kanserde birincil korunma
Post on 22-Jul-2015
1.926 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Malignite Belirti ve BulgularıKoruyucu Hekimlik Yaklaşımları
Dr. Zafer Akçalı
İç Hastalıkları Ana Bilim Dalı
Tıbbi Onkoloji Bilim Dalı
Kanserin Önlenmesi
Birincil Korunma ve İkincil Korunma
Birincil korunma;
Tüm kanserlerin gelişmesinde % 70-80 oranında çevresel etkenlerin sorumlu olduğu kabul edilir.
Bu etkenlerle temasın önlenmesi ile kanser sıklığında azalma olur
Bu şekilde kanser yapıcı etkileri bilinen maddelerden korunmayı hedefleyen çalışmalara “Birincil Korunma” denilmektedir.
Birincil korumada biyolojik gelişimdeki etkenleri uzaklaştırmak amaçlanır
İkincil korunma
� ‘Tarama’ olarak bilinen bu aşamada bütün amaç hastalıkları bulgular ortaya çıkmadan saptayabilmektir. Tarama gizli hastalığı olan kişilerin araştırılmasıdır.
� Taramanın amacı, semptomsuz olduğu erken dönemde hastalığın tanımlanması ve tedavi edilmesidir.
� Kitle taramalarının amacı, erken tanı ve tedavi ile toplumdaki morbitide ve mortaliteyi düşürmektir.
� Buna en güzel örnek meme kanseri taramalarıdır.
The Fight Against Cancer in the Emerging World
Dünya Sağlık Örgütü; 2020 yılında dünyadaki tüm yeni kanser hastalarının %70’inin gelişmekte ve geri kalmış ülkelerde olacağını vurguladı.
Bu ülkelerin kaynağının ise tüm dünya ülkelerinin %5’ni oluşturmaktadır.
Dünyada, 2000’de yılda 6 milyon, 2005’de 12 milyon kişi kansere yakalanmış, 7 milyon kişi yaşamını yitirmiş, 25 milyon kişi kanserle yaşamaktadır.
2030’da 25 milyon kişi kansere yakalanacak, 17 milyon kişi kanser sebebiyle ölecek, 75 milyon kişi kanserle yaşıyor olacaktır.
The Fight Against Cancer in the Emerging World
Erişkinler için kanser savaş modeli; Birincil ve ikincil koruma ve destek tedavisi. Çünkü bu ülkelerde hastaların %75’i son dönemde başvuruyor. Bu konuda özellikle; EĞİTİM’in artırılması, ALKOL tüketiminin sınırlandırılması, SİGARA’ya karşı devlet politiklarının geliştirilmesi, Yüksek YAĞ içerikli yiyecek alınmaması konusunda eğitimin arttırılması.
Çocuklar için kanser savaş modeli; İkincil koruma ve tedavi seçenekleri geliştirilmelidir. Çünkü çocuk yaş grubu kanserlerinde %60-70 oranında kür sağlanabiliyor.
The Fight Against Cancer in the Emerging World
Serviks ve meme kanserleri için kitlelere yönelik tarama modelleri ve HPV’ye karşı aşılama
Hepatomanın önlenmesinde HBV’ye karşı aşılama Destek tedavi yöntem ve uygulamalarının geliştirilmesi. Evde
bakım hizmetlerinin artırılması Tıp dışı personelin eğitimi Var olan kısıtlı kaynakların en iyi kullanımı Kanser problemlerinin basın ve yayın yoluyla güncelleştirilip
tartışılması ve korunma yollarının aktarılması.
Temasın önlenmesi ile kanser gelişmesinin azaltılabileceği bilinen
başlıca etkenler
Tütün ve tütün ürünleri Alkol Güneş ışığı Mesleki temas Beslenme
Risk etkenleri
Etyolojik risk etkenleri:Sigara → akciğer kanseriRadyasyon → lösemiHarici östrojen → endometrium kanseri
Tanımlayıcı risk etkenleri:Beyaz ırk → malign melanomKadın cinsiyet → tiroid kanseriÜlseratif kolit → kolon kanseri
Yaşam tarzı ile ilişkili risk etkenleri(değiştirilebilir)
Sigara Beslenme alışkanlığı Alkol Güneşe maruziyet
Doğum yapma yaşı ve sayısı
Cinsel alışkanlıklar Kişisel hijyenik
alışkanlıklar
Çevresel risk etkenleri (değiştirilemeyebilir)
Karsinojenlere mesleki maruziyet (asbest, arsenik, nikel, krom, polisiklik hidrokarbonlar, vinil klorür...),
Radyasyon (iyonize ve non-iyonize)
Çevre kirliliği (hava, su ve toprakta bulunan karsinojenlerle temas)
Virüsler (EBV, hepatitis-B, insan papilloma virüsü: HPV, insan T-hücreli lenfotropik virüs tip-I: HTLV-I)
İlaçlar (alkilleyiciler, etoposid, tamoksifen...)
Kanser etyolojisi-sigara:
Kanser ölümlerinin 1/3’ünden sorumlu 3000’den fazla kimyasal madde ve ≅ 40
karsinojen ve mutajen içerir, Polisiklik aromatik hidrokarbonlar, N-
nitrözaminler, aromatik aminler, etilen oksid, 1, 3-butadiene, nikel, polonium...
Hangi kanserlerin en önemli nedenidir? Akciğer, dudak, ağız boşluğu ve dil, farenks, özefagus ve larenks kanseri,
Kanser etyolojisi-sigara:
Gelişimine katkıda bulunduğu diğer kanserler: Mesane, pankreas, böbrek, mide ve serviks kanseri, kolon kanseri
Akciğer kanser gelişiminde sigara sayısı ve kullanım süresi ile doz-yanıt ilişkisi var,
Pasif içiciler de risk altında, Sigaranın bırakılması ile riskte azalma sözkonusu
5 yılda %5010 yılda %80 azalma.
Kanser etyolojisi - alkol:
Kanser ölümlerinin %3’ünden sorumlu, Karaciğer, ağız boşluğu, farenks, özefagus kanser
gelişminde etkili, Sigara ile birlikte etkisini daha da artar, Meme, kolon kanserinde risk artar , Pankreas kanserinde risk artışı yok (?)
Kanser etyolojisi - diyet:
Obezite-kanser ilişkisi: İdeal kilodan %40 fazlalık riski arttırır: endometrium kanseri, safra kesesi kanseri,
Yağ içeriği yüksek diyet: Meme ve kolon kanseri riskini artırır,
Lifli gıdalar kolon kanseri riskini azaltır
Kanser etyolojisi - diyet:
Diyetteki karsinojenler 3 grupta incelenir: Doğal olarak yapısında bulunanlar: Kaffeik asit,
safrol, hidrazinler, alil izotiyosiyanat, östragol...
Mikotoksinler: Aflotoksinler, T-2 toksin, fumonizinler, nivalenol...
Yiyeceklerin hazırlanması esnasında oluşan karsinojenler: Heterosiklik aromatik aminler, polisiklik aromatik hidrokarbonlar, N-nitröz bileşikler.
Kanser etyolojisi - diyet:
Aflatoksin: karaciğer kanser gelişimi Nitrat nitröz: Özefagus, mide, kolon ve mesane
kanseri gelişimi, Nitrözaminler: (Tuzlu balık ve diğer gıdalar):
Nazofarenks ve mide kanseri gelişimi, Polisiklik hidrokarbonlar ve heterosiklik aromatik
aminler de kanser gelişimine yol açabilir
Kanser etyolojisi - diyet:
Diyette doğal olarak bulunan antikarsinojenler: Terpenler ve flavonlar, İndol ve taninler, Proteaz inhibitörler, Likopen Karotenoidler ve antioksidan vitaminler.
Kanser etyolojisi- Mesleki maruziyet:
Kanser ölümlerinin %5’inden sorumlu,Asbest → akciğer kanseri ve mezotelyoma, İnorganik arsenik, ve uranyum (radon) →
akciğer kanseri,Benzen → lösemi, 2-Naftilamin → mesane,Vinil klorür → anjiosarkom (kc.)
Kanser etyolojisi Çevre kirliliği:
Fibröz zeolit (erionit) → Mezotelyoma Hava kirliliği → Akciğer kanseri
(polisiklik hidrokarbonlar)
Kanser etyolojisi - iyonize radyasyon
Kanser ölümlerinin %5’inden sorumludur. Radyasyona en duyarlı dokular: Kemik iliği, meme ve tiroid
Atom bombası Radyoterapi uygulananlar Mesleki olarak (Uranyum madencileri, saat kadranı
boyacıları: osteosarkom) Kapalı ortamlarda biriken radon gazı Thorotrast (1930 – 1950) kullanılması: Hepatobilier ve
nazal sinüs kanserleri
Kanser etyolojisi - non-iyonize (solar) radyasyon:
Ultraviyole ışık cilt kanserleri için risk faktörü (%2-4’lük artış),
Malign melanomYassı hücreli cilt kanseriBazal hücreli cilt kanseri
Kanser etyolojisi - Virüsler:
Virüsler kanser gelişiminde %5-15 oranında sorumlu,
Virüslerin gelişiminde sorumlu tutulduğu kanserler: Hepatitis-B virüs (HBV) Hepatoselüler karsinoma İnsan T-hücreli lösemi/lenfoma virüsü-I (HTLV-I) T-hücreli
lösemi/lenfoma Ebstein-Barr virüsü (EBV) Lenfoma, nazofarenks kanseri İnsan papilloma virüsü (HPV) Serviks kanseri İnsan herpes virüs-8 (HHV-8) Kaposi sarkomu
Kanser etyolojisi - diğer mikrobiyolojik ajanlar:
Helikobakter pilori Mide kanseri ve mide lenfoması
Aflatoksin üreten fungus türleri Karaciğer kanseri
Schistosoma haematobium Mesane kanseri
Opisthorchis viverrini Kolanjiokarsinom
Kanser etyolojisi - kazanılmış preneoplastik hastalıklar:
Servikal displazi serviks kanseri Endometrial hiperplazi endometrium
kanseri Pernisyöz anemi (kronik atrofik gastrit)
mide kanseri Solar keratoz Cilt kanseri Ülseratif kolit Kolon kanseri Oral lökoplaki Ağız boşluğu ve dil kanseri
SERVİKS KANSERİ
SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA
Erken ve çok kişiyle cinsel ilişkiden kaçınılması,
Sigara içilmemesi, HPV’ye karşı aşılanma (Gardasil veya
Cervarix 9-26 yaş arası kızlar ve kadınlar).
SERVİKS KANSERİ
ERKEN TANI
Pap - smear test Pelvik muayene
TEHLİKE İŞARETLERİ Anormal vajinal kanama
KOLOREKTAL KANSER
KANSER RİSK ETKENLERİ; Kolorektal polipler Ailede kolorektal kanser olması İnflamatuvar bağırsak hastalığı Fazla yağ ve Az lifli diyet
KOLOREKTAL KANSER
SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;
Kolorektal poliplerin çıkartılması Beslenme programını uygulaması Akdeniz tipi (zeytinyağlı) diyet
KOLOREKTAL KANSERERKEN TANI
Rektal muayene Gaytada gizli kan Sigmoidoskopi, kolonoskopi
TEHLİKE İŞARETLERİ Rektal kanama Bağırsak alışkanlıklarında değişiklik
Akciğer Kanseri
KANSER RİSK ETKENLERİ; Sigara içimi (aktif veya pasif) Asbest Kapalı ortamlarda biriken radon gazı
Akciğer Kanseri
SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;
Tütün ürünleri ve dumandan kaçınılması
Sigara içilmemesi İş güvenliği kurallarına uyulması Binaların havalandırma düzeneklerinin
radon seviyelerini azaltması
Akciğer Kanseri
ERKEN TANI
Spiral tomografi (?) (kanıtlanmamış)
TEHLİKE İŞARETLERİ İnatçı öksürük Balgamda kan Düzelmeyen pnömoni
ENDOMETRİYUM KANSERİ
KANSER RİSK FAKTÖRLERİ; Obezite Menapoz sonrasında östrojen kullanımı Hipertansiyon Diyabet Meme kanserinde tamoksifen kullanımı
ENDOMETRİYUM KANSERİ
SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;
Normal vücut ağırlığının sürdürülmesi için beslenme programına uyulması
Östrojen kullanımının yarar ve zararları tartışılarak bireysel tedavinin seçimi
Tamoksifen kullananlarda endometrium kalınlığının izlenmesi (?)
ENDOMETRİYUM KANSERİ
ERKEN TANI
Pelvik muayene Menapoz sonrası riskli hastalarda
endometriyal biyopsi
TEHLİKE İŞARETLERİ Düzensiz vajinal kanama
Karaciğer Kanseri
RİSK ETKENLERİ; Hepatit B veya C enfeksiyonu
TEHLİKE İŞARETLERİ Sarılık, karında şişlik, gastrointestinal kanama
Karaciğer Kanseri
SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;
Kan ve cinsel yolla geçen hepatit virüsleri konusunda bilgilendirmek ve önlem almak
Hepatit-B virüsüne karşı aşılanmak Hepatit-B viral enfeksiyonunun lamivudin ile
tedavisi
İdrar Yolları / Mesane Kanseri
KANSER RİSK ETKENLERİ; Sigara içimi Kimyasal karsinojenler Mesane kanseri öyküsü
İdrar Yolları / Mesane Kanseri
SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;
Tütün ürünlerinden kaçınılması İş güvenliği kurallarına uyulması
İdrar Yolları / Mesane Kanseri
ERKEN TANI
İdrarda NMP (Nükleer matriks protein) 22(?)
TEHLİKE İŞARETLERİ Kanlı idrar
Ağız Kanseri
KANSER RİSK ETKENLERİ; Sigara içimi Alkol kullanımı Tütün çiğneme
Ağız Kanseri
SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;
Tütün ürünlerinden kaçınılması Alkol içilmemesi
Ağız Kanseri
ERKEN TANI
Her ay kendi kendini muayene Yılda bir doktor muayenesi
TEHLİKE İŞARETLERİ Ağızda renk değişikliği İyileşmeyen ağız yaraları
Prostat Kanseri
KANSER RİSK ETKENLERİ; Ailede prostat kanseri öyküsü,
domatesin az tüketilmesi
SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;
Domates ürünlerinin tüketilmesi, Finasterid
Prostat Kanseri
ERKEN TANI
Rektal muayene PSA düzeyine bakılması(50 yaş üzeri)
TEHLİKE İŞARETLERİ İdrar yapmada güçlük
Deri Kanseri
KANSER RİSK ETKENLERİ; Açık renkli deri Güneş ışını Çocuklarda güneş yanıkları Displastik nevüs sendromu
Deri Kanseri
SAĞLIK EĞİTİMİ VE KANSER RİSKİNİ AZALTMA;
Fazla güneş ışınından korunma
Deri Kanseri
ERKEN TANI Her ay kendi kendini muayene Deri muayenesi
TEHLİKE İŞARETLERİ Benlerde değişiklik İyileşmeyen yara
top related