kamu borç stokun yapısı ve sorunları

Kamu Borç Stokun Yapısı ve Sorunları

R. Hakan ÖZYILDIZ2013

2

STOK...•Stok, hem iç hem de dış borç için, anapara ve anaparadan kaynaklanan kur farkı değerlerini içermektedir.•Faiz değerleri stok kapsamında yer almamaktadır.

www.hozyildiz.com

Türkiye borçlanmaya makum (mu?). Kamu borçları azalsada diğer kesimlerin borcu artıyor

www.hozyildiz.com 3

Oransal olarak gelişmeler

www.hozyildiz.com 4

Hanehalkının borç artışına dikkat

www.hozyildiz.com 5

Büyüme dış kaynakla sağlanıyor. Cari açık verip dışarıdan kaynak geldikçe büyüyebiliyoruz.

6www.hozyildiz.com

Kısa vadeli dış borçlar artıyor

www.hozyildiz.com 7

Dış borç göstergelerini çok dikkatle izlemek gerek

www.hozyildiz.com 8

Kamu borç rakamları kötü değil

www.hozyildiz.com 9

Sıkıntı olunca TCMB varlıkları devlete mi, özel sektöre mi yetecek? İşsizlik Sigortasının birikimleri varlık mıdır?

www.hozyildiz.com 10

Devletin varlıkları çok değişmiyor

www.hozyildiz.com 11

12

BÜTÇE AÇIĞI = BORÇLANMA !?Borç stoku faiz ödemlerindeki artış ve borçlanma gereğinin artmasıyla büyüyor

www.hozyildiz.com

2001 Krizinden bu yana epeyi yol alındı. Ancak düşüş eğilimi yavaşlamaya başladı.

13www.hozyildiz.com

Dolaylı vergiler harcamalardan alınır. Harcamaların artması için gelirlerin yükselmesi gerekir. Vergi toplamakta zorlanan devlet vergi

dışı (özelleştirme, 2B arazi satışı, bedelli askerlik gibi) yöntemlere yönelir.

14www.hozyildiz.com

Gelirler harcama artışına bağımlı iken, harcamalarda esneklik yok. Eknomide sorun olursa gelir azalırken, harcama kısıntısı

yapılamıyor. Mecburen borçlanmaya gidiliyor.

15www.hozyildiz.com

Bütçe dışı dengeler etken

16www.hozyildiz.com

Sadece bütçe açığının büyüklüğü borç stokunun artışını açıklamaya yetmez. Bütçe dışı etkenleri de çok dikkatli takip etmek gerekir.

17www.hozyildiz.com

18

Krizde kamu borç stokunun artışı hızlanmış.

www.hozyildiz.com

ARTIŞ 2012 DE TL AĞIRLIKLI. DÖVİZLİ BORÇLAR AZALTILMIŞ

19www.hozyildiz.com

20

Kur hareketleri, TL bazında dış borçlar gösterimini etkiliyor.

www.hozyildiz.com

21

2001Krizinden dış borç alınarak çıkıldı. Şimdi iç piyasadan borçlanan Hazine, Kamuya ve dışarıya olan borçlarını ödüyor.

www.hozyildiz.com

Vade uzuyor. Olumlu bir gelişme

www.hozyildiz.com 22

Toplam borcun vadeye kalan ortalama süresi 4,6 yıl.

www.hozyildiz.com 23

İç borçlanmada ortalama maliyet önceki yıllara oranla düştü. Ancak düşme eğilimi yavaşlamaya başladı. Nedeni enflasyon ve

kurdaki değişmeler.

www.hozyildiz.com 24

İç borcun vadesi yükseliyor

www.hozyildiz.com 25

26

Nominal faizler krizin etkisiyle oldukça düştü… Hazine’nin faiz yükü göreli olarak azaldı.

www.hozyildiz.com

27

Reel faizlerdeki düşüşe dikkat. Negatif reel faiz olur mu?

www.hozyildiz.com

Dış borcun faiz değişikliklerinden etkilenme süreci uzun.

www.hozyildiz.com 28

Piyasadaki faizler değişirse, stok kaç ay sonra etkilenecek?

29www.hozyildiz.com

15 ay iyi bir süre. Ani faiz değişimlerinde karar alıcılara önlem alma zamanı sağlayabilir.

www.hozyildiz.com 30

Faizlerde değişim olursa borcun ne kadarının etkilendiğine dikkat etmek gerek

31www.hozyildiz.com

32

DİBS piyasasında bankalar ve tüzel kişiler kağıtların çoğunluğunu taşıyorlar. Yurtdışı yerleşiklerin ilgisi

getiriye bağlı olarak değişiyor.

www.hozyildiz.com

Yabancılar Türk kağıtlarına ilgi gösteriyor. Vadeye kadar elde tutarlarsa iyi. İlk kur ve faiz hareketinde satmaya kalkarlarsa

piyasada yıkıcı etki yaratabilirler.

www.hozyildiz.com 33

Bankalar DİBS taşımayı arttırmış

34www.hozyildiz.com

Özel bankaların kağıda ilgisi devam ediyor. Sektördeki paylarına oranla asıl kamu bankaları yükü taşımaya devam

ediyorlar.

35www.hozyildiz.com

Banka dışı kesimde tüzel kişiler DİBS alıyor, şirket bilançolarına koyuyorlar. Özkaynaklarını değerlendiriyorlar.

36www.hozyildiz.com

37

Kamu Borç Stoku’nun % 70’i TL.

www.hozyildiz.com

38

Stok’un sadece % 38’i sabit TL enstrüman

www.hozyildiz.com

Döviz ve değişken ağırlıklı stok yapısı kur, faiz, enflasyon ve diğer etkenlere açık bir yapıdır. Stokun kırılganlığı açısından

önemlidir.

www.hozyildiz.com 39

40

Piyasalarda yatırımcılar TL’yi tercih ediyor. Faiz getirisi, yabancı paraya oranla daha yüksek.

www.hozyildiz.com

41

Piyasa oyuncuları, risk algılamaları nedeniyle, değişken faizli enstrümanları tercih ediyorlar.

www.hozyildiz.com

42

Krizde mali baskınlık çoğaltmış. DTH’lar olmasa, sadece TL kaynaklarla borç çevirmek oldukça zor. Belkide olanaksız.

www.hozyildiz.com

Yapancı para kaynaklar olmasa kaynaklar yetersiz kalıyor. Bu durumun faizlere etkisi düşünülmeli

www.hozyildiz.com 43

44

Kur ile fiyatlar arasındaki ilişki önemini koruyor.

• “Sonuç olarak, 2001 yılı sonrasında döviz kurundan tüketici enflasyonuna geçişkenlik azalmakla ile birlikte, yeni fiyat endeksi döviz kuruna karşı 1994 temel yıllı endekse kıyasla daha duyarlı bir görünüm ortaya koymaktadır.” TCMB Enflasyon Raporu, 2006-I Shf. 19

• Bu durumda; kurda olabilecek bir düzelme hareketi fiyatları ve sonuç olarak da beklentilere bağlı olarak, faizleri etkileyecektir.

www.hozyildiz.com

45

Kur ve DİBS Faizleri arasındaki korelasyon yüksek

1 Mayıs 2001- 31 Aralık 2004 arası dönemde

DİBS Faizleri

Eurobond Spreadları

Döviz Kuru

DİBS Faizleri

1 0,86 0,85

Eurobond Spreadleri

0,86 1 0,63

Döviz Kuru

0,85 0,63 1

www.hozyildiz.com

DİBS Piyasasında faizi döviz birikimi olanlar belirliyor

46www.hozyildiz.com

47

Gelecekte borçlanmadaki azalma...

• Yapısal reformlara, özellikle, vergilerde ve sosyal güvenlikte kayıt dışılıkla mücadeleye,

• Nakit dışı borçlanmada olması gereken azalmaya,

• Kamu mali disiplinin genel anlamda sağlanmasına, (Bütçe dışı kamunun yüklerinin azalması),

• Reel faizlerdeki azalmaya, ve,• Ekonominin istikrarlı büyümesine,• En önemlisi beklentilerin iyi yönetilmesine

bağlıdır.

www.hozyildiz.com

48

Borcun Sürdürülebilirliği

www.hozyildiz.com

49

Borcun Sürdürülebilirliği• Kamu borcunun sürdürülebilirliği, kamu borcunun sabit

kalması ve/veya konuyla ilgili standart borç oranlarına bakılarak değerlendirmeler yapılmasının yanında, cari dönemde sürdürülen maliye politikasının borcun sürdürülebilirliğini ve/veya borç stokunun ödenebilirliğini sekteye uğratmadan gelecek dönemlerde de borçlanmanın sürdürülebilmesi olarak tanımlanmaktadır.

• Borcun sürdürülebilirliğini etkileyen en önemli faktörler, piyasalarda oluşturulacak güven ortamı, borçlanma politikalarına verilecek politik destek ve borçlanma birimlerinin teknik kapasiteleri olarak belirmektedir.

www.hozyildiz.com

50

Borç stoku neden büyüyor?•ANAPARA ÖDEMESİ = 100 TL.•FAİZ ÖDEMESİ = 50 TL.•TOPLAM ÖDEME = 150 TL.

•Eğer, anaparanın kur farkı yokken; • ÖDEME = 50 TL. İSE STOK SABİT• ÖDEME < 50 TL. İSE STOK BÜYÜR• ÖDEME > 50 TL. İSE STOK KÜÇÜLÜR.•Diğer bir deyimle FAİZ DIŞI FAZLA > FAİZ ÖDEMELERİ olmazsa STOK nominal olarak büyümeye devam edecektir. Eğer, ödeme yapmak için tekrar borçlanılıyorsa o zaman net ödemeye dikkat etmek gerekecektir.

www.hozyildiz.com

51

Borç stoku nasıl oluşuyor? (2012 - Milyar TL)(Fazla borçlanma kasada, rezerv olarak saklanıyor. Eksik borçlanma durumunda kasadan kullanım

yapılıyor)

Bütçe Gelirleri

330

Faiz dışıHarcamalar

307

FaizDışı Fazla

23

Faiz harcamaları48

Net İç Borçlanma18

Net Dış Borçlanma2

www.hozyildiz.com

52

Neden Faiz Dışı Fazla?• Kamu borç stoku yüksek ülkelerde;• Faiz dışı fazla: Risk primini düşürmek. Borcun sürdürülebilirliğini sağlamak, Enflasyonist bekleyişleri ortadan kaldırmak, Uygulanan ekonomi politikasının kredibilite sini

arttırmak, İstikrarlı bir büyüme ortamı yaratmak için.Vazgeçilmez bir unsurdur.

www.hozyildiz.com

Borcun sürdürülebilir olması için; FDF ve büyümenin yüksek, reel faizlerin düşük olması gerekir.

www.hozyildiz.com 53

Stok, düzenli vergi gelirlerinden yüksek.Bozulmayı vergi dışı gelirler önlüyor. Satacak kamu malı

veya hizmeti kalmayınca ne yapacağız?

54www.hozyildiz.com

Sorun sadece stokta değil, faiz ödemelerine de dikkat edilmeli. Faiz oranları düşmesine rağmen yükü azalmıyor.

55www.hozyildiz.com

Faiz yüküne dikkat. Borç sürüdürülebilirliği göstergelreeinden birisi de faiz ödemelerinin vergi

gelirlerine oranıdır.

56www.hozyildiz.com

Büyüme, kur ve faizlerin stoka etkisi ekonomik konjonktüre göre değişiyor

www.hozyildiz.com 57