wari umugaba mukuru w'ingabo. Yari mu
nyeshyamba 27 zatangije urugamba maze zitera ikgo cy'ahitwa
Kabamba ku italiki 6/2/1981,ariko se ko iyi numero RO161igaragaza
ko hari abandi basisikare 134 biyongera kuri bariya 27 kandi bose
bateranye bakaba baza imbere ya Kagame.
Kagame wakoze amahugurwa y'iby'ubutasi muri Tanzaniya ,yaje kuba
umuyobozi w'inyeshyamba,akaba n'umwizerwa wa Museveni. Yari
afite umwihariko mu kurwanya ibikorwa by'ubutasi. Yanekaga
bagenzi be ,ngo bashoboraga basuzugura urugamba cyangwa
bagasuzugura abayobozi barwo. Ibikorwa by'ubugambanyi
byagaragaye muri NRA igitangira ku buryo abayobozi b'urugamba
bahisemo gukoresha bamwe mu barwanyi kugenza abandi. Akazi ka
Kagame kajemo icyuho mu ntangiriro ubwo imbunda yakorewe muri
Yugoslaviya izwi ku izina rya RPG yaburaga kandi ariyo bari biteguye
gukoresha basenya ububiko bw'imbunda mu kigo cya Kabamba.
Abantu 33 na Kagame arimo ni bo bari mu nama yabereye kwa
Matayo Rukikayire taliki ya 3/2/1981 maze bajya imigambi y'igitero
cya mbere. Aba bantu nibo bari bazi iby'iyi mbunda yagombaga
kubafasha kugera ku bubiko bw'imbunda mu kigo cya Kabamba
maze bakabina imbunda nyinshi. Izi nyeshyamba zari zifite imbunda
27 gusa ariko bari bakenye nyinshi kurushaho. Iyi mbunda ku buryo
bw'amayobera yarabuze umunsi umwe mbere y'uko batera ikgo cya
Kabamba taliki ya 6 Gashyantare 1981.
N'ubwo byari biemeze gutyo ariko ,imigambi yo kurwana yarkomeje
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
191
n'ubwo umugambi wo gupfumura ububiko bw'imbunda wari
waburijwemo.Barakomeje babohoza igihugu nyuma y'imyaka 4. iki ni
gihe cyo kuzura umubano w'aba bayobozi bombi, bakiyibagiza akaga
babayemo, nyuma yo kugundira ubutegetsi,kumena amaraso, nyuma
y'uko ibihugu byombi birwaniye Kisangani.
Ubucuti bwabo bumaze igihe bwarakonje utibangiwe n'inshuro
zitabarika hagiye hacurwa imigambi yo kwicana. Byatangiwe
n'umugore wa Kagame bimaze kuboneka ko abasirisikare barimo
bahunga igihugu. Amakuru avuga ko abasirikare barenga 800 bahunze
igihugu mu mezi 6 ashize.Ibi byatumye Kagame abura amahoro
kuko bose bajyanye imbunda.Perezida Kagame yibwira ko
kwiyegereza Museveni bwaba uburyo bwiza bwo kubangamira
uwashaka kumurwanya.
5.2 Kagame watsindwaga mu mashuri asigaye atanga
ibiganiro muri Kaminuza ya Oxford
Ku italiki ya 18 gicurasi 2013 Nyakubahwa Perezida Paul Kagame
yashyikirije ikiganiro ku bibazo by'akarere ndetse n'isi nk'uko
bigaragara ku rubuga rwa murandasi rwa Kaminuza ya Oxford.
Kagame yavuze ku bintu nk'iterambere rya Afrika, ubuyobozi ndetse
n'ubushobozi mu ikoranamuhanga nk'inkingi yatuma Afrika
ihinduaka mu birebana n'umuryango nyafrika ndetse n'ubukungu
bwayo. Abanyarwanda bazi Perezida Paul Kagame nk'umunyagitugu
NOBLE MARARA
192
wananiwe kwihanganira abatavuga rumwe nawe muri politiki
akanagira umubare munini w'abayobozi b'amashyaka ufunze kubera
kutavuga rumwe n'ubutegetsi bwe. Abantu bose yabafunze umunwa ,
nta n'umwe wemerewe kuvuga ibijyanye na politiki keretse RPF
cyangwa abiyemeje kuyisingiza. Biteye isoni iyo mbonye abantu b'i
Burayi na Amerika bavuga ku iterambere ry'Urwanda.
Yego, hari aho iterambere ryagaragarira nko kubaka imihande , amazu
muri Kigali. Iterambere ryashowemo imari na Amerika n'abandi ariko
80% by'abaturage bari mu bukene. Kagame ashyira miliyoni
z'amadolari mu mufuka we buri mwaka ,igihe abaturage badashobora
kurya 3 ku munsi.
Ubukungu bw'igihugu buri mu biganza bya Kagame n'abandi bantu
bake muri Leta ye. Ibi ni rusange mu bihugu byinshi bya Afrika
umwihariko w'Urwanda ni uko bashoboye kugaragaza ko Kigali ari
ahantu hakorerwa ubucuruzi . Ibi byatumye yinginga aniyegereza
abantu bakomakomeye kugira ngo bagende bamuvuga neza ku isi
yose. Aha umuntu yatanga urugero ku wahoze ari minisitiri w'intebe
w'Ubwongereza Tony Blair wakoreye Kagame kurusha uko akorera
igihugu cye.
Kagame yibwira ko icya ngombwa ari ukwita ku mahanga kurusha
uko yakwita ku baturage be kuko azi ko bemera icyo avuze mu
bunyagitugu bwe.Rimwe na rimwe ntangazwa n'uburyo Kagame
ahobora kwifatira aba banyaburayi mu gihe kingana gutya bakaba
batarashobora kubona ukuri. Aha mpita mbona ko baba batitaye ku
banyarwanda. Niba umuyobozi wabo nta cyo yitayeho, nk'uko benshi
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
193
mu bayobozi b'ibi bihugu baba bitaye ku mishinga ibateza imbere,
bakwirwanyeho ubwabo.
Ibi Kagame yigeze kubikomozaho igihe yavugaga ko kugaba ibitero
kuri Kongo ibihugu by'ibihangange bifitemo akaboko. Nyuma y'uko
umuryango wa Perezida Kagame uviriye mu gihugu ukaka
ubuhungiro muri Uganda batujwe mu nkambi y'impunzi ya
Nshungerezi muri 1962. Imyaka ya Kagame mu mashuri abanza
yayimaze yigana n'abandi bana b'impunzi z'abanyarwanda.Babaga
bigira mu mashuri hafi y'inkambi z'impunzi. Bigaga
icyongereza,imibare,amateka ubumenyi bw'isi,uburere-
mboneragihugu n'ubumenyi bw'imibanire y'abantu.Kagame yatangiye
kwinjira mu muco w'abagande.
Ku myaka 9 ,Kagame yagiye kwigira ku ishuri ryariryubashywe rya
Rwengoro ryari ku bilometero 16 uvuye mu nkambi. Nyuma yaje
kujya kwiga mu ishuri ryisumbuye rya Ntare . Urupfu rwa se wa
Kagame mu myaka ya za 1970 no kugenda kwa Fred Rwigema inshuti
ye, byatumye Kagame asubira inyuma mu myigire maze atangira
ingeso yo kurwana na buri wese ushatse gusuzugura
abanyarwanda.Buri mwanya uwo ari wo wose yashoboraga
kugaragaza ibimenyetso by'ubwoba bwinshi bikaba byamugiaho
ingaruka ku buryo bubi cyangwa bwiza.Yaje kwirukanwa kuri Ntare
arangiriza amashuri ye mu ishuri ryisumbuye rya Old Kampala ,ariko
yarangije afite amanota make. Yamaze igihe kinini mu rujya n'uruza
rwa Kampala -Nairobi akora akazi ko kuvunja amafaranga.Yavunjaga
NOBLE MARARA
194
amashilingi ya Uganda mu mashilingya Kenya cyangwa amadolari.
Ibi bikaba biri mu byatumye agira amanota make.Ibyo byose
yabikoranaga na Nshuti Manasseh.Amaze kurangiza amashuri
yisumbuye Kagame yasuye Urwanda ishuro ebyiri, muri 1977 no muri
1978. Yacumbitse mu miryango y'abana bigana,aho agereye i Kigali
yabonanye na bamwe bo mu umuryango we.
Yahabaye yihishe kuko yakekaga ko yafatwa kubera kugira icyo
apfana n'abatutsi bahunze igihugu.Ku nshuro ye ya kabiri yinjiye mu
Rwanda anyuze muri Zaire kugira ngo yirinde icyatuma bamukeka.
Muri 1980 Kagame yasuye Rwigema wari mu basirikare bari
barafashe Uganda ari na bo baje kujya mu ishyamba kubohora
Uganda. Nk'umunt u wakoraga mu iperereza kandi akaba yari yizewe
na Museveni ndetse na Fred Rwigema, Kagame yoherejwe ku
mahugurwa y'iperereza inshuro nyinshi ahantu hatandukanye nka
Cuba,Libiya na Amerika. Cyereka aho urugamba rukomeye ni ho
atoherejwe.
Igihe Urwanda rwafatwaga muri 1994,Kagame yiyandikishije mu
ishuri ryo mu Budage aho yagombaga kwiga ku buryo bwa kure,maze
ngo akiga gucunga umutungo.Ndibuka ko najyaga njya kuza
umuyobozi wa Bank Nkuru Dr Rutayisire ngo aze kumufasha mu
myigire maze nkasubiza Dr Rutayisire iwe mu gitondo.Ndibuka
umunsi twajyaga mu mihango yo gutanga impamyabushobozi muri
Kaminuza i Butare maze umunyeshuri umwe abaza Kagame
amashuri afite. Icyo gihe Kagame yari akiri minisitiri w'ingabo akaba
na Visi- Perezida. Kagamye yarebye nabi ariko agerageza
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
195
kubyitwaramo neza maze yemerera uwo munyeshuri ko ahawe
umwaka umwe kugira ngo amenye amashuri ya Kagame. Kagame
yagize urugendo rurerure muri buri nzira yacaga,none ngo yabonye
icyo abwira abantu muri Kaminuza ya Oxford. Biratangaje. Igihe nari
nkiri mu bantu bamuba hafi ,najyaga ntangazwa n'inama yatangaga
,izi nama zagiye zituma abaminisitiri begura kuko batashoboraga
kwihanganira guhubuka bivanze no kutamenya bya Kagame.
Ndibuka na none inama umwubatsi wabiminujemo igihe yaramaze
kumubaza uko ubundi bikorwa. Yashoboraga no kujya mu bitaro
akabwira umuganga uko ubundi kuvura bikwiye kugenda. Ndanibuka
avuga ngo bahindure izina ry'icymba abantu babagirwagamo,ngo
kuko kuvuga inzu y'imbagwa bivugitse nabi.We yumvaga ko ari aho
babagira amatungo. Nyuma y'iki gihe Kagame yamaze na we yiyigisha
,ageze igihe cyo kubona icyo abwira abanyaburayi n'abanyamerika
nk'abandi banyagitugu bose bo muri Afrika mu bihe byahise.
Aho Kagame atandukaniye n'abandi banyagitugu ni uko we
atihangana, yiyemeje kumena amaraso, afunga abantu uko
yishakiye,araroga kandi agashobora kwemeza abanyaburayi afashijwe
n'abacancuro be ,bagenda bamuvuga neza ngo ni umuntu wize
iby'ububanyi n'amahanga.Icyo umuntu ushyira mu gaciro yakwibaza
ni iki: Ni gute abantu bakora ikosa ryo kuyoborwa n'umuntu nk'uyu?
Ni iki gitera Perezida Paul Kagame kwitwara gutya?Ubushakashatsi
bwa Heinz Kohut (1968) bugaragaza ko ibimenyetso by'indwara yo
kwikunda ivanze n'ubugome bihura neza n'imyitwarire ya Perezida
NOBLE MARARA
196
Paul Kagame.
Ibi bimenyetso nk'uko bisobanurwa na DSM-IV-TR ni ibi bikurikira:
● Iyo uyirwaye bamunenze,ararakara,agakorwa n'ikimwaro
ndetse akumva acishijwe bugufi cyane,
● Uyirwaye arangwa no kurira ku bandi kugira ngo agere ku
ntego ye,
● Uyirwaye aarakabya iyo yumvikanisha ukuntu afite
akamaro,ko yageye ku bihambaye mbese ko afite impano
idasanzwe,
● Atekereza kuba yagera no kubidashoboka haba
ubwiza,gukomera,ibwenge no birebana n'ibishimisha umubiri,
● Urwaye iyi ndwara akenera ko bahora ari we witaweho
wenyine, ubufasha bwose akaba ari we buhabwa. Aha
twavuga nka:
- Kugira ishyari ku buryo bubangutse
- Kumva nta rukundo afitiye abandi akanabura icyatuma yumva uko
abandi bamerewe
- Kumva yarihebeye ubugingo bwe we wenyine
- Gukurikirana imigambi ye yonyine
- Kugira ibibazo mu kubungabunga imibanire n'abandi
- Kubabazwa n'akantu gato ndetse abantu bakumukuraho amaboko
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
197
- Gufata ingamba bigoye gushyira mu bikorwa
- Kugaragara nk'umuntu utashobora kubabazwa n'ikintu icyo ari cyo
cyose.
Ikiyongera kuri ibi bimenyetso, ni uko uyirwaye agaragaza gushaka
kuba hejuru y'abandi,akagira imvugo ikarishye maze akanashaka
gutegeka.Iyi ndwara kandi igaragara ku bantu biyemera,bakumva ko
nta kintu batashobora. Abantu barwaye iyi ndwara bumva bafite
agaciro karenze ako bakwiye kuba bafite mbese bakumva barenze
abandi bantu. Nyamara kandi uku kuntu yumva yihagiye bituma aba
yugarijwe n'ibyonnyi nta nashobore kwitwara ne za igihe bamunenze.
Uku kumva yihagije ariko bikaba ari ibya nyirarureshwa bituma
asuzugura abandi kugira ngo abemeze ko afite agaciro gahambaye.
Perezida Kagame yashakanye na Nyiramongi Jeannette, Imana ibaha
abana bane Iva Cyomoro,Ange Kagame Ian Kagame na Brian
Kagame. Aba bana kimwe na se ubabyara bahuye n'ibabazo mu
myigire kuburyo kugeza ubu nta numwe wari washobora kurangiza
icyiro cya kabiri cya Kaminuza.Umwe muri bo Ivan arimo
gukorerwaho iperereza ko yashatse kwiyitirira imirimo yakozwe
n'abandi,bimuviramo guhagarika kwiga mu ishuri rya gisirikare.
Kagame yamuhatiye kwiga muri Kaminuza ya Havard ariko
umuhungu yivanye yo ntiyasubirayo.
NOBLE MARARA
198
5.3 Uwahoze ari umubyeyi mwiza asigaye ari umwicanyi
Jeannette Nyiramongi wahoze abonwa nk'urugero rw'abana
yahindutse umwicanyi nk'umugabo we.Yashishikarije umuhanzi
Mihigo Kizito kugaruka mu Rwanda maze akubaka igihugu cye mu
mugambi wo kumuta muri yombi,amukorera iyicarubozo mu nzu
zitazwi hanyuma akamurega iterabwoba.
Yakoze ibi byose kubera ko yaririmbye indirimbo yo kunga no kuvura
imitima y'abanyarwanda. Mu myaka ya za 1990 ubwo namenyaga
Jeannette ,ari we mugore wa Perezida Kagame,nibwiraga ko ari
urugero mu babyeyi no kubana b'Urwanda. Akenshi yabonekaga
nk'umuntu utwitayeho akanatubaza uko tumerewe. Ndibuka umunsi
umwe mu mwaka w'1997, yarambajije niba mfite umukobwa
w'inshuti.Byari n'ibintu bishekeje kuba kuri iyo myaka nta nshuti
y'umukobwa nari mfite.Kubera impmvu runaka wabonaga yibandaga
kugusabana, kwidagadura n'ibindi mu kiganiro cye.
Yaje guhindura akajya atubaza ibibazo bitoroshye. Nabonaga ari
umwere ku buryo ubwo ari bwo bwose. Igihe yigaga muri
KIST,twajyaga tumutwara ku ishuri kandi muri ibi bihe yari amerewe
nabi n'umugabo we , wamutukaga akanamufata nabi ku bundi buryo.
Ibi byaterwaga n'uko Kagame yari afite umuntu babanye nez ntari
buvuge aha.Jeannette twamwitana mama ariko yaje guhindukamo
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
199
ikindi kintu. Rimwe na rimwe twamugiriraga impuhwe,kuko hari
ubwo yatubwiraga kumutwara kwa nyina iyo yabonaga Kagame
atashye areba nabi cyangwa se iyo Kagame yabaga amaze
kumukubita.Hari n'igihe yadusabaga mutwara Kayumba Nyamwasa
kubera ubucuti yari afitanya na Rosette umugore wa Gen
Kayumba.Jeannette kuba umugore mu rugo n'ubwo yabaga afashwe
nabi n'umugabo we kugeza mu mwaka w'2002 ubwo Kagame yari
atangiye gushwana n'inkoramutima ze. Muri iyi minsi,Kagame yari
yaragambaniye abantu benshi ku buryo nta muntu wari ukimwumva
keretse abo yabaga afatanyije na bo kumena amaraso nka Gen Nziz
n'abandi bakoreshwa akazi ko kwica.
Iki gihe Nyiramongi yatangiye gukora imishinga ndetse nogushimuta
imishinga y'abandi.Aha yari atangiye kubona ko yakora ikintu runaka
na we. Aha yatangiye gukora ubutaruhuka kugira ngo Kayumba na
Kagame bashwane ku buryo bweruye n'uko nawe abonereho
kwiharira ishuri yari afatanyije na Rosette Kayumba. Yabaye inshuti
na Gen Nziza uzwiho kuba ukuboko kw'iburyo kwa Kagame. Uyu
Jack Nziza azwiho gufata no kwica uketsweho kudashyigikira
ubutegetse buriho.
Kuva icyo gihe Jeannette yatangiye kwijandika mu migambi
y'ubwicanyi maze abantu batabarika baricwa hakoreshejwe agatsiko
k'iperereza yra Kagame. Uyu mugore yanagaragaye mi bikorwa byo
gufasha abarokotse itsembabwoko . Aha ni bwo yashishikarije
umuhanzi Kiziti Mihigo kuva mu Bubiligi akagaruka mu gihugu
NOBLE MARARA
200
kwubaka Urwanda.Kizito ageze mu Rwanda yakomeje kwirirmbira
indirimbo zigamije kwunga abanyarwanda,ariko agatsiko ka Kagame
kashakaga ko aririmba gusa izivuga ku iyicwa ry'abatutsi ntashyiremo
n'abandi bapfuye mbere y'itsembabwoko ,mu itsembabwoko cyangwa
nyuma yaryo.
Indirimbo yateje ibabazo ni ''Igisobanuro cy'urupfu'' aho
yasobanuraga ko yibuka abishwe mu itsembabwoko atibagiwe
n'abishwe kubera kwihorera ndetse n'izindi zabaye mu bihe
by'intambara ku buryo budakwiye.Akomeza avuga ko kuba
ikiremwa-muntu kibanziriza kwitwa umunyarwanda.
N'ubwo Kizito yari umuntu wa hafi waJeannette kubera imishinga
yari yaragizemo uruhare binyuze mu ndirimbo zihamagarira abantu
kwiyunga n'ubumwe,ntibyatumye atamutanga bakamuboha.
Yashyizwe mu mazu atazwi biciramo abantu urubozo,aho amaze
iminsi itari myinshi aregwa ngo kukorana na RNC/FDRL.Mbere
y'uko Kizito afatwa Kagame yumviswe avuga ko we atari umuririmbyi
unezeza impande zombi.
Ubu ni bwo indirimbo ya Kizito yateje kwiheba mu Rwanda kubera
ukuntu ubwoko bwose bwari bwakiriye ubwuzu iyi ndirimbo ndetse
n'ukuntu babonaga uruhare rwayo mu bwiyunge. Ibi rer agatsiko
kayoboye igihugu ntikabikunze nibwo iperereza rifatanyije na
Jeannette batangiye gufata buri muntu uvugana na Kizito hanyuma
Kizito na we arafatwa. Kiziti Mihigo ni umuhanzi wavutse kwa
gatandatu taliki 25 Nyakanga 1981,avukira i Kibeho mu karere ka
Nyaruguru mu cyahoze ari Gikongoro., ubu akaba ari intara
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
201
y'amajyepfo.
Ni mwene Augustin Buguzi na Placidia Ilibagiza. Kizito yarerewe mu
mashuri ya gikirisitu. Ku myaka 9 ,yatangiye guhimba utririmbo
tugufi. Nyuma y'imyaka 5 ,yagiye kwiga muri seminari ntoya ya
Karubanda.Aho yabaye icyamamare mu muziki wo guhimbaza Imana
muri Kiliziya Gaturika mu Rwanda. Muri Mata 1994,igihe yari afite
imyaka igera kuri 13, yacitse ku icumu ry'itsembabwoko ryakorewe
abatutsi,igihe hari hamaze kwicwa abasaga 800 000 by'abatutsi.Iki
gihe na se yaguye muri iri tsembabwoko. Mu myaka yakurikiyeho,
ibyabaye byamubereye umusemburo wo kuririmba no guhimba
indirimbo ziza no kuba indirimbo zikunzwe mu Rwanda.
Nyuma y'umwaka umwe nyuma y'itsembabwoko,Kizito yahimbye
indirimbo z'Imana zirenga ijana zahise zinaririmbwa mu ma paruwasi
mu Rwanda. Mu mwaka w'2000,igihe yari afite imyaka 19, yari
yaranditse anaririmba indirimbo z'Imana zirenga 200, kandi
zaririmbwaga muri za paruwasi zose zo mu Rwanda.
Mu mwaka 2003,yamenyekanye mu bakomeye ,maze yoherezwa
kwiga ibya muzika i Burayi. Mu mwaka w'2008,yahawe
imyabushobozi y'icyiciro cya gatatu mu ishuri ryitwa ''Conservatoire
de musique de Paris''.Nyuma ya 2008 ,yabaye umwarimu wa muzika
mu Bubiligi Mu mwaka w'2010, yashinze umuryango yise '' Kizito
Mihigo for peace''(KMP) bishatse kuvuga ko Kizito Mihigo ashize
imbere amahoro.
NOBLE MARARA
202
Uyu muryango we wari umuryango udaharanira inyungu,intego yawo
yari ugukoresha ibihangano bye mu kubaka amahoro. Mu mwaka
w'2011,Imbuto foundation, umushinga wa Nyiramongi wahaye
Kizito igihembo mu muhango bise'' kwizihiza urubyiruko nyarwanda
rufite rwagezeho(CYRWA)''.Aha bakaba barabikoze ngo bibuka
ukuntu ibihangano bye byagize akamaro mu bwiyunge.
5.4 Perezida wikunda mu gahugu gato katanakora ku
nyanja
Dusubiye inyuma mu ntambara y'ishyamba, Kagame yavaga i
Kampala yujuje imodoka ibiryo bihenze bizamumaza icyumweru mu
ishyamba mbere yo gusubirayo. Ibi byabaga igihe twebwe abamurinda
n'ingabo zose muri rusange tutashoboraga no kubona ibigori
n'ibishyimbo by'umunsi. Yazana n'inkoko zatungwaga n'ibigori
twakabaye turya ,hanyuma izo nkoko zikabagirwa Kagame.
Abandi bayobozi b'urugamba ,birirwaga barwana mu mitwe
itandukanye ,nabo baryaga ibigori nka twe.Ukwikunda kwa Kagame
kwagaragaye kuva ntangiriro. Mu myaka ya za 1991,nyuma y'igitero
cyo mu Ruhengeri, Kagame yagaburiwe ibiryo ariko ntiyashobora
kubimara .Abasirikare wari babimugaburiye bashubijeyo ibyo asigaje
batangira kubirya. Kagame yabonye barya ibyo asigaje,araza
abambura isahane ,atera umugeri ibiryo.Icyo gihe ntitwashoboraga
gusonakirwa ibi bikorwa bye,ariko usubije amaso inyuma ni ikintu kiri
mu miyoborere ye ya kera na none. Kagame ntiyita ku bamuri
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
203
iruhande,kandi kuri Kagame nta muntu n'umwe uba agomba kugira
icyo abona kabone n'iyo Kagame yaba yakijugunye. Mu mpera
z'umwaka w' 1992 , Kagame yari yarashoboye kwigira umukuru
w'inama nkuru y'ubuyobozi bwa gisirikare aniha ipeti rya Maj Gen
aho yiberaga mu mazu y'uruganda rw'icyayi rwo ku Mulindi. Aha ku
Mulindi uwari wizamuye ku ipeti rya Gen Maj yarishimishije
karahava, amazi ashyushye,amashanyarazi bayamugezeho.
Ntawakwibagirwa ko n'inzira kugira ngo agemurirwe ibiryo bihenze
bivuye Kabale zari zifunguye. Nyuma y'ifatwa rya Kigali , irari rya Maj
Gen Paul Kagame ryo gukunda ibintu ryariyongereye ku kigero
umuntu atashobora kwiyumvisha.
Ako kanya yahise atumiza amamodoka ahenze cyane adapfumurwa
n'amasasu atitaye ku bibazo by'ubukene igihugu cyari gifite.Iki cyari
igihe Leta yagombaga kwita ku micungire y'amafaranga kugira ngo
abaturage batahuka babone ubufasha. Aha nta wakwiyibagiza ko hari
n'abandi banyarwanda bari bamaze kuva mu gihugu. Ahubwo
Kagame yakomeje gushaka uko yakwikungahaza ku kiguzi icyo ari
cyo cyose. Kagame yambuye abaturage amasambu kuri Muhazi maze
yubakamo urwuri anashyiramo inka z'inzungu zirenga 200 zivuye mu
Busuwisi.
Kagame yakomeje kwikungahaza maze ashora amafaranga ya Leta
mu ruganda Inyange,mu maguriro y'ibiribwa,anashora imari mu
makompanyi nka Tri- Stars yaje kwitwa Crystal Ventures. Nk'aho ibi
bitari bihagije,Kagame yashyizeho umusoro w'umutekano mu myaka
NOBLE MARARA
204
ya za 1996/1997. Uyu musoro n'ubo utari ukenewe ,abaturage bose
bagombaga kuwutanga ,utibagiwe abakozi ba Leta ndetse n'abakorera
imiryango itegamiye kuri Leta. Iyi misoro yatumye abantu benshi
bahunga kubera ko yari ikakaye kandi nta mpamvu igaragara
yayo.Byongeye kandi,yatanze amafaranga atagira ingano avuye mu
misoro y'abaturage n'imfashanyo z'amahanga ,maze yubaka radari
kuko yumvaga umutekano we atawizeye kubera intambara yari
yarateje mu bihugu bya'abaturanyi.
Amaze gukusanya imisoro y'abaturage ,yongeyeho amabuye y'agaciro
ya Kongo maze ashora imari mu ma banki nka BK,BCDI na Banki
y'Ubucuruzi BCR. Aya mabanki yose ni aya Kagame ,icyo umuntu
yakwibutsa ni uko ba nyir'imigabane muri aya ma banki baba
bamuhagarariye kandi abajyana aho ashatse.
Nyuma y'imyaka mike Gen Kagame yaguze inzu mu Bwongereza
nomero y'ikibanza ni 122Seymour place,London,W1H 1NR. Iyi inzu
ikodeshwa na Ambassade y'Urwanda mu Bwongereza. Igitangaje
ariko nyri iyi nzu ni sosiyete yitwa ''Colina enterprises ''yo muri
Panama. Muri Panama ho bazi ko iyi sosiyete yanditse ku bantu babiri
bakorana bya hafi n'umukuru w'igihugu cy' Urwanda.
Dusubiye inyuma muri 2003, mubyara wa Kagame witwa Byusa
aherekejwe na Hatari Sekoko bagiye muri Panama batwawe n'indege
imwe mu za Kagame maze bashinga sosiyete ''Colina Enterprises''. Iyi
sosiyete yaje kugura inzu y'uwitwa Bright Grahame Murray ku giciro
cya miliyoni 2 z'amafaranga akoreshwa mu Bwongereza.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
205
Iyi nzu ifite amazu atatu agerekeranye iri mu mugi rwagati wa
London ikoreramo ambassade y'Urwanda mu Bwongereza.Ubundi iyi
ambassade yakoreraga ahitwa Trafalgar Square maze irimurwa. Aha
Trafalgar Square ambassade y'Urwanda yabaga ikorera mu nyubako
imwe n'iyo ambassade ya Uganda ikoreramo.
Ubusanze ubukode bw'inzu ambassade ikoreramo bwishyurwa na
Ministeri y'Imari.Muri iyi minisiteri hakorayo akaboko ka Kagame mu
izina rya Pischette Kampeta Sayinzoga (umunyamabanga uhoraho
muri minisiteri y'imari) akaba umugore wa Byusa (mwishywa wa
Kagame akaba n'umuyobozi wa colina enterprises).Uyu Sayinzoga
ashyira amafaranga y'ubukode bw'iyi nzu ku buryo butagoranye kuri
konti ya Kagame kugira ngo amushimishe. Abantu bazi sosiyete ya
Kagame yitwa ''Bombardier Global Express Aircraft'' babona ku
buryo bworoshye ibijya gusa n'ibyo twavuze haruguru. Mwibuke neza
ko iyi sosiyete bizwi ko ari iya ''Repli Investments 29 (pty) Ltd''. Iyi
kompanyi iba muri Afrika y'epfo akaba ari na ho ikorera, ikora mu
izina rya Hatari Sekoko, Jean Paul Nyirubutama (mwene abo wa hafi
wa Jeannette Kagame) na Nshuti Manasseh. Aba bakora
nk'abayobozi b'iyi Kompanyi. ( Umuntu washaka gusoma byinshi
kuri iyi nkuru yasoma kuri uyu mushumi
ukurikira:http://kigalipost.wordpress.com/2010/05/28/s-africa-
based-luxury-jets-owned -by-rpf-nshuti/
Sgt Hatari Sekoko yari umushoferi wa Kagame muri Uganda kandi
yagumanye ako kazi mu ntambara y'ishyamba yose ajayana Kagame i
NOBLE MARARA
206
Kampala namugarura ku rugamba muri Mercedes Benz G Wagon
(Cross Country) kugeza imizamuye ku ipeti rya Capt. Wirengagije ko
Hatari Sekoko ari umuntu ufite amashuri make cyane akaba
yaranabonye imyitozo ya gisirikare mike cyane,yamaze igihe kinini mu
ma garage akahakura n'akabyiniriro ka 'Kibanda''.
Nshuti Manasseh, umuyobozi mukuru wa gatatu wa Repli
Investments 29 (pty) Ltd , ni mwene wabo wa Kagame. Kagame
yamukuye muri Ekosi maze amugira minisitiri w'imari
n'igenamigambi,usibye ko atamazeho igihe kubera ko abaterankunga
bamunengaga kudashobora akazi.
Mu gihugu kigikeneye inkunga kuva mu bihugu by'i Burayi
n'Amerika, bikanagaragara ko Kagame afite mu mufuka haremereye
aka kageni, kubera ruswa yahawe intebe kuva RPF yafata ubutegetsi,
ibindi bice bitari Kigali bizaba ibya nde ?, abaturage bicwa n'inzara
umunsi ku wundi bazaba abande? Gukora bataruhuka kw'abaturage
ni byo bitunze Kagame ubaho nk'abagashize akaba yarabigize
umuco.Abaterankunga bakwiye gutangiragusaba Kagame ibisobanuro
ku mikoreshereze y'izi mfashanyo n'iyi ruswa . Maze imiyoborere
myiza no gukorera ku mugaragaro byabaye inzira yo kwamamaza
izina rye mu Bwongereza n'abandi bateranunga bikarangira.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
207
5.1 Kuki uwmami w'Urwanda yaheze mu buhugngiro
Igice cya mbere
Iyi nyandiko yanditswe mbere y'itanga ry'umwami Kigeli V
Ndahindurwa. Yari ikiri mu buhungiro muri Amerika. Nyiricyubahiro
Kigeli V Ndahindurwa yatanze ku italiki ya 16 Ukwakira 2016.
Yahambwe i Nyanza mu muhango uzuzuguritse cyane ,Imana
imwakire. Nta muyobozi uomwyw w'Urwanda wahagaragaye
utibagiwe na Perezida Kagame.
Igihe nari nkiri umwana muri myaka ya za 1980,numvaga abantu
bakuze baganira ku umwami Kigeli V ndahindurwa . Babaga bavuga
mabambo akurikira:''Umwami w'Urwanda Kigeli V Ndahindurwa''
babaga vbavuga ko yimye ingoma akiri muto. Nyogokuru yambwiye
ko Kigeli yigeze gusura umurenge twari dutuyeho witwa Lwebitakuri
mu karere ka Sembabure -Ugandamu myaka ya za 1970. Numvishe
mbabajwe n'uko ntabinye amahirwe yo kumubona ariko bmuhiki
wanjye yashoboye kumubyinira imbyino nyarwanda ndetse
bararamukanya.
Muri ibi birori umwami Kigeli yahawe inka ndetse n'izindi mpano.
Umwami yarashishikajwe no guhuza abanyarwanda aho bari hose ku
isi maze na we akaba ijwi ryabo. Uyu mwami wacu yanditse inzandiko
nyinshi ahura n'abayobozi batandukanye b'ibihugu bitandukanye
NOBLE MARARA
208
kugira ngo abantu be guhungabana. Inka zimwe yahawe uwo munsi
ziracyari mu rwuri rwa data wacu. Ndizera ko azabitura umunsi
umwe. Twakomeje kumva inkuru nziza agerageza kubwira abantu
kwirinda ikintu cyatuma Urwanda rwongera kugwa mu icuraburindi.
Ibi yabikoraga igihe cyose yabaga yagiranye imishyikirano
n'abayobozi. Yagenze ibihugu bya Afrika agerageza guhuza
abanyarwanda bagumana umuco wo gufatanya n'urukunndo
twagendeyeho kugeza umunsi wa none.
Yamenyesheje umuryango mpuzamahanga ko abanyarwanda bari
bugarijwe n'akaga mbere y'itsembabwoko. Niwe wasuye impunzi
muri Kongo igihe ingoma ya Habyarimana yarimaze guhirima.
Abahtut bahungiye muri Kongo aho ingabo za RPA zabasanga
zikababaga nk'inyamaswa.Nyuma y'uru ruzinduko yagiye i
Lubumbashi mu mwaka w'1990 cyangwa 2000.
Aha Leta ya Kagame yahimbye ibihuha ngo afite ingabo ,ngo kandi
arashaka kubagabaho igitero.Abasore n'inkumi batafashwe
barafungwa abandi baricwa.Abantu batangiye kugira ubwoba bwo
guhingutsa ijambo umwami mu kanwa kabo ngo batavaho bagirirwa
nabi. Perezida Habyarimana yari afite ubwoba bw'itahuka ry'umwami
kiko benshi mu banyarwanda bumvaga ko ubwami bwari bufite
akamaro kubera ko imyumvire mike n'irondakoko.
Perezida Habyarimana yibwiraga ko umwami yamubangamira mu
kuyobora igihugu gikenye nk'Urwanda. Yahoraga yibutsa abaurage
ubwami bwo mu myaka ya za 1700 na 1800, aho umwami yafataga
abaturage nabi, maze akiyibagiza ivugurura ry'ubuyobozi ryakozwe
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
209
n'umwami Mutara Rudahigwa ndetse na Manifesite yo muri 1959
yakozwe Kigeli V Ndahindurwa. Perezida Habyarimana yagerageje
kwiyibagiza ikintu gikomeye cy'uko Kigeli yari umuntu wagenderaga
ku gihe ,ko atari yaraheranywe n'amateka.Kigeli ni we washoje akazi
ko gusaba ubwigenge.
Ikibabaje ni uko atigeze abwizihiza. N'ubwo byari mibeze gutyo,
ntabwo yigeze areka kwegera abanyarwanda, n'ubwo abayobozi
babaga bayoboye bamwimaga amatwi, bakanima amatwi ibitekerezo
bye. Benshi mu bayobozi batakiriho bagiye bamwegera ,bamusaba
inama z'uko bashobora kuzahura Urwanda igihe yari mu buhungiro.
Umwami wacu yagumanye ikimenyetso cy'uko yari umwami wibuka
abautrage kandi ko kandi yemeraga ko ibibazo igihugu cyari gifite
byari byarazanywe n'ababiligi.
Nk'uko izina rye ribigaragaza,yakomeje kuba Kigeli ukunda abaturage
kandi akagerageza kumvisha abantu ko ibibazo by'amacakubiri mu
Rwanda byazanywe n'abandi bantu,ko atari abanyarwanda babizanye.
Umwami wacu Kigeli aracyari ikimenyetso gikomeye cy'amizero.
Impunzi zakomje kugira imikoranire myiza n'umwami ,cyane uwari
umuyobozi wa RPF(Gen Fred Rwigema) wari kuba yaracyuye
umwami.Abantu bazi neza Gen Fred Rwigema bemeza ko intego ye
yari iyo kuvanaho ubuzima burangwa no kutagira igihugu bwaranze
umuryango nyarwanda.Ariko umunyembaraga Paul Kagame ,si ko
abona ibintu. Habanza Kagame ubundi abaturage bakaza nyuma.
Kugeza none abanyarwanda bakeneye kubona no kumva umwami
NOBLE MARARA
210
ariko Kagame akomeje kubima uburenganzira bwo guhitamo. Ibi
byose bizaranga mateka ya MRND/RPF.
Ubutumwa bwa Nyirciyubahiro Kigeli V Ndahindurwa ku
nshuro ya 16 yo kwibuka itsembabwoko
Banyarwanda bavandimwe,
Ndabaramukije mwese aho muri haba mu Rwanda cyangwa hanze
yarwo,
Ndabakunda kandi ndabakimbuye!
Kuri uyu munsi twibukaho itsembabwoko ku nshuro ya 16,twibuka
abo twakundaga babuze ubuzima bwabo muri ririya
curaburindi,mfashe uyu mwanya kugira ngo mbasabe musengere
inshuti zacu zabuze ubuzima,kandi mwinginge umuremyi abahe
iruhuko ridashira.
Akaga kagwiriye Urwanda kasize ibikomere bidasibangana mu mitima
yacu twese. Ukubura abo twakundaga kuzatugumamo ibihe byose.Ibi
bitwibutsa ko tugomba kugira umutimanama wo kurinda ubuzima
bw'ikiremwa muntu cyose.
Muri aka kanya, ndasaba buri munyarwanda wese gukora ku buryo
amahoro aboneka i Rwanda, kubana mu mahoro, cyane cyane mu
bihe byo kwibuka itsembabwoko,kurinda uburenganzira bwa buri
muntu no gukundana kugira ngo amakuba yagwiriye Urwanda
atazongera ukundi.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
211
Nifatanyije n'abapfakazi bose imfubyi n'abahejwe bose.
Mwihangane kandi ntimutakaze ikizere kuko Imana iri kumwe na
twe.
Bavandimwe banyarwanda, ndabakunda kandi ndabakumbuye! Iki ni
igihe cyanjye cyo gutaha mu gihugu cyanjye maze ,twese hamwe
,tukubaka igihugu cyacu uko tubishaka.
Mu butumwa bwanjye bw'umwaka mushya ,nababwiye ko tuzahurira
mu Rwanda muri uyu mwaka w'2010 kandi ku bw'umwihariko
ndasaba urubyiruko kugumana umuco
w'urukundo,ubufatanye,twihanganirana ,ubutwari ,ubunyakuri no
kwicisha bugufi.
Izi ndangagaciro ni ingenzi ku bwiyunge n'amahoro arambye mu
Rwanda.
Bavandimwe banyarwanda,buri gihe mba nshishikajwe n'amahoro
y'abanyarwanda.
Iri ni isezerano nagiranye n'Imana ndetse na mwe mwese ,nk'umwami
w'Urwanda wubahiriza itegeko -nshinga .
Mbifurije Amahoro. Imana ishobora byose ibarinde aho muri hose
haba mu Rwanda no hanzw yarwo.
NOBLE MARARA
212
Nyiricyubahiro Kigeli V Jean Baptiste Ndahindurwa.
Ariko se ni ukubera iki Perezida Paul Kagame yahejeje uyu Mwami
mu buhungiro?
Kagame yavuze ko umwami wacu azataha mu Rwanda ari uko aje
nk'umuturage usanzwe nibura atanaje nk'umukuru w'umuco. Inteko
Ishinga amategeko ntiyemerewe kuganira ku itahuka ry'umwami
kandi abanyarwanda ntibigeze bahabwa mahirwe yo kugira icyo
bavuga ku mwami. Ku buryo butangaje ,umwami wacu yahiritswe
n'ababiligi, si abanyarwanda rero babikoze. Perezida Paul Kagame
n'abo yasimbuye bo babibona ukundi.
Uretse no kubirebana 'umwami ,Paul Kagame ahagaze nabi muri
politiki. Paul Kagame yabuze icyo avuga mu mwaka w'200 0 ubwo
yavugiraga ku radio rwanda ,ubwo yavugaga ko niba umwami afite
ingabo bazamurasaho.Icyo gihe narasetse kuko ubusanzwe
abasirikare bose DPF bakabaye ari ab'umwami kuko umwami kuko
yababaye hafi igihe cyose. Abasirikare rero ni ab'umwami
Nyiricyubahiro aho kuba aba Nyakubahwa Paul Kagame.Nta cyo
bivuze kwitwa EX-FAR cyangwa RDF.
Ahubwo niba Kagame yari umuntu ukunda amahoro yagashimishijwe
no kwitwa ingabo y'umwami kuko amahoro n'ubwiyunge
bizagerwaho uhereye aho umtekano mwatangiriye kandi uruhare
rw'umwami ni ngombwa kugira ngo umti uboneke.Amateka
y'igisekuru cy'i bwami mu Rwanda ahera mu myaka amagana ishize
ariko abantu bo hanze y'umuco nyarwanda ntibazi aya mateka. Uyu
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
213
mwami wagizwe impunzi yakoze ubutaruhuka kugira ngo ahuze
abaturage kandi aracyabikomeza n'ubwo ari kure cyane y'igihugu cye.
Kigeli V Ndahindurwa aba muri Amerika i Washington D:C,kuva
kera yavuze ko, kubera ko yarahiriye kuba umwami wubaha itegeko
nshinga mu mwaka w'1959,ko abashaka ubwami n'abashaka
erubulika bagomba gukorana kandi mu mahoro, aramutse ahawe
uburenganzira bwo kwunga abaturage be kandi akunda. Mu myaka
mirongo ishize ,Kigeli yakomeje kwohereza ubuyumwa
bw'icyizere,amahoro n'ubwiyunge ku banyarwanda batatanye
bagakwira isi. Muri inkuru turaza gushyira ahagaragara ubutumwa
Kigeli bw'amahoro n'ubumwe mu magambo ye bwite.
Ikiganiro Colette Braeckman yagiranye na Kigeli V i
Washington DC:
Umwuka wari umeze ute igihe wavaga mu gihugu cyawe?
Guverineri Haruwa yaramaze gusimburwa na Col Logiest. Col
Logiest wari umaze guhabwa imbaraga yahise ashyira igihugu mu bihe
bimeze bifite umwihariko. Yakuyeho ububasha bwose umwami
yabaga afite. Generali Janssens yaje kwereka umwami Col Logiest
anamubwira ko ushoborabyose Col ashobora kwica ,gukiza no
gukora ikintu cyose kimunogeye. Icyo gihe nahise nsaba uruhushya
rwo kujya i Kinshasa kuko nashakaga kubaza umunyamabanga
mukuru wa ONU witwaga Dag Hammarskjold impamvu yibyo
NOBLE MARARA
214
byose. Haruwa yabanje gushitikanya,hashira iminsi hanyuma aza
kunyemerera urugendo rwo kujya i Kinshasa. Mbere y'aho nari
narabajije Col Logiest impamvu hari abantu bafungwaga nta manza
ziciwe.Mu mvugo ya gisirikare yuzuye ukuri ,Col Logiest yaransubije
ngo:''Ndi mu butumwa bwa Leta yanyohereje hano gukura
abatutsiku butegetsi nkashyiraho abahutu''.Yari yahwe amabwiriza
birumvikana.Nashakaga kuvugana n'umunyabanga mukuru wa ONU
kuko nabonaga ko nta cyizere cy'ababiligi nari nsigaranye.
Hammarskjold
yany ijeje kuzanyohereza i New York. Muri iki cyumweru namaze i
Kinshasa,Leta y'Ububikigi yabwiye abanyarwanda ko ntazagaruka mu
Rwanda.Ni ibinyoma rero kuvuga ko abahutu ari bo banyirukanye ku
butegetsi. Abatumye ngana iy'ubuhungiro ni ababiligi, hari mu mwaka
w'1961, umwaka umwe mbere y'ubwigenge. Nagejeje iki kibazo ku
Nama nkuruy'umuryano w'ababiumbye ariko nta mwanzuro
werekeranye no gutaha kwanjye wigeze ufatwa.
Noneho ntabwo abahutu bagize uruhare mu ihirikwa ryawe?
Nta na busa. Abahutu b'icyo gihe bari bashyigikye Umwami, ni na yo
mpamvu bamwe muri bo baharanira ko nataha. Icyabayeho ni ''coup
d'Etat ''y'i Gitarama aho Haruwa Logiest bafatnyije n'abapadiri bera
bashyize Kayibanda ku butegetsi. Ibitero ku batutsi byahemberewe
n'ababiligi ariko abahutu ntibari bagambiriye gukuraho
ubwami.Ahubwo abatutsi baratewe ,baranirukanwa kuko ababiligi
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
215
bashakaga kumvisha abahutu ko batutsi b'ibwami ari bo baroze
Mutara Rudahigwa.
Abaturage bavuze ko ababiligi babahaye amabwiriza yo gutwika
amazu y'abatutsi kuko ngo abatutsi bari babangamiye umwami. Buri
wese yakwemeza ko abahutu bari baherekejwe n'aba komando
b'ababiligi. Ibi bishattse kuvuga ko:'' Ni ababiligi banyirukanye mu
gihugu ntabwo ari abahutu''.
Umwami igihe yari mu buhungiro yasabye kugira uruhare mu
kuzana amahoro mu Rwanda
I Washington DC , taliki ya 11 Ukwakira 1998 , amakuru yageze ku
bantu agira ati:''Umwami Kigeli wa V,umwami w'Urwanda wajyanywe
mu buhungiro n'abakoloni b'ababiligi igihe yari yasabye LONI
gufasha Urwanda kubona ubwigenge,yasabye kugira uruhare mu
guhagarika ubugizi bwa nabi n'itsembabwoko mu guhugu cye''. Ibi
byavuzwe none i Washingto DC
Umwami Kigeli wabaye umuntu wa mbere mu kumenyesha
Umuryango w'Abibumbye n'umuryango w'ubumwe bw'Afrika ko
itsembabwoko ryatutumbaga muri 1994. Yanahamagaye umuryango
mpuzamahanga ushinzwe kwiga ingamba (ISSA) muri iki cyumweru
gishize.
NOBLE MARARA
216
Umwami yaranavuze ati:'' Njyewe ubwanjye nahamagaye Gen
Kagame n'ubuyobozi bwe mbasaba kundeka ngataha mu gihugu
nk'umwami w'abanyarwanda, kugira ngo turangize ikibazo cy'akaga
kari mu Rwanda ,tukanarebera hamwe ibijyanye n'itegeko-nshinga
rizaturengera twese. Gen Kagame ,nk'umunyapolitiki akaba
n'umuyobozi wakabaye areba ubwiyunge bw'abanyarwanda,agomba
kandi ategetswe gushyira imbere inyungu z'abanyarwanda kurusha
inyungu ze bwite''.
Mu ijambo rye Umwami Kigeli yatangaje ibi bikurukira:
Yagize ati: ''Iyo abahutu bari ku butegetsi ,abatusti babaho mu bwoba
cyangwa bagapfana ubwoba.Iyo abatutsi bari ku butegetsi,abahutu
babaho mu bwoba cyangwa bagapfana ubwoba. Muri uru rujijo rero
tugomba gushaka inzira.Ntabwo gusaba gutaha cyangwa kwimikwa
nk'umwami ari cyonyne ngamije. Intego yanjye nyamukuru ku
Rwanda ni amahoro mbere ya byose''.Yarakomeje avuga ko:
''Amerika n'umuryango mpuzamahanga bikwiye kureka gukomeza
kuzenguruka ikibazo cy'abanyarwanda ahubwo bakavugana
n'inararibonye z'abanyarwanda bazi igihugu kurusha abandi''.
Inshuro nyinshi mu bihe byo kwibuka itsembabwoko ryo muri
1994,Umwami yagiye yohereza ku bana be nk'uko akunze kubita.
Muri bene ubwo butumwa ,asaba abanyarwanda Ubumwe
n'Amahoro . Dore ingero za bene ubwo ubutumwa :
Mu butumwa bwo kwifuriza abanyarwanda umwka mushya wa
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
217
2010,Umwami yagize ati:
''Hashimyaka irenga 50 Urwanda ruhura n'ibibazo by'insobe. Ibibazo
bifite imizi mu rugomo ruba hagati y'amoko,mu bukene,mu
kutihanganirana no mu ndwara z'ibyorezo, n'ibindi. Biteye kwicuza
kubona byaragiye birushaho kuba bibi kuza n'ubwo indunduro yabaye
itsembabwoko ryo muri 1994. N'ubwo bimeze bityo rero,ntitugate
icyizere.Imbere hari isezerano kandi isezerano ryuzuye: Iherezo ryo
gusumbana,kubana mu Rwanda kandi mu mahoro,kugira uruhare mu
cyagirira igihugu akamaro,kugaruka kw'urukundo mu baturanyi,n
ubunyangamugayo bwaranze igihe cyose abanyarwanda''.
Muri iryo jambo,yagize icyo avuga ku matora yagombaga
kuzaba
Yagize ati: ''Umwaka w'2010 wahuriranye n'amatora ya Perezida. Iki
gikorwa cya politiki ni ingenzi ku banyarwanda bose. Mboneyeho
umwanya wo gusaba Leta y'Urwanda n'abanyarwanda bose
kuzakora uko bashoboye maze amatora akaba mu bwisanzure , akaba
amatora koko, kandi ntihabemo ubwiru.Ubu ni bwo buryo Urwanda
rwabonamo abayobozi rukeneye.
Banyarwanda bavandimwe,ndabakumbuye kandi ndabakunda. Igihe
kirageze kugira ngo ntahe iwacu i Rwanda .Nzakomeza gukora ibyo
nshoboye kugira ngo amahoro n'uburumbuke bigerweho mu
Rwanda.
NOBLE MARARA
218
Mu bihe byo kwibuka itsembabwoko rya 1994 ku nshuro ya 16 yagize
icyo abwira abana be.
Yagize ati:''Akaga kagwiriye Urwanda kasize ibisebe bidasibangana
mu mitima yacu muri rusange. Ukubura abo twakundaga bizaguma
muri twe ubuziraherezo.Ibi bitwibutsa ko dufite inshingano tubivanye
ku mutima kandi izo nshingano ni ukurinda ubuzima bwa muntu.
Ndasaba nkomeje buri munyarwanda gukorera amahoro ku
bw'Urwanda, kubana mu mahoro,cyane cyane mu bihe byo kwibuka
itsembabwoko,kurengera uburenganzira bwa muntu bwa buri
wese,no gukundana kugira ngo akaga kagwiriye Urwanda katazasubira
ukundi.
Mu biganiro,amatangazo n'ubutumwa ,Umwami agaragara nk'umuntu
wuje amahoro kandi wifuza gutaha mu Rwanda ku buryo
bw'amahoro nk'umwami w'Urwanda. Umwami yagiranye ibiganiro na
Perezida Paul Kagame mu mwaka w'1996 bigamije kureba uko
umwami yataha mu Rwanda.Ariko byagaragaye ko bombi batigeze
bagira icyo bumvikanyeho kubijyanye n'uburyo umwami yazatahamo.
Umwami kimwe n'abandi benshi baba mu buhungiro, nta kindi baba
bifuza usibye gutaha mu Rwanda mu buryo bw'amahoro
n'ubufatanye. Umuntu yakwibaza nib a ibi bizigera bibaho mu
Rwanda rwa none ruyobowe na Perezida Paul Kagame.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
219
Umwami Kigeli yari muntu ki?
Kigeli V Ndahindurwa yavutse mu muryango w'ibwami. Yavutse ku
italiki ya 29 Kamena 1936,aba umwami w'Urwanda kuva ku italiki ya
25 Nyakanga 1959 kugeza ku italikiya 28 Mutarama 1961.
Yavukiye i Kamembe mu Rwanda. Izina rye ry'idini ni Jean Baptiste
naho izina ry'iripagani ni Ndahindurwa. Yarezwe nk'igikomangoma
nk'uko byari mu muco w'igihugu cy'Urwanda. Yize muri Groupe
Scolaire ya Astrida mu Rwanda n'i Nyangezi muri Repubulika
iharanira Demokarasi ya Kango.Nyuma y'uko Umwami Mutara
Rudahigwa atanze mu rupfu rw'amayobera mu mwaka
w'1959,yasimbuywe ku ngoma na murumuna we Jean Baptiste
Ndahindurwa nk'umwami w'Urwanda Kigeli V .Mu bihe politiki yari
ihagaze nabi ndetse hanarangwa amakimbirane hagati y'amoko,ni
bwo Kigeli yabaye umwami. Yakoze uko ashoboye ariko byarakomeje
birakura. Yari umwami ukiri muto utanashyikiwe
n'abakoloni.Ubwoko bw'abahutu bwashishikajwe n'igisirikare
cy'ababligi kutekera umwami, biba imbarutso y'imyivumbagatanyo yo
mu Ugushyingo 1959.
Mu mwaka w'1961, Umwami Kigeli yagiye i Kinshasa kubonana
n'umunyamabanga mukuru wa ONU Dag Hammarskjold.
Mbonyumutwa Dominiko ashyigikiwe na Leta mbiligi bakoze coup
d'Etat iza gukurikirwa na Kamarampaka yo muri 1961 yarangiye ngo
ubwami butsinzwe. Benshi ngo batoye ko ubwami buvaho, Kigeli V
aba yirukanywe atyo. Yabanje guhungira muri Tanzaniya atura i Dar-
NOBLE MARARA
220
Es-Salam (1961-1962). Yaje kwimukira muri Kenya i Nairobi (1963-
1971). Yabaye n'i Kampala muri Uganda (1972-1978) asubira i
Nairobi (1978-1992) .Kuva muri 1992 yabaye i Washingto DC muri
Amerika. Mu mwaka 1992 mu kwezi kwa Kamena yahawe
ubuhungiro bwa politiki na Amerika anakomeza gutura i Washington
DC.
Yagenze isi yose avuganira abanyarwanda kandi nyiyahwemye
guhamagarira amoko y'abanyarwanda n'amatsinda y'abanyapolitiki
kurangwa n'amahoro n'umutuzo. Umwami Kigeli V yakomeje
kwibuka aabanyarwanda baguye mu itsembabwoko ryo muri 1994
kandi akomeje kugerageza kunga abanyarwanda mu bice
babarizwamo byose:politiki,amoko n'amadini.Abasaba gukoresha
uburyo bwa demokarasi kugira ngo bakemure impaka izo ari zo zose.
Umwami kigeli ni inshuti y'uwahoze ari Perezida wa Afrika y'Epfo
nelson Mandela.
Umwami Kigeli V yatumuwe muri Kaminuza ya Georgetown maze
ageza ku bari aho ijambo ryari rifite umutwe
ukurikira:''Itsembabwoko Nyarwanda: Akaga kashoboraga
gutambamirwa mu bihe byacu''. Mukiganiro yakoreye kuri BBC muri
Kanama 2007 Kigeli yagaragaje ubushake bwo gutaha mu Rwanda
ngo niba abanyarwanda biteguye kumwakira nk'umwami ugendera ku
itegeko-nshinga.
Yavuze ko yabonanye na Perezida Paul Kagame ngo n'uko Kagame
amubwira ko kugira ngo atahe agomba kubanza kumenya niba
abanyarwanda bamushaka nk'umwami. Kigeli avuga ko Kagame
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
221
yamubwiye ko agiye kuvugana na Leta kuri icyo kibazo. Ubu Kigeli
ayoboye umuryango cyitwa ''King Kigeli Foundation''.Intego y'uyu
mushinga ni ugushaka icyagirira neza muntu kandi bigakorwa mu
izina ry'impunzi nyarwanda.
Umwami Kigeli V yahawe imidali myinshi cyane. Kagame yirukanse
isi asaba imidali ariko nta midari y'ubu bwoko yigeze ahabwa kuko
atari umuntu ushyira amahoro imbere nka Kigeli V.
NOBLE MARARA
222
6 Kagame: Inyuma y'intambara zibera
muri Kongo.Igitotsi mu mibanire
n'ibuhugu by'ibituranyi
6.1 Perezida w'umushonji,ukuri inyuma y'intambara zo
muri Kongo
Nyuma y'uko Mobutu wa Zaire avaniwe ku ngoma maze Zaire ikitwa
Repubulika Iharanira Demokarasi ya Kongo, Paul Kagame yemeraga
ko Leta ye izifatira umutungo wa Kongo, ko anafite uburenganzira
bwo gukora icyo ashatse nta nkomyi.
Kagame yashyizeho Kabila Desire nka Perezida wa
Kongo,akaniyumvisha ko azamukoresha icyo ashaka maze agashira
umutungo wa Congo mu biganza bye. Kagame yohereje abasirikare
be muri Kongo kugira ngo bagenzure umutungo wa Kongo ndetse na
Kabila ubwe. Akaboko k'iburyo ka Kagame ari we Gen James
Kabarebe anayobora igisirikare cya Kongo.
Kabila yisobanuriye imigambi ya Kagame n'uko yegera abasirikare
b'abakongoman abagisha inama.Ibi byatangiye igihe Kagame
yafatiraga intwaro,amasasu n'amamodoka byari byanyuze binyuze mu
gisirikare cy'Urwanda. Ibi bikoresho byari bigizwe ahanini n'imbunda
zirasa kure kandi zikarasa ibisasu binini (Misile BM),ibisasu bihanura
indege n'imbunda ziciriritse ,amamodoka (Nissan) 48 n'amajipe
(Land Rover) 80.Kagame yari yarekuye ½ gusa maze ikindi ½
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
223
aragifatira.
Ibi byatumye byarakaje Kabila,yumva atakarije icyizere Kabila na Leta
ye. Kabila yatanze itegeko ko abasirikare b'Urwanda bava muri
Kongo. Kabarebe yategetswe kuva mu gihugu atanatwaye n'imodoka
n'imwe ,maze yoherezwa ku kibuga cy'indege. Bageze ku kibuga
cy'indege Kagame yagiye guhura na Kabarebe n'abasirikare bari
kumwe na we. Aba basirikare bahawe amabwiriza yo kujya mu kigo
cya gisirikare kibabwamo n'abarinda perezida maze bagategereza andi
mabwiriza kandi bagakomeza kuryamira amajanja. Icyo gihe Kagame
yararakaye cyane maze atakariza icyizere Kabila.
Nyuma y'amasaha 24, twajyanye na Paul Kagame mu kigo
cy'abasirikare barinda Perezida maze Kagame atanga amabwiriza ko
abo basirikare bagomba gusubira muri Kongo maze bakarwanya
Kabila. Icyatangaje ni uko abo basirikare basamiye hejuru iki
gitekerezo kuko muri ibyo bihe abasirikare bose babaga bashyikiye
gukomeza gusahura Kongo.
Desire Kabila ku rundi ruhande yahise asaba Zimbabwe na Angola
kumuha abasirikare basimbura abanyarwanda bari bamaze
kwirukanwa.Abasirikare ba Kagame bateye Kongo ku nshuro ya
kabiri,batunguwe no gusanga Kabila yariteguye ku buryo bunoze.
Abasirikare bacu barahaguye abandi bararkomerka ku buryo bukabije.
Intambara ya mbere ya Kongo yoroheye cyane Kagame yashoboraga
gusaba ubufasha buvuye muri Zambiya kuko yabaga ariyo nzira ya
hafi yo kugera i Kinshasa. Kagame yongeye gusaba Perezida Chiluba
NOBLE MARARA
224
wa Zambiya inzira igana i Kinshasa. Ariko kuri iyi nshuro Chiluba
yamwimye inzira.
Chiluba yabwiye Kagame muri aya magambo:'' Nibwiraga ko
Mobutu yari umuntu mubi akaba n'umunyagitugu ,none se Kabila
mwazanye iwanjye kunsura uramuziza iki?''.Iyi ntambara ya kabiri yo
muri Kongo (abantu bayise intambara karundura ya Afrika),yatangiye
muri Kanama 1998 hanyuma irangira muri Nyakanga 2003 igihe Leta
y'inziba cyuho yajyagaho.
Iyi yabaye intambara yabonetsemo imfu nyinshi muri iyi Afrika ya
none. Ibihugu 8 bya Afrika byayigizemo uruhare utibagiwe n'imitwe
y'inyesyamba 25. Kandi igitangaje Perezida Kagame ubwe yari
afitemo imitwe y'inyeshyamba igera ku 8 kugira ngo ateze umutekano
muke mu karere kubera inyungu ze bwite.Mu mwaka w'2008,
intambara yo muri Kongo yari imaze guhitana abantu bagera kuri 5
400 000. Bamwe muri aba babaga bishwe n'indwara ndetse n'inzara .
Bityo iyi ntambara iba intambara yaranzwe n'umubare munini
wabayitakarijemo ubuzima ku rwego rw'isi kuva intambara ya kabiri
y'isi yarangira. Za miliyoni na za miliyoni yakuwe mu byazo abandi
bahungira mu bihugu bihanye imbibi na Kongo.
Impamvu y'ibi byose ni igitekerezo cya Kagame cyo gushaka kuba
umuherwe wa mbere ku isi. N'ubwo habayeho kurangira
kw'intambara mu mwaka w'2003 ndetse hakabaho n'amasezerano
hagati y'ibice byari bihanganye,maze hagashyirwaho Leta
y'ubumwe,abantu 1000 bapfaga buri munsi mu mwaka w'2004 bishwe
n'impamvu zakagombye kuba zakwirindwa nk'imirire mibi n'indwara.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
225
Intambara zagiye zibaho nyuma y'aha zagiye ziterwa n'icuruzwa
ry'amabuye y'agaciro. Intambara ya mbere ya Kongo yatangiye mu
mwaka w'1996 ubwo Urwanda rwazamuraga ikibazo cy'uko ngo
interahamwe n'abahoze mu ngabo za Leta yatsinzwe bashakaga
gutera Urwanda. Izi nterahamwe zari zigizwe ahanini n'abahutu bari
barahunze RPF maze bajya mu makambi y'impunzi mu
burasirazuba bwa Zaire.
Leta ya Kagame yahakanye yivuye inyuma ikirego ko yavogeraga
ubusugire bwa Kongo maze itangira gutanga intwaro ku batutsi
b'abanyamurenge bo mu burasirazuba bwa Zaire. Byagaragaye ko
umutekano muke interahamwe zagombaga guteza utagize ubukana
mu gutera igihugu nk'Urwanda,bahitamo kwigira mu mashyamba
kwishakira uko babaho no gutunga imityango yabo.
Igice kinini cyabo cyinjijwe mu ngabo za Kagame ariko yakomeje
kubeshya isi ko arwanya imitwe yitwaje ibirwanisho igizwe n'abahutu
kandi benshi muri bo bari abarashyizwe mu gisirikare vya Kagame
mu cyo yitaga ngo gutahuka ku bushake. Igihe Kabila yaramaze
kwigarurira umurwa muri Gicurasi 1997,yahuye n'inzitizi zikomeye zo
kuyobora igihugu yaramaze kwita irindi zina ''Rwpubulika Iharanira
Demokarasi ya Kongo''. Amaze kubona ko igihugu cye cyari
cyugarijwe n'imyenda ndetse n'abanyapolitiki babaga basonzeye
kugira ijambo,yifuje ko abanyamahanga bteraga inkunga Kongo
bareka Kongo ikishakira ibisubizo.
Umwuka mubi wageze ku rundi rwego ku italiki ya 14 Nyakanga 1998
NOBLE MARARA
226
ubwo Kabila yirukanaga Umukuru w'ingabo Gen James Kabarebe
(umunyarwanda) maze akamusimbuza umukongomani Celestin
Kifwa. Byahumiye ku mirari rero ubwo yagira Kabarebe umujyanama
mu bya gisirikare wa Kifwa.
Nyuma ho ibyumweru 2 Kabila yashimiye Urwanda kuba
rwaramufashije maze anategeka ko abasirikare b'abanyarwanda
n'abagande bava mu gihugu cye. Mu masaha 24 ,umunjyanama bu
bya gisirikare akaba n'umunyarwanda yavanywe mu kazi. Ibi byarakaje
abanyamurenge. Ubushyamirane hagati y'amoko bwabaye imvano
y'intambara ya mbere ya Kongo kandi Urwanda rwabigizemo uruhare
kugira ngo rukomeze kubona uburyo bwo kwambuka umupaka rujya
muri Kongo. Imbarutso yabaye akaboko karekare ka Kagame kugira
ngo ashobore kwiba amabuye y'agaciro ,intwaro , amafaranga
n'amamodoka bya Kongo.
Ntabwo ari abaturage n'abasirikare bato bapfuye gusa,hanapfuye
n'abayobozi b'ingabo nka:Gen Massa,Col Wilson Rutayisire,Maj
Ikondere n Desire Kabila ubwe., Laurent Nkunda ufunze n'abandi.
Ku bwa Nyakubahwa Paul Kagame ngo intego yacu yari iyo
kurwanya imitwe y'itwaje intwaro igizwe n'abahutu ngo babaga bafite
imigambi yo kugaruka mu gihugu ngo bakica inzirakarengane
z'abaturarwanda,ariko twambutse imipaka maze twerekeza i Kinshasa
ariko iyo ngirwa mitwe yari yihisha mu maahyamba ya Katanga na
Equateur. Nyuma y'igitutu cy'umuryango mpuzamahanga,abasirikare
b'abanyarwanda batashye ku mugaragaro kandi ntitwigeze tubona
inyeshyamba n'imwe igaba igitero ku Rwanda. Ubu se twakwirirwa
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
227
tugira icyo twibaza ku mpamvu y'iyi ntambara yahitanye za miliyoni
na za miliyoni z'ubuzima bw'abantu.
6.2 Dore andi mayeri Kagame agiye gukurikizaho kugira
ngo ayobore Kongo
Mu myaka 20 ishize ,miliyoni z'abantu zarapfuye kuri iki kigero
utibagiwe n'impunzi zavuye mu gihugu cyazo cy'Urwanda,abaturage
ba Kongo abasirikare b'ibuhugu bitandukanye bafashije ingabo za
Kongo ndetse n'imitwe y'inyeshyamba. Bose barwanira kugira ngo
bagire ijambo ku gihugu n'umutungo kamere wacyo. Kuva mu
mwaka w'1996,imitwe y'inyeshyamba igera kuri 25 yarashinzwe muri
Kongo kandi 16 muri 25 yashinzwe na Dr Kagame. Imirwano
myinshi yaberaga mu turere dukungahaye ku mabuye y'agaciro nk'
amajyaruguru y'uburasirazuba ndetse n'uburasirazuba bwa
Kongo.Aha hakungahaye kuri zahabu,diyama, gasegereti kolta
bikoreshwa muri elektroniki.
Umutekano muke urangwa muri Afrika yo hagati wagiye ukururwa na
Dr Kagame n'abake mu bayobozi b'ingabo ze. Nyuma y'uko Dr
Kagame yisobanuriye ko amayeri ye yavumbuwe n'umuryango
w'abibumbye binyuze muri za gasopo bagiye baha Kagame.
Yahisemo guhindura amayeri. Perezida Kagame yategetse abkuriye
ubutasi be kwimurira muri Kongo abasirikare bavuye ku rugerero mu
rwego kuzagira uruhare mu matora y'inzego z'ibanze. Yabaga yizeye
NOBLE MARARA
228
ko aba bantu bazagirwa abayobozi aho maze bakazajya bubahiriza
ibyo abategetse.
Yanatanze amabwiriza ku bashinzwe ubutasi ko abahoze ari
abakangurambaga ba RPF badafite akazi bagomba kujya gutura muri
Kongo. Yamabwiye inzego ze z'ubutasi gukorana neza n'abayobozi
ba Kongo cyane cyane abanyamurenge b'abatutsi kandi bakaba
bavuga ikinyarwanda. Aba banyamurenge bashyigikiye Laurent
Nkunda uri mu Rwanda ubu kandi akaba akurikiranyweho ibyaha
by'intambara. Gen Nkunda yavuganye na Kagame maze amusaba
guharanira ubwigenge bw'intara y'uburasirazuba bwa Kongo. Nkunda
yaramwemereye ariko amubwirako byanyura mu nzego z''ibanze.
Bafashe umwanzuro wo gutuza muri Kongo abasirikare bavuye ku
rugerero ,nk'uko twabivuze haruguru., maze bakazajya bakorana ku
buryo bwa hafi na Kigali. Undi mugambi wari uwo gushishikariza
abashora mari b'abanyarwanda gushora imari zabo mu burasirazuba
bwa Kongo.
Iki nticyashobotse kuko umushoramari Gen Rutatina yavuganye na
we yahise yemera ariko na we amubwira ko kugira ngo akore atyo
bazamuha urwuri runini cyane maze akororeramo inka. Ibi Col Dan
Munyuza yarabyanze kuko yabonaga ko byazamenyekana igihe
bazaba bagomba kwimura abaturage kugira ngo uru rwuri ruboneke.
Gen Rutatina uzwiho kuba ari umuganga utubahiriza amahame
agenga abaganga (aho gukiza ubuzima ahubwo arabwangiza)
yatsimbaraye ku ko uyu mushoramari agomba guhabwa ahantu uko
haba hangana kwose kandi na none yagombaga kujya abakozi 75
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
229
bagomba gukora muri ururwuri,bakanubaka amazu. Byaje kuviramo
bamwe gufungwa kuko Gen Ibingira yajyanye n'uyu munyemari maze
bagenda baherekejwe n'imodoka 8 .
Ibi byageze kuri Kagame igihe ikinyamakuru cya Kongo cyaragaje
Gen Ibingira n'abandi basirikare bakuru bambuka umupaka bari
kumwe n'uyu mushoramari. Perezida Kagame yavuganye na Gen Jack
nziza wahise akora iprereza kuri ibi. Nziza yabajije aba ba ofisiye niba
baribukaga uko umugambi wari uteye.
Yabibukije ko umugambi wari uwo kubanza gutuza abasirikare
bavuye ku rugerero,bagakurikirwa n'abakangurambaga hanyuma
abashoramari bagaheruka. Intego nyamukuru yari uguhindura
abaturage berekeza ku guhanira ubwigenge hanyuma bakazifatanya
n'Urwanda kuko bavuga ururimi rumwe bagahurira no ku miryango
imwe. Iyi ni yo mpamvu y'ifungwa ry'abasirikare bakuru ba Kagame
,baregwa iki gikorwa cyo kujyana abantu gutura muri Kongo.
Nyamara kandi umugambi wari wavuye kwa Kagame.
Gen Rutatina utekereza cyana akaba ari umwere mu
by'ukuri,yananiwe kwibwira ko ibyo yarimo yiyinjizamo bitari
bumuhire kuko atazi kagame. Iyo aza kumenya Kagame uwo ari
we,yakagombye kuba yarakuyemo ake karenge kera mbere y'uko
banamufunga. Gen Rutatina yemeye ko akazi ke kari ugutuza abavuye
ku rugerero.
Ibi bituma umuntu yibaza uburenganzira bw'abagombaga gutuzwa
NOBLE MARARA
230
uko bwanganaga. Umuntu yanakwibaza byari gukomeza kuba ibanga
kugeza ryari? Col Dan Munyuza umuyobozi w'iperereza ryo hanze,
akazi kari uguhitamo abazajya gutuzwa n'ibyo bazakenera mu rwego
gutanga raporo mu Rwanda. Kandi yari umuhuza hagati
y'abashoramari na minisiteri yagombaga gutanga amafaranga ngo iki
gikorwa gicemo, ndetse yanafashaga abakeneye amafaranga mu ma
banki ya Kagame kuyabona nta ngorane. Gen Ibingira umuyobozi
w'abavuye ku rugerero we yagombaga kumenya imyitwarire y'ababaga
bagomba kujyanwa gutura, akabaririza imyitwarire yabo akoranye
n'urwego rw'iguhugu rw'ubutasi (NSS).
Mwibuke ko uburasirazuba bwa Kongo bukungahaye ku mabuye
y'agaciro, bashakaga kohereza abantu bizewe batazagerayo
bagahidukirana Leta y'Urwanda.Gen Gumisiriza we yagombaga
gukurikiranira hafi iki gikorwa nk'umukuru w'ingabo mu karere
kegeranye na Kongo. Bamureze kuba yaremereye uyu murióngo
w'amamodoka ukambuka umupaka ku mnywa y'ihangu.
Aho Kagame aboneye amakuru avuye kwa Gen Jack Nziza,umu Gen
umwe gusa wizerwa na Kagame,byavuzwe ko bagize uruhare mu
bikorwa by'ubucurzi butemewe n'uko ahamagaza inama yihutirwa
arega aba ba ofisiye kuba barafashije uyu mucuruzi kubera ruswa
maze abasaba ibisobanuro bisumbyeho. Gen Ibingira yasobanuye ko
we atari azi ibirimo bikorwa kubera ko atanize maze ararira karahava
arapfukama amavi arakoboka asaba Kagame imbabazi. Yavuze ko we
azi kurwana nta kindi kintu na kimwe azi,uzibye ko ngo yubahiriza
ibyemezo bya politiki n'iperereza. Ibingira we yahise ababarirwa
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
231
abandi batehereza kugezwa imbere y'inkiko.
Uyu mugambi wa rwihishwa wo gutuza muri Kongo abavuye ku
rugerero uracyakomeza mi bitekerezo bya Kagame. Ibi bituruka ku
myumvira y'abanyagitugu ko ngo baba bagomba kwagura imbibi
z'ibihugu byabo. Ibi byabaye ahantu hose hayobowe n'abanyagitugu.
Bituruka kandi ko umuryango mpuzamahanga urebera ahubwo aho
umunyagitugu ahabwa imidali ubutitsa. Umudage Hitler na Dr Idi
Amin Dada bombi bakoresheje iyi myumvire yo kwagura imbibi. Dr
Idi Amin Dada yashatse kwomeka Tanzaniya (akarere k'Akagera) kuri
Uganda.
Ikinyuranyo muri ibi ni uko Isi yose yarahagurutse maze irwanya iyi
migambi iranayihagarika. Bagaye bivuye inyuma iyi migambi ndetse
barayirwanya ku buryo bwerye. Mu kibazo cy'uburasirazuba bwa
Kongo umuryango mpuzamahanga warahagaze urebera
umunyagitugu asenya Kongo , atuma imiryango yangara ,abana
barahababarira ariko umunyagitugu aguma yemye.
Isi igomba guhaguruka maze ikarengera abantu b'inzirakarengane
bakomeje kubabazwa hariya muri Kongo kandi buri munsi.
NOBLE MARARA
232
6.3 Mpamagaye inshuti zanjye za kera: Amateka ya M23
Igihe Kagame akomje gufungirwa imfashanyo. Aba baterankunga
bakomje bahagaritse izi nkunga ku Rwanda kubera ko ruregwa
gushyikira abahungabanya umutekano wa Kongo. Numvise ngomba
kugira icyo mbivugaho. Kagame yashyikiye ku buryo butaziguye
inyeshyamba za M23 zari zifite intego yo gufata umugi wa Goma
maze bagashyiraho Repubulika Yigenga ya Kivu.
Iyi kinamico ntiyigeze iha agaciro aabagore n'abana b'inzirakarengane.
Ibi byatumye nkanguka ntangira gutekereza kuri ibi bikorwa byuje
ubumuntu buke bya Kagame. Kagame na we ubwe yabaye impunzi
kimwe na bakuru bacu,aho bahoraga batekereza ku mutekano aho
bari muri Uganda mu myaka ya za 1950/60. Yari afite imyaka 3 gusa
ubwo nyina yamuhetse mu mugongo akanikorera ku mutwe
ibikoresho yari akeneye akagana muri Uganda agiye gushaka uko
yarindwa.
Perezida Kagame yarakuze aza no kuba Major mu ngabo z'igihugu
cy'amahanga. Mu manyakuri rero umuntu wabaye mu bihe nk'ibi
ntiyari akwiye kuba yashaka kubihembera aho atuye ndetse no kw'isi
kabone n'iyo yaba ashaka inyungu za mirenge. Igihe nari ndimo
nandika iyi nkuru, nabonye amakuru aturutse ku muntu wahoze mu
ngabo za Kagame utarashatse kugaragaza amazina ye maze ambwira
ko M23 itewe ingabo mu bitugu na RDF bakomeje gusatira umugi wa
Goma. Ibi byatumye nibaza niba guhagarikwa kw'imfashanyo hari
icyo byasigiye Kagame. Ubundi se ingaruka zagera ku baturage zite?
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
233
Ko n'ubundi izi mfashanyo ziba zitabagezeho,zigumira mu mifuka ya
Kagame .
Ni nk'aho umuntu yavuze ko nta we utakaza icyo atigeze atunga. Ku
bwa Kagame rero,igihe cyose M23 isatira igafata imigi ,igafata
ibirombe by'amabuye y'agaciro, azaguma kubyungukiramo maze
yiyishyure imfashanyo bamwimye. Biteye isoni kubona igihugu nk
Kongo kirebera abaturage bacyo bicwa n'ibitero by'ikindi gihugu
nk'Urwanda ndetse na M23.Perezida Joseph Kabila yivugiye ubwe ko
kuba ingabo z'Urwanda ziri ku butaka bwa Kongo ari ''Ibanga rizwi''.
Ku bantu bamwe ,iyi mvugo ya Kabila yari yuje urujijo,ariko na none
umuntu akaba yakwibaza impamvu Kabila yategereje igihe kingana
gityo kugira ngo atangaze ibi.
Abaturage ba Kongo barapfuye umunsi ku wundi, kandi nta mugayo
Kabila yashyizweho na Kagame kugirango arengere inyungu ze.
Perezida Kagame niwe ukwiye kubazwa urupfu rwa Desire Kabila ise
wa Perezida uri ku butegetsi none Joseph Kabila. Uyu azi neza icyo
bisobanuye kuba yakurikirana urupfu rwa se,ariko yahisemo
kubyirengagiza maze arabishyingura. Ubwo twakwizera iki ku muntu
udashobora kubaza iby'urupfu rwa se? Twategereza se ko
azahangayikishwa n'urupfu rw'umuturage usanzwe. Kongo ingana na
km² 2 344 858 ikaba ifite abaturage 7 599 190 ariko ikaba idashobora
kubungabunga umutekano wayo n'ubwo ifite ubutunzi bungana
butya.
Mu kiganiro mbonekarimwe n'abanyamakuru ku wa gatandatu ushize
NOBLE MARARA
234
Perezida Kabila yavuze ko yagaragaje impungenge ko Uganda yaba iri
inyuma ya M23, ko kandi Uganda yahakanye yivuye inyuma ibi. Ese
byarihutirwaga gukora ubugenza cyaha kuri Uganda ,igihe yo
itagaragazwaga muri raporo y'inzobere za ONU? Nyamara Kabila uyu
niwe wari umaze igihe gito ahanye umukono na Shitani Paul Kagame
ibyumweru bike mbere y'iri tangazo rye. Aba ba Perezida bombi bari
baherutse guhura mu cyo bise'' Gushyira hamwe imbaraga mu
gukuraho impagarara mu karere''. Kabila yari azi neza ko Kagame ari
we kizigenza mu bikorwa bibi byabaye kuva 1995 Kongo ikitwa Zaire
kugeza none.
Ni ''Ibanga rizwi'' ko kabila azi ibyabaye byose ku bamubanjirije. Ni
Perezida w'igihugu gifite amabuye y'agaciro akenewe naburi wese ,si
Kagame gusa uyakeneye. Hashize imyaka irenga icumi Kagame
ashyiraho imitwe y'inyeshyamba . Na Kabila ubwe ndetse na se
ubabarire mu bambari ba Kagame. Ibi byose ari ukugira ngo agire
ijambo kuri burasirazuba bwa Kongo maze amabuye y'agaciro ari
muri aka karere ajye mu biganza bye.
Kuba Urwanda ruri muri Kongo nk'uko Kabila abyita ibanga rizwi,
Kabila yagize ati:''Ese diplomasi yaba ari igisubizo kuri ibi? Uko
byagenda kose hari inzira eshatu zatuganisha ku gisubizo: Inzira ya
gisirikare,iya politiki niya diplomasi cyangwa zose zikomatanyijwe''.
Kabila we wenyine azi ko nt mbaraga mu bya gisirikare
yizezeye,akaba ari yo mpamvu M23 ikomeje gusatira imigi myinshi yo
muri Kivu y'amajyaruguru. M23 igizwe ku bwinshi n'abarwanyi
b'abatutsi baturutse muri CNDP ishyigikiwe n'Urwanda. Twabonye
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
235
amakuru avuga ko M23 igizwe n'abasirikare b'Urwanda bavanze
n'abasirikare bavuye ku rugerero ba RDF, mbese inkogoto za RPA.
Biragoye kubatandukanya rero. Barasa,akarasisi,
ikinyabupfura,ururimi, yewe banaboneye n'imyitozo hamwe.
Mbese bose bakomoka kuri RDF.Urwanda rwakomeje guhakana ko
rufasha M23 ,umutwe wavutse mu burasira bw'amajyaruguru y'intara
ya Kivu muri Mata . Igihe Perezida Kagame bamubazaga kuri ''Hard
Talk'' yakomeje guhakana ko yaba atera inkunga M23 kandi iki gihe
yanivugiye yabona igisubizo kuri iki kibazo cya M23. Yarongeye
arivuguruza ubwo yavugaga ko intwaroa M23 ikoresha ari iza Kongo.
Ibi bigatuma umutu yakwibaza ukuntu Perezida yashobora kumenya
ukuntu inyeshyamba zitera ikindi gihugu,yamenya ibikoresho
zikoresha.
Raporo y'inzobere za ONU iherutse gusohoka muri Kamena
yatangaje ko M23 yamaze igihe kinini ihabwa n'Urwabda ku buryo
butaziguye ubusaha. Ubu bufasha bugizwe ahanini n'amasasu
,imbunda no gutoza abarwanyi. Ibi byatumye ibihugu byinshi by' i
Burayi bihagarika cyangwa bikuraho burundu inkunga byageneraga
Urwanda mu myaka 18 ishize.
Ariko na none ibi bituma umuntu yibaza impamvu ibi babaye ubu
kandi iyi raproro atari yo ya mbere isohotse kubera kutubahiriza
uburenganzira bw'ikiremwamuntu. Perezida Paul Kagame yabaye
umunyagitugu mu gihe irenga 20, yishe inzirakarengane haba mu
gihugu no hanze yacyo. Yatanze amabwiriza yo kwica abanyamakuru,
NOBLE MARARA
236
abayobozi b'amashyaka batavuga rumwe na we, abasirikare be
bageregeje kumugira inama. Mboneyeho umwana wo kubashimira
mwebwe mwese muharanira uburenganzira bw'ikiremwamuntu n'andi
matsinda y'itangazamakuru ku isi yose mutigeze mwicara ngo
murebere
ibyari birimo bibera mu gihugu cyanjye. Urugero natanga ni Jennifer
Fierberg wagiye anaterwa ubwoba ariko akanga ijoro n'amanywa
atanga amkuru kuri www.africaglobalvillage.com
na www.salemnews.com tutibagiwe www.umuvugizi.com.
Abanyarwanda benshi bashima akazi gakomeye k'igiciro gikomeye
mwakoze.
Umuyobozi mukuru w'ikinyamakuru www.inyenyerinews.org
Nyakwigendera Ingabire Charles Imana imuhe iruhuko ridashira,uyu
yishwe ashaka kugeza ukuri mu Rwanda. Ndashimira abantu bose
batanze ubuzima bwabo kubera umutekano w'inzirakarengane ku isi
hose. Ibyo mwakoze byatangiye kwerekana icyerekezo
cy'umunyagitugu.
Ndahamya ko Perezida Kagame azavaho umunsi umwe. Socrates
yigeze kuvuga ati: ''Ukuri buri gihe kuratsinda''. Ndashimira nkomeje
amashyaka arwanya Leta ya Kagame n'andi mashyirahamwe ya
politiki bakora ubutaruhuka mu gushyira ku mugaragaro umuntu
wahungabanyije abagore n'imfubyi bamerewe nabi mu gihugu no
hanze. Umuryango mpuzamahanga na wo wakoze akazi keza vuba
aha n'ubwo wabanje kurebera ibi byose bikaba. Ni inshingano
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
237
zacu,nk'abanyarwanda, gukorera hamwe kugira ngo tukarwanya
amacakubiri Kagame yashyize ku ibere.
Dukeneye gufatanya kugira ngo twikize Paul Kagame n'ubuyobozi
bwe, uyu twakoranye na we tuzi ko tugiye kuzana amahoro,tuza
gusanga ahubwo tuzanye umutekano muke baturage. Ndahamagarira
abasabgirangendo bose ,abakiri ku kazi cyan cyane,kwigira ku
bababanjirije mu gufata icerekezo kizima kugira ngo
habonekeamahoro arambye ku gihugu cyacu.
Kagame wa none ari mu karwa ke ka wenyine,tumureke rero agende
wenyine kugeza ubwo azarangiriza muri ICC cyangwa Satani ku
bizera ibyanditswe byera. Ndizera ko abasirikare bose bamaze
gusobanukirwa ko Kagame ari imungu,aho kuba umuyobozi
dukeneye. Akarere kacu gakeneye abantu bakiri bato kandi barezwe
kugira ngo bagarure urukundo maze barwanye ubusambo n'ubugwari.
Mana ushimwe ko M23 yashenywe n'umutwe w'abasirikare ba
L’ONU, ba Afrika y'Epfo,Tanzaniya na Malawi.
6.4 Imigambi ya Kagame yo gutera ubwoba u Burundi
Igihe nari ndimo nandika iyi nkuru, amakuru aturutse i Kigali
yangezeho avuga ko Kagame yamaze kwohereza Batayo i Burundi
maze bagenda bihishe inyuma y'imirimo itandukanye. Kagame
arangwa n'amagambo, iyo agize uwo batumva kimwe ibintu,
NOBLE MARARA
238
amubwira ko azamwica. Muribuka ibyo yavuze kuri Kikwete wa
Tanzaniya ,ubwo yamubwiraga ko azamutegera ahantu akamwica.
Uyu mukuru w'igihugu cya Tanzaniya yaziraga ko yabwiye Kagame
ko akwiye kwegera FDLR maze bakagirana amasezerano yo
gukemura ibabazo bafitanye.Amakuru atugeraho avuye ahantu hizewe
avuga ko U Burundi buzakoreshwa mu gihe Kagame azaba agiye
gutera Tanzaniya, kandi ko icyo gihe Nkurunzia azaba yaramaze
gukurwaho na kagame. Icyaha cya Perezida Nkurunziza ngo ni uko
yanze kumvira Kagame kandi akaba n'inshuti ya Kikwete. Itabwa
muri yombi ry'agaco k'abasirikare i Burundi kandi ko muri aka gaco
harimo n'umunyarwanda ni ikimenyetso ko Kagame azaruhuka ari
uko inzozi ze zibaye impamo.
Ijwi ry'Amerika ryemeje kohari abasirikare ku butaka bw'Uburundi
bagamije iterabwoba. Ngo ibi byatangarijwe VOA n'abayobozi
b'Uburundi.
Kagame yatangiye gucengera mu Burundi akoresheje ingabo zikorera
mu itsinda ridasanzwe kugira ngo ateze umutekano muke Leta
y'Uburundi.Amakuru ava mu iperereza avuga ko azatanga amabwiriza
yo kwica abatutsi b'i Burundi cyangwa abahutu batavuga rumwe na
Nkurunzia kugira ngo biragaragare nk'aho ari Nkurunziza urimo
kwica abaturage be. Aya mayeri ntabwo ari intwaro nshya kuri
Kagame n'ingabo ze ku bantu bazi ibyabaye mu Rwanda igihe
amasezerano y'amahoro ya Arusha yari amaze gusinywa mu mwaka
w'1993. RPF yari yemerewe abasirikare 600 n'intwaro zoroheje,ariko
bazanye abasirikare n'intwaro rwihishwa ndetse na za misile zarashe
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
239
indege ya Perezida Habyarimana zaje muri ubwo buryo. Ngereranyije
,mugihe itsembabwoko ryabaga RPF yari ifite abasirikare bagera ku
30000 muri CND isigaye ikoreramo Inteko Idshinga Amategeko.
Ikibabaje rero ni uko UN yihishe inyuma ya UNAMIR yari izi
cyangwa yakagombye kuba yaramenye ibyategurwaga. Umugaba wa
UNAMIR icyo gihe Gen Romeo Dallier yabimeneyesheje UN ariko
ntacyo bakoze ngo bakumire iri yinjizwa ry'intwaro rya rwihishwa
muri CND kuko ubundi byari byarumvikanyweho ko intwaro
zigenzurwa na UN.
None ingoma ya Kagame iri ku gitutu gikomeye nyuma y'itsindwa rya
M23 na sinema ivuga ku bitarigeze bimenyekana kuri Kagame
yashyizwe aharagara na BCC. Iyi sinema yashyize ahagaragara
ibinyoma bya Kagame ndetse inagaragaza uburyo itsembabwoko
ryahitanye ubuzima bw'abatutsi n'abahutu rimuhama.
Ijijo ry'umuryango mpuzamagahanga rihanzwe kuri Kagame kandi we
ntabishaka,none aragerageza kwishyira ku Karubanda akorera
urugomo u Burundi ngo abane agahenge k'iki kijijo kinini
cy'umuryango mpuzamahanga. Byongeye kandi hari imirambo
yabonetse mu Kiyaga cya Rweru,iri n'irindi hwa rijomba Kagame mu
gituza. Ibi biugu byombi byananiwe kumvikana ngo iyi mirambo
ibonerwe inkomoko.
Amaperereza atunga agatoki Urwanda ariko Kagame abinyujije mu
muzindaro we Minisistiri w'ububanyi n'amahanga yihakanye iyi
NOBLE MARARA
240
mirambo. Uku guhakana kwa minisitiri ntacyo byongeraho kuko
abanyarwanda benshi baburiwe irengero kandi biracyakomeza.
Imiryango nyarwanda iracyakomeza kubaza amakuru ajyanye
n'ierengero ry'abantu bayo. Twamaze kumenya ko kagame afite
imigambi yo kwica abarundi b'abatutsi n'abatavuga rumwe na Leta
y'Uburundi akoresheje agaco k'abasirikare be binjiye mu Burundi
rwihishwa kugira ngo n'imirambo yo muri Rweru igerekwe ku
Burundi. Tubaye tumenyesheje abarundi na Leta yabo ngo babe maso
kandi bagerageze kureba kuri kugira ngo bashobore gutahura iyi
mitego ya Kagame.
Imibanire ya Perezida w'Uburundi n'abayobozi b'Urwanda yajemo
agatotsi mu mezi ashize ubwo Kagame yashakaga kuba imfizi y'Afrika
maze agashaka kwirenza Kikwete anyuze kuri Nkurunziza maze
Nkurunziza akiyangira. Tuzi twese ko mu bihe bitandukanye
abayobozi b'Urwanda bise Perezaida wa Tanzaniya umwicanyi kandi
ngo ko ashyigikiye iterabwoba, ko ari umuntu w'injini, ko arangwa
n'akarimi gatyaye n'ibindi. Umubano wa Tanzaniya n'Urwanda
wazambye ubwo Perezida Jakaya Kikwete yagiraga inama
Uganda,Rwanda na Kongo kugirana imishyikirano n'imitwe yitwaje
intwaro ihanganye n'ibyo bihugu kugira ngo amahoro n'umutekano
birambye biboneke muri Afrika y'ibiyaga bigari.
Igihe Kagame yari yitabiriye inama nyafrika y'ishoramari i
London,Leta y'Ubwongereza yamugirye inama mu mwiherero ko
adakwiye na gato kuzagaerageza guhindura Itegeko Nshinga kugira
ngo yiyongeze ubutegetsi. Ibi igifu cya Kagame nticyigeze kibyakira
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
241
ahubwo yarengukiye kuri BBC Gahuza miryango ayibuza kuzongera
gutangaza amakuru mu kinyarwanda. Ibiri amambu kandi ya sinema
yatumaga avuza iya bahanda yari yasohotse mu cyongereza. None
yatanze amabwiriza ku butabera bwe bukora nk'imashini gutangira
gushakira ibirego BBC.
Iri tsinda ryo guhimbira ibyaha BBC riyobowe na Martin Ngoga
wahoze ari umushinjacyaha mukuru w'Urwanda. Ni yo mpamvu
Kagame arimo ashaka icyatuma mu Burundi haba umutekano muke
kugira ngo umuryango mpuzamahanga uhange imboni i Burundi no
ku yandi makimbirane arangwa mu karere,maze Kagame yigaragaze
nk'umuntu umwe rukumbi washobora kuba umuhuza.Umutekano
muke wagaragaye i Burundi ukwiye gukorwaho iperereza,naho
Nkurunziza we akwiye gukomeza gushakira abarundi umutekano
abinyujije muri diplomasi,mu nzira za politiki ndetse byanaba
ngombwa akitegura kurengera igihugu cye gisirikare kuko Kagame
akomeje ubushotoranyi ,arashaka icyashyira akarere mu makimbirane.
Perezida wa Tanzaniya akwiye gukomeza kwitegura gutanga
ubuyobozi kandi akabikora yirinda Kagame kuko Urwanda
rwarakajwe n'uburyo Tanzaniya ari yo isigaye ku ibere ry'ibihugu by'i
Burayi, mbese Kagame yaracutse bimusigira uburakari bukomeye.
NOBLE MARARA
242
6.5 Kagame yabuze uko yica Nkurunziza
Amakuru aturuka ahantu hizewe yatugezeho avuga koKagame
n'abafatanyabikorwa be mu gukora ibikorwa bya shitanibanogeje
umugambi wo guhanura indege ya Nkurunziza iyo aza kwitabira
imihango yo kurahira kwa Perezida wa Tanzaniya John Magufuri.
Perezida Nkurunziza ufite imibanire myiza n'igihihu cy'igituranyi
Tanzaniya ntabwo yigeze aboneke mu mihango yo kwimika Perezida
mushya John Magufuri.
Abayobozi ba Amerika bari batanze imbuzi ko akarere k'ibiyaga bigari
kagiye kongera kwakamo umuriro nk'uko byagenze ugihe indege
y'umukuru w'igihugu cy'Urwanada yahanurwaga mu myaka 20 ishize.
Muribuka ijambo rya Perezida Kagame igihe yari yitabiriye imihango
yo kwibuka abantu bagize uruhare mu kurokora abatutsi,ubwo
yavugze atunga agatoki Perezida Perezida w'Uburundi maze
akamwibasira avuga ko ahora yihishe.
Ku bwa Kagame Perezida Nkurunziza yihe mu gihugu cye Uburundi
ubwo atajyaga kwitabira imihango yo kurahira kwa
Magufuri,umukuru w'igihugu cya Tanzaniya. Nk'uko nabivuze
haruguru rero, Kagame ntiyarakajwe n'uko umugambi we mubisha
utaragezweho .,ahubwo yababajwe n'uko iperereza rye ryatsinzwe
maze iperereza rya Nkurunziza rikagaragaza ko rizi gutara amakuru.
Ikibazo cy'ingutu ubu ni ukumenya ikigomba gukurikiraho. Mu
ijambo ryuje kuvugira kuri Kagame ,Nkurunziza yavuze ko azi ko hari
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
243
igihugu cy'igituranyi kimuhiga,ko Amerika n'ibihugu by'iBurayi bizi
neza umugambi wuje iterabwoba rizamukorerwa ndetse no ku gihugu
cye,ko ariko byahisemo kuryumaho.
Amakuru ava mu ndorerezi z'abanyamerika mu karere,atanga gasopo
ku muryango mpuzamahanga ko wemerera Kagame gukora ibkorwa
bya kinyamaswa , ko kandi ibi bitazagira ingaruka ku karere gusa,ko
bizagira ingaruka kuri Afrika ndetse no hirya ya Afrika. Perezida Paul
Kagame ntiyamereye nabi gusa Parezida Nkurunziza, ahubwo mu
gihe gishize yanabwiye Perezida wa Tanzaniya Jakaya Kikwete ko
azamwica. Si itegeko ariko turagira inama anábanyapolitiki bo
mukarere nka John Magufuri na Petero Nkurunziza n'undi wese
udashyigikiye ingengabitekerezo ya Kagame kuba maso.
NOBLE MARARA
244
6.6 Harakekwa akaboko k'Urwanda mu bwicanyi bubera i
Burundi
Nyuma y'uko Perezida Nkurunziza atangarije ko yatsinze amatora
ataravuzweho rumwe na benshi, Umusirikare wo ku rwego rwa
general mu ngabo z'Uburundi akaba n'umuntu wafi wa Perezida
Petero Nkurunziza yirishwe aguye mu gico yatezwe mu mugi wa
Bujumbura. Gen Adolphe Nshimiyimana yari akuriye inzego
z'umutekano mu gihugu kandi yafatwaga nka numero ya kabiri mu
gihugu.
Ni nde wari inyuma y'iyicwa rya Gen Adolphe Nshimiyimana?
Amakuru atugeraho avauga ko umuyobozi w'Urwanda Kagame yari
amaze igihe kinini acura imigambi yo kwica abashinzwe umutekano
mu Burundi ndetse na Nkurunziza ubwe. Kandi twamenye ko lisiti
y'abagombaga kwicwa yari igizwe n'aba bakurikira:
● Agaton Rwasa: umunyapolitiki utavuga rumwe
n'ubutegetsi,akaba yari amaze iminsi yinjiye mu Nteko Ishinga
Amategeko y'i Burundi,
● Potien Gaciyubwenge: Uwahoze ari minisitiri w'ingabo,
● Gen Prime Niyongabo,
● Willy Nyamitwe:Umujyanama mukuru ushinzwe
itangazamakuru n'itumanaho mu biro bya Perezida
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
245
w'Uburundi.
Perezida Kagame arega aba tumaze kuvuga ko bamubagangamiye
mu gushyira mu bikorwa imigambi ye ya ''coup d'Etat'' no
kuburizamo ihirikwa rya Nkurunziza ryari ryashyizwe mu bikorwa na
gen Niyombare uri i Kigali muri iyi minsi. Uko ibintu byagiye
bikurikirana rero ni uku:
Nkurunziza yanze ko Kagame anyura i Burundi ngo yinjire muri
Tanzaniya maze agabeyo igitero ngo kuko Kikwete yamugiriye inama
yo kuvugana n'abo batavuga rumwe. Ahani mu minsi Kagame
yumvikanye avuga ko adashaka kuvuga byinshi kuri Kikwete ,ko
ahubwo azamutegera ahantu akamwica.Ibi ni bimwe mu byagiye
bivugwa ko kagame yegereye Nkurunziza akamubwira umugambi wo
kwica Kikwete. Byavuzwe kandi ko Nkurunziza yamwangiye, maze
akaba umwanzi wa kabiri Kagame yagombaga kwica.
None Urwanda rucumbikiye aba general ndetse n'abayobozi bo mu
rwego rwo hejuru batavuga rumwe na Leta ya Nkurunziza. Icika
ry'uwahoze ari umunyabanga mukuru wa CDDD/FDD Hussen
Rajab avuye muri gereza ryateguwe kandi rishyirwa mu bikorwa na
Kigali none ubu we n'anadi bayobozi bakuru b' i Burundi
bacumbikiwe mu Rwanda ku misoro y'abanyarwanda. Kagame
yashinje mugenzi we w' i Burundi kudatanga umusaruro , ko kubera
iyo mpamvu agomba kuva ku butegetsi. Kagame yabivuze muri aya
magambo:'' Niba abaturage bavuga ko batagushaka ngo ubayobore,ni
NOBLE MARARA
246
gute wavuga ngo uraguma ku butegetsi babishaka batabishaka''. Ese
ubundi Kagame ashinzwe kureba niba abarundi bagiriwe akamaro?
Kuki ashishikajwe no kwitambika muri politiki y'ibihugu
by'abaturanye ku bijyanye na manda ya gatatu igihe neza ko na we
ayishakisha kubura hasi no hejuru.
Urupfu rutunguranye rw'umugande Gen Noble Mayombo wari
ukuriye ubutasi na rwo bivugwa ko ubuhuzabikorwa bwarwo
bwakozwe na Kagame. Mayo mbo yaregwaga n'u Rwanda ko bari
bafitanye imikoranire myiza na Col Patrick Karegeya mu gukingira
ikibaba Felicien Kabuga ushinjwa kugira uruhare mu itsembabwoko
ryo muri 1994. N'ubwo Museveni atavuze yeruye abantu bashyize
abayobozi b'inzego z'ubutasi z'u Bugande ku ilisiti yo kwicwa,yavuze
ko hari abanzi mu karere babifitemo uruhare,abo banzi rero ni ba
nde? Perezida Museveni yabivuze muri aya magambo:
''Inzego zacu z'umutekano zimaze igihe zitegereza imyitwarire
y'abantu buje ubugizi bwa nabi mu karere, bakomeje kuvuga ko
nibica abayobozi bakuru ba NRM,bazaba bazimije izina rya
Mayombo n'irya Museveni nk'umuyobozi'' Ibi Museveni yabivugiye
mu muhango wo gushyingura Gen Noble Mayombo n'uwahoze ari
umunyamabanga uhoraho muri minisiteri y'ingabo.
Yabivugiye Kijura mu karere ka Kabarole. Na none Kagame
yavugiye mu ruhame ko ababazwa no kub a adahana imbibi n'igihugu
cya Afrika y'Epfo. Ku bantu bazi neza Kagame,yashakaga kuvuga ko
yakabaye ajyayo agahungabanyayo umutekano, nk'uko yabikoze muri
Kongo nu mu Burundi. Ubwoba Kagame afite ni ubw'abasirikare ba
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
247
Afrika y'Epfo n'aba Tanzaniya bari ku mupaka w'Urwanda
n'Uburundi. Twamenye kandi ko Kagame aherutse gucira amacandwe
yuzuye uburozi ku basirikare bakuriye inzego z'umutekano mi nama
yagiranye na bo,aho yabibukije ko Kayumba Nyamwasa arinzwe na
Afrika y'Epfo. Yanababajije inyungu Afrika y'Epfo yaba ifite mu
kurindira umutekano Kayumba Nyamwasa.
Ibi bishatse kuvuga ko abayobozi bo mu karere badakwiye
kujenjekera Kagame kuko atri umuntu wo kugirana na we gahunda.
Icyo ni ukwica gusa.
6.7 Umunyakuri Kagame
Kagame yiswe umunyakinyoma,umwicanyi ndetse n'umurwayi wo mu
mutwe. Nyamara mu gihe gito cyahise yeretse isi ko yamwibeshyeho
ko ahubwo ikwiye kumubona nk'umunyakuri. Kuki twakwita Kagame
umunyakuri? Ndibuka mu bihe byahise,Perezida Paul Kagame
yashoboraga gutanga icyo ari cyo cyose kugira ngo arinde ibanga, iki
gitekerezo cyo kugira ikintu cyose ibanga cyatumye abanyarwanda
binuba kubera abantu batagira ingano bahasize ubuzima kubera ko
bamenye byinshi.
Umunyakuri turimo tuvuga none yibagiwe byose ndetse yibagirwa
abavandimwe bacu yishe kubera ibanga bamenye ngo kandi akaba
akeka ko batazaribika. Igihe yagezaga ijambo ku baturage bo mu
NOBLE MARARA
248
majyaruguru n'uburengerazuba bw'Urwanda,Perezida Paul Kagame
yabwiye abaturage ko nihagira ubangamira umutekano azmuras ku
manywa y'ihangu. Kwica abanyarwanda byabaye nk'ibisanzwe ,kandi
abanyamahanga nabo ntibabyitaho iyo tubabwiye iby'izi mfu ,yewe
n'iyo tubabwiye ko Perezida abwira abaturage b'inzirakarengane ko
azabica.
Ibi ni uko kwica cyangwa urupfu mu Rwanda ari ibintu
bisanzwe.Twakomeje kumva umunyakuri Nyakubahwa Paul Kagame
avuga ko azica abatavuga rumwe na we, maze agahabwa amashyi
n'impundu cyangwa bakaruca bakarumira. Ubwo se ntibibatangaza
kumva umukuru w'igihugu yigamba kuzica abanyagihug maze
agahabwa amashyi.Dutuye mu gahugu gato cyane,karutwa n'ubwami
bwa Buganda cyagwa Wales,aho usanga amadayimoni nka Perezida
Paul Kagame n'abicanyi be barabujije amahwemo miliyoni 11
z'abanyarwanda. Aka gahugu kayobowe n'imbunda ,aho agatsiko
kagizwe n'abambari ba Kagame kigwijeho imitungo naho abasugaye
bakaba barindishijwe imbinda.
Reka turebe ikintu gisanzwe kiba kimeze. None kuba Kagame
avugako kwica uwo batavuga rumwe ari ibintu bisanzwe,yaba ari mu
kuri? Kuvuga ikintu gisanzwe byasonurwa mu buryo bwinshi. Aha
umuntu yarebera imyifatire ,uko ibintu bigaragara n'ibindi. None se
umuntu yamenya ate ko ikintu runaka ari igisanzwe? Umwarimu
Gordon Brown na mugenzi we Martin Skinner baminuje mu
bumenyamuntu bagira bati:''Ibekerezo by'abantu ku bijyanye no
kuvuga ko ikintu gikwiye biba bitandukanye kubera ibihe abantu
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
249
barimo ndetse n'imico yabo. Hari n'igihe mu muco umwe ndetse mu
gihe kimwe ibitekerezo by'abantu bihinduka mu bijnye no kumenya
ko ikintu runaka gikwiye noneho n'imyitwarire yabo ikaba yahinduka.
Urugero: Ushobora kubwira abantu bakoresha umuriro
w'amashanyarazi mwinshi ko hari abandi bantu bakoresha muke
,bikaba byatuma bahindura imyumvire maze bakajya bakoresha
umuriro w'amashanyarazi muke. Ubu ni uburyo bwo guhindura
imigenzereze y'abantu binyuze mu kubabwira igikwiye. Ibi bikorwa
iyo abantu batari bazi igikwiye kugeza bakimenye.
Aba bahanga basobanura igikwiye cyangwa igisanzwe mu buryo
butabogamye, bavugako umuco ari moteri ituma ibintu biba ku buryo
bukwiye,burimo inyurabwenge. Ikintu gikwiye rero ni ikintu cyuje
ubuziranenge,umwimerere,ikintu kimeze nk'uko umuntu
yagiteganyaga mu bwiza. Aha rero ni ho abanyarwanda bahuriye
n'inzitizi,aho bagomba gukora icyo umuyobozi wabo ashaka,aho
kugira ngo bakorere muri demokarasi maze abayobozi bumve ijwi rya
benshi.
Aze kumva ijambo rya Perezida avuga ko azica abaturage,nahise
nibuka abantubose yishe. Aha ni ho nahise mvuga ko Kagame
noneho abaye umunyakuri kuko noneho yemeye akavuga ibyo yari
yaragize ibanga imyaka myinshi yabanje. Ikindi cyantangaje ni uko
Kagame asigaye yarahinduye imikorere.
NOBLE MARARA
250
Kagame arashaka ko bose bicwa
Kagame ntakiri wa muntu ukorera mu ibanga ,asigaye ari wa wundi
wasama amagamboa agasohoka. Abwira bagenzi bo mu karere ko
azabica ndetse akanica abantu mu bihugu by'ibituranyi. Kagame hari
igihe yari azwi nk'umuyobozi ugezweho , maze agerageza kubaka
izina abinyujije mu gakingirizo k'amahoro. None azwi nka Kagame
wica.
Yigeze kuvuga ko azica Jakaya Kikwete Perezida wa Tanzaniya
kubera ko batumvikanye ku luntu amahoro yagombaga kugerwaho
mu karere k'ibiyaga bigali.Kagame yashatse kwifashisha Nkurunziza
mu kwica Kikwete. Interagahinda Kagame yagiye kuri TV avuga
ukuntu azica Kikwete maze Nkurunziza avumbura ko Kagame
atuzuye ku buryo yabika ibanga,maze bidatinze Nkurunziza ibibwira
Kikwete. Ni bwo mwumvise ko Tanzaniya yirukanye abanyarwanda
bose bari batuye muri Tanzaniya kugira ngo bashobore kwirindira
umutekano ku buryo buhamye.
Perezida Desire Kabila yishwe na Kagame
Kugeza na n'ubu Kagame aracyacura imigambi yo kwica Nkurunziza
kubera ko yavuye mu masezerano. Kagame yakoze uko ashoboye
kose ngo ateze umutekano muke muri Afrika y'Epfo biranga. Ni we
wishe Perezida Desire Kabila kubera umutungo kamere wa Kongo
Kagame yashakaga kugira isoko y'ubukungu bw'Urwanda.
Yanagerageje inshuro zigera kuri eshatu kwica Perezida Joseph Kabila
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
251
ubwo yari arinzwe n'abacanshuro bo muri Angola na Namibia.
Umuntu asigara yibaza icyo isi ibona muri Kagame. Cyokora wenda
ni ubucuruzi buba bubashishikaje maze bakica ijisho. Yagiye ku
butegetsi amaze guhanura ingede yahitanye abaperezida 2,yagerageje
inshuro eshanu kwica Perezida Museveni igihe batumvikanaga ku
bibazo bagiranye muri Kongo.
Museveni yikuye mu mukino kuko Kagame yari atangiye gucamo
kabiri ingabo za Uganda no kubaha intwaro rwihishwa. Museveni mu
magambo ye yavuze ko Kagame ameze nk'imbwa yasaze
kandi ko nibatabwitwaramo neza izabaruma,anahitamo kumwumvira
kugeza na n'ubu. Museveni azi neza ko Kagame arangwa no
kudashyira mu gaciro ariko mu rwego rwo kurinda agatwe ke
agakomeza kugenda inyuma. Kagame ashobora gukomza kwica ariko
nta muntu n'umwe bigira icyo bibwira. Yagabye ibitero anica abantu
muri Afrika y'Epfo,Mozambiki anagerageza no kwica abandi mu
bihugu by'i Burayi.
6.8 Umubano wa Kagame na Museveni wajemo igitotsi
Hashize imyaka myishi kagame yarananiwe gushimangira ubumwe
bwaranze Museveni Rwigema. Byari byarumvikanyweho na Museveni
na Rwigema bakiri muri Tanzaniya ko nibamara kubohoza Uganda
bazakurikizaho gufasha Fred Rwigema kubohora Rwanda igihugu
NOBLE MARARA
252
ababyeyi be bari barirukanywemo igihe yari uruhinja. Bamaze
kubohoza Uganda bakayikura mu maboko ya Idi Amin bakomerejeho
barwanya Milton Obote kuko nawe yari umunyagitugu. Muri uru
rugamba rwamaze imyaka 5 rwo kubohora Uganda bwa kabiri,Paul
Kagame yeretswe Museveni. Ni Fred Rwigema wamumenyekanishije
kwa Museveni. Uyu Ferd Rwigema yari yarwanye intambara zombi
zo kwibohora kuva muri Mozambiki aza no gushyira Paul Kagame
mu bantu 27 bashinze NRA.
Abasore benshi b'impunzi z'abanyarwanda babaga muri Uganda
bagize uruhare muri iyi ntambara yo kwibohora kuko ni bwo buryo
bwonyine babonaga bwo kugera ku mutekano nyawo ugendeye ku
kuntu Milton Obote yari abatsikamiye. Iyi yari inzira kubona intwaro
maze bagataha iwabo nyuma y'uko Uganda ibohojwe. Nk'uko abantu
bose babizi rero Museveni ni umuntu wubahiriza amasezerano.
Amasezerano yamunaniye kubahiriza ni ukwiyongeza mandat ku
butegetsi kandi atari byo yasezeranyije abagande. Ntabwo yubahirije
amasezerano mu gufasha kugaba igitero,ahubwo yakomeje kudutera
ingabo mu bitugu intambara yose kugeza ku ihagarikwa
ry'itsembabwoko. Nyuma y'uko intambara irangiye n'itsembabwoko
rihagaze,Museveni yasuye Urwanda yakirwa na Perezida Pasteur
Bizimungu na Vice Perezida Paul Kagame.
Icyo gihe umubano w'Urwanda na Uganda wari umuze nk'uko
umwana abana n'ababyeyi. Ndibuka ko twabwiye abaturage
guhagarara ku muhanda Kigali -Gatuna,maze bahagarara kuva
Nyacyonga kuera kuri Stade Amahoro kugira ngo twereke Museveni
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
253
ko RPA imuhaye ikaze kandi ko imwishimiye.
Mu magambo ye ,Museveni yavuze ko umuriro watangiriye muri
Mozambiki kugira ngo Afrika ibihoke,uzakomeza. Yakomeje agaruka
kuri Gen Fred Rwigema nk'umuntu warwaniriye amahoro w'ibihe
byose.
Mu ijambo rye yagaruttse ku mpirimbanyi z'amahoro yakoranye na
zo,aha yanavuze ku mukambwe Julius Nyerere we yitaga Mzee mu
rurimi rw'igiswahili. Yanakomeje avugako yari ashimishijwe n'uko
Kagame wari umwana yaje gukura akavamo umuyobozi (ibi
ntibyigeze bishimisha Kagame). Yanakomeje avuga amazina
y'abayobozi b'urugamba,abapfuye n'abari bakiriho,avuga ko ari
abahungu be.
Ibi na byo ntibyanyuze amatwi ya Kagame. Kagame yarakajwe
n'ijambo ryumushyitsi we kubera ko atamusingije ahubwo agasingiza
abagaba b'ingabo bapfuye. Ibi ntibyari bikwiye kumurakaza kuko
Urwanda rwari rugikeneye inkunga iva Uganda nk'inkunga ya
gisirikare. Museveni yatekerezaga ko Urwanda haba iwabo
w'abagande na Uganda ikaba iwabo w'abanyarwanda,muri ibyo bihe
umuntu yashoboraga kwambuka imipaka y'ibihugu byombi nta
passport.
Iki cyari igitekerezo cya Museveni yaje no kwagura kugeza ku
gushyirwaho icyiswe ibihugu bigze Afrika y'Iburasirazuba. Kagame
we ariko yarafite ibitekerezo bitubaka kuri iki gitekerezo kuko
NOBLE MARARA
254
yabonaga ko nta jambo yagira mu bantu bahoze ari ba sebuja. Aha
yari yaratangiye kwibona nka Perezida kandi iki gihe Vice Perezida
gusa. Nyuma yo gufasha Desire Kabila gufata Kongo, ibihugu
byombi byakomeje kugira uruhare mu ntambara zaberaga muri
Kongo. Ibi byatumye ibihugu byombi bisakirana ku rugamba inshuro
ebyiri. Izi ntambara zitarangira zakururiye akarere k'ibiyaga bigari
umutekano muke. Yego n'abanyekongo ubwabo babigizemo
uruhare,ariko ahanini aba baperezida bombi nibo benyenyeje
umuriro.
Uganda ubwayo yahatakarije abasirikare bangana kompanyi ebyiri
zigizwe n'abasore b'abahima mu mirwano ya kisangani ubwo
bahuraga n'inkogoto z'abasirikare b'Urwanda. Aha havuts ikibazo
gikomeye cyane kubasirikare bo ku mpande zombi.Uretse no kuba
abanyarwanda n'abagande baribonaga nk'abavandimwe,igisirikare
cy'Urwanda cyavukiye mu gisirikare cya Uganda. Kubera iyi mpamvu
rero hari abasirikare bahasize ubuzima kubera ko banze kurwanya
abagande.
Urugero ni LT Col Wilson Rutayisire Shaban wabwiye Kagame ko
ibi bitari bikwiye maze Kagame atanga amabwiriza yo kumwica.Na
Gen Kayumba yari mu batwanyije igitekerezo cyo kurwana
n'abasangirangendo.Gen JJ Odong wari umugaba w'ingabo za
Uganda yahawe amabwiriza yo gushyikirana na mugenzi we
w'Urwanda. Ndabyibuka ko igihe uyu mushyikirano wari urangiye
Gen Kayumba asubiye mu kazi ke gasnzwe,Kagame yabwiye
abasirikare gukomeza urugamba muri Kisangani.Ndanibuka ko
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
255
twagiye i Bugande inshuro nynshi guhura na Museveni kugira ngo ibi
bibazo bihoshe. Igihe intambara ya Kongo yari irangiye, Kagame we
yakomeje gahunda ye maze afaha LT Col Kyakabare na LT Col
Monday gutoroka gereza ya gisirikare ya Makindye.Aba basirikare bari
barahamijwe ibyaha bikomeye ariko Kagame n'agatsiko ke babazanye
mu Rwanda hanyuma baza kumenyekanisha ko bazagaba igitero kuri
Uganda.
Ugaanda yabaye irembo abantu banyuramo bahunga Urwanda aze
bagasaba ubuhungiro hirya no hino ku isi kuko baba bagize amahirwe
yo kuba gutikamirwa n'ingoma ya Kagame. Muri ibi bihe Uganda
yabaga icumbikiye abanyarwanda batagira umubare babaga bafite
imigambi yo kugaba ibitero ku Rwanda, igihe Urwanda rwari
rukomejegushaka kurema umutwe wo guhungabanya Uganda,ni bwo
Urwanda rwahaye ikaze Col Muzoora wari wananiwe kumvikana na
Museveni.
Col Muzoora yaje gusangwa imere y'inzu ye yapfuye nyuma y'uko
yari amaze imyaka itagira ingano mu buhungiro. Igiteye agahinda rero
ni uko inzego z'iperereza za Uganda zagaragaje ko Urwanda rwari
inyuma y'uru rupfu. Mu myaka mike yahise Gen Kayumba
Nyamwasa yahunze igihugu ajya muri Afrika y'Epfo anyuze muri
Uganda. Amaze gucika ,Urwanda rwagiranye imishyikirano
n'abayobozi ba Uganda,maze babasaba kumufunga kutazamwemerera
kugira ahandi ahungira.
Abayobozi ba Uganda banze kumfata,ahubwo bamufasha guhungira
NOBLE MARARA
256
kuko babonaga ko afite impamvu yo ghunga.
Kagame amaze kunanirwa kugarura Kayumba ,Kagame yahamagaye
Museveni amubwira ko azagerwaho n'ingaruka zo kuba yaretse
Kayumba akanyura mu gihugu cye akajya mu kindi gihugu kandi ari
umunyabyaha. Ku yindi nshuro abinyujije mu migani yatumye kuri
Museveni agira ati:''Iyo utuye mu nzu y'ibyatsi ,wirinda gukina
n'umuriro kuko ushobora gukoreshwa mu gutwika inzu yawe''.
Nyuma y'iminsi mike nyuma y'aho avuze aya magambo, Kagame
yatwitse amarimbi y'abami b'i Buganda,kugira ngo yereke Museveni
ko yashobora kumugirira nabi kandi akabikoera ku butaka bwe. Hari
n'igihe Kagame yahamagaye Museveni amubwira ko azi ibye
byose,uko arya,uko aryama n'ibindi.
Ibi byatumye Museveni agira impungenge,dore ko anisazie. Umuntu
yakwibuka ko Kagame yari akuriye iperereza rya Uganda igihe
kinini,azi neza rero igishobora gukora ku mitima y'abagande cyane
cyane ubwami bwabo. Ibi byatwaye Museveni igihe kinini kugira ngo
asobanurire abagande uko byagenze, baytumye akoresha umwami
Mwenda Mutebi Ronald kugira ngo we ubwe ariwe utuma abaganda
batuza kuko bari babuze igice kinini cy'amateka y'abakurambere babo
biturutse ku bisazi by'abanyapolitiki bamwe.
Nyuma y'aho gato twumvise iby'urupfu rwa Col Mayombo, umugabo
w'umunyamurava,wari ufite ubushobozi kuba yayobokwa,akaba yari
yaranakoze akazi mu myanya itandukanye. Uyu musirikare
w'intagereranywa yari yarabwiye Museveni ngo ahirike Kagame maze
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
257
akarere kagire amahoro. Uyu ni umugabo wari waratekereje uburyo
indege ya Kagame yahanurwa ariko nanone akaba yararegwaga kuba
inshuti ya Felicien Kabuga uregwa kuba yarafashije interahamwe mu
itsembabwoko.
Col Mayombo wari umuntu ushyigikiye ubwami bwa Tooro akaba
n'umwizerwa wa Museveni,yarwanye intambara maze aza kwicwa
arogewe mu kirahuri cy'amazi igihe yari yitabiriye inama. Yapfuye
ingingo ze hafi ya zose zananiwe gukora,mu gihe yari mu nzira ajya
kwivuza mu mahanga mu ndege bwite ya Museveni.
Mu ishyingurwa rye Museveni yavuze ko yishwe n'inzego z'iperereza
zo mu karere badashaka amahoro ariko anongeraho ko asigaranye ba
Mayombo benshi bazakomeza kurwanira amahoro mu
karere.Museveni yasuye Nyakwigendera Kanon Rabwoni,se
Mayombo ndetse n'ubwami bwa Tooro muri rusange,nta jambo yari
afite avuga kuko yari amaze kubona igikomere Kagame yaramaze
abantu ayoboye avuye iyo kure za Kigali.
Ubu bwicanyi,uru rwango byakomeje kugaragara mu iyi myaka
yose,bituma Paul Kagame adatuza, maze agahora ashakisha icyatuma
Uganda idashbora gufasha abamurwanya. Aherutse gukoresha
Andrew Mwenda ,umunyamakuru w'igisambo wahawe akayabo
kugira ngo yamamaze kagame ku isi yose,maze asabwa kubyutsa
umubano wa Kagame na Museveni,yiyibagiza abasirikare batagira
ingano yicishije i Kisangani bayobowe na Gen Kazini. Uyu mugabo
n'ubundi Kagame yaramwangaga by'umwihariko mbere y'uko ava
NOBLE MARARA
258
muri Uganda mu myaka ya za 1990.Kagame mu kwiheba kwinshi
yanakoresheje Gen Karenzi Karake wigeze mu basirikare barinda
Museveni ngo agerageze kubyutsa ubucuti .
Ibi Kagame yabikoze yirengagije ko yafunze Karenzi amuziza ngo ko
yatorokesheje Kayumba Nyamwasa. Amaze gutsindwa ku ngamba
zose, Kagame aherutse gusaba Nyiramongi umugore we bwite
kujyana n'umuryango wose bakajya kwa Museveni kureba uko
bagarura igikundiro ku muntu yahemukiye bigeze hariya. Nsigara
nibaza niba ubu bucuti buzaramba nyuma y'imfu z'abasore n'inkumi
b'ibihugu byombi.
Ikigaragara ni uko imitekerereze ya Kagame itwikiriwe n'igihu
imubwira ko nk'uko abanyarwanda bamwemerera bakibagirwa kugira
ngo ubuzima bukomeze, ari na ko abagande bazagenza maze
bakibagirwa abana babo yatsinze muri Kongo. Kagame yasuye
ubugande inshuro ebyiri nyuma y'ibyabaye i Kisangani.Yakagombye
kuba yarabikoze myaka 17 ishize maze akarengera ubuzima
bw'abasangirangendo aho kugira ngo amere nk'utangiye none nk'aho
nta kintu kigeze kiba.
Ibi birasanzwe kuri Kagame ,kuko ari umuntu ushobora kuryama ku
muryango w'umuntu igihe amukeneyeho ubufasha,yamara kubona
icyo yashakaga agatangira gushaka icyagirira nabi wa muntu
wamufashije.
Twebwe tubona Kagame nk'umuntu ukora kinyamaswa. Ariko
Museveni we amubona nk'imbwa yasaze
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
259
Museveni n'umuvandimwe we Salim Saleh Bagumye mu isezerano
bari baragiranye na Gen Fred Rwigema. Hari ighe ibintu byari
bikomeye mu myaka ishize igihe Kagame yabuzaga Jeannette
Rwigema kuva mu gihugu akanafatira passport ye. Ibi byabaje Salim
Saleh,inshuti ya hafi ya Gen Fred Rwigema. Uku kubangamira
Jeannette Rwigema byari ukugira ngo Museveni ababare kubera
umuryango w'inshuti ye uri mu kaga gatewe na Kagame.
6.9 Kagame : Gutegura intambara mu karere
Kagame azi neza ko ibihugu by'ibituranyi nka Tanzaniya,Burundi
bicumbikiye impunzi z'abanyarwanda.Iyo atekereje ko yiyemeje
gukomeza kuyobora igihugu binyuranyijen'itegeko nshinga, asnga
umunyarwanda wse aho yaba ari hose yamugabaho igitero.
Ashidikanya ku ngingo ijyanye n'uko abatavuga rumwe na we
bahitamo gukoresha inzira zose zishoboka kugira ngo bamukure ku
butegetsi.
Kagame azi neza ko abatavuga rumwe na we bakoze ibintu ku buryo
bwa demokarasi bushoboka muri iyi myaka ishize kuira ngo
basobanurire isi ko Urwanda ruyobojwe inkoni y'icyuma. Umuntu
umwe muri RPF yarambwiye ngo:''Abatavuga rumwe na kagame
bageze kuntambwe y'ingirakamaro kuko bafashe igihe maze bashyira
ahagaragara ibibazo by'Urwanda maze isi irabimenya ,bityo Kagame
NOBLE MARARA
260
agaragara nk'imburamumaro''.Hari ijambo ry'umunyapolitiki wo muri
RNC na we yunzemo agira ati:''Abarwnya Leta ya Kigali bamaze
kugera ku cyizere n'umusingi by'impinduka nyayo kuri buri wese ufite
inyota yo kumva umunyapolitiki Leta by'ukuri kandi mu kuri. Iki ni
igihe rero cyo gukurikiza imigirire ya bene abo.
Hari igihe Kagame yirirwaga ahiga abamunenga ku isi yose,akabarasa,
akagaba ibitero ku bihugu by'ibituranyi kugira ngo gusa itsembe
abatumvikana na Leta ye''.Abayobozi b'i Burayi,Afrika ,n'Aziya
bamaze gusobanukirwa n'impamvu yo kurwanya Leta ya Kagame
kandi biteguye gutanga ubufasha ku kintu cyose cyazana impinduka
nyayo. Abarwanya ubutegetsi bakomeje kwigisha gukoresha uburyo
budahutaza no kwirinda ikintu cyose cyakongera kumena amaraso.
Kagame ku rundi ruhande na we agenda asibanganya inyigisho
z'abatavuga rumwe na we ,noneho yongeraho no gufata manda ya
gatatu ngo azapfire ku ntebe y'ubutegetsi.
Mu minsi ishize haherutse gutangazwa ko Kamarampaka yemeje ko
itegeko nshinga rihinduka kugira ngo Kagame azashobore
kwiyamamariza umwanya w'umukuru w'igihugu ku nshuro ya gatatu.
Bikanagaragara ko azaguma ku butegetsi kugeza mu mwaka w'2034
igihe azaba afite imyaka 77.
Kagame yavuze ko abanyarwanda babikoze ku buryo busobanutse,ko
bashaka ko azongera kuyobora Urwanda nyuma y'umwaka w'2017 ko
kandi nta mahitamo yari afite uretse kwemera. Amakuru ava mu
byegera bya Kagame agaragaza ko hari itegurwa ry'intambara.
Kagame avuga ko nta kabuza azagabwaho ibitero biturutse i Burundi
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
261
igihe icyo ari cyo cyose. Akumva ko icyaba cyiza ari ikwica abayobozi
bakuru bakuru b'i Burundi cyane cyane abayobozi ba gisirikare.
Kagame yiyemeza ko imibanire mibi hagati ye na Nkurunziza
byashobora gutuma abarwanya Leta ya Kagame bajya gusaba
kwemererwa gutera Urwanda baturutse i Burundi.
Ikindi gituma Kagame adatuza ni imibanire ye mibi na
Tanzaniya.Nyuma gato John Magufuri ageze ku butegetsi, Kagame
yoherejeyo Louise Mushikiwabo ariko ntibyagira icyo bitanga kuko
we yibwiraga ko agiye kuzura umubano hagati y'ibihugu byombi.
Igiteye Kagame impungenge kurusha ibindi ni uko acumbikiye
abayobozi b'ingabo bari bagiye guhirika ubutegetsi bwa Nkurunziza.
Ubu rero Kagame areba uburyo Nkurunziza na Tanzaniya ndetse na
Afrika y'Epfo babanye neza n'abatavuga n'ubutegetsi bwa Kagame
aho bari ku isi yose. Izi mpungenge zose zatumye Kagame aryamira
amajanja. Igisirikare cyarahuguwe bikomeye kuva mu mpera
z'umwaka wa 2015 kugira ngo zazarinde Kagame naramuka atewe.
NOBLE MARARA
262
Dore ubutumwa Kagame yageneye ingabo (RDF) mu ijambo rye ryo
kwifuriza abanyarwanda umwka mushya wa 2016
Ba Ofisiye ,basirikare, basirikarekazi ba RDF, mu izina rya Leta
y'Urwanda,mu izina ry'umuryango wanjye bwite,no mu izina ryanjye,
mbifuruje mwebe n'abanyu umwka muhire ,umwaka w'uburumbuke
wa 2016. Iyo umwaka urangiye ,aba ari igihe gikwiye cyo kureba
inyuma no kwisuzuma ,tukareba ibyo twagezeho tutibagiwe
n'imbogamizi twahuye na zo kugira go dushobore gutegura izindi
ngamba.Intangiriro nziza izana imitekerereze mishya bikanatuma
habaho no kunza ibyagezweho.
Aha rero RDF isubije amaso inyuma mu mwaka ushize mu rwego
rwo kwishimira ibintu byinshi byagezweho inyuze mu mbogamizi
zitagira ingano.Mukwiye guterwa imbaraga n'iterambere rihamye
ryagezweho muri uyu mwaka ushize wa 2015. Ku buryo
bw'umwihariko,uruhare rwanyu mu kubungabunga ubusugire
bw'igihugu ndetse no kubungabunga amahoro n'umutekano mu
gihugu no ku isi yose bizababere isoko yo kunyurwa bituruka ku
bunyamwuga bwanyu.
Mbahamagariye kandi mbifurije kurangwa n'ubunyamwuga, kuba
maso,ubunyangamugayo n'ubwitange byadushoboje kubungabunga
amahoro y'agaciro kanini n'umutekano by'abanyarwanda
bose,abanyamahanga batuye mu Rwanda n'abashyitsi badahwema
kwishimira mu gihugu cyacu.
Ndizera ko muzakomeza kubiharanira no mu mwaka wa 2016 igihe
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
263
muzaba mukora akazi kanyu murangwa n'icyubahiro, ukuri no
kudatezuka .
Mujye mwibuka ko akazi nyamukuru ari ukurinda umutekano ari na
wo utuma iterambere mu bukungu no mu mibereho myiza bigera ku
banyarwanda ba nono n'abo mu gihe kizaza. Muri aka kanya twizihiza
umwaka mushya utangiye,reka twibuke abasangirangendo bacu
batanze igiciro kiruta ibindi igihe bari m u kazi kugira ngo abengihugu
n'ikiremwamunu babeho mu mahoro.Tubahaye icyubahiro,dushimye
ubwitange bwabo,kandi twijeje inkunga imiryango yabo, nifurije
abasangirangendo bose bakiriho gukusanya imbaraga maze
mugakomeza intego yabo ari na yo yanyu.
Nk'uko bisanzwe ,umwaka mushya uzana n'ibibazo bishya
n'ibisubizo bishya. Tuzahura n'ibibazo bizadusaba gukoresha uburyo
busanzwe ndetse 'uburyo kugira ngo dushobore kubitsinda.
Dukeneye guhora turi maso ngo turinde igihugu cyacu. Nta shiti
bizasaba gukorera hamwe maze tuzamure ibendera ry'Urwanda ari na
ko dukomeza urugendo tugana ku mpinduka.
Mbasabiye imigisha ku Mana
Tubitekerezeho
● Kagame se yahinduye ryari amagambo ye? Aroherereza
abasirikare ba RDF ubuyumwa bw'umwaka mushya?
● Noneho yashoboye gusoma ibyo bamwandikiye bijyanye
n'ubutumwa bw'umwaka mushya ku gihugu,adatukanye.Aha
NOBLE MARARA
264
yanemeye ko azategeka iyindi mandat mu mvugo isanzwe.
● Kandi muri ubu butumwa yemeye ko agiye kumva
abamunenga. Abamunenga arimo arabahiga ariko akanemera
kuvugana na bo?
● Ni ubwa mbere Kagame atatutse abamurwanya cyangwa
ibihugu bikomeye ahoza mu majwi.
6.10 MONUSCO/SADC bazakubura Urwanda umunsi
umwe
Igihe Urwanda ruzaba rwongeye guteraga Kongo indi nshuro,
Kagame na Leta ye bazanyurwa hejuru na MONUSCO /SADC/FIB
kuko SADC ifite ibimenyetso simusiga bigaragaza uruhare
rw'Urwanda mu guhungabanya umutekano muri Kongo n'ibindi
bihugu mu karere kacu.
Igitero giherutse kugabwa ku Burundi , ni Kagame wari ukiri inyuma
afite icyifuzo cyo guhirika Perezida Nkurunziza kuko yanze gufatanya
na we gushyira mu kato Tanzaniya. Nanone ibisazi bye
byamwumvishaga ko FDLR izambuka ikajya i Burundi UN nikomeza
kubasunika, akanibwira ko nibagera i Burundi Tanzaniya izabafasha
gutera Urwanda.
Kagame umaze iminsi acumbikiye abarundi batorotse igisoda cy'i
Burundi,akagira n'abarwanyi ba M23, yabavanze n'abasirikare be
maze batera u Burundi.MONUSCO yarahagobotse maze
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
265
abanyarwanda n'abo bari bateye ingabo mu bitugu bakubitirwa
ahareba i Nzega,bapfusha abagera ku 100.
Nabonye amakuru yizewe avuga ko RDF yahatakarije abasaga 300
abandi bazimirira mu mashyamba. Igihe yari yagiranye
n'abanyamakuru mu rugwiro ku italiki ya 15 Mutarama 2015, kagame
yashyize ibintu mu buryo kubirebana na FDLR maze abwira
abanyamakuru ngo na bo bafite amaso n'amatwi, ngo ngaho na bo
nibihe igisubizo.Kagame yibwira ko umurwanya wese aba ari
umunyacyaha ko rero adakwiye kubazwa ibye. Kagame yagaragaraga
nk'umuntu unaniwe ,ahumeka nk'uwabuze umwuka,hari n'aho
yananirwaga kumenya umwanya wo gusubiza ibibazo,yaranzwe no
kubaza umunyamakuru kumusubiriramo, ndetse kanavuga za mikro
zitameze neza. Ibi ni ibimenyetso byo kuvangirwa no kuyoba
,abahanga babyita ''Delirium'' ni kuvuga ko umuntu aba arwaye
indwara irangwa no kuvuga ibintu biterekeranye.
Twegereye umuganga mu kumenya umuntu maze atubwira ko iyo
umuntu yumva yugarijwe n'ibibazo bigatuma agira impungenge
zivanze n'ubwoba arangwa n'ingorane mu muhumekere ye.
Uku kwihumekesha ashaka gutera ubwoba bimuzanira ibibazo mu
rwungano rw'ubuhumekero kuko yinjiza umwuka udakenewe
akazasohora udakenewe bikamuteza kugaragara nk'urwaye.
Uyu muhanga yagiriye Kagame inama yo kuzajya yitonda mu
gusubiza ibibazo by'ingutu , anamwibutsa ko hari uburyo abarwaye
NOBLE MARARA
266
bene izi ndwara bakoresha ngo bashobore gusubiza neza ibibazo
bikomeye.
Aha kandi umuntu yanavuga ko Kagame yataye icyizere kuko
atagishobora gutanga amabwiriza yo kwica uko yishakiye nk'uko
abikora mu Rwanda, ibi bikamutera ipfunwe yibaza ukuntu Perezida
muzima yananirwa kugira icyo atwara FDLR n'impunzi
z'abanyarwanda ziri muri Kongo, kuko n'abana batoya yabashyizeho
icyasha ko ngo bakoze itsembabwoko. Ibi byatumye Kagame abura
umutuzo,kuko ntaba ashaka kumva ko hari ikindi gisubizo cyaboneka
ku bijyanye na FDLR usibye kubica. Ubushakashatsi bugaragaza ko
abantu bafite ibibazo byo mu mutwe,bumva bacishijwe bugufi iyo
byashakaga kugeraho byanze.
Umurwayi urwaye bene iyi ndwara ya Kagame bamubajije uko yumva
amerewe iyo atabonye icyo yari yiteze kuboana. Yasubije muri aya
magambo:''Namaze kubona ko iyo nari nijejwe ikintu runaka, n'iyo
cyaba ari gito. Iyo nkibuze ngira ipfunwe,nkanareba umuntu mu
maso ku buryo bugoranye cyangwa nkamuvugisha ku buryo
bugoranye. Mbese numva nkomeretse ku buryo bukomeye''.
Perezida Kagame bamubwiye ko hari bantu b'abanyarwanda
bamufata nk'urugero bazagenderaho mu buzima,ariko banamubaza
niba hari umuntu na we yumva yaramubereye urugero.Icyatangaje
abantu ni uko yavuze ngo abamubereye urugero ni abanyarwanda ngo
kuko bamwumvira. Abantu basigaranye ikibazo cyo kumenya niba
Perezida yaba yumvise neza ikibazo mbere yo gusubiza. Umuntu aba
urugero rw'abandi iyo bifuza kuzaba nka we kubera ibikorwa bye.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
267
None se Perezida ushaka kumera n'abahinzi?
Nyakubahwa Paul Kagame yanavuze ko afite imigambi yo kurinda
inkiko z'igihugu ku buryo bukomeye kandi akomeje gusaba SADC
kwica impunzi z'abanyarwanda muri Kongo ndetse ku buryo
bw'umwihariko bakamwicira FDLR. Inyandiko''Inyuma y'inyegamo
z'umukuru w'igihugu'' iragira inama Perezida kuguma mu kariya
gafundanwa ke ngo ni igihugu kuko igihe ingabo zizagerageza
kwambuka umupaka hazameneka amaraso menshi kuko SADC/FID
bazakora nk'uko bakoze igihe cya M23.
Urwanda nk'igihugu kizasenyuka naho abanyarwanda bazicwa
ubugira kenshi ,ibi bizanagera no ku baturanyi. Ibinyamakuru
nk'inyenyeri bizasigara byarabuze icyo byandika kuko amahoro azba
aganje nyuma y'ingoma ya Kagame. Hazabaho gutakaza icyizere ku
binyamakuru nka Rwanda Times, Rushyashya na Exposer utaretse
n'igihe.com kuko nta muntu bazaba bagisingiza cyangwa ngo
bamukorere ubuvugizi.
Ibinyamakuru nka Inyenyeri news bizita cyane ku mikino na muzika
abanyarwanda badakunze kwitabira. Kagame urangwa n'amagambo
yuje urwango ndetse no kutamenya,usibye ko we aba zi ko azi
byinshi, yirirwa avuga ibijyanye n'isoko
mpuzamahanga,uburenganzira bwa muntu,kwisanzura mu kuvuga
icyo umuntu ashaka igihe ari mbogamizi y'aya mahame. Inama
yoroshye kandi itangiwe ubuntu kuri Kagame na Leta ye ni uko
yagerageza guhagarika iri curaburindi kandi akabikora vuba na
NOBLE MARARA
268
bwangu. Guma mu Rwanda,ntiwambuke ngo ujye muri Kongo
cyangwa ukubitwe ibi bitagira urugero.
6.11 Akarere k'ibiyaga bigari mu rujijo na none
Muri Kongo inkozi z'ikibi zacitse amagereza igihe aya magereza yari
yafashwe n'inkongi y'umuriro,naho mu Rwanda amaraporo
aragaragaza ko mu Rwanda hakorerwa imyitozo ya gisirikare ahabwa
inyeshyamba z'abarundi igihe Tanzaniya yamaganira kure ko
Urwanda rwagira uruhare mu kugarura amahoro mu Burundi.
Perezida Nkurunziza we arega Urwanda kugira uruhare
mu uyu mutekano muke. Bigaragara nk'aho amakimbirane mu karere
k'ibiyaga bigari agiye kongera kubyutsa umutwe. N'ubwo M23
yamanitse amaboko, amakimbirane muri Kongo arakomeje,iyindi
mitwe yitwaje intwaro mu burasirazuba bw'igihugu ntabwo yigeze
ishyira intwaro hasi.
Mu minsi yashize abayobozi ba UN batanze gasopo bagira
bati:''Ntabwo intambara irangiye''.Martin Kobler,intumwa idasanzwe
ya UN akaba anakuriye urwego rushinzwe ibijyanye no kugarura
amahoro muri Kongo MONUSCO yavuze ko hari nibura ibihugu 15
muri Afria yo hagati byugarijwe n'amakimbirane. Yavuze ko kuva mu
mwaka w'2002 abarwanyi ba FDLR barenga 11 000 bambuwe
intwaro,basubizwa mu buzima busanzwe mu Rwanda. Yanavyuze ko
abarwanyi b'uyu mutwe bagera 1 500 bategereje ko imshyikirano yo
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
269
gushyira hasi intwaro ikurikizwa bitarenze amezi 6. Kobler yagize
ati:''Iki ni ikimenyetso cyo kudashaka imikoranire myiza. Mbese
turasubira inyuma''.Kuburizwamo kwa FDLR bizaba ari umusingi
w'umutekano mu karere.
Yashyigikiye ibyumvikanyweho hagati ya SADC n'inama
mpuzamahanga ku biyaga bigari. Aba bari bumvikanye ko
hakoreshwa imbaraga za gisirikare ku mitwe idashaka gushyira
intwaro hasi mu mahoro.Tukivuga kuri ibi kandi , Mary Robinson,
intumwa idasnzwe ya UN mu biyaga bigariyavuze ko ikibazo cya
FDLR gihanzwe amaso ko kandi giteye impungenge. We yavugaga ko
akanama gashinzwe umutekano ku isi ariko gafite imyanzuro ihamye
mu guca intege FDLR no kugarura amahoro,umutekano
n'imikoranire myiza hagati ya Kongo n'akarere.
Ibi byose biraba igihe ku italiki ya 7 Mutarama 2016 abantu 14
barishwe muri Repubulika Iharanira Demokarasi ya Kongo,abandi 9
barakurikiranwa kwa muganga.Igisirikare kivuga ko ibi ari
amakimbirane ashingiye ku moko. Ibi byabaye ahitwa Miriki mu
birometero 11 uvuye iGoma umurwa mukuru wa Kivu
y'amajyaruguru. Amakuru aturuka mu gisirikare cya Kongo avuga ko
igitero cyaturutse mu Rwanda. Bokele umuyobozi w'akarere ka
Lubero we abyitirira FDLR. Souleymane Moliki,uharanira
uburenganzira bwa muntu mu karere nawe yashyize mu majwi FDLR
anavuga ko we yabyiboneye n'amaso ye ubwo yabonaga imirambo
ifite ibikomere by'amasasu n'imihoro.Anavuga ko abagizi uyu mutwe
NOBLE MARARA
270
ngo biganjemo abasize bakoze itsembabwoko mu Rwanda kandi ko
basaga 1000. Na none kandi hari amakuru avuga ko abarwanyi 1000
ba M23 byari bizwi ko bahahijwe na MONUSCO ngo batorotse
ikambi ya Bihanga mu majyepfo y'iburengerazuba ya Uganda mu
bilometero 300 uvuye i Kampala, aho bari baracumbikiwe nyuma yo
kumeneshwa na MONUSCO.
Umuvugizi w'igisirikare cya Uganda avuga ko aba barwanyi batorotse
kubera ko ngo bakemangaga umutekano wabo baramutse basubijwe
muri Kongo ku gahato. Umusirikare wa Uganda utarashatse ko izina
rye ritangazwa yabwiye AFP yavuze ko habayeho guhangana kandi
hari abakoretse. Igisirikare cya Uganda kivuga ko ikambi yabagamo
abarwanyi ba M23 barenga 1373, ko ariko umunyamakuru wa AFP
wari Entebbe ku kibuga cy'indege yavuze ko yabonye 120 gusa bajya
mu ndege yagombaga kubajyana muri Kongo.
Umuvugizi w'igisirikare cya Uganda LT Col Paddy Ankunda kuri
twitter yavuze ko bagishakisha 1000 basigaye kugira ngo na bo
bajyanwe muri Kongo. Intambara y'amaezi 18 ya M23 yasize Goma
umurwa mukuru w'intara ya Kivu y'amajyaruguru igiye mu maboko
ya M23 nyine.Iyi ntara izwiho gukungahara mu mabuye y'agaciro.Iyi
ntambara yarangijwe n'igisirikare cya DRC ndetse n'abashinzwe
kurinda amahoro ba UN maze M23 ihungira muri Uganda no mu
Rwanda.
Bari barasinye amasezerano muri Gicurasi bemeza ko batozengera
kurwana igihe hari hagitegerejwe ibindi byemezo.Mu kwezi gushize
nibwo M23 yatangaje ko izongera kugaba ibitero Leta nidashyira mu
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
271
bikorwa amasezerano. M23 yaratsinzwe ariko hari indi mitwe igikoje
gukora ibikorwa guhohotera abaturage no gusahura umutungo
kamere wa Leta ya Kongo aha twavuga nk'amabuye y'agaciro
,amahembe y'inzovu n'imbaho.
Na none kandi hari makuru avuga ko i Bukavu abanyururu 15
binganjemo abakoze ibyaha y'ubwicanyi no gufata abagore ku
gahato,batorotse gereza nyuma y'inkongi y'umuriro yibasiye iyo
gereza y'ahitwa Kamituga nko mu bilometero 170 uvuye i Bukavu
nk'uko Desire Kubuya Masumbuko abivuga.
Muri abo bacitse gereza harimo 20 bari barakatiwe kubera ubwicanyi
bakoze ,naho abandi 18 bakaba bari bafunzwe kubera gufata abagore
ku gahato. Ibi na byo byatangajwe na Kubuya. Ubwicanyi no gufata
abagore ku gahato byabaye karande mu ntara y'iburasirazuba bwa
Kongo yazambijwe n'intambara,amakimbirane ashingiye ku
moko,imitwe yitwaje imbunda n'ibindi kandi bigakorwa mu rwego
rwo kugira ngo habeho kwiharira umutungo kamere urangwa aha
hantu mu myaka 20 ishize.
Ubuyobozi bwa Kongo buvuga ko Kivu y'amajyepfo
n'iy'amajyaruguru ari zimwe mu ntara za Kongo zibasiwe cyane
n'ihohoterwa rishingiye ku gitsina kandi ngo bikaba biterwa
n'amakimbirane aharangwa. Gucika gereza kw'abafungwa biterwa no
kubura amikoro ngo gereza zikorerwe ibya ngombwa, ndetse
binaterwa no kuba amagereza amwe atarashoboye kuba yavugururwa
dore ko ari ayo mu bihe by'ababiligi.Imiryango ishinzwe kurengera
NOBLE MARARA
272
uburenganzira bwa muntu yaba iyo mu gihugu, yaba iyo ku rwego
mpuzamahanga ihora inenga uburyo inzego zishinzwe amagereza
zidatunganya akazi ko kugorora abanyabyaha. I Bukav abanyururu 50
biganjemo abaregwa icyaha cy'ubwicanyi no gufata abagore ku gahato
nabo batorotse gereza nyuma y'inkongi y'umuriro yibasiye iyo
gereza.Ibi byatangajwe n'umuyobozi ku uyu wa gatanu.
Ku rundi ruhande abarundi bahungiye mu Rwanda barimo
barahabwa imyitozo ya gisirikare bakaninjizwa mu nyeshyamba.
Umuryango mpuzamahanga ushinzwe gukora ubuvugizi ku mpunzi
ubarizwa muri Amerika uvuga ko abagabo n'abana ba'bahungu bo
ikambi y'impunzi ya Mahama mu Rwanda ifashwa n'ubuyobozi
bw'Urwanda ndetse na Leta zunze Ubumwe z'Amerika binjizwa mu
mitwe yitwaje intwaro kandi aba bahura n'ibibazo iyo banze kwinjira
muri imtwe. Bivugwa ko babatoza mu rwego kuzatera Uburundi
banyuze muri Kongo. Michael Boyce yagize ati:
''Guha abarundi ibirwanisho si icyaha gikorewe amategeko
mpuzamahanga gusa, ahubwo ni imbogamizi ikomeye cyane ku
mahoro mu Burundi no mu karere kose''. Yarongeye agira ati:'' Muri
urwo rwego ,impunzi zirinubira ukuntu ubuyobozi bw'Urwanda
bwirengagiza uku gushyirwa mu gisirikare cy'inyeshyamba ku gahato
ndetse bukanabigiramo uruhare. Birababaje cyane kandi biteye
impungenge''. Raporo zagaragaje ko 80 bavugwaho guhabwa
imyitozo ya gisirikare, ngo baba barayerewe mu rwanda ,banavuga ko
amamodoka yabatwraga ari ay'Urwanda ndetse n'abarimu babahaga
imyitozo babaga bavuga ikinyarwanda banambaye impuzankano
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
273
y'igisirikare cy'Urwanda. Aba ngo ntibaba banaza umutwe bazajyamo
kuko hari myinshi ,twavugamo nka FNL n'Imbogoraburundi. Ibi
byose Urwanda rwabiteye utwatsi.Umuryango mpuzamahanga wita
ku mpunzi wavuze ko amahame ashingiye ku bumuntu n'ubungiro
byakomeje guteshwa agaciro mu Rwanda binyuze mu kubangamira
amategeko mpuzamahanga ,uyu muryango wasabye ako aya
mahugurwa yahagarara ndetse n'ababigizemo uruhare bagahanwa.
Ibibazo biri mu Murundi byatangiye muri Mata igihe Perezida
Nkurunziza yatangaza ubushake bwo kongera kwiyamamariza
umwanya w'umukuru w'igihugu ku nshuro ya gatatu kandi ngo bitari
biteganyijwe gutyo. Aya matora yayiyamamajemo aranayatsinda muri
Nyakanga.
Abarenga 200 000 bahunze igihugu mu mezi 8 ashize nk'uko
bitangazwa na UN.Uburundi bwakomeje kurega Urwanda kuba
inyuma y'umugambi w'inyeshyamba wo guhirika ubutegetsi bwa
Nkurunziza . Ibi Urwanda rwarabihakanye. Igitangaje ni uko Afrika
yunze ubumwe yatangaga igitekerezo cyo kohereza ingabo i Burundi,
ntibyakiriwe neza ahubwo Tanzaniya itanga igitekerezo cyo gushaka
igisubizo mu nzira ya politiki. Minisitiei w'ububanyi n'amahanga wa
Tanzaniya Augustin Mahiga yavuze ko agiye kugeregeza kumvisha
Afrika yunze ubumwe ko imishyikirano ari yo ikwiye gushigikirwa.
Iyi mishyikirano yaje no gutangira ibera muri Uganda 28-12-2015
ariko byagaragaraga nk'aho nta kerekezi ifite. Iyi mishyikirano
yarakomeje yemeza ko hajyaho ingabo zo gihosha ubugizi bwa nabi
NOBLE MARARA
274
bwaturutse ku kuba Nkurunziza yarabaye Perezida w'Uburundi
inshuro ya gatatu. Afrika yunze ubumwe yavuze ko izohereza ingabo
kabone n'ubwo Uburundi butabishaka. Babaga bitwaje ko irindi
tsembabwoko ritakongera kuba ibihugu birebera. Bahawe iminsi ine
yo kubitekerezaho ariko baza kwisubiaho ngo kuko byaba ari
ukuvogera ubusugire bw'igihugu.
Urwanda rwatanze igitekerezo cyo kohereza mu Burundi ubutabazi
bwa gisirikare mbere y'ibindi bihugu. Perezida w'Urwanda yatanze
igitekerezo ko nta wategereza amezi 8 kugira ngo ahoshe ingorane
mu Burundi ko ndetse yakohereza ingabo nyarwanda. Ibi Perezida
w'Uburundi yarabihakanye anavuga ko umutekano muke uri i
Burundi uterwa n'Urwanda ahubwo avuga ko inzo ngabo za AU
zakoherezwa mu Rwanda.
Kagame yavuze ko ikibazo cy' Burundi ari ikibazo cya politiki ,ariko
anavuga ko hankwiye ibyemezo bya gisirkare kugira ngo imbunda
zicecekeshwe. Yarongeye avuga ko bahamagariye abarundi kurangiza
ibibazo byabo. Amateka agaragaza ko Tanzaniya yakomeje gufasha
Uburundi kandi yumva ko icyifuzo cyayo ku cyagirira neza Uburundi
cyakubahirizwa uko cyakabaye.Tanzaniya kandi igerageza ibishoboka
byose kutanyuranya n'Uburundi.
Tanzaniya icumbikiye impunzi z'abarundi zigera ku 12 000 nk'uko
mahiga abivuga.Mahiga rero agomba gufata ikibazo cy'Uburundi mu
bushishozi bwinshi. Abayobozi b'Uburundi bahawe iminsi 4 yo kuba
bemeje ibyo gutabarwa n'ingabo za AU.Ariko ibi byari byamaze
guterwa utwatsi kuko bavugaga ko byaba ari ukuvogera ubusugire
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
275
bw'igihugu. Nkurunziza yavuze ko yakenera ingabo za Afrika yunze
ubumwe ighe azabona ari ngombwa. Perezida Nkurunziza yagize
ati;''Buri wese agomba kubaha imipaka y'Uburundi. Igihe cyose
abantu bavogereye aya mahame,bazaba bagabye igitero ku gihugu
cy'Uburundi kandi abarundi bose bazahuguruka maze barwanye
ababateye''.
Kagame yateye utwatsi ibyo yise ibirego bya cyana ko ngo Urwanda
ruteza umutekano muke i Burundi anavuga ko ingabo ze zitazigera
zigira uruhare urwo ari rwo rwose mu gutabara.Abatavuga rumwe na
Nkurunziza bamurega ko yihaye indi manda idateganywa
n'amasezerano ya Arusha yabaye intandaro yo kurangira
kw'intambara mu mwaka w'2005.Ubu Nkurunziza ahanganye
n'abatavuga rumwe na we haba ku mugabane w'Afrika cyangwa no ku
rwego mpuzamahanga kubera gusa ko ashaka kwiyongera igihe ku
butegetsi.
Yaburijemo ihirikwa ry'ubutegetsi ryo muri Werurwe anatsinda
amatora yo muri Nyakanga ariko ibyo byose ntibyahagaritse
impagarara. Inzobere akanasesengura ibirebana n'umutekano
Stephanie Wolters avuga ko iyi ntsinzi ya Nkurunziza itatunguranye
ngo kuko nk'umuyobozi wo hejuru ya bose,yubatse umusingi kera
kugira ngo azawubakireho ibizamugumisha ku butegetsi. Wolters
ukuriye gahunda yo gukumira amakimbirana no gusesengura ibiza
yagize ati:''Ndatekerza ko kuba Nkurunziza yaravuze ko azrwanya
ingabo za AU ari uko Leta y'Uburundi ititaye ku bibazo by'Uburundi
NOBLE MARARA
276
no kuba yakemura aka kaga. AU igiye kureba ubukana bw'ibi n'uko
yabikemura''.
N'ubwo Afrika yunze ubumwe yakwishingikiriza itegeko ikohereza izi
ngabo,ntibyakoroha kuko byabyara andi makimbirane ,bityo intego
nyamukuru yo kugarura amahoro ikaba iburijwemo. Aho guhirika
Nkurunziza, ahubwo abantu bashakisha uko kubungabunga amahoro
byaza imbere y'ibindi. Wolters yanavuze ikibazo cya Nkurunziza gifite
ingaruka ngo kuko abasirikare b'abarundi bari bamaze igihe
babungabunga amahoro mu izina rya AU bazisanga bahanhanye na
bagenzi bao bari bafatanyije akazi mu butumwa bw'amahoro.
Nkurunziza yashobora kuvuga ko azarwana na AU ariko nta cyizere
ko abasirikare bazabikora. Byaragaragaye ko abasirikare bagiye banga
kugira uruhare mu bikorwa bibi Nkurunziza yashakaga ko bakora.
Wolters yakomeje avuga ko abarikare bagejeje igihe cyo kubwira
Nkurunziza ko batazarwana na AU ko kandi bamaze kurambirwa.
Uburundi n'Urwanda byakomeje kurangwa n'imyumvikanire mike
muri politiki ku buryo mu minsi ishize Uburundi bwareze Urwanda
kwivanga mu buzima bw'igihugu cy'Uburundi ngo ku buryo Urwanda
rwari rurimo gutoza ingabo zahirika Nkurunziza ku butegetsi.
Igituma ibintu birushaho kuba bibi ni uko aba ba Perezida bombi
bava mu moko atandukanye . Iyi nkuru ya Nkrunziza uhanganye na
Kagame yakomeje kuvugwa kuva mu mwaka w'2015 none nta
n'umwe uzi uko bizarangira cyane cyane ko Perezida Paul Kagame
amaze gutorerwa indi manda akazayobora kugeza mu mwaka
w'2024.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
277
7 Ubucuti n'imibanire mibi hagati ya
Kagame n'ibihugu by'Uburayi na
Amerika
7.1 Ikiganiro Greening yagiranye na Kagame
Mu mwaka w'2008 Kagame yasuye David Cameroon mu Bwongereza
akaba yari umukuru w'ishyaka ritavuga rumwe n'ubutegetsi
ry'abakonserivateri, yanahuye na Andrew Mitchell wo muri iryo
shyaka nyine. Andrew Mitchell yabaye inshuti ya David Cameroon
kugeza ubu. Mitchell ni umucuruzi kandi bikaba
byaranamuhiriye,bityo akaba yaragiye ashyigikira iri shyaka
ry'abakonserivateri ndetse akaritera inkinga.
Uku guhura byari ibyi igiciro cyane cyane kuri Kagame kuba yagira
amahirwe yo kubonana na David Cameroon wanahabwaga amahirwe
yo kuzayobora u Bwongereza muri ibyo bihe. Kagame amaze kuba
inshuti ya hafi ya Andrew Mitchell na David Cameroon,
yabyungukiyemo cyane binyujijwe mu byo bitaga kugirira neza no
kwifatanya
n'abanyarwanda ku byababayeho muri Mata 1994. Perezida Kagame
yakomeje kwakira Andrew Mitchell mu nzinduko zidasiba. Yaje no
NOBLE MARARA
278
kuhagira umuryango bise ''umubano organisation'' . Umubano
organisation waje no gufasha mu bijyanye no kubaka amashuri ndetse
amakuru azwi neza yemeza neza ko hari amabaruwa bohererezanyaga
arimo impano zitamenyekanye.
Imiryango iharanira uburenganzira bwa muntu yanenze Mitchell ku
bw'amafaranga atagira ingano yemereye Kagame ko azjya akomeza
kumugeraho ngo n'ubwo imyitwarire ye ku birena n'uburenganzira
bwa muntu yari mibi . Inzinduko nyinshi zijyanye n'umushinga
umubano watangijwe na Mitchell ndetse na David Cameroon mu
mwaka w'2007 mu rwego rwo kurogora isura y'ishyaka ryabo.Ibi
byose bigaragaza ubucuti budasobanutse hagati ya Mitchell na
Kagame uregwa gupyinagaza abanyapolitiki batavuga rumwe na we
akanatanga ibirwanisho ku nyeshyamba zihungabanya Kongo.
Inyandiko za DFID,zashyizwe ahagaragara hakurikijwe itegeko
ry'ubwisanzure mu gutangaza amakuru,zerekana ko hakoreshejwe
kuvugana kuri telefoni ,muri gashyantare 2011,hari abantu bibazaga
ku cyemezo cya Mitchell cyo kuzamura inkunga yahabwaga Urwanda
kuva kuri miliyoni £60 kugera kuri miliyoni £90 .
Mbere y'aho nka amaezi abiri ,Mitchell yari yarasuye Kagame maze
bamarana iminota 90 . Uyu mubonano wakurikiwe n'uko Kagame
yatowe n'amajwi 93%. Mitchell yazaririye mu guhagarikira Urwanda
inkunga ya miliyoni £16 nyuma ya raopro ya UN yavugaga ko
Urwanda rufasha inyeshyamba zimena amaraso muri Kongo.
● Abandi baterankunga nka Leta Zunze Ubumwe za Amerika
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
279
n'Ubudage bo bakomeje gufunga imfashanyo. Mitchell yaje
kurekura inkunga mu gikorwa cye cya nyuma
nk'umunyamabanga w'ikigega mpuzamahanga cy'iterambere.
Ubu Ubwongereza buracyarwana no gufata icyemezo niba
inkunga izahagarikwa cyangwa izatangwa.
Taliki ya 13 Ugushyingo 2012 Justine Greening,
umunyamabanga w'ikigega mpuzamahanga cy'iterambere,
yasubije ibibazo birebana n'inkunga ku Rwanda. Igihe
yagombaga gutanga za gihamya ,yananiwe gutanga ibisubizo
bihamye ku bibazo yabajijwe. Ariko wabonaga ko hari
ibimenyetso ko izo nkunga zizakomorerwa Urwanda.
Greening abajijwe niba inkunga ku Rwanda yazageraho
igakomorerwa Urwanda cyangwa izahagarara
burundu,yabanje kurwana no kuba yabona igisubizo,ariko aza
kurangira agaragaje ko inkunga yazashobora kongera
gutangwa ngo kubera iterembere mu Rwanda.
Ndibaza ko azi ibibera mu Rwanda aho umuturage
adashobora kwigondera ikinini cy'umutwe igihe infashanyo
zijya zihitira mu ishyaka rya RPF maze ikimurirwa mu banki
yo hanze ndetse no mishinga ya RPF nyine. Banamubajije
niba ubugizi bwa nabi bwa Kagame muri Kongo
bwararangiye,niba kuvogera uburenganzira bwa muntu
byarahagaze,niba kandi azi ko kagame arara mu cyumba cya
NOBLE MARARA
280
hotel muri Amerika ku madorali 10 000 ku ijoro rimwe.
Greening yagerageje kwerekana imigambi ye uhereye aho
Mitchell yarangirije.
Yanavuze ko azaganira n'imiryango itegamiye kuri Leta na
Leta y'Urwanda. Greening yanasobanuye ko ategereje
kuzabivuganaho UN n'abandi batera-nkunga n'ubwo ibihugu
byinshi byamaze guhagarika inunga ku Rwanda. Yijeje abari
aho ko azatangaza icyemezo mu kwezi gukurikiyeho. Ariko se
ubundi ibi bisobanuye iki? Reka turebe za raporo zagize
iherezo rimwe ku kibazo cy'Urwanda muri Kongo?
● Raporo ya ''human rights watch''
● Raporo ya ''Anmisty international''
● Raporo y'itsinda ry'impuguke
● Raporo ya UN
● Hari ibihugu byahagarikiye inkunga Urwanda bitiriwe
binategereza ibyemezo bihambaye .Ibyo bihugu ni ibi
bikurikira:
● Ubudage
● Ububiligi
● Ubusuwidi
● Ubuholandi
● Danmariki
● Amerika yabimburiye ibindi ihagarika inkunga ya miliyoni
20,ibi byatumye ibihugu twavuze haruguru bikurikiraho
bidashidikanya. Ariko se ni ukubera iki Ubwongereza bwigora
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
281
cyane mu gufata cyemezo kuri iki kibazo? Hashize imyaka
itari myinshi Urwanda rwinjiye mu muryango w'ibihugu
bikoresha ururimi rw'icyonereza ''Common wealth'', ibi
bikaba bikoreshwa nk'ingabo yo kuyobwa igihugu cyose.
Urwanda rwaretse igifaransa rwihebera icyongereza,iki na cyo
cyakoreshwa nk'ingabo Leta ikoresha mu kwemeza
abanyagihugu ko hari ishoramari ririmo hagati aho. Ikibazo
cy'ingutu twebwe abanyarwanda dufite niuko Urwanda
ruyobowe ku gitugu. Abanyaburayi bamaze kugaragaza ko
badashoboye gutandukanya umunyagitugu n'utari we.
Ibi babikora kuko nta cyo baba bitayeho kuko iyo baza kuba
bafite icyo bitayeho Justine Greening ntaba avuga ibijyanye
no kuba yadohorera Urwanda ngo maze rukomeze ruhabwe
imfashanyo. Muri Afrika nta bayobozi nyabo bakorera ku
mahame ya demokarasi bahari ,usibye Afrika y'Epfo na
Ghana naho bandi baravangiwe nk'abaterankunga babo
bakoresha imfashanyo nk'igishoro.
Justine Greening ni umwe mu bayoboke b'abakonservateri
wagize uruhari mu mushinga Umubano mu mwaka wa 2008.
kimwe n'abandi ,yarayobejwe maze agana mu Rwanda kugira
uruhare mu bikorwa by'ubugiraneza. Abandi bayobozi
b'Ubwongereza bagendereye Urwanda bitwaje imyanya bari
bafite ni aba bakurikira:
NOBLE MARARA
282
● Geoffreyu Cilifton Brown: Minisitiri w'ubucuruzi
mpzamahanga n'iterambere
● Tobias Ellwood:Minisitiri w'ubukerarugendo
● Justine Greening:Minisitiri w'umutungo
● Jeremy Hunt:Umunyamabanga wa Leta ushinzwe umuco
itumanaho na siporo
● Mark Lancaster:Minisitiri w'iterambere mpuzamahanga
● Francis Maude:Minisitiri mu biro bya Minisitiri w'intebe
● Jandrew Mitchell: Umunyamabanga wa Leta w'iterambere
mpuzamahanga
● David Mundell: Umunyamabanga wa Leta ushinzwe Ekose
● Brooks Newmark:Uwungirije Chief Whip
● Desmond Swayne:Umunyamabanga wihariye w'umuyobozi
w'amashayaka ahanganye n'iriri ku butegetsi akaba ayagarariye
mu nteko ishinga amategeko
Aba bakurikira bagize uruhare mu mushinga Umubano:
● Harriett Baldwin:Worcestershire y'iburengerazuba
● John Bell: Clwyd y'amajyepfo
● Ron Bell:Blackpool y'amajyepfo
● Rob Halfon: Harlow
● Damian Hinds:Hampshire y'iburasirazuba
● Chris Kelly:Dudley y'amajyepfo
● Pauline Latham:Derbyshire yo hagati
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
283
● Wendy Morton:Tynemouth
● Hazel Noonan:Conventry y'amajyaruguru y'iburasirazuba
● Mark Pawsey:Rugby
● Maggie Throup:Solihull
● Uru rugendo rwakomeje kunengwa n'ishyaka riharanira
umurimo ritavuga rumwe n'isha yaka riri ku butegetsi hano
mu Bwongereza. Ku italiki ya 8 Ugushyingo 2012 igihe
Andrew Mitchell yabwiye abo bakoranye ikiganiro ko David
Cameroon atatanze imfashanyo gusa ,ahubwo ari ibintu
byaganiriweho biranaemerwa. Justine Greening yabwiye abari
mu kiganiro ko urebye iterambere ry'Urwnda inkunga
yazongera igatangwa. Abantu batandukanye bakomeje
kwibaza niba nta kindi kiri inyuma y'ibi byemezo cyane cyane
iyo bireba umukuru w'igihugu ikoresha inkunga muri ibi
bikurikira:
● Ishyaka RPF ifite umunyungo ungana na 500 000 000
z'amadolari kandi imfashanyo niho baziganisha kugira ngo
ubucuruzi bwa RPF bukomeze.
● Kuki Ubwongereza buha miliyoni 83 z'amadolari Urwanda
rukomeje kuvogera uburenganzira bwa muntu muri Kongo
no mu Rwanda? Impunzi muri Kongo n'abana bazo
barahatirwa kwinjira muri M23 utibagiwe n'imfungwa
zitabarika ziri mu Rwanda.
NOBLE MARARA
284
● Imfashanyo zitangwa n'Ubwongereza zifasha mu gutera
intambara zikanagirira akamaro umunyagitugu n'ishyaka rye.
● Akayabo k'imfashanyo k'imfashanyo kayoberezwa muri
Tristars ubundi ba minisitiri bakayajyana asigaye kuyabitsa mu
madovize, mu bihugu byo hanze nka Maurice.
● Kuki Tristars yabitsa mu madovizi kandi inyungu zayo
ziboneka mu mafaranga y'igihugu (Rwanda).
● Kagame arara mu cyumba gihenze cyane ku buryo ku ijoro
rimwe gusa atanga amadolari 10 000 igihe abaturage
badashobora kwigondera iby'ibanze mu buzima,Kongo
yabujijwe umutekano n'uyu Kagame.
Bakomorera imfashanyo Urwanda cyangwa batayikomora ,Urwanda
ruzakomeza guhungabanya umutekano mu karere. Kagame
azakomeza yibere muri Kongo ku bw'inyungu ze bwite.
Urwanda ruri ku murongo wa mbere mu bihugu bikungahaye kuri
zahabu na diyama kandi ntakirombe nakimwe Urwanda rufite.
Mu mwaka wa 1996,impamvu yo gutera Kongo yahise ihinduka none
kugeza ubu Kagame n'abayobozi b'Urwanda ntibibuka impamvu yo
gutera Kongo.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
285
7.2 Inkunga y'Ubwongereza ku Rwanda tuyitegereranyije
ubwoba bwinshi (2012)
Ubwo nari nicaye mu ntebe ndeba amatora yo muri Amerika,Barak
Obama na Mitt Romney bazamuraga amadarapo bafite impamvu
imwe yo guteza imbere igihugu cyabo ariko bafite ibitekerezo
bitandukanye. Obama aremerera banyagihugu ubukungu buhagaze
neza naho Romney akabizeza kububunagabunga. Romney
arasobanura aaho Obama yokoze nabi akanamugira inama y'uko
yabikora neza kurushaho kugira ngo agere ku mpinduka nyayo.
Obama we aragaragaza uburyo intego ye ari impinduka nyine kandi
yibutsa abayoboke be ko azacyura imihigo.
Ibi byarakomeje no mu itangazamakuru ry'i Burayi babijya imuzi.
Byari bishimishije ku muntu nka njye wavukiye muri Uganda ku gihe
cya Idi Amin nkakurira mu bunyagitugu bwa Dr Milton Obote
nkarangiza ninjiye muri RPF Kagame yaje kubera umuyobozi.
Nahise ntekereza ku bibera mu Rwanda aho Ingabire Umuhoza
afunzwe kubera kugerageza gushinga ishyaka FDU -Inkingi kugira
ngo azashobore guhangana na Kagame mu matora . Aba General
babohoye igihugu igihe bya bikenewe koko ubu bari mu buhungiro.
Abaturage basanzwe bahatiwe gutora Kagame ,iutibagiwe n'intumwa
za rubanda ziba zarashyizweho na Kagame. Mbea igihugu? Uretse
Perezida Kagame na politiki ye idasobanutse, ibihugu byinshi muri
NOBLE MARARA
286
Afrika niko bimerewe. Ibihugu byo muri Afrika y'iburengerazuba byo
bihirika ubutegetsi. Mbega aAfrika?
Turizera ko ubwo Obama yongeye gutorwa ,turizera ko azanoza
imibanire n'ibihugu nk'abamubanjirije kuko nabo bagiye bakaza
umurego kuri iyo ngingo mu minsi yabo ya nyuma.
Perezida Kagame ushimishwa ndetse akanashimirwa no kuba
yarahagaritse itsembabwoko ,ubu agaragara nk'umuntu wateguye
akanashyira mu bikorwa ibintu byose byabaye muri Mata 1994
nk'uko bigaragara muri raporo yitwa ''Mapping report'' yo mu mwaka
wa 2010.
Nk'uko bigaragara muri raporo y'umuryango w'abibumbye n'iyo
umuryango uharanira uburenganzira bwa muntu (Human rights
watch),akarere kari mu kangaratete kubera intambara zikururwa na
Kagame muri Kongo-Kinshasa. M23 ni umwe mu mirwi
y'inyeshyamba yatumye Kagame yungukira muri uku kubura amahoro
kwa muntu.
Izi nyeshyamba zugarije akarere zabaye intandaro z'ibibazo byinshi
byibazwa n'ibihugu by'Iburayi. Imfashanyo zarahagaritswe ku
bw'uruhare rwa Kagame mu ntambara zo muri Kongo-Kinshasa.
Ubu ku italiki ya 13 Ugushingo 2012 Leta y'Ubwongereza izaganira
ku kibazo cyo kureba niba Ubwongereza buzakomeza guha Urwanda
imfashanyo cyangwa se niba izahagarikwa. Abantu benshi bakeneye
kumenya icyemezo nyuma yo gusaranganya amakuru ndetse
n'ibimenyetso simusiga. Iki ni ikibazo gikomereye inteko ishinga
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
287
amategeko gihuriranye n'uko Kagame amaze gukatira Ingabire
Umuhoza igifungo cy'imyaka 8.
Umuntu agendeye ku mategeko y'Urwanda,bigaragara ko iyo umuntu
akatiwe igifungo, igihano kigira agaciro gakomeye kuruta impamvu
icyo gihano cyabayeho. Ibi ituma ibihugu byateye imbere mu
majyambere byibaza niba mu Rwanda hari ubutabera cyane cyane ku
mfungwa za politiki. Ariko ntibireba Ingabire gusa,bireba imfungwa
za politiki zose.
Ubu noneho Kagame atewe impungenge n'ibizava muri iyi nama yo
ku wa 13 Ugushyingo 2012 izabera mu nteko ishinga amategeko aze
ikumva ibijyanye n'imfashanyo zihabwa Urwanda. Komite
mpuzamahanga ku Iterambere na yo irimo iriga niba yafata icyemezo
cyo guhagarika imfanyo ku Rwanda ku bwo ibirego bijyanye
n'uruhare rwa Leta y'Urwanda mu makimbirane arangwa muri Kongo
yiburasirazuba.
Ikiciro cya mbere cyo gusuzuma ibimenyetso kizaba ku italiki ya 13
Ugushyingo 2012 igihe umuturage uciriritse mu Rwanda bimugora
kubona ibyibanze mu buzima bwa buri munsi. Ishyaka riri ku
butegetsi RPF na Kagame uriyoboye barasuka amafaranga yose mu
bucuruzi bwa Kagame bugende neza igihe barimo binginga
abaterankunga gukomeza kohereza imfashanyo bakanategeka
umuturage usanzwe gusora imisoro y'ikirenga igihe bahebwa make
ndetse rimwe na rimwe ntibahembwe. Akaboko k'iburyo mu
ishoramari ry'umuryango wa RPF kazwi ku izina rya ''Crystal
NOBLE MARARA
288
Ventures'' gafite akayabo kangana na 500 000 000 z'amadolari mu
gihugu imbere nk'uko bitangazwa n'ikinyamakuru Financial Time cyo
ku italiki ya 24 Nzeli 2012. Aka gatsiko gafite amasosiyete yubaka
amazu n'imihanda,akora amabati n'amategura, akora ibikoresho byo
mu ngo no mu biro,acuruza ikawa itanujuje ubuziranenge ,isosiyete
ishinzwe gutunganya umugi, isosiyete itunganya ibinyobwa –
Inyange n'ibindi. Leta ifite imigabane muri MTN (sosiyete
y'itumanaho). Ibi bituma Crystal ventures iba nk'umutungo bwite
w'umuntu ku giti cye. Ikoresha abakozi 7 000 ,bigatuma iba
umukoresha wa kabiri nyuma ya Leta. Bituma ishyaka riri ku butegetsi
rihagarara neza mu bijyanye na politiki. Kubera ubuto bw'igihugu Rpf
ni ishyaka rifite abayobokeke benshi ku si no mu karere wirengagije
irya EPRDF ryo muri Etiyopia rya Nyakwigendera Minsitiri w'intebe
Meles Zenawi.
Prof Nshuti Manasseh umuyobozi wa Crystal ventures avuga ko
icyakabiri cy'amafaranga yo kwamamaza umkandida wa RPF mu
mwaka wa 2010 yatanzwe na Crystal Ventures akaba angana na
miliyari imwe n'igice na ho ikindi gice gisigaye gitangwa
n'abanyamuryango ba RPF. Avuga kandi ko bitabajwe ari uko
inkunga y'abanyamuryango idahagije.Musoni we avuga ko batangiye
bafite intego yo kugira amikoro yabo bwite , ngo bitazaba ngombwa
bagakenera abantu ku giti cyabo,maze na bo bakagira icyo bababwira
kubakorera. Musoni avuga ko RPF yatangije ubucuruzi,ishora imari
mu mishinga mito,mu makawa. Akomeza avuga ko ngo iminsi yagiye
yicuma Crystal ventures yagiye irushaho kugira imikorere n'ingamba
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
289
bihamye. Ngo ni bwo Inyange yabaga uruganda runini rutunganya
amazi ,amata n'imitobe mu mwaka wa 1995.
Mu mwaka wa 1998 ,haje sosiyete ya Afrika y'epfo kabuhariwe mu
itumanaho Rpf igirami imigabane myinshi. Manasseh we
anaongeraho ko Crystal Ventures yigeze kugurisha ubugira kabiri
imigabane yayo igera kuri 49 % maze ngo ibonamo akayabo kangana
na miliyoni 110 z'amadolari.
Ngo banaguze indege maze Perezida akajya azikodesha. Iki kintu
cyateye urujijo ariko si cyo cyonyine cyatume impuguke z'umuryango
w'abibumbye ugira icyo uvuga ku bucuruzi bwa RPF, kuko
haziraramo n'ibijyanye n'amabuye y'agaciro acukurwa n'Urwanda
muri Kongo-Kinshasa.
Intersec ni sosiyete yo kurinda umutekano ,ikaba ari agace ka Crystal
ventures kandi akaba ari yo yonyine yemerewe gutunga imbunda.
Umucuruzi umwe muri Kigali atangaza ko iyo RPF ifite inyungu
ahantu runaka kandi Intersec ikaba iharinda ,RPF ni yo itanga
gahunda z'uko aho hantu hagomba kurindwa kandi bigakorwa mu
nyungu za RPF. Manasseh atesha agaciro ikirego cy'uko RPF yiharira
isoko ,maze akavuga ko intego nyamukuru yari iyo guteganya iminsi
mibi igihe abashoramari babaye bake. Ubu Crystal Ventures irimo
gushaka uko yagurisha Inyange kandi umuryango wa Kenyatta
wagaragaje ubushake bwo kuyigura. Ndetse ngo ngo Bourbon coffee
nayo ngo iri ku isoko. Kagame na RPF ye barimo baragurisha
imigabane ku banyamahanga kandi ibi bikorwa na Kapiteni Hatari
NOBLE MARARA
290
Sekoko ,akaboko k'iburyo ka Kagame mu bucuruzi. Uyu yakomeje
gukorana bya hafi n'abashoramari b'abashinwa,aba bamufashije
kuguza amafaranga muri BRD maze bagura ikibanza ahahoze ari 5th
Nyakanga hotel maze baha izina rya Jari Club. Banaguze iahahoze
hakorerwa na Station ya polisi ku Muhima.
Abashoramari b'abashinwa mu mazina ya Billy bakaba baranigeze
gukorera mu Hon Kong babaye umuyoboro Kagame anyuzamo
amafaranga ajya kuyahisha mu kirwa cya Maurice no mi bindi bihugu
byo muri Amerika y'amajyepfo.Baramushutse maze asinya impapuro
zigaragaza ko afitemo 20% by'imigabane kandi nta n'ifaranga na
rimwe afitemo.
Ubu harimo harukwa hotel nshya izaba izwi ku izina rya Billy's kandi
mu y'ukuri ni iya Kagame.Kopanyi y'abashinwa yubatse inzu ya
Kagame izwi ku izina rya Kigali Tower mu kibanza Kagame
yirukanyemo amamodoka atwara abagenzi.Iyi nzu yaje guhabwa
umuhungu wa Kagame Ivan Cyomoro ,ibi byabaye mu kwezi gushize.
Ibi bikaba bibikurikira kujujuta kw'abakozi bakoreraga kompanyi
y'ubwubatsi izwi ku izina rya CC, basaba amafaranga bakoreye
batarishyurwa kugera uyu munsi wa none.
Umuntu arebye ubu kukire n'ubwa Mirenge ,yakwibaza icyo Kagame
yaba asabira imfashanyo. Urebye akayabo crystal ventures
yinjiza,ukareba umutungo utabrika ,ngaho amadege n'amamodoka
wasanga ntacyo Kagame yamaza imfashanyo. Ese haba harigeze
habaho igenzura rikozwe n'impuguke zivuye hanze ngo zirebe
imikoreshereze y'izi mfashanyo? Ese ni nde uzabazwa ibyo Leta
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
291
y'Urwanda yaba iregwa?RPF yo izwi ho kugoreka za raporo
n'amakuru maze ikabisohorera mu ndangururamajwi zayo nka New
Times na Andrew Mwenda.
Ikigo kidakorana na Leta kirakenewe ngo raporo ku buryozwe
bw'ubujura ikorwe. Umuntu wese uzi Urwanda azi neza ko atabonwa
neza igihe azaba agenza ibyaha byakorewe umutungo mwene
Kanyarwanda bikozwe na RPF kuko bazi ko ukuri kwazageraho
kukagaragara.Tugendeye ku mitungo Kagame yigwijeho kandi bikaba
bimuhama ,dufite icyizere ko Ubwongereza buzamuhagarikira
imfashanyo kugeza igihe azba atagishyikira inyeshyambo
zihungabanya umutekano muri Kongo-Kinshasa. Gukomorera
Kagame imfashanyo ni nk guhemba Kagame kuko ahungabanya
umutekano mu gihugu cy'igituranyi.
NOBLE MARARA
292
8 Kurwanira ubutegetsi,amacakubiri
n'intege nke mu mashayaka ahanganye
na Leta ya Kigali
8.1 Amashayaka ya pilitiki mu Rwanda
Intonganya ,umwiryane n'amacakubiri mu mashayaka nyarwanda ya
politiki yoretse abanyarwanda
Ikiguzi cy'ubwumvikane buke mu mashyaka ya politiki akorera hanze
ntikizagera ku mashaka gusa ahubwo kizagera no kubaturage mu
gihugu maze babure uburenganzira bwo kwihitiramo umuyobozi
ubabere kandi bakunze muri ibi bihe bikomeye. Abanyarwanda
baharanira demokarasi bakeneye kwisuzuma guhamye niba koko
bashaka kubungabunga intego yabo.
Muri iyi myaka ishize ,amashyaka ya politiki akorera hanze ntabwo
yigeze agera ku byifuzo byayo. Igihe kirageze ngo umuntu abe
yababaza icyo bagezeho muri iyo myaka yose. Amwe muri ayo
mashyaka arizihiza imyaka 20 ashinzwe.
Ese baba basatira intego zabo aho tuvugira aha?Ibyabaye mu ishyaka
CPC no mu yandi mashyaka bituma umuntu agira amakenga
,akanibaza niba koko aya mashyaka ashikamye kugira ngo ashobore
kunesha umuhengeri uvuye kwa Kagame. Uyu Kagame ntarangwa no
kubeshya gusa ahubwo anafite n'abamushyigikiye hamwe n'imiryango
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
293
yihebeye kumubera umuranga kandi iyi miryango nayo ifite
abayishyigikiye.
Umuntu yashakira igisubizo mu nararibonye nka Twagiramungu
Faustin wahinduye amashyaka kuva mu myaka ya za 1990. Umuntu
agereranyije hamaze kuvuka buhumyo amashyaka arwanya Leta ya
Kigali arenga 20 haba mu gihugu imbere ndetse no hanze yacyo. Na
ndetse no mu bihe by'itsembabwoko n'ubwicanyi b'inzirakarengane
abanyapolitiki bo mu mashayaka arwanya ubutegetsi ntacyo bamariye
abanyarwanda kubera impamvu zo kwikunda gusa.
Ubu se bari he?
Mu Rwanda abanyapolitiki b'intwari bashobora kubaza RPF na
Kagame aho baganisha Urwanda birangira babajugunye mu buroko.
Aha twavuga nka Victoire Ingabire. Uyu ishyaka rye ryaje gucikamo
ibice bibiri nyuma y'uko atawe muri yombi ubwo yiyemezaga
kwitangaho igitambo akajya mu Rwanda guhangana n'ingirwa Leta ya
Kagame. Bwana Deo Mushayidi wa PDP Imanzi yafunzwe burundu
ariko ishyaka rye ntiriragira icyo rikora gikwwanye n'ubwitange bwa
Mushayidi.
RNC nayo irashaka gutera intambwe kugira ngo yegeranye
abanyamuryango bavuye mu ishyaka kubera impamvu zitandukanye.
Nyamara kandi ni uburenganzira bwa buri muntu kujya mu ishyaka
ashaka,bikaba binumvikana ko ishyaka ryatakaza abayoboke kubera
imikorere idasobanutse.Igihe abanyapolitiki barimo baborera mu
NOBLE MARARA
294
magereza rurangiranwa ya Perezida Paul Kagame,hari n'abandi benshi
bugarijwe n'ubukene. Barasoreshwa ku buryo basorera n'isambu
itanera mbese imeze nk'ubutayu bwa Sahara. Mbese ni kuki umuntu
yasorera isambu akoreramo ibikorwa byo kumutunga gusa atari
busagurire isoko? Kuki umuntu yasorera inzu araramo?
Abanyarwanda benshi ntibashobora kwigondera iyo misoro cyane
cyane abo mu byaro aho ubuhinzi ari yo makiriro. Kuki umuntu
yasoreshwa igihe igishoro kitagera ku bihumbi ijana (100 000 Frw).
Inkiko gacaca zasize umubabaro utarigeze uvugwa uvuye ku kuba
imanza zaracibwaga ku buryo bubogamye kandi butarimo ukuri.
Nyamara izi nkiko zasoje imirmo yazo zisiga zisezeranyije ko
zizatanga umwanya wo kujurira binyuze mu itegeko rishya. Ntabwo
bigeze bahabwa amahirwe yo kujurira nk'uko itegeko ryasoje inkiko
gacaca ryabiteganyaga.
Kubera ko RPF ihora ibeshya yemeje amahanga ko inkiko gaacaca
zageze ku ntego yazo,bafite ubwoba ko bazisanga mu manza
z'ubujurire kandi bakaba baterwa ikimwaro n'ukuntu ubutabera
bwabo bwatsinzwe.
Ikindi ni ukuniga itangazamakuru ryigenga,kubuza abantu
uburenganzira bwo kurema amanama,gufunga abantu ubutitsa ,kwica
inzirakarengane,uburezi bwabaye ikintu kiranga umuntu ufite urwego
rukomeye aho kuba ingirakamaro mbese ntibukiri uburenganzira.
Abadashobora kwigondera umusanzu w'ubwishingizi mu kwivuza
,abayobozi ba RPF bafatira imitungo yabo, maze Kagame akabeshya
amahanga ko kwivuza mu Rwanda ari ubuntu. Kagame na RPF
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
295
bahimbye imibare ngo igaragaza ko igipimo cy'ubukire
bw'abanyarwanda kiri hejuru maze abaturage bo mu cyaro bagaterwa
ubwoba ndetse bagahatirwa kubwira abanyamahanga ko bamerewe
neza. Imihanda yo muri kigali yose irasukuye ndetse nta n'abacururiza
mu ntoki bahari, nta n'abasabiriza ye. Ibi bituma abanyamahanga
bagira ishusho y'Urwanda itandukanye n'uko bimeze nyakuri. Aba
baturage b'Urwanda nta n'ubwo bashobora kwigondera igaburo
ry'umunsi umwe. Ibyo abaturage bakeneye mbere na mbere mu
Rwanda ni uko babona ibibatunga utitaye ko ari abahutu,abatutsi
cyangwa abatwa.Icyo abarwanya ubutegetsi bw'i Kigali bahurizaho
ngo ni ugukuraho Kagame.
Ibi babivuze buri munsi mu myaka 20 ishize ariko ubutegetsi
bw'igitugu aho banyarwanda bakurikira buhumyi kandi bivuye inyuma
Bananiwe kumenesha Kagame. Umuntu yibaza ikibitera. Ntibikiri
ikibazo cyo kuba RPF idashoboye kuyobora igihugu, ahubwo ni
ikibazo cy'umuryango mpuzamahanga udafatira ibihano kandi bikaze
ingoma ya Kagame.
Umuntu aba yumva kubara imyaka ishize Kagame yugarije
abanyarwanda bidahagije kuko iyi myaka yagereranywa n'imyaka
ibihumbi n'ibihumbi ,mbese iteka ryose.Abaharanira demokarasi mu
Rwanda byarabagoye cyane kuko babona ko ingoma ya Kagame
irambye. Abantu benshi bemera ko igohe kigeze maze bagakora iyo
bwabaga kandi bivuye inyuma bagatera intambwe nshya. Nkeka ko
abanyapolitiki badakora igikwiye kubera ingamba zikwiye kuri bo si
NOBLE MARARA
296
ikintu kihutirwa. Ni yo mpamvu benshi bananiwe gukorana na Bwana
Twagiramungu Faustin kuko niba mwibuka neza imyaka ya za 1990,
iyo hataba Twagiramungu RPF ntiyajyaga kubona uko icengera
Habyarimana na Leta ye. Icyo mbona ni uko abanyapolitiki b'ubu
bakurikira abaturage aho kugira ngo babajye imbere.
Mu mateka yacu nta mukangurambaga wigeze aboneka nka
Twagiramungu ariko ikibabaje ni uko yananiwe kugobotora
ubutegetsi mu maboko ya RPF.
Abanyapolitiki rerobagomba kwiga uko bakoresha amahirwe babonye
mu gihe gikwiye kuko bene ayo mahirwe ntahoraho. Kagame ageze
ahantu inteh´ge zamubanye nkeya. Uyu ni umwanya ku banyapolitiki
wo gushyira hasi ibyo batumvikanaho maze bagashyira inyungu za
rubanda imbere. Ku bw'amahirwe make ,abanyapolitiki bakunzwe na
rubandabahisemo kwinyurira inzira zabo bwite maze baca ukubiri
n'ubumwe. Niba bashobora gushyira hamwe ndahamya ko ibi byose
byahinduka amateka, maze ibintu bigahinduka bihindutse. Ubumwe
ni ikintu gitera ubwoba abanyagitugu.
Ni intwaro ikomeye cyane abakunda demokarasi bari bakwiye
gushingiraho icyizere,ariko ntibari bashobora kuyikozaho imitwe
y'intoki. Kuba habura ubumwe mu banyapolitiki barwanya Kagame
bikomeje guha icyuho ingoma y'igitugu cya gisirikare ya kagame.
Abarwanya Leta y'Urwanda bagomba gushyira hamwe cyangwa
bakarimbuka
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
297
Abanyapolitiki bakorera hanze y'Urwanda barangiza amahirwe muri
ibi bihe Kagame arimo guhindura itegeko nshinga.Uyu ni
umwanyaw'imboneka rimwe wo gushyira hamwe maze bakarwanya
bivuye inyuma uku guhindura itegeko nshinga. Kagame yiyemeje
guteza urujijo mu banyamahanga yigira nk'aho adashaka kuguma ku
butegetsi kandi ashaka kuzabugumaho ibihe byose.
Ubukungu bw'Urwanda bwifashe nabi ku buryo nta na rimwe
bwigegeze bumera gutya mu mateka aho imyenda Urwanda rufite iri
ku gipimo cyo hejuru. Haramutse yihongereyeho politiki idatanga
icyizere rero byaba imbarutso yo kujegeza Kagame ku muntu wese
waba ashaka kuzana igisubizo kuri ibi bibazo by'ingutu. Abagize
umuryango nyarwanda baba hanze y'Urwanda bapfushije ubusa
amahirwe mbonekarimwe kandi y'igiciro ntagereranywa yabonekera
mu gushyira hamwe maze bakzana impinduka umunyarwanda wese
afitiye inyota.
Bakomeje kwizerana ku buryo bugoye haba umuntu ku giti cye
cyangwa amatsinda y'abantu. Ikibazo bagize ni ukumenya umwanya
umuntu azahabwa . Mbese bashatse kugabana umuhigo n'inyamaswa
itaricwa. RNC ,FDU n'andi mashyaka akorera hanze bafite
inshingano yo guhindura imikorere kugira ngo bazanashobore
guhindura imikorere y'i Kigali. Ikintu cy'ingenzi ubu ni ubumwe
hagati y'abarwanya Leta ya Kigali niba bashaka ko igitutu cyo guhirika
Leta ya Kigali kiva mu nzozi kikajya mu bikorwa. Igihe ubumwe
buzaba bwabonetse,hazubakwa imbaraga zidashyikirwa zizashoboza
NOBLE MARARA
298
kwirenza ishyaka RPF. RPF ku buryo bubabaje ishyigikirwa
n'amashyaka ku bw'iterabwoba kandi aya mashyaka yiyita amashyaka
arwanya ubutegetsi. Ibi biba kugira ngo bereke umuryango
mpuzamahanga ko amashyaka agirana imikoranire myiza na RPF ko
kandi kagame adakunzwe na RPF gusa. Abanyarwanda muri rusange
ndetse n'abarwanya Kagame ku buryo bw'umwihariko bibagirwa vuba
cyane .
Mu myaka 21 gusa abantu bibagiwe icyateye imbabwoko ndetse
n'ukuntu amashyaka atavugarumwe na Leta ya Habyarimana yaguye
mu mutego wa MRND maze aya mashyaka afasha MRND gukora
itsembabwoko. Agatsiko kayoboye Urwanda ku munsi wa none nta
gahunda gafite yo kuva ku butegetsi ku buryo bworoshye usibye
kuba abarwanya ubutegetsi bafata ingamba zidasanzwe banyuze mu
guhindura imikorere.
Mu bihe bitandukanye isi yateye akamu , maze ivuga ko i Kigali
hagiye kongera kumeneka amaraso y'inzirakarengane ariko ibihugu
by'ibihangange byavuniye ibiti mu matwi. Abanyarwanda n'abarwanya
ubutegetsi ntibakwiye kwicara ngo bibwire ko isi iri mu ruhande
rwabo, cyangwa se ko ijwi ryabo rizumvikana. Reka byumvikane neza:
Iyo RPF na Kagame abariwemo itarwanya Habyarimana,
abanyarwanda barimo na Kagame bari kuguma mu buhungiro.
Ikintu nk'iki gikwiye gukorwa kandi ntigikorwe ejo ahubwo bikwiye
gukorwa none. Byagaragaye ko abanyapolitiki barwanya ubutegetsi
ntibakora icyatuma abaturarwanda bajya mbere cyangwa se ngo
gahunda zabo zishingire ku by'abanyagihugu bakeneye. Igitugu
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
299
kirakomeje kandi cyateje ibibazo kandi bizakomeza kugeza
kirundutse.
Kuki abanyarwanda batashaka uko bagera ku bumwe bagashaka uko
bafatana urunana ruhamye. Kugira ngo RPF iveho, amashyaka
akomeye nka RNC na FDU akwiye gushyira hamwe maze akereka
abanyarwanda (abanyapolitiki) bose ko gushyira hamwe ari ikintu
gikwiye kandi gifite imbaraga. Haracyari amahirwe yo gukora gutyo.
Mwishire hamwe . Iyi ni inzira rukumbi.Mwishyire hamwe maze
mukande RPF, mumenyekanishe ibikorwa byanyu,mushinge
imiganda y'ukuri n'ubwiyunge muganisha ku gushinga inkingi za
mwamba z'ejo hazaza n'ubwo urugendo ruganayo ari yo rugitangira.
8.2 Intangiriro y'ubwumvikane buke hagati ya Marara na
Rudasingwa
Incamake: Turacyakomeza gushakisha impamvu yo kwikunda ya
Rudasingwa . Ibi bituma n'imiyoborere ye ishingira kuri uko
kwikunda ndetse ikanakurura amacakubiri. Inkuru irambuye ijyanye
na ibi iboneka mu rwandiko rwo ku italiki ya 18Nzeri 2011
rwanditswe na Marara Noble . Uru rwndiko rwasabaga ko inzego
zigomba kubakwa ndetse zigahabwa imbaraga.
Rudasingwa
Maj Rudasingwa Theogene ukaba n'umunyamuryango wa RNC
NOBLE MARARA
300
kimwe nanjye,nshimishijwe no kugushimira akazi umaze gukora mu
bijyanye no gushyira hanze Leta ya Kagame isanzwe igaragara
nk'iyacitse intege. Ndemera ko wakoze ubutaruhuka kugira ngo
ugaragaze ibintu abantu bakwiye kwibandaho kugira ngo inzego
zitajegajega zubakwe mu gihugu cyacu.
Mbere ya byose bavandimwe, ndiyumvisha ko imiryango n'amashyaka
ya politiki bikorera ku mategeko,utibagiwe n'ubunyangamugayo
hagati y'abanyamuryango ndetse no kubabazwa n'ikibabaje abandi
mbese kwishyira mu mwanya w'abandi. Uku kwishyira mu mwanya
w'abandi n'ubu bunyangamugayo hagati y'abanyamuryango
bigerwaho iyo hari amategeko.
Munyemerere n'umwe ugize itsinda ngire igitekerezo ntanga. RNC
igomba gushyira ibyemezo mu bikorwa maze buri wese akaryozwa
igikorwa kibi yaba yakoze.Cyane cyane umuryango ugomba gushyira
hamwe imbaraga maze ukayobora buri wese umuganisha aheza
katarangwa n'amacakubiri.
Ubushobozi bw'amashyaka mu gushyira mu bikorwa izi nshingano
bugomba gukurikiranwa mu buryo bukurikije amategeko kandi ibi
bigatangwa n'ubuyobozi buzira kwikunda maze igitekerezo cya buri
wese kikaba ingirakamaro.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
301
Ibi birareba uburyo RNC ikora haba hanze cyangwa imbere
mu muryango. Ikibazo kirareba uburyo imikorere inoze mu
muryango ihagaze. Biragaragara ko byinshi byagiye bikorwa
ku bushake bw'umuntu ku giti cye.
Njye nkabona ko iki ari igihe cyo kugendera ku miyoborere
ihamye ndetse inashingiye ku itegeko rigenga umuryango
(sitati) niba dushaka kugira icyo turusha Kagame. Turacyafite
imbogamizi cyane cyane aho RNC ifite ubwisanzure buke
nko mu Rwanda . Hari n'ikibazo mu bihugu bigifata RPF
nk'umucunguzi w'abanyarwanda. Tugomba kwibaza ibibazo
bikurikira:
● Ese uyu muryango waba ari intumbero nyayo y'Urwanda
rw'ejo?
● Haracyari ikibazo cy'abakangurambaga bakorera ahantu
hatandukanye ndetse n'abanyamuryango barakenewe.
● Ndakeka ko umutungo ukiri muke ndetse n'ububanyi
n'amahanga ntiburagerwaho neza.
● Turacyafite ikibazo cyo kuba twagirirwa icyizere na rubanda
ku bwo gufungwa kw'abarwanya ubutegetsi n'iterabwoba
rigirwa baketsweho kuba abayoboke bacu imberemu gihugu .
Ariko natwe turacyafite ikibazo cyo kudakorera hamwe ku
buryo bukwiye . Ibi byanateje ikibazo mu bantu badusyikiye
mu bihugu by'Uburayi na Amerika ndetse bakanibaza ibibazo
NOBLE MARARA
302
byinshi.
Ubusanzwe habaho impinduka mu bijyanye n'imyanya
y'ubuyobozi, inshingano,uburyo umuryango uyobowe ndetse
n'imitekerereze. Biragaragara ko muri RNC hamaze gukorwa
bike cyane mu bijyanye n'ibyo maze kuvuga haruguru.
Dukeneye umuryango uyobowe n'ibitekerezo biva mu
bayoboke kurusha uko byava mu buyobozi bwo hejuru.
Abanyamuryango bakwiye guhabwa amahirwe yo guhitamo
uzageza igihugu aheza utibagiwe n'ishyaka ndetse
n'umuryango aba banyamuryango baba baturukamo.
Dukeneye ko ubushobozi bwa buri muntu utowe ari bwo
buhabwa agaciro niba dushaka kugira icyo tugeraho mu
bwinshi no mu bwiza. Niba ibi byarabaye nkaba ntabizi
,naratakaye. Nkeneye kandi ndasaba ko habaho ibiganiro
nyakuri. Niba ibyo navuze haruguru byarakurikijwe,ubwo rero
abayobozi bazatubwire aho bageze maze batubwire ibyo
bagezeho,batubwire aho bakura imbaraga ndetse n'aho intege
nke zabo zaba ziri.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
303
8.3 Ese amagambo ya Rudasingwa arangwamo
agasuzuguro n'urwango yaba asenya RNC
Kuba muri RNC harangwamo uburobanure (bamwe bakabona ko ari
indobanure kurusha abandi) , agasuzuguro kavanze n'urwango,
kubura demokarasi bizayisenya. Dr Rudasingwa hamwe n'uwahoze
ari sebuja Kagame ni abafatanya bikorwa mu gikorwa cya
''Munyangire'' muri RPF.
Iyi mungu ntabwo Rudasingwa yayitumije muri RPF ngo ayizane
muri RNC gusa ahubwo irimo kumira bunguri ishayaka. Rugero:
Ihihe Dr Rudasingwa yavaga mu Rwanda, ntabwo yiyigeze agaragaza
kutavuga rumwe n'ubutegetsi bwa Kigali. Ahubwo igihe Gen
Kayumba Nyamwasa yahungaga nibwo Rudasingwa yatangiye
kugaragariza Urwanda ubushotoranyi afatanyije n'abandi
banyamuryango bakomeye ba RPF n'uko batangiza RNC mu
mwaka w'2010.
Munyangire yabaritse mu mutima: Kagame na Rudasingwa
Rudasingwa kimwe n'abandi banyarwanda benshi bemeza ko RPF
yanize uburenganzira bw'ibanze bwo kwishyira ukizana mu
banyarwanda. Aha twavuga nko kuvuga icyo ushaka ,uburenganzira
bwo guterana ndetse yanavogereye uburenganzira bwa muntu.
Igitangaje rero ni uko Dr Rudasingwa na we yabigize akamenyero
niba atari ingeso ku muntu wese ushatse kunga uko ayoboye. Igihe
abayarwanda bafite inyota ya demokarasi no kwishyira ukizana ndetse
NOBLE MARARA
304
no kugira uburenganzira ikiremwa muntu gikwiye,uburyo Dr
Rudasingwa ayobora ntibutanga icyizere ko umunsi umwe mu cyoko
cy'ijuru rya RNC hazava imvura igahangukana n'ikintu kizima.
Rudasingwa arimo araganisha RNC mu kuba umushinga bwite
w'umuntu ku giti cye. Abantu benshi cyane bakeneye impinduka
y'ingoma ya Kigali,banakeneye abarwanya ubutegetsi kandi bafite
imbaraga,bagendera kuri demokarasi. Ntibakenye gukuraho agatsiko
kabi ngo bagasimbuze akandi ndetse karushije aka mbere kuba kabi.
Njyewe nemera ko iyo haza kuba demokarasi mu RNC ,Rudasingwa
ntaba yaragaragayemo.
Ntibikiri ibanga ko muri RNC harangwamo abayobozi batarangwaho
demokarasi kandi ku buryo buziguye barimo barashaka kuyisenya.
Rudasingwa anyuze mu kutigirira icyizere kw'abarwanya Leta ndetse
no kudaharanira inyungu z'abanyarwanda kw'abarwanya Leta akomeje
kwika ubunyagitugu.
Nyine nk'uko Kagame yagiye ku gasongero k'ishyaka RPF nyuma
y'urupfu rwa Gen Fred Rwigema, ntaho bitandukaniye n'uko Dr
Rudasingwa yagiye ku gasongero ka RNC. Abayoboke bakomeye ba
RPF bahisemo kwicecekera nka Maj Alphonse Furuma,Maj
Mupende,Maj Bizimungu ntibigeze bajya muri RNC. Abandi nka
Murayi,Paul Rusesabagina,LT Mulisa Jeanne,Kazungu nanjye
ubwanjye twananiwe gukorana na Dr Rudasingwa. Rudasingwa
ntiyigeze atorerwa kuyobora RNC ku buryo bwa demokarasi.
Ababyemeza baba babeshya. Abanyagitugu bajya ku butegetsi kubera
impamvu nyinshi kandi zitandukanye. Urugero: Kagame n'itera
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
305
bwoba rye , ku buryo budashidikanya ntabwo abanyarwanda na
diaspora bamujya inyuma kubera urukundo ahubwo bamushyigikira
kubera ubwoba. Kagame yagize amajwi arenga 90% mu matora
ashize kandi ubu yimirije imbere guhindura itegeko nshinga kugira
ngo azashobore kwiyamamaza mu mwaka w'2017.
Njye nemera ko kuba umuyobozi yagira ibyo aryozwa ari ikintu
cy'ingenzi kugira ngo imikorere myiza kandi irambye igerweho.Ariko
akenshi abayobozi bizeza abanyagihugu ibyiza ariko ntibigerweho.Ibi
akenshi bituma abanyagihugu batakaza icyizere ndetse bakanatakaza
umurava mu mikorere yabo. Ubuyobozi burambye bushingira ku ko
abayobozi bemera kuzabazwa ibyo bakoze. Bakavuga ibintu kandi
bakabikora nyine.
Ubuyobozi buramba kubrako gahunda y'umuyobozi idatandukana na
gahunda y'abanyagihugu.Urugero: Rudasingwa yanga inama agirwa
ndetse akanyirwanya. Igihe namugiraga inama ku bijyanye na Radio
Impala, yabanje kunsaba gusaba imbabazi kubera ko nari muhaye
amakuru atashakaga kumva.
Abahanga Ulrich na Smallwood bavuga ko abayobozi bakura icyizere
mu bo bayobora no muri bo ubwabo binyuze mundangagaciro zabo
bwite bikanatuma impinduka irambye ishoboka.
Agaciro nyako k'umuyobozi gatuma atekereza kandi agashyira mu
bikorwa ibyo yatekereje kandi ku buryo buhoraho maze intambuko
n'ibikorwa bikagaragarira indorerezi. Ni mu ndorerwamo ya bene ubu
NOBLE MARARA
306
buyobozi abakunda RNC n'abandi banyuarwanda bafite inyota y'uko
ingoma iriho yahinduka bashakak ko Dr Rudasingwa n'abandi
bashaka kuyobora baba bameze.Imbaraga z'ingoma ya Kagame
zashageshe abarwanya Leta ya Kigali.Ishyaka rikoreramu buhungiro
RNC ,rigizwe ahanini n'abahoze ari inkoramutima za Kagame
ryugarijwe n'amatiku kandi ntirizayarokoka.
Kayumba na Rudasingwa
Bivugwa ko Kagame yaba yaragize akamaro mu gutuma ibintu
bidasubira irudubi myuma y'itsembabwoko. Ariko ntibyatumye
bagenzi batamuhunga bamurega ubunyagitugu no kutihanganira abo
batabona ibintu kimwe.Ikintu gishimishije ni uko kutumvikana hagati
ya Kayumba na Rudasingwa bijya gusa n'impamvu yatumye bava
muri RPF.
Uku kutumvikana byari bishenye RNC n'ubwo ngo Rudasingwa na
Kayumba bakoranye amanama menshi ngo bakemure ikibazo ariko
bikaba ibyo ubusa. Abashyikiye RNC ngo ntibashakaga ko
Rudasingwa akomeza kuyobora RNC ngo bikaba byaratumye
amatora yimurirwa ku yandi matliki inshuro nyishi. Nyuma y'aha
Gahima Gerard, Jonathan Musonera, Dr Rudasingwa na Joseph
Ngarambe baje ngo kwirukanwa kubera kwiyegurira umutungo
w'ishyaka n'agasuzuguro. Abaduhaye amakuru bavuga kandi ko Gen
Kayumba bamurega gukoresha igitugu mu kwimika Gervais Condo
na Maj Micombero kandi ngo Rudasingwa we atarabashakaga.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
307
Ku bwa Dr Rudasingwa , ngo Gen Kayumba Nyamwasa yashakaga
kuzana umuntu uzajya ukorera mu gicucu cye nk'uko Col
Kanyarengwe Alexis na Pasteur Bizimingu bakoreshejwe mu myaka
ya za 1990 igihe cy'intambara.
Mu magambo ya Rudasingwa agira ati: ''Niba Gen Kayumba ashaka
kuyobora ishyaka namutora .Ariko niba ashaka gshyiraho undi
akazajya amukoreramo ,ibyo sinabyemera''.
Rudasingwa anavuga ko Gen Kayumba Nyamwasa akoresha agatsiko
k'abahoze ari abasirikare ngo bagakora amanama atemewe bakabikora
ku mabwiriza ye. Abo basirikare ni aba bakurikira: Capt Kaje Alpha,
uba muri canada,Maj Nkubana Emmanuel,2LT Rutabana na Maj
Micombero. Iyi nyandiko ntiyumvikane nk'aho dushaka gucamo ibice
RNC ahubwo yumvikane nk'ishaka ko abantu bitehura ingaruka
zishoboka kandi zizaca intege RNC bigatuma RPF ihazamukira.
NOBLE MARARA
308
8.4 Dr Rudasingwa arasenya RNC Gen Kayumba
nadatabara
Gen Kayumba ,umugabo abanyarwanda bifuza ngo abayobore,
Kagame we aramushakira kubura hasi no hejuru ngo amwice. Ariko
na none igihe Dr Rudasingwa akomeje kuvangavanga ibintu
abinyujije mu miyoborere ye twavuze haruguru, rubanda baribaza
impamvu Gen Kayumba Nyamwasa akomeje guceceka. Ibi ntibizaca
intege RNC gusa, ahubwo bizaviramo abantu benshi kwigendera
bave mu muryango wa RNC.
Dr Rudasingwa n'umugore we
Abantu benshi bo mu ishyaka rya RNC bashyize ku mugaragaro
impamvu zifatika zerekana ko ubuyobozi bwa Dr Rudasingwa
budahwitse. Urebye ukuntu Dr Rudasingwa yitwaye mu kibazo cya
Radio Impala yagombaga kuba ijwi rya RNC ku buryo
bw'umwihariko ndetse ikaba n'ijwi ry'abarwanya Leta ya Kigali ku
buryo bwa rusange,maze Rudasingwa akayiburizamo, abantu
bakomejekwibaza impamvu Gen Kayumba atitabiriye vuba na
bwangu ngo azimye umuriro mbere y'uko utwika ishyaka ngo ribe
umuyonga.
RNC ni iyacu twese,ntidukwiye kwemera ko isenyuka ,dukwiye
kuyitabara tukayikura mu nzara z'umuntu umwe maze tugafatana
urunana tukayigira igishyitsi. Igihe abayobozi bicecekeye ,bakaba ba
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
309
ntibindeba igihe hari amakimbirane mu ishyaka,abayoboke ntibakwiye
kwemera kuyoba ahubwo bakwiye kugira impungenge ku kibazo
kireba ejo h'ishyaka ryabo. RNC ikwiye gufata ingamba nshya maze
ikunga abanyamuryango bayo ndetse n'igihugu.
Ni yo mpamvu Gen Kayumba akwiye gutabara akazana amahame
mashya aho ubuyobozi bwa RNC buzashyirwaho hakurikijwe
ibyifuzo by'abanyamuryango. Maze ibyifuzo bya Dr Rudasingwa
bigashyirwa ku ruhande. Bwana Winsto Churchill Minisitiri w'intebe
w'Ubwongereza mu bihe by'intambara ya kabiri y'isi yabwiye abagize
Leta ko nta kintu na kimwe yari afite cyo gutanga ngo usibye
amaraso. Yabivuze muri aya magambo: ''Nta kintu mfite natanga
usibye amaraso,icyuya n'amarira''. Natwe rero nta kintu dufite cyo
guha Urwanda n'abanyarwanda usibye amarira ,icyuya n'amaraso.
8.5 Gucikamo kabiri kwa RNC byari byarateguwe
Amacakubiri yabaye muri RNC muri 2016 yatangiye cyera kandi
abantu benshi bo hanze ya RNC no muri RNC batangiye kunyita
umukozi w'ingoma ya Kigali, biyibagije ko ari njye washyize
ahagaragara ububi bwa Leta y'Urwanda. Abanyamuryango ba RNC
bananiwe guha inzira n'umurongo ishyaka ryabo.Ni yo mpamvu Dr
Rudasingwa n'agatsiko ke baje gushinga undi mutwe witwa RNC
nshya. Abarwanya ubutegetsi bwa Kigali binjiye mu mwaka wa 2017
NOBLE MARARA
310
barangwa n'amacakubiri ,barangwa n'intege nke. Ibi bituma Kagame
agiye kongera kwiyamamaza nta ngorane. Uku gucikamo kabiri kwa
RNC ntibizagira ingaruka ku banyamuryango gusa ,ahubwo bizagira
ingaruka ku banyagihugu muri rusange.
Njye numva icyari gikwiye ari ugukemura ikibazo mu nzira ya
demokarasi aho kugira ngo basenye ishyaka nabonagamo amizero
rukumbi y'abanyarwanda bakeneye impinduka mu gihugu cyabo.
Nakomeje nkora ubuvugizi ku kuba itangazamakuru rikwiye
kwigenga ntirigendere ku marangamutima cyangwa iterabwoba .Ni yo
mpamvu Inyenyeri news yakomeje gutsimbarara ku bunyamwuga
ariko mbyakiviriyemo kwitwa ko gikorera Kagame n'ingoma ye.
Nanjye ubwanjye nagabweho igitero na Kagame ubwe ubwo
yihanukiraga ku ma radio akanyita ikirara cyangwa inzererezi. Ariko
aya magambo ya Kagame ntiyigeze atuma abantu bo muri RNC
bareka kunyitirira Kagame na Leta ye bataretse n'ikinyamakuru ku
buryo bw'umwihariko.
Ikintu gitangaje rero ni uko nari narabibabwiye kera ko nibadashyira
hamwe bazagenda bapfa umwe umwe.Nta macakubiri abanyarwanda
bakenye amacakubiri. Urupfu rwa Col Karegeya rwasigiye abantu
igikomere byongeye kandi gucika intege kwa RNC byaba igihombo
gikomeye kuri twe twese. Byongeye kandi impamvu y'ivuka rya RNC
yaba iburiyemo. Gucikamo kabiri kwa RNC muri ibi bihe ni nko
kumena umunyu mu gisbe cy'abanyarwanda. Kuki Kayumba na
Rudasingwa batashyira inungu za rubanda imbere maze bakirengagiza
ibibatera kutavuga rumwe? Ubundi nta kibazo cyakabayeho gitewe no
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
311
kutumvikana kuko ahantu hose abantu bahuriye ntihabura ibibazo
nk'ibyo.
Gusa ikibazo abantu bagize ni uko bari batangiye kugira icyizere ko
ibintu byabaye muri RPF bitazigera biba muri RNC. Muri RPF
habagaho ibintu bibiri. Kimwe ni uko Kagame yari RPF, naho icya
kabiri ni uko RPF yabaga muri Kagame. Uburyo aba bagabo bombi
twafataga nk'inkingi za mwamba za RNC barimo barashegesha
imitima y'abanyarwanda binyuze mu kuntu barimo bakemura ikibazo.
Turamenyesha abantu bose bo muri RNC ko ikinyamakuru Inyenyeri
kizakomeza gukorera mu murongo wacyo w'ubwigenge nta bwoba
ndetse nta no gutonesha.
Itangazamakuru ryigenga ni intwaro ikomeye cyane mu ntambara yo
gukuraho ubutegetsi buheza abantu mu mfunganwa bukabatsikamira
maze ibi byose bigasimburwa n'ubutegetsi bufunguye imiryango kuri
bose kandi bwuje uburumbuke. Twirinde amatiku muri iki gihe
kigoranye aho RNC ikeneye birenze ibisanzwe aba bantu bombi ,ni
ukuvuga Dr Rudasingwa na Gen Kayumba.
8.6 Guhora turirira Col Karegeya biha umwanzi imbaraga
Ku italiki ya 1 Mutarama 2014 Col Patrick Karegeya yasanzwe
yapfuye muri hotel iri mu nkengero z'umugi wa Johannesburg muri
Afrika y'Epfo . Abantu benshi bahise bavuga ko yabayishwe ku
NOBLE MARARA
312
itegeko rya Kagame kubera impamvu za politiki. Kuva icyo gihe,
abanyamuryango ba RNC inshuti n'umuryango wa Col Karegeya
bakora imihango yo kumwibika. Nemera ko Col Karegeya
yakwibukwa neza igihe bakomeza kubakira ku nkingi yasize ashinze
kurusha guhora bamwibuka mu mihango. Umurage Col Karegeya
adusigiye wari ukwiye gufatwa nk'umudari wo kugendera ku
bunyakuri bw'umwimerere mu bantub bose barwanya Leta ya Kigali.
Abasomyi ntianyumve nabi. Twese turamwibuka buri munsi ariko
igikenewe ubu ni uguhanga amaso intego.Urupfu rwe rwateje
abanarwanda barwanya Leta ya Kigali guhora mu cyunamo. Urupfu
rwabaye igihombo gikomeye ku barwanya Leta ya Kigali ndetse no ku
bashyigikye Kagame ariko na none biha Kagame ibinezaneza.
Abenshi muri twe twakurikiranye ikiganiro cyahise kuri BBC cyiswe
''Amakuru atarigeze avugwa'' mu rurimi rw'icyongereza ikibaniro
cyitwaga ''Untold story'',Kagame n'agatsiko ke k'abicanyi bavuze ko
bakuyeho Kayumba na Karegeya baba barangije RNC ku buryo
bw'umwihariko ndetse n'abarwanya Leta ku buryo bwa rusange.
Twifuje kubwira Kagame ko haba kwica cyangwa guhora barasa
abantu, nta na kimwe kizatuma tudakomeza kurwanya igitugu cya
Kigali kandi tuzabikora imbaraga ziruta izikwiye. Mu kwica Col
Karegeya ,RPF yagaragaje ubwoba ifitiye intwari z'Urwanda,mbese
bikanagaragaza ko izi ntwari zishize ubutegetsi bwa Kagame
bwaramba. Baribeshye cyane.Mu ntambara Kagame uyu yanagizemo
uruhare muri Uganda,ndetse n'intambara yamugejeje ku butegetsi,
ntabwo zarwanywe n'abantu ku giti cyabo ahubwo zarwanywe no
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
313
kwiyemeza guhuriweho na bose ,ingengabitekerezo ndetse no
kurwanira ukwishyira ukizana. Urugero: Ubuyobozi bwa mbere bwa
NRA bwagejeje Museveni ku butegetsi hapfuyemo abantu benshi nka
Prof Yusuf Kironde Lule,Perezida wayo wa mbere, Umugaba
mukuru w'ingabo Sam Magara,ariko izi mpfu z'aba ntizabaye
intambamyi, ahubwo NRA yarakomeje ifata n'ubutegetsi muri 1986.
Ntabwo NRA yaheze mu nzira ngo ihagarikwe n'uko intwari zayo
zipfuye.
Kagame azi neza ko abayobozi b'ingabo muri RPA bapfuye ku buryo
bw'amayobera kandi urgamba rwarakomeje kuko kwica abayobozi
b'ingabo utishe ingengabitekerezo n'impamvu y'intambara byaba nko
gusanga igiti mu gihe cy'ubukonje cyaratakaje amababi ngo ugire ngo
iki giti cyarumye.Urupfu rwa Col Karegeya ruzakomeza kutuyobora
mu mitekerereze nk'abarwanya Leta ya Kigali.
Ingamba zo kujya mbere mu ntambara yo gukuraho Kagame
zizashingira kuri uru rupfu rwa Col Karegeya. Urupfu rwe ntirukwiye
kuba impamvu yo kwereka Kagame ko twabaye imfubyi ko kandi
ntacyo twashobora adahari.Uburyo bumwe rukumbi bwo guha Col
Karegeya ubutabera ndetse bikaba ari icyunamo gisobanutse , ni
ugukora tutikoresheje dufatanyije maze tugakura Kagame ku ngoma.
Mu by'ukuri Urwanda rwabuze intwari nyinshi,aha twavugamo nka
Seth Sendashonga, Col Lizinde bigeze no kubwira imbona nkubone
Kagame ko ntaho ataniye na Habyarimana. Nibwo Kagame yategetse
ko bicwa. Bityo rero abanyarwanda bose bazakorerwa icyunamo
NOBLE MARARA
314
banahorerwe binyuze mu gufatanya gukuraho Kagame.
Gutsindwa kw'abafaransa mu ntambara ya Vietnam ku buyobozi
bw'ingabo bwa Gen Giap byakozwe n'itsinda ry'abarwanyi babaga
bambaye inkweto zikozwe mu mipira y'imodoka ,ariko bagose
abafaransa maze intambarairangira abafaransa batsinzwe nyuma
y'iminsi 56. Iyi ntsinzi ntiyabaye iyo ubwigenge bwa Vietnam gusa
ahubwo byaviriyemo Indochine kwipakurura ubukoloni. Gen Giap
avugwa no mu ntambara n'Amerika .
Iki gihe yari minisitiri w'ingabo akaba n'umugaba mukuru
w'ingabo,ariko yigijweyo buhoro buhoro nyuma y'urupfu rwa Ho Chi
Minh muri 1969. Intsinzi yo muri1975 ntiyigeze yitirirwa Gen Giap.
Ibi bisa n'ibyo urupfu rwa Gen Fred Rwigema nizamuka ritunguranye
rya Maj Paul Kagame maze akajya ku isonga rya RPF., ibi
ntibyatumye Kagame agira kutiyizera gusa ,ahubwo byamuteye
umutekano mucye muri we kubera habaga hari abayobozi b'ingabo
bamurusha igisirikare kandi bamurusha n'uburambe mu kazi.
Gen Giap yasezeye ku mirimo ye nk'uwungirije minisitiri mu mwaka
w'1991. Arko n'ubwo bikmeze gutyo aracyakunzwe kunzwe
n'abaturage. Nk'uko nabivuze,abanyamuryango ba RPF bazi Kagame
bashyizwe iruhande baranicwa nka Col Karegeya. Col Patrick
Karegeya yari umugabo w'amahame,urwanira ukwishyira ukizana.
Abanyarwanda benshi baramukunda,dukeneye gukomeza ubumwe
bwacu tuakarwanya Kagame n'ingoma ye. Umurage wa karegeya wo
gushaka icyiza kiganza mu bantu no kugira uruhare mu cyagirira neza
Urwanda tubikomeze maze tureke guhora twereka Kagame amarira
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
315
kuko we yifuje ko apfa.
8.7 Ubutumwa bugenewe abayobozi
Uriya mu general utarigeze arasa nibura amsasu abiri mu buzima bwe
bwa gisirikare aratumara nitutabitekerezaho ngo dushyire agatima
impembero maze abarwanya Leta ya Kigali bakareka nk'aho barimo
barota kurwanya Kagame.
Ubu igikenewe si itangazamakuru,ubukangurambaga no kwigisha
uburenganzira bwa muntu. Kagame ni umunyagitugu
utabihankana,anivugira ko azanica buri wese uzashaka kumubaza icyo
ari cyo cyose ku bijyanye n'ibyaha yakoze. Gen Kagame yakoresheje
imbunda kabiri gusa mu buzima bwe ariko yategetse iyicwa ry'abantu
babrirwa muri za miliyoni.Kagame yashyize mu buroko
inzirakarengane ngo yereke abamurwanya ko yabagwa nabi. Ubu
abanyarwanda mu gihugu baba mu bwoba utitaye niba baba muri
RPF ,FDU cyangwa mu rindi shyaka.
Ingamba zig´hamye zirakenewe maze abarwanya Leta ya kigali
bagashyira ahagaragara ingamba n'icyerekezo ndetse bagafata
n'ibyemezo by'uko izi ngamba zizashyirwa mu bikorwa. Abarwanya
ubutegetsi bwa kigali bakwiye gukora nka sosiyete ikorera hagati
y'ayandi masosiyete maze bagahora barwanira kugira akarusho. Dore
uko ingamba zishingiye ku akarusho zikwiye kuba zimeze kandi
NOBLE MARARA
316
abarwanya ubutegetsi bwa Kigali bakwiye kuzikurikiza:
● Abarwanya Leta ya Kigali bakwiye kumenya gutahura
imbaraga zabo n'intege nke zabo .
● Indangagaciro nyazo ku bayobozi
● Kumenya gutahura ibihe byiza byo gukora ikintu no gutahura
imbogamizi mu byo bakora
● Kugira icyifuzo cy'uko umuryango mugari ari wo inyungu
zizageraho
● Gukorera hamwe kandi buri wese agahabwa umwanya wo
gukoresha ubumenyi afite
● Kumenya impamvu umuryango uriho
● Kumva impamvu tugomba gukuraho umwicanyi,tukirwanaho
igihe cyose twaba dutewe. Kwigisha urubyiruko runyanyagiye
ku isi. Kumenya niba abantu bose batavuga rumwe na
kagame bagomba ku buryo budasubirwaho kwinjira mu
barwanya Leta ya Kagame.
● Abayobozi bashoboye
● Kumenya gushotora no kubangamira uwo muhanganye
Imbaraga ,intege nke n'indangagaciro by'abayobozi ni ingenzi
mu ishyaka imbere naho imbogamizi n'uburyo bukwiye
ndetse no kureba umuryango mu buryo bwaguye bifitanye
isano n'ibibera hanze y'ishyaka.
Dukorere hamwe kandi twubahiize ubumenyi bwa buri muntu. Iki
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
317
kintu abarwanya ubutegetsi bwa Kigali barakinaniwe. Dukeneye
abantu bava mubice bitandukanye by'ubuzima bwa buri munsi kugira
dufatane mu nda maze tunifashishe andi mashyaka kugira ngo
dushobore kuba intumwa z'impinduka. Tuzakorera hamwe kuko
tuzaba dufite intego imwe.
Tumenye impamvu turiho. Nk'uko Mandela yabivuze natwe
tubigendereho. Yagize ati: ''Ibikorwa byacu bya buri munsi bigomba
kubyara ukuri nyako kuzashyigikira umuntu mu kwizerera mu
butabera maze hakaboneka ikizere kirambye kandi kuri bose''
Twese turwanira ko igihugu cyacu kiba igihugu gikwiye guturwamo.
Tukagituramo ndetse n'abazadukomokaho bakagituramo. Ni ibintu
bikwiye kumvikana ku buryo rusange ko tudashobora kuba ukubiri
n'ibibazo by'igihugu cyacu maze tukagerageza kubana na byo umwe
umwe ku giti cye, kubera ko umwanzi ashaka ko bimera
gutyo.Tugomba rero gushyira ubufatanye bwacu ku mitima mu
byemezo byacu byaba ibya politiki cyangwa iby'ubukungu.
Mwumve neza akamaro ko gukuraho umwicanyi: Kumenya ko
tugomba gushyira mu ngiro ihame ''icyiza rusange''nk'uko nabivuze
haruguru, ni intangiriro yo gukoresha ubundi buryo bwo guhindura
no guhangana n'ikibazo cyashegeshe politiki n'umuco byacu. Igihe
hazaba hariho gusimburana,icyo gihe ibya ngombwa mu gushyira
hamwe no gushyira agaciro ka muntu imbere bizaba bibonetse.Maze
ubukungu na politiki bigendere ku byemezo bihamye. Abanyarwanda
babajwe bikomeye n'ingoma ya Kagame. Tukeneye itsinda rishyize
NOBLE MARARA
318
hamwe maze tukagobotora abanyarwanda mu nzara za kagoma.
Kwirwanaho igihe cyose dutewe:Nk'uko nabivuze haruguru, abana
bacu batabonye ubwitange bw'abababanjirije baratatanye. Abarwanya
ubutegetsi bwa Kigali bagomba kwigisha uru rubyiruko maze
rugahabwa impamba ya ngombwa.
Kuba umuntu nawe yagaba igitero bibaye ngombwa: Bibiliya ibivuga
neza aho igira iti: Reka iby'impuhwe:Ubuzima ku bundi ,ijisho ku
rindi,iryinyo ku rindi,ikiganza ku kindi ,ikirenge ku kindi. Imikorere ya
Kagame nk'uko yashyizwe ahagaragara na Maj Alphonse Furuma ni
ukwica uwo yabaga yifuza ko yicwa mu cyo yitaga gusaranganya
ubutegetsi. Kagame yakomeje kwica abantu nyamara aba bantu bari
bafite inshingano zo kwirwanaho maze bakagaba igitero kuri uyu
munyagitugu bityo bakaba bamusigiye ubutumwa ko barambiwe ibyo
bakorerwa.
Kubangamira uwo muhanganye:
Iki ni igikorwa cyatekerejweho neza kugira ngo umwanzi acibwe
intege binyuze mu guteza imvururu,gufunga imihanda ndetse no
gusenya rimwe na rimwe. Kagame yishe abantu benshi haba mu
Rwanda ndetse no mu gihugu cy'abaturanyi cya Kongo. Dukeneye
guhagarika ibi bikorwa bye by'ubugome maze tukamuca intege mu
migirire no muri politiki,tukabangamira inyungu ze imbere mu gihugu
ndetse no hanze.Abarwanya ubutegetsi bwa Kigali bagomba
gushyiraho umurwi ukomeye hanze no mu gihugu maze bakarogora
isi bakayikiza ikinyoma cya Kagame.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
319
Abayobozi bashoboye:Umwanditsi John Gardner yagize ati:''
Umuryango wihebeye umwuga wo gukwirakwiza amazi mu ngo
kubera ko ari umwuga wiyubashye ntuzigera ugira abanyamwuga muri
ako kazi nta n'amazi azarangwa mu mpombo ''.
Abayobozi bagomba kugira ubushobozi bwo kuyobora. Ibi ni
byo bizatuma abayoboke bubaha abayobozi bakanabakurikira.
Dore uburyo nya bwo kunoza ubushobozi. Igihe umuntu
atekereje ku bushobozi umuyobozi runaka akwiye kuba afite
,aha umuntu aba atekereza ku ngeri eshatu z'abantu:
● Abantu babona igikeneye gukorwa
● Abantu batuma gikorwa
● Abantu batuma igikorwa runaka gikorwa iyo bikenewe koko.
Muri aya mayirabiri y'ubuzima bw'igihugu cy'Urwanda ,hakenewe
abayobozi bashoboye babona igikeneye gukorwa,batuma gikorwa
,bakanatuma gikorwa kuko gikeneye gukorwa bya nyakuri.
Mu Rwanda hari umucamanzi umwe kandi uwo nta wundi ni Paul
Kagame naho abandi barahagamye, bari mu cyeragati ntibashobora
gufata icyemezo gikwiye. Baca imanz bakurikije ibya shimisha
Kagame. Ni yo mpamvu hari abantu bari mu buroko bari bakwiye
kuba bararekuwe ariko ntibyashoboka kuko aba bacamanza
ntibashobora kuvuguruza Kagame.
NOBLE MARARA
320
9 Ishimwe n'icyubahiro ku
basangirangendo n'abayobozi banjye
9.1 Ishimwe n'icyubahiro kuri Sgt Blackman
Yari umuntu ukwiye kwizerwa,ukora icyo ico ashinzwe gukora kandi
neza, kandi akenshi akagira umutima wo gutekereza ku bandi ariko
baramujujubije kugeza ubwo ahitamo kwiyahura. Yategaga amatwi
abantu bose,abato n'abakuru. Ipeti rye rya Sgt ryamwemereraga
kuyobora abasirikare bato akanakorana n'abasirikare bamukuriye
baba abagabo cyangwa abagore, aba ofisiye bato n'abakuru.
Yinjiye igisirikare muri za 1980 kandi yinjira yari umunyamwuga mu
gutwara imodoka. Yahawe amahirwe yo gutwara umuntu wari ufite
ipeti ryo hejuru kurusha abandi akaba n'intwari yacu ari we Gen Fred
Rwigema Muri icyo gihe abanyarwanda benshi b'impunzi binjiye mu
gisirikare cya Uganda cyari kiyobowe na Museveni wari umaze
gukora intambra y'imyaka 5 maze agafata ubutegetsi mu mwaka wa
1986 ahiritse Apollo Milton Obote.Gen Fred Rwigema
yamugumanye nk'umushoferi we maze bakorana mu ntara
zitandukanye z'igihugu kandi iki gihe Blackman yari afite icyizere
n'imishinga yo kuzamererwa neza mu bihe byagombaga gukurikira.
Yemeraga kandi ko gukorana na Gen Fred Rwigema ari impano
yahawe n'Imana kuko yumvaga ko gutwara umuntu ukomeye nk'uwo
ari umusanzu ukomeye azba ahaye igihugu. Yemeraga ko igihe cyari
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
321
kigeze koko ngo impunzi zicyurwe mu mahoro cyangwa ku gahato.
Ku bw'amahirwe make rero nyuma y'urupfu rwa Gen Fred Rwigema
yabaye nk'utaye umutwe. Yaje rero kwimurirwa mu barinda Maj Paul
Kagame wari umaze gusimbura Gen Fred Rwigema. Blackman yari
yarananiwe kwakira urupfu rwa Gen Fred Rwigema.
Ubwa mbere mpura nawe yabaye nkushimishijwe no guhura nanjye.
Byabaye nk'aho twari dusanzwe tuziranye mu bundi buzima
aranamfasha mu kazi kanjye kuko nari mushya mu kazi kandi we
akamenyereye. Tumaze gufata Kigali na Leta nshya imaze kujyaho,
Blackman yagiye gutwara Perezida Pasteur Bizimungu.Yavuye mu
barindaga Kagame kuko byanagaragaraga ko atari akunze gukorana
na Kagame.Nanamubajije impamvu atashakaga gukorana na
Kagameyanga kumpa ibisobanuro.
Nyamara kandi si we wenyine abasore benshi babaga bifuza ko
bakwimurirwa ahandi bakava kwa Kagame. Muri ibyo bihe akazi kari
kenshi kurusha uko kameze ubu (2013) kuko twari bake mu mibare
kandi tukagira inshingano nyinshi cyane , naho ubu ni benshi cyane
kandi banahembwa neza cyane. Sgt Blacmana yaje kugaruka gukorana
na njye aho twakoraga nk'abashoferi bo kwa Kagamem umwaka w1
1999.Amaze kugaruka noneho wabonaga yishimye kandi akagira
uruhare mu mirimo yose.Abayobozi b'ingabo aho twakoreraga baba
ba ofisiye bakuru cyangwa ba ofisiye bato bari barasanze Blackman
mu gisirikare .Yari umuntu wari umaze mu gisirikare imyaka irenga 20
akaba yari akiri Sgt n'ubwo yabaga afite inshingano zidaciriritse. Igihe
NOBLE MARARA
322
yagarukaga gukorana nanjye nari naragizwe umuyobozi ushinzwe
ingendo n'amamodoka ,mbese gutwara Kagame n'abamurinda.Mbese
birashaka kuvuga ko nabwiraga Blackman icyo agomba gukora. Ibi
bintu byarangoye cyane kubera icyubahiro numvaga mufitiye kuko ari
we nafata nk'urugero nagombaga kugenderaho.
Yambwiye ibintu byinshi byatumye mera nk'umuntu wabanye na
Rwigema. Yansobanuriye urugwiro ,ubupfura n'urukundo bya Gen
Fred Rwigema n'ukuntu yatanze ubuzima bwe kubera abandi.
Ndibuka ukuntu yajyaga angurira ibisuguti tukimara gufata Kigali.
Icyo gihe nari mfite imyaka 18 naho we yari mu myaka za 30 akaba
ari yo mpamvu yamfata nk'umwana muto.
Hari igihe namusabye kujyana na we muri OBEKA ngo tujye kurya
muri Resitora yari ihari,igihe twarimo kurya ,numvise mbabajwe
n'ukuntu mba mutegeka igihe yakabaye ari mu ba ofisiye bakomeye
bo hejuru maze mubwira ko numva mbabajwe n'uko abasirikare
bakomeye bari bamuzi bapfuye maze abasigaye bagasigara
bamuhungira kure maze bakamuterereza abana nka njye ngo
tumuyobore. Yaramwenyuye maze ansubiza abanje kwitsa umtima.
Ambaza niba nzi imfu z'abo bayobozi ba gisirikare.Mu kutamenya
kwinshi maze musubiza ko baguye ku rugamba barwana maze
umwanzi akabarasa. Yarongeye aramwenyura maze ambwira ko
ngomba ko ngomba gukora akazi nk'uko ba shefu babimbwiye maze
we nkamwihorera. Yambwiye ko amaze kubona Gen Fred Rwigema
apfuye yahise abona ko nta kindi kintu ategereje usibye ibyo yarimo
ahura na byo. Yambwiye ko turya ubundi ibintu bijyanye n'akazi
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
323
tukabireka. Yambwiye ko igihe kizagera maze nkamenya ko igisirikare
cyacu n'ibyiringiro byacu byapfanye n'abayobozi bacu maze
agereranya ubuyobozi bw'igisirikare cyacu n'akajagari.
Yavuze ukuntu igisirikare cyacu cyananiwe arangiza avuga ko akeneye
kwirerera abana ko ikimubabaza ari uko atanabona umwanya wo
kubana n'abana be ku buryo buhagije. Icyo gihe nahise ntekereza
uburyo namufasha kugira ngo abone umwanya wo kubana n'abana be
nk'uko yabyifuzaga. Buri gihe namubwiraga gutwara iherekeje abana
ba Kagame kuko nyuma ya 17:00 yashoboraga kujya aho ashaka
kubera abana ba Kagame ntaho babaga bari bujye nijoro.
Byaramushimishije cyane. Ku bw'amahirwe make , nyuma y'iminsi
mike nahamagawe na LT Col Wily Rwagasana wari umurinzi wa
Kagame wa hafi, maze amabaza impamvu ki nemereye Blackman
kurara hanze y'ikigo. Namushubije ko aba adakenewe nijoro kuko
abana ba Kagame atwara bakenera imodoka n'ababarinda kumanywa.
Willy yambwiye ko nta bushobozi mfite bwo gukora ibyo nshatse mu
basirikare ko ahubwo abasirikare bose bagomba kurara mu kigo.
Nasobanuriye Willy ikibazo cya Blackman ,ntiyacyumva ahubwo
ambwira ko nshobora kwisanga mu buroko. Nabwiye Sgt Blackman
uko byangendekeye maze ansubiza ko abo bose ari ibigoryi ko nta
kintu na kimwe bazi. Yarambwiye ngo agiye kujya iwe mu rugo
kubana n'abana be kandi ntazagaruka ku kazi.Yongeyeho ko yakoze
igisirikare ku buryo buhagije kandi yansabye gusezererwa baranga.
Yanyibukije ko izamurwa mu ntera ku ipeti rya 2LT ryaburijwemo na
NOBLE MARARA
324
Col James Kabarebe kandi ibi byabaye inshuro nyinshi kuko abo
bayobozi bose bamwangiraga ko yishyikiraga kwa Gen Fred
Rwigema.
Nyuma y'iminsi mike nahamagawe na Willy Rwagasana maze ampa
amabwiriza yo kujya kuzana Sgt Blackman maze agafungwa.
Yanambwiye ko njyana na LT Ruzibiza Kabasha ,uyu yari mugufi
cyane akagira no gushyira mu gaciro bigufi. Twajyanye n'abasirikare 6.
Ndibuka neza tugana kwa Sgt Blackman aho yari atuye hafi y'ibitaro
bya gisirikare bya Kanombe.
Tutaragera kwa Blackman nabwiye LT Ruzibiza ko nkeka ko
Blackman arwaye ko ahubwo akeneye kuruhuka no kwivuza. LT
Ruzibiza yambwiye kuziba. Nasabye kuvugana na Blackman mbere
y'uko tumufata kugira ngo bitagaragara nabi ahubwo we yizane. Ibi
narabyemerewe. Nagiye kwa Blackman nsiga abasirikare na LT
Ruzibiza ku muharuro. Narakomanze maze umugore wa Blackman
arankingurira. Amaze kumenya ko ari njye abwira Blackman aho yari
aryamye maze ampamagara mu cyumba turasuhuzanya maze mubaze
uko amerewe. Nta kintu yanshubije. Yari aryamye iruhande rw'akana
ke k'agakobwa k'imyaka itatu.Namubwiye ko ibukuru bamushaka ko
kandi bamurega gutoroka igisirikare,maze mugira inama yo kuza
akajya kuvugana n'abayobozi akanaboneraho gusaba ikiruhuko
cy'uburwayi. Yambwiye mu magambo make ati:''Marara genda
ubabwire ko ntaza kandi utekerezako ashobora kuza kuntwara ankuye
hano iwanjye aze antware. Genda ndakuzi nawe uranzi,sinakugirira
nabi kandi ndabizi nawe ntiwabikora. Genda ubabwire baze
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
325
bantware''. Icyo gihe umugore we yabaga arira amubwira ko akwiye
kumva inama z'inshuti ye. Blackman yabwiye umugore we
guceceka.Maze nanjye arambwira ngo ningende. Igihe nari ndimo
nsohoka Blackman yarampamagaye ngo ningaruke , ndagaruka
arampobera ampereza ukoboko maze ansaba kutazigera ngaruka iwe.
Muri njye niyumvagamo ko hari ikntu kidasanzwe gishobora
kuba,nibwo natangiye gutekereza ukuntu nacubya ibintu. Maze
kuvugana LT Ruzibiza yambwiye ko agiye kureba Blackman
bakavugana. Najyanye na Ruzibiza kuko nakekaga ko aramutse
abonye ndikumwe na Ruzibiza yareka nkagira icyo musaba ntihagire
ikintu kibi kiba kuko twari dufitanye kwizerana. Ruzibiza ahamagaye
Blackman numvishe isasu riturutse mu rugi rihama Ruzibiza mu
gahanga maze utumanyu tw'agahanga ka Ruzibiza tuntarukira mu
maso. Nahamagaye abasirikare ngo tumujyane kwa muganga, ariko
tukiri aho numvise amasasu enshi mu cyumba Blackman yari
aryamyemo. Yari yirashe mu gatuza nawe agwa imbere y'inzu ye igihe
barimo bagerageza kumujyana kwa muganga.
LT Ruzibiza yavuriwe mu bitaro bya gisirikare bya Kanombe ariko
ntiyigeze akira neza, ubwonko bwe bwarangiritse. Uyu munsi iyo
nibutse ibyabaye, nkibuka ko hashize imyaka 13 apfuye urupfu
ruturutse kuri bagenzi bari bakwiye kuba bamurinda akaga
bakanamushyigikira igihe yarakeneye ubufasha. Roho ye n'iz'izindi
ntwari nzifurije iruhuko ridashira.
NOBLE MARARA
326
9.2 Ishimwe n'icyubahiro kuri Col Patrick Karegeye
,umugabo w'amahame
Col Patrick Karegeya yishwe n'intwari zitajya zivugwa imyato. Iri
jambo 'intwari zitajya zivugwa imyato'' ryahimbwe na gen Jack Nziza
ubwo yabaga ashaka kumvisha abicanyi be ko bagomba gukomeza
guhinga inzirakarengane. Imyaka irashize Col Patrick Karegeya
apfuye . Uyu mugabo n'abambari ba RPF bivugira ko yari umugabo
w'amahame utashobora kugurana zahabu. Yiciwe muri imwe mu
mahoteli yo muri Afrika y'Epfo.
Ikibazo cy'uwishe rw'uwahoze akuriye ubutasi mu Rwanda gikomeje
kuba amayobera. Ariko ibimenyetso byo n'uwakoresha imibare
yoroheje cyangwa agkoresha imbwa ya polisi yahita ihumurirwa
n'Urwanda. Kuki iperereza rimaze umwaka ritarafata cyangwa ngo
rigeze ucyekwa imbere y'ubutabera maze abazwe icyamuteye kwica
umugabo umwe rukumbi warangwaga no kuba yari
umunyabwenge,umunyamategeko ,umusirikare akaba n'umuntu
waharaniraga kwishyira ukizana. Yatangiye umwuga we wa gisirikare
igihe yinjiraga muri NRA ya Museveni muri Uganda. Inyandiko
''Inyuma y'inyegamo z'umukuru w'igihugu'' yabonye amakuru ko
ibimenyetso bimwe byarasibanganyijwe kandi bigakorerwa ku isoko.
Urugero: Ibyuma bireba urujya n'uruza muri hoteli byakabaye
byaratanze amakuru ku bushinjacyaha ngo basanze amafoto yabyo
yarasibwe. Tuzi neza ko Karegeya yari yazigamishije hoteli kandi ngo
yayizigamiraga umuntu ngo yitaga inshuti ye kandi amazina y'uwo
muntu ntabwo yigeze atangarizwa ubushinjacyaha.
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
327
Yewe n'ubushinjacyaha ntibwigeze bwigora ngo buhate ibibaz o
abayobozi b'iyi hoteli maze batange amakuru ajyanye n'abantu
bagombaga kuba bari muri iyo hoteli kuri uyu munsi mutindi. Na
none kandi kuri uyu munsi Kanyandekwe wari muri Afrika y'Epfo
yakomeje kuvugana na Yuda Iskariot ari we Apollo Kiririsi, uyu
akabaari we wahawe zahabu ngo yice inshuti ye.
Apollo Kiririsi
Uyu Apollo yari yarabuze mu ruhando rw'abacuruzi kuva ku italiki ya
15 Gicurasi 2013. Iki ni igihe Ntabana yaburaga akaba yari azwiho
kuba mwene wabo wa Col Patrick Karegeya. Uyu Ntabana akaba yari
n'inshuti ya Kiririsi. Niwe wari warinjije Kiririsi mu muryango mugari
w'ubutasi igihe Karegeya yari akiri umuyobozi w'iperereza ryo hanze.
Amakuru tuzi ni uko Kiririsi yari azi ibyo ishimutwa rya Ntabana
ndetse n'iyicwa rye. Karegeya amubajije impamvu yari atakiboneka,
Apollo yamusubije ko Kigali yari imumereye nabi kandi ngo ibura
ry'inshuti ye Ntabana ryamusigiye igikomere rinamutera ubwoba
,akaba ari yo mpamvu yari amaze iminsi yihishe.
NOBLE MARARA
328
Aime Ntabana
Col Patrick Karegeya ntishize amakenga Kiririsi ku rupfu rwa
Ntabana. Ariko Kiririsi kugira ngo agaragaze ko ari umwere,uko
yatumirwaga kwa karegeya yahasigaga amadolari 5000 ngo ubwo
yabaga amushimira ineza yamugirye ngo kandi bakaba ari inshuti.
Karegeya ntiyigeze amenya ko amfaranga uyu Kiririsi yamenaga atava
mu mufuka we ahubwo yabaga ava kwa Kagame maze James
Kabarebe akamenya ibyo ayo mafaranga.
Nyuma y'iyicwa rya Col karegeya ,Kiririsi yagiye Dubai aho yahuriye
n'ibyitso ndetse n'abafatanyabikorwa mu rupfu rwa Karegeya.
Twanamenye ku buryo budashidikanya ko passport yakoreshe ava
muri Afrika y'Epfo atari yo yakoresheje ava Dubai ajya mu Rwanda.
Ikintu gishimishije ni uko iki gihe umukobwa wa Sam Nkusi yari i
Kigali. Bizwi kandi ko uyu mukobwa wa Sam Nkusi ari umugore wa
David Batenga mwishywa wa Karegeya . Igihe uyu mugore yari i
Kigali Kiririsi we yabaga yitoza uko azica Col Karegeya. RPF yo ibyita
gukunda igihugu.
Twese tuzi neza ko Sam yigeze kugirana ibibazo n'ingoma,ariko
nk'abandi bose bashaka kongera gukomorerwa maze bakongera
kubona amahirwe yo gukora mu ntoki za Kagame ndetse
bakaboneraho n'ubukungu budahungabanywa,yahisemo gukoresha
umukobwa we muri iki gitero gitindi. Uyu munsi wa none Sam
yagarutse mu kazu ni umuyobozi w'ikigo cy'itumanaho mbere
yasubiye ku ibere. Ariko ikibabaje ni uko amaraso y'inzirakarengane
azakomeza kubuza amahwemo umuntu wese wabigizemo uruhare
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
329
haba vuba cyangwa kera.
Amateka y'umuryango wa Habyarimana na Kabuga ni urugero rwiza.
N'abo babaga barashyingiranye banagwiza amafaranga mu bihe
byabo. Ibi byose biracyari mu mitwe y'abantu bazima mu mitwe yabo.
Kuki umuntu nka Nkusi w'umunyabwenge akaba n'umuntu
wanashinze imizi mu mikorere yareba hafi bigeze aha,akibagirwa
bigeze aha mu myaka 20 gusa?
David Batenga umukwe wa Nkusi akaba na mwishywa wa Col
Karegeya wakagombye kuba mu ruhande nyirarume ariko akaba
yarabigenje ukundi,maze nyuma y'urupfu rwa Karegeya akagaragaza
ubushake buke bwo gukurikirana iby'uru rupfu, amakuru atugeraho
avuga ko atunze imodoka ihenze n'inzu nziza n'ubwo nka kazi agira
cyangwa se ngo abe akora ubucuruzi.
Duhamagariye impande zose zirebwa n'iki kibazo kwihutisha
iperereza kandi dusabye umuryango n'inshuti za Col patrick
Karegeya gufatana urunana maze bagashakisha ubutabera vuba na
bwangu. Tuzi uwatwiciye,igisigaye ni aha Afrika y'Epfo guhaguruka
maze ikagira ubutwari bwo kurwanya umuco wo kudahana.
NOBLE MARARA
330
9.3 Ubutumwa bugenewe umuyobozi wanjye Tom
Byabagamba
Afande tuabajwe no kukubona mu mapingu cyane ko nta kintu uzira
usibye kugirana isano na runaka cyangwa runaka. Col Tom
Byabagamba ni umusirikare utarigeze agambanira igihugu vye
cyangwa nyakubahwa Paul Kagame ariko reba birangiye ageze mu
buroko kubera ibirego by'ibihimbano. Ndakwibuka ko watuyoboye
ukatubera urugero.
Wakundaga kutubwira aya magambo igihe cyose wabaga utwohereje
ku kazi cyangwa tukavuyeho:'' Umuyobozi ahora ari umuyobozi
kabone n'iyo akoze akazi abo ayobora bagomabaga
gukora,icyangombwa ni ukurunda isura ye icyayangiza no kugwiza
ubunyangamigayo mu mitunganyirize ye y'akazi''.''Umuyobozi nyakuri
ni utuma abantu bakora ibyo bagomba gukora. Ni udakoreshwa no
kwikunda ahubwo agahora yemera ko ibyo yiyemeje ari byo kamara''.
Ndabona urukundo rwawe n'urugwiro byugarijwe n'umwijima.
Wagira ngo turacyari mu ishyamba. Ubuse koko abo wayoboraga
ntibavura ukuntu wabaga ushimishijwe no gukora akazi neza? Ibi bihe
urimo ndahamya ko atari umwihariko wawe. '' Umuyobozi mwiza
ahora ari umuyobozi kabone n'iyo yaba adafite abo ayobora bazw
kandi arangwa ni ibikorwa bye''. ''Ubuyobozi ntabwo ari umwanya
w'ubuyobozi runaka umuntu ashyirwaho cyangwa atorerwa ahubwo
buba mu muntu nawe ababubamo maze bukagaragarira mu
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
331
bunyakuri no kuba intangarugero''. Iki cyumweru wambitsweho
amapingu kizaguma mu mateka. Nibuka uburere
wadutoje,ukatwigisha gukorera igihugu cyacu ukanakora uko
ushoboye kose ngo turangize inshingano zacu. Ukiri muto , bivugwa
ko wageze kwa Afande Bitamazire maze uhindura imikorere y'uburyo
yagombaga kurindwa. Nk'uko wakunze kubivuga, uyu Afande
Bitamazire ngo yari umuntu usabana ku buryo byashoboraga
kumukururira umutekano muke.
Wamusabye guhindura iyo mikorere, maze nawe aremera kuko nawe
yabonye ko bitari byuje umutekano kwicarana n'abashinzwe
kumurinda barenga 30 ku meza amwe bagafata ifunguro.
Washyize abamurinda mu matsinda kugira umutekano wizerwe
utaretse n'isuku. Nawe yahise akugira umwe mu bamurindira
umutekano ba hafi. Bitamazire amaze gupfa wahise ujya kuba
umurinzi wa hafi wa Afande PC (Kagame) banahita baguha ipeti rya
JO2 kubera ukuntu watunganyaga akazi kawe neza.ariko nyma waje
kuvugwaho guhutaza abantu ndetse n'ibihano bikaze. Ariko njye
numva neza impamvu y'ibyo byose. Ndibuka umbwira ko Perezida
atari umuntu gusa ko ahubwo ari ikimenyetso cy'igihugu ko iyo
turinda Perezida tuba turinze igihugu.
Ibyo nabibitse mu mutima kandi uribuka neza ko ari yo mpamvu
nakoze impanuka ku Murindi n'uko ubuzima bwa Perezida
burasugira.Ndibuka ko wadusabye ko ntawe ukwiye kwiringira
mugenzi we,ko ibimenyetse bizaba byigaragaza. Ibyo twarabikoze.
NOBLE MARARA
332
Afande nzi ko nta kibi wakoze. Wagerageje guhora wera. Nta ruswa
yakuranzweho kandi wabaye umuyobozi nyine. Nzi ko utagambanira
igihugu cyawe nk'uko benshi babigize. Ni amacakubiri acurwa
n'abafite inyungu zabo bwite. Ndikuka itsinda ryacu ndashyikirwa
risigaye mu rujijo kubera ifungwa ryaw ridakwiye.
Mpamagaye mwe mwese muzi umuyobozi wacu Col Tom
Byabagamba gushyira ahagaragara ibirego bihimbano byose
bamugeretseho utibagiwe n'umuyobozi rukumbi w'umuhanga gen
Frank Rusagara.Twarwaniye kwishyira ukizana n'ubumwe
bw'abanyarwanda none Kagame yabihinduyemo isoko y'ubukungu
bwe n'umuryango we. Ntawashobora kwiyumvisha ukuntu Kagame
yaje guhinduka kugeza kuri aka kageni. Reka turebe ku buryo
bw'incamake Tom Byabagamba uwo ari we.
Col To Byabagamba yamaze ubuzima bwe bwa gisirikare arinze
Kagame. Yanabaye ADC wa Capt Bitamazire mu bihe byo mu
Kagera aho uwo yari ashinzwe kurinda Fred Rwigema yaguye ndetse
hakagwa n'abandi benshi.Tom yabaye inkirira hato maze azimirira mu
uishyamba ry'Akagera ryabaga rijagatamo EX-FAR kugeza ubwo
ahuriye n'abandi bari barokotse. Tom Ku ngoma ya Kagame: Igihe
Kagame yazaga ahagan mu Kuboza 1990,nTom yahise agirwa
ushinzwe umutekano wa Kagame bya hafi kugeza mu mwaka
2010/2011. Mubona Tom watanze ubuzima bwe imyaka 20 irenga ari
inyuma ya Kagame akwiye ariya mapingu n'umunuko wa kasho z'i
Kanombe?
Aba bantu bakurikira bashobora kuba badasinzira kubera ifungwa
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
333
ridafite ishingiro ry'uwahoze ari umuyobozi wabo:
❖ Mungarurire callixte
❖ Nkubito Joseph
❖ Gatarayiha
❖ Kazenga Francis
❖ Jules Rwandanga
❖ Uhoraningoga Eugene
❖ Karerangabo
❖ Aloys Ruyenzi
❖ Ruganzurose
❖ Aloys Nemeye
❖ Patrick Kirenga
❖ KalimbaGatsinzi Herbert
❖ Kabayija
❖ Rutikanga
❖ Mugisha
❖ Ruzibiza
NOBLE MARARA
334
❖ Rutayisire
❖ Rutonesha Cliopa
❖ Didier
❖ Munana
❖ Charles Alingo
❖ Mushayidi
❖ Shema
❖ Charles Muhikira
❖ Giahayija Joseph
❖ Fred Rugumyamiheto
❖ Ruganzu
❖ Matsiko Robert (RIP)
❖ Murangira
❖ Mwesigye Daniel
❖ Bigingo Davis
❖ Rutagengwa
❖ Rubagumya
❖ Kagame Alex
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
335
❖ Kato Alex
❖ Kamanzi
❖ Murayire
❖ Kabengera
❖ Musoni Evariste
❖ Safari Claude
❖ Nkurayija
❖ Cyubahiro Bienvnue
❖ Nkwaya
❖ Bosco
❖ Innocent
❖ Byuma
❖ Willy Rwagasana
❖ Happy Ruvusha
❖ Ruzindana
❖ Matungo Charles
❖ Gasana Kibanda
NOBLE MARARA
336
❖ Gasana RTD
❖ Gasasira
❖ Bugingo
❖ Yahya
❖ Ndahiro
❖ Gihana Ronald
❖ Mugabo James
❖ Ndegeya
❖ Karama
❖ Tumusime
❖ Rubamba David
❖ Mugunga William
❖ Murindahabi
❖ Tobulende
❖ Sempa
❖ Karabayinga
❖ Sentongo
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
337
Urutode ni rurerure aba ni bake mu bo wayoboye kandi bagize
imyitwarire myiza. Ukomere kandi uzabohoka. Ubutabera buzatsinda
kandi umenye ko umuryango mugari tubarirwamo twese uhanze
amaso ibirimo gukorwa mu Rwanda.
9.4 Ibigwi bya Muhirwa
Uyu Muhirwa yavukiye mu Rwanda,agahora yifuza ko igihugu
cyazabona amahoro. Ku rundi ruhande nanjye nari narakuriye muri
Uganda ariko twahurizaga ku kintu kimwe cyo kuzabona
abanyarwanda babayeho mu mahoro no mu ituze.Yakuriye mu
burasirazuba bw'Urwanda nanjye nkurira mu majyepfo ya Uganda
aho ababyeyi banjye bari barahungiye muri 59.
Muhirwa we ababyeyi be bagumye mu Rwanda bizigiye ko Leta
y'abahutu izazana demokarasi,amahoro n'amajyambere. Ku bryo
butunguranye uyu musore yahisemo kwinjira muri RPA afite icyizere
cyinshi ko uyu muryango uzamufasha kugera ku nzozi ze zo kubona
abanyarwanda neza mu mahoro ndetse byanashoboka bakabana mu
ituze.Igihe yari mu mahugurwa yashyizwe mu kato n'abantu
babwiraga ko abantu bose babaga baturutse mu Rwanda babaga ari
abahutu b'abahezanguni kandi ko babaga bashyigikiye habyarimana
n'ingoma ye. Yakomeje kwigisha amahoro ariko si ko bose
bamwumvaga. Ku bw'amahirwe yaje kujya kurinda mubyara wanjye
NOBLE MARARA
338
Capt Eddy Rwigema. Uyu Capt Eddy yari umusirikare w'inkogoto,we
na Maj Murangira bari bazwiho guhashya umwanzi. Aba bombi
bishwe nyuma y'intambara kubera impamvu ntari buvuge uyu munsi.
Nyuma y'urupfu rwa Eddy Rwigema ,Muhirwa yarababaye cyane.
Yatangajeko yagerageje kurwana kuri Eddy ngo arebe ko yamurokra .
Eddy nawe ku rundi ruhande yari yarashwe mu kuguru ariko
agerageza kujya kwihisha munsi y'umukingo.
Aha munsi y'umukingo yasanzeyo Maj Birasa bari bafatanyije
urugendo kandi we yari yamaze gupfa. Eddy ntabwo yashoboye
kumenya ko Muhirwa arimo abarwanaho. Nibwo Eddy yirasaga kuko
yari abonye igitero kimwegereye. Ibi yabikoze kwanga gufatwa mpiri
n'umwanzi. Muhirwa we yivugiraga ko yashoboye kumenya abantu
babiri muri icyo gitero. Aba bantu ngo bari bavuye mu barinda
Kagame. Nabaga muri uyu mutwe ariko sinigeze menya iby'iki gitero
kugeza n'aho gihitaniye mubyara wanjye.Muhirwa yatangaje amazina
y'abo yabonye muri icyo gitero.
Umwe muri bo ni Ajida Mugabo wa je kugirwa LT nyuma y'icyo
gikorwa yakoranye ngo ubuhanga.Muhirwa yaranyegereye maze
ambwira ukuntu mubyara wanjye na Maj Birasa bishwe na bagenzi
bacu. Namubwiye ko nta bimenyetso byabigaragazaga. Yambwiye ko
atazaruhuka batageze imbere y'ubutabera. Nabwiye Muhirwa ko niba
koko barishwe n'abasirikare bacu ,Kagame arabizi. Nanongeye
kumubwira ko nadahagarika kuvuga iyo nkuru ari we
uzakurikiraho.Yarikubise aragenda,ndamuhamagara ansubiza ko
atazongera kumvugisha. Hashize amasaha make umupfakazi wa capt
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
339
Eddy Rwigema yaje kundeba maze andega kumenya urupfu
rw'umugabo we maze nkamuhisha ukuri. Yambwiye ko Muhirwa
avuye iwe ko kandi yamubwiye uko byagenze kose. Yanambwiye ko
nanabwiye Muhirwa ko nta bimenyetso afite.
Yatubwiye ko twese azaturega ku muyobozi w'ingabo. Nyuma
y'amasaha make nahamagawe n'ushinzwe kurinda umukuru w'ingabo
maze antegeka kumubwira aho Muhirwa aherereye. Namubajije
impamvu amushaka ,maze na we ansubiza ko ashaka kugira icyo
amubaza ku bijyanye n'ibyo yabwiye umugore wa Capt Eddy.
Yarakomeje ambwirako Muhirwa akeneye kugirwa inama maze
nanjye numva bikwiye. Uyu yaje kundeba aho nari ndi kwa Kagame.
Nabajyanye aho Muhirwa aba ,maze bamubwira ko bamujyanye
kugira icyo bamubaza maze akagaruka. Muhirwa ntabwo yongeye
kuboneka ukundi.
Nsigaranye ibibazo bikurikira:
● Ni nde wishe Maj Birasa na Capt Eddy Rwigema?
● Kuki Muhirwa yajyanywe kubazwa utubazo duke ntagaruke?
● Kuki Maj Birasa na Capt Eddy Rwigema bishwe?
● Kuki abagize uruhare muri ubu bwicanyi bavaga kwa kagame
kandi bakagirirwa ibanga?
● Muhirwa wageregeje kurwana kuri mubyara wanjye kugeza ku
munota wanyuma,yaba akeka ko namugambaniye?
● Kuki uyu mugore yagiye kwirebera mu mazi aregera uwo
arega?
NOBLE MARARA
340
● Ese umuryango wa Muhirwa waba waramenye ko
ibyamubayeho?Ese Maj Birasa na Capt Eddy bababaramenye
ibyababayeho bo n'abari bashinzwe kubarinda?
● Abicanyi byaba byaramariye iki kwica aba basirikare n'abari
bashinzwe kubarinda?
● Abantu bagize uruhare mu kwica aba bayobozi b'ingabo nta
n'umwe utuje muri aka kanya nadika iyi nkuru. Barashakishwa
cyangwa bari mu buhungiro ndetse abandi bamaze kwicwa na
bo kandi bicwa n'ababatumye kwica. Abantu bunguka iki mu
kumena amaraso?
Mu gusoza iki gitabo, mbikuye ku mutima ,mpaye ishimwe
n'icyubahiro ,abayobobozi b'ingabo bose, bagenzi banjye,
abaturarwanda basanzwe bishwe,bagafungwa cyangwa bari mu
buhungiro bitewe n'inyota ya Kagame y'ubutegetsi. Tuzabibuka ibihe
byose.
Intambara iracyakomeza.
Noble Marara
INYUMA Y’INYENGAMO Z’UMUKURU W’IGIHUGU
341
top related