kapak shtypi vol 7 rregulluar · 2017-09-18 · procesi i legalizimit të objekteve informale në...
Post on 24-Jan-2020
0 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Tiranë, 2017
AUDITUESIT�E�KLSH-së�NË�
SHTYPIN�E�PËRDITSHËMKLSH NË MEDIA MEDIAT PËR KLSH Korrik - Dhjetor 2016
Seria: botime KLSH 01/2017/68
Shtypur në Shtypshkronjë “Classic Print”
AU
DIT
UE
SIT
E K
LS
H-s
ë N
Ë S
HT
YP
IN E
PË
RD
ITS
HE
M
Vëllimi�VII
ISBN: 978-9928-159-55-7
-të
Vëllimi�VII
Korrik�-�Dhjetor2016
Albana AGOLLIAlbert THOMAAlfonc GABILI Alfred LESKAJAlfred ZYLFIAlma SHEHUAlmida KAFIA Alush ZAÇEAmantja PATOZIArtan TOPJANAAulona JONUZIBajram LAMAJBerti MEÇAJBesim BILERI Bexhet ZEQIRIBrunilda ZENELIBujar LESKAJEdlira SAKOEdvin STEFANIElira CUKALLAËngjëll MUSAIEni KABASHIErjola MEÇAJEva LEKAFatos ÇOÇOLIGjovalin PREÇIHysen METKO Ina SOKOLIIrena ISLAMIJonild HOXHAJKozma KONDAKÇIUKristaq GJURGJAJLuljeta NANOManjola NAÇO Mariola LLANAJMelina KABOMimoza LLOJIMiranda HAXHIAMuhamed KAVAJANiko NAKONikoleta PIRANJANIPëllumb BEQIRAJSazan GURI Redi AMETLLARIRigels GUZIRinald MUÇA Sali AGAJ Selfo ZENELISelime BREGUSkënder HAJDARIVullnet KARAFILAJXhuljeta ÇELAJYllka PULASHIYrjada JAHJA
� 7 8 9 9 2 8 1 5 9 5 5 7
AUDITUESIT�E�KLSH-së�NË�
SHTYPIN�E�PËRDITSHËM
Printing & Publishing Home
printCLASSIC
AUDITUESIT E KLSH-së
NË
SHTYPIN E PËRDITSHËM
VËLLIMI VII-të
KLSH NË MEDIA MEDIAT PËR KLSH
KORRIK – DHJETOR 2016
Tiranë, 2017
Titulli:
Audituesit e KLSH-së në Shtypin e Përditshëm
Vëllimi VII-të
Korrik- Dhjetor 2016
Përgatiti botimin:
Amantja PATOZI
Realizoi në kompjuter:
Armanda BEGAJ
Seria e botimeve KLSH
01/2017/68
©Copyright KLSH
ISBN: 978-9928-159-55-7
Shtypur në Shtypshkronjën “Classic Print”
Tiranë, 2017
Përmbajtja
Kontrolli i Lartë i Shtetit 3
PËRMBAJTJA
Faqe
Hyrje 9
Bujar LESKAJ Për një sistem të integritetit kombëtar kundër
korrupsionit. 13
Edlira SAKO Zhvillimi i burimeve njerëzore, sfidë parësore
e KLSH-së. 19
Redi AMETLLARI Ndarja e pushteteve, e pamundur pa shoqëri
civile dhe institucione auditimi. 22
Yrjada JAHJA KLSH pjesëmarrëse në aktivitetet mbi
auditimin e teknologjisë së informacionit. 27
Mimoza LLOJI Mjedisi, qeverisja vendore dhe KLSH. 31
Albana AGOLLI KLSH dhe përgjegjshmëria e punonjësit
publik. 34
Miranda HAXHIA
Abuzimi me procedurën e prokurimit
“Negocim pa shpallje paraprake të njoftimit
të kontratës”.
38
Gjovalin PREÇI Mbrojtja e konsumatorëve nga abuzimet me
matjet, në fokusin e auditimeve të KLSH. 41
Alush ZAÇE
Selfo ZENELI
Risqet nga mosregjistrimi dhe regjistrimi i
vonuar i pronave publike. 45
Edvin STEFANI Metodologjia e përqasjes me risk në auditim
në KLSH. 49
Rinald MUÇA
Alfred ZYLFI
Përvojë e re, auditimet e performancës në
KLSH, pjesë e bashkëpunimit mes
Institucioneve Rajonale të Auditimit.
55
Albert THOMA Problematikat në Prokurimin Publik. 58
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
4 Botime 2017
Sali AGAJ
Pëllumb BEQIRAJ
Vendparkimet e automjeteve në procesin e
zhvillimit urban. 61
Fatos ÇOÇOLI Reforma dhe institucionet e pavarura. 65
Pëllumb BEQIRAJ
Bexhet ZEQIRI
Moszbatimi i ligjit në tregun e shërbimit ajror
të pasagjerëve. 67
Aulona JONUZI Analiza e kostove të shërbimeve publike,
mbështetur mbi metodat ABC. 71
Fatos ÇOÇOLI KLSH si garant i parasë sonë. 74
Hysen METKO
Kristaq GJURGJAJ
Procesi i legalizimit të objekteve informale në
optikën e KLSH-së. 76
Fatos ÇOÇOLI Komisioneri Hahn dhe institucionet që
luftojnë korrupsionin. 81
Bajram LAMAJ Reforma administrative dhe menaxhimi i
bashkive sipas të drejtës ekzekutive. 83
Nikoleta PIRANJANI Pensioni vullnetar dhe limitet e financimit nga
punëdhënësi. 89
Irena ISLAMI Partneriteti i KLSH me institucionet homologe
europiane. 92
Bujar LESKAJ Jetë e pastër. 95
Ina SOKOLI “Cloud Computing”, një sfidë e re. 99
Engjëllush MUSAI
Përvoja Polake e auditimit të NIK do të gjejë vend dhe zbatim edhe nëShqipëri në inspektimet e planifikuara dhe ato emergjente të KLSH-së.
103
Bujar LESKAJ Sfidat e modernizimit të mëtejshëm të KLSH. 108
Yllka PULASHI Cilësia e Qeverisë tregohet nga mënyra si
përdoret, por edhe si auditohet paraja publike. 114
Përmbajtja
Kontrolli i Lartë i Shtetit 5
Fatos ÇOÇOLI Pse Gjykata e Auditimit të Austrisë auditon
KLSH? 117
Alfred LESKAJ Direktivat e reja të BE-së për prokurimet
publike. 119
Vullnet KARAFILAJ Abuzimi i postave të shpejta private me
tarifat e deklarimit të thjeshtuar. 121
Amantja PATOZI KLSH në Panairin e Librit. 124
Rinald MUÇA
Alfred ZYLFI
Arsimi dhe formimi profesional në fokusin e
auditimit të performancës në KLSH. 127
Jonild HOXHAJ Investimet publike dhe problematikat që i
shkaktojnë ato. 132
Alfonc GABILI
Redi AMETLLARI
Marrëdhëniet mes Institucionit Suprem të
Auditimit dhe Parlamentit, në fokusin e BE-së. 137
Bujar LESKAJ
Institucionet Supreme të Auditimit të Kosovës
dhe Shqipërisë, bashkë për mirëqeverisjen
publike të dy vendeve.
140
Sali AGAJ Zhvillimi i marrëdhënieve efektive me
Kuvendin, përparësi e KLSH. 145
Bujar LESKAJ “Teoria e Kapjes” dhe realiteti shqiptar. 148
Bujar LESKAJ
INTOSAI nga Lima në Abu Dhabi. Momente
kyçe të veprimtarisë së INTOSAI dhe 35
Standardet Ndërkombëtare të ISSAI për
mirëqeverisjen.
152
Mariola LLANAJ Auditues profesionist apo qytetar auditues. 168
Aulona JONUZI Tranzicioni drejt kontabilitetit rritës, esencial
për standardet e kontabilitetit. 171
Yllka PULASHI Roli i KLSH-së për një qeverisje të mirë. 174
Kozma KONDAKÇIU Sistemet e Informacionit dhe auditimi i tyre
nga KLSH. 177
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
6 Botime 2017
Selime BREGU Shoqëritë aksionere dhe sfidat për auditimin
e tyre. 180
Xhuljeta ÇELAJ
Qasja e Zyrës së Auditimit të Qeverisë së
SHBA ndaj menaxhimit të riskut të
mashtrimit.
184
Albana AGOLLI Për një zbatim më efektiv dhe efecient të
programeve me financime të huaja. 188
Brunilda ZENELI Performanca e shërbimit të urgjencës
mjekësore në Shqipëri. 192
Alma SHEHU Mbështetja financiare e BE për auditimin e
jashtëm në Shqipëri. 196
Gjovalin PREÇI Partneriteti Publik Privat në këndvështrimin
auditues të KLSH. 199
Mimoza LLOJI Dëmi ekonomik i evidentuar dhe rekomandimet
e KLSH për përmirësimin e qeverisjes. 202
Elira CUKALLA Vazhdueshmëria e biznesit dhe rimëkëmbja
nga katastrofat. 204
Edvin STEFANI KLSH zhvillon planin e auditimeve të vitit 2017
në bashkëpunim me ekspertët e SAI-it Polak . 207
Redi AMETLLARI KLSH nuk ndëshkon, por përmirëson
qeverisjen. 210
Irena ISLAMI
Komunikimi si prioritet në strategjinë e
zhvillimit të KLSH-së dhe mbështetja nga IPA
2013.
213
Bajram LAMAJ Profesionalizmi dhe transparenca rrit
besueshmërinë e KLSH-së. 216
Luljeta NANO KLSH kundrejt Acquis të BE. 220
Jonild HOXHAJ Pandëshkueshmëria në administratë. 224
Erjola MEÇAJ Rëndësia e planifikimit të buxhetit. 228
Skënder HAJDARI Performanca e ujësjellësve në objektivin e
auditimit të KLSH. 231
Përmbajtja
Kontrolli i Lartë i Shtetit 7
Alfred ZYLFI Vjen në Tiranë bashkëpunimi rajonal i SAI-ve,
në auditimin e performancës. 234
Almida KAFIA
Eni KABASHI
Roli i Institucioneve Supreme të Auditimit në
luftën kundër korrupsionit. 238
Manjola NAÇO
Eva LEKA
“Buxheti i qytetarit” si gjuhë komunikimi mes
qeverisë dhe qytetarëve. 241
Prof. Sazan GURI
Alush ZAÇE
Ujërat detare – koha për auditim.
(Zonat e mbrojtura detare në fokusin e
auditimit)
245
Besim BILERI
Berti MEÇAJ Investime publike joefektive dhe jo afatgjata. 249
Niko NAKO
Muhamed KAVAJA
Për rritje të efektivitetit të reformës
territoriale. 252
Selfo ZENELI Çorba e ndryshimit të emrave të
institucioneve të shtetit. 258
Xhuljeta ÇELAJ Paradokset e auditimeve klasike të jashtme
dhe roli i auditimit të performancës. 261
Amantja PATOZI Kongresi i Abu Dhabit, si konfirmim i vizionit
modern të KLSH. 264
Artan TOPJANA
Ndërtimi i rrugës “Tiranë – Elbasan” dhe
problematikat e konstatuara nga auditi i
KLSH.
267
Almida KAFIA
Rigels GUZI
IPSAS për kontrollin efektiv të shpenzimeve
gjatë ekzekutimit të buxhetit. 270
Melina KABO KLSH në raport me administratën shtetërore. 275
- Media e shkruar dhe vizive për KLSH-në, korrik - dhjetor 2016. 281
- Faksimile të pasqyrimit të aktivitetit të KLSH-së dhe shkrimeve
të stafit, korrik - dhjetor 2016. 319
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
8 Botime 2017
HYRJE
Kontrolli i Lartë i Shtetit 9
HYRJE
Volumi i VII-të i botimit “Audituesit e KLSH në shtypin e përditshëm”, është një libër
i vlefshëm për publikun, sepse jep një kumt, një mesazh të veçantë për atë që është
i interesuar të dijë për fatet e administrimit të parasë publike. Dhe në ketë
këndvështrimin të përzgjedhur, ky libër në një farë mënyre prezanton dhe shpjegon
një koncept të ri në raportet e institucionit tonë me qytetarët. Ndonëse nuk i
drejtohet një publiku të gjerë, sepse ka specifikën e tij, mbetet dokumenti dhe
prova e një pune të përkushtuar, e një mesazhi të dhënë qartë dhe në mënyrë
profesionale, si një nga produktet autentike të Kontrollit të Lartë të Shtetit. Volumi i
VII-të i botimit “Audituesit e KLSH në shtypin e përditshëm” përmbledh shkrime nga
më të larmishmet të punonjësve të institucionit tonë përgjatë këtij viti. Por nuk
kemi ardhur rastësisht deri këtu, sepse tek e fundit gjithçka është finalizim i një
procesi të gjatë dhe të suksesshëm. Kryetari i KLSH-së, zoti Leskaj do të mbetet
promotor i kësaj risie duke motivuar dhe mbështetur çdo auditues të KLSH-së për të
qenë prezent në media me problematika të punës së përditshme.
Të pajisur me një bagazh të tillë dijesh dhe njohurish profesionale, audituesit tanë,
kanë fituar tashmë shprehi të tilla që mund të dalin lirshëm në faqet e gazetave më
të lexuara të vendit. Tani është një kërkesë e përhershme për ta, që gjetjet dhe
rekomandimet e tyre kryesore të mund t’i shtjellojnë me shkrime dhe analiza në
shtypin e përditshëm. Me një gjuhë të thjeshte, të qartë e të kuptueshme për
lexuesin shqiptar. Nganjëherë ndërhyn edhe stili personal i të shkruarit, apo bagazhi
i fjalëve dhe figurave, pse jo edhe letrare, dhe çdo shkrim merr trajtën unike të
personalitetit dhe botëkuptimit të atij që e shkruan.
Në këtë sens, shkrimet e audituesve të KLSH, edhe pse, i bashkon shpesh herë
tematika dhe problematika që trajtojnë, ndahen dhe dallohen nga “muza”e
artikullshkruesit, nga aftësitë e tij analitike dhe deduktive, nga aftësia për t’i dhënë
mendimet ne mënyrë sa më tërheqëse dhe te drejtpërdrejtë. Nga blogjet mbi temat
që kanë zgjedhur për të dalë në publicistikën shqiptare dhe mënyrën e shtrimit të
problemeve dhe zgjidhjet që japin, audituesit marrin ide dhe shtysa për shkrime të
tjera. Ka lindur praktikisht një tharm tek audituesi ynë, një tërheqje ndaj idesë për
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
10 Botime 2017
te përgatitur një shkrim tjetër, apo një pritshmëri ndaj komenteve që dashamirës
apo të njohur mund t’i bëjnë.
Tashmë qytetarët shqiptarë kanë mundësi që të dinë dhe kuptojmë më shumë për
misionin e Kontrollit të Shtetit. Por, po ashtu të njihen edhe me cilësinë e punës së
atyre që kanë marrë përsipër të kontrollojnë mënyrën se si shpenzohen dhe
trajtohen taksat e tyre. Vëllimi i VII-të i botimit “Audituesit e KLSH-së në shtypin e
përditshëm”, përmban një përzgjedhje të shkrimeve më të mira të audituesve të tij
për periudhën korrik-dhjetor 2016. Natyrisht, nuk ka qenë e lehtë përzgjedhja e
tyre, pasi cilësia e shkrimeve në siglën e institucionit tonë në gazetat shqiptare ka
ardhur çdo vit duke u rritur.
E rëndësishme është të theksohet se prezenca e audituesve të KLSH-së në shtypin e
përditshëm në këto dy-tre vitet e fundit nuk është më një risi për KLSH-në, por
është rrjedhë normale e punës së tyre. Shtypi i përditshëm shqiptar prej kohësh ka
mirëpritur dhe ka gjetur vend në faqet e tij për analiza dhe shkrime të audituesve
tanë, ku shtjellohen gjetjet dhe rekomandimet e tyre kryesore të auditimeve të
realizuara prej tyre. Natyrisht, që jo çdo moment i punës së Kontrollit të Shtetit
është i destinuar për të qenë interesant për publikun. Ndaj edhe në vëllimin e VII-të
“Audituesit e KLSH-së në shtypin e përditshëm”, do të gjeni shkrime të zgjedhura me
problematikat më të mprehta, të cilat hasen më shpesh në jetën e përditshme të
qytetarit, që merr shërbime publike.
Ky kanal i ri komunikimi me opinionin publik dhe qytetarin u vlerësua pozitivisht nga
lexuesi shqiptar dhe kjo është e vetmja arsye, përse shumë prej titujve kryesorë të
shtypit të përditshëm shqiptar i mirëpritën artikujt e shkruar nga audituesit tanë.
Është e vështirë qe ne këtë larmi shkrimesh, për shkak te tematikave që ato
trajtojnë të besh një përzgjedhje, ndaj do të donim të veçonim disa titujt si: “Për një
sistem të integritetit kombëtar kundër korrupsionit”, “KLSH dhe përgjegjshmëria e
punonjësit publik”, “Auditues profesionist apo qytetar auditues”, “Teoria e Kapjes”
dhe realiteti shqiptar”, “Sfidat e modernizimit të mëtejshëm të KLSH”. Janë tituj,
disa tërheqës, disa në dukje të zakonshëm, por që ngërthejnë brenda vetes trajtime
me vlere, diku me shume interesante për nga gjuha e përdorur, diku me pak.
Artikujt, analizat dhe editorialet e audituesve te KLSH-se janë shume konkrete dhe
që prekin tema të ndjeshme për qytetarin. Ato kane një karakteristike, shmangia
nga gjuha e rende teknike.
Këto shkrime kontribuojnë në dy drejtime të rëndësishme. Ato shtojnë
transparencën e performancës së institucioneve publike tek ne, duke sjellë
problematika të para në syrin e një audituesi profesionist, duke rritur shkallën e
HYRJE
Kontrolli i Lartë i Shtetit 11
informacionit për qytetarin lidhur me veprimet dhe mosveprimet e institucioneve
me të rëndësishëm të shtetit dhe me shërbimet publike që ai merr prej tyre.
Së dyti i bëjnë këto institucione me përgjegjëse, duke rritur presionin pozitiv ndaj
tyre si nga opinioni publik ashtu dhe nga qytetari. Kjo ka sjellë padyshim një cilësi të
re në informimin e publikut dhe Kuvendit të Shqipërisë në lidhje me përdorimin e
burimeve publike me ekonomicitet, efektivitet dhe eficiencë nga pushteti qendror,
lokal dhe nga njësi të tjera publike. Prezenca e audituesve në media i ka ndihmuar
edhe ata vetë për të kuptuar sa i rëndësishëm është transmetimi i drejtpërdrejtë i
informacionit nga audituesi tek qytetari dhe sa i vlefshëm është këmbimi i ideve dhe
komunikimi “pa ndërmjetës” me publikun.
Paraqitjet e audituesve të KLSH-së kanë zgjuar interesin e pothuajse të gjitha
gazetave tona, ndaj sot gjejmë edhe një herë rastin të falenderojmë të gjitha
mediat dhe gazetarët, që na kanë dhënë mundësinë të pasqyrojmë me realizëm
punën e audituesve të KLSH-së, duke përmendur gazetat si “Panorama”, “Telegraf”,
“Koha Jonë”, “SOT”, “55”, “Standard”, etj. Por pa diskutim, që pjesa kryesore e
meritës se kësaj arritjeje i takon bashkë autorëve të këtyre librave, punonjëseve të
Drejtorisë së Komunikimit, Botimit dhe Marrëdhënieve me Jashtë dhe audituesve të
Kontrollit të Lartë të Shtetit, të cilët duhen inkurajuar më tej për të çuar në një stad
më të lartë profesional komunikimin e tyre të drejtpërdrejtë me publikun shqiptar.
Si SAI, ne do të njihemi për punën tonë vetëm nëse arrijmë të komunikojmë tek
qytetarët në mënyrë të qartë rezultatet e punës sonë dhe veçanërisht auditimet
tona sepse në këtë mënyrë qytetarët do të kuptojnë dhe vlerësojnë rëndësinë e
institucionit tonë si gardian i parasë publike.
Irena ISLAMI Amantja PATOZI
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
12 Botime 2017
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 13
PËR NJË SISTEM TË INTEGRITETIT KOMBËTAR KUNDËR KORRUPSIONIT
nga Bujar LESKAJ1 – Kryetar i KLSH-së,
botuar në gazetën “Panorama”, më 27 tetor 2016.
Projekti ENIS (European National Integrity System 1 ) është një iniciativë e
Organizatës së njohur ndërkombëtare Transparency International, i cili, që nga vitet
2012-2013 kur u lançua, ka përfshirë 25 vende të Bashkimit Europian dhe me gjerë
në Europë. Ky projekt ka mbështetjen e fuqishme të të gjitha strukturave të
Bashkimit Europian. Projekti konkludon se në të gjithë Europën, jo vetëm në vendet
në zhvillim, ka një ndjenjë të thellë frustrimi të qytetareve rreth hendekut aktual të
integritetit në politikë, biznes, sektorin publik dhe në shumë fusha të tjera. Paratë e
taksapaguesve shpenzohen në mënyrë opake (jo transparente) dhe vendime të
rëndësishme shpesh blihen dhe tregtohen nga një oligarki personash të pasur dhe
të fuqishëm, se sjellja jo etike e shumë prej drejtuesve publikë tolerohet shumë
shpesh dhe veprime që dëmtojnë konkurrencën e lirë në sektorin privat kalojnë pa
u vënë re. ENIS arrin në përfundimin se jo vetëm korrupsioni ekziston në vendet e
BE-së, por se ai mund të marrë forma ose dinamika të ndryshme dhe ka një ndikim
të madh në jetën e përditshme të qytetarëve europianë.
Një nga vendet ku vlerësimi i sistemit të integritetit kombëtar (NIS-National
Integrity System) ka marrë pikavarazhin më të lartë është Gjermania2. Transparency
International Deutschland e.V. (Filiali i Transparency International në Gjermani,
ndër strukturat me aktive dhe me influence të kësaj Organizate në Europë) punon
në mënyrë efektive me të gjithë institucionet dhe veprimtarët kryesor kundër
korrupsionit në këtë vend, duke formuar një koalicion të qëndrueshëm. Kjo u bë e
mundur nga që strukturat dhe institucionet shtetërore, sektori privat dhe shoqëria
civile janë treguar që të gjithë bashkëpunues dhe koalicionet funksionojnë.
1https://www.transparency.org/whatwedo/activity/european_national_integrity_systems_project
2 Raporti i ENIS për Gjermaninë. https://www.transparency.de/fileadmin/pdfs/Wissen/NIS-
report_Germany_short-version.PDF
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
14 Botime 2017
Megjithëse vlerësimi i Transparency International Deutschland e.V. është nga
pozitiv në shumë pozitiv për Sistemin Kombëtar të Integritetit, në raportin e NIS
Gjermani janë dhënë 84 rekomandime të cilat po shikohen në mënyrën më serioze
për t’u zbatuar, nga ana e të gjitha strukturave dhe veprimtareve të koalicionit.
Edhe tek ne në Shqipëri, të gjithë biem dakord, duke pasur parasysh shtrirjen
aktuale dhe kompleksitetin e korrupsionit, se lufta kundër tij kërkon përpjekje
afatgjata dhe të shtrira në shumë dimensione. Lufta kundër korrupsionit kërkon
marrëveshje ligjore që shërbejnë posaçërisht për këtë qëllim, politika të
përshtatshme, strategji, institucione të konsoliduara, plane dhe veprime mbi një
bazë të mirë-projektuar organizative.
Korrupsioni është, nëse kujtojmë fjalët që përpara Kuvendit të Shqipërisë në vitin
2012 të 100 Vjetorit të Pavarësisë, shqiptoi ish-Sekretarja e Shtetit Hilari Klinton, sot
Kandidate për President të SHBA-ve, “një kancer që gërryen besimin e qytetarëve
dhe vë në pikëpyetje vetë legjitimitetin e Shtetit”.
Si kudo në botë, edhe tek ne korrupsioni është një çështje e lidhur me legjitimitetin
e Shtetit për sa i përket menaxhimit publik. Ai dëmton ligjshmërinë e institucioneve
bazë të Shtetit dhe ul ndjeshëm imazhin dhe besueshmërinë e sistemit shtetëror
dhe politik të një vendi. Reforma në drejtësi është e mirëpritur nga të gjithë ne
shqiptarët dhe forcat politike në vend. Institucionet e reja që do të dalin nga
zbatimi i saj, do ta udhëheqin luftën kundër korrupsionit, si detyrim kushtetues dhe
kërkesë imediate të kohës, dhe për këtë, e kanë domosdoshmëri të integrohen mirë
dhe shpejt me punën e institucioneve të deritashme në front të parë kundër
korrupsionit. Prej tyre ato do të marrin informacionin e nevojshëm për të konturuar
rastet që do të hetojnë më vete dhe ku do të thellohen në gjetjen e provave të
pakundërshtueshme për gjyqe shembullore. Francis Fukyama, studiuesi i
mirënjohur amerikan i ekonomisë politike, ka thënë se “Ndërtimi i shtetit është
krijimi i institucioneve të reja dhe fuqizimi i atyre ekzistuese”. Institucionet e reja të
reformës në drejtësi, pa dubluar ose anashkaluar punën e institucioneve ekzistuese,
duhet të jenë lokomotiva dhe strumbullari i krijimit të besimit të shqiptarëve se
Shteti i së drejtës mund të ndërtohet edhe tek ne.
Prandaj dhe, nën shembullin e modelit gjerman, lufta kundër korrupsionit duhet
konceptuar si një lëvizje kolektive, e cila duhet të kryhet me një frymë të thellë
bashkëpunimi në të gjitha nivelet, duke filluar nga individët e deri tek subjektet
publike, institucionet ligj zbatuese, institucionet e pavarura dhe organizatat
ndërkombëtare. Qeveria jonë ka një strategji të luftës kundër korrupsionit, por për
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 15
fat të keq, kjo strategji, e shndërruar vetëm në disa konferenca, seminare, tryeza të
rrumbullakëta, portale dhe mesazhe në publik, nuk ka dhënë rezultate konkrete,
duke ngelur praktikisht në letër. Për mosrealizimin e saj mbajmë përgjegjësi të
gjithë, si qeveria, legjislativi dhe gjyqësori, ashtu edhe ne, institucionet e pavarura.
Duhet të shohim me kurajo ku qëndrojnë dobësitë tona në luftën kundër
korrupsionit dhe t’i eliminojmë ato.
Efektiviteti i vetë Shtetit në luftën kundër korrupsionit është i lidhur me përpjekjet
për ta bërë Shtetin dhe institucionet e tij kryesore sa më transparente dhe të
përgjegjshme, nëpërmjet kontributit të institucioneve të pavarura. Edhe pse Raporti
NIS për Shqipërinë i shtatorit 20163 rendit Avokatin e Popullit dhe KLSH, si ndër
institucionet që kanë performuar më mirë në luftën kundër korrupsionit, jemi të
vetëdijshëm se asnjë sukses i një strukture të veçuar nuk mund të ketë peshën e
duhur, në rast se përpjekjet tona nuk kanalizohen në një aleancë efektive. Për
shembull, Prokuroria ka në duar një numër të jashtëzakonshëm dosjesh dhe
çështjesh, por ka ende pak staf profesional për të përballuar ngarkesën e marrë.
ILDKPKI po bën një punë shumë të mirë, por rrezikon të izolohet nga mosveprimi i
disa strukturave të tjera që duhet të trajtojnë dhe thellojnë gjetjet dhe denoncimet
e Inspektoratit.
Institucionet supreme të auditimit (SAI-t) në përgjithësi konsiderohen sot në botë si
një faktor sigurie brenda sistemit të menaxhimit të financave publike dhe kanë role
dhe përgjegjësi të mëdha për parandalimin dhe zbulimin e mashtrimit financiar dhe
korrupsionit, së bashku dhe në sinergji me institucionet e tjera ligjzbatuese të
vendit. Këtë qëndrim mban edhe raporti NIS për Gjermaninë4, ku rendit Gjykatën e
Auditimit të Gjermanisë si ndër faktorët kryesore për frenimin dhe luftën ndaj
korrupsionit ne vend. Si KLSH, jemi të gatshëm të bashkëpunojmë me institucionet
e reja që do të dalin nga reforma në drejtësi që në ditën e parë të funksionimit të
tyre. Në këto katër vite e gjysmë 2012-2016, jemi përpjekur të japim kontributin
tonë modest në luftën kundër korrupsionit dhe eliminimit të antikulturës së
pandëshkueshmërisë, të vlerësuar nga Progres Raportet e BE-së dhe së fundi nga
Transparency International, duke kryer mbi 190 kallëzime penale për mbi 560
nëpunës të lartë e të mesëm të administratës sonë publike, të gjetur në abuzim
flagrant me ligjet dhe rregullat e menaxhimit të fondeve publike.
3 Raporti I Transparency International Albania, faqe 10.
file:///C:/Users/user/Downloads/2016_NISAlbania_EN.pdf 4 Raporti i ENIS për Gjermaninë, faqe 32, paragrafi i tretë.
https://www.transparency.de/fileadmin/pdfs/Wissen/NIS-report_Germany_short-version.PDF
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
16 Botime 2017
Mirëpo roli dhe kontributi i institucioneve të pavarura, i Prokurorisë, ILDKPKI dhe
vetë KLSH marrin përmasat dhe rëndësinë e duhur, kur këto institucione të
pavarura funksionojnë në një sistem të mirë organizuar kombëtar të integritetit.
Sistemi Kombëtar i Integritetit në luftën kundër korrupsionit
Një luftë efektive kundër korrupsionit kërkon një marrëveshje të arritur midis të
gjithë veprimtarëve kryesorë të shoqërisë. Është shumë e rëndësishme që
marrëveshja të ketë për qëllim parandalimin e korrupsionit, të merret me çështjet e
bashkëpunimit në sistem dhe jo me individët. Një marrëveshje të tillë mund ta
sigurojë vetëm një sistem i ngritur dhe i zhvilluar integriteti, ai që në literaturë
botërore të shkencave sociale dhe të luftës kundër korrupsionit u njoh në vitet 90-
të, të Shekullit të kaluar si “Sistemi Kombëtar i Integritetit”. Një shembull të
shkëlqyer të funksionimit të këtij sistemi e jep Gjermania5 dhe sot ky sistem
bashkëpunimi kundër korrupsionit u mor nga Bashkimi Evropian dhe po zbatohet
një projekt për vlerësimin e këtyre sistemeve në 23 vende anëtare të BE-së.
Sistemet e secilit vend bashkëpunojnë ngushtësisht me OLAF, Zyra e Bashkimit
Europian kundër Mashtrimit Financiar dhe Korrupsionit.
Sistemi Kombëtar i Integritetit kërkon me forcë pjesëmarrjen aktive të të gjithë
subjekteve publike që kanë autoritetin dhe përgjegjësitë në fushën përkatëse, të
sektorit privat, të qytetarëve dhe shoqërisë civile. Suksesi i luftës kundër
korrupsionit varet nga gjerësia dhe thellësia e marrëveshjes shoqërore të arritur për
ta bërë Sistemin Kombëtar të Integritetit të funksionojë. Tek ne, si dhe në modelin
gjerman dhe tek 24 vendet e tjera zbatuese të Projektit ENIS, ky sistem duhet të
përbëhet nga elementët e mëposhtme që kanë një funksion parësor në luftën
kundër korrupsionit: Kuvendi, Gjyqësori, Ekzekutivi, Institucionet e pavarura
(Prokuroria e Përgjithshme, ILDKPKI, KLSH), Shërbimi Informativ Kombëtar, Avokati i
Popullit, Organet e menaxhimit zgjedhor, Partitë politike, Organizatat, Media,
Biznesi, shoqatat, etj.
Sistemin Kombëtar të Integritetit është mirë ta iniciojë Kuvendi, Presidenti i
Republikës, Këshilli i Lartë i Prokurorisë, Struktura e Posaçme Antikorrupsion, ose
një këshill kombëtar i shoqërisë civile, në bashkëpunim me USAID-in. Të gjithë
elementet e Sistemit janë të pavarur nga njëri-tjetri, por duhet të sigurojnë një
koordinim shumë efektiv dhe eficient në luftën kundër korrupsionit. Çdo mangësi
5 Raporti i Projektit për Sistemin Kombëtar të Integritetit, qershor 2016, Gjermani.
https://www.transparency.de/fileadmin/pdfs/Wissen/NIS-report_Germany_short-version.PDF
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 17
në një ose disa nga elementet e përmendur më sipër, do të ulte efektivitetin e
elementëve të tjerë dhe do të rrezikonte fatin e luftës kundër korrupsionit. Prandaj,
të gjithë elementët e Sistemit Kombëtar të Integritetit duhet të jenë njësoj të
fuqishëm, të angazhuar dhe në ekuilibër me njeri-tjetrin. Dhe duke qenë se të gjithë
elementët në Sistemin Kombëtar të Integritetit janë të ndërvarur, një dobësi në një
element do të mbingarkonte të tjerët. Nëse disa nga elementët kanë dobësi, sistemi
ka risk të lartë që edhe mund të ndalojë së funksionuari si duhet, ose madje edhe të
rrëzohet, dështojë.
Pozicioni dhe kontributi i KLSH në Sistemin Kombëtar të Integritetit do të jetë i
lidhur ngushtë me konceptet e kulturës së llogaridhënies dhe transparencës, për
përmirësimin e qeverisjes në mirë menaxhimin e financave publike. Duke luajtur
rolin kushtetues të garantit dhe dhënësit të sigurisë mbi një menaxhim të
shëndoshë financiar të Shtetit, KLSH do të përpiqet të shndërrohet në një ndër
subjektet më të besuara nga qytetaret, brenda sistemit kombëtar të llogaridhënies
dhe luftës kundër korrupsionit. Jo më kot një nga kërkesat e EUROSAI-t është të
udhëheqim nëpërmjet shembullit. Gjykoj se krijimi i strukturave të reja të reformës
në drejtësi, të parashikuara nga paketa e miratuar në Kuvend më 21 korrik 2016,
duhet të shoqërohet edhe me themelimin e Sistemit Kombëtar të Integritetit për
Luftën Kundër Korrupsionit në vendin tonë.
Ndajmë bindjen se bazat e efektshme për një Sistem Kombëtar të Integritetit dhe në
vendin tonë janë të gjitha aty, si dhe se vullneti politik për krijimin e këtij sistemi nuk
mungon si nga pozita, ashtu dhe nga opozita në Kuvend. Duhet vetëm vetëdije e lartë
dhe e plotë për organizimin si duhet dhe në kohën e duhur të këtij Sistemi. Si SAI jemi
gjithnjë të gatshëm të japim maksimalisht kontributin tonë në ndërtimin e tij.
1 Shkrime të tjera të botuara nga Bujar LESKAJ për periudhën korrik-dhjetor 2016:
Jetë e pastër.
(Botuar në gazetën“Panorama”, më 30 tetor 2016).
Sfidat e modernizimit të mëtejshëm të KLSH.
(Botuar në gazetën“Telegraf”, më 5 nëntor 2016).
Institucionet Supreme të Auditimit të Kosovës dhe Shqipërisë, bashkë për
mirëqeverisjen publike të dy vendeve.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
18 Botime 2017
(Botuar në gazetën“Telegraf”, më 23 nëntor 2016).
“Teoria e Kapjes” dhe realiteti shqiptar.
(Botuar në gazetën“Panorama”, më 4 dhjetor 2016).
INTOSAI nga Lima në Abu Dhabi. Momente kyçe të veprimtarisë së INTOSAI dhe 35
Standardet Ndërkombëtare të ISSAI për mirëqeverisjen.
(Botuar në gazetën “Telegraf”, më 6 dhjetor 2016)
Edlira SAKO
Kontrolli i Lartë i Shtetit 19
ZHVILLIMI I BURIMEVE NJERËZORE, SFIDË PARËSORE E KLSH-së
nga Edlira SAKO – Drejtore Drejtorie, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 2 korrik 2016.
Impakti i drejtpërdrejtë dhe rëndësia e madhe në cilësinë e veprimtarisë audituese,
e ka shndërruar zhvillimin e burimeve njerëzore të institucionit, në një nga sfidat
më të rëndësishme të KLSH. Menaxhimi efektiv dhe profesional i burimeve
njerëzore është jetik për të ndihmuar një institucion që të modernizohet e të arrijë
objektivat e tij. Për më tepër kur ky është institucion kushtetues i pavarur dhe
vlerën më të madhe të të cilit e përbëjnë dijet për auditimin të stafi të tij.
Duke u mbështetur në udhëzimet e standardeve ISSAI të organizatës botërore të
institucioneve supreme të auditimit INTOSAI, në moton “Experentia mutua
Omnibus Prodest (Nga Eksperienca e përbashkët fitojnë të gjithë)” dhe në praktikat
më të mira të organizatave simotra të zhvilluara evropiane, Kontrolli i Lartë i Shtetit
ka investuar fuqishëm gjatë viteve 2012-2015 në zhvillimin me përparësi të
burimeve njerëzore. Nga një analizë e strukturës së burimeve njerëzore, rezulton
një zhvendosje gjithnjë e më e madhe e stafit drejt trupës audituese. Në total,
numri i stafit kryeauditues dhe auditues në vitin 2015 është 123 punonjës, ose 3
përqind më shumë nga viti 2014 dhe 12% më shumë nga viti 2011. Ky numër zë
rreth 72% të numrit total të punonjësve, duke vijuar të ndryshojë në favor të stafit
auditues.
Klasifikuar sipas arsimimit, në strukturën organike për vitin 2015, punonjësit me
arsim të lartë janë 162 punonjës, ose në masën rreth 94.7% kundrejt numrit total të
punonjësve. Gjate këtyre 4 viteve, si rezultat i një politike rekrutimi të bazuar në
kërkesat e kohës dhe duke u orientuar drejt teknologjive moderne të auditimit, stafi
auditues i KLSH-së është dominuar nga ekonomistë, juristë, inxhinierë të fushave të
ndryshme dhe vitet e fundit po plotësohet edhe me sociolog, informaticien,
gazetar, etj. Spektri i gjerë i formimit të audituesve shton perspektivat në trajtimin e
problematikave audituese, sidomos në auditimet e performancës, apo të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
20 Botime 2017
auditimeve që përmbajnë elementë të performancës. Eksperienca në auditim është
kritike në gjenerimin e një gjykimi të shëndoshë dhe ruajtjen e spekticizmit
profesional, sikurse kërkohet nga standardet audituese.
Me qëllim përmirësimin e performancës së tyre si dhe për të fituar njohuri, aftësi
dhe teknika të reja, si dhe të motivuar nga drejtuesit e KLSH-së, një pjesë e
punonjësve kanë përfunduar studimet në degë të dyta apo kanë marrë certifikata të
ndryshme, të cilat bëjnë të mundur përmirësimin dhe përditësimin e njohurive të
stafit të KLSH-së, duke i dhënë një impakt të ri punës në auditim.
Rritja e kapaciteteve audituese është e lidhur ngushtë me arsimimin dhe
kapacitetet e stafit drejtues të institucionit. Niveli i lartë dhe i mesëm drejtues në
KLSH ka të punësuar profesorë të asociuar në lëmin e jurisprudencës dhe
ekonomisë, doktorë shkencash dhe një sërë zyrtarësh të tjerë me master shkencor
apo profesional në fushën e shkencave sociale, ekonomike, juridike, komunikimit,
etj. Drejtuesit e departamenteve apo drejtorive kanë minimalisht mbi 3 vjet që
okupojnë këto pozicione dhe një pjesë e tyre vijnë nga bota akademike, ndërsa
pjesa tjetër kanë avancuar gradualisht në këto poste brenda KLSH-së, duke
investuar punë dhe përkushtim për një periudhë kohore shumë vjeçare.
Në drejtim të rritjes së kapaciteteve audituese nëpërmjet trajnimit, stafi i KLSH-së
(auditues dhe mbështetës) duhet të përmbushë objektivin institucional prej 25 ditë
trajnimi në vit, ku të paktën 5 ditë janë trajnim i pandërprerë për çështje të
caktuara. Trajnimit i nënshtrohen të gjitha nivelet e punonjësve në KLSH,
pavarësisht pozicionit të punës. Trajnimi kryhet në bashkëpunim me ekspertë të
huaj dhe vendas, si edhe nga drejtues dhe auditues me eksperiencë të KLSH-së. Për
vitin 2015 ky tregues ishte 27 ditë trajnimi në vit, nga 26 ditë në vitin 2014, 22 ditë
në vitin 2013, 19.4 ditë në 2012, 2.1 ditë në 2011dhe 3 ditë në vitin 2010.
Treguesi i Performancës së pjesëmarrjes në trajnime e vendos KLSH-në, në nivelet e
larta të Institucioneve Homologe të Auditimit Suprem Europian. Rezultatet e
arritura gjatë viteve 2012-2015 tregojnë për një qasje të qëndrueshme dhe të
suksesshme ndaj procesit të trajnimit, si rruga kryesore për zhvillimin profesional.
Duke iu referuar të dhënave informuese lidhur me pjesëmarrjen për periudhën 5
vjeçare, 2011- 2015, është shumë e dukshme se si reformimi i sistemit të
trajnimeve si pjesë integrale e reformës institucionale në KLSH është zhvilluar i
plotë, duke përfshirë çdo aspekt të ndërtimit dhe forcimit të kapaciteteve. Shtrirja e
Edlira SAKO
Kontrolli i Lartë i Shtetit 21
tij ka qenë gjithëpërfshirëse duke i siguruar çdo individi të drejtën dhe mundësinë e
të mësuarit dhe të trajnuarit.
Në zbatim të Strategjisë së Zhvillimit 2013-2017 ( e ripunuar për periudhën 2015-
2017), politika e zhvillimit të kapaciteteve audituese është përkthyer në 3853 ditë
trajnime nga të cilat 2899 janë zhvilluar nga vetë KLSH dhe 954 ditë trajnime jashtë
KLSH-së, për periudhën 2012-2015.
Projekti i Binjakëzimit IPA “Forcimi i kapaciteteve të auditimit të jashtëm publik në
Shqipëri”, me vlerë 2.1 milionë euro, financim i BE-së, i cili ka filluar në mars të
2016, do të projektojë kapacitetet e audituesve të KLSH për vitin 2020-2025. Ai
parashikon aktivitete të shumta trajnimi dhe vizita studimore në vende të BE-së, si
Polonia dhe Kroacia, duke qenë se SAI-i Polak (NIK) dhe ai Kroat janë partnerët e
KLSH në këtë projekt. Ky Projekt vendos si përparësi absolute të institucionit
zhvillimin intensiv të burimeve njerëzore të tij.
Menaxhimi i Burimeve Njerëzore ka marrë në ditët e sotme një rëndësi të veçantë
duke marrë në konsideratë jo vetëm anën administrative të menaxhimit por duke e
parë këtë funksion si një profesion që mund ti sjellë institucionit vlera të shtuara.
Punëdhënësit po drejtohen dhe po orientohen gjithnjë e më shumë drejt
punonjësve të tyre duke i parë ata si asete me vlerë unike.
Të gjithë treguesit e mësipërm evidentojnë këtë qasje moderne të KLSH-së dhe
rëndësinë e madhe që ka marrë në vitet e fundit menaxhimi dhe zhvillimi i
burimeve njerëzore në institucion sepse drejtuesit e tij janë koshientë për vlerën e
pazëvendësueshme që ka cilësia e stafit në të gjitha nivelet për arritjen e
objektivave të vendosura.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
22 Botime 2017
NDARJA E PUSHTETEVE,
E PAMUNDUR PA SHOQËRI CIVILE DHE INSTITUCIONE AUDITIMI
nga Redi AMETLLARI1 – Auditues, KLSH
botuar në gazetën “Mapo”, më 14 korrik 2016
Shoqëria civile shërben si etalon për të matur cilësinë e demokracisë së një vendi.
Ajo bëhet pasqyrë e mënyrës se si shteti përmbush detyrimet dhe mban
përgjegjësi. Ndarja e tri pushteteve si një nga tiparet më të qenësishme të shtetit
demokratik nuk mund të bëhet e mundur pa ekzistencën e shoqërisë civile, e cila së
bashku me median shndërrohet në një pushtet të katërt.
Pjesëmarrja aktive e shoqërisë civile nënkupton kritikë, alternativë dhe zgjidhje
duke formuar atë që quhet një reagim qytetar për të forcuar llogaridhënien dhe
përmirësuar qeverisjen e mirë në sektorin publik. Mbrojtja e interesit publik kërkon
pjesëmarrjen e vetë “interesit publik”. Është kjo një nga arsyet kryesore që KLSH ka
nënshkruar 22 marrëveshje bashkëpunimi me organizata të ndryshme të shoqërisë
civile. Ky partneritet midis një institucioni shtetëror dhe shoqërisë civile është një
marrëdhënie sinergjie, e cila ka dëshmuar se jep rezultate konkrete në mbrojtjen e
interesit publik, veçanërisht në luftën kundër korrupsionit.
Një kontribut të tillë e realizon Albanian Platform for Policy Advocacy (APPA), një
organizatë të rinjsh me profesione të ndryshme, të cilët monitorojnë veprimtaritë
dhe politikat shtetërore duke kontribuar në llogaridhënien, transparencën dhe
qeverisjen e mirë në sektorin publik. Secili anëtar është përgjegjës për një ministri,
kjo bazuar tek kompetencat akademike dhe profesionale duke formuar kështu një
grup “audituesish civilë”. Raportet e tyre, të përmbledhura në buletin të
përmuajshëm ofrojnë një skaner të asaj çka nuk shkon në veprimtarinë shtetërore,
duke tërhequr kështu vëmendjen e opinionit publik e për rrjedhim nxitur
llogaridhënien e institucioneve përkatëse. Buletini i muajit Maj 2016, botuar nga kjo
organizatë, paraqet një hartë të risqeve që cënojnë interesin publik.
Redi AMETLLARI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 23
Buletini ofron një analizë makro të ekonomisë, ku thekson se borxhi publik ka
tejkaluar madje fashën e “rezistencës” së ekonomisë shqiptare. Bazuar në të dhënat
më të fundit zyrtare të Ministrisë së Financave, në fund të Shtatorit 2015 borxhi
ishte një trilion e 63 miliard lekë ose rreth 73.7% e Prodhimit të Brendshëm Bruto,
ndërsa në fund të vitit 2016, stoku i borxhit publik pritet të arrijë në afro 1.1 trilionë
lekë, një rekord historik.
Më tej, në vlerësimin e indikatorëve të ekonomisë shqiptare, veçanërisht të
investimeve të huaja dhe sistemit fiskal, APPA vë në dukje se klima e të bërit biznes
është përkeqësuar ndjeshëm për shkak të egërsisë dhe pabarazisë të së
ashtuquajturës fushatë e formalizimit. “Me statistika më shumë dekurajuese se sa
inkurajuese, ku vetëm në vitin 2015 u regjistruan pothuajse 3 herë më shumë
çështje për falimentim të kompanive krahasuar me vitin 2014, më saktësisht në
2015 çështjet për faliment të regjistruara në Gjykatën e Shkallës së Parë ishin 64
përkundrejt 22 çështjeve në 2014”. APPA thekson se Shqipëria po bëhet gjithnjë e
më pak tërheqëse për investitorët e huaj dhe largimet e këtyre të fundit janë
kambana alarmi për ekonominë shqiptare, duke nënvizuar se ekonomia shqiptare
po mbahet vetëm nga dy burime: (i) Investimet publike, të cilat janë me pikatore;
(ii) Investimet e huaja direkte, të cilat po zbehin ato të duhurat duke i lënë vend
investitorëve më të pasigurtë.
Koncesionet dhe Partneriteti Publik Privat janë identifikuar si zona me risk të lartë
nga APPA duke evokuar edhe shqetësimet e ngritura nga Fondi Monetar
Ndërkombëtar. “FMN ripërsërit mesazhet për dhënien e PPP-ve vetëm pas një
analize kosto-përfitime, mos lejimin e përjashtimeve tatimore dhe vazhdimin e
reformave strukturore, me qëllim përmirësimin e konkurrueshmërinë e biznesit…”,
thekson buletini. Për koncesionet, APPA na sqaron me një titull tepër shterues: Si të
kalosh nga kompani e bllokuar në kompani fituese koncesioni brenda një viti?!! Më
11 maj 2016 në fletoren zyrtare gjendet i botuar vendimi për miratimin e licencës së
koncesionit kundrejt shoqërisë aksionare AM-OIL, një koncesion 30-vjeçar, i cili i jep
të drejtën kompanisë të kryejë veprimtarinë e përpunimit të naftës bruto dhe
prodhimin e nënprodukteve të saj. Me një kërkim të thjeshtë në dokumentet online
të QKR-së, APPA ka zbuluar se bëhet fjalë për një kompani e cila e ka nisur
aktivitetin e saj në vitin 2009 dhe që merret me projektimin, ndërtimin dhe
përdorimin e impianteve teknologjike (rafinerive), tubacioneve dhe depozitave për
përpunimin, transportimin, depozitimin dhe tregtimin e naftës, gazit dhe
nënprodukteve të tyre.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
24 Botime 2017
Në analizën e politikave qeveritare, Albanian Platform for Policy Advocacy ka
identifikuar probleme të mëdha me kthimin dhe kompensimin e pronave, ku vihet
në dukje se: “Edhe pse deklarohet nga ana e qeverisë se po punohet në këtë pikë,
ende nuk ka asnjë përgjigje konkrete se sa është në të vërtetë vlera e kompensimit
apo edhe e pronave të cilat duhen kompensuar”.
APPA ka zbuluar disa gjetje edhe mbi reformën në arsimin e lartë, ku sipas buletinit,
nuk janë miratuar ende aktet nënligjore. “Duke nisur nga VKM për krijimin e Bordit
të Administrimit, për çlirimin e doktoraturave pas një pauze 3 vjeçare, për modelin
dhe Agjencinë e Financimit të arsimit të lartë, e deri te kodi i cilësisë së arsimit të
lartë janë rreth 30 akte nënligjore që duhet të ishin nxjerrë sipas afateve që
përcakton ligji nga Këshilli i Ministrave”. Përpos kësaj, duket sikur procesi legjislativ
i reformës po “shitet” me tender ku Ministria e Arsimit dhe Sportit ka nisur
prokurimin me objekt “Konsulencë në hartimin e akteve nënligjore për zbatimin e
ligjit të arsimit të lartë”, në vlerën e 2.5 milion lekëve pa t.v.sh. Çudia nuk mbaron
këtu. “Tenderi me afat një mujor zyrtarët e Ministrisë i kërkojnë ekspertëve
përgatitjen e rreth pesëdhjetë akteve nënligjore për të cilat së pari duhet të kërkojnë
ndjesë publike që nuk i realizuan dot as për një vit dhe as me paratë që paguhen nga
taksapaguesit për të bërë detyrën e tyre”, thekson APPA në buletinin e muajit 2015.
Reforma territoriale është një tjetër çështje që ka kaluar në skanerin e APPA-s. Në
analizën e buletinit, theksohet se nuk po zbatohet një nga prioritetet e saj, siç është
ligji i ri për Informimin Publik. “Konstituimi i organeve të reja vendore përfundoi në
Korrik-Shtator 2015, ose rreth një vit pas hyrjes në fuqi të ligjit të ri “Për të Drejtën e
Informimit”. Me konstituimin e organeve drejtuese në Bashki, rifilloi edhe ecja e
afateve për caktimin e koordinatorëve të të drejtës së informimit dhe adoptimin e
programeve institucionale të transparencës. Nëse për institucionet e tjera afati ligjor
për marrjen e masave për implementimin e Ligjit për të Drejtën e Informimit
skadonte ne 3 maj 2015, për bashkitë e reja të krijuara, me analogji, ai skadon në
datë 3 maj 2016″.
“Pacient, nuk është më kryefjala e Sistemit Shëndetësor Shqiptar”, kështu fillon
titulli i “auditimit civil” të Ministrisë së Shëndetësisë, ku vërehet një keqmenaxhim i
sistemit me pasoja të rënda për buxhetin e shtetit dhe jetën e qytetarëve. APPA
nxjerr në pah se “110 milion lekët e harxhuar për ngritjen e një qendre të konsultës
ambulatore pranë QSUT-së duhet të ishin përdorur për të ngritur qendra të
konsulencës në çdo zonë të banuar me qytetarë shqiptarë“.
Redi AMETLLARI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 25
Për Ministrinë e Transportit dhe Infrastrukturës, APPA vë në dukje se rritja e numrit
të aksidenteve, bazuar në të dhënat e INSTAT, nuk vjen vetëm nga pakujdesia e
drejtuesve, por edhe nga mungesa e sigurisë së qarkullimit dhe sinjalistika rrugore.
Tragjedia e ndodhur në aksin rrugor Plepa-Rrogozhinë, ku humbën jetën dy fëmijë,
si pasojë e prerjes së barrierave mbrojtëse të rrugës, vjen si një tjetër dëshmi e këtij
fakti. “Trendi rritës i aksidenteve nuk po ndalet, por kjo fatkeqësisht po shoqëron
edhe rritjen e pasojave në jetë njerëzore. Mund të themi lirisht se politikat e qeverisë
në këtë drejtim kanë dështuar dhe për këtë nuk mjafton vetëm kërkesa për
dorëheqje ndaj Ministrit Haxhinasto, por një përgjegjësi tërësore e kësaj
mazhorance si një premtim i pa mbajtur”.
Në analizën e Portit të Durrësit, APPA nënvizon se konflikti midis shoqërisë
koncesionare të Terminalit Lindor dhe shoqërive të tjera të licencuara që kryejnë
veprimtarinë e ngarkim-shkarkimit të anijeve po dëmton rëndë TAP-in, projektin më
strategjik në historinë e Shqipërisë, duke i bërë thirrje Kontrollit të Lartë të Shtetit
për të adresuar këtë problematikë. “E drejta për kryerjen e operacionit të shkarkimit
te tubave të projektit TAP i është dhënë shoqërisë koncesionare EMS APO. Por ku
qëndron problemi? Autoriteti Portual Durrës zotëron të gjitha kapacitetet
operacionale, njerëzore dhe teknike, për ta kryer këtë operacion. Duket mjaft e
dyshimtë që ky veprim nga ana e Drejtorit të APD të jetë kryer nisur nga interesi i
cilësisë më të lartë, pasi siç e theksuam më lart APD zotëron të gjitha asetet e
specializuara për përpunimin e mallrave të përgjithshme, ku hyjnë edhe tubat.
Dyshimi bëhet edhe më i madh nëse analizon aspektin financiar të këtij operacioni,
konkretisht: nëse operacioni do të kryhej në Terminalin nën administrim dhe
menaxhim të saj APD do të përfitonte 55% të tarifës së shkarkimit, ndërkohë që
tashmë ajo do të përfitojë vetëm 11% të tarifës. Faktet e mësipërme meritojnë
vëmendjen e institucioneve përgjegjëse, veçanërisht të Kontrollit të Lartë të Shtetit.
Buletini bën një analizë të të gjithë ministrive, madje edhe të atyre ministrive pa
portofol, të cilat në fakt janë barrë për portofolin e shqiptarëve, duke përbërë në
tërësi një hartë risku. Forma e komunikimit e përzgjedhur nga APPA, me botimin e
një buletini, është një gjetje mjaft koncize për të tërhequr vëmendjen e opinionit
publik, duke i shërbyer kështu transparencës dhe llogaridhënies në sektorin publik.
Kontrolli i Lartë i Shtetit, duke vlerësuar këtë kontribut të vyer të APPA-s, e ka
përcjellë buletinin te të gjithë punonjësit e KLSH-së që të njihen me këtë material.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
26 Botime 2017
1 Shkrime të tjera të botuara nga Redi AMETLLARI për periudhën korrik-dhjetor 2016:
Marrëdhëniet mes Institucionit Suprem të Auditimit dhe Parlamentit, në fokusin e
BE-së.
(Botuar në gazetën “Standard”, më 22 nëntor 2016).
KLSH nuk ndëshkon, por përmirëson qeverisjen.
(Botuar në gazetën “Telegraf”, më 17 dhjetor 2016).
Yrjada JAHJA
Kontrolli i Lartë i Shtetit 27
KLSH PJESËMARRËSE NË AKTIVITETET
MBI AUDITIMIN E TEKNOLOGJISË SË INFORMACIONIT
nga Yrjada JAHJA – Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Koha Jonë ”, më 17 korrik 2016.
Shumë institucione kryejnë investime të konsiderueshme në teknologjinë e
informacionit pasi tashmë njihen përfitimet që IT sjell në veprimtarinë dhe
shërbimet e tyre. Sidoqoftë, institucionet publike sot duhet të garantojnë
besueshmërinë e sistemeve IT si dhe të sigurojnë ato nga sulme kibernetike.
Auditimi i teknologjisë së informacionit zë rol të rëndësishëm për mbarëvajtjen e
veprimtarive të institucioneve publike, pasi me anë të tij përfitohet garanci se
sistemet IT janë të mbrojtura, ofrojnë informacion të besueshëm dhe menaxhohen
korrektësisht për të arritur përfitimet e synuara.
Në Shqipëri, auditimi i jashtëm publik i teknologjisë së informacionit, zhvillohet nga
Kontrolli i Lartë i Shtetit që prej fillimit të vitit 2015, kur edhe hyri në fuqi Ligji i ri i
KLSH, i cili zgjeronte mandatin e auditimit publik edhe në sistemet e informacionit
që institucionet publike zotërojnë. Gjatë kësaj periudhe, në zbatim të politikave të
brendshme të KLSH, audituesit e IT janë trajnuar vazhdimisht mbi këtë lloj auditimi
si dhe kanë shkëmbyer eksperienca me Institucionet e tjera Supreme të Auditimit.
Një nga këto institucione, është edhe Gjykata Turke e Llogarive (TCA-Turkish Court
of Accounts), e cila më datat 23-27 Maj 2016, zhvilloi trajnimin me temë “Auditimi i
Teknologjisë së Informacionit-Eksperienca e TCA”. Ky trajnim u realizua nga sektori i
auditimit të IT në TCA, një ekip prej dhjetë audituesish të cilët përcollën tek
pjesëmarrësit njohuritë e përgjithshme dhe të detajuara mbi auditimin IT, të cilat
ishin përmbledhur në mënyrë të tillë që të ishin të kuptueshme edhe për
pjesëmarrësit jo të specializuar në teknologji informacioni.
Trajnimi për auditimin e teknologjisë së informacionit, u shtri në fusha të ndryshme:
prezantim të teknologjisë së informacionit, historikut të saj, dyshimeve që njerëz të
fushës kanë patur në zhvillimin që do të kishte, rëndësinë që ka zënë sot si dhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
28 Botime 2017
risqet që e shoqërojnë atë. Sot ai që përbën objekt auditimi për audituesit publik IT
është ofrimi i shërbimeve publike nëpërmjet teknologjive. Risqet me të cilat
përballet përhapja e madhe e teknologjisë në sektorin publik përfshijnë: çështje të
lidhura me sigurinë e informacionit, mbrojtjen e të dhënave, keqmenaxhim i
fondeve publike, mungesë e ligjeve dhe rregullave mbi IT, mungesë e vizionit të
përshtatshëm të e-shërbimeve (shërbime publike që ofrohen nëpërmjet portaleve
online), mungesë e integrimit horizontal midis institucioneve publike, çështje që
lidhen me integritetin e të dhënave, vazhdueshmëria e biznesit, etj.
Në auditimet e teknologjisë së informacionit risku që shoqëron IT përbëhet nga disa
elementë: aseti-burimet, proceset, produktet ose infrastrukturën kompjuterike që
një institucion duhet të mbrojë; kërcënimi- një rrezik i mundshëm ndaj sistemeve të
informacionit; cënueshmëria-dobësi në kontrollet e brendshme që mund të
përhapet me anë të një kërcënimi duke fituar akses në informacion ose duke
ndërprerë sistemet; ndikimi-rezultati i një kërcënimi që ushtrohet mbi një dobësi.
Menaxhimi i risqeve të teknologjisë së informacionit kryhet nëpërmjet hapave:
analizës së riskut; vlerësimi i riskut; trajtimi i riskut.
Masat që institucionet publike marrim kundrejt risqeve janë kontrollet e
brendshme të IT të cilat ndahen në disa kategori: kontrolle parandaluese-kontrollet
që zbatohen për të ndaluar humbjet që ndodhin në rast të eventit të një risku;
kontrolle zbuluese-kontrollet që zbatohen për të zbuluar një gabim ose një event
me ndikim negativ i cili ka ndodhur; kontrolle korrigjuese-këto kontrolle janë
dizenjuar për korrigjuar gabimet, pasi ato janë zbuluar.
Ashtu si dhe Kontrolli i Lartë i Shtetit, edhe Gjykata Turke e Llogarive për ushtrimin
e funksionit të vet të auditimit IT bazohet në standardet dhe praktikat më të mira
ndërkombëtare, të tilla si ISSAI 5300, ISSAI 5310, COBIT, Itil, standardet ISO, etj.
Standardet IT ofrojnë një bazë të qëndrueshme të praktikave më të mira të
mbledhura për çdo tip institucioni. Ato ofrojnë themele të forta së pari për të
stabilizuar proceset IT, dhe më tej për të udhëhequr në përmirësimin e këtyre
proceseve. Njësoj e rëndësishme është si fokusimi i standardeve IT në procese
ashtu edhe vlera që vjen nga njohja dhe adaptimi i këtyre standardeve prej
njerëzve. Për këtë arsye, implementimi i standardeve IT duhet të trajtohet si një
iniciativë ndryshimi, e cila do të thotë gjithashtu ndryshim i sjelljes së stafit të IT.
Rëndësi gjatë trajnimit iu dha edhe teknikave CAAT (Computer Assisted Audit
Tools), të cilat në KLSH dhe në TCA kanë një shtrirje të gjerë në auditim. Si program i
Yrjada JAHJA
Kontrolli i Lartë i Shtetit 29
përgjithshëm auditimi i cili ndihmon në analizën e të dhënave, në TCA përdoret ACL
i cili është shumë i ngjashëm në funksionet që kryen dhe në interaktivitetin me
përdoruesin me IDEA, i cili përdoret në KLSH. Funksionet bazë dhe më të
përdorshmet të këtyre dy programeve auditimi, janë: importim, renditje,
total/nëntotal, analizë sekuencash, analizë e hendeqeve, analizë e publikimeve,
filtrimi i të dhënave, llogaritje matematikore, grupim/klasifikim, bashkim bazash të
dhënash dhe kamponim. Në fund të trajnimit, organizatorët kishin ftuar ekspertë të
jashtëm të cilët shpjeguan dhe dhanë raste konkrete të ndihmës që ata kanë dhënë
në auditimin publik, ndihmë e cila është përqendruar më shumë në testimet
teknike mbi sigurinë e infrastrukturës kompjuterike dhe sigurinë e të dhënave që
një institucion mban, proceson dhe gjeneron.
Gjatë këtij 6 mujori të parë të vitit 2016, KLSH ka marrë pjesë dhe ka organizuar
gjithashtu aktivitete më rëndësi për auditimin e teknologjisë së informacionit.
Konkretisht: Takimi i Grupit të Punës u hap nga Presidenti i SAI-t të Republikës
Çeke, z. Miloslav Kala, i cili bëri një prezantim të situatës së teknologjisë së
informacionit në administratën çeke, duke theksuar se ka sisteme të avancuara por
me regjistra ende në formën bazë. Z. Kala rekomandoi një sistem të qendërzuar të
shërbimit të teknologjisë së informacionit në administratën publike, gjë që i sjell
procesit të auditimit këto përfitime: përshpejtim, reduktim të kufijve të subjekteve,
identifikim të lëvizjeve me ndikim negativ ekonomik, përmirësim në planifikimin e
auditimit dhe rritje të nivelit të rezultateve të auditimit.
Çështje shumë e rëndësishme për Grupin e Punës, ishte edhe evidentimi i avancimit
të projektit “The Cube” (Control Space for e-Government Audit), i cili është një mjet
për të lehtësuar auditimet e e-Qeverisjes. Qëllimi i këtij mjeti është të jetë një bazë
të dhënash Inteligjente në Internet për të mbledhur raporte auditimi nga SAI të
ndryshëm. Gjithashtu aksesi në të nuk do të kryhet vetëm për informacion mbi
raportet e auditimit për e-Qeverisje, por Cube do të përmbajë artikuj, prezantime,
metodologji, bazë të dhënash dhe materiale të tjera. Ideja është që krahas
grumbullimit të burimeve të informacionit të ofrojë gjithashtu edhe analiza bazë.
Për vitin 2016, Grupi i Punës, evidentoi si problematikë mungesën e burimeve
njerëzore në funksion të Cube, prandaj u la si zgjidhje shtim i formave të gatshme
në program për planifikim/ekzekutim të auditimit.
Kontrolli i Lartë i Shtetit në veprimtarinë e tij, i ka dhënë një rëndësi të madhe
fushës së trajnimeve brenda dhe jashtë vendit, duke dhënë si rezultat auditime
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
30 Botime 2017
cilësore dhe bashkëkohore. Trajnimet mbi auditimin e teknologjisë së informacionit
kanë dhënë një ndihmesë të madhe për azhornimin me teknikat e reja të auditimit
IT, inovacionet në teknologji si dhe në shkëmbimin e praktikave më të mira. Marrja
e njohurive të përshtatshme në trajnime pasqyrohet në raporte cilësore auditimi të
teknologjisë së informacionit.
Mimoza LLOJI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 31
MJEDISI, QEVERISJA VENDORE DHE KLSH
nga Mimoza LLOJI1 – Auditese, KLSH
botuar në gazetën “55”, më 5 gusht 2016.
Paketa Ligjore për Mjedisin është e bazuar në Kushtetutën e Republikës së
Shqipërisë dhe përbëhet nga ligjet dhe aktet normative, rregulloret, udhëzimet dhe
standardet të cilat kërkojnë nga institucionet përgjegjëse, ruajtjen e një mjedisi të
shëndetshëm, ekologjikisht të përshtatshëm për brezat e tanishëm dhe të
ardhshëm.
Në dhjetëvjeçarin e fundit janë hartuar dhe miratuar një numër i konsiderueshëm
ligjesh dhe aktesh të tjera nënligjore për mbrojtjen e mjedisit, të cilat kanë
kontribuar në plotësimin e kuadrit ligjor dhe në mbështetjen më të plotë ligjore të
masave parandaluese dhe rehabilituese për mbrojtjen e mjedisit nga ndotja dhe
dëmtimet. Kuadri ligjor i miratuar është në masën më të madhe të tij i harmonizuar
me legjislacionin përkatës të Bashkimit Europian.
Në këtë paketë ligjore ndërthuren detyrat dhe përgjegjësitë për mbrojtjen e
mjedisit nga ndotja dhe dëmtimi, si të institucioneve qendrore apo institucioneve
në vartësi të tyre me organet e qeverisjes vendore që përfaqësojnë strukturën më
të rëndësishme shtetërore për administrimin dhe mbrojtjen e mjedisit, duke
zbatuar përgjegjësitë, të drejtat e detyrat që u jep Ligji nr. 8652, datë 31.07.2000,
“Për organizimin dhe funksionimin e qeverisjes vendore” ndryshuar me Ligjin nr.
30/2015 si dhe Ligji nr. 10431, datë 9.6.2011, “Për mbrojtjen e mjedisit”.
Shoqëria e sotme shqiptare po përballet me transformimet e mëdha ekonomike, të
shoqëruara me rritjen e konsumit prej popullsisë së të mirave materiale dhe për
rrjedhojë edhe me rritjen e sasisë së mbetjeve. Veç kësaj, edhe për shkak të ritmeve
të larta të rritjes së popullsisë, menaxhimi i mbetjeve të ngurta urbane është
shndërruar në një sfidë të fuqishme, kryesisht në qytetet e mëdha të vendit.
Në këtë kuadër, për të ulur sa më shumë ndotjen mjedisore në vendin tonë, është e
nevojshme që subjektet të cilat merren me trajtimin e mbetjeve, të përshtatin
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
32 Botime 2017
teknologjinë që përdorin, me politikat e Bashkimit Europian dhe Konventave
Ndërkombëtare për Mbrojtjen e Mjedisit. Strukturat e pushtetit qendror dhe
vendor, duhet të bashkëpunojnë me njëri-tjetrin, për të minimizuar efektet
negative që mund të sjellë përpunimi i mbetjeve, apo trajtimi i ujërave në mjedis.
Nismat kryesore që duhet të ndërmerren në këto fusha, janë rishikimi i legjislacionit
dhe decentralizimi i shoqërive të ujësjellësve drejt pushtetit vendor. Në kushtet
aktuale, stimulimi i aktiviteteve të pastrimit, të trajtimit të mbetjeve, ndarjes në
burim dhe riciklimit të tyre janë të një rëndësie të veçantë dhe një nga prioritetet e
politikave të zhvillimit.
Për një mjedis sa më të pastër dhe në shërbim të komunitetit, organeve të
qeverisjes vendore, u del për detyrë të ushtrojnë kompetencat që ligji u jep në
mbrojtje të mjedisit dhe në kushtet aktuale në fushën e administrimit të mbetjeve
të ngurta urbane, për të rritur ndërgjegjësimin në të gjitha nivelet, duke filluar nga
drejtuesit e institucioneve deri tek qytetarët e thjeshtë dhe duke përfshirë gjithnjë
e më shumë median, edukimin në shkolla, trajnimin e personave përgjegjës në çdo
qark, bashki e komunë etj.
Me qëllim që administrimi i mbetjeve të kthehet në çështje parësore për
komunitetin, të hartojnë dhe zbatojnë planet vendore për administrimin e
mbetjeve të ngurta, si pjesë të planeve lokale të veprimit në mjedis, me qëllim që
nevojat e studiuara për fonde dhe burime njerëzore të përfshihen në buxhetin
respektiv, duke zbatuar skema tarifore të efektshme, që përdoren për pastrimin,
transportin dhe depozitimin e mbetjeve të ngurta.
Organet e Qeverisjes Vendore të angazhohen për të thithur fonde për ndërtimin e
vend depozitimeve të sigurta të mbetjeve, të të gjitha niveleve, për të siguruar
kontrollin mbi zotëruesit e mbetjeve, me qëllim që ata vetë, me shpenzimet e tyre,
të sigurojnë grumbullimin, transportin, ruajtjen, përpunimin dhe asgjësimin e
mbetjeve të gjeneruara prej tyre. Në mënyrë që të kontrollojnë zbatimin e kushteve
të vendosura në lejet mjedisore dhe në kontratat e pastrimit të qyteteve, duhet të
hartojnë dhe zbatojnë planet e veprimit dhe marrjen e masave të posaçme për
pastrimin e plazheve nga mbetjet e ngurta, me qëllim përmirësimin e gjendjes në
zonat bregdetare.
Kontrolli i Lartë i Shtetit realizon ruajtjen dhe mbrojtjen e interesave mjedisore të
vendit, jo vetëm nëpërmjet auditimeve të performancës, por edhe nëpërmjet
këqyrjes së kujdesshme dhe të hollësishme gjatë auditimeve të rregullshmërisë dhe
Mimoza LLOJI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 33
përputhshmërisë në bashki. Ky proces është në vijimësi dhe gjetjet e rekomandimet
e KLSH janë një gur prove dhe moment përgjegjësie për qeverisjen vendore, në
përpjekjet e saj për administrimin cilësor të aseteve mjedisore të vendit.
1Shkrime të tjera të botuara nga Mimoza LLOJI për periudhën korrik-dhjetor 2016:
Dëmi ekonomik i evidentuar dhe rekomandimet e KLSH për përmirësimin e
qeverisjes.
(Botuar në gazetën “55”, më 15 dhjetor 2016).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
34 Botime 2017
KLSH DHE PËRGJEGJSHMËRIA E PUNONJËSIT PUBLIK
nga Albana AGOLL1I – Drejtore Departamenti, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf ”, më 6 gusht 2016.
Fakti që menaxherët e lartë të një institucioni publik duhet të jenë të përgjegjshëm
nuk do të thotë që këta menaxherë duhet të kontrollojnë çdo transaksion të
organizatës, nuk do të thotë që quhen përgjegjës nëse marrin të gjithë vendimet
personalisht. Nëse do të ndodhte kjo, këndvështrimi i ekipit të lartë menaxherial
(ose organizatës në tërësi), mbi riskun, mundësitë dhe qeverisjen zhvlerësohet
plotësisht, duke lënë vetëm atë të menaxherëve. Kjo situatë përkeqësohet aty ku
emërimi i menaxherëve të lartë bazohet në konsiderata politike më tepër se sa në
aftësi menaxhimi. Një situatë e tillë padyshim që çon në rregullime të dobëta të
delegimit dhe ulje të eficiencës organizative të institucionit.
Ligji për Buxhetin e Shtetit, si dhe për menaxhimin financiar dhe kontrollin, ofrojnë
dhe përcaktojnë kuptimin, përgjegjësitë dhe rregullat që duhet të funksionojnë për
administratën dhe për institucionet publike (detyrim për zbatim), në drejtim të një
menaxhimi efektiv dhe me përgjegjësi të qeverisjes. Sistemi parashikon caktim të
autoritetit dhe përgjegjësisë, fuqizim dhe përgjegjshmëri si dhe linja të
përshtatshme raportimi. Të gjithë punonjësit, qoftë drejtorët, menaxherët apo
specialistët, duhet të dinë rolin e vet, përgjegjësitë dhe kufijtë e autoritetit në këtë
proces. Po kështu, të gjithë menaxherët duhet të jenë të vetëdijshëm për objektivat
e tyre operacionale dhe duhet të raportojnë mbi realizimin e këtyre objektivave
dhe mbi përdorimin e burimeve me eficiencë, efektivitet dhe ekonomicitet, në
realizimin e këtyre synimeve. Menaxherët kanë përgjegjësi për menaxhimin e
burimeve financiare në interes të publikut, pra jo vetëm të garantohen se fondet po
shpenzohen në përputhje me ligjin, por edhe se ato po shpenzohen mirë. Në
praktikë i kushtohet vëmendje përputhshmërisë ligjore, por shumë më pak
shpenzimit të mirë të fondeve dhe përgjegjësisë individuale të menaxherëve ndaj
dëmit të shkaktuar, interesit publik dhe fondeve buxhetore.
Albana AGOLLI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 35
Nga auditimet e kryera, KLSH ka konstatuar mjaft probleme dhe shkelje të
dispozitave ligjore në fonde të konsiderueshme publike, që kanë sjellë harxhimin e
tyre pa kriter dhe eficiencë, ose edhe më keq, shkuarjen dëm të një pjese të tyre,
nga keqmenaxhimi financiar. Jemi përpjekur të përcaktojmë përgjegjësitë materiale
të nëpunësve publikë që kanë kontribuar në këto keqpërdorime të fondeve publike,
duke propozuar masa në formën e sanksioneve, kundrejt parregullsive financiare të
shkaktuara prej tyre dhe të konstatuara.
Praktika e auditimit të KLSH, ka sjellë një kuadër shumë të gjerë përgjegjësish
materiale të nëpunësve publikë, të cilat nuk janë trajtuar në mënyrë të plotë në
Kodin e Punës. Përgjegjësia materiale shfaqet në formën individuale dhe atë
solidare. Përgjegjësia materiale individuale vërehet kur në shkaktimin e dëmit
shtetëror është përfshirë vetëm një nëpunës, ndërsa ajo solidare, ose e përbashkët,
vërehet kur në shkaktimin e dëmit janë dy ose më shumë punonjës publikë.
Pavarësisht se ajo është një përgjegjësi e përbashkët, ajo nuk mund të ndahet
njëlloj me numrin e personave që e kanë shkaktuar. Vlerësimi dhe matja e dëmit
dhe adresimi i përgjegjësisë materiale kërkon procedura me konkrete, të detajuara
dhe të njehsuara.
Përgjegjësia e përbashkët shfaqet edhe në formën e përgjegjësisë për
vendimmarrjen publike. Një vendimmarrje e gabuar, rrjedhojë e një organi kolegjial
(bord drejtues, këshill mbikëqyrës, komitet, etj.), mund të shkaktojë dëme të
konsiderueshme në menaxhimin e fondeve publike. Praktika na ka mësuar me
shumë raste kur vendimmarrjet kolegjiale kanë shkaktuar dëme të konsiderueshme
në fondet shtetërore por nuk kemi një rast të vetëm, kur shumat e humbura të jenë
rikuperuar, si rrjedhojë e zhdëmtimit nga personat që kanë përgjegjësi materiale.
Duhet theksuar se rol në vendimmarrjet kolegjiale nuk kanë vetëm anëtarët e
forumit përkatës (bord, këshill, etj.) por edhe punonjësit që përgatisin
vendimmarrjet, duke marrë pjesë në procesin e vendim-marrjes. Ata nuk mund të
lihen jashtë përgjegjësisë materiale solidare. Kodi i Punës ka trajtuar vetëm
përgjegjësinë e punëmarrësve brenda një enti publik dhe vetëm brenda kuadrit të
detyrimeve kontraktuale. Për shembull, detyrimin kontraktual (dhe për rrjedhojë,
përgjegjësinë materiale) të një ministri me Shtetin, Kodi i Punës nuk e trajton. Po
ashtu, përgjegjësitë materiale të titullarëve të tjerë të enteve shumë të
rëndësishme publike, nuk dalin të qarta. Nga ana tjetër, kush ka të drejtë të kërkojë
zhdëmtimin e shumave që rrjedhin nga vendimmarrjet e gabuara të tyre? Këtë nuk
e ezauron kuadri ligjor ekzistues.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
36 Botime 2017
Përgjegjësia materiale publike mund të jetë e plotë dhe e pjesshme. Pavarësisht
përgjegjësisë së plotë të punëmarrësit (një nëpunës shtetëror), shuma e shpërblimit
të dëmit ndaj fondit ose asetit publik, mund të jetë e pjesshme, e vlerësuar nga
kushtet ku është shkaktuar dëmi ose nga rrethanat vetjake të punëmarrësit. Një
pjesë e përgjegjësisë materiale kalon edhe tek punëdhënësi (titullari i institucionit
shtetëror), në rastin kur ky i fundit nuk i ka krijuar të gjitha mundësitë dhe kushtet
për shmangien e dëmit.
Përgjegjësia materiale mund të jetë e drejtpërdrejtë ose indirekte. Kështu, për
dëmet e shkaktuara nga punëmarrësi, i cili ka përgjegjësi direkte, menaxherët e
niveleve më të larta (shefi i sektorit, i drejtorisë e deri tek titullari i institucionit )
mund të kenë përgjegjësi indirekte, për shkak se nuk i kanë ushtruar si duhet
funksionet e mbikëqyrjes dhe kontrollit ndaj vartësit-përgjegjës të drejtpërdrejtë të
shkaktimit të dëmit. Përgjegjësia indirekte e niveleve më të larta të menaxhimit
shfaqet edhe në rastet kur dëmi nuk është i llogaritur në para dhe lidhet me
ndryshimin e destinacionit të burimeve publike, shkeljen e disiplinës financiare dhe
buxhetore, etj.
Për këto arsye dhe për të ofruar një mjet shumë efikas në luftën kundër
korrupsionit, KLSH e konsideron të domosdoshëm hartimin e një ligji që të trajtojë
në mënyrë të plotë rastet e përgjegjësive materiale të të punësuarve në sektorin
publik, me qëllim parandalimin e dukurive që nxisin dëmtimin e fondeve dhe
aseteve publike. Ky ligj duhet të japë në formë të plotë dhe të njehësuar mënyrat
dhe dokumentimin e dëmeve që nëpunësi publik u shkakton fondeve dhe aseteve
publike, vlerësimin e dëmeve, mënyrat dhe kriteret e vlerësimit, etj. Objekt i këtij
ligji duhet të jetë caktimi i shpërblimit të dëmit, sipas pjesëmarrjes dhe rolit të
nëpunësit publik në shkaktimin e dëmeve. Ligji duhet gjithashtu të sigurojë një
proces të qartë e transparent të shpërblimit të dëmit ndaj interesave publike, duke
vendosur edhe një balancë mes mundësive reale të punonjësit zhdëmtues dhe duke
ruajtur minimumin jetik. Ai duhet të sanksionojë përgjegjësinë materiale të
titullarëve të subjekteve publike për vendimmarrjet e gabuara në dëm të interesave
publike. Ligji duhet të përcaktojë po ashtu edhe kriteret se kur përgjegjësia
materiale shndërrohet në përgjegjësi penale.
KLSH ka disa vite që në raportet e tij në Kuvend mbi ekzekutimin e Buxhetit të
konsoliduar të Shtetit, propozon dhe rekomandon që Ministria e Financave të
ndërmarrë të gjitha masat për ngritjen e një grupi pune për hartimin e Ligjit “Mbi
Përgjegjësinë Materiale të Nëpunësit Publik” në të cilën të trajtohet përgjegjësia
Albana AGOLLI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 37
financiare e punonjësve të njësive publike (zyrtarët e lartë dhe punonjësit e të
gjithë niveleve) për dëmet ekonomike të shkaktuara qëllimisht apo nga neglizhenca,
gjatë ose në lidhje me procesin e ekzekutimit të detyrave zyrtare.
Miratimi i një ligji të tillë do të garantonte një përgjegjësi tejet të rritur
menaxheriale të qeverisjes publike në tërësi dhe të nëpunësit të lartë të Shtetit në
veçanti. Nuk është kurrë vonë që ky ligj të përgatitet, futet në kalendarin e
punimeve të Kuvendit dhe të miratohet.
1 Shkrime të tjera të botuara nga Albana AGOLLI për periudhën korrik-dhjetor 2016:
Për një zbatim më efektiv dhe eficient të programeve me financime të huaja.
(Botuar në gazetën “Telegraf”, më 14 dhjetor 2016).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
38 Botime 2017
ABUZIMI ME PROCEDURËN E PROKURIMIT
“NEGOCIM PA SHPALLJE PARAPRAKE TË NJOFTIMIT TË KONTRATËS
nga Miranda HAXHIA – Audituese, KLSH,
botuar në gazetën “55”, më 8 gusht 2016.
Çdo vit, buxheti i shtetit shpenzohet nga institucionet publike për investime, mallra
dhe shërbime. Të gjitha këto mjete shpenzohen përmes procedurave të prokurimit
publik. Korrupsioni në prokurimet publike shfaqet atëherë kur paratë publike të
dedikuara për rrugët, arsimin, blerjen e ilaçeve, etj., përfundojnë në xhepat e të
korruptuarve, duke zbehur në këtë mënyrë efektin që duhet të kenë këto
procedura në të mirën e përgjithshme.
Organizata për Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim (OECD), korrupsionin në
sektorin publik e konsideron si “pengesë e efikasitetit të shërbimeve publike, minim
të besimit të institucioneve publike dhe rritje të kostos së transaksioneve publike”.
Për këtë qëllim kërkohet që rezistenca e institucioneve publike në raport me
korrupsionin të zhvillohet përmes rritjes së integritetit të tyre, që është thelbësor
në ndërtimin e institucioneve efektive dhe efikase.
Prokurimi publik është një proces kompleks, i rregulluar nga një numër i madh
normash juridike të shprehura në ligje dhe udhëzime të ndryshme. Duke qenë
dinamike, fusha e prokurimit publik dikton nevojën për ndryshime të shpeshta të
legjislacionit të prokurimit publik. Këto ndryshime e kanë bërë edhe më të vështirë
zbatimin e ligjit si nga autoritetet kontraktore ashtu dhe nga operatorët ekonomikë.
A janë transparente procedurat e prokurimit? Për të qartësuar këtë fakt le t’i
drejtohemi auditimit të jashtëm publik, institucionit suprem të auditimit që është
Kontrolli i Lartë i Shtetit. Nga auditimet e kryera nga KLSH, këto 2 vitet e fundit
është vënë re një fenomen i shtuar tek autoritetet kontraktore në lidhje me
përdorimin e procedurës “negocim pa shpallje paraprake të njoftimit të kontratës”,
me tendencë në rritje, i cili po çon gradualisht në rrezikun e kufizimit të
konkurrencës.
Miranda HAXHIA
Kontrolli i Lartë i Shtetit 39
Megjithëse legjislacioni i prokurimit publik, parashikon si një ndër procedurat e
prokurimit edhe atë të “negocimit pa shpallje paraprake të njoftimit të kontratës”,
kjo procedurë është më pak transparente se të tjerat, por është e vetmja e
mundshme në rastet që parashikon ligji. Ajo që vihet re sot në procedurat e
tenderimit është pjesëmarrja e ulët e operatorëve ekonomikë në procedurën e
hapur që shpeshherë përfundon me anulimin e saj për mungesë konkurrence.
Në këtë rast, zgjidhja ligjore që na vjen në ndihmë është neni 33, i Ligjit nr. 9643,
datë 20.11.2006 “Për Prokurimin Publik” i ndryshuar, i cili lejon përdorimin e
procedurës negocim pa shpallje dhe që bazohet tashmë jo në çmimin më të ulët, po
në përzgjedhjen nga Autoriteti Kontraktor të operatorit ekonomik duke negociuar
kushtet e kontratës, por që në çdo rast nuk është çmimi më i ulët i konkurruar si në
procedurën e hapur.
Nga vëzhgimet mbi konstatimet e dala nga auditimet e KLSH-së, një ndër shkaqet e
mungesës së konkurrencës është ekzistenca e “marrëveshjeve të fshehta” mes
operatorëve ekonomikë të cilët krijojnë kushte për anulimin e procedurës së hapur
të prokurimit, e cila sipas ligjit për prokurimin publik sjell si pasojë, pas dy
procedurave të anuluara, përdorimin e procedurës negocim pa shpallje. Ky
fenomen çon në përqendrimin e tenderëve në një numër të kufizuar operatorësh
ekonomikë duke sjellë si pasojë çmime më të larta të ofruara prej tyre.
Me ndryshimet e legjislacionit për prokurimin publik, zhvillimi i procedurave të
prokurimit publik përmes përdorimit të formës online (sistemit elektronik të
prokurimit), ka rritur transparencën dhe minimizuar korrupsionin, duke e bërë atë
një proces më të sofistikuar. Megjithatë, hapësira ligjore për përdorimin e
procedurës “negocim pa shpallje paraprake”, me gjithë kufizimet e ligjit, ka sjellë
stimulimin e saj nga autoritetet kontraktore.
Cili është rreziku i përdorimit pa kriter i procedurës “negocim pa shpallje
paraprake”?
Nga auditimet e ushtruara për vitin 2015, Kontrolli i Lartë i Shtetit ka konstatuar se
me gjithë avantazhet e ligjit në përdorim e saj për përmbushjen e nevojave të fillim
vitit, vërehet tendenca e stimulimit të faktorit “emergjencë” që çon në rrezikun e
mungesës së transparencës. Në shumicën e rasteve termi “emergjencë”
amplifikohet në një masë të atillë, në mënyrë që të krijohet imazhi i vërtetë i një
rasti të tillë.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
40 Botime 2017
Referuar statistikave të regjistrit të realizimeve të prokurimeve publike, por dhe
atyre të publikuara nga Agjencia e Prokurimit dhe të audituar nga KLSH,
konstatohet se autoritetet kontraktore të cilat tenderojnë mallra, shërbime apo
punë publike në vlera të konsiderueshme, kanë dhe numrin më të madh të
përdorimit të procedurës së prokurimit negocim pa shpallje paraprake.
Vetëm nga Autoriteti Rrugor Shqiptar për vitin 2014, janë kryer 29 procedura
prokurimi, nga të cilat 12 procedura janë kryer me “negocim pa shpallje paraprake”.
Ndërsa për vitin 2015 janë kryer 16 procedura prokurimi “negocim pa shpallje
paraprake” nga 59 procedura të realizuara gjithsej. Llogaritur në vlerë, për vitin 2014,
vlera e kontratave të lidhura përmes procedurës negocim pa shpallje arrin 770,204
mijë lekë të tenderuar, ndërsa për vitin 2015, llogaritet në vlerën 1,245,522 mijë lekë.
Por çfarë e bën rastin ”emergjencë” të legjitimuar për t’u përdorur nga autoritetet
kontraktore dhe rritur artificialisht nevojën e përdorimit të kësaj procedure?
Emergjenca të tilla “prima facie” krijojnë përshtypjen se nuk janë shkaktuar nga
vetë Autoriteti Kontraktor, por në themel ato ndodhin për faj të tij.
Shembull i një rasti të tillë është dhe procedura negocim pa shpallje i tenderit me
objekt “Supervizim dhe auditim për verifikimin e cilësisë së punimeve të
objekteve të rrugëve”, zhvilluar në vitin 2014, me fond limit 32,200 mijë lekë dhe
vlerë kontrate 32,171 mijë lekë.
Përzgjedhja e procedurës së prokurimit “negocim pa shpallje”, është argumentuar
si rast i nevojës ekstreme “emergjencë”, shkaktuar nga ngjarje të paparashikuara
nga Autoriteti Kontraktor, por që në fakt janë stimuluar nga ai. Nga auditimi i
dokumentacionit konstatohet se kryerja e saj është në tejkalim të ligjit, pasi
procedura e prokurimit ka filluar duke u bazuar në një akt normativ të Ministrit, akt
i cili në formë dhe përmbajtje nuk ka lidhje me situatën “emergjente”. Autoriteti
Kontraktor duke përdorur një sërë “arsyesh” për të argumentuar përdorimin e kësaj
procedure, e ka stimuluar dhe orientuar faktorin “emergjencë” si element
determinues për përcaktimin e kësaj procedure.
Nisur nga këto fenomene të konstatuara në procedurat e prokurimit të cilat krijojnë
pengesa në këtë proces, lind domosdoshmëria e monitorimit të tij. Në këtë aspekt
përmirësimi i llogaridhënies dhe i transparencës në prokurimin publik, varet shumë
mbi të gjitha nga aftësitë dhe kapaciteti mbikëqyrës i audituesve shtetërorë pa lënë
mënjanë rolin e hallkave të tjera të shtetit. Partner kyç në menaxhimin e mirë të
parasë publike mbi të gjitha janë qytetarët, të cilat duhet të jenë më të përfshirë në
monitorimin e procesit të prokurimit publik.
Gjovalin PREÇI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 41
MBROJTJA E KONSUMATORËVE NGA ABUZIMET ME MATJET,
NË FOKUSIN E AUDITIMEVE TË KLSH
nga Gjovalin PREÇI1 – Kryeauditues, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 9 gusht 2016.
Auditimet e performancës po zënë një vend gjithnjë dhe më të rëndësishëm në
veprimtarinë e Kontrollit të Lartë të Shtetit, duke bërë realitet një nga shtyllat e
modernizmit të këtij institucioni, të lançuar në Projekt Idenë e Kryetarit të KLSH, z. Bujar
LESKAJ, në dhjetor të vitit 2011.
KLSH, me auditimet e performancës, e ka vënë theksin në cilësinë, koston dhe
afatin e shërbimit që ju ofrohet qytetarëve dhe konsumatorëve nga institucionet
publike, duke rritur kështu jo vetëm transparencën e aktivitetit të institucioneve
publike dhe llogaridhënien e tyre përballë taksapaguesve nga njëra anë, por edhe
ndërgjegjësimin e qytetarëve për të njohur dhe kërkuar përgjegjësitë, si dhe duke
rekomanduar masat për përmirësimin e këtyre shërbimeve. Për më tepër, në
kushtet që Shqipëria është e përqendruar në mbështetjen e rimëkëmbjes dhe
rritjes ekonomike në një mjedis të jashtëm të vështirë, pjesë të sfidave kryesore
mbetet menaxhimi me efektivitet i shpenzimeve publike, krahas konsolidimit fiskal,
reformës rregullatore, institucionale dhe reduktimit të deficitit, etj. Mbi këtë bazë
qytetarët shqiptarë, si taksapagues dhe konsumatorë, janë të interesuar jo vetëm
të marrin shërbimet e duhura në kohë, në cilësi dhe me kosto optimale nga
institucionet administratës publike, por njëkohësisht të mbrohen me ligj interesat e
tyre ekonomike.
Në këtë kuadër, KLSH auditoi Drejtorinë e Përgjithshme të Metrologjisë (DPM) për
të gjithë aktivitetin e saj në periudhën 2011-2015, në funksion të mbrojtjes së
qytetarëve nga abuzimet me peshën dhe matjet. Është më se e kuptueshme që në
rastet e treguesve të deformuar të matjeve, pasojat tek konsumatorët janë
ekonomike, financiare, sociale, shëndetësore, etj. Duke ditur që në vitin 2014 në
buxhetin familjar vetëm grupi “Ushqime dhe pije jo-alkoolike” zë 44.3% të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
42 Botime 2017
shpenzimeve, si dhe bazuar në vlerësimet se afërsisht 90 % e vëllimit të tregtisë në
botë është e matshme, sigurimi i saktësisë së matjeve mbetet një element i
rëndësishëm me ndikim në jetën ekonomike dhe sociale të qytetarëve, si dhe
garantohen tregje të hapura me lëvizjen e lirë të mallrave.
Në këtë auditim performance është synuar evidentimi i problematikave që lidhen
me veprimtarinë e DPM-së, nëpërmjet analizës dhe vlerësimit, nëse ky institucion
është duke vepruar në mënyrën e duhur, duke bërë gjërat e duhura në kohë dhe
me kosto optimale për të mbrojtur konsumatorin shqiptar nga abuzimet me peshën
dhe matjet. Në këtë prizëm, është bërë e mundur të evidentohen prirjet e
ndryshme dhe të jepen rekomandimet përkatëse për përmirësimin e këtij shërbimi
me ndikim të rëndësishëm në jetën ekonomike dhe sociale të qytetarëve shqiptarë.
Nga auditimi ka rezultuar se veprimtaria kryesore e DPM për metrologjinë ligjore ka
shfaqur mangësi të shumta, të cilat reflektohen në nivele sigurie të ulëta për
mbrojtjen e konsumatorëve në treg nga abuzimet me peshën dhe matjet.
Specialistët meteorologë të autorizuar, të cilët nuk janë në raport të drejtë me
numrin e stafit gjithsej, duhet t’u jepet përparësi, pasi këta janë në kontakt të
drejtpërdrejtë me mjetet matëse nëpërmjet verifikimit fillestar dhe periodik të tyre
në të gjithë territorin e vendit tonë, pra janë punonjës terreni. Jo vetëm kjo, por
janë karakterizuar nga largime të shpeshta, pasi në vitin 2013 janë zëvendësuar të
gjithë (56 gjithsej), disa prej tyre edhe disa herë brenda vitit, për më tepër që nga
këto lëvizje ngelen zona të tëra brenda sektorëve të pa mbuluara për periudha të
konsiderueshme kohe. Po t’u shtohen këtyre dhe mungesa e statusit të nëpunësit
civil prej afër 4 vite, trajnimet e munguara, moskryerja e testimeve dhe vlerësimeve
të punës së tyre, mosvendosja e kritereve të formimit universitar dhe eksperiencës,
i japin një goditje cilësisë dhe sasisë së kësaj veprimtarie me ndikim të
konsiderueshëm në uljen e nivelit të abuzimeve me matjet dhe peshën në
veprimtarinë e përditshme të konsumatorëve shqiptarë.
Veç këtyre, në vendin tonë akoma nuk kemi të dhëna (database) mbi numrin, llojet,
subjektet që përdorin (zotërojnë ose kanë me qira) mjete matëse në transaksionet
tregtare në jetën e përditshme të konsumatorëve. Sipas të dhënave, puna
verifikuese ka ardhur në rënie në vitet 2011-2013 ku numri i instrumenteve të
verifikuar është ulur deri në 20% nga 44,177 në 35,246, duke u pasuar me një rritje
të numrit të instrumenteve dhe subjekteve të verifikuar në vijim, por që nuk
realizohen 14-23% e instrumenteve matës vjetor të planifikuar. Krahas të ardhurave
të munguara në buxhet, rastet këtij e mosrealizimi evidentojnë problemin e
Gjovalin PREÇI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 43
mosverifikimit periodik në afat të instrumenteve me ndikim negativ te konsumatori,
si dhe shfaqin boshllëqe të veprimtarisë së meteorologut për një zonë apo
instrument të caktuar.
Gjithashtu, nga krahasimi i të dhënave të INSTAT për numrin e subjekteve aktive
dhe të dhënave të DPM për subjektet e verifikuara në periudhën 2011-2014,
rezulton se afërsisht 1/5 e tyre janë të përfshira në listat e meteorologëve, pa
llogaritur këtu se një pjesë e subjekteve DPM mund t’i paraqesë dy herë për efekt
të verifikimit periodik çdo 6 muaj, si dhe faktit që për shkak të nivelit të lartë të
ekonomisë informale një pjesë e konsiderueshme e subjekteve zhvillojnë aktivitet
të paligjshëm janë jashtë verifikimit periodik. Në këtë mënyrë, nëse supozojmë se
gjysma e subjekteve aktive të regjistruara përdorin instrumente matës, atëherë
DPM duhej të kishte të regjistruar dhe të verifikuar së paku dyfishin e numrit aktual
për të cilat është kryer verifikimi.
Nga auditimi ka rezultuar se DPM nuk ka kryer kontrolle vlerësuese (supervizuese),
jo më rrallë se një herë në 6 muaj deri në fillim vitin 2014, duke rrezikuar që
personat e autorizuar për verifikimin e instrumenteve matës të degradojnë nga
ana e karakteristikave të etalonëve dhe nga ajo profesionale. Për pasojë është
cënuar siguria e konsumatorëve për saktësinë e matjeve për energjinë elektrike dhe
ujin e pijshëm. Gjatë kontrolleve supervizuese periodike të kryera nga DPM në
periudhën 2014-2015 janë konstatuar parregullsi nga ana e personave të
autorizuar, të cilat në shumë raste kanë kërkuar shtyrjen e tyre, nuk ka qenë i
punësuar stafi i paraqitur në aplikimin për autorizim dhe ose nuk janë njoftuar
ndryshimet përkatëse, nuk kanë raportuar për aktivitetin e tyre, mospërdorimit të
stendave të autorizuara, etj.
Në përfundim të auditimit, KLSH ka arritur në konkluzionin se: Mbrojtja e
konsumatorëve shqiptar nga abuzimet me peshën dhe matjen nuk është në nivelin e
kërkuar bashkëkohor, pasi performanca e DPM-së ka shfaqur mangësi për shkak të
kuadrit rregullator të papërputhur plotësisht me direktivat e BE-së dhe të pa
harmonizuar mirë me aktet e tjera ligjore e nënligjore; nga menaxhimi joeficient dhe
joefektiv i burimeve njerëzore; nga mospërfshirja në verifikimin e instrumenteve
matës të fushave me rëndësi jetike për popullsinë si atë të shëndetësisë, mjedisit,
komunikimit telefonik, sigurisë publike, etj.; nga mungesa e bashkëpunimit me
institucionet e tjera publike për përfshirjen në verifikim të të gjithë subjekteve me
instrument matës në përdorim; nga problematikat e licencimit, monitorimit dhe
inspektimit të personave të autorizuar në fushën e matësve të energjisë elektrike
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
44 Botime 2017
dhe të ujit; nga veprimtaria inspektuese jo të qëndrueshme; si dhe nga mangësitë e
konstatuara në fushën e kryerjes së investimeve dhe përdorimit të aseteve.
1 Shkrime të tjera të botuara nga Gjovalin PREÇI për periudhën korrik-dhjetor 2016:
Partneriteti publik privat në këndvështrimin auditues të KLSH.
(Botuar në gazetën “Sot”, më 15 dhjetor 2016).
Alush ZAÇE, Selfo ZENELI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 45
RISQET NGA MOSREGJISTRIMI DHE REGJISTRIMI I VONUAR I PRONAVE PUBLIKE
nga Alush ZAÇE – Drejtor Departamenti dhe Selfo ZENELI – Kryeauditues KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 12 gusht 2016.
Kontrolli i Lartë i Shtetit, në Konferencën e IV Shkencore me temë “Analiza e
Riskut”, mbajtur në 20-22 qershor 2016, ndërmjet të tjerash, rëndësi të veçantë i
kushtoi edhe identifikimit të risqeve që rrjedhin në administrimin dhe menaxhimin
e pronave publike aseteve, burimeve natyrore, kontrollin e territorit dhe
domosdoshmërinë e përsosjes së auditimeve lidhur me identifikimin, evidentimin,
matjen dhe masat për eliminimin e riskut të vënies nën administrim e eficiencë dhe
përdorimit me ekonomicitet e me efektivitet të tyre.
Në zbatim të objektivave të paraqitura në Parlament nga Kryetari i Kontrollit të
Lartë të Shtetit, z. Bujar LESKAJ, në marrjen e mandatit, si dhe nisur nga eksperienca
5 vjeçare e auditimeve të kryera në këtë fushë, institucioni i KLSH-së tashmë
zotëron një dijeni të plotë, shprehur me kapacitete audituese të mjaftueshme, të
specializuara dhe në përsosje, me një problematikë të identifikuar dhe me një
“Hartë” të shtrirjes së auditimit, si dhe me një tërësi masash për menaxhimin e grup
risqeve të këtij lloji.
Në kuadrin e modernizimit, KLSH ka marrë masa ristrukturuese brenda vetë
institucionit, masa që lidhen me krijimin e vënien në eficiencë të një departamenti
të ri, Departamentit të Auditimit të Administrimit të Aseteve, Kontrollit të Territorit
dhe Mbrojtjes së Mjedisit dhe ka përsosur e përmirësuar programet e auditimit,
kryesisht duke përfshirë e trajtuar auditimin e regjistrimit të pasurive të
paluajtshme publike. Këto masa synojnë në radhë të parë eliminimin e riskut
brenda vetë institucionit dhe të riskut për subjektet që auditohen në këto fusha.
Një ndër grup risqet e evidentuara është risku nga mos regjistrimi dhe regjistrimi i
vonuar i pronave publike. Këto risqe janë të lidhura me faktin që regjistrimi i
pronave publike është hapi i parë dhe kusht i domosdoshëm, që identifikon nga
pikëpamja juridike pronarin dhe është parakusht që pronarit përfaqësues të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
46 Botime 2017
Qeverisjes Qendrore apo të Qeverisjes Vendore t’i jepet mundësia e marrjes dhe
vënies nën administrim, në menaxhim dhe eficiencë përdorimi i pasurisë apo asetit
publik.
Lidhur me riskun e mosregjistrimit dhe vonesës në regjistrim, në përfundim të
auditimeve KLSH ka rekomanduar dhe kërkuar nga subjektet e audituara, të marrin
masa të shpejtojnë procesin e kryerjes së regjistrimeve të pasurive publike dhe të
përcaktojnë e parashikojnë në buxhetet e tyre fondet përkatëse të nevojshme për
mbulimin e shpenzimeve të tarifës së regjistrimit dhe të shpenzimeve për
përgatitjen e dokumentacionit si harta, plane rilëvrimi, etj.
Nga eksperienca e përfituar në auditime është konstatuar se ky risk është i lidhur
me veprime dhe mosveprime të ndërmarra nga subjektet dhe që prek objekte,
element pasurorë, asete, burime natyrore të shtrira në territoret përkatëse të
pothuajse të gjithë entiteteve.
Kështu, është konstatuar mosregjistrim apo vonesa në regjistrimin e pronave dhe
pasurive të paluajtshme, që rrjedh nga ndërprerjet dhe ecuria e ngadaltë e procesit
të transferimit të pronave, mosmarrja e hapave të duhur ligjorë, në kohë, vonesa në
procedurat e vendimmarrjes gjatë procesit të transferimit të Pronave Publike tek
Njësitë e Qeverisjes Vendore (NJQV) dhe gjatë procesit të Kthimit dhe Kompensimit
Fizik të Pronave tek pronarët. Janë konstatuar mos regjistrime, vonesa në
procedurat e shpronësimit për interesa publike të pronave publike, pasurive të
përfituara nga investimet shtetërore në ndërtim rrugësh e autostradash, aeroporte
etj., sipas ligjit përkatës të shpronësimit për interes publik dhe akteve nënligjore,
pasuritë, asetet, objektet pasurore, burimet natyrore dhe territoret që kërcënohen
nga këto rreziqe.
Janë evidentuar si ende të paregjistruara dhe me pronar të paidentifikuar (Shtetin
apo Entitete e përfaqësues shtetëror që i kanë nën administrim), por të
paregjistruara, pra pa zotëruar dokumentin e pronësisë (certifikatën), pa titullin
ligjor të pronësisë, për shkak të mos regjistrimit:
Pasuritë, asetet, objektet pasuri e paluajtshme të ndodhura në procesin e
transferimit, si gjatë identifikimit, inventarizimit dhe hartimit të listave paraprake
dhe pasuritë e transferuara tek NJQV-të (ish komunat dhe bashkitë), sipas
vendimeve përkatëse dhe që aktualisht i përkasin vetëm Bashkive, pas kryerjes së
Reformës Administrative Territoriale të Pushtetit Vendor;
Alush ZAÇE, Selfo ZENELI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 47
Pasuritë, asetet, objektet pasuri e paluajtshme të ndodhura në procesin e
transferimit nga shtetëzimet për interesa publike gjatë procesit dhe pas përfundimit
të kryerjes së investimit publik;
Pasuritë, asetet, objektet pasuri e paluajtshme, të transferuara, sidomos ato me
funksion social dhe kulturor, si ish-shkolla, ish-Qendra shëndetësore, fushat e
sportit, objektet me funksion mbrojtës civil, trojet të ndodhura në juridiksion
territorial të NJQV-ve dhe objektet përkatës;
Pasuritë, asetet, objektet pasuri e paluajtshme me funksion zhvillimi bujqësor, të
transferuara në NJQV-të, në Bordet e Ujitjes dhe Kullimit (edhe këto së fundi të
transferuara në Bashkitë), si rezervuarët, ujëmbledhësit me aksesoret përkatës,
digat, skemat ujitëse, sifonet, stacionet e pompave, nyjet dhe pikat e shpërndarjes
së ujit, etj;
Pasuritë, asetet, objektet pasuri e paluajtshme të llojit “Pyje Kullota” së bashku
me aksesoret përkatës dhe asetet Florë e Faunë, të transferuara në pronësi sipas
ligjit dhe akteve nënligjore dhe të shtrira në juridiksion territorial, burimet natyrore
të shtrira në territorin e NJQV-ve dhe territorin e gjithë vendit.
KLSH, nga auditimet e kryera në disa Zyra Vendore Regjistrimi të Pasurive të
Paluajtshme, ka konstatuar se disa NJQV dhe Institucione Shtetërore kanë kryer
regjistrime “selektive”, të pjesshme, për lloje pronash të veçanta me synime të
rastit, për të realizuar një kontratë qiraje, apo arsye të tjera dhe jo për arsye të
përmbushjes së detyrimit ligjor të regjistrimit të gjithë pasurive dhe të pajisjes me
dokumentin e dhënies së formës së plotë juridike të titujve të pronësisë mbi
pasuritë në zotërim dhe të transferuara nga shteti.
Gjithashtu, në disa auditime, KLSH ka konstatuar fenomene të vonesës dhe zgjatjes
së ecurisë së procesit të shtetëzimit, lidhur me identifikimin e pasurive, me
përdorimin në kohë të fondit të vënë në dispozicion për likuidimin e vlerës së
pronës së shtetëzuar, që kanë sjellë si pasojë vonesa prej disa vjetësh të
përfundimit të procesit të shtetëzimit dhe mos regjistrime e regjistrime të pjesshme
të pronave publike të përfituara nga procesi i shtetëzimit, ndër të cilët mund të
përmendim:
Autoriteti i Aviacionit Civil, për regjistrimin e pasurive të shpronësuara që i
përkasin Aeroportit të Kukësit, me gjithë vonesën prej 11 vjet nga hyrja në fuqi e
VKM nr. 95, datë 20.02.2004 “Për shpronësimin për interes Publik të Pasurive të
Paluajtshme që preken nga ndërtimi i Aeroportit të Kukësit dhe rrugëve të reja të
tij”dhe VKM nr. 892, datë 22.12.2004 “Për plotësimin e dokumentacionit të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
48 Botime 2017
Pronësisë mbi tokën që zihet nga Aeroporti i Kukësit” nuk ka regjistruar e kaluar
pronësi shtet 331,098 m2 truall përfituar nga shtetëzimi (përfshirë pjesën historike
përbërë nga 1821 m2 truall dhe 771 m2 sipërfaqe objektesh) dhe nuk ka regjistruar
objektet ndërtimore të Aeroportit, të përfunduara prej disa vitesh. Duhet theksuar
se kjo pasuri aktualisht është objekt i marrëveshjes për vënien në eficiencë të
aeroportit, marrëveshje e cila do të kushtëzohet nga procesi i vonuar dhe i
papërfunduar i regjistrimit të pasurisë “shtet”.
Për këtë, KLSH pas përfundimit të auditimit ka rekomanduar masat për regjistrimin
e pasurive e përfundimin e procesit të shpronësimit dhe për keqpërdorimin e
fondeve të shpronësimit, ka rekomanduar masat përkatëse zhdëmtuese dhe masat
për vënien para përgjegjësisë të personave përkatës.
Autoritetit Rrugor Shqiptar (ARRSH), për Autostradën Durrës-Morinë, segmentin
Kalimash Morinë, lidhur me shpronësimin e vonuar, ka konstatuar zvarritje të
procedurave për vendimmarrjen, mospërcaktimin e hartës së gjurmës së kalimit të
rrugës, identifikimin e sipërfaqeve të 593 pasurive private objekt shpronësimi dhe
kalimin në pronësi shtet (vonesë e cila vazhdon edhe pas konfirmimit nga ZVRPP
për gjendjen juridike të pasurive) dhe mungesën e informacionit për ecurinë e
procesit të shpronësimit dhe të regjistrimit të 135 pasurive me sipërfaqe 794,513m2
nga pasuri private në pasuri “shtet” në administrim të ARRSH-së, si dhe të 15
pasurive me sipërfaqe 471,355m2 nga pronë e Institucioneve Shtetërore dhe
Njësive të Qeverisjes Vendore në pronësi te ARRSH-së.
Për këtë, pas përfundimit të auditimit, KLSH ka rekomanduar për ZVRPP Kukës dhe
ARRSH të marrin masa dhe në bashkëpunim të hartojnë listat përfundimtare mbi
konfirmimin e gjendjen juridike të pasurive të segmentit të rrugës Kalimash-Morinë,
për caktimin e fondit të shpronësimit për shpërblimin e pronarëve si dhe kryerjen e
inventarizimit regjistrimin të pasurisë “shtet” të sipërfaqes së truallit të segmentit
“Kalimash-Morinë” në përgjegjësi administrimi të ARRSH-së.
Zbatimi i këtyre rekomandimeve nga subjektet e audituara do të krijonte
mundësinë e marrjes dhe vënies nën administrim, në menaxhim dhe eficiencë
përdorimi të pasurisë apo asetit publik, burimit natyror të çfarëdo lloji pasurie të
paluajtshme dhe jep mundësinë të parashikojë, mobilizojë fondet përkatëse për
vënien në eficiencë të pronës, me synim krijim të ardhurash përdorimi apo krijim
kushtesh për përmbushjen e funksioneve, por në veçanti krijon mundësinë e
ruajtjes së pronës nga përdorimi pa titull pronësie e në mënyrë të paligjshme nga
persona të tretë.
Edvin STEFANI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 49
METODOLOGJIA E PËRQASJES ME RISK NË AUDITIM NË KLSH
nga Edvin STEFANI1 – Drejtor Drejtorie, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 16 gusht 2016.
Procesi auditues në Kontrollin e Lartë të Shtetit bazohet në metodat e përqasjes me
risk. Ky artikull flet për strategjinë e ndërtimit të procesit të auditimit, bazuar në
standardet e auditimit ISSAI, në matematikën e vlerësimeve probabilitare, si dhe
flet për punën e bërë në KLSH në këtë drejtim. Konkluzionet e tij shtrihen në fakt
për përqasjen me risk të çdo projekti auditues, qoftë ky në fushën e financave
publike, financave private, por edhe në jetën e përditshme.
Auditimi mbi bazë risku nënkupton një proces ku audituesi përzgjedh disa prej
ngjarjeve që kanë ndodhur në subjektin që po auditohet, duke mos audituar disa
ngjarje të tjera. Në metodologjinë audituese, të aplikuar tashmë prej disa vitesh në
KLSH, audituesit ndërtojnë një program auditimi, në të cilin përfshihen si pika të
programit për t’u audituar një pjesë e ngjarjeve që kanë ndodhur në subjekt. Ky
proces përzgjedhjeje bazohet në vlerësimet statistikore, vlerësimet cilësore të
riskut dhe në eksperiencën e kaluar nga auditimet e mëparshme që janë realizuar
nga KLSH. Mbështetja në të kaluarën bazohet në një kompromis që e ardhmja do të
jetë një vijimësi e së kaluarës. Risku në këtë rast ka të bëjë me faktin se subjekti i
audituar reflekton dhe ndryshon në bazë të rekomandimeve të kaluara të dhëna
nga auditimet e mëparshme nga KLSH. Për këtë procesi i vlerësimit me risk i
veprimtarisë së realizuar në subjektin që do të auditohet mbështet edhe faktorë jo
sasiorë, që mund të jenë evidenca në lidhje me veprimtarinë e subjektit, të marra
nga informacionet në media, informacionet e marra nga auditimet e subjekteve që
bashkëveprojnë më subjektin që po auditohet, etj.
Risku auditues, AR–Audit Risc, përkufizohet si ngjarja në të cilën në subjektin,
temën, apo fenomenin që po auditohet ka ndodhur ngjarja e evazionit, dëmit
ekonomik, etj., dhe audituesi nuk e zbulon atë. Ky risk është më i ulët në një
auditim të përsëritur, ku audituesi ka fituar eksperiencë në trajtimin e fenomenit.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
50 Botime 2017
Në të njëjtën logjikë, nëse audituesi auditon ngjarje të rralla, të cilat janë audituar
rrallë apo aspak në të kaluarën risku i auditimit është i lartë.
Komponentët që e përbëjnë riskun e auditimit janë tre. Komponenti i parë është
risku i vetë subjektit, IR–Inherent Risc, ose risku më i lartë që ngjarja të ketë
ndodhur në një subjekt se sa në një subjekt tjetër. Për këtë vlerësimi i riskut të
auditimit sugjeron dhe orienton audituesin drejt një ndërgjegjësimi, sepse jo të
gjithë subjektet duhen audituar me të njëjtën gjerësi dhe thellësi. Komponenti i
dytë është risku i kontrollit të brendshëm, ose CR–Control Risk. Ky komponent
gjithashtu lidhet në pozitivisht më riskun e auditimit. Nëse në subjektin që po
auditohet procedurat e funksionimit të subjektit nuk janë të mirë projektuara dhe
në lidhje me këtë, as auditimi i brendshëm i subjektit (nëse ka), as menaxhimi i lartë
nuk ka asnjë qëndrim dhe nuk ka masë të marrë, kjo sugjeron se ngjarja negative do
të ketë një mundësi më të lartë të ndodhjes. Gjithashtu, proceset rutinë të
zhvilluara në subjektin që do të auditojmë janë më shumë të kontrolluara nga
subjekti dhe ngjarjet e rralla kanë më shumë mundësi të mos jenë trajtuar.
Komponenti i tretë është Risku i Zbulimit DR–Detection Risk. Ky risk lidhet
gjithashtu pozitivisht me Riskun e Auditimit–AR . Me qëllim reduktimin e këtij risku
kërkohet rritja e nivelit profesional e audituesve. Për këtë, në KLSH janë zhvilluar
trajnime intensive në fushën e dijeve dhe të standardeve të auditimit ISSAI.
Risku i auditimit, AR–Audit Risc, shfaqet si një përbërës, i cili përkufizon procesin
vlerësimit të një subjekti. Ai është në vetvete një shprehje e ndërgjegjes kolektive
se audituesit me eksperiencë në fakt gjithmonë vlerësojnë në mënyrë të
diferencuar ngjarje të ndryshme të ndodhura në subjektin që do të auditojnë. Në
këtë aspekt metodologjia dhe dokumentacioni i riskut të auditimit i shërben
pothuajse në mënyra të ndryshme audituesit me eksperiencë dhe audituesit me më
pak eksperiencë. Për një auditues me eksperiencë Formulari i Riskut të auditimit, ku
reflektohen të gjithë risqet e vlerësuara, është më shumë një formular, i cili i
shërben formimit të gjurmëve të auditimit për të siguruar informacionin që do ti
shërbejë auditimeve të ardhshme. Më pak i shërben ky formular audituesit me
eksperiencë në kanalizimin e përpjekjeve audituese drejt një procesi të vlerësimit
me risk. Në anën tjetër aplikimi i vlerësimeve në fushën e riskut të subjektit IR,
strukturës së kontrollit të brendshëm CR, orienton dhe përmirëson rezultatet e një
audituesi me më pak eksperiencë. Pa lënë mënjanë vlerësimin me risk, ky auditues i
ri mbështet në formularin e riskut të plotësuar në auditimet e mëparshme, nga
audituesit e tjerë me eksperiencë, duke reduktuar riskun e auditimit. Si përfundim
Edvin STEFANI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 51
risku i auditimit reduktohet nëse mbështetemi në vlerësimet e kaluara dhe
auditojmë ngjarje të audituara më parë. Auditimi i ngjarjeve të rralla ofron mundësi
më të lartë për dështim, pasi ka një risk më të lartë që këto ngjarje t’i kalojnë
procese të kontrollit të brendshëm dhe auditimi i këtyre ngjarjeve të rralla kërkon
më shumë profesionalizëm nga ana e audituesit. Si konkluzion, risku që audituesi
të mos zbulojë një ngjarje të ndodhur, reduktohet nëse kjo ngjarje është audituar
më parë dhe përbën një rutinë. Në ngjarje më të rralla risku i auditimit është më i
lartë, pasi eksperienca dhe dijet profesionale dhe ligjore janë më të pakta.
Sidoqoftë vlerësimi i riskut, AR, nuk mjafton në formimin e strategjisë audituese të
suksesshme. Për këtë duhet të kombinojmë konceptin e riskut në auditim me
metodologjinë e vlerësimit probabilitar statistikor. Le të ndalemi për një moment
në këtë të fundit dhe më pas të kalojmë në kombinimin e tyre, për të ndërtuar këtë
strategji të suksesshme auditimi. Metodologjia e vlerësimit probabilitar statistikor
mbështetet në kompromisin se e kaluara ka të njëjtat gjasa të ndodhë në të
ardhmen. Duke kapërcyer këtë kompromis, vlerësimi probabilitar cilëson se ngjarje
të ndryshme kanë probabilitete specifike në ndodhjes në të ardhmen. Nëse do të
evidentonim të gjithë ngjarjet e mundshme që do të mund të ndodhnin në të
ardhmen, totali i probabiliteteve të ndodhjes së tyre do të ishte numri 1. Kjo do të
thotë në fakt se në të ardhmen do të ndodhi, ose njëra, ose tjera nga totali i
ngjarjeve. Kuptohet se hedhja e gurit me gjashtë faqe do të ofrojë një probabilitet
të njëjtë për secilën faqe. Kjo e bën lojën e hedhjes së gurit në fakt një lojë. Nëse do
të dihej që guri do të ofronte probabilitet më të lartë të ndodhjes njërës prej
faqeve, p.sh le të themi të numrit 5, atëherë ne nuk do të luanin me fatin. Kjo do të
thotë se ne do të përpiqeshim të ndërtonim strategji duke vënë bast për numrin me
probabilitet më të madh ndodhjeje dhe loja do të merrte fund. Nëse, si në rastin e
hedhjes së gurit, vlerësimi ynë i ndodhjes së secilit numër (ngjarje) është një
vlerësim probabilitar i barabartë, ose i sheshtë, atëherë nuk ndërtojmë strategji por
luajmë me “fatin” dhe loja është e mundur.
Vlerësimi probabilitar “i sheshtë” është vetëm një ndër dukuritë probabilitare.
Shumë dukuri të tjera evidentojë faktin se disa prej ngjarjeve kanë më shumë
mundësi të ndodhin. Shpërndarja Normale ofron më shumë probabilitete ngjarjeve
që janë afër mesatares, ose ndryshe cilësohen si rutina, ngjarje që kanë më shumë
mundësi të ndodhin. Shpërndarja e Fisherit ofron denduri më të madhe
probabilitare ngjarjeve të cilat janë larg mesatares. Shpërndarja Normale cilëson se
68% e ngjarjeve janë në “brezin e parë” afër mesatares (sigma ), 95% e ngjarjeve
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
52 Botime 2017
përbëjnë brezin e dytë rreth mesatares (sigma ) dhe 99.7% e ngjarjeve do të
shtrihet në brezin e tretë (sigma ). Kjo shpërndarje probabilitetesh do të thotë
që nëse ndërtojmë një strategji që merret me ngjarje afër mesatares, në sigma ,
atëherë ngjarjet e ardhme, të cilat kanë këtë largësi nga mesatarja, do të ndodhin
me probabilitet 68%. Nëse zgjerojmë kriterin e ndodhjes së ngjarjeve në sigma ,
atëherë do të “mbulojmë” më shumë ngjarje dhe probabiliteti i ndodhjes së
ndonjërës (cilit do) prej tyre do të jetë më i lartë, 95%. Nëse zgjerojmë mbulimin e
ngjarjeve në 100% të tyre, atëherë e do të jemi të sigurt në vlerësimin e të ardhmes
(probabiliteti 1), që njëra prej tyre do të ndodhë. Pra si konkluzion shpërndarja
probablilitare normale na sugjeron që për të qenë të suksesshëm duhet të
evidentojmë mesataren, apo rutinën. Nëse zgjerojmë kriterin duke përfshirë ngjarje
më larg rutinës, atëherë rrisim probabilitetin që të ndodhë njëra nga ngjarjet e
dëshiruara.
Standardi ISSAI 3000 “Mbi metodologjinë audituese” në lidhje me studimin e
ligjësive të të dhënave cilëson se ka tre dimensione të shpërndarjes së të dhënave
që mund të jenë të rëndësishme për një auditues, së pari “Tendenca e
përgjithshme” e shpërndarjes (moda, mediana, mesatarja, fragmentizimi), së dyti
varianca e të dhënave (minimum, maksimum, bishtat, etj.) dhe së treti forma e
shpërndarjes ( normale, e sheshtë, shpërndarje dy fishe). Kontrolli i Lartë i Shtetit ka
si politikë të saj pragun e pranimit të riskut 5%. Kjo do të thotë se KLSH “toleron”
mos-mbulimin me auditim për 5% të ngjarjeve, ngjarje të cilat janë të rralla, larg
mesatares përtej 95% të probabiliteteve, ose sigmës .
Pra, si konkluzion, shpërndarja normale orienton se një strategji e suksesshme
audituese duhet të bazohet në rutinën e kaluar, ndërsa për të rritur probabilitetin
e ndodhjes duhet të zgjerojmë mbulimin e ngjarjeve.
Duke kombinuar të dy konkluzionet e mësipërme, një strategji e suksesshme është
ajo që bazohet në gjetjen e rutinës dhe vlerësimin se sa afër rutinës secila ngjarje
ndodhet. Kombinimi i të dy konkluzioneve sugjeron se risku i auditimit është më i
vogël në ngjarjet rutinë dhe rritet me rritjen e rrallësisë së ndodhjes së ngjarjes. Një
auditim pa politikë të pragut të riskut do të sugjeronte, për të qenë të suksesshëm,
ndërtimin e një programi auditimi mbi ato ngjarje që kanë ofruar një rutinë
zbulimesh në auditimet e kaluara. Në kushtet e pragut prej 5% duhet të zgjerojmë
pikat për auditim edhe në ngjarje që kanë ofruar një rrallësi zbulimesh dhe nuk
duhet të auditojmë ato ngjarje të cilat përbëjnë atë rrallësi të ndodhjes së
fenomenit negativ (që shtrihen përtej pragut 5%). Një auditim pa politikë të pragut
Edvin STEFANI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 53
të riskut që do të fokusohesh në ngjarje që përbëjnë rutinë dhe do të krijonte
premisat për funksionim me një nivel të ulët profesional, ku audituesi do të
merresh me problematika të cilat njihen nga e kaluara. Në kushtet e funksionimit
afatgjatë të këtij lloj programi auditimi, procesi auditues do të shkonte drejt një
rruge pa krye. Kjo pasi subjektet e audituara janë fenomene dinamike, të cilët
reflektojnë nga rekomandimet e KLSH-së. Në të kundër të kësaj, ndërtimi i një
strategjie ku bëhet ndarja e detyrave në një grup auditimi (zakonisht nga tre deri
në pesë auditues) dhe kjo ndarje ndërtohet e tillë që çështjet rutinë i auditon një
auditues me më pak eksperiencë dhe çështjet më të rralla i auditon një auditues
me eksperiencë, atëherë Risku i Auditimit–AR do të zvogëlohet. Nga ana tjetër
subjektet auditohen në pothuajse të gjithë veprimtarinë e tyre, duke përftuar
rekomandime të gjithanshme, duke ndikuar në përmirësimin e gjithanshëm të
veprimtarisë së tyre. Pra politika e pragut prej 5% e aplikuar nga KLSH, jo vetëm
ndërton një program auditimi me mbulim më të gjerë, por dhe shërben për një
evolucion konstant dhe progresiv të subjekteve të audituara. Për këtë Kontrolli i
Lartë i Shtetit ka aplikuar njëkohësisht me politikën e pragut 5% dhe një zhvillim të
vazhdueshëm të metodologjisë audituese dhe nivelit profesional të audituesve
përmes trajnimit intensiv. Në KLSH janë ndërtuar procedura të qarta të
metodologjisë audituese të rregulluara me dokumente të qarta dhe funksionale.
Një dokument i rëndësishëm është ai i Standardeve të Auditimit në KLSH, ku
përcaktohet auditimi me risk dhe metodologjia e vlerësimit. Dokumenti i Strategjisë
së Menaxhimit të Riskut menaxhon procesin e planifikimit vjetor të subjekteve për
auditim. Rregullorja e Brendshme e Institucionit përcakton metodologjinë e
përqasjes me risk në auditim, e cila duhet të kryhet në fazën e planifikimit.
Rregullorja e Procedurave të Auditimit parashikon një fazë planifikimi në procesin e
auditimit, fazë në të cilën audituesi duhet të vlerësojë me risk çështjet që do të
auditojë.
Audituesit e KLSH-së plotësojnë sistematikisht në çdo auditim Formularin e Riskut
në Auditim. Në dispozicion të audituesve janë manualet e auditimit të
performancës të përputhshmërisë dhe atij financiar, të cilët detajojnë procesin e
vlerësimit të riskut në auditim. Praktika audituese gjithashtu ka ofruar raste në të
cilat në funksion të vlerësimit të risqeve, audituesit kanë kaluar nga auditimi i një
pike në përqendrimin e forcave audituese në pika të tjera, të cilat janë vlerësuar me
risk më të lartë. Vetë programi i auditimit ka gjithmonë të përfshirë një pikë, në të
cilën parashikohet auditimi i pikave të tjera, të cilat nuk janë përfshirë në program.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
54 Botime 2017
Kjo përqasje me risk në auditim është pjesë e faktorëve të suksesit që KLSH ka në
procesin auditues duke rritur në mënyrë konstante rezultatet e punës audituese.
1 Shkrime të tjera të botuara nga Edvin STEFANI për periudhën korrik-dhjetor 2016:
KLSH zhvillon planin e auditimeve të vitit 2017 në bashkëpunim me ekspertet e SAI-it
Polak.
(Botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 17 dhjetor 2016).
Rinald MUÇA, Alfred ZYLFI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 55
PËRVOJË E RE AUDITIMET E PERFORMANCËS NË KLSH
PJESË E BASHKËPUNIMIT MES INSTITUCIONEVE RAJONALE TË AUDITIMIT
nga Rinald MUÇA – Drejtor Departamenti dhe Alfred ZYLFI – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 17 gusht 2016.
KLSH tashmë ka promovuar një përvojë të re nëpërmjet auditimit të performancës
atë të realizimit të auditimeve të përbashkëta si një mundësi e shkëlqyeshme për të
avancuar në auditimet e performancës, për të thelluar më tej bashkëpunimin
rajonal, si dhe përfitimit nga përvojat e përbashkëta për të përmirësuar cilësinë e
këtij auditimi i cili ndonëse është i ri për këtë institucion vetëm katër vjeç po ecën
me hapa të sigurta e të shpejta në zhvillimin e tij.
KLSH ashtu si dhe Institucionet Supreme të Auditimit të rajonit e më gjerë, gjithnjë
e më tepër, ka kuptuar se sa e rëndësishme është të mësojë nga njëri tjetri, në
mënyrë që të jenë në një hap me ndryshimet e shpejta që ndodhin në sektorin e
menaxhimit publik, në standardet e auditimit apo të financave, si dhe me
pritshmërinë që ka publiku për punën e tonë audituese.
Në kuadër të kësaj risie të re, për auditimet e përformancës në këto dy vitet e
fundit nën kujdesin e veçantë të Kryetarit të KLSH-së zotit Bujar Leskaj është dhe
angazhimi i KLSH nëpërmjet këtij auditimi në projekte rajonale të përbashkëta në
auditimin e performancës, të cilët janë PPA 1 dhe angazhimit përsëri në projektin e
dytë PPA 2.
Realizimi me sukses i këtyre projekteve të përbashkëta të auditimit të performancës
të KLSH në nivel rajonal ka sjellë disa suksese, si në drejtim:
1) të krijimit të një rrjeti rajonal bashkëpunimi midis SAI-eve të Shqipërisë,
Kosovës, Bosnje-Hercegovinës, Serbisë, Malit të Zi, Republikës së Maqedonisë
dhe Turqisë;
2) të hedhjes së bazave të unifikimit të punës audituese në lëmin e performancës,
si në teori, ashtu edhe në praktikë, kjo në sajë të mentorimit të grupeve
audituese nga kolegët më me përvojë të SAI-t suedez dhe atij europian;
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
56 Botime 2017
3) të fokusimit nëpërmjet këtij auditimi në çështje jetike për rajonin, duke
orientuar vëmendjen e vendim-marrësve të të gjitha vendeve pjesëmarrëse në
“Eficiencën e Energjisë” dhe më konkretisht në përdorimin e burimeve
alternative dhe në “Prokurimi Publik”, e cila është një fushë me risk të lartë,
përsa i përket ekonomicitetit në përdorimin e fondeve publike kah sigurimit të
mallrave, shërbimeve dhe punëve publike.
Në projektin e dytë PPA 2 ku të shtatë vendet pjesëmarrëse ranë dakord për
auditimin me temë prokurimi publik u diskutua dhe u sollën përvoja për:
procesin i Prokurimit Publik në vendet e tyre;
aktorët kryesorë (rolet e tyre, funksionet e tyre dhe hierarkia);
problemet më të shpeshta që janë vërejtur, duke përfshirë pasojat e këtyre
problemeve.
Të gjitha këto diskutime kishin si qëllim krijimin e një baze për një auditim të
suksesshëm paralel, bashkëpunim të frytshëm për të përfituar të gjithë, kryerjen e
një auditimi efektiv, shkëmbimin e njohurive dhe përvojës mes auditorëve e
institucioneve të vendeve që ato përfaqësojnë si dhe me qëllim që në fund këto
diskutime të kthehet në një projekt-vendim për fokusin e auditimit dhe qasjes së tij,
dhe se si ai ndikon në paratë publike, sektorin publik dhe direkt në xhepat e
qytetarit e taksapaguesit.
Kontrolli i Lartë i Shtetit këto katër vitet e fundit i ka kushtuar rëndësi të veçantë
bashkëpunimit me institucionet homologe i cili ka ardhur në rritje të vazhdueshme
gjë e cila është sintetizuar edhe nëpërmjet auditimeve të përbashkëta të
performancës, sepse ky bashkëpunim:
Promovon “praktikat më të mira” – nëpërmjet zhvillimit të njohurive të
përbashkëta që do të ndihmonin në përmirësimin e ekonomicitetit, eficiencës
dhe efektivitetit.
Mbështet ngritjen e kapaciteteve të auditimit të performancës në mënyrë që të
jenë në përputhje me standardet e duhura ligjore dhe profesionale.
Promovon përgjegjshmërinë, nëpërmjet plotësimit në nivelin e duhur të
kërkesave ligjore dhe detyrimeve që lidhen me veprimtarinë e një qeverisje të
mirë.
Në përmbledhje të asaj çka u tha më sipër mund të themi se asnjë SAI nuk mund të
zhvillohet dhe të modernizohet i izoluar nga SAI-t e tjerë, kështu nën këtë moto
Rinald MUÇA, Alfred ZYLFI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 57
këto katër vitet e fundit Kontrolli i Lartë i Shtetit ka intensifikuar marrëdhëniet e
veta me partnerët ndërkombëtare, edhe nëpërmjet auditimeve të performancës të
përbashkëta ku kërkon si fillim identifikimin e pikave të forta dhe praktikave më të
mira të secilit, për të vendosur më tej se cilat informacione apo eksperienca do të
shkëmbehen sepse idetë mbi qeverisjen e mirë, përgjegjshmërinë dhe menaxhimin
e fondeve publike, ndryshojnë dhe lëvizin me shpejtësi midis shteteve të ndryshme.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
58 Botime 2017
PROBLEMATIKAT NË PROKURIMIN PUBLIK
nga Albert THOMA – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 20 gusht 2016.
Prokurimi i fondeve publike përcaktohet në Ligjin nr. 9643, datë 20.11.2006 i
ndryshuar dhe aktet normative përkatëse si dhe kryhet nëpërmjet sistemit
elektronik të Agjencisë së Prokurimit Publik me qëllim garantimin e përdorimit me
efektivitet dhe ekonomicitet të fondeve publike. Në tenderët publikë presupozohet
që, si rezultat i kuadrit rregullator dhe realizimit të procedurave në mënyrë
elektronike, të minimizohen mundësitë për abuzime me fondet publike. Po a
realizohet ky qëllim në masën e duhur në vendin tonë? A ka shtigje ku penetrohet
për abuzime?
Pavarësisht masave të parashikuara në kuadrin rregullator dhe në sistemin
elektronik të prokurimit, vendimin mbi përzgjedhjen e fituesve në tenderët e
organizuar e merr një komision i vlerësimit të ofertave të paraqitura, i përbërë nga
të paktën tre anëtarë të përzgjedhur nga autoriteti kontraktor, punonjës të
institucionit. Në bazë të vendimit të KVO merr vendim autoriteti kontraktor, duke
supozuar se anëtarët e KVO dhe titullari i autoritetit kontraktor gëzojnë integritet
dhe janë profesionalisht të aftë të marrin vendime të drejta. Por si ndodh që
perceptimi i publikut është vazhdimisht negativ në lidhje me integritetin e palëve
vendimmarrëse? E thënë më thjesht, pavarësisht sistemit i cili është përafruar
shumë me atë të Bashkimit Europian, në më të shumtën e rasteve dhe veçanërisht
për prokurime të fondeve të mëdha për investime, tenderin e fiton i “përzgjedhuri”
i titullarit të institucionit nëpërmjet KVO dhe jo ai që e meriton?
Kjo ndodh nëpërmjet shfrytëzimit të shtigjeve të hapura në sistem nga KVO dhe
autoritetet kontraktore pa integritet, duke bashkëpunuar me pjesëmarrësit në
tenderë, duke abuzuar me të drejtat që gëzojnë, duke stimuluar e adresuar
marrëveshje të fshehta në ofertë midis operatorëve pjesëmarrës dhe nga mungesa
e kontrollit në kohën e zhvillimit të tenderit, por jo vetëm.
Albert THOMA
Kontrolli i Lartë i Shtetit 59
Procedurat e tenderimit të realizuara nga Njësitë Shpenzuese, i nënshtrohen dy lloj
kontrolleve, të auditit të brendshëm dhe strukturave brenda institucioneve ose
ministrive, të cilat duke qenë pjesë e sistemit nuk mund të mos përfshihen dhe të
pasqyrojnë realitetin dhe KLSH si institucioni i auditimit të jashtëm publik, i pavarur
dhe kompetent. Në këtë situatë ajo që mund t’i japë më shumë garanci publikut
dhe të pasqyrojë realitetin është KLSH sesa strukturat brenda sistemit. Për shkak të
kapaciteteve të tilla që nuk mund të auditohen të gjitha procedurat e tenderimit
për vitet buxhetore, perceptimi i publikut dhe ajo që ndodh në të vërtetë është
vazhdimisht negative.
Duke njohur kuadrin rregullator dhe elementët e sistemit elektronik të prokurimit
lind natyrshëm pyetja sesi manovrojnë KVO dhe autoritetet kontraktore për të bërë
të mundur që tenderin ta fitojë operatori që atyre u intereson, në mënyrë jo të
drejtë dhe nën darën e korrupsionit?
Së pari, duke qenë se nuk mund të mbulohen 100% të tenderëve me auditim të
jashtëm publik dhe auditimi i brendshëm është i paragjykuar në një masë të gjerë,
abuzohet me të drejtën e vendimmarrjes duke i rënë shkurt se mund të mos i
nënshtrohen ndonjëherë auditimit apo inspektimit.
Së dyti, duke shfrytëzuar shtigjet në kuadrin rregullator dhe sistemin elektronik të
prokurimit.
Në jo pak raste, KLSH ka evidentuar problematika abuzive në prokurimet publike
duke adresuar investigime dhe hetime në organet ligj zbatuese për faktin se sistemi
në tërësi ka shtigje që krijojnë mundësinë e kamuflimit të veprimeve gjatë
vendimmarrjes.
Nëse i referohemi pyetjes më sipër, sesi e realizon autoriteti kontraktor, nëpërmjet
KVO, dhënien e një tenderi një operatori të caktuar të pamerituar, shtegu më i
sigurt është fakti që kur KVO hap në sistemin elektronik të prokurimit ofertat e
paraqitura, ai ka informacion për të dy fazat e tenderimit, për kriteret që duhen për
kualifikim dhe për vlerën e ofertave përkatëse. Sistemi elektronik nuk bën ndarjen e
rubrikave të zhvillimit të procedurave me dy faza dhe në këtë mënyrë KVO, duke
ditur vlerën e ofertave, stimulon në mënyrë të kundërligjshme marrëveshje midis
operatorit me vlerë më të ulët dhe operatorit që i intereson autoritetit kontraktor
për t’u shpallur fitues. Nëse sistemi do të afishonte fillimisht kriteret e kualifikimit
dhe pas shpalljes së kualifikuesve të afishonte ofertat ekonomike, ky shteg do të
mbyllej. Kjo është konstatuar së fundmi nga KLSH në Bashkinë Lushnjë dhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
60 Botime 2017
Përrenjas ku, për veprime e mos veprime duke shfrytëzuar këto shtigje, ka rezultuar
që një operator i vetëm të fitojë rreth 80% të prokurimeve të organizuara brenda
një viti nga këto institucione.
Duke ekzistuar ky shteg, janë konstatuar raste që anëtarët e KVO kanë dhënë
informacion në mënyrë të paligjshme për kriteret e pjesëmarrësve në tender, me
qëllim ankimin e tyre për t’i dhënë mundësinë autoritetit kontraktor të bëjë
rivlerësime në mënyrë të paligjshme të ofertave.
Në shumicën e tenderëve të organizuara nga njësitë e pushtetit vendor, duke qenë
dhe më larg kontrollit, KLSH ka konstatuar se anëtarët e KVO nuk e kanë idenë e
përdorimit të sistemit elektronik të prokurimit dhe në emër të tyre operojnë
persona të tjerë ku dhe kjo mënyrë të vepruari përbën një shteg më vete për
abuzime.
Pullumb BEQIRAJ, Sali AGAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 61
VENDPARKIMET E AUTOMJETEVE NË PROCESIN E ZHVILLIMIT URBAN
nga Pëllumb BEQIRAJ dhe Sali AGAJ –Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf” më 24 Gusht 2016.
Dinamizmi dhe zhvillimi i vrullshëm ekonomik në të gjithë hapësirën evropiane ka
sjellë me vete edhe fenomenin e lëvizjeve demografike, si atyre të jashtme, ashtu
edhe të brendshme, kryesisht nga zonat rurale drejt atyre urbane. Për vetë peshën
që kanë zonat urbane në zhvillimin e gjithanshëm ekonomik të çdo vendi, ka ardhur
si rrjedhojë edhe zgjerimi i vazhdueshëm i tyre, zgjerim që domosdoshmërish
kërkon edhe zbatimin e disa rregullave themelore, për të patur një mjedis urban të
rregullt e funksional.
Duke mbajtur parasysh rëndësinë parësore që ka për cilësinë e jetës së individit
mjedisi urban si bazë për të gjithë zhvillimin e mëvonshëm të legjislacionit urban
mbi planifikimin urban, ka shërbyer Karta Urbane Europiane për Rilindjen Urbane të
viteve 1980-1982. Kjo fushatë, drejtuar autoriteteve publike dhe individëve me
qëllim përmirësimin e cilësisë së jetës në qytete, u fokusua në katër drejtime
kryesore: (i) Përmirësimi i mjedisit fizik urban; (ii) Rehabilitimi i banesave
ekzistuese; (iii) Krijimi i mundësive sociale dhe kulturore në qytet; (iv) Zhvillimi i
komunitetit dhe pjesëmarrja e publikut.
Në përputhje me angazhimin e BE-së, për mbrojtjen e të drejtave të njeriut, fushata
kishte moton: “Për një jetë më të mirë në qytete”. Më tej, fushata u pasua nga një
program mbi politikat urbane gjatë viteve 1982-1986, i zhvilluar nga një Komitet
Ndërqeveritar, i përbërë prej ministrave përgjegjës për çështjet urbane. Në vitin
1986, ky program iu transferua Konferencës Europiane të Autoriteteve vendore dhe
Rajonale të Europës (CLRAE), duke iu referuar praktikës së ndjekur në shumë shtete
evropiane, ku vendimet që kanë ndikim mbi komunitetet urbane, merren nga
drejtuesit e nivelit lokal, në përputhje me politikat e decentralizimit dhe
respektimin e parimit të subsidiaritetit. Në themel të decentralizmit qëndron parimi
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
62 Botime 2017
i subsidiaritetit, sipas të cilit ushtrimi i përgjegjësive publike duhet, në mënyrë të
përgjithshme, t’i takojë më tepër autoriteteve më të afërta të qytetarëve.
Përgjatë tekstit të saj, Karta përcakton parimet që duhet të udhëheqin organet
vendimmarrëse për sa i përket planifikimit urban. Në mënyrë të përmbledhur, ato
kanë të bëjnë me marrjen e masave për reduktimin e trafikut në qendrat urbane,
parandalimin e ndotjes së mjedisit dhe mbrojtjen e shëndetit të individit, ruajtjen e
zonave të gjelbra, të zonave me interes historik dhe arkeologjik, nxitjen e
bashkëpunimit shtet-privat, parandalimin e krimit, mbajtjen dhe ofrimin e
statistikave dhe informacioneve të ndryshme, ofrimin e mjediseve shlodhëse,
sportive e kulturore, mundësimin e pjesëmarrjes së komunitetit në diskutimin e
planeve dhe projekteve të zhvillimit të qytetit, si dhe krijimin e kushteve dhe klimës
së favorshme për investime në zonat urbane që i japin hov zhvillimit ekonomik të
qytetit.
Pas ndryshimeve demokratike në fillim të viteve 90, u miratua ligji “Për
urbanistikën”, i cili pasqyroi ndryshimet sociale-ekonomike të vendit në atë
periudhë. Mirëpo gjatë zbatimit të tij u evidentuan mjaft mangësi, pasi ky ligj nuk
mund ti paraprinte zhvillimit të shpejtë urban të viteve të tranzicionit dhe rritjes së
problematikës të lidhur me këtë zhvillim. Për rrjedhim doli si domosdoshmëri
hartimi i një ligji të ri që do mbante parasysh këto zhvillime. Në këtë kuadër u
miratua një ligj i ri në vitin 1998. Ky ligj u shoqërua edhe me miratimin e rregullores,
e pasuar dhe kjo me daljen e ligjit të ri “Për planifikimin e territorit”, së bashku me
rregulloret përkatëse.
Me gjithë përpjekjet e bëra për të krijuar një kuadër ligjor sa më të plotë, i cili
sigurisht ka patur ndikimet e veta pozitive, në këto zhvillime, nuk është arritur që ky
kuadër ligjor të zbatohet me korrektësi nga organet e qeverisjes vendore.
Ndërkaq, lëvizjet demografike të pakontrolluara nga zonat rurale në drejtim të
atyre urbane, u shoqëruan me ndërtime të shumta informale në qendra të reja
banimi, si dhe ndërtime të reja e shtesa ndërtimesh në zonat ekzistuese urbane, të
cilat krijuan një kaos të vërtetë urban, me mjaft probleme për planifikimin e
zhvillimit të territorit, dhe në veçanti atij urban.
Me zbatimin jo të mirë të ligjeve dhe rregulloreve të urbanistikës si dhe veprimet
korruptive të disa drejtuesve të pushtetit vendor në dhënien e lejeve të ndërtimit
në kundërshtim me kondicionet urbanistike të përcaktuara në rregulloren e
Pullumb BEQIRAJ, Sali AGAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 63
urbanistikës, kanë krijuar situata mjaft problematike dhe të pa ndreqshme me
pasoja për brezat e ardhshëm.
Rregullorja e urbanistikës e vitit 1998 parashikonte që sipërfaqet e nevojshme për
parkimet e hapura dhe të mbyllura duhet të jenë për banesa kolektive, një vend
parkimi për familje, pa llogaritur këtu vendparkimet e hapura për objektet tregtare.
Nga auditimet disa vjeçare të kryera në Bashkinë Tiranë ka rezultuar se në asnjë rast
në lejet e ndërtimit të dhëna nga Këshilli i Rregullimit të Territorit të kësaj bashkie,
nuk është zbatuar rregullorja e mësipërme në drejtim të vendparkimeve.
Njëkohësisht në miratimin e lejeve të ndërtimit duke mos zbatuar numrin e
nevojshëm të vendparkimeve të përcaktuara në këtë rregullore kanë influencuar
negativisht shumë faktorë, por vlen të përmendim se në dosjet e studimeve
urbanistike pjesore mungojnë të dhënat për zhvillimin demografik dhe të dhëna
specifike të detajuara të zonës që studiohet. Studimet urbanistike pjesore, kanë
rezultuar me mangësi dhe nuk u janë përgjigjen kërkesave të rregullores së
urbanistikës. Në përgjithësi në planimetritë e studimeve urbanistike pjesore të
miratuara nga Këshilli i Rregullimit të Territorit edhe në relacionet përkatëse kanë
munguar treguesit normativë të projektimit të grupit të banimit apo të bllokut të
banimit, si: treguesi mbi numrin e banorëve dhe në raport me këtë numër treguesit
urbanistik përkatës; dendësia e banimit bruto e neto, banorë/ha, sipërfaqja
m2/banorë dhe intensiteti i ndërtimit neto.
Në studimet urbanistike pjesore, koeficienti i shfrytëzimit të territorit varion në
shifrat 55-60%, duke paraqitur një vleftë më të lartë se sa përcaktimi i këtij
koeficienti në zbatim të rregullores së urbanistikës, në të cilat përcaktohet ky
tregues për zonën e banimit respektivisht 28.5% për grupin e banimit dhe 22.5%
për bllokun e banimit.
Në shumicën e planimetrive të audituara të studimeve urbanistike pjesore, nuk
është respektuar distanca minimale e banesave nga bordura e rrugës, distanca
minimale ndërmjet banesave, distancat minimale nga kufiri i pronës, intensiteti i
ndërtimit neto, si dhe numri i vend parkimeve në raport me numrin e
apartamenteve.
Si rrjedhojë, në qytetin e Tiranës parkimi i automjeteve përbën një makth të
vërtetë, në disa rrugë e sidomos në Komunën e Parisit, rrugë e cila është simboli i
turpit urban të Bashkisë së Tiranës, në të cilën janë shkelur mjaftë rëndë
kondicionet urbanistike dhe nuk bëhet fjalë për vendparkime.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
64 Botime 2017
Puna këmbëngulëse dhe kërkesa e lartë e llogarisë nga ana e Kryetarit të KLSH-së
z. Bujar Leskaj, bëri që nga grupet e auditimit në shumë bashki dhe komuna, të
kryenin auditime cilësore në këtë fushë. Nga auditimet rezultoi se shumë leje
ndërtimi ishin dhënë në kundërshtim me ligjin dhe rregulloren përkatëse, si
koeficiente të lartë të shfrytëzimit të sheshit të ndërtimit, intensitet i lartë i
ndërtimit, numër i vogël vendparkimesh, mosrespektim i distancave nga bordura
dhe aksi i rrugës, apo nga objektet e tjera, nga kufiri i pronës, etj.
Për këto shkelje flagrante të dispozitave ligjore, nga ana e KLSH ndaj disa kryetarë
bashkie dhe kryetarë komune u bë kallëzim penal për shpërdorim detyre. Për
riparimin e të metave nga puna mjaft e keqe e viteve të kaluara, Bashkia e Tiranës
duhet të studiojë gjendjen aktuale urbanistike të qytetit të Seviljes dhe sidomos të
kryeqytetit të Kolumbisë, Bogota. Këto dy qytete kanë bërë një hop cilësor në
drejtim të lëvizjes së qytetarëve me biçikleta dhe parqe, ku banorët nuk rrezikohen
nga aksidentet automobilistike.
Me ritmet e shtimit të popullsisë që rezultojnë mjaft të larta, për të përballuar
nevojën e transportit, Qytetit i Tiranës duhet të mbështetet në transportin publik,
në mënyrë që të ulet në maksimum lëvizja e automjeteve në qytet, të ulet në
maksimum numri i aksidenteve dhe të pastrohet mjedisi nga ndotja ndërkohë që
aktualisht Tirana është Kryeqyteti më i ndotur në Europë. Gjatë ushtrimit të
veprimtarisë audituese Kontrolli i Lartë i Shtetit gjithashtu ka insistuar për zbatimin
e plotë të të gjitha rekomandimeve të dhëna, përfshirë edhe ato të fushës së
urbanistikës, për të luftuar klimën e mos ndëshkueshmërisë së abuzuesve me lejet
e ndërtimit.
Fatos ÇOÇOLI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 65
REFORMA DHE INSTITUCIONET E PAVARURA
nga Fatos ÇOÇOLI1 – Ekspert i Jashtëm, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 24 gusht 2016.
Rreth një viti më parë, Presidenti i Parlamentit Europian, Martin Shulc, në vizitën e
tij në Tiranë, dha për ne, të fortë e të qartë mesazhin se garantimi i institucioneve
të pavarura dhe zbatimi i reformës në drejtësi, japin çelësin e suksesit për
integrimin e Shqipërisë në Bashkimin Europian. Tani që me votimin e 21 korrikut,
zbatimi i reformës në drejtësi është ngjarje e sigurtë, mbarë politika e vendit duhet
të kujdeset për mbrojtjen dhe forcimin e institucioneve të pavarura shqiptare. Ato
janë asete të padiskutueshme të demokracisë në vend dhe garantojnë të ardhmen
e shtetit shqiptar. Ato nuk mund të jenë preja e inatit apo mërisë së askujt, sado
lart të ndodhet në piramidën shtetërore. Edhe pse me reformën në drejtësi
Prokuroria Shqiptare ndryshon mjaft, baza e shëndoshë e saj, puna e mirë e
prokurorëve në terren, duke mos e parë me syze politike e partiake, duhet
vlerësuar. Po ashtu edhe puna e jashtëzakonshme e Inspektoratit të Lartë të
Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe Konfliktit të Interesave (ILDKPKI), duhet
vlerësuar dhe përkrahur nga ne të gjithë. Aleati më i fortë gjatë gjithë kësaj kohe
për reformën në drejtësi dhe ndëshkimin e politikanëve dhe gjyqtarëve të
korruptuar ka qenë pikërisht ILDKPKI. Vetëm për vitin e kaluar, ky institucion i
pavarur ka dërguar 82 kallëzime penale në prokurori, nga të cilat 25 janë kthyer në
gjyqe për personat e kallëzuar. Nga puna e Inspektoratit nga seancat gjyqësore
kanë dalë 3 vendime me burgim dhe 17 gjoba. Midis të kallëzuarve penalë të
ILDKPKI-së, janë 12 gjyqtarë, 2 prokurorë dhe 6 deputetë. Ky institucion ka
kontribuar më shumë nga të gjithë të tjerët në kauzën e dekriminalizimit të të
zgjedhurve qoftë në Kuvend, qoftë në pushtetin vendor. Një tjetër institucion që
tashmë ka mbi 4 vite që ka shpalosur të plotë pavarësinë dhe profesionalizmin
është Kontrolli i Lartë i Shtetit, me raportet dhe kallëzimet e tij penale kundër
qindra abuzuesve me pronën publike dhe paratë e taksapaguesve. Progres Raportet
e fundit të Bashkimit Europian për Shqipërinë e viteve 2014-2016 rekomandojnë se
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
66 Botime 2017
duhen ndërmarrë hapa edhe më të fuqishëm e konkretë për forcimin e pavarësisë
dhe veprimtarisë së këtyre institucioneve në një proces gjithëpërfshirës reformash.
Ato, vënë në dukje nevojën për të garantuar zbatimin efektiv të legjislacionit në
fuqi, si dhe profesionalizmin, funksionimin dhe pavarësinë e këtyre institucioneve.
Është e domosdoshme që me ndihmën e programeve të ndihmës së Bashkimit
Europian të realizohet verifikimi dhe vlerësimi i kuadrit të përgjithshëm ligjor, si dhe
organizimi individual institucional i këtyre institucioneve, me qëllim forcimin e
pavarësisë dhe funksionimit normal të tyre. Ka ardhur sërish koha që ekspertë të
pavarur të programeve dhe Shteteve Anëtare të BE-së të identifikojnë masat
konkrete që synojnë të rrisin pavarësinë, transparencën, profesionalizmin dhe
besimin publik tek këto institucione, si dhe mbushjen e boshllëqeve ekzistuese në
kuadrin e përgjithshëm legjislativ dhe në strukturat e tyre institucionale. Sidomos
lufta e thelluar ndaj korrupsionit kërkon sinergjizimin e veprimtarisë së këtyre
institucioneve, pasi arritjet individuale të gjithsecilit janë shumë pak dhe
shumëfishohen, vetëm nëse koordinohen me veprimtarinë dhe arritjet e
institucionit tjetër të pavarur. Përparësitë e sotme të reformës në drejtësi në asnjë
mënyrë dhe kohë nuk duhet të anashkalojnë apo sjellin në plan të dytë misionin,
vlerat dhe arritjet e institucioneve të tilla të pavarura të Shqipërisë. Ato përbëjnë
shtyllën kurrizore të besimit publik se ky vend mund të bëhet. Puna e tyre, e
inkuadruar natyrshëm në punën dhe rezultatet e strukturave të reja të reformës në
drejtësi, do të sjellë shtetin e së drejtës dhe besimin e humbur të qytetarëve
shqiptarë tek institucionet shtetërore.
1 Shkrime të tjera të botuara nga Fatos ÇOÇOLI për periudhën korrik-dhjetor 2016:
KLSH si garant i parasë sonë.
(Botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 30 gusht 2016).
Komisioneri Hahn dhe institucionet që luftojnë korrupsionin.
(Botuar në gazetën “Sot”, më 13 shtator 2016).
Pse Gjykata e Auditimit të Austrisë auditon KLSH?
(Botuar në gazetën “Sot”, më 9 nëntor 2016).
Bexhet ZEQIRAJ, Pullumb BEQIRAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 67
MOSZBATIMI I LIGJIT NË TREGUN E SHËRBIMIT AJROR TË PASAGJERËVE
nga Bexhet ZEQIRI – Drejtor Drejtorie dhe Pullumb BEQIRAJ – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë ”, më 27 gusht 2016.
Tregu i shërbimit ajror të pasagjerëve është pjesë e rëndësishme e Aviacionit Civil
dhe shërben si nyje lidhëse e Shqipërisë me botën. Zhvillimet dhe ndryshimet e
ndodhura në aviacionin civil kanë qenë të lidhura ngushtë edhe me zhvillimet në
vendet e tjera të Europës. Kështu në fillim aviacioni civil shqiptar funksionoi në bazë
të marrëveshjes bilaterale me disa vende të Europës, ndërsa më vonë funksionoi në
bazë të parimit të marrëveshjeve ndërkombëtare e “Qiellit të përbashkët Europian”.
Ky treg mori zhvillime të mëdha mbas ndryshimeve të ndodhura në Shqipëri mbas
viteve 90, ku filloi masivisht emigracioni i Shqiptarëve kryesisht drejt vendeve të
Evropës, heqja e regjimit të vizave dhe zhvillimi i turizmit janë disa nga faktorët që
ndikuan në rritjen e fluksit të fluturimeve të pasagjerëve nga Aeroporti
Ndërkombëtar i Tiranës në drejtim të vendeve të tjera.
Kuadri ligjor dhe rregullator i tregut të transportit ajror të pasagjerëve
Në legjislacionin shqiptar, funksionimi i transportit civil të pasagjerëve rregullohet
me një sërë ligjesh dhe akte nënligjore siç mund të përmendim ligjin “Mbi Kodin
Ajror të Republikës së Shqipërisë”, ligjin “Për organizimin dhe Funksionimin e
Autoritetit të Aviacionit Civil” dhe ligjin “Për marrëveshjen koncesionare të
Aeroportit”.
Në nenin 11 të Ligjit “Mbi Kodin Ajror të Republikës së Shqipërisë”, përcaktohet se:
“Çmimet e transportit ajror vendosen lirisht nga tregu. Për vendosjen e çmimeve
dhe të tarifave për shërbimet ajrore zbatohen rregullimet përkatëse, sipas
marrëveshjeve shumëpalëshe”.
Në Udhëzimin e Ministrit të Transporteve të vitit 2010 “Mbi rregullat e
Zbatueshmërisë të Operimit në Fushën e Shërbimeve Ajrore”, në nenin 24, është
përcaktuar shprehimisht se: Çmimet dhe tarifat për shërbime ajrore të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
68 Botime 2017
disponueshme për publikun e gjerë do të përfshijnë kushtet e zbatueshme kur
ofrohen ose publikohen në çdo formë, duke përfshirë ato në internet. Po sipas këtij
neni, çmimi përfundimtar që duhet të paguhet do të tregtohet gjithmonë dhe do të
përfshijë çmimin ajror ose tarifën ajrore të zbatueshme, si dhe të gjitha taksat dhe
tatimet, shtesat e çmimit dhe tarifat e zbatueshme, të cilat janë të pashmangshme
dhe të paparashikueshme në momentin e publikimit.
Përveç tregtimit të çmimit përfundimtar, do të specifikohen të paktën: (i) çmimi
ajror ose tarifa ajrore (ii) taksat (iii) tatimet e aeroportit dhe (iv) tatime, shtesa
çmimi ose tarifa, si ato të lidhura me sigurinë ose lëndën djegëse.
Shqipëria aderon në Konventën e Organizatës Ndërkombëtare të Aviacionit Civil
(Dekreti Presidencial i muajit dhjetor 1990). Kjo organizatë ka miratuar dhe
manualin “Mbi ekonominë e shërbimeve të Navigacionit Ajror”, në të cilin
parashikon dhe mbikëqyrjen ekonomike të operatorëve të navigacionit civil nga
autoritetet përkatëse.
Deri tani nuk është hartuar dhe miratuar ndonjë metodologji në lidhje me miratimin
e tarifave ajrore dhe njëkohësisht nuk është aplikuar një e tillë nga ana e Autoritetit
të Aviacionit Civil (AAC). Në fakt rezulton se kompanitë ajrore thjesht i dërgojnë
pranë Autoritetit të Aviacionit Civil për miratim çmimet e biletave që do të aplikojnë
në vit të ndara në dy periudha dhe si përfundim AAC bën një miratim formal të tyre.
Kontrata koncesionare me Aeroportin Nënë Tereza
Me anë të Ligjit nr. 9312, datë 11.11.2004, Kuvendi i Shqipërisë, ratifikoi
marrëveshjen e lidhur ndërmjet “Tirana Internacional Airport ” sh.p.k. dhe Qeverisë
së Republikës së Shqipërisë. Në bazë të pikës 2.3 të kontratës koncesionare është
parashikuar që Qeveria e Shqipërisë garanton se gjatë Afatit të Koncesionit nuk do
të licencohet, autorizohet dhe as operojë asnjë aeroport tjetër për fluturime
ndërkombëtare tregtare (kargo dhe pasagjerë), në Republikën e Shqipërisë, me
përjashtim të uljeve emergjente, kusht i cili është shfuqizuar me aktmarrëveshjen
mes Qeverisë Shqiptare dhe koncesionarit të Aeroportit “Nënë Tereza”.
Sipas pikës 19.1 të kontratës “Mbi pagesat për Shërbimet e Aeroportit”, e cila
parashikon: Në caktimin e pagesave për Shërbimet e Aeroportit”, koncesionari
është i autorizuar të përcaktojë Pagesat për Shërbimet e Aeroportit nga përdoruesit
e aeroportit dhe të mbajë pagesat për shërbimet e aeroportit gjatë afatit të
koncesionit si dhe koncesionari do të veprojë në mënyrë të tillë që të mos vijë në
kundërshtim me detyrimet Ndërkombëtare të Republikës së Shqipërisë, duke
Bexhet ZEQIRAJ, Pullumb BEQIRAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 69
mbledhur (i) taksë vize, (ii) taksë kufiri në dalje dhe (iii) taksa të tjera që Qeveria e
Shqipërisë dhe Kuvendi i Republikës së Shqipërisë mund të vendosin kohë pas kohe.
Referuar të dhënave të siguruara nga portali zyrtar i “Tirana Internacional Airport”
sh.p.k kriteri për përcaktimin e tarifave për sa i takon uljeve dhe ngritjeve të
avionëve, përpunimit në tokë, parkimi për 24 orë dhe ai i ndriçimit është pesha e
avionit. I njëjti kriter përdoret edhe nga aeroportet e tjera të vendeve të rajonit.
Në si krahasojmë tarifat e shërbimit për përpunimin në tokë për peshën 0-15 ton
Aeroporti i Shkupit tarifon 13 euro/ton; Aeroporti i Tiranës (TIA) për intervalin e
njëjtë lëviz nga 30 euro (0 - 1 ton) në 200 euro (6 - 15 ton).
I njëjti fenomen paraqitet edhe në drejtim të shërbimit të parkimit. Aeroporti
“Nikola Tesla” në Beograd tarifon 1.8 euro/ton, ndërkohë aeroporti i Shkupit tarifon
1.6 euro/ton parkim mbi 4 orë, pasi 4 orët e para janë falas. TIA tarifon për 0-1 ton
8 euro, 1-2 ton tarifon 12 euro, 15-30 ton tarifon 60 euro, etj., nga ku rezulton
shumë qartë se TIA tarifon me çmime shumë më të larta se dy aeroportet e tjera
për pesha deri në 80 ton.
Po kështu dhe për shërbimin e ndriçimit tarifa për 15 ton në TIA është 92 euro,
ndërsa Aeroporti “Nikola Tesla” në Beograd tarifon 27 euro.
Sipas pikës 19.2 të kësaj kontrate, Organi i Autorizuar Shtetëror dhe Koncesionari
do të rishikojnë Pagesat për Shërbimet e Aeroportit çdo tre vjet gjatë periudhës së
Koncesionit, rishikimi i parë do të kryhet në janar 2007 dhe do të rrisë Pagesat për
Shërbimet e Aeroportit në bazë të këtij rishikimi sipas cilitdo faktor që është më i
madh.
Mesa duket në tarifat e mësipërme qeveria shqiptare është treguar shumë bujare
me vendosjen dhe miratimin e tarifave të shërbimit për përpunimin e avionëve në
tokë dhe për faktin se në kontratën Koncesionare nuk është përcaktuar dhe
aprovuar një metodologji për përcaktimin e tarifave, në kundërshtim kjo me
Direktivën 2009/12/EC “Aeroport Charges”, ku ndër të tjera në pikën 13 thuhet se
“...është e rëndësishme të dihet nga përdoruesit e aeroporteve, të kenë
informacionin e trupit menaxhues të aeroportit lidhur me bazën rregullatore dhe
mënyrën e llogaritjes së tarifave portuale...”.
Shërbimi i Lundrimit Ajror dhe Menaxhimi i Trafikut Ajror
Sipas nenit 81 të Kodit Ajror menaxhimi i trafikut ajror (MTA) përmbledh funksionet
e bazuara në tokë dhe ajër, të cilat janë shërbimi i trafikut ajror, menaxhimi i
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
70 Botime 2017
hapësirës ajrore dhe menaxhimi i flukseve të trafikut ajror, të nevojshme për të
garantuar lëvizjen e sigurt dhe eficentë të avionëve, gjatë gjithë fazave të operimit.
Tarifat e lundrimit ajror përfshijnë tarifat e lundrimit ajror në rrugë dhe tarifat për
shërbimet e lundrimit ajror, që afrohen në aerodrome për nisjen dhe mbërritjen e
fluturimeve. Tarifat autorizohen nga Autoriteti i Aviacionit Civil, publikohen pranë
publikimit informativ aeronautik. Por deri më sot AAC nuk ka hartuar dhe miratuar
ndonjë metodologji tarifimi të Shërbimit të Lundrimit Ajror. Njëkohësisht AAC nuk
kanë të miratuar një metodologji të përcaktimit të tarifave nga ana e Kompanive
Ajrore të cilat operojnë në Shqipëri si dhe mënyrën e kategorizimit të kompanive
“Lowcost” dhe “normale” si dhe kushtet e licencimit për secilën kompani.
Marrëdhëniet e Agjencive me pasagjerët
Një nga risqet në blerjen e biletave të avionëve është edhe moszbatimi i
Standardeve Ndërkombëtare të IATA-s nga Autoritetet Kontraktore në drejtim të
likuidimit të Faturës Tatimore Shitje (biletat e avionëve) pa u shoqëruar me BSP
Link; bileta/fatura BSP (IATA Billing and Settlement Plan) është transaksion i cili
kryhet nga çdo agjenci udhëtimesh në mënyrë periodike mbi bazën e biletave të
shitura.
Mos shoqërimi i BSP Link dhe Faturës BSP (faturë e cila tregon situacionin e taksave
portale të Aeroporteve dhe vlerës së biletës së bashku me marzhin e fitimit), me
faturën tatimore shitje, eliminon mundësinë e kontrollit të marzhit të fitimit, i cili
është kushti kryesor në vlerësimin e Operatorëve Ekonomikë në tenderimin e
biletave të avionëve, për vetë specifikën e veçantë që kanë dhe realisht është një
industri e “fshehtë” në vendin tonë.
Çdo pasagjer në momentin e blerjes së biletës e cila nuk shoqërohet nga Agjencitë
me BSP link nuk njihet me strukturën e kostos së biletës dhe njëkohësisht nuk
kuptohet nga çdo qytetar ndryshimi i lartë i çmimeve nga muaji në muaj si dhe as
ndryshimi i theksuar i çmimeve të biletave me vendet e tjera të rajonit.
Kontrolli i Lartë i Shtetit vitet e fundit i ka kushtuar një vëmendje të veçantë
çështjeve të zbatimit të ligjshmërisë së Transportit Ajror në të gjitha njësitë dhe
institucionet publike që kanë të bëjnë me këtë fushë, duke audituar jo vetëm
zbatimin e buxhetit, por edhe performancën e tyre. KLSH ka evidentuar se
institucionet që lidhen me këtë fushë, nuk zbatojnë plotësisht aktet ligjore dhe
nënligjore që rregullojnë tregun e transportit ajror të pasagjerëve.
Aulona JONUZI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 71
ANALIZA E KOSTOVE TË SHËRBIMEVE PUBLIKE
MBËSHTETUR MBI METODAT ABC
nga Aulona JONUZI1 – Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 30 gusht 2016.
Peter Drucker, në librin e tij “Manaxhimi: Detyrat, Përgjegjësitë dhe Praktikat” citon
se kompanitë private dhe institucionet publike shtetërore, janë organe të
shoqërisë (publikut të gjerë) që nuk mund të ekzistojnë për interesin e tyre, por që
të përmbushin një qëllim social specifik dhe të përmbushin nevojat e shoqërisë,
komunitetit ose individit. Për të arritur këto objektiva, drejtuesit e këtyre
institucioneve duhet të planifikojnë (buxhetojnë), kontrollojnë dhe marrin vendime
rreth burimeve që u janë besuar. Një element kyç i vendimmarrjes organizacionale
eficiente është përdorimi i informacionit të besueshëm si operacional, si edhe të
dhënat e kontabilitetit operacional dhe manaxherial, të nevojshme për analiza dhe
suport në vendim-marrje. Sa më sipër mund të arrihet duke përdorur metoda që
lidhen me përllogaritjen e kostos së shërbimeve, mbështetur mbi aktivitete
(metoda ABC), qëllimi kryesor i së cilës është që burimet konsumohen nga
aktivitetet, të cilat këto të fundit prodhojnë “outpute” (shërbime ose produket).
Duke qenë se, njësitë e sektorit publik karakterizohen në mënyrë unike si njësi
shërbimesh me shkallë të lartë të shpenzimeve fikse, metoda ABC i përshtatet
tërësisht këtij sektori. Adaptimi i kësaj metode në sektorin publik, ofron
informacion mbi kostot e ofrimit të shërbimeve publike e ky informacion është
esencial për proceset e vendim-marrjes. Aktualisht, a e di kush se sa realisht
kushton një shërbim publik që marrim (p.sh një vizitë mjekësore, edukimi në
universitete, udhëtimi urban, etj.)? Mos njohja e një vlere të tillë pjesërisht i
atribuohet edhe menaxhimit jo eficient të fondeve publike. Një studim i ACCA
(Shoqata e Kontabilistëve të Certifikuar e njohur në mbarë botën) tregoi se ka më
shumë gjasa që besimi i njerëzve ndaj sektorit publik të rritet, nëse tregohet të ketë
administrim të fortë financiar, si edhe përgjegjshmëri dhe transparencë në
Activity Based Costing
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
72 Botime 2017
përdorimin e fondeve publike. Më tej studimi tregoi se një menaxhim i fortë
financiar është vital për sektorin publik, duke ndikuar në 4 sfera të gjera që janë:
1) menaxhim financiar agregat–qëndrueshmëria fiskale, angazhimi dhe shpërndarja
e burimeve; 2) menaxhimi operacional–performanca, vlera e parasë dhe menaxhimi
i buxheteve; 3) qeverisja–transparenca dhe përgjegjshmëria; dhe 4) menaxhimi i
riskut–kontrollet, përputhshmëria dhe mbikëqyrja. Në këtë kontekst, problemet që
lidhen me manaxhimin financiar me ndikim negativ në ofrimin e një shërbimi
eficient, sot në botë kanë gjetur zgjidhje me përdorimin e metodave që mbështeten
mbi metodat ABC (Activity Based Costing), për përllogaritjen e kostove që duhen
konsideruar gjithashtu në hartimin e buxheteve. Ndërsa metodat tradicionale të
përllogaritjes së kostove kanë për bazë përputhjen me kërkesat e raportimit të
jashtëm financiar, ato nuk i mundësojnë dot njësive të sektorit publik informacionin
strategjik, ka shumë të domosdoshëm në ditët e sotme. Problemi më i madh i kësaj
metode lidhet me shpenzimet fikse të cilat shpërndahen tek shërbimet (ose
produktet) mbi baza që nuk kanë lidhje me faktorët që shkaktojnë kostot për këto
shërbime. Kështu, në sektorin publik (por jo vetëm) shpenzimet fikse shkaktohen
nga aktivitete që “shkaktojnë” kosto, nevojitet të gjurmohet konsumimi i burimeve
të nevojshme për të shpërndarë kostot, mbështetur mbi marrëdhëniet shkak-
pasojë. E kjo gjë realizohet vetëm nëpërmjet metodologjisë ABC. E përllogaritur në
këtë mënyrë, kosto e shumë shërbimeve dhe produkteve shërben si bazë shumë e
mirë informacioni për vendimet strategjike të qeverive, duke qenë se masin jo
vetëm “inputet” e tyre por tashmë edhe “outputin” – në rastin e sektorit publik,
shërbimin e ofruar.
Analiza ABC, ndryshe nga metodat tradicionale mbështetet mbi 3 udhëzime që
janë:
1. Kostot Direkte – Kostot e burimeve të ndryshueshme (variabël) gjurmojnë
produktet individuale që në mënyrë ekskluzive përdorin këto burime. E këtu
përfshihen kostot për materialet dhe punën direkt;
2. Kostot indirekte që i bashkëngjiten produktit – Parimi kryesor është që të
përdoren kosto të veçanta për aktivite nëse produktiviteti (ose kosto) e burimeve
është e ndryshme dhe nëse modeli i kërkesës varion ndërmjet burimeve. Secila
kosto aktiviteti është homogjene dhe ka një marrëdhënie shkak-pasojë me
“shkaktarin e kostos”. Ofrimi i shumë shërbimeve (ose produkteve) njëkohësisht
Cost Driver
Aulona JONUZI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 73
kërkon që aktivitete më të rafinuara kostosh të reflektojnë gjithashtu
kompleksitetin e shërbimeve/produkteve;
3. “Shkaktarët e kostos” së aktivitetit – duhet të lidhen mënyrën se si konsumohen
kostot. Për shembull një produkt, i cili kalon në procesin e instalimit, i bashkëngjitet
kostoja e “instalimit” (aktivitet më vete ky), mbështetur mbi orët që i nevojiten këtij
produkti për të kryer këtë proces (aktivitet), gjithmonë nëse ky aktivitet shkakton
kosto. Vetëm sistemet ABC mund të zbulojnë nëse aktivitetet e njësisë janë në
linjë me qëllimet dhe objektivat strategjike të organizatës. Adaptimi i kësaj
metode në funksion të kontabilizimit të mbështetur mbi aktivitete, paraqet një sërë
sfidash për sektorin publik, të cilat lidhen me: kostot e larta të implementimit,
rezistenca ndaj ndryshimit, mungesa e mbështetjes nga menaxhimi i lartë, mungesë
bashkëpunimi dhe angazhimi mes departamenteve, mungesë njohurish sa i takon
teknikave ABC, probleme dhe vështirësi në identifikimin e “shkaktarëve të kostos”,
kosto të larta konsultimi, rradha e prioriteteve (p.sh. ndryshime apo projekte të
tjera, veçanërisht për vendet në zhvillim ku ka ende shumë fusha për tú
ndryshuar/zhvilluar) dhe mungesa e software-ve. Pavarësisht vështirësive dhe
kufizimeve, literatura botërore por edhe praktika nga vende të tjera të zhvilluara
kanë treguar se, në terma afatgjatë përfitimet nga këto metoda tejkalojnë kostot
për implementimin dhe zhvillimin e tyre. E përfitimet kyç konsistojnë në rritjen e
ndërgjegjësimit sa i takon aktiviteteve dhe kostove që ata shkaktojnë si edhe në
përmirësimin ndjeshëm të proceseve të vendimmarrjes. Sa më sipër ndikon në
mënyrë të drejtpërdrejtë në rritjen e cilësisë së shërbimeve, që qeveria ofron për
qytetarët e saj, duke menaxhuar me eficiencë, efektivitet dhe ekonomicitet paratë
e vetë qytetarëve. Duke mundësuar kontrolle efektive të kostove dhe menaxhimin
e këtyre të fundit gjithashtu, metoda të tilla ndihmojnë edhe në punën e audituesve
të jashtëm, në kuadër të auditimeve të performancës (por jo vetëm), për të
vlerësuar aktivitetet e njësive publike jo vetëm në terma të “inputeve” të
përdorura, por edhe të “outputeve” të ofruara, në përputhje me objektivat e tyre.
1 Shkrime të tjera të botuara nga Aulona JONUZI për periudhën korrik-dhjetor 2016:
Tranzicioni drejt kontabilitetit rritës, esencial për standardet e kontabilitetit.
(Botuar në gazetën “Sot”, më 6 dhjetor 2016).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
74 Botime 2017
KLSH SI GARANT I PARASË SONË
nga Fatos ÇOÇOLI – Ekspert i Jashtëm, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 30 gusht 2016.
Janë disa institucione publike që në rolin e tyre duhet realisht t’i shohim si aleatë
dhe në shërbimin tonë si qytetarë. Të tilla janë Banka Qendrore, Avokati i Popullit,
por edhe institucionet e kontrollit (auditimit) më të lartë të Shtetit. Shpenzimet e
qeverisë sonë për një vit financiar i kalojnë të tre miliardë eurot. Ato duhen
kontrolluar nga një sy i pavarur dhe profesional, pse shumica nxirren nga taksat që
paguan biznesi dhe ne si qytetarë. Po ashtu dhe të ardhurat e Shtetit, që janë çdo
vit 2.4 miliardë euro dhe që po shumica janë taksat që ne paguajmë. Rolin e syrit të
pavarur e profesional mbi gjithë këto të ardhura dhe shpenzime e luan Kontrolli i
Lartë i Shtetit. Pa kontributin e tij, paratë tona si taksapagues do të ishin shumë më
pak të sigurta. Përfytyroni një ndërmarrje të stërmadhe që mbledh para dhe
harxhon pa hesap, dhe që ka si kontrollorë vetëm ata që i paguan vetë drejtori i saj.
Kështu do të ishte ekonomia jonë publike pa KLSH. Ky institucion na jep sigurinë se
paratë e mbledhura dhe ato të harxhuara në emër të Shtetit, kontrollohen si duhet,
me profesionalizëm dhe ndershmëri. Po pse na e jep këtë siguri? A nuk mund të
korruptohet edhe KLSH, si shumë institucione të tjera në vendin tonë? Po të ishte
kështu, ky institucion nuk do të nxirrte një herë në dy javë një njoftim për shtyp ku
denoncon me qindra milionë lekë dëm të shkaktuar Shtetit dhe kallëzimet penale
për abuzuesit dhe shpërdoruesit e parasë sonë. Nuk do të kishte çuar në Prokurori
edhe një anëtar të kabinetit qeveritar. Nuk do të kishte denoncuar me qindra
milionë euro dëme në AlbPetrol apo në marrëveshjen për zgjidhjen e kundërshtive
me CEZ. Do të kishte ulur kokën, do të ishte bërë urë e atyre që do ta paguanin të
mbyllte gojën. Duke u mjaftuar me njoftime të rralla bombastike për dëme
hipotetike, sikurse ndodhte rëndom 5 vite më parë. Por vitet 2012-2016 na mësuan
me një fytyrë të re të këtij institucioni themelor për përgjegjshmërinë publike me
paratë e të gjithë neve. Me një personalitet kërkues llogarie deri në fund,
këmbëngulës për të zbuluar të vërtetën e përdorimit apo keqpërdorimit të fondeve
Fatos ÇOÇOLI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 75
të Shtetit, pa u ndalur përpara asnjë “dore të fortë” apo influence super politikani.
Kjo i dedikohet në radhë të parë personalitetit dhe punës së drejtuesit aktual të
KLSH, pse, sikurse thotë populli, peshku qelbet nga koka. Nëse i pari i një
institucioni publik thyhet, atëherë i gjithë institucioni bie në pellgun e korrupsionit
apo pajtimit me realitetin e shëmtuar të mos luftimit të abuzimit publik. Në të
kundërt, Kontrolli i Lartë i Shtetit në pesë vitet e fundit ka kryer mbi 3.5 herë më
shumë kallëzime penale se në pesë vitet 2007-2011, ose një kallëzim çdo dhjetë
ditë. E gjithë kjo punë nuk është bërë yrysh, me hosanara, por duke u bazuar në
standardet ndërkombëtare të auditimit publik, duke trajnuar çdo auditues gati një
muaj çdo vit brenda dhe jashtë vendit. Ja përse në 90 vjetorin e institucionit në maj
2015, erdhi Presidenti i Gjykatës Europiane të Audituesve, Dr. Vitor Caldeira, që
mund të thuhet pa frikë se është personaliteti i dytë më i madh në botën e
auditimit më të lartë publik të sotëm. Ja perse personaliteti numër një, Gene
L. Dodaro, Audituesi i Përgjithshëm i SHBA-ve, dërgoi një mesazh përshëndetjeje ku
vlerësonte arritjet e institucionit. KLSH gëzon mbështetjen e plotë të Bashkimit
Europian dhe tani po zbaton një projekt binjakëzimi me vlerë 2.11 milion euro nga
fondet IPA të tij, për ngritjen e kapaciteteve audituese të institucionit. Autoriteti i
KLSH është rritur në këto pesë vite si brenda dhe jashtë vendit. Brenda vendit arriti
kulmin me miratimin nga Kuvendi të ligjit të ri integral të institucionit në nëntor
2014, tërësisht në linjë me standardet ndërkombëtare të fushës. Jashtë vendit puna
dhe progresi i tij është njohur dhe vlerësuar nga personalitetet më të mëdha të
auditimit suprem publik, si Dr. Josef Moser, Sekretari i Përgjithshëm i INTOSAI-t,
organizatës mbarë botërore të institucioneve më të larta të auditimit, që përfshin
191 vende anëtare, Jaçek Jezierski, ish President i NIK-ut polak dhe i EUROSAI-t, etj.
Me këtë autoritet të rritur, eksperiencë pune, por sidomos kurajo e vendosmëri për
të qenë plotësisht i pavarur në auditimet dhe gjetjet e veta, Kontrolli i Lartë i Shtetit
sot paraqitet si aleati ynë më i mirë, si qytetarë, në mbrojtje të taksave që
paguajmë. Na takon jo vetëm ta njohim dhe vlerësojmë këtë institucion, por edhe
ta mbështesim e inkurajojmë të “sulmojë gjithnjë qiejt”, në emër të përdorimit të
ndershëm, racional e me përgjegjshmëri të parasë publike, parasë sonë.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
76 Botime 2017
PROCESI I LEGALIZIMIT TË OBJEKTEVE INFORMALE NË OPTIKËN E KLSH-së
nga Hysen METKO dhe Kristaq GJURGJAJ – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 2 shtator 2016.
Procesi legalizimit të objekteve informale lindi si një domosdoshmëri e kohës për
bërjen legale të objekteve pa leje të ndërtuara në territore të ndryshme të vendit,
në zona me pronar privat ose shtet, të cilat janë ndërtuar pa një plan urbanistik të
miratuar më parë nga pushteti qendror apo vendore dhe ku janë zaptuar toka
bujqësore, zona historike, muzeale dhe arkeologjike, rrugë, oborre shkollash, kanale
vaditëse dhe kullues, troje publik, zona bregdetare, etj.
Si rezultat i këtyre problemeve u arrit në argumentin se legalizimi i tyre nëpërmjet
një kuadri ligjore të miratuar me Ligjin nr. 9482, datë 03.04.2006 “Për legalizimin,
urbanizimin dhe integrimin e ndërtimeve pa leje”, i ndryshuar dhe akteve nënligjore
të dala në zbatim të tij, do të ishte një zgjidhje emergjente.
Megjithëse ligji i legalizimeve kohët e fundit ka pësuar ndryshime të shuma, duke
ndërhyrë në lehtësimin e procedurave të legalizimit, kjo për faktin që ky proces të
përfundojë brenda afatit 4 vjeçarë të qeverisjes, është e pamundur, pasi sipas të
dhënave të çuditura në 6 Drejtori Rajonale të ALUIZNI, rezulton se nga 194,452
vetëdeklarime janë legalizuar 18,078 objekte informale ose 9.2% e
vetëdeklarimeve, shifra këto të cilat tregojnë se ky proces kërkon një periudhë më
të gjatë për mbylljen e kësaj procedure.
Në procesin e zbatimit të dispozitave të këtij ligji, krahas procesit të legalizimit të
objekteve brenda kornizave ligjore janë kryer dhe legalizime të objekteve të cilat
dalin nga këto korniza.
Kështu në auditimet e kryera në Drejtoritë Rajonale të ALUIZNI-t, për zbatimin e
procesit të legalizimit të objekteve informale, u përqendruam në rastet e zonave
me risk, si: përcaktimi i vlerës së truallit të legalizuar, të zonave arkeologjike,
historike dhe muzeale, të distancave me strukturën rrugorë, të lumenjve, etj.
Hysen METKO, Kristaq GJURGJAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 77
Këto risqe të parashikuara, rezultojnë të kenë qenë të sakta pasi në gjetjet tona
janë evidentuar raste të shkeljeve të dispozitave të akteve ligjore e nënligjore të
ligjit të legalizimit, si mos aplikimi i saktë i vlerës së truallit në zbatim të VKM nr.
1620, datë 26.11.2008 “Për miratimin e çmimeve të trojeve, që ndodhen në të
gjitha bashkitë dhe në disa komuna”, duke evidentuar një dëm ekonomik në fondin
e kompensimit të ish pronarëve në vlerën 287.4 milion lekë, duke u bazuar në
llogaritjen e vlerës së truallit në VKM nr. 187, datë 06.03.2013 “Për miratimin e vlerës
së pronës për secilin qark të Republikës së Shqipërisë”, i ndryshuar.
Me ndërhyrjen dhe rekomandimet e vazhdueshme të KLSH, u bë i mundur që me
Vendim të KM nr. 514, datë 30.07.2014 “Për miratimin e vlerës së pronës për secilin
qark të Republikës së Shqipërisë”, të unifikonte në një vendim të vetëm dy vendimet e
mësipërme për përcaktimin e vlerës së truallit.
Gjetjet dhe rekomandimet e kryera nga KLSH kanë çuar në rezultate konkrete, që
konsistojnë në reagimin e ekzekutivit lidhur me këto rekomandime.
Lidhur me ndryshmin e dispozitave ligjore e nënligjore në fuqi, të cilat kanë patur
efekte pozitive në procesin e legalizimit, por edhe negative, pasi nuk kanë reaguar
në mënyrën e duhur, sidomos në ndryshimet e bëra me Ligjin nr. 50/2014, datë
15.05.2014, për ndryshimet në ligjin bazë.
Një aspekt thelbësor i zbatimit të ligjit të legalizimeve është problemi i
parcelizimeve që kryhen, duke shkurtuar sipërfaqen e parcelës ndërtimore të zënë
nga pronari i ndërtimeve pa leje në kufijtë bazë 300 dhe 500 m2, pavarësisht nga
raporti me vijën kufizuese të ndërtimit deri në 3- fish të bazës së ndërtimit me
ndryshimet e bëra me Ligjin nr. 50/2014, datë 15.05.2014.
Në auditimet tona sipas ligjit bazë, KLSH-ja i ka kushtuar rëndësi parcelizimeve të
kryera në mënyrë të pa arsyeshme dhe në kundërshtim me nenin 17, të Ligjit të
legalizimit, pasi sipërfaqet e zëna nga subjektet informatë, ishin shkurtuar nga
ALUIZNI, megjithëse këto sipërfaqe janë në posedim të subjekteve dhe personave
informale dhe në disa raste nga fotografimet ajrore duket në mënyrë flagrante
pamje të tilla, si p.sh. vija e kufirit të pronës ndan mes përmes pishinën e ndërtuar
nga subjekti i paligjshëm, apo rrugën e kopshtit, etj.
Kushti i parcelizimit, pra shkurtimit të parcelave ndërtimore, ishte hartimi i mini
planeve sipas të cilave përcaktohej nëse këto diferenca sipërfaqesh të shkurtuara,
në përputhje me përmasat e tyre dhe konfiguracionin e parcelave, mund të
përdoren për ndërtime të veçanta, më vete.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
78 Botime 2017
Kushti i mësipërm është vendosur me dispozitë, megjithëse parimi i ligjit të
legalizimit është që më parë kryhet legalizimi e më pas urbanizimi i zonave
informale të miratuara apo jo, si dhe objekteve të veçanta në zona të caktuara.
Nga mos shitja e këtyre sipërfaqeve me çmimin e tregut dhe lënia djerr e tyre, as
kalimit në pronësi të zaptuesit të truallit dhe as shtetit, pasi janë sipërfaqe mbi të
cilat mund të ndërtohet, ku në auditimet e kryera është evidentuar një sipërfaqe
prej 52578.94 m2 me vlerë 634.9 milion lekë, të cilat nëse do të ishin menaxhuar më
mirë problemi i këtyre pjesëve të parcelave, nga ALUIZNI do të ishin arkëtuar të
ardhura dhe përfituar mundësi të konsiderueshme financiare, për mbushjen e
gropës buxhetore dhe detyrimit të kompensimit në vlerë të ish-pronarëve.
Në ndryshimet ligjore që ka pasuar ligji i legalizimit (Ligji nr. 50/2014, datë
15.05.2014), lidhur me këtë problem është kryer një “hap mbrapa”.
Një dallim tjetër nga ligji bazë është që nëse tejkalohet kufiri 3 fish i bazës së
ndërtimit dhe për objektet banimi mbi 500 m2 (gjë që ndodh shpesh), sipërfaqja i
shitet subjektit (zaptuesit) vetëm në rast se më parë ka paraqitur vullnetin me
shkrim. Kjo shtesë e shkurtër ka një kuptim tepër të rëndësishëm për procesin e
legalizimeve, në aspektin reversibil, pasi në një farë mënyrë “legalizon” pushtimin e
tokës nga pronari i paligjshëm që e ka zënë atë.
Sipas ligjit të ri, nëse rasti i mësipërm nuk paraqitet dhe diferencat e parcelave mbi
3-fish e bazës së ndërtimit mund t`i shiten personit informal, është mbyllur dhe
është lënë në dëshirë të subjektit dhe nuk mbetet më asnjë rrugë për zgjidhjen e
problematikës së tokës shtetërore ose publike, por kjo tokë i lihet në posedim
zaptuesit të saj, i cili ka mundësi që pa një periudhë kohe qoftë edhe të gjatë të
përfitojë nga “parashkrimi fitues” dhe të legalizojë falas edhe gjithë sipërfaqen mbi
limitin e vendosur.
Ne, si referues nuk shohim në këtë rast drejtësi dhe për mendimin tonë po shfaqim
një risi në këtë rast, për të mos lënë në dorë të subjektit faktin nëse toka do t`i
shitet apo jo atij, për këtë neni 17, duhet riparë edhe njëherë, duke hequr
domosdoshmërish frazën “...vetëm nëse ka shprehur më parë vullnetin, nëpërmjet
një kërkese me shkrim...”.
Në ligjin e ri kjo mundësi është mbyllur përfundimisht, duke e lënë plotësisht në
dorë të poseduesit të tokës, mundësinë që ta blejë ose ta posedojë atë lirisht.
Sikur pronarët e ndërtimeve pa leje të kishin blerë të gjithë sipërfaqen e tokës që
posedojnë, të ardhurat në buxhet do të ishin të pallogaritshme dhe do të çlironin
Hysen METKO, Kristaq GJURGJAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 79
buxhetin e shtetit nga pesha për të nxjerrë para nga arka e tij e varfër dhe për të
paguar ish-pronarët dhe në këtë rast do të kishim më shumë drejtësi, pasi as arka e
shtetit nuk do të zbrazej dhe ish-pronarët do të merrnin më shumë se sa marrin sot
dhe vetë shteti do të plotësonte më shpejt dhe drejt detyrimin ligjor për të
shpërblyer humbjet e tyre, që fillojnë pas 28 Nëntorit 1944 dhe vazhdojnë deri sot.
Një problematikë tjetër e legjislacionit të legalizimit është shtyrja e vazhdueshme e
afatit të ndërtimeve pa leje, i cili ka lëvizur 3 herë dhe më i fundit i vitit 2015 kur ky
afat është shtyrë deri më datë 27.06.2014 dhe më i pari në 16 nëntor 2006, pra
është shtyrë 8 vjet.
Këto ndryshime krijojnë patjetër në opinionin publik për perceptimin se mund të
vazhdosh të ndërtosh pa leje, “të zësh” tokën e tjetrit dhe shteti do të legalizojë në
fund të fundit gjithçka. Kuptohet përderisa ka ndryshuar 3 herë ky afat, nuk ka asnjë
siguri se në të ardhmen nuk do të ndryshojë, pra që të jetë i fundit më datën
27.06.2014. Lëvizja e afatit për ndërtimet pa leje mund të quhet pa frikë “nxitje e
paligjshmërisë” dhe paaftësi dhe pamundësi e shtetin për të kontrolluar territorin e
saj, në të gjitha rastet dhe veçanërisht kur cënohet prona shtetërore dhe publike.
Për ironi, në të gjithë rastet përmendet fakti se, të gjitha ndërtimet pa leje që nuk u
përgjigjen kushteve të afatit, trajtohen në përputhje me Ligjin nr. 9780, datë
6.7.2007 “Për inspektimin e ndërtimit” por si duket kjo frazë është zhvlerësuar
krejtësisht dhe të gjithë janë të bindur se paligjshmëria do të vazhdojë në këtë
vend, e cila do të legalizohet më pas.
Të habit fakti se, me sa lehtësi e shikojnë autoritetet shtetërore problemin e
“Tokës”, në një kohë që ky është një aset si gjithë të tjerët dhe më vlera shumë më
të larta se të tjerat. Por ndërsa flitet shumë për korrupsionin me prokurimet
publike, në dogana e tatime, spitale, etj., shumë pak flitet për tokën ose më mirë
për kontrollin e territorit dhe në radhë të parë atë që quhet truall shtetërore ose
publik. Disa veprime të Prokurorisë vitin e fundit ngjallin shpresa dhe duhen
mbështetur nga të gjithë.
Këtu e ka burimin gjithë sjellja indiferente ndaj këtij aseti, përkrahja dhe legalizimi i
vazhdueshëm që u bëhet “pushtuesve” të tij.
Problematika të tjera të cilat janë evidentuar gjatë auditimeve, konsistojnë në
kryerjen e legalizimeve, në zona arkeologjike, muzeale dhe historike, gjë që përbën
shkelje të rëndë ligjore, pavarësisht se ndërtime të paligjshme janë ngritur edhe në
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
80 Botime 2017
këto zona. Strukturat shtetërore të ngarkuara (Drejtoritë Rajonale të ALUIZNI-t),
nuk duhet të bënin legalizimin e tyre, duke u bërë ortak me shkelësit e ligjit.
Legalizime në zona të pa lejueshme janë kryer dhe pranë autostradave, buzë
rrugëve (ose duke cënuar rrugët), në shtretërit e lumenjve, liqeneve (bile edhe
brenda tyre), objekte brenda territorit të shkollave, spitaleve dhe institucioneve të
tjera shtetërore, në zona të ndotura, me rrezik përmbytje, etj., veprime këto në
shkelje të dispozitave ligjore e nënligjore të ligjit të legalizimit, ku në auditimet e
KLSH është rekomanduar në mënyrë të vazhdueshme korrigjimi i këtyre praktikave
dhe mos kryerja e procedurave të tjera.
Fatkeqësisht, shohim se ka përsëri veprime të këtyre llojeve, pavarësisht
rekomandimeve tona të vazhdueshme. Efektet e korrupsionit duken qartë në faktin
e zgjatjes së dhënies së lejes së legalizimit, me vite të tëra, kjo edhe pas lidhjes së
kontratave dhe pagimeve të detyrimeve të tjera të kryera nga qytetarët, përsëri ka
stërzgjatje të afateve të legalizimit.
Fatos ÇOÇOLI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 81
KOMISIONERI HAHN DHE INSTITUCIONET QË LUFTOJNË KORRUPSIONIN
nga Fatos ÇOÇOLI – Ekspert i Jashtëm , KLSH
botuar në gazetën “Sot”, më 13 shtator 2016.
Institucione si Inspektorati i Lartë i Deklarimit dhe Kontrollit të Pasurive dhe
Konfliktit të Interesave, Avokati i Popullit dhe Kontrolli i Lartë i Shtetit e kanë
treguar me punë dhe rezultate se janë mirëfilli të pavarur dhe i shërbejnë qytetarit.
Prandaj dhe marrin vlerësime nga organizatat prestigjoze ndërkombëtare, të cilat
realitetin tonë e shikojnë jo me sytë e pasioneve tona partiake. Sipas Raportit të
organizatës së mirënjohur botërore që lufton korrupsionin kudo, Transparency
International (TI), të publikuar pak ditë më parë “Të 15 institucionet dhe sektorët e
shqyrtuar në Shqipëri janë larg të qenit shtylla të forta për luftën kundër
korrupsionit. Në terma relativë, Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) dhe Avokati i Popullit
janë më të mirët në këtë sistem, ndërsa Shoqëria Civile, Prokuroria dhe Gjyqësori
janë ndër më të dobëtit.”
Më tej, Transparency International thekson se KLSH është sulmuar disa herë
politikisht, megjithatë ka vijuar normalisht punën. “Në praktikë kallëzimet ndaj
funksionarëve publikë janë rritur. KLSH është penguar të kryejë auditime në
Drejtorinë e Përgjithshme të Tatimeve”, thuhet më tej. Sipas Raportit të TI-së, KLSH
ka rritur ndjeshëm numrin e kallëzimeve, nga 94 zyrtarë në 2013 në 159 zyrtarë në
2015. Dhe nuk është vetëm Institucioni Suprem i Kontrollit. ILDKPKI është në vijë të
parë të kontrollit të pasurive të nëpunësve të Shtetit dhe ka dhënë kontribut jetësor
në procesin e dekriminalizimit. Edhe Avokati i Popullit ka një ndikim të tij në
ndërgjegjësimin ndaj abuzimeve të shtetarëve me interesat e qytetarit. Por në 5
vitet e fundit, institucioni që e ka ngritur stekën në luftën kundër korrupsionit me
kontribut të fortë është institucioni suprem i kontrollit publik, KLSH. Gati në çdo
dhjetë ditë në 5 vitet e fundit, ka çuar në Prokurori nga një kallëzim penal. Gjatë
periudhës janar 2012-dhjetor 2015, ka kryer 170 kallëzime penale, ose mbi 3
herë më shumë se periudha 2008-2011. Ka kallëzuar 527 punonjës deri në
nivelin ministër, sekretar i përgjithshëm në ministri, drejtor i përgjithshëm, etj.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
82 Botime 2017
Në pesë vjet, si institucion nuk është stepur apo përkulur as edhe njëherë nga
presionet politike, të cilat në realitetin tonë janë si të nëndheshme, ashtu dhe
të hapura. Por puna dhe profesionalizmi i institucionit ua ka mbyllur gojën të
gjithëve. Dëmi ekonomik i zbuluar nga institucioni dhe i kërkuar pothuajse
100% për zhdëmtim, në pesë vitet e fundit i kalon të 2 miliard eurot!
Mosveprimi i qeverisë për rastet e zyrtarëve të lartë të Shtetit (janë me
dhjetëra të tillë), të kapur në abuzim me pronën shtetërore dhe të denoncuar
prej KLSH pranë Prokurorisë së Përgjithshme, duke mos i larguar ata nga detyra
apo nga shërbimi civil, për fat të keq ka ushqyer përditë anti kulturën e
mosndëshkimit, të vërejtur edhe nga Departamenti Amerikan i Shtetit në
raportin e tij të fundit për Shqipërinë, si dhe tani nga Transparency
International. Nëse Komisioneri Hahn kërkon kapjen e peshqve të mëdhenj të
korrupsionit shqiptar, strukturat e reja që do të dalin nga reforma në drejtësi,
si Struktura e Posaçme Antikorrupsion dhe Byroja Kombëtare e Hetimit mjafton
të shqyrtojnë dosjet e kallëzimeve penale të KLSH, se atje “peshq”, sidomos të
mëdhenj ka sa të duash. Në Kroaci hetimi ndaj ish Kryeministrit Sanader nisi
nga një indicie e shtypit për orët e shtrenjta të ish Kryeministrit. Tek ne gjurmët
dhe indiciet janë gjetur, dokumentuar, hulumtuar e thelluar në mënyrë
profesionale nga institucione si ILDKPKI dhe KLSH. Mjafton vetëm vullneti për
ta kryer reformën, për të sulmuar qiejt gri dhe të zinj që kanë mbërthyer
Shtetin tonë, korrupsionin galopant dhe konfliktin e thellë të interesave. Nuk
është çështja tek një peshk apo dy të mëdhenj, por tek sistemi, antikultura e
pandëshkueshmërisë që pjell orë e çast abuzues dhe vjedhës të pronës publike
dhe të parave të qytetarëve. Në rast se strukturat e reja bashkëveprojnë me
institucionet e sotme realisht të pavarura dhe të vlerësuara nga
ndërkombëtarët, atëherë produktet e reformës në drejtësi do të jenë të
vërteta e të dukshme nga të gjithë. Një arrestim i bujshëm për t’ia lënë vendin
një gjyqi të dobët pa fakte konkrete e tronditëse do të shërbente pak. Pastrimi
radikal i sistemit, dhe jo vetëm atij të gjyqësorit, do të sillte ndryshimin që mezi
e presim të gjithë që të fillojë.
Bajram LAMAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 83
REFORMA ADMINISTRATIVE DHE MENAXHIMI I BASHKIVE
SIPAS TË DREJTËS EKZEKUTIVE
nga Bajram LAMAJ – Drejtor Departamenti, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 21 tetor 2016.
Zbatimi i reformës administrative në pushtetin lokal para një viti dhe zbatimi i saj
nga Bashkitë e reja, ka nxjerr nevojën e rishikimit të akteve ligjore, nënligjore dhe
nxjerrjen e urdhëresave e rregulloreve për të disiplinuar juridikisht dhe
administrativisht, veprimtarinë e këtyre njësive të qeverisjes vendore edhe sipas të
drejtës ekzekutive. Autonomia lokale që u është dhënë bashkive, nuk është e
pakufizuar, megjithatë edhe në kuadrin e sigurimit të lejuar të autonomisë, mbetet
parimi që Qeveria qendrore, nuk duhet të heqë dorë plotësisht nga e drejta për të
patur influencën e vet mbi përmbajtjen e akteve e normave juridiko administrative
që nxjerrin organet e bashkisë.
Kjo vjen nga principi i shtetit ligjor dhe nga demokracia, por edhe nga sanksionimi
ligjërisht i pushtetit publik, në të gjitha shprehjet e veta edhe nëpërmjet rregullimit
të qartë të kompetencave dhe mbajtjes së funksioneve, në mënyrë që të evitohet
keqpërdorimi i pushtetit dhe të sigurohet liria e personit. Bashkia kërkon
rregullimin e një sfere të jetës, nëpërmjet të drejtës objektive, të drejtohet nga
vendimet e të zgjedhurve nga populli (Këshilli Bashkiak). Qeveria nuk mundet që
detyrën e vet kryesore, t’ja lërë në disponim të lirë instancave të tjera brenda ose
jashtë organizimit shtetëror, kjo vlen sidomos kur akti i dhënies së autonomisë, nuk
u jep këtyre bashkive të drejtën për realizimin vetëpërgjegjës të detyrave të marra
përsipër, por dhe lëshimin e normave të kërkuara organizative e rregulloreve sipas
sferës vepruese të Bashkisë. Kompetenca e rregullimit nuk mund të shkojë më larg
se e drejta e autoritetit të Bashkisë në hapësirën vepruese të saj.
Në vendin tonë e drejta për të hartuar e miratuar Rregullore nga Bashkia, është e
mbështetur në Ligjin nr. 8652, datë 31.09.2000 “Për organizimin dhe funksionimin
e Qeverisjes Vendore”, të ndryshuar” me Ligjin 30/2015 Nr. 30/2015 “Për disa
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
84 Botime 2017
ndryshime dhe shtesa në Ligjin nr. 8652, datë 31.09.2000, neni 8 “Të drejtat e
njësive të qeverisjes vendore”, I. E drejta e qeverisjes, germa a:“Përcaktojnë masa
që ato i gjykojnë të nevojshme për kryerjen e funksioneve dhe ushtrimin e
kompetencave” dhe germa b: “Bazuar në Kushtetutë, në ligje dhe aktet nënligjore
të nxjerra në bazë dhe për zbatim të tyre për kryerjen e funksioneve dhe ushtrimin
e kompetencave, nxjerrin urdhëresa, vendime dhe urdhra që janë të detyrueshme
për të gjitha subjektet e përfshira në akt, në juridiksionin e tyre”. Duhet të kihet
parasysh lidhja ligjore e administrimit si përparësi e ligjit dhe si kusht i ligjit, pra
vendosja e rregulloreve, nuk duhet të shkelë normat ligjore përparësore dhe as tí
përjashtojë ato. Nuk mundet asnjë bashki që nëpërmjet rregulloreve të saj të
përjashtojë detyrimet ligjore dhe as ti modifikojë ato, nëpërmjet të drejtës
administrative, duke cënuar të drejtat e qytetarëve të sansionuara në Kushtetutë e
ligj, pra ky është një kusht në hartimin e rregulloreve.
Bashkitë në vakumin ligjor aktual që kanë në funksionimin e tyre, veçanërisht pas
kryerjes së Reformës Administrative, ku kanë ndryshuar hapësirat dhe janë shtuar
problematikat dhe funksionet e reja me Njësi Administrative apo delegimi nga
Qeveria i disa aktiviteteve të reja si: zjarrfikëset, bordet e kullimit, Kopshtet e
shkollat, ujësjellësit, pyjet e kullotat, liqenet e Parqet, etj., të cilat nuk janë
shoqëruar me paketa ligjore ose nënligjore, Urdhëresa për pushtetin vendor,
nxjerrin domosdoshmëri impenjimin e drejtuesve dhe administratës së Bashkive,
që aktivitetin e tyre ta plotësojnë me rregullore sipas sferave të ndara të aktivitetit.
Këto rregullore që janë norma për administratën dhe banorët, do të rrisin shumë
përgjegjësinë e administratës për llogaridhënie para publikut dhe do e bëjnë shumë
transparente qeverisjen vendore, duke zbatuar parimin e subsidiaritetit në
marrëdhëniet me pushtetin qendror. Disa nga aktivitetet e Bashkisë, që mund të
veprohet me rregullore janë: mbledhja e taksave bazë dhe të tjera, mbledhja e
tarifave të pastrimit(llogaritja, kontraktimi, dëmtimet, etj.), për urbanizimin dhe
planeve ndërtimore, ngritja e zonave të reja ndërtimore banesa e industriale,
rregullore për shërbimet komunale, ujrave të zeza, ujësjellësi, pastrimi i rrugëve,
ndarja e mbetjeve të ngurta, ngrohja qendrore, etj. Këto rregullore duhet të jenë
në formën e rregullit ligjor të përgjithshëm abstrakt, p.sh. tek shërbimet dallohen
nga rregulloret me karakter planifikues-programatik. Kjo nxjerr në pah ndryshimet
strukturore të tipeve të rregulloreve, ku të parat janë rregulloret e përgjithshme
abstrakte (gjenerale-abstrakt), detyra e të cilave është të sigurojë barazinë e
ekzekutimit administrativ dhe përballë tyre qëndrojnë rregulloret me karakter
planifikues-programatik. Sigurisht si funksion kryesor rregulloret duhet të kenë
Bajram LAMAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 85
rregullimin e administrimit të masave dhe dytësore janë; e drejta e planifikimit dhe
vetëorganizimi (organizimi) i Bashkive. Rregulloret e administrimit të masave
përmbajnë përcaktime abstarkte, që i drejtohen një numri të pa caktuar njerëzish
dhe rregullojnë një numër të madh rastesh në marrëdhëniet me Bashkinë
nëpërmjet aprovimit, ndalimit ose organizimit, si p.sh. rregulloret e pagesave të
urbanizimit, marrja e kontributeve për rregullimin e rrugëve, shkollave, kanalizimet,
pagesat e argëtimit, taksat shtesë luksi, taksa kurimi në ujëra termalë, etj.
Rregullore për përdorimin e shërbimeve publike, si p.sh: Rregullore e varrezave
publike, bibliotekave, arkivit, muzeut të qytetit ose zonës, rregullore të lidhjes e
përdorimit të ujit, thertore, etj.
Në rregulloret e grupit të dytë, janë për vendimet e planifikimit, këtu nuk ka
rregulla abstrakte në kërkesën bazë, por një vendim programesh, që drejtohet
nëpërmjet planifikimit. Kjo nuk vlen vetëm si instrument planifikimi hapësinor,
rregullore e Planit të menaxhimit të aseteve, por kemi dhe planet buxhetore që
nevojitet rregullore si instrument i rëndësishëm për veprimtarinë administrative të
Bashkisë, këto rregullore i afrohen aktit administrativ. Në grupin e tretë, kemi
rregulloret organizative të Bashkive, ku duhet thënë se shumica e bashkive i kanë,
por jo të hartuara me specifikat që ka çdo bashki, por me “copy paste”. Këto
rregullore i shërbejnë vetë organizimit dhe janë në sensin formal, pasi nuk kanë
pasoja dhe tregojnë faktin se rregulloret nuk mund të jenë vetëm materiale. Këtu
futen rregullorja e bashkisë, të ndërmarrjeve dhe institucioneve të vartësisë, por
edhe rregullorja e buxhetit bën pjesë në rregulloret e vetorganizimit (përjashtojmë
kur janë rregullore ngritëse (hartimi).
Qëllimi i këtij trajtimi, është që të bëjmë me dije drejtuesit e Bashkive se ato sot
duhet të menaxhojnë bashkitë nëpërmjet rregulloreve, si mjete demokratike e
transparente të disiplinimit juridik-administrativ të administratës dhe banorëve,
pasi ka vakum ligjor e mungesë Udhëzimesh nga pushteti qendror. E gjithë
procedura e hartimit dhe miratimit në Këshillin Bashkiak, duhet të jetë
transparente dhe të vijë dhe nga dëgjesat publike, ku duhet të prezantohen draft
rregulloret e të reflektohen kundërshtimet nga banorët(komuniteti) dhe palët e
interesit (subjektet private e shtetërore që preken nga zbatimi i rregullore).
Në praktikën ndërkombëtare, kemi dy lloje rregulloresh; të detyrueshme dhe
vullnetlira, por parimisht nuk ekziston asnjë detyrim për lëshimin e rregulloreve,
pasi kjo i lihet më shumë iniciativës së organizmave përfaqësuese (Këshilli
Bashkiak, komisione të ndryshme dhe ad-hoc), që të rregullojnë çështjet e Bashkisë
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
86 Botime 2017
nëpërmjet rregullores dhe quhen vullnetlira. Në rregulloret e detyrueshme
mungon e drejta e iniciativës për vendim të lirë, por ato dalin si detyrim i zbatimit
të rregullores së Bashkisë, ose nga ligjet e veçanta nga Kuvendi, këtu kemi
rregulloret e pagesave, mbledhjes së taksave, buxhetit, planit menaxhimit të
aseteve (kontratat, koncensione, PPP, etj.). E gjitha kjo lind e drejta e kufizimit të
autonomisë vendore që: “përsa ligjet nuk kanë vendosur ndryshe, mund të mos
miratohen, ose të ndalohen nëpërmjet vlerësimit të ligjshmërisë nga institucioni i
Prefektit, apo gjetja në kundërshtim me ligjin nga Kontrolli i Lartë i Shtetit. Hartimi
dhe miratimi i rregulloreve, duhet të bëhen me qëllimin se ato do ti shërbejnë
mirëmenaxhimit të Bashkisë por dhe një efekt të jashtëm pozitiv, duke shërbyer si
një autorizim ligjor i sferës që mbulon. Parimisht rregulloret e pagesave janë
vullnetlira, por nga ana tjetër, bashkia është e detyruar sipas të drejtës buxhetore
të shfrytëzojnë burimet e të ardhurave, ku bën pjesë marrja e pagesave, pra
rregullorja e pagesave rrjedhimisht bëhet e detyrueshme. Më të nevojshmet
fillimisht, janë rregullore kryesore dhe rregullore buxhetore. Rregullorja kryesore
është si detyrim, pasi duhet të hartohet sipas kushteve të bashkisë, krahina ku
ndodhet dhe të synojë të arrijë premisa bazë të njëjta me bashkitë e tjera përreth.
Në këtë rregullore nuk mund të përcaktohen rregulla që i shmangen dispozitave
ligjore dhe rregullores bashkiake, ku duhet të përcaktohen qartë kur Kryetari i
Bashkisë merr iniciativa vetjake për emergjencë, fatkeqësi, ose në këto rregullore
nuk mund të përshkruhet procedura e zgjedhjes së kryetarit të bashkisë apo
kryetarit të Këshillit Bashkiak, komisione, apo përfitime apo kontrata të paligjshme
të anëtarëve të Këshillit Bashkiak, konflikt interesi, etj., pasi ato janë përcaktuar
qartë në ligjin organik e ligje të tjera. Kjo rregullore vlen për një legjislaturë dhe
përfaqësia tjetër, pra Këshilli Bashkiak i ri mund ta rrëzojë ose të bëj ndryshime,
por kjo rregullore mund të bëhet dhe Tip, nga disa bashki me grupe pune të
përbashkëta, kjo shton hapësirën e ndikimit të kësaj rregulloreje.
Rregullorja buxhetore merr një kuptim të veçantë në bashki, kjo bën që hartimi i
saj në përmbajtje dhe në procedurën e miratimit e publikimit, të bëhet në mënyrë
të saktë. Këtu bëhet fjalë për një rregullore të shkallëzuar, e cila arrin
efektshmërinë ligjore, vetëm kur çdo shkallë e veçantë vendoset në formën e
paracaktuar. Kjo rregullore nxirret çdo vit, dhe ka të veçantë se është e ndjeshme
dhe duhet të prezantohet banorëve, pra kemi pjesëmarrje publike.
Në hartimin e projekt rregulloreve, duhet zgjidhur çështja se kush duhet të ketë
iniciativën e bërjes së rregullores. Për këtë dispozitat ligjore nuk thonë gjë, kështu
Bajram LAMAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 87
që iniciativa e rregullores mund të merret nga institucione të ndryshme, lidhje
personash ose persona të veçantë. Po kështu Kryetari i Bashkisë, vetë me iniciativë
ose me detyrim ligjor, nëpërmjet propozimeve të Departamenteve të tij, apo
njësive vartëse paraqet rregullore në Këshillin Bashkiak për miratim. Po kështu dhe
me vendim gjyqi nxirret i pavlefshëm rregullorja ekzistuese, kështu që lind detyrimi
për rregullore të detyruar. Mund të bëjnë propozim për rregullore dhe Degët lokale
të partive politike, OJQ, bashkime qytetare, bile direkt persona privatë, vetë shtypi
e media lokale mund të ndërmarrin një fushatë për lëshimin e një rregulloreje të
caktuar, e gjitha kjo do të rrisë ndjeshmërinë publike nëpërmjet procesit të gjithë
përfshirjes.
Çdo rregullore duhet të ketë kompetencën funksionale, që ka si premisë lëshimin
nga organi kompetent i bashkisë, dhe duhet të ketë dhe kompetencën konkrete,
pra nevojitet që përmbajtja e rregullores të lidhet me një çështje të Bashkisë, do të
quhej jo konkrete nëse një bashki nxjerr një rregullore, ku cek dhe pjesë të
Bashkive të tjera(në rastin konkret e ka kompetencë Këshilli i Qarkut). Mundësia
tjetër është që në drejtim të vendimeve “urgjente”, të nxirren rregullore, pasi sipas
parimeve demokratike vendimet bazë, sidomos formulimi i normave të
ndërmerren prej organit të legjitimuar drejtpërdrejt nga komuniteti, pra Këshilli
Bashkiak. Është e nevojshme që edhe atëherë kur përdorimi parimor i vendimit
urgjent aprovohet në rregullore, duhet të vlejnë përjashtimet në rastet kur është e
nevojshme një procedurë e shkallëzuar, kjo do u priste “hovin” Kryetarëve të
Bashkisë, për marrje vendime të nxituara e me interesa momenti.
Siç e përshkruam në këtë shkrim, funksionimi i Njësive të Qeverisjes Vendore
nëpërmjet rregulloreve si pjesë e realizimit të një ligjshmërie lokale, është formë e
shprehjes së organizmave bashkiake, pasi rregulloret janë një instrument i
rëndësishëm i përmbushjes së vetë përgjegjësisë ndaj detyrave të Bashkisë.
Rregulloret nuk janë ligje në sensin formal, sepse ato nuk lëshohen nga një
parlament. Por Këshilli Bashkiak, si organ vendimor i zgjedhur demokratikisht,
mund të renditet në sferën legjislative, por me kufizime shtrirje si në hapësirë dhe
në personat që prekin vendimet e tij, por në sistemin e ndarjes së pushteteve
Këshilli Bashkiak renditet në sferën administrative. Rregullorja e një Bashkie, është
një normë ligjore, që administrata e lëshon si “ligj lokal”, ku kemi të bëjmë me një
vendosje normash prej pushtetit administrativ, duke vendosur të drejtën e
ekzekutivit.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
88 Botime 2017
Si përfundim, nëse rregulloret e nxjerra nga bashkia vendosin vetëm “ligjshmëri të
brendshme”, pra nuk kanë asnjë efekt mbi qytetarët, nuk bëjnë pjesë në ligjet
materiale dhe nuk i shërben dobishmërisë së mënyrës së zgjedhur të menaxhimit
të Bashkive, në kushtet e zbatimit të Reformës Administrative e cila nuk po arrin
pritshmërinë që kishte Qeveria në fillimet e saj. Vetë fakti se janë rritur shpenzimet
43% të fondit pagave, nga administrata lokale “e shkurtuar” dhe mos afrimi i
shërbimeve tek komuniteti, lënia në harresë e zonave urbane e rurale, rendja pas
qendrave të qyteteve dhe niveli shumë i ulët i administratorëve (të emëruar) të
Njësive administrative, të shoqëruar me mungesë kompetencash po e çon këtë
reformë në një gjendje aspak të mirë menaxhuese e larg pritshmërive të fillimit.
Mendoj se do të ndikojmë sado pak në tërheqjen e vëmendjes së drejtuesve të
pushtetit vendor dhe publikut, për të vendosur disa piketa administrative e ligjore
të menaxhimit të tyre për të kryer një shërbim më të mirë ndaj komunitetit që i ka
zgjedhur e rritjen e transparencës e llogaridhënies publike.
Nikoleta PIRANJANI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 89
PENSIONI VULLNETAR DHE LIMITET E FINANCIMIT NGA PUNËDHËNËSI
nga Nikoleta PIRANJANI – Audituese, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 25 tetor 2016.
Po bëhen afro 8 vjet që edhe në Shqipëri ka filluar të funksionojë tregu i
kontributeve vullnetare për pensionet private. Referuar legjislacionit në fuqi dhe
ndryshimeve të fundit me Ligjin nr. 104/2014 “Për disa ndryshime dhe shtesa në
Ligjin nr. 7703, datë 11.5.1993, “Për sigurimet shoqërore në Republikën e
Shqipërisë”, të ndryshuar, përcaktohet ndër të tjera se në sistemin e përgjithshëm
të sigurimeve shoqërore, ligji për sigurimet shoqërore rregullon marrëdhëniet në
fushën e sigurimeve shoqërore edhe për fondet profesionale dhe fondet e pensionit
vullnetar.
Gjithashtu në Ligjin nr. 10 197, datë 10.12.2009 “Për fondet e pensionit vullnetar”
në nenin 4, pika gj, përcaktohet se “Fondi i pensionit profesional” është fondi i
pensionit, për të cilin punëdhënësi ka kontraktuar me shoqërinë administruese, për
t’u ofruar punonjësve të vet një plan pensioni profesional. Gjithashtu në pikën q, të
nenit shpjegohet se “Punëdhënës” janë tregtari, personat juridikë, përfshirë
institucionet shtetërore, institucionet e financuara nga Buxheti i Shtetit dhe
institucionet e pavarura.
Referuar këtyre përcaktimeve në fushën e veprimit të ligjit, përfshihen dhe
institucionet që financohen nga buxheti i shtetit si dhe institucionet shtetërore të
cilat e kryejnë aktivitetin e tyre duke përdorur fondet publike. Referuar këtij cilësimi
fondet e institucioneve që financohen nga Buxheti i Shtetit kalojnë në një cikël të
gjatë kontrolli dhe të miratimit të fondit (përfshirë këtu dhe fondin e pensionit
profesional) duke nisur nga njësia, institucioni qendror, Ministria e Financave,
Këshilli i Ministrave, Komisioni i Ekonomisë, vendimmarrje të cilat konkludojnë me
miratimin e ligjit për buxhetin vjetor të shtetit dhe ku nga praktika e deritanishme
raste të kërkesave buxhetore dhe miratimeve për financime të tilla nuk ka pasur. E
kundërta ndodh me institucionet shtetërore të cilat kryejnë aktivitetin me fonde
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
90 Botime 2017
nga të ardhura publike, referuar të ardhurave të realizuara prej tyre, të cilat
referuar procedurave të miratimit për fondet në përdorim, krijojnë lehtësisht
mundësitë e financimit nga punëdhënësi të fondeve profesionale për punëmarrësit
e tyre dhe kjo vetëm me miratimet nga vendimmarrjet e Këshillave Drejtuese të
tyre ose këto miratime rezultojnë vetëm si miratimeve të zërave për personelin në
plan bizneset e paraqitura për miratim për vitet përkatëse, pa u specifikuar si fonde
me destinacion, pensione profesionale. Zgjerimi i përfshirjes në financime në
pensione profesionale nga këto institucione, po vjen e rritet nga dita në ditë me
njohjen prej tyre të të drejtave dhe ndryshimeve të fundit të ligjit të sigurimeve
shoqërore. Referuar auditimeve të realizuara në disa institucione nga Kontrolli i
Lartë i Shtetit, ka rezultuar se institucionet të cilat janë përfshirë në këtë treg,
paraqiten me financime të punëdhënësve dhe punëmarrësve me skema dhe
përqindje të ndryshme, kjo referuar dhe mundësive financiare të institucioneve.
Referuar skemave të përdorura, ku përmendim Autoritetin e Aviacionit Civil, i cili
përdor vetëm skemën e financimit nga punëdhënësi në pension profesional, ku
përqindja e financimit sipas vjetërsisë në punë varion nga 18% në 25%, një skemë e
përafërt dhe për Autoritetin e Mbikëqyrjes Financiare, i cili ka detyrimin dhe të
monitorimit dhe të zbatimit të Ligjit nr. 10197, datë 10.12.2009 “Për fondet e
pensionit vullnetar”, Institutin e Sigurimeve Shoqërore (raportin 2% punëdhënës
dhe 2% punëmarrës), etj., ku rezulton se referuar hapësirave të dhëna nga ligji
institucionet përfshihen në këtë treg, sipas mundësive financiare, me përqindje të
ndryshme si dhe me skema të ndryshme financimi (financim punëdhënës +
punëmarrës, financime vetëm punëdhënës), ku për këto financime në legjislacionin
aktual, nuk ka rregulla të mirë përcaktuara në drejtim të përcaktimit të limiteve të
financimit nga punëdhënësi apo dhe nga punëmarrësi. Aktualisht në kushtet që ky
treg po zhvillohet, dhe përfshirja e institucioneve publike po shtohet nga dita në
ditë, del i domosdoshëm nxjerrja e rregullave në zbatim të ligjit, për të krijuar
hapësira të barabarta për institucionet buxhetore dhe publike dhe për të eliminuar
abuzivitetin nga institucionet, të cilat kanë mundësi të konsiderueshme financiare,
referuar funksioneve që ato kryejnë dhe financojnë në këto fonde përqindje jashtë
logjikës së financimit krahasuar me institucione të tjera që financojnë në këtë fushë.
Pjesëmarrja në skemat e parashikuara në ligjin “Për fondet e pensionit vullnetar” ka
efekte pozitive, sidomos për ato institucione buxhetore, të cilat nuk janë të
përfshira në listën e miratuar të institucioneve, të cilat përfitojnë nga Ligji nr. 8097,
datë 21.3.1996 “Për pensionet shtetërore suplementare të personave, që kryejnë
funksione kushtetuese dhe të punonjësve të shtetit”, ku referuar gjithashtu dhe
Nikoleta PIRANJANI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 91
nivelit të pagave më të ultë të punonjësve të tyre, se sa të institucioneve qendrore,
referuar financimeve nga punëdhënësi për vitet e punës aktive si dhe nga investimi
dhe ri investimi i këtyre fondeve në tregun financiar, përkthehen në një bonus
pozitiv për periudhat, post punësimit (pensionit), duke e ngritur nivelin e të
ardhurave përveç pensionit, në një nivel të pranueshëm për përballimin jetesës dhe
sigurisht krijojnë premisa për trajtim të barasvlershëm të punonjësve të
institucioneve shtetërore buxhetorë dhe publik.
Referuar auditimeve të kryera në disa institucione, Kontrolli i Lartë i Shtetit ka
rekomanduar zbatimin e politikave të kujdesshme në përcaktimin e përqindjeve të
financimit si dhe zbatimin me korrektësi të procedurave të miratimeve në mënyrë
transparente të fondeve për financim të pensioneve private apo pensione
profesionale, por është detyrë e institucioneve përgjegjëse të cilat menaxhojnë apo
monitorojnë Ligjin “Për sigurimet shoqërore në Republikën e Shqipërisë” dhe Ligjin
“Për fondet e pensionit vullnetar”, të cilat duhet të nxjerrin akte rregullative, që
këto ligje, në procesin e zbatimit të tyre, të mund të implementohen në kushtet e
mundësive të barasvlershme dhe të kontrollueshme nga institucionet e përfshira në
zbatim të ligjeve të mësipërme. Si gjithnjë Kontrolli i Lartë i Shtetit, në zbatim të
detyrave kushtetuese në punën audituese në vazhdim do të jetë rekomandues i
përmirësimeve ligjore dhe nxjerrjes së akteve nënligjore, për çdo rast të
konstatimeve të hapësirave ligjore, të cilat krijojnë premisa për keqinterpretim, në
mënyrë që ligji të jetë mundësisht i zbatueshëm dhe i interpretueshëm në mënyrë
të barabartë për të gjithë.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
92 Botime 2017
PARTNERITETI I KLSH-së ME INSTITUCIONET HOMOLOGE EUROPIANE
nga Irena ISLAMI1 – Drejtore Drejtorie, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 28 tetor 2016.
Në bazë të Deklaratës së Limës, e cila është Kushtetuta e Institucioneve Supreme të
Auditimit në botë, Neni 15 “Shkëmbimi ndërkombëtar i përvojave”, Pika 1, e cila
shprehimisht thotë “Shkëmbimi ndërkombëtar i ideve dhe përvojave brenda
Institucioneve Supreme të Auditimit është një mjet efektiv për të ndihmuar
Institucionet Supreme të Auditimit të përmbushin detyrat e tyre”, si dhe me
iniciativën personale të titullarit të institucionit, Kontrolli i Lartë i Shtetit gjatë pesë
viteve të fundit 2012-2016 ka realizuar partneritete strategjike me institucionet e tij
homologe në Evropë dhe më gjerë.
Institucionet Supreme të Auditimit (SAI-t) janë burime të rëndësishme informacioni
objektiv. Ato janë gjithashtu partnerë potencialisht të rëndësishëm në nxitjen e
qeverisjes së mirë në një vend. Secili SAI ka mënyrat e tij se si e kryen këtë rol dhe
të mësosh nga eksperienca e suksesshme e institucioneve të tjera homologe për
KLSH ka qenë dhe është një përparësi strategjike. Të mësuarit nga eksperiencat e
njëri-tjetrit është edhe moto e organizatës botërore të institucioneve supreme të
auditimit, INTOSAI-t, “Experentia mutua Omnibus prodest” (Nga eksperienca e
përbashkët përfitojnë të gjithë). KLSH e ka shndërruar këtë moto në një plan
ambicioz pune, i cili është konkretizuar, duke e bërë institucionin të përfitojë me
dhjetëra orë trajnimi cilësor për standardet ndërkombëtare të auditimit (ISSAI) dhe
eksperiencat e auditimeve më cilësore të përputhshmërisë, financiare, të
performancës e teknologjisë së informacionit. Gati të gjithë audituesit e KLSH në
këto pesë vite kanë pasur mundësinë të shkojnë në vizita pune dhe trajnime jashtë
vendit, pranë SAI-ve të zhvilluara të Europës.
Një SAI është një nga institucionet publike më të besuara. SAI-t sigurojnë jo vetëm
për Parlamentin, por edhe për qytetarët, informacione lidhur me performancën e
qeverisë, të lidhura me efektivitetin, eficiencën dhe ekonomicitetin e qeverisjes
Irena ISLAMI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 93
publike. Ato janë të vendosura në vijën e parë të luftës kundër korrupsionit, duke
bashkëpunuar me institucione të tjera të shtetit. Një nga SAI-t me të cilat KLSH ka
një partneritet relativisht të gjatë (që nga muaji maj i vitit 2012) është Zyra
Shtetërore e Auditimit Suprem të Polonisë (NIK), e njohur në të gjithë komunitetin e
SAI-ve, si atë evropian edhe më gjerë, për eksperiencën e saj të gjerë dhe të
suksesshme në luftën kundër korrupsionit. Të dyja institucionet e auditimit, ai i
Polonisë dhe i Shqipërisë, kanë ndarë eksperiencat e tyre në këtë fushë, krahas
eksperiencave në auditime.
Gjatë periudhës 2012-2016, KLSH ka lidhur 11 marrëveshje bashkëpunimi dhe
partneritete me institucionet homologe europiane: Zyrën Kombëtare të Auditimit
të Kosovës, me NIK-un polak, me Zyrën Shtetërore të Auditimit të Kroacisë, me
Gjykatën e Auditimit të Sllovenisë, me Gjykatën e Llogarive të Turqisë, me Gjykatën
e Auditimit të Austrisë, me Institucionin Shtetëror të Auditimit të Malit të Zi, me
Institucionin Shtetëror të Auditimit të Maqedonisë, me Zyrën e Auditimit të
Institucioneve të Bosnjë Hercegovinës, me Zyrën Supreme të Auditimit të
Republikës Çeke dhe së fundi me Zyrën Kombëtare të Auditimit të Bullgarisë.
Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Leskaj dhe Presidenti i SAI-t Bullgar,
z. Tzvetan Tzvetkov, duke nënshkruar marrëveshjen e bashkëpunimit në Sofje,
më datën 3 tetor 2016.
Veçanërisht me SAI-t e Polonisë, të Kroacisë dhe të Turqisë, marrëveshjet janë
shndërruar në trajnime të shumta dhe me vlerë të jashtëzakonshme për audituesit
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
94 Botime 2017
e KLSH, të cilët kanë parë nga afër dhe kanë përfituar nga eksperienca e kolegëve të
këtyre SAI-ve.
Një bashkëpunim shumë i frytshëm i KLSH-së ka qene ai me Gjykatën Europiane të
Audituesve, në të cilën deri tani kanë qenë për trajnime afatgjatë (5 mujore), tetë
auditues nga KLSH.
KLSH ka rivendosur bashkëpunimin me Zyrën e Auditimit të Qeverisë së Shteteve të
Bashkuara të Amerikës (GAO) dhe duke filluar nga viti 2015 auditues të KLSH-së
kanë marrë dhe do të marrin pjesë në fellowship-e 4 mujore pranë kësaj zyre, që
është pa dyshim një eksperiencë pozitive dhe shumë dobi prurëse për KLSH.
E ardhmja flet qartë për konsolidimin e partneriteteve të KLSH me institucionet
homologe dhe për vijimin e këtij partneriteti në forma të reja. Në shkurt të vitit
2016 filloi Projekti i Binjakëzimit, IPA 2013 për KLSH, i përqendruar në ngritjen e
kapaciteteve audituese të institucionit dhe në modernizimin e mëtejshëm të tij. Ky
projekt ka në themel partneritetin e krijuar mes SAI-t polak (NIK), SAI-t kroat dhe
KLSH, të cilët do të punojnë për këtë projekt të përbashkët për një periudhë dy
vjeçare.
Dobia më e madhe dhe vlera e shtuar e këtij Projekti, të financuar nga BE, qëndron
në faktin se ai projekton audituesin suprem publik shqiptar të viteve 2020-2025,
kohë kur sigurisht vendi ynë do të jetë bëre vend anëtar me të drejta të plota në
Bashkimin Europian.
Të gjitha këto bashkëpunime kanë ndikuar pa dyshim në rritjen e kapaciteteve
profesionale të audituesve të KLSH dhe gjithashtu kanë motivuar punonjësit në
punën e tyre të përditshme sepse ndihen të vlerësuar për kontributin që japin në
realizimin e objektivave të institucionit.
1 Shkrime të tjera të botuara nga Irena ISLAMI për periudhën korrik-dhjetor 2016:
Komunikimi si prioritet në strategjinë e zhvillimit të KLSH-së dhe mbështetja nga IPA
2013.
(Botuar në gazetën “Standard”, më 17 dhjetor 2016).
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 95
JETË E PASTËR
nga Bujar LESKAJ – Kryetar i KLSH-së,
botuar në gazetën “Panorama”, më 30 tetor 2016.
Prof. Sang M. Lee nuk është thjesht vetëm një mik i
shtrenjtë i Shqipërisë, i profesoratit dhe studentëve
shqiptarë në fushën e shkencave ekonomike. Krahas së
qenit nismëtar i Programit të parë Master (MBA) në
Shqipëri, Dr. Lee është një ekspert i njohur
ndërkombëtarisht në fushën e shkencave të vendim-
marrjes, në menaxhimin e produktivitetit, në
inovacionin e veprimeve dhe në strategjinë globale.
Puna e tij prej pionieri në Programimin e Qëllimit për
Vendimmarrjen Objektive të Shumëfishtë është e njohur
gjerësisht në të gjithë botën. Kohët e fundit, hulumtimet
e tij në ekonomitë në tranzicion, në zhvillimin e organizatave të klasit botëror, në
disiplinën shkencore të Convergenomics-it dhe në inovacionin e hapur janë botuar
gjerësisht. Ai është autor ose bashkautor i 70 librave deri në muajin tetor 2016, një
pjesë e mirë e të cilëve ka njohur ribotime të shumta.
Prof. Lee është po ashtu autor dhe bashkautor i 340 studimeve, profileve, artikujve dhe
eseve në dhjetëra e dhjetëra revista shkencore të mirënjohura në mbarë botën, si:
Academy of Management Journal(4), AIIE Transactions(3), California Management
Review, Communication of the ACM(2), Decision Sciences(6), European Journal of
Operational Research(4), Financial Management, Financial Management,
Interfaces(3), International Journal of Electronic Commerce, International Journal of
Knowledge Management(2), International Journal of Operations and Production
Management(4), International Journal of Production Research(4), International
Journal of Public Administration), Journal of Applied Psychology, Journal of Chemical
Engineering, Journal of Finance, Journal of Marketing, Journal of Marketing
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
96 Botime 2017
Research, Journal of MIS(2), Journal of Money Credit and Banking, Journal of
Operational Research Society(8), Journal of Operations Management(2), Journal of
Portfolio Management, Journal of Risk and Insurance, Journal of World Business,
Management Science(6), MIT Sloan Management Review, Policy Sciences, etj.
Krahas librave, studimeve dhe artikujve, Prof. Lee ka kontribuar dhe me 700 fjalime
në dhjetëra kongrese, konferenca, seminare, tryeza të rrumbullakëta dhe takime
shkencore në mbarë botën.
Profesor Sang M. Lee është aktualisht Studiues i Shquar i Universitetit (University
Eminent Scholar), Profesor i dalluar Regjent Universiteti (Regents Distinguished
University Professor)-tituj jo vetëm honorifikë por dhe shkencore, si dhe Drejtor
Ekzekutiv i disa instituteve kërkimore në Universitetin e Nebraska-Lincoln. Ai ka
shërbyer gjithashtu si profesor i menaxhimit në Institutin Politeknik të Virxhinias
dhe Universitetit Shtetëror para se të vinte në Universitetin e Nebraskës.
Prof. Lee ka shërbyer si President i Institutit të Shkencave të Vendimmarrjes (BDI)
dhe është Kryetar i Shoqatës së Biznesit Pan Paqësor, një shoqatë ndërkombëtare
shkencore me mbi 4000 anëtarë në 35 vende. Ai ka organizuar 36 konferenca
ndërkombëtare si Kryetar dhe është Kryeredaktor i Revistës “Service Business: An
International Journal”.
Por Prof. Sang Lee nuk ka vetëm dimensionin e studiuesit dhe prodhimtarit të ideve
dhe librave. Ai ka aftësitë e një drejtuesi, ka udhëhequr programe zhvillimi dhe
ndihmuar me mijëra studiues të rinj të talentuar në mbarë botën.
Kështu, për shembull, ka drejtuar disa projekte të mëdha globale, të financuara nga
Departamenti i Shtetit të SHBA, nga Agjencia Amerikane për Zhvillim
Ndërkombëtar, nga Fondacioni Soros, etj. Prof. Lee ka ngritur qendra të shumta të
reja studimesh shkencore menaxherialiteti me programe globale bashkëpunuese në
Azinë Qendrore dhe Juglindore, Programin e Ph.D. në Universitetin e Bangkokut në
Tajlandë, etj.
Ka marrë katër Doktoratura Nderi për kontributin e tij në arsimin dhe shkencën e
menaxhimit të biznesit global.
Ky shkencëtar ka një dimension të pashoq në përhapjen e dijeve në të mirë të
cilësdo qendër studimi dhe kërkimi shkencor ekonomik në botë, që është e hapur
për bashkëpunim. Gjatë gjithë jetës së tij aktive, Prof. Lee ka vizituar me këtë qëllim
150 universitete në 70 vende të ndryshme në botë.
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 97
Kontributi i tij për zhvillimin e mendimit shkencor ekonomik shqiptar është i
pakrahasueshëm. Sikurse e përshkruan vetë Prof. Lee në një artikull të tij botuar në
Revistën “Journal for East European Management Studies (JEEMS)”, eksperienca e
tij me Shqipërinë nisi me vizitën e parë në dhjetor 1991. Më tej, gjatë vitit 1992,
kontributi i këtij personaliteti shkon duke u rritur dhe konkretizuar. Një përmasë
interesante e eksperiencës së tij në Shqipëri jepet nga një mik i tij që e shoqëroi në
misionet e Universitetit të Nebraskës për të sjellë shpresë dhe shkencën e
menaxhimit edhe në vendin tonë: Nëpër rrugë të errta dhe të pasigurta, duke
mbajtur takime me Presidentin e vendit dhe me Kardinalin e vetëm shqiptar (i cili e
ka kaluar gjithë jetën e tij në burg si i persekutuar për shkak të fesë), duke pranuar
falenderime nga shqiptarët për mesazhin tonë të shpresës nëpërmjet zhvillimit
ekonomik dhe atij menaxherial, duke lidhur miqësi të ngushtë me shtresa të
ndryshme të shoqërisë shqiptare si profesorë, politikanë, sipërmarrës dhe ministra.
Kjo ishte puna bashkëpunuese me një shkencëtar dhe njeri të madh si Sang Lee.
(Nga kujtimet e Fred Luthans, punonjës i USAID-it në Shqipëri).
Në vitin 1996, me iniciativën personale të Prof. Lee dhe me ndihmën e programeve
të USAID, Universiteti i Tiranës, Fakulteti i Ekonomisë startoi programin e parë
Master në Shqipëri, në bashkëpunim me Universitetin e Nebraskës, kampusi
Lincoln. Fillimisht lëndët e Masterit për Administrim Biznes jepeshin në gjuhën
angleze nga profesorë amerikanë dhe shqiptarë, pastaj programi u dha krejtësisht
në gjuhën shqipe. Me kontributin personal të Profesorit gjatë më shumë se një
dekade janë trajnuar, specializuar dhe laureuar pranë Universitetit të Nebraskës me
qindra studiues, përfaqësues nga profesorati dhe studentë shqiptarë. Kam patur
fatin të specializohem edhe unë pranë këtij universiteti të njohur në botë dhe të
ndjej nga afër mikpritjen dhe interesimin e jashtëzakonshëm të një personaliteti si
Prof. Lee.
Teoricieni i famshëm i lidershipit Warren Benniot ka identifikuar se çfarë presin
nëpunësit (kolegët) nga drejtuesit e tyre: vizion/qëllim, besim, optimizëm dhe
veprime/rezultate. Në botë janë të rrallë ata që i personifikojnë më së miri këto
katër karakteristika dhe një prej tyre është pa dyshim Prof. Sang Lee, një prind,
bashkëshort, vëlla, koleg, shkencëtar, hulumtues dhe mik i mrekullueshëm.
Stili i jetës akademike të Profesorit ka trajtat e një familjeje globale. Metodologjitë e
tij në shkencat e sjelljes janë gjithnjë të përzemërta, edhe pse ai vetë është tepër
shkencor dhe objektiv. Edhe pse në moshën 77 vjeç, Prof. Lee është aktiv dhe
kontribues me dijet, njohjet dhe mesazhet e tij kudo në botë. Po në këtë muaj, më
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
98 Botime 2017
25 tetor, ai prezantoi librin e tij të 70-të në Universitetin “Kolegji UBT” në Prishtinë,
Kosovë, me temë “Imperativi i inovacionit në Epokën Dixhitale”.
Profesorati shqiptar i Universitetit të Tiranës, sidomos i Fakultetit të Ekonomisë, por
edhe me dhjetëra studiues të tjerë dhe studentë shqiptarë të programit Master, do
t’i jenë përjetë mirënjohës këtij personaliteti të madh ndërkombëtar që transformoi
shumë shkolla ekonomike në botë, për kontributin e jashtëzakonshëm që dha në
pasurimin e dijeve të tyre, si dhe në evolimin e shkencës shqiptare të menaxhimit.
Ina SOKOLI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 99
“CLOUD COMPUTING” NJË SFIDË E RE
nga Ina SOKOLI – Audituese, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 30 tetor 2016.
Në evolucionin e teknologjisë së informacionit, përpunimi i informacionit ka lëvizur
nga kompjuterët mainframe tek kompjuterët personal, tek serverat qendror dhe së
fundmi në Web.
Sot, shumë organizata janë duke e shqyrtuar seriozisht adaptimin e Vloud
Computing, zhvillimin më të ri në teknologji dhe bashkëpunimin e bizneseve. Një
version i ri i ofrimit të shërbimit nëpërmjet internetit, Cloud Computing
potencialisht mundëson organizatat që të rrisin aftësitë e tyre për të modeluar
biznesin dhe për të përmbushur kërkesat e tyre për burime kompjuterike duke
shmangur investime të konsiderueshme në infrastrukturë, trajnime, personel dhe
programe kompjuterike.
Në vjeshtë të 2010, një prej drejtorëve ekzekutiv të Google dëshmoi përpara një
komisioni të Kongresit të SHBA se më shumë se tre milion biznese nga mbarë bota
ishin klientë të shërbimit Cloud të ofruar prej tij. Siç ishte parashikuar dhe ndodhi
që në vitin 2015 kjo industri siguroi të ardhura prej 140 bilion $.
Zhvillimet teknologjike në sistemin virtual, menaxhimi i sistemeve të burimeve dhe
interneti kanë sjell nevojshmërinë e “Cloud Computing” si një alternativë për të
plotësuar nevojat teknologjike të kompanive të llojeve të ndryshme, me këto
përfitime: plotësimi i menjëhershëm i nevojave për burime informatike; vlerë më e
madhe nga shpenzimet për teknologji me një kosto më të ulët; platforma me
teknologji të përbashkëta që ndihmon në standardizim dhe ulje të nevojës për staf
mbështetës për mirëmbajtjen e sistemeve teknologjike të brendshme.
Ashtu si me çdo mundësi të re, Cloud Computing përfshin edhe risqe. Ajo sjell një
dimension të ndryshëm të bashkëpunimit të organizatave dhe ndërveprimit
njerëzor, varësitë e reja organizative, plotësimin e burimeve më shpejtë, dhe
modele të reja të biznesit.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
100 Botime 2017
Kjo alternativë e re, e cila mund të përdoret shumë mirë edhe nga institucionet
qeveritare, u prezantua në Programin e 131-të, të Trajnimit Ndërkombëtar mbi
“Auditimin në mjedis IT” të zhvilluar në Noida, Indi nga data 12 shtator-7 tetor, në
të cilën unë mora pjesë si audituese e KLSH, Shqipëri.
Por çfarë është “Cloud Computing”? “Cloud Computing” përkufizohet si burim
kompjuterik dhe model prokurimi që mundëson organizatat për të përfituar burime
kompjuterike nga çdo vend përmes një lidhje në Internet. Në varësi të modelit
Cloud që organizata zgjedh që të adaptojë, të gjitha ose pjesë e hardware, software
dhe baza e të dhënave mund të mos ndodhen në infrastrukturën teknologjike të
vetë organizatës. Këto burime mund të qëndrojë në një qendër teknologjike të
përbashkët me organizata të tjera dhe që menaxhohet nga një shitës (palë e tretë).
Sipas Standardeve të Teknologjisë ka katër modele aplikimi të “Cloud”:
- “Cloud” privat, infrastruktura e Cloud-it punon e vetme dhe menaxhohet nga
vetë organizata ose nga palë të treta, mund të ndodhet brenda ose jashtë
organizate.
- “Cloud” i përbashkët, infrastruktura e Cloud-it është e përbashkët me disa
organizata dhe i shërben një komuniteti që kanë interes të përbashkët (p.sh.
mision, bashkëpunim industrial ose kërkesa të njëjta).
- “Cloud” publik, infrastruktura e Cloud-it i shërben një publiku të gjerë ose një
grupi të madh industrial dhe zotërohet nga një kompani e cila shet shërbimin.
- “Cloud” hibrid, infrastruktura e Cloud-it përbëhet nga dy ose më shumë Cloud-
e (private, të përbashkëta dhe publike).
Kjo teknologji e re shoqërohet edhe me risqe të ndryshme (si siguria, integriteti,
vënia në dispozicion dhe performanca) të cilat janë të njëjta si për sistemet Cloud
dhe për ato jo Cloud.
Niveli i riskut të organizatës dhe profili i riskut do të ndryshojnë në qoftë se
organizata vendos të adaptojë teknologjinë Cloud, në varësi të mënyrës dhe qëllimit
që përdoret Cloud. Disa nga risqet tipike që shoqërojë Cloud-in janë: humbja e
kontrollit, risku ligjor, mbrojtja e të dhënave, falimentimi i ofruesit të shërbimit,
dështimi i izoluar dhe ndërprerja e ofrimit të shërbimit, etj.
Por përdorimi i kësaj teknologjie ka edhe një sërë avantazhesh dhe mundësish të cilat
përfitohen nga përdorimi i secilës prej formave të cloud-it:
Ina SOKOLI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 101
Kursimet e kostos-konsumatorët Cloud paguajnë vetëm për burimet informatikë që
ata përdorin në vend të blerjes ose leasing-ut të pajisjeve që nuk mund të
shfrytëzohen plotësisht në çdo kohë. Nëse Cloud Computing është përdorur për të
përmbushur të gjitha nevojat e teknologjisë së një organizate, nuk ka më kërkesë
për hapësirë fizike dhe shpenzime për shërbime lidhur me mirëmbajtjen e një
mjedisi të dedikuar qendrës së të dhënave. Një organizatë që siguron të gjitha
burimet e saj informatikë nga një ofrues i shërbimit Cloud mund të përdori të gjitha
burimet monetare në investime të tjera.
Shpejtësia e zhvillimit, ofruesit e shërbimeve Cloud mund të plotësojnë nevojën për
burime kompjuterike (p.sh. procedimit të të dhënave nga serveri dhe të
magazinimit të të dhënave) shumë më shpejt se shumica e teknologjisë së
informacionit (IT) që mund të ketë vet kompania. Koha për të përmbushur kërkesat
për ndryshime teknologjike mund të ndryshojë nga muaj në javë, nga javë në ditë
dhe nga ditë në orë.
Shkallëzimi dhe orientim më i mirë drejt teknologjisë i një organizate mund të
kalojë nga përdorimi i një serveri në shumë servera pa bërë shpenzime kapitale. Kjo
i jep mundësinë organizatës që të përballojë me sukses periudhat të përkohshme
me fluks të lartë përpunimi të informacionit teknologjik pa kryer investime shtesë.
Ulje e përpjekjeve për menaxhimin e teknologjisë duhet të zotërosh dhe të operosh
me IT është e kushtueshme dhe të harxhon kohë. Teknologjia Cloud e lejon
organizatën të fokusohet dhe të shpenzojë më shumë kohë mbi qëllimet dhe
objektivat e tij.
Përfitime mjedisore, në qoftë se çdo organizatë do të zëvendësonte qendrën e të
dhënave private me shërbimin cloud, rezultati i përbashkët do të jetë shumë i
dukshëm pasi do të kemi një konsum energjie dhe emetim karboni më të ulët dhe
përdorim të tokës fizike.
Duke vënë në peshore, avantazhet dhe disavantazhet, me siguri pesha anon nga
avantazhet që ka përdorimi i kësaj platforme të re. Thjeshtësia e aksesimit të
informacionit dhe përdorimi njëkohësisht nga shumë individë e bën Cloud
Computing teknologjinë e së ardhmes, e cila po gjen zgjerim çdo ditë e më shumë.
Institucionet publike Shqiptare, qofshin këto të vogla apo të mëdha, për shkak të
buxheteve të kufizuara për investime në fushën e IT, duhet të fillojnë të
implementojnë këtë teknologji të re sepse në periudhë afatgjatë do të rezultojë me
kursim të ndjeshëm të kostove për ruajtjen dhe administrimin e të dhënave, dhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
102 Botime 2017
për më tepër do të lejojë implementimin e shërbimeve të reja, të cilat pa
përdorimin e kësaj teknologjie do të ishin praktikisht të pamundura ose jo kosto-
efektive. Duke parë vështirësinë që mund të kenë një sërë institucionesh publike në
implementimin e kësaj teknologjie për shkak të pamundësisë financiare, mund të
shihet me përparësi nga ana e vet qeverisë, të ofrojë shërbimin Cloud për këto
institucione.
Engjëllush MUSAI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 103
PËRVOJA POLAKE E AUDITIMIT TË NIK DO TË GJEJË VEND DHE ZBATIM EDHE
SHQIPËRI NË INSPEKTIMET E PLANIFIKUARA DHE ATO EMERGJENTE TË KLSH-së
nga Engjëllush MUSAI – Ekspert i Jashtëm, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 2 nëntor 2016.
Modeli europian dhe amerikan i luftës kundër korrupsionit dhe trafiqeve do
implementohet edhe në Shqipëri. E kaluara lindorë përballë besimit se drejtësia një
ditë do triumfojë. Pikërisht këto arsye dhe këta element që forcojnë dhe
konsolidojnë shtetin e së drejtës ishin objekt i vizitës trajnuese që një grup i KLSH
me ekspert të brendshëm dhe të jashtëm në Varshavë të Polonisë. Ky bashkëpunim
midis KLSH dhe organit supreme të auditimit të Polonisë (NIK) do i japin një shtysë
konsolidimit të organit tonë të KLSH me synimin përfundimtar që Institucionet
shtetërore të jenë të përgatitura në momentin që Shqipërisë do ti hapet porta e
futjes në BE. Madje duhet përmendur se objekti i KLSH si lufta kundër krimit
ekonomiko-financiar, korrupsionit, vënies para drejtësisë të abuzuesve me fondet e
shtetit dhe taksapaguesve, mbrojtja e interesave të shtresave në nevojë nga
institucionet shtetërore dhe projektet, etj., janë edhe pjesë e kritereve që BE ka
vënë për Shqipërinë si kusht për integrimin dhe futjen e vendit në BE.
Kontrolli i Lartë i Shtetit është institucioni më i lartë i kontrollit ekonomik e financiar
në Republikën e Shqipërisë, i cili në veprimtarinë e tij i nënshtrohet vetëm
Kushtetutës dhe ligjeve. Në krye të këtij institucioni qëndron Kryetari i KLSH i cili
zgjidhet nga Parlamenti me propozim të Presidentit të Republikës dhe që ka për
objekt të veprimtarisë së tij aktivitetin ekonomik të institucioneve shtetërore e të
personave të tjerë juridike shtetërore; përdorimin dhe mbrojtjen e fondeve
shtetërore nga organet e pushtetit qendror dhe atij vendor; veprimtarinë
ekonomike të personave juridike, në të cilët shteti ka më shumë se gjysmën e
pjesëve ose të aksioneve, ose kur huatë, kreditë dhe detyrimet e tjera garantohen
nga shteti dhe këto kompetenca janë të përcaktuara dhe mbrojtura me ligj.
Pikërisht për të parë funksionimin e institucionit të KLSH, raportet me institucionet
e tjera shtetërore, të qeverisë, ministrive si dhe ato të bashkëpunimit një grup
audituesish të brendshëm dhe të jashtëm nga Shqipëria bënë një vizitë në
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
104 Botime 2017
institucionin homolog NIK të Polonisë për të marrë dhe shkëmbyer përvojën e
përbashkët. Kjo vizitë ishte në vazhdën e projektit që Kontrolli i Lartë të Shtetit, Zyra
Supreme e Auditimit të Polonisë dhe Zyra Shtetërore e Auditimit të Kroacisë,
përuruan në datën 6 maj 2016, Projektin e Binjakëzimit “Forcimi i kapaciteteve të
auditimit të jashtëm në Shqipëri”, me financim të fondeve IPA 2013 të Bashkimit
Europian. Ky Projekt erdhi në kohën e duhur për institucionin e Kontrollit të Lartë të
Shtetit, pas një periudhe katërvjeçare 2012-2015, ku u bënë të gjitha përpjekjet nga
KLSH për të modernizuar veprimtarinë e tij audituese, përmes partneriteteve me
SAI-t evropiane të zhvilluara, trajnimeve të shumta brenda dhe jashtë vendit dhe
zbatimit me rigorozitet të standardeve ISSAI, në bazë të objektivave të Strategjisë së
tij të Zhvillimit 2013-2017, të përgatitur me ndihmën e ekspertëve të programit
SIGMA të BE dhe OECD. Zyra Supreme e Auditimit të Polonisë, e njohur dhe me
emrin NIK, së bashku me Zyrën Shtetërore të Auditimit të Kroacisë, do të punojnë
për këtë projekt të përbashkët me Kontrollin e Lartë të Shtetit për një periudhë dy
vjeçare. Pikërisht këtij bashkëpunimi dhe përfitimi i njohurive bashkëkohore i
shërbeu edhe vizita e një grupi të konsiderueshëm auditesish të KLSH nga data 24
deri 29 tetor 2016 në Poloni.
NIK, e hënë 24 Tetor 2016
Që në fillim duhet saktësuar se NIK është shkurtim i Najwyzsej Izby Kontroli,
homolog me KLSH (Kontrollin e Lartë të Shtetit) në Shqipëri. Dhe ky program i cili do
të vazhdojë edhe në muajt në vazhdim dhe është frut i bashkëpunimit të KLSH me
organizmat evropian të kontrollit dhe luftës antikorrupsion, Gjykatën e Llogarive
Europiane (ECA) dhe organizmave të tjera të cilat caktojnë parimet dhe standardet
e kontrollit sikurse janë INTOSAI dhe EUROSAI. Dhe të gjitha këto marrëveshje, këto
programe, kjo mbështetje ka marrë jetë menjëherë sapo në krye të KLSH ka ardhur
Dr. Bujar Leskaj, i cili gëzonte një respekt apsolutë nga partnerët e tij europianë
(EUROSAI) dhe krerët ndërkombëtarë të INTOSAIT. Edhe projekti aktualë ka një
rëndësi të jashtëzakonshme në përafrimin e stafit me metodat dhe parimet e punës
së vendeve të BE dhe atyre në tranzicion por që aderojnë futjen me status të plotë
në BE dhe është vazhdim i një sërë projektesh të cilat kanë marrë jetë dhe gjetur
zbatim falë punës së palodhur dhe këmbëngulëse të kreut të KLSH, dhe zyrave të
angazhuara prej tij me qëllimin rritjen e performancës së audituesve apo
ekspertëve të Kontrollit të Lartë të Shtetit në mënyrë që stafi të jetë i mirë
orientuar për sfidat që presin vendin tonë në kuadrin e detyrave që shton Bashkimi
Europian dhe integrimi i vendit tonë në këtë organizëm.
Engjëllush MUSAI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 105
Prof. Zbyslaw Dobrowolski,akademik me vlera evropiane dhe botërore
Bota akademike veç nivelit profesional mbartë nga brenda edhe qytetarin, kulturën,
traditën, edukatën, qetësinë, maturinë, respektin, këshillën, kritikën, tolerancën,
bashkëpunimin dhe gjithçka pozitive që normon bashkekzistencën njerëzore. Dhe
të gjitha këto cilësi i mëshiron
Prof. Dobrovolski, të cilin auditorët e universiteteve e kishin mësuar të ishte i qetë, i
durueshëm dhe i vendosur për të transmetuar përvojën e vetë akademike tek grupi
që po trajnohej në luftën kundër korrupsionit, trafiqeve, pastrimit të parave dhe
çdo abuzimi në ekonomi dhe financa. Ky ishte prezantim real për Profesorin më
brilant dhe nga më të vlerësuarit jo vetëm në Poloni por edhe në BE, ku organizmat
shtetërore dhe ato evropiane metodat dhe përvojën e tije akademike së shpejti do
e shfrytëzojë si model i kontrollit të brendshëm të vendeve të BE dhe atyre
kandidate pjesë e së cilës është edhe Shqipëria. Pas prezantimit të programit takimi
i parë me zyrtarët do të niste me Presidentin e NIK z.Krzysztof Kwiatkowski. Me sa
duket krerët e lartë të kontrollit paskan të njëjtin temperament pasi ngrohtësia dhe
fjalët e mira të z. Kwiatkowski ishin në të njëjtën gjatësi linje me të cilën kreu i KLSH
në Tiranë z. Leskaj reflekton me këdo që pret dhe diskuton si për jetën e
përditshme edhe për problemet delikate që ofron misioni i tij. Diskutimet e ditës së
parë do të vazhdonin me tematikën e paraqitur nga z. Wojciech Kutyla,
zv/Presidenti i NIK, me Këshilltarin e Presidentit, z.Koscielniak dhe një analizë të
hollësishme dhe tejet profesionale të Prof. Zbyslaw Dobrowolski. Radhën e trajtimit
të çështjeve pas eksperteve të NIK e kishte policia e cila ishte në unison me
strukturat e NIK aq sa të krijonte idenë sikur ishin pjesë të të njëjtit grup. Drejtuesit
e CBS, Komisioneri i Antikorrupsionit në Policinë e Shtetit, Drejtori për pastrimin e
parave në Ministrinë e Financave ja lanë radhën Ms.Malgorzata Sokolowska, Shefe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
106 Botime 2017
e Departamentit për Kontrollin e Administratës Shtetërore pranë Kryeministres së
Polonisë. Dita e tretë ndoshta ishte më e rëndësishmja ku ekspertet e Byrosë
Kombëtare Antikorrupsion zbardhën realitetin Polak dhe raportet e administratës
me politikën, biznesin, qytetarët, krimin, korrupsionit, trafiqeve, pastrimit të
parave, shitblerjes së votës etj. Rastet e shumta dhe shembujt treguan se si një
pjesë e mirë e politikanëve, deputetëve dhe lobistë të interesave klinteliste të
përgatitjes së ligjeve për qëllime korruptive kishin dalë nga zyrat me pranga në
dorë. Fakti më domethënës ishte kur vetë drejtuesit e institucionit më të fuqishëm
antikorrupsion kishin arrestuar edhe drejtues të rëndësishëm brenda institucionit të
tyre. Në fillim menduam që Polonia nuk bëhet, ashtu sikurse po themi edhe ne
shqiptarët sot. Por, shpresa vdesë e fundit pas 10 vjetësh njësitë antikorrupsion e
ngritën Poloninë, luftuan trafiqet, falsifikimet e pronave, pasurive, goditën
korrupsionin, pastrimin e parave dhe ne sot jemi krenarë dhe vend i denjë përkrahë
vendeve të tjera të BE. A ka probleme korrupsioni? Sigurisht që ka por ne jemi në
gatishmëri të vazhdueshme për të parandaluar dhe goditur çdo akt korruptiv.
Qarku i Zielona Gora-s
Pas ditës së tretë grupi i trajnimit u nisë për një udhëtim drejt Zielona Gora afro 500
km larg Varshavës dhe shumë afër Gjermanisë. Një udhëtim sa i veçantë, aq edhe i
rrallë pasi në 500 km ne nuk kemi parë qoftë edhe një kodër të vetme. Vetëm fusha
dhe pyje pa fund, të gjitha të punuara, sistemuara dhe pemë të ruajtura me shumë
kujdes dhe fanatizëm.
Trajnimi në këtë Qark kishte të bënte me pushtetin lokal, si bashkitë dhe njësitë e
tjera vendore si komunat, tatim taksat, policinë lokale etj. Ajo që ka vlerë dhe që i
përshtatej realitetit shqiptar ka të bëjë me faktin se Polonia ka 12 vjet që ka hyrë në
BE por ende dhe sot, partneriteti publik privat është shumë i kufizuar dhe vetëm në
investime dhe ndërtime si parkingje fillestare në zona të lira, ndërtim pishinash etj.
dhe jo shërbime publike dhe aq më tepër as që mund të imagjinohet që
shëndetësia të jepet me koncesion deklarojë një nga ekspertët më të mirë vendas
dhe europian.
Vizita trajnuese dhe bisedat e shumta me ekspertët vendas dhe evropianë ishte një
tregues se edhe në Shqipëri me hir apo me pahir krimi dhe korrupsioni, trafiqet dhe
aktet banditeske, pastrimi i parasë, trafiku i femrave apo krimi politik nëpërmjet
ndikimit direkt dhe indirekt një ditë do të ndëshkohen. Ne vazhdojmë të ecim nëpër
rrugët e Varshavës e cila ka marrë një hov të madh në zhvillimin ekonomik dhe
infrastrukturës duke treguar se ata janë me këmbë në tokë dhe se shpejt edhe ajrin
Engjëllush MUSAI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 107
do ta modernizojnë dhe qytetërojnë si kolegët e tyre europiano perëndimor.
Transferimi i njohurive dhe aftësive të ekspertëve tek KLSH do të përmirësojë
standardet dhe transparencën e metodave të punës. Kontrolli i Lartë i Shtetit do të
mbështetet tek një personel me kualifikime të larta dhe sisteme e procese moderne
menaxhimi. Dobia më e madhe dhe vlera e shtuar e këtij Projekti, të financuar nga
BE, qëndron ne faktin se ai projekton audituesin suprem publik shqiptar të viteve
2020-2025, kohë kur sigurisht vendi ynë do të jetë bërë vend anëtar me të drejta të
plota në Bashkimin Europian. Pikërisht këtë qëllim ka pasur edhe Kryetari i KLSH
z.Bujar Leskaj, i cili synon që punonjësit e Kontrollit të Lartë të Shtetit, duhet të
ushtrojnë detyrat e tyre në mënyrë profesionale dhe në përputhje me përcaktimet
e bëra në këtë ligj, legjislacionin mbi shërbimin civil, rregulloren e brendshme të
institucionit, standardet e auditimit dhe Kodin e Etikës për të vënë një gurë të
sigurtë në kulturën qytetare, profesionale dhe ligjore.
Disa nga konkluzionet e nxjerra pas trajnimit dhe shkëmbimit të eksperiencës me
ekspertë dhe specialist të kontrollit dhe të së drejtës në Poloni.
Nuk mund të ketë sukses të garantuar nëse nuk ka një bashkëpunim mes Organit
më të lartë të Kontrollit dhe Kryeministrit, Ministrisë të Brendshme, Financave,
zyrës Antikorrupsion, Policisë, Thesarit, Kontrollit të Brendshëm, Policisë Kufitare,
zyrës së Prokurimit Publik Kombëtare, Zyrave të Noterisë, etj. Veprimtaria e
institucionit të kontrollit mbështetet në pesë parimet e kontrollit të
pakontestueshëm sikurse janë: “Neutraliteti politik, Paanshmëria, Konflikti i
Interesit, Integriteti, Parimi i respektit të punonjësve, vartësve dhe të
kontrolluarve”. Gjatë ushtrimit të kontrollit ekspertët do të përballen me akte
korruptive të cilat duhet ti trajtojnë me kujdes pasi tre elementët e korrupsionit
sikurse janë, ndikimi, veprimi dhe kundërveprimi mundet të dëmtojnë aktin
përfundimtar të kontrollit ndaj institucioneve të veçanta apo individëve përgjegjës.
Nga ana tjetër kontrollet duhet të jenë të planifikuara por edhe kontrolle të
emergjencës kur ka denoncim të individëve, media apo vetë institucioneve që e
kërkojnë. Por për të arritur sukses në një auditim të caktuar kërkohet edhe
bashkëpunim ndërinstitucional sikurse janë, zyra e antikorrupsionit, policia, thesari,
kontrolli i brendshëm, doganat, pikat kufitare, kundërzbulimi në ushtri, zyrat e
kontrollit dhe auditit të vetë institucioneve.
Si përfundim suksesi i çdo kontrolli është i garantuar kur respektohet kodi i etikës
mes institucioneve dhe marrëdhëniet e ngushta me qeverinë dhe në veçanti me
Ministrinë Financave primare në suksesin e kontrollit.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
108 Botime 2017
SFIDAT E MODERNIZIMIT TË MËTEJSHËM TË KLSH
nga Bujar LESKAJ – Kryetar i KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 5 nëntor 2016.
Kriza e fundit financiare, ekonomike dhe buxhetore botërore dhe sfidat e kohës në
përpjekjet për përmirësimin e menaxhimit të financave publike dhe sigurimin e
mirëqeverisjes, kanë rritur pritshmërinë e qytetarëve dhe Parlamenteve lidhur me
kontributin tonë si institucione supreme të auditimit publik. Këto pritshmëri
vendosin përpara nesh detyra serioze për ta bërë situatën financiare të Shtetit
transparente, si dhe për të dhënë rekomandime se si fondet publike mund të
përdoren në mënyrë më efektive dhe eficiente dhe se si korrupsioni mund të
luftohet, me qëllim që të ruhet zhvillimi i qëndrueshëm, veçanërisht
qëndrueshmëria fiskale.
Një nga mjetet më të efektshme që na ka ndihmuar si SAI (realisht shumë në gjithë
komunitetin e INTOSAI-t) në plotësimin e këtyre pritshmërive dhe në zhvillimin e
modernizimin e auditimit të jashtëm publik gjatë viteve të fundit, ka provuar të jetë
procesi i rishikimit mes kolegëve (Peer Review). Në një prezantim në mars të vitit
2015 në Parlamentin austriak, ish-Presidenti i Gjykatës Austriake të Auditimit dhe
ish-Sekretari i Përgjithshëm i INTOSAI-t, personaliteti poliedrik i auditimit suprem,
Dr. Josef Moser theksonte se: Rishikimet mes kolegëve janë mjete qendrore
vullnetare për të matur përputhshmërinë me standardet ndërkombëtare, për t’i bërë
të dukshme fuqitë dhe dobësitë e një SAI, bazuar në këto standarde, për të
identifikuar fushat e veprimit të brendshëm dhe të jashtëm, për të gjetur metodat
për zgjidhjet, referuar dhe shembujve të praktikave të mira, si dhe për t’ju përgjigjur
pyetjes qendrore që lidhet me institucionet e pavarura “Kush e auditon audituesin
dhe institucionet e pavarura mbikëqyrëse?”
Ky proces i ka ndihmuar gjerësisht si SAI-t e zhvilluara edhe ato në zhvillim e sipër
që të masin performancën e tyre me praktikat e mira të institucioneve vlerësuese
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 109
simotra, të identifikojnë ose kuptojnë më qartë mangësitë dhe të gjejnë zgjidhje të
efektshme për t’i shmangur ato në të ardhmen.
Në bazë të ISSAI-t 5600 “Udhëzuesi i Peer Review”, një proces rishikimi mes
kolegëve i ndihmon SAI-t të jenë në përputhje me standardet profesionale të
pranuara ndërkombëtarisht të auditimit publik ISSAI, si dhe me ligjet dhe rregullat
kombëtare që qeverisin auditimin suprem. Nga ana tjetër, shqyrtimi “Peer Review”
u mundëson SAI-ve të vlerësuara të arrijnë: (a) siguri të arsyeshme për kryerjen e
misionit; (b) të forcojnë qasjet e ndryshme në auditim; (c) të identifikojnë praktikat
e mira të përdorura gjatë Peer Review që mund të shpërndahen më gjerësisht; (d)
të përmirësojnë ose sigurojnë cilësinë e punës audituese; (e) të aplikojnë mjete
efektive të auditimit; (g) të përmirësojnë ose sigurojnë cilësinë e menaxhimit dhe
organizimit; (h) të identifikojnë dobësitë dhe nevojat për trajnim; (i) të konfirmojnë
nëse manualet e brendshme, politikat dhe procedurat janë në përputhje me
Standardet Ndërkombëtare ISSAI dhe praktikat më të mira ndërkombëtare; (j) të
kursejnë burimet në punën e SAI-t; (k) të përmirësojnë efektivitetin e auditimit; (l)
të rrisin numrin e raporteve të prodhuara dhe (m) të rrisë besueshmërinë e SAI-t
përballë palëve të interesuara.
Një rishikim mes kolegesh ofron një mundësi unike për të shqyrtuar parimet
themelore dhe qëllimet e funksionimit të një SAI dhe për t’i krahasuar ato me
përvojën e SAI-ve të tjera. Dobia e procesit është e dyanshme, si për SAI-n e
vlerësuar ashtu dhe për SAI-n vlerësues. Komentet e kolegëve janë përvoja të
vlefshme si për ata që i japin dhe për ata SAI që shqyrtohen dhe kërkojnë të gjejnë
zgjidhje për problemet që kanë. Peer Review, në këtë këndvështrim, është një
proces mësimi. SAI-t në proces mësojnë shumë nga njeri-tjetri, nga qasjet që
përdorin në auditim, nga strukturat që kanë ndërtuar dhe teknikat e prodhimit të
raporteve dhe ndjekjes së rekomandimeve.
Gama e përfitimeve nga procesi i rishikimit mes kolegëve është kaq e gjerë, sa
shumëkush në komunitetin e INTOSAI-t e ka zëvendësuar moton e organizatës
sonë, duke e perifrazuar atë, me shprehjen “Peer Review benefits all” (nga
“Common experience benefits all”), pra “Nga Rishikimi mes Kolegëve kemi dobi të
gjithë”.
Praktika e suksesshme e deritanishme e zbatimit të Peer Review-ve ka treguar se
SAI-t përfshihen në këtë proces të thellë shqyrtues për arsye të ndryshme. Disa
mund të dëshirojnë të përmirësojnë procedurat dhe rezultatet e tyre, të tjera mund
të dëshirojnë të japin prova të mjaftueshme të standardeve të larta që rregullojnë
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
110 Botime 2017
auditimet e tyre, të tjerët mund të dalin vullnetarë që të ketë një shqyrtim të
kolegëve nga një palë e jashtme, në përgjigje të disa kritikave të marra.
Ne si KLSH, jemi përpjekur ta zbatojmë këtë proces sa transparent, të shëndetshëm
aq dhe modernizues për institucionin tonë, duke e parë si vijim të natyrshëm i të
gjithë punës së nisur për të zbatuar me përpikëri standardet ISSAI në veprimtarinë
tonë audituese.
Falenderojmë për këtë Kuvendin e Shqipërisë, i cili me rezolutat e tij të viteve të
fundit, na ka orientuar drejt zbatimit të standardeve profesionale të fushës, të
pranuara ndërkombëtarisht. Një kontribut thelbësor që kemi marrë nga Kuvendi
është miratimi prej tij në nëntor 2014, i Ligjit të ri integral të KLSH-së, tërësisht në
përputhje me standardet e INTOSAI-t dhe me rekomandimet e Progres Raporteve
të Bashkimit Evropian për Shqipërinë në fushën e auditimit të jashtëm publik. Ky ligj
na siguroi një mandat të gjerë auditimi dhe liri të plotë veprimi në kryerjen e
funksioneve kushtetuese si SAI.
Në zbatim të orientimeve dhe rekomandimeve të Kuvendit, si dhe të strategjisë sonë
të zhvillimit 2013-2017, e rishikuar, kemi përkthyer shënimet praktike të ISSAI-ve të
auditimit financiar, standardet ISSAI e auditimit të performancës, të përputhshmërisë,
të teknologjisë së informacionit, duke përditësuar manualet respektive të auditimit
dhe duke rritur me herë numrin e ditëve të trajnimit, si dhe kontrollin mbi asimilimin
e njohurive për auditues mbi standardet ISSAI, gjatë një viti.
Jemi përpjekur të modernizojmë institucionin tonë, duke përcaktuar qartë misionin
dhe vizionin, si dhe objektivat strategjikë të tij, planet dhe programet e auditimit.
Kemi kryer ndryshime strukturore, duke ngritur struktura që janë më funksionale
përmes Departamenteve të auditimit dhe Drejtorive, me qëllim përmbushjen e
misionit të KLSH-së dhe përshtatjen me kushtet dhe sfidat e reja. Kemi hartuar
Rregulloren e re të institucionit në përputhje me ligjin e ri. Në bazë të Deklaratës së
Limës, ISSAI 1, konsideruar ndryshe dhe si Manja Karta e SAI-ve, Neni 15, kemi rritur
bashkëpunimin me marrëveshjet e partneritetit me SAI-t Europiane, mbështetja e
të cilave ka pasur ndikim në realizimin e objektivave tona dhe ky prezantim i
Raportit të Peer Review-së është një tjetër dëshmi e këtij ndikimi tejet të dobishëm
për ne.
Miratimi i Ligjit të KLSH, hartimi i rregulloreve të reja të përshtatura me hapësirat e
reja të krijuara në auditim, hartimi i manualeve sipas llojeve të auditimit,
përmirësimi i sistemeve të teknologjisë së informacionit, përdorimi i kompjuterëve
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 111
modernë të punës dhe personalë për çdo auditues, si dhe pjesëmarrja e gjere në
trajnime brenda dhe jashtë vendit, publikime të ndryshme profesionale dhe
shkencore të KLSH, sollën atë që është më e rëndësishmja në zhvillimin e një
institucioni suprem auditimi, ndryshimin e mendësisë dhe të qasjes në auditim, në
përputhje me praktikat e mira evropiane dhe me standardet e INTOSAI-t.
Dua ta theksoj edhe njëherë se hartimi i një ligji të ri të KLSH-së solli një frymë të re
kryesisht në qasjen, në dokumentet zyrtare dhe në të dhënat. Hartimi i manualeve
të auditimit, të tilla si Manuali i Auditimit të Ligjshmërisë, Manuali i Auditimit të
Performancës, hartimi i Rregullores së re të Brendshme, i Rregullores mbi
Procedurat e Auditimit dhe i dokumenteve të tjerë standard të KLSH-së, përfshirja e
transparencës me publikun në materialet e auditimit, publikimi i materialeve të
auditimit në faqen zyrtare të KLSH-së, publikimet në shtypin e shkruar dhe në atë
elektronik kontribuan në një imazh të përmirësuar dhe të rritur të institucionit
pranë palëve të interesuara kryesore të tij, qytetarëve dhe Kuvendit, shoqërisë
civile dhe partnerëve vendas dhe të huaj.
Të gjitha këto ndryshime, kishin një nevojë të kthyer në domosdoshmëri tashmë,
për institucionin tonë, që të ballafaqoheshin, të mateshin dhe krahasoheshin me
një gjykim profesional dhe të pavarur. Mjeti më optimal që vetë komuniteti i 191
SAI-ve anëtare të INTOSAI-t ka zgjedhur, pranuar dhe promovuar, për matjen e
performancës së një SAI është pikërisht rishikimi mes kolegëve.
E kemi kërkuar rishikimin mes kolegëve që në vitin 2012. Gjatë periudhës 2012-
2014 u kemi shkruar pothuajse të gjitha SAI-ve anëtare të EUROSAI-t që të na
asistonin me kryerjen e Peer Review-së. Ishte një kënaqësi dhe nder për ne që
Gjykata e Auditimit e Austrisë, një nga SAI-t më me tradita, më të zhvilluara dhe me
kontribute të patjetërsueshme në komunitetin e INTOSAI-t, pranoi vitin e kaluar që
të ishte vlerësuesi ynë në procesin Peer Review, në partneritet me Gjykatën e
Llogarive të Moldavisë.
Më lejoni të them dy fjalë për vlerësuesin tonë kryesor, Gjykatën e Auditimit të
Austrisë. Është një SAI me tradita shumë të vjetra dhe të vyera në auditimin
shtetëror, që daton që nga viti 1761. Pra 255 vite më parë. Është një SAI që ka të
gërshetuar në mënyrën më perfekte vlerat e traditës me qasjet moderne në
auditim. Që zhvillon auditime cilësore si të përputhshmërisë, financiare, ashtu dhe
të performancës dhe të teknologjisë së informacionit. Një SAI që mban selinë e
“qeverisë” së organizatës së INTOSAI-t, Sekretariatit të saj të Përgjithshëm.
Presidenti i Gjykatës Austriake të Auditimit është edhe Sekretari i Përgjithshëm i
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
112 Botime 2017
INTOSAI-t. Nga gjiri i ekspertëve dhe audituesve më me eksperience të SAI-t
austriak lindin shumë nisma dhe veprimtari me rëndësi parësore për komunitetin e
INTOSAI-t. Gjykata e Auditimit të Austrisë është e angazhuar në një bashkëpunim
intensiv dypalësh me shumë SAI partnere në Europë dhe në botë, si dhe kontribuon
në grupet e punës më të rëndësishme të INTOSAI-t dhe EUROSAI-t. Ajo po ashtu
bashkëpunon në mënyrë të suksesshme edhe me Kooperacionin Austriak për
Zhvillim (ADA), shprehur edhe në këtë Raport Rishikimi mes Kolegëve. Shpreh
bindjen se bashkëpunimi ynë si KLSH me Gjykatën e Auditimit të Austrisë do të
vijojë të thellohet edhe në të ardhmen.
Kryerja e një Peer Review-je, e një shqyrtimi të hollësishëm mes kolegëve është një
detyrë shumë e ndërlikuar, që kërkon burime, cilësi të lartë dhe një kohë të
konsiderueshme. Dua të falenderoj thellësisht dhe në emër të të gjithë audituesve
të KLSH-së të dy SAI-t që pranuan dhe realizuan procesin, Gjykatën e Auditimit të
Austrisë dhe Gjykatën e Llogarive të Moldavisë.
Më lejoni të vlerësoj lart po ashtu përzgjedhjen e tyre për të kryer rishikimin mes
kolegëve, bazuar në tetë parimet e pavarësisë, sipas Deklaratës së Meksikës, dhe
pikërisht në (1) ekzistencën e një kuadri efektiv ligjor, (2) pavarësinë e drejtuesve
dhe anëtarëve të SAI-t, (3) një mandat të gjerë legjislativ dhe liri të plotë veprimi në
kryerjen e funksioneve të SAI-ve; (4) qasjen e pakufizuar në informacion; (5) të
drejtën dhe detyrimin për të raportuar mbi rezultatet e auditimit; (6) lirinë për të
vendosur mbi përmbajtjen dhe kohën e raporteve të auditimit; (7) ekzistencën e një
mekanizmi për ndjekjen e zbatimit të rekomandimeve dhe (8) autonominë
financiare/menaxheriale/administrative dhe burime të përshtatshme.
Kjo qasje siguroi një rishikim të plotë të vlerave dhe efektshmërisë së auditimeve
dhe raportimeve të KLSH-së, transparencës, përputhshmërisë me standardet ISSAI,
si dhe dobishmërisë së raporteve dhe partneriteteve të institucionit me institucione
dhe organizata simotra, të fushës shkencore dhe akademike, apo të shoqërisë civile.
Rekomandimet e këtij Raporti Peer Review do të përbëjnë për ne në të ardhmen e
afërt një plan konkret pune, i cili do të ketë objektiva, masa që do të merren për
zbatimin e rekomandimeve, afate kohore dhe kosto shumë të qarta. Këto
rekomandime jo vetëm na ndihmojnë konkretisht në realizimin e objektivave tona
strategjike, por shtojnë besimin dhe motivimin tonë se jemi në rrugën e drejtë dhe
po ecim në përputhje me orientimet e standardeve të INTOSAI-t.
Falenderoj stafin e ekipit të Peer Review për përkushtimin dhe profesionalizmin
maksimal, për dashamirësinë dhe komunikimin e ngrohtë në intervistat dhe bisedat
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 113
me stafin e KLSH, të cilat ishin një vlerë e shtuar jo vetëm në planin institucional por
edhe në atë individual të çdo audituesi të KLSH.
Theksoj se konkluzionet dhe rekomandimet e këtij raporti vlerësimi, duke
certifikuar arritjet dhe progresin e bërë të institucionit, nuk na japin aspak të
drejtën për të abuzuar me pavarësinë tonë. Kemi kërkuar disa herë që Kuvendi i
Shqipërisë të na caktojë një auditues të jashtëm të pavarur, për të audituar llogaritë
tona. Jemi të bindur se ky proces gjatë këtij viti po shkon drejt përfundimit.
Sikurse e ka thënë edhe Audituesi i Përgjithshëm i GAO-s Amerikane, z. Gene
L.Dodaro, “ne nuk bëjmë politika, por auditojmë rezultatet e zbatimit të tyre”.
I jemi mirënjohës Kuvendit për orientimet e tij të fundit me Rezolutën e miratuar dy
javë më parë për punën e KLSH-së deri tani. Jemi gati që çdo keqkuptim ose opinion
të Qeverisë apo ndonjë përfaqësuesi të saj ndaj rolit dhe rekomandimeve të
institucionit suprem të auditimit në vend, ta sqarojmë plotësisht dhe në bazë të
standardeve ISSAI.
Rekomandimet e bëra nga Raporti i Peer Review i konsiderojmë si detyra me
përparësi absolute për t’u zbatuar nga ne. Ato na bëjnë edhe më shumë përgjegjës
për të ndjekur me devotshmëri rrugën e nisur të modernizimit dhe shndërrimit të
audituesve të KLSH në një trupë moderne auditimi, të pajisur me vlerat më të mira
të SAI-ve të zhvilluara të vendeve anëtare të Bashkimit Europian dhe me integritetin
më të lartë që na kërkojnë plotësimi i detyrave dhe mandatit kushtetues, si dhe i
pritshmërive të taksapaguesve shqiptarë.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
114 Botime 2017
CILËSIA E QEVERISË TREGOHET NGA MËNYRA SI PËRDORET, POR EDHE
AUDITOHET PARAJA PUBLIKE
nga Yllka PULASHI1 ̶ Drejtore Drejtorie, KLSH,
botuar në gazetën “Standard”, më 8 nëntor 2016.
Sfida e një qeverisjeje të mirë ka qenë gjithnjë shqetësimi themelor i shoqërive të
cilat më shumë nuk e kanë fituar këtë sfidë. Pushteti është një mekanizëm i fuqishëm
korruptimi dhe shoqëritë janë përpjekur që këtë mekanizëm ta bëjnë sa më të
kontrollueshëm në mënyrë që të shmangin shpërdorimet e qeverisë në forma të
ndryshme kufizimi lirish apo dhunimi të drejtash. Një nga mënyrat më domethënëse
dhe më efikase të kontrollit të mekanizmit të pushtetit është edhe auditimi i
financave, kontrolli i mënyrës se si ato përdoren dhe ligjshmëria e këtij përdorimi. Në
një kuptim më të gjerë auditimi i financave dhe kontrolli i mënyrës se si përdoren ato
(financat) është mjeti themelor për të bërë të funksionojë drejt një organizëm i
caktuar shoqëror qoftë ai ndërmarrje biznesi, institucion arsimi, kulture apo
shëndetësie e deri tek qeveria. Sot kompanitë më të rëndësishëm të biznesit në botë
dallohen edhe për zyrat apo departamentet fuqishme të auditimit që kanë. John
Stigler një profesor i njohur i ekonomisë thotë se mund të kuptosh se sa i suksesshëm
është një biznes apo një kompani edhe duke parë cilësinë e zyrës së auditimit.
Politologë të ndryshëm e kanë zgjeruar këtë koncept dhe thonë se edhe cilësia e
qeverisë së një vendi dëshmohet nga fuqia dhe serioziteti i auditimit apo i
institucionit që kontrollon mënyrën e përdorimit të parasë publike.
Taksapaguesi shqiptar duhet të dijë mbi mënyrën se si Qeveria përdor të ardhurat
publike dhe kërkon llogaridhënie dhe kjo e fundit kërkon transparencë. Transparenca
arrihet nëpërmjet bashkëpunimit të institucioneve shtetërore me njëri-tjetrin dhe
me grupet e interesit. Transparenca dhe llogaridhënia rrisin besimin tek publiku, ulin
aktet korruptive, si dhe përmirësim të imazhit të një vendi. Ose e shprehur ndryshe
transparenca dhe llogaridhënia sjellin mirëqenie.
Yllka PULASHI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 115
Në qoftë se një vend ka zyra auditimi apo institucione të kontrollit të parasë publike
të dobëta, të nënshtruara atëherë qeveria është abuzuese, të drejta dhe liri të
qytetarëve janë të nëpërkëmbura dhe korrupsioni është i lartë.
Për të zbritur në një terren konkret, në Shqipëri mbas vitit 1991 institucioni i
Kontrollit të Lartë të Shtetit përgjithësisht është sulmuar, është lënë në heshtje apo
është lënë në qetësinë e tij ku burokracia e brendshme dhe niveli i ulët i ushtrimit të
përgjegjësisë i ka dhënë mundësi atij vetë të mos kryej ndonjë rol të madh në
kontrollin e përdorimin e parasë dhe në ligjshmërinë e vendimeve të qeverisë. Nga
ana tjetër vetë qeveria ka patur interes që institucioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit
të rrijë në heshtjen e tij, të përfitojë atë që një burokraci e rëndomtë mund të ofrojë
në kushte kur vetë institucioni përkufizohet nga kjo burokraci. Kësisoj Kontrolli i Lartë
i Shtetit për vite me radhë që nga viti 1992 deri para pak vitesh vijoi të njëjtën
trajektore dhe të njëjtin profil. Kurrë ndonjëherë një qeveri nuk u shqetësua
seriozisht dhe kurrë ndonjëherë ndonjë gjetje, raport, kërkim apo kontroll nuk e bëri
qeverinë objekt hetimi apo objekt të vëmendjes publike si shkelëse dhe abuzuese me
detyrën dhe paranë publike.
Katër vitet e fundit institucioni i Kontrollit të Lartë të Shtetit është shndërruar në një
korpus dinamikë profesional, në një institucion që nuk përkufizohet nga burokracia
që kënaqet me atë që ofron burokracia. Kontrolli i Lartë i Shtetit ka nisur të jetë një
shqetësim për qeverinë dhe ky është një tregues i rëndësishëm se ai është kthyer në
institucion kushtetues që kryen detyrën që i ngarkon përgjegjësia para vendit por
edhe kushtetutës. Disa nga çështjet më të debatuara në vend në lidhje me
ligjshmërinë e përdorimit të parasë publike, me mënyrën se si qeveria ka adresuar
çështje të rëndësishme që kanë të bëjnë me vendime madhore mbi ekonominë,
financat, etj., janë iniciuar nga Kontrolli i Lartë i Shtetit. Ndër to mund të përmendin
raportet për abuzime të disa ish ministrave, ish zyrtarëve të lartë të pushtetit vendor,
abuzime në ministritë e tanishme, në AlbPetrol, abuzimi me negociata e kalimit të
kompanisë së energjisë OSHEE në pronësi të qeverisë çeke, etj. Askush nuk ka dëshirë
që një institucion i pavarur sidomos ai që kontrollon mënyrën se si përdoret paraja
publike të jetë agresiv në auditime, serioz në analizimin e fakteve dhe në qëmtimin e
të vërtetave. Bashkimi Europian në betejën e madhe mes Kontrollit të Lartë të Shtetit
dhe qeverisë shqiptare për një ligj të KLSH-së të mbështetur në standarde kombëtare
të auditimit ISSAI përgjatë vitit 2014, jo vetëm që nuk mbajti anën e qeverisë, por
përkrahu KLSH-në dhe propozimet e saj për ligjin e ri organik të KLSH-së. Ligji i ri i
KLSH-së është një mundësi më e mirë, por një mundësi edhe më mirë do të ishte në
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
116 Botime 2017
qoftë se KLSH-ja do të shihej edhe nga vetë qeveria si institucioni çelës për të
ndërtuar një shoqëri të qeverisur më mirë. Kjo është një sfidë dhe nuk ka asnjë rrugë
tjetër përveç se të fitohet.
1 Shkrime të tjera të botuara nga Yllka PULASHI për periudhën korrik-dhjetor 2016:
Roli i KLSH-së për një qeverisje të mirë.
(Botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 6 dhjetor 2016).
Fatos ÇOÇOLI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 117
PSE GJYKATA E AUDITIMIT TË AUSTRISË AUDITON KLSH-në?
nga Fatos ÇOÇOLI – Ekspert i Jashtëm, KLSH,
botuar në gazetën ”Sot”, më 9 nëntor 2016.
Pak ditë më parë, Drejtori i Përgjithshëm i Gjykatës së Auditimit të Austrisë, Robert
Sattler prezantoi në Tiranë raportin “Peer Review (Rishikim mes kolegëve)”, ku
auditonte Kontrollin e Lartë të Shtetit. Me kërkesë të vetë institucionit shqiptar, një
nga strukturat më përfaqësuese dhe profesionale të auditimit të jashtëm publik në
botë vlerësoi pavarësinë e KLSH-së, të fituar duke zbatuar me përpikmëri standardet
ndërkombëtare të auditimit të jashtëm publik, ISSAI, si dhe ligjin e ri integral të
miratuar nga Kuvendi i Shqipërisë në nëntor 2014. Me fjalë të tjera, një institucion me
personalitet dhe ndikim të padiskutueshëm në komunitetin e institucioneve supreme
të auditimit, që as fal as bën qoka, certifikoi gamën e gjerë të ndryshimeve në
institucionin analog shqiptar. Këto ndryshime nisën që në ditët e para të vitit 2012,
duke përcaktuar qartë misionin dhe vizionin, si dhe objektivat strategjike të
institucionit, planet dhe programet e auditimit. KLSH ka kryer ndryshime strukturore
thelbësore, duke ngritur struktura që janë më funksionale përmes departamenteve të
auditimit dhe drejtorive, me qëllim përmbushjen e misionit të vet. Në bazë të
Deklaratës së Limës, e konsideruar ndryshe dhe si “Magna Carta” e institucioneve
supreme të auditimit, ka rritur bashkëpunimin dhe partneritetin me institucionet
simotra evropiane, mbështetja e të cilave ka pasur ndikim në realizimin e objektivave
strategjike. Në zbatim të orientimeve dhe rekomandimeve të Kuvendit, si dhe të
strategjisë së vet të zhvillimit 2013-2017, KLSH ka përkthyer shënimet praktike të
standardeve ISSAI të auditimit financiar, standardet ISSAI të auditimit të
performancës, të përputhshmërisë, të teknologjisë së informacionit, duke përditësuar
manualet respektive të auditimit dhe duke rritur me herë numrin e ditëve të
trajnimit, si dhe kontrollin mbi asimilimin e njohurive për çdo auditues. Ka
bashkëpunuar me shoqatat profesionale të fushës, si dhe me institucionet shkencore
dhe universitetet publike, duke organizuar konferenca shkencore dhe ballafaquar ide
dhe praktika të mira kombëtare e ndërkombëtare në punën audituese, në drejtim të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
118 Botime 2017
përmirësimit të cilësisë së auditimeve. Institucioni ka rritur nivelin e transparencës,
duke ftuar të gjitha mediat jo vetëm në aktivitetet e veta, por dhe në analizat vjetore
të çdo departamenti auditimi. Ka hartuar dhe zbatuar marrëveshjet e bashkëpunimit
me organizatat e shoqërisë civile dhe me kurajo i ka ftuar audituesit e vet të
“provojnë penën” nëpërmjet artikuj të botuar në shtyp. Sikurse dhe vetë Raporti
austriak i “Peer Review (Rishikimit mes kolegëve)” thekson, në vitet 2012-2015, KLSH
ka ulur moshën mesatare të audituesve, në dobi të sigurimit të një vijimësie në punën
audituese dhe të kalimit të eksperiencës nga audituesit më me përvojë dhe më të
vjetër tek më të rinjtë. Miratimi i Ligjit të KLSH, hartimi i rregulloreve të reja të
përshtatura me hapësirat e reja të krijuara në auditim, hartimi i manualeve sipas
llojeve të auditimit, përmirësimi i sistemeve të teknologjisë së informacionit,
përdorimi i kompjuterëve modernë të punës dhe personalë për çdo auditues, si dhe
pjesëmarrja e gjerë në trajnime brenda dhe jashtë vendit, publikime të ndryshme
profesionale dhe shkencore të KLSH, sollën atë që është më e rëndësishmja në
zhvillimin e një institucioni suprem auditimi, ndryshimin e mendësisë dhe të qasjes në
auditim, në përputhje me praktikat e mira europiane dhe me standardet e INTOSAI-t.
Ndryshimi nuk ka ndodhur brenda një dite, por është fryt i një pune të vështirë, të
përkushtuar, me tensionin e kërkimit të llogarisë minutë pas minute, duke respektuar
me fanatizëm parimet dhe rregullat e etikës profesionale dhe integritetit në auditim.
Në raport thuhet se KLSH kërkon të udhëheqë nëpërmjet shembullit, të jetë një
institucion model, “pa asnjë njollë”, që të mund të ketë moralin e plotë për të
kontribuar në pastrimin dhe heqjen e “njollave” apo në eliminimin e mangësive të
institucioneve shtetërore që auditon, në dobi të rritjes së përgjegjshmërisë në
administrimin e financave publike. Austriaku Satler theksoi se hartimi i një ligji të ri
për KLSH-në përforcoi qasjen e pakufizuar të institucionit në dokumentet dhe në të
dhënat zyrtare. Hartimi i manualeve të auditimit, të tilla si Manuali i Auditimit të
Ligjshmërisë, Manuali i Auditimit të Performancës, hartimi i Rregullores së re të
Brendshme, i Rregullores mbi Procedurat e Auditimit përfshirja e transparencës me
publikun në materialet e auditimit, publikimi i materialeve të auditimit në faqen
zyrtare të KLSH-së, publikimet në shtypin e shkruar dhe në atë elektronike kanë
kontribuar në rritjen e imazhit të tij pranë palëve të interesuara brenda dhe jashtë
vendit, qytetarëve dhe Parlamentit, shoqërisë civile dhe partnerëve vendas dhe të
huaj. Të gjitha këto ndryshime për KLSH-në ishin një nevojë e kthyer në
domosdoshmëri, që të ballafaqoheshin, mateshin dhe krahasoheshin me një gjykim
profesional dhe të pavarur. Institucioni shqiptar i auditimit suprem doli nga testi dhe
më i fortë e i sigurtë në rrugën e tij të shndërrimit në një institucion modern europian
auditimi.
Alfred LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 119
KLSH DHE NDIKIMI I DIREKTIVAVE TË REJA TË BE-së, PËR PROKURIMET PUBLIKE
nga Alfred LESKAJ – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 9 nëntor 2016.
Shqipëria është duke bërë një rrugëtim të gjatë drejt anëtarësimit në Bashkimin
Evropian, përgjatë të cilës ajo duhet të zhvillojë politika institucionale, ligjore,
ekonomike dhe sociale, me qëllim harmonizimin e tyre me standardet evropiane.
Reforma në paketën legjislative, në fushën e prokurimit publik, krahas të tjerash ka
për qëllim thjeshtimin dhe fleksibilitetin e procedurave të prokurimit, rritjen e
efektivitetit të përdorimit të fondeve publike dhe harmonizimin me direktivat më të
fundit të BE-së, si vend kandidat i saj. Në parathënien e botimit të KLSH-së,
“Direktivat e BE-së mbi Prokurimet Publike dhe Kontratat Koncesionare”, Kryetari i
KLSH-së, z.Bujar Leskaj shprehet se: “Dëshira dhe vullneti i Institucionit Suprem të
Auditimit të Shqipërisë (KLSH ) për të zbatuar kuadrin ligjor të BE-së dhe direktivat e
Acquis Communautaire në auditimin e prokurimeve publike në vend, krahas marrjes
së eksperiencës më të mirë sipas motos të INTOSAI-t “Experrentia mutua Omnibus
Prodest” (nga eksperiencat e përbashkëta përfitojnë të gjithë), reflekton
njëkohësisht dhe aspiratat e palëkundshme të gjithë shqiptarëve për integrim në
familjen e madhe të Bashkimit Europian”.
Në këtë kuadër, Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH), mori pjesë me dy auditues të
Departamentit të Performancës, në seminarin mbi Prokurimet Publike Europiane,
Partneritetin Publik Privat (PPP) dhe kontratat koncesionare, që u zhvillua nga
Europian Institute of Public Administration (EIP), në datat 20 dhe 21 Tetor 2016 në
Dubrovnik-Kroaci.
Seminari, u drejtua nga ekspertë në fushën e prokurimeve, pranë EIPA-s. Paketa
aktuale legjislative në fushën e prokurimit publik për vendet anëtare të BE-së
përfshin tri direktiva, përkatësisht Direktivën 2014/24/EU, Direktivën 2014/25/EU
të prokurimit nga subjektet që operojnë në sektorin e energjisë, ujit, të transportit
dhe shërbimeve postare dhe Direktivën 2014/23/EU për koncesionet. Realizimi i
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
120 Botime 2017
prokurimeve publike europiane sipas direktivave të reja evropiane, mbi fushën e
veprimit, procedurat, rregullat për kontratat publike, ekzekutimin e kontratës dhe
regjimeve të veçanta të prokurimit, ishin temat kryesore që u trajtuan në seminar.
Një trajtim i veçantë iu bë analizimit të përfundimit të kontratës së prokurimit, duke
përfshirë dispozita të reja për modifikimin dhe ndërprerjen e kontratave. Gjithashtu
u trajtua se në cilat raste, kontratat dhe marrëveshjet kuadër mund të ndryshohen
pa kaluar nëpër një prokurim të ri, si dhe në cilat raste një ndryshim thelbësor të
çon në një ri-tenderim të kontratës. Një fokus të veçantë pati dhe dhënia e
njohurive mbi, Partneritetin Publik Privat dhe koncesionet. Seminari u bazua në
prezantimet dhe diskutimet, duke e bërë atë interaktiv. Ky seminar ofroi shembuj të
ndryshëm mbi përvojat dhe problematikat, që kanë të bëjnë me prokurimin publik
evropian dhe koncesionet. Temat kryesore që u trajtuan kishin të bënin me
trajtimin analitik të rregullave mbi zhvillimin e prokurimeve publike evropiane,
Partneritetin Publik Privat (PPP) dhe koncesionet, të cilat konsistonin kryesisht mbi:
Prokurimet publike europiane, rregullat, parimet, etj. Sipas direktivës së re mbi
prokurimet, shërbimet social kulturore, shëndetësore dhe disa shërbime të tjera
janë të listuar në aneksin XIV të direktivës. Për këto shërbime janë përcaktuar
rregulla të qarta dhe në rastet kur ato përjashtohen në mënyrë eksplicite apo
kategorizohen në të ashtuquajturën “light regime” në bazë të një kufiri monetar të
vendosur. Gjatë seminarit u theksua roli i përdorimit të dialogut konkurrues dhe
procedura konkurruese me negocim, aplikimi në mënyrë efektive i kësaj procedure
sipas direktivës së re europiane, si dhe “Green Public Procurement”, i cili konsiston,
në një proces ku autoritetet publike për të përmbushur nevojat e tyre për mallra,
shërbime, punë të mund të gjejnë zgjidhje, të cilat kanë një ndikim të reduktuar në
mjedis, gjatë gjithë kohëzgjatjes së tyre, në krahasim me zgjedhjet alternative.
Prokurimi publik i gjelbër është një mjet i rëndësishëm për të arritur qëllimet e
politikave mjedisore në lidhje me ndryshimin e klimës. Një nga risitë mbështetëse
për prokurimet elektronike do të jetë dhe portali: European Single Procurement
Document (ESPD), i cili mundëson, vetë deklarimin e gjendjes financiare të biznesit
dhe kritereve të vendosura nga autoritete kontraktore, për një procedurë të
prokurimit publik. Ai është programuar për të gjitha gjuhët e BE-së dhe përdoret si
një dëshmi paraprake, për plotësimin e kushteve të kërkuara në procedurat e
prokurimit publik, në të gjithë vendet e BE-së dhe do të fillojë të funksionojë, në
formë elektronike në tetor 2018. Reforma në legjislacionin europian për prokurimet
publike, është në kohezion të plotë me vlerësimin e procedurave të prokurimeve
publike të Gjykatës Europiane të Audituesve (ECA) dhe standardet INTOSAI.
Vullnet KARAFIAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 121
ABUZIM I POSTAVE TË SHPEJTA PRIVATE
ME TARIFAT E DEKLARIMIT TË THJESHTUAR
nga Vullnet KARAFILAJ – Kryeauditues, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 9 nëntor 2016.
Kohët e fundit janë përditësuar shumë ligje dhe rregullime ligjore në fushën e
administrimit doganor. Kjo, ndonëse me një intensitet të lartë nuk përbën risi në
proceset e administrimit doganor. Shumë tatimpagues, të organizuar në biznese,
përfaqësohen nga stafe profesioniste, të përbërë nga ekonomistë dhe juristë. Në
këtë mënyrë ata mund të përballen dhe të interpretojnë saktë kompleksitetin e
shpeshtë, që këto rregullime ligjore kanë.
Tatimpaguesit që operojnë me vlera të mëdha, janë më të paktë në numër, në
krahasim me tatimpaguesit, të cilët kryejnë blerje të vogla dhe jo të rutinës. Në
këto raste Drejtoria e Përgjithshme e Doganave (DPD), duhet të kryejë një rol më
aktiv në mbrojtje të interesave të tyre. Si shkak për këtë kemi marrë ndryshimet e
tarifave, që kanë ndodhur për blerjet online. Gjatë auditimeve të kryera nga
Kontrolli i Lartë i Shtetit në subjektet doganore ku operojnë dhe Agjencitë
Doganore, janë vërejtur abuzime nga këto të fundit. Kjo ka ardhur kryesisht nga
mungesa e informimit të tatimpaguesve, me ndryshimin e procedurave të
zhdoganimit për këto blerje online.
Në datën 3 gusht 2016, u ndryshua kufiri i pa taksueshëm në doganë, për dërgesat
e mallrave me karakter jo tregtar. Këto janë blerje, që kryhen nga individë
nëpërmjet porosive, që ata kryejnë nga kompjuteri, duke shfrytëzuar rrjetet si
ebay, amazaon, etj. Përgjithësisht ato kanë një vlerë jo të lartë: për blerjet online
nga interneti në masën 22 euro dhe për dërgesat nga një individ jashtë Shqipërisë
pranë një individi në territorin shqiptar në masën 45 euro. Nga statistikat vihet re
që këto blerje kryhen nga një numër i madh i popullsisë. Sipas VKM-së, nr. 542,
datë 27.07.2016, për të gjithë mallrat që importohen nëpërmjet dërgesave postare,
vlera e të cilave kalon vlerën ekuivalente në lekë të shumës 22 euro dhe dërgesave
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
122 Botime 2017
të mallrave nga një individ jashtë Republikës së Shqipërisë për një individ në RSH,
të një natyre rastësore, pa pagesë, që përmbajnë vetëm mallrat e destinuara për
përdorim personal ose familjar prej marrësit, vlera e të cilave e kalon vlerën
ekuivalente në lekë të shumës 45 euro, duhet të ndiqen procedurat doganore,
duke i vetë deklaruar këto mallra.
Me qëllim thjeshtësimin e procedurave doganore në favor të qytetarëve, për
kryerjen e këtij zhdoganimi nuk është i nevojshëm depozitimi i deklaratës doganore
nëpërmjet agjencive doganore, por vetëdeklarimi kryhet duke përdorur Formularin
e Deklaratës së Thjeshtuar. Deklarimi mund të kryhet nga çdo person, që paraqet
mallrat pranë autoriteteve doganore, së bashku me të gjithë dokumentacionin e
kërkuar nga këto autoritete.
Formulari i Deklaratës së Thjeshtuar, plotësohet nga vetë deklaruesi ose në rastet e
dërgesave postare nga punonjësit e postave të shpejta, të autorizuar nga personi
pritës i mallit. Kjo deklaratë e plotësuar dorëzohet në Zyrën Doganore, vendi ku
kryhet pagesa e detyrimeve doganore në vlerën 22.4%, e vlerës së mallit. Për këtë
Formular të Deklaratës së Thjeshtuar, që administrohet nga doganat dhe
plotësohet nga individi, nuk paguhet asnjë detyrim ndaj shtetit.
Nisur nga mungesa e informacionit të qytetarëve të interesuar, disa nga postat e
shpejta, të cilat kanë dhe Agjenci Doganore, përveç tarifës së shërbimit të kryer,
shpesh vendosin një tarifë dhe për Formularin e Deklaratës së Thjeshtuar, sikur të
ishte një deklaratë doganore (DAV), në kundërshtim të hapur me ligjin. Ky është
abuzim i pastër që nuk duhet lejuar.
Nuk janë të rralla rastet kur qytetari me të drejtë ankohet se paguan më shumë për
këtë formular deklarimi, që në rastin konkret është pa pagesë. Kjo ndodh sepse,
për këtë procedurë qytetarët nuk janë të informuar, aq sa për detyrimin doganor të
mallit.
Nga këto agjenci abuzohet gjithashtu edhe me ato dërgesa postare, të cilat në bazë
të nenit 61 të Kodit Doganor, nuk i nënshtrohen deklarimit në doganë. Të tilla janë
botimet e ndryshme si libra, albume, kartolina dhe letrat që përmbajnë mesazhe
vetjake, duke i kërkuar individit padrejtësisht pagesë për çlirimin e mallit nga
dogana, me justifikimin se ka vlerë më të lartë sesa vlerat e lejuara.
Në mbështetje të të drejtave të qytetarëve tatimpagues, në përputhje me rolin
transparent dhe ndihmues që duhet të ketë Drejtoria e Përgjithshme e Doganave,
mendoj se duhet të bëhet një punë më e kualifikuar për informimin e qytetarëve.
Vullnet KARAFIAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 123
Kështu në vende të dukshme pranë doganave apo agjencive të ndryshme, mund të
afishohen postera të posaçëm ose lajmërime të thjeshta, të përgatitura nga stafi
teknik i DPD-së, ku të sqarohen të gjitha procedurat e reja ose ato në vazhdim.
Kuptohet se koncepti i posterit duhet të shërbejë vetëm për ligjet e sapo hyra në
fuqi e për të cilat tatimpaguesit nuk kanë informacionin e nevojshëm. Mendoj se
informimi më i plotë nga Drejtoritë e Përgjithshme të Doganave do të përmirësojë
më tej punën në mbrojtje të të drejtave të tatimpaguesve, duke i ndihmuar ata me
të gjithë mënyrat e mundshme.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
124 Botime 2017
KLSH NË PANAIRIN E LIBRIT
nga Amantja PATOZI1 – Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Panorama”, më 16 nëntor 2016.
Tashmë askush nuk habitet që në vitrinën e përvitshme të librit shqiptar, Panairin e
Librit ka një kënd të Kontrollit të Lartë të Shtetit. Është hera e katërt që ne marrim
pjesë në këtë Panair dhe kjo nuk është thjesht thyerja e një tabuje, por një
rikonceptim i rolit që na takon të luajmë, si hallkë e rëndësishme e administratës
shqiptare. Kjo me siguri që e ka ndryshuar perceptimin e publikut për institucionin
tonë. Dikur njerëzit, kur përmendej KLSH kishin parasysh disa zyra hijerënda me
burokratë të rreptë, ku prodhoheshin pirgje me shkresa, që shpërndanin zakonisht
lajme të këqija për administratën shtetërore. Por kjo traditë e re komunikimi, që
është vendosur vitet e fundit, e ka përmbysur krejtësisht këtë përfytyrim. Tashmë
qytetarët shqiptarë kanë mundësi që të dinë dhe kuptojmë më shumë për misionin
e Kontrollit të Shtetit. Por, po ashtu të njihen edhe me cilësinë e punës së atyre që
kanë marrë përsipër të kontrollojnë mënyrën se si shpenzohen dhe trajtohen taksat
e tyre.
Në panairin e 19-të, të librit “Tirana 2016” Kontrolli i Lartë i Shtetit këtë vit u
prezantua me 63 botime, 12 prej të cilave botime të reja për këtë vit. Ndër titujt që
vlen të veçojmë është Revista Shkencore “Auditimi Publik”, e cila këtë vit ka nxjerr
numrin e 12-të dhe të 13-të të saj. Në këtë revistë janë publikuar një sërë shkrimesh
dhe publikimesh me karakter shkencor dhe profesional me qëllim për ta përqasur
veprimtarinë e këtij institucioni me thelbin e misionit të tij, në nxitjen e
përgjegjshmërisë së qeverisë dhe të menaxherëve publik për përdorimin e fondeve
me eficiensë, efektivitet dhe ekonomicitet.
Një libër i veçantë i kolonës së botimeve të KLSH-së këtë vit ka qenë botimi i
aktivitetit të përurimit të projektit të binjakëzimit IPA 2013. Projekti IPA 2013 për
forcimin e kapaciteteve audituese të KLSH u miratua në mars 2013. Ky projekt u
Amantja PATOZI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 125
fitua nga dy SAI të BE-së, Zyra Supreme e Auditimit të Polonisë dhe Zyra Shtetërore
e Auditimit të Kroacisë dhe ka filluar të implementohet në datën 16 shkurt 2016.
Kontrolli i Lartë i Shtetit këtë vit erdhi përpara lexuesit me vëllimin e V-të dhe të VI-
të, të botimit “Audituesit e KLSH-së në shtypin e përditshëm”. Këto vëllime
përmbajnë një përzgjedhje të shkrimeve më të mira të audituesve të tij për
periudhën korrik-dhjetor 2015 dhe janar-qershor 2016. Prezenca e audituesve të
KLSH-së në shtypin e përditshëm nuk është më një risi për KLSH-në, por është
rrjedhë normale e punës së tyre. Shtypi i përditshëm shqiptar prej kohësh ka
mirëpritur dhe ka gjetur vend në faqet e tij për analiza dhe shkrime të audituesve
tanë, ku shtjellohen gjetjet dhe rekomandimet e tyre kryesore gjatë ushtrimit të
detyrës. Natyrisht, që jo çdo moment i punës së Kontrollit të Shtetit është i
destinuar për të qenë interesant për publikun. Ndaj edhe në vëllimet V dhe i VI-të
botimit “Audituesit e KLSH-së në shtypin e përditshëm”, që po i paraqitet aktualisht
lexuesit, do të gjeni shkrime të zgjedhura me problematikat më të mprehta, të cilat
hasen më shpesh në jetën e përditshme të qytetarit, që merr shërbime publike.
Gjatë kësaj periudhe, ne kemi qenë prezentë pothuajse në të gjitha gazetat me 110
shkrime dhe opinione, produkte të 66 audituesve të KLSH-së. Ky kanal i ri
komunikimi me opinionin publik dhe qytetarin u vlerësua pozitivisht nga lexuesi
shqiptar dhe kjo është e vetmja arsye, përse shumë prej titujve kryesorë të shtypit
të përditshëm shqiptar i mirëpritën artikujt e shkruar nga audituesit tanë. Kolana e
botimeve të KLSH-së këtë vit pasuroret dhe botimin “Direktivat e BE-së mbi
prokurimet publike dhe kontratat koncensionare”. Ky botim synon sjelljen e akteve
të plota ligjore për prokurimet publike të shteteve anëtare të BE-së, duke krijuar një
vizion të qartë të funksionimit të rregullave të sotme dhe duke dhënë perspektivën
e përafrimit të plotë me legjislacionin shqiptar drejt përmbajtjes së Direktivave të
Parlamentit dhe të Komisionit Evropian.
Departamenti i Performancës në këtë Panair u prezantua me botimin “Auditimi i
Performancës 2012-2015”. Me një stil të thjeshtë dhe një gjuhë të kuptueshme, libri
sjell rrugëtimin 4 vjeçar të këtij auditimi risi në KLSH, periudhë kjo që korrespondon
edhe me krijimin e departamentit të auditimit të performancës si një strukturë e
diferencuar, e mandatuar me ligjin e ri të KLSH-së. Ky libër është një lloj feedback-u
për çdo koleg, deputet të Kuvendit, politikan apo specialist të ekzekutivit, palë
interesi apo thjesht lexues e qytetarë të interesuar që kërkojnë të dinë se sa dhe si
KLSH i mban premtimet që bën dhe vë në jetë sfidat që ndërmerr.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
126 Botime 2017
Ne mendojmë se mënyra e re e komunikimit dhe e transmetimit të informacioni tek
publiku nga KLSH, ka rritur besueshmërinë e qytetarëve tek institucioni, por edhe
vetëbesimin e audituesve në punën e tyre, duke i bërë njëkohësisht ata më të
vëmendshëm ndaj çdo detaji dhe më të përgjegjshëm për detyrën e vështirë dhe
misionin që kanë marrë përsipër. Kjo ka sjellë padyshim një cilësi të re në
informimin e publikut dhe Kuvendit të Shqipërisë në lidhje me përdorimin e burimeve
publike me ekonomicitet, efektivitet dhe eficiencë nga pushteti qendror, lokal dhe
nga njësi të tjera publike.
Prezenca e audituesve në media i ka ndihmuar edhe ata vetë për të kuptuar sa i
rëndësishëm është transmetimi i drejtpërdrejtë i informacionit nga audituesi tek
qytetari dhe sa i vlefshëm është këmbimi i ideve dhe komunikimi “pa ndërmjetës”
me publikun. Shembulli i audituesve të KLSH mendojmë se duhet të përcillet tek të
gjithë punonjësit korrektë dhe të përkushtuar në administratën tonë shtetërore.
Nisur nga eksperienca jonë, do t’u sugjeronim atyre t’u drejtohen mediave të
pavarura, për të shprehur idetë e tyre lirshëm dhe me kurajo, sepse do të
ndihmonin qytetarët të shikonin më qartë problematikat dhe do të ndikonin në
përmirësimin e qeverisjes së vendit.
Paraqitjet e audituesve të KLSH-së kanë zgjuar interesin e pothuajse të gjitha
gazetave tona, ndaj sot përmes këtij shkrimi gjejmë rastin të falënderojmë
përzemërsisht të gjitha mediat dhe gazetarët, që na kanë dhënë mundësinë të
pasqyrojmë me realizëm punën e audituesve të KLSH-së, duke përmendur gazetat
si “Panorama”, “Telegraf”, “Koha Jonë”, “SOT”, “55”, “Standard”, etj.
1 Shkrime të tjera të botuara nga Amantja PATOZI për periudhën korrik-dhjetor 2016:
Kongresi i Abu Dhabit, si konfirmim i vizionit modern të KLSH-së.
(Botuar në gazetën “Sot”, më 29 dhjetor 2016).
Rinald MUÇA, Alfred ZYLFI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 127
ARSIMIT DHE FORMIMIT PROFESIONAL
NË FOKUSIN E AUDITIMIT TË PERFORMANCËS NË KLSH
nga Rinald MUÇA – Drejtor Departamenti dhe Alfred ZYLFI – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 17 nëntor 2016.
Çdo gjë të mirë, e mësova nga librat.
Abraham Lincoln
Në politikat shoqërore të një vendi, një vend të rëndësishëm zë mbrojtja edhe
ngritja e një sistemi sa më cilësor të arsimimit ku rol të kryesor në të ka edhe
sistemi arsimi dhe formimit profesional. Arsimi duhet të shihet si faktor kryesor i
zhvillimit të qëndrueshëm të burimeve njerëzore, mirëqenies ekonomike, krijimit të
paqes dhe sigurisë, zhvillimit të vlerave universale dhe përmirësimit të cilësisë së
jetës në nivelin individual, familjar, shoqëror e më tej. Arsimi përveç që është e
drejtë njerëzore themelore, ai është motor për zhvillimin ekonomik të vendit ku
theksi duhet vënë në arsimimin sa më cilësor sepse ka një ndikim të drejtpërdrejtë
mbi këtë zhvillimin.
Në këtë kuadër KLSH ka ndërmarrë në sistemin e arsimit dhe formimit profesional
një auditim performance nëpërmjet të cilit ka kërkuar dhënien e opinioneve, për
përmirësimin, modernizimin e tij, vlerësimin e rezultateve dhe objektivave të
vendosura, në përputhje me politikat e ndërmarra sepse ende ky sistem nuk është
plotësisht në harmoni me parimet e efektivitetit, pavarësisht zhvillimeve të kohëve
të fundit, përpjekjeve dhe iniciativave për ndryshime ligjore, masivizimit të tij, si
dhe jemi mundur të ndihmojmë të skicojmë dhe adresojmë rrugën për
përmbushjen dhe plotësimin e përparësive strategjike gjithëpërfshirëse të arsimit
dhe formimit profesional.
Nëpërmjet këtij auditimi Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit zoti Bujar Leskaj ka
dhënë mesazhin kryesor: Nxitje të reformave në ndryshimin e mentalitetit të mos
vlerësimit të arsimit dhe formimit profesional, motivimin e të rinjve e individëve për
të vlerësuar profesione “të lodhshme, të pashpërblyera, të papëlqyera” dhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
128 Botime 2017
plotësimit të kërkesave të tregut të punës me punonjës të mirë-kualifikuar.
Sot sfida për arsimin dhe formimin profesional qëndron në rritjen bashkëpunimit të
gjithanshëm të institucioneve qendrore e vendore, sipërmarrjeve e bizneseve,
partnerëve të tjerë zhvillimor, publikut, etj., për të kërkuar e përshtatur lidhjen e
shkallës arsimore dhe të kualifikimit me nevojat e ekonomisë së tregut në vend,
gjithashtu për të ndërtuar një sistem të arsimit dhe formimit profesional, të hapur
me zhvillimet e teknologjinë bashkëkohore që të lehtësojë punësimin, punën dhe
jetën shoqërore të përfituesve, sot e në të ardhmen duke qenë në përputhje me
sistemin e BE.
Nga ana e MMSR hartimi i strategjive dhe përmirësimet ligjore në sistemin e arsimit
dhe formimit profesional, i cili deri më tani përbëhej nga dy fusha në atë të arsimit
profesional dhe të formimit profesional, duhet të konkretizohej në më shumë
përpjekje dhe angazhim intensive profesional për vendosjen e dialogut
gjithëpërfshirës, për të siguruar mirëkuptimin ndërmjet aktorëve të ndryshëm e për
të garantuar një sistem arsimor të formimit profesional të respektuar në nivel
kombëtar e madje dhe ndërkombëtar.
Në kuadrin e politikave të reja të qeverisjes dhe programit të saj u bënë disa
ndryshime në kabinetin qeverisës, ndryshime të cilat u pasuan me lëvizjen e fushës
së arsimit profesional nga varësia e MAS në varësinë e MMSR e për pasojë
ndryshimin e kompetencave të tyre në këtë fushë, bashkimin me fushën e formimit
profesional, duke krijuar tashmë një fushë atë të arsimit dhe formimit profesional.
Synimi i këtij bashkimi ka qenë përmirësimi i sistemit por ky bashkim nuk është
shoqëruar me studim “si ka qenë - si është - si do të bëhet”, ku të jepen efektet dhe
pritshmërinë e tij në krijimin e kësaj qasje të re të administrimit të kompetencave,
aseteve, burimeve njerëzore dhe financiare të sistemit të arsimit dhe formimit
profesional.
Studimi duhet të kishte konsistuar gjithashtu në zhvillimin e politikave dhe hapave
ligjorë që duhen ndërmarrë për reformimin, përcaktimin e kritereve, organizimin
dhe funksionimin e institucioneve që ofrojnë arsim dhe formim profesional, në
përputhje me kërkesat e perspektivën e zhvillimit ekonomik, kombëtar dhe rajonal,
kërkesat e tregut të punës dhe me drejtimet evropiane të zhvillimit të vendit.
Disa nga mangësitë e konstatuara gjatë këtij auditimi janë:
Historiku i shkollave profesionale tregon se si hapja, shkurtimi dhe mbyllja e
shkollave si dhe degëve, drejtimeve apo profileve në vite, ka patur oshilacione
Rinald MUÇA, Alfred ZYLFI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 129
të mëdha çka tregon se ato nuk janë bërë të studiuara në bazë të nevojave për
specialistë sipas drejtimeve që kishte industria e asaj kohe dhe nevojave që ka
tregu i punës dhe sipërmarrjet sot të ndara sipas rajoneve dhe prioriteteve të
tyre për sot dhe të ardhmen;
Nuk ka akt ligjor për transferimin e arsimit të mesëm profesional nga varësia e
MSA në varësinë e MMSR me të gjitha modalitetet që e shoqërojnë këtë lëvizje,
por vetëm VKM për përcaktimin e fushës së MMSR;
Nuk janë përfshirë në këtë “zhvendosje” shkollat publike social-kulturore
(artistike, sportive, të gjuhëve të huaja), çka do të thotë se nuk është e
përcaktuar saktë kush përfshihet në shkollat profesionale apo cilat janë ato;
MMSR nuk ka institucione për mbikëqyrjen, monitorimin, zhvillimin e
infrastrukturës, etj., të sistemit të arsimit dhe formimit profesional, sepse ato
janë në varësi të MSA;
Nuk ka zhdërvjelltësi për të reflektuar në kohë kërkesat dinamike të tregut të
punës në nivel lokal e kombëtar;
Mungon i gjithë kuadri institucional ligjor për akreditimin e institucioneve që
ofrojnë arsimim dhe formim profesional, megjithëse shprehet në ligjin e AFP-së
dhe në VKM për krijimin e AKAFPK-së, si dhe në ligjin për AFP dhe atë për KSHK
nuk janë parashikuar procedura të akreditimit të kurrikulave të arsimit dhe
formimit profesional;
Ka mungesa të theksuara në fonde buxhetore për sigurimin e bazës materiale
në institucionet e sistemit të arsimit dhe formimit profesional si dhe të fondeve
buxhetore për investime;
Nuk ka standarde dhe kritere mbi realizimin dhe funksionimin financiarisht të
profesioneve të ofruara nga sistemi i arsimit dhe formimit profesional;
Nuk ka sistem gjurmimi për arsimin profesional, duke përfshirë si punësimin e
atyre që diplomohen apo certifikohen, ashtu edhe/ose studimet pas dytësore
apo tretësore;
Nuk ka tregues mbi matjen e përshtatshmërisë së arsimit dhe formimit
profesional me tregun e sotëm dhe ardhshëm të punës.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
130 Botime 2017
Nisur nga gjetjet dhe konkluzionet dhe rezultatet e punës audituese, duke synuar
përmirësimin e mëtejshëm të këtij shërbimi KLSH ka rekomanduar marrjen e disa
masave:
MMSR, institucionet e arsimit dhe formimit profesional, pushteti vendor,
grupet e interesit etj., të studiojnë dhe bashkëpunojnë në krijimin e një klime sa
më të favorshme e afatgjatë sipas nevojave të tregut të punës, të jetëgjatësisë
së institucioneve të sistemit të arsimit dhe formimit profesional dhe drejtimeve
që ato ofrojnë, në përputhje me kushtet realitetin, nevojave të rajonit,
përvojave me të mira si dhe standardet e BE;
MMSR në bashkëpunim me MAS dhe qeverinë të marrin masa për përmirësimin
e gjithë paketës ligjore në përputhje me kushtet dhe realitetin të kësaj qasjeje
të re të administrimit, kompetencave, aseteve, burimeve njerëzore dhe
financiare të sistemit të arsimit dhe formimit profesional;
MMSR në bashkëpunim me qeverinë të marrë masa për krijimin e
institucioneve të hartimit të politikave, mbikëqyrjes, monitorimit, burimeve
njerëzore, zhvillimit të infrastrukturës, hartimit të procedurave përkatëse për
mirëfunksionimin normal të sistemit, plotësimit me personel, etj.;
MMSR në bashkëpunim AKAFPK dhe institucionet e arsimit dhe formimit
profesional, të hartojë, përcaktojë kritere dhe standarde për vlerësimin dhe
certifikimin e institucioneve të arsimit dhe formimit profesional, të përcaktojë
procedura të miratuara për kryerjen e procesit të akreditimit për institucionet e
arsimit dhe formimit profesional, si dhe të kryejë akreditimin e tyre;
MMSR në bashkëpunim AKAFPK dhe institucionet e arsimit dhe formimit
profesional, të hartojë e përcaktojë procedura dhe metodologji për miratimin e
skelet-kurrikulave; të hartojë e përcaktojë tregues mbi matjen e
përshtatshmërisë së kurrikulave të arsimit dhe formimit profesional me tregun
e sotëm e të ardhshëm të punës;
MMSR në bashkëpunim me institucione e sistemit të AFP, biznesin dhe grupet e
interesit të krijojë sistem gjurmimi për arsimin profesional.
Pak histori
Arsimi në vendin tonë, fillesat e tij i ka në shekullin XVII, ku për herë të parë hapet
Mësonjëtorja e parë shqipe në vitin 1887 në qytetin e Korçës, ndërsa Arsimin
Rinald MUÇA, Alfred ZYLFI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 131
Profesional ka ndjekur dinamikën e ndryshimeve të ndodhura në vendin tonë që
para çlirimit e deri më sot.
Për herë të parë shkolla e profesionale u hap në vitin 1921 në Tiranë që njihet si
shkolla teknike e Tiranës “Harry Fultz”, ku Drejtor i saj ishte Harry Fultz, i cili
udhëhiqej nga moto “Hajde ta bëjmë së bashku”, e cila u pasua me hapjen e
shkollës në Vlorë në vitin 1924 që njihet si “Shkolla Tregtare” dhe një vit më vonë
hapet shkolla teknike e Golemit e cila u pasuan me shkolla të tjera rreth 3 vjet më
vonë në qytetet Gjirokastër e Berat ku përgatiteshin teknikë e punëtorë të
kualifikuar nga një staf i përbërë me mësues shqiptarë dhe të huaj.
“Harry Fultz Drejtori i Shkollës Teknike Amerikane largohet nga Tirana në vitin 1932
pas vendimit të mbretit Zog për shtetëzimin e arsimit – kjo ishte një masë e mbretit
për të parandaluar përpjekjet italiane për shtrirjen e ndikimit në vend, duke trajtuar
njësoj të gjitha shkollat e huaja. Fultz u nis nga porti i Durrësit për në SHBA, duke
lënë postin e drejtorit të shkollës teknike që prej vitit 1922 - shkolla ishte krijuar në
vitin 1921 me fonde të Kryqit të Kuq Amerikan. Pas luftës së dytë botërore, Fultz do
të kthehej në Tiranë si zv/shef i misionit diplomatik amerikan, për t’u dëbua nga
qeveria komuniste si person i padëshiruar në vitin 1946. Pas rënies së komunizmit
në fillim të viteve 1990 në Tiranë u krijua Fondacioni Harry Fultz për rihapjen e
shkollës së tij teknike, sot kolegj komunitar”1.
1 www.zeriamerikes.com;
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
132 Botime 2017
INVESTIMET PUBLIKE DHE PROBLEMATIKAT QË I SHOQËROJNË ATO
nga Jonild HOXHAJ1 – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Standard”, më 18 nëntor 2016.
Si një Institucion Suprem Auditimit dhe me një rol mjaft të rëndësishëm në
promovimin dhe rritjen e përgjegjshmërisë, transparencës dhe luftës kundër
korrupsionit, Kontrolli i Lartë i Shtetit i ka dhënë mundësinë publikut të gjerë të jetë
gjithnjë e më tepër në brendësi të fakteve dhe mënyrës se si janë shpenzuar
financat dhe cila ka qenë performanca e punës së ekzekutivit. Kjo është arritur
mjaft mirë nëpërmjet shpërndarjes së raporteve të auditimit, aktiviteteve të tjera
që lidhen me rezultatet e punës si dhe realizimin e Analizave Vjetore në praninë e
medias gjithnjë e më të interesuar për KLSH - në.
Si në çdo vend tjetër në zhvillim, edhe në Shqipëri investimet, kryesisht ato në
infrastrukturë, janë të rëndësishme dhe luajnë një rol kyç në ekonominë e vendit
dhe shpesh bëhen edhe pjesë e debateve të vazhdueshme. Por i rëndësishëm nuk
është vetëm fakti nëse realizohen apo jo investime, por a janë investimet e kryera
me të domosdoshmet apo jo?
Investimet publike, qofshin ato rrugë, shkolla, kopshte, ujësjellës, stadiume apo
ç’do lloj rikonstruksioni i tyre, parkime publike, shëtitore, bulevarde etj., i shërbejnë
komunitetit në tërësi dhe janë gjithnjë të domosdoshme sepse arrijnë të gjenerojnë
një zhvillimi social – kulturor. Ato janë një pasuri që i shtohet publikut e cila ndikon
në mënyrë direkt në rritjen ekonomike nëpërmjet punësimeve, rritjes së
konkurrencës dhe zhvillimit të tregjeve të reja, por mbi të gjitha ndikojnë në rritjen
e mirëqenies së komunitetit. Madje mund të thuhet se investimet publike janë “një
e mirë e prekshme”, kjo pasi vetë komuniteti i shfrytëzon ato.
Kur diskutohet mbi investimet në përgjithësi dhe duke patur parasysh situatën në të
cilën ndodhet Shqipëria, natyrshëm lindin disa pyetje:
1. A ka qenë investimi i domosdoshëm, por sidomos më prioritari për tu realizuar?
Jonild HOXHAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 133
2. A janë vendosur objektiva dhe parametra specifikë për tu arritur për këtë
investim, për tu verifikuar më pas në përfundim të objektit?
3. A janë vënë para tepër në dispozicion për këtë projekt?
4. A mundet firma, me vlerën e fituar në tender, të kryejë të gjitha punimet me
cilësinë dhe parametrat e kërkuar?
5. Kush kanë qenë hapat e ndërmarra nga Autoriteti Kontraktor (Ministria, Bashkia,
Komuna, etj.) për të kontrolluar ecurinë e punimeve lidhur me afatin dhe cilësinë e
tyre?
6. A i ka arritur investimi objektivat e parashikuara?
7. A ja ka vlejtur shpenzimi i fondeve për një investim të tillë apo mund të ishte
planifikuar ndryshe?
Nga auditimet ka rezultuar se të gjitha këto pyetje marrin përgjigje si pozitive ashtu
edhe negative. Një nga pikat e programit të auditimit nga Kontrolli i Lartë i Shtetit,
është ajo e auditimit të zbatimit të kontratave të investimeve. Kjo pjesë lidhet me
auditimin e gjurmëve të dokumentacionit pas lidhjes së kontratës për zbatimin e
punimeve mes Autoritetit Kontraktor dhe operatorit ekonomik (OE) ose bashkimit
të operatorëve ekonomik (BOE) deri në kolaudimin dhe marrjen në dorëzim të
punimeve të përfunduara. Rezultatet e punës audituese kanë treguar se investimet
konsiderohen një pikë me risk në programin e auditimit. Këtë e faktojnë edhe vetë
gjetjet nga auditimet të cilat shpesh përfundojnë me probleme apo mangësi të
theksuara në drejtim të zbatimit të kontratave të objekteve.
E parë në këndvështrimin personal, mendoj se problematika kryesore e investimeve
në njësitë vendore, e cila duhet të jetë në qendër të vëmendjes së ekzekutivit është
mungesa e një monitorimi efektiv të zbatimit të kontratave të punimeve, si nga ana
e personave të kontraktuar për të monitoruar dhe kontrolluar punimet ashtu edhe
nga vetë Autoritet Kontraktore. Jo efektive dhe jo eficiente, në rastet e spikatura,
konstatohet se janë si mbikëqyrja nga ana e subjektit të kontraktuar për të
mbikëqyrur punimet ashtu edhe kolaudimi i punimeve. Kjo mangësi bën që lidhja e
kontratave për mbikëqyrjen dhe kolaudimin e punimeve të jetë sa formale aq edhe
një procedurë rutinë, madje deri në atë pikë sa në disa raste formati i dokumenteve
standard (procesverbalet e mbikëqyrjes dhe të kolaudimit) mbajnë emrin e një
objekti tjetër nga ai në fjalë. Por efekti negativ i këtij fenomeni nuk është vetëm
mungesa e një monitorimi jo efektiv dhe eficient të punimeve. Përzgjedhja e
mbikëqyrësit apo kolaudatorit të punimeve, (individ apo shoqëri), kryhet nëpërmjet
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
134 Botime 2017
një procedure prokurimi. Kjo do të thotë një kosto shtesë për Autoritetin
Kontraktor. Një kosto shtesë për një shërbim, i cili me apo pa qëllim kthehet në jo
ekzistent dhe jo produktiv. Zinxhirit të problematikave në drejtim të investimeve
publike i bashkohet shpesh edhe vetë Autoriteti Kontraktor, kjo si në fazën e
planifikimit, fazën e zhvillimit ashtu edhe në fazën e marrjes në dorëzim të
punimeve të objektit.
Duke gjykuar krejtësisht pa asnjë lloj paragjykimi, eksperienca e auditimit ka treguar
se audituesit janë hasur me projekte të cilat ndryshojnë formën zbatimit të tyre
duke filluar që javën e parë të fillimit të punimeve, ndryshime këto thelbësore për
projektin në fjalë. Në raste të tjera janë konstatuar shkolla të cilat nuk janë vënë në
përdorim asnjëherë. Probleme të tilla ndeshen në investime, por nuk janë të pakta
edhe rastet kur për tenderin në fjalë vendosen para tepër në dispozicion. Kontrolli i
Lartë i Shtetit i ka mëshuar shpesh dhe ka vënë para përgjegjësisë me masa
administrative deri në kallëzime penale hartuesit e projekteve apo studiot e
projektimit për këto investime. Konkretisht, prej janarit 2012 deri në dhjetor të vitit
2015 janë kryer gjithsej 170 kallëzime penale drejtuar institucionit të Prokurorisë,
në krahasim me 52 kallëzime gjithsej në katërvjeçarin 2008 – 2011 ose më shumë se
trefishi. Rëndom konstatohen rastet kur gara publike fillon dhe përfundon e fituar
nga një operator oferta e të cilit është mbi vlerën e kostos reale që kanë këto
punime, kjo pasi paratë e vëna në dispozicion të garës publike kanë qenë më tepër
nga sa ka qenë e domosdoshme. Kjo do të thotë se jo vetëm që efektshmëria e
procedurës së prokurimit ka qenë zero, por përkundrazi, janë shpenzuar para më
tepër për një punë që do të kushtonte shumë më pak. Mangësitë shpesh fillojnë që
me fazën e planifikimit të një investimi. Projektet, edhe pse ndonjë herë “falas”,
rezultojnë të jenë me objektiva jo të qartë dhe jo konkretë. Ndryshimet e shpeshta
të projekteve gjatë zbatimit të punimeve, ndryshimet e volumeve pa asnjë lloj
argumentimi të qëndrueshëm, shtyrjet e herë pas hershme të afatit të përfundimit
të punimeve, edhe pse të parashikuara me ligj, nuk janë gjë tjetër veçse një tregues
i faktit se zbatimi i punimeve ka nisur dhe do të përfundojë me paqartësi.
Ajo që vlen të përmendet tjetër, është cilësia e punimeve. Nëse flasim për cilësi
punimesh duhet të kemi të qartë se kjo është e lidhur pandashmërisht me
garancinë e tyre. Kjo do të thotë se punimet dhe materialet të cilat përdoren në
veprat e ndërtimit kanë një afat përtej të cilit ato fillojnë të amortizohen. Kontratat
e zbatimit të punimeve, që në dokumentet standarde të tenderit përcaktojnë një
garanci punimesh jo më shumë se dy vjet nga data e marrjes në dorëzim të objektit.
Jonild HOXHAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 135
Pas dy viteve askush nuk mban përgjegjësi se çfarë i ndodh rrugës, nëse plasaritet,
nëse zhvishet nga shtresa e asfalto-betonit, nëse kanalet anësorë nuk janë më të
dukshme, nëse shtyllat janë vjedhur, nëse pemët janë hequr apo nëse suvaja
plasaritet etj. Gjithnjë ka nën sirtar një projekt gati për rikonstruksionin/arnimin e
radhës. Kanë qenë dhe janë gjithnjë konkrete, e madje të vendosura edhe në
raportet që KLSH publikon në faqen e saj web, pasojat e punimeve jo cilësore dhe
me një garanci kaq të ulët siç është ajo prej dy vitesh.
Pavarësisht faktit se Ligji nr. 8402, datë 10.09.1998 “Për Kontrollin dhe Disiplinimin e
Punimeve të Ndërtimit”, i ndryshuar me Ligjin nr. 20/ 2013 dhe Udhëzimi nr. 3, datë
15.02.2001 “Për mbikëqyrjen dhe kolaudimin e punimeve të ndërtimit” parashikojnë
kompetenca të plota të mbikëqyrësit dhe kolaudatorit të punimeve, serish vërehet
shpërdorime në zbatim të këtyre kompetencave. Pandëshkueshmëria e organeve të
posaçme për trajtimin e problemeve që lidhen me shpërdorimin e kompetencave
që fitohen nga licencimit ngelet sërish një tjetër mangësi e cila i bashkohet këtij
zinxhiri.
Jo efektive dhe ndonjë herë të papërgjegjshme duket të jenë edhe vetë Autoritet
Kontraktore, raste për të cilat KLSH ka kryer dhe kallëzime penale. Sipas optikës së
një audituesi, lidhur me një subjekt i cili rezulton me probleme në drejtim të
zbatimit të kontratave, të pakta janë rastet kur ajo çka ndodh me investimet mund
t’i shpëtojë syrit të një titullari. Problemet dhe mangësitë, në të shumtën e rasteve,
nuk mund të justifikohen as nga mungesa e kapaciteteve profesionale dhe as nga
ato teknike pasi me një përgjegjshmëri të lartë dhe dëshirë për transparencë me
publikun këto probleme janë gjithnjë të zgjidhshme. Këto dy parime, ndër të tjera
janë ato çka Kontrolli i Lartë i Shtetit synon të promovojë nëpërmjet punës së vet,
masat e të cilit kanë efekte si parandaluese, korrigjuese, rregulluese ashtu edhe
ndëshkuese. Si menaxherë kryesor, si drejtues, por mbi të gjitha si persona të
zgjedhur/emëruar për të administruar fonde publike, Titullarët e Autoriteteve
Kontraktore duhet të jenë gjithnjë e më tepër ata që duhet të përgjigjen të parët
dhe të mbajnë përgjegjësinë e plotë si morale dhe ligjore për sa i përket
problemeve lidhur me investimet publike. Kjo nuk mund të arrihet vetëm me punën
e një institucioni siç është KLSH. Në këtë nisme, për të patur investime të mirëfillta
të plota dhe jo arnime, të cilat quhen rikonstruksione, duhet një ndërgjegjësim i
ekzekutivit në radhë të parë. Ky i fundit duhet me doemos të zgjerojë optikën e
vrojtimit në drejtim të investimeve në infrastrukturë e kudo pasi dëmet ekonomike i
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
136 Botime 2017
janë bërë tashmë të njohura publikut dhe vazhdojnë ende të qëndrojnë me shifra të
larta.
Është e domosdoshme dhe madje prioritare përforcimi dhe rritja e
ndëshkueshmërisë ndaj të gjithë elementëve të zinxhirit të përmendur pak më
sipër, rishikimi ligjor për sa i përket garancisë së punimeve dhe vendosja e theksit
mbi rëndësinë që ka projektimi me objektiva dhe tregues gjithnjë e më të matshëm.
Një projektim me rezultate të qarta, referuar në standarde duke shmangur gjithnjë
e më tepër mundësitë për abuzime. Hartimi i një plani të detajuar për kontrollin e
cilësisë nga ana e vetë Autoriteteve Kontraktore për çdo projekt zbatimi dhe
kërkesa nga këta të fundit e rritjes së periudhës së garancisë së punimeve nuk do të
ulte nevojën për investime. Përkundrazi, paratë publike do të mund të
investoheshin në projekte të tjera dhe jo disa herë mbi të njëjtin objekt.
Përdorimi me ekonomicitetit, eficiencë dhe efektivitet i fondeve publike, pronës
publike dhe asaj shtetërore është një nga synimet kryesore të KLSH të parashikuara
dhe në ligj. Ndaj, ky institucion do ti kushtojë gjithnjë vëmendjen e duhur auditimit
të investimeve të realizuara nga financat publike.
1 Shkrime të tjera të botuara nga Jonild HOXHAJ për periudhën korrik-dhjetor 2016:
Pandëshkueshmëria në administratë.
(Botuar në gazetën “Telegraf”, më 20 dhjetor 2016).
Alfonc GABILI, Redi AMETLLARI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 137
MARRËDHËNIET MES INSTITUCIONIT SUPREM TË AUDITIMIT DHE PARLAMENTIT,
NË FOKUSIN E BE-së
nga Alfonc GABILI dhe Redi AMETLLARI – Auditues, KLSH,
botuar në “Standard”, më 22 nëntor 2016.
Kur flitet për mirëqeverisjen e një vendi ndodh një “keqkuptim”, në atë që flitet
parimisht me fjalë të përgjithshme se ajo është derivat i demokracisë dhe shtetit
ligjor porse nuk ka një analizë në rropullitë e këtyre elementëve. Nëse do të
qëmtojmë këto koncepte dalim tek një shtresë e brendshme, tek pavarësia e
institucioneve si parim themelor i demokracisë dhe i shtetit ligjor por jo në
bërthamë të nocionit. Megjithëse pavarësia është esenciale, për t’u ruajtur ajo
kërkon impakt. Një institucion me impakt thellon pavarësinë e tij. Një institucion i
pavarur por “izolacionist”, në fakt është i damkosur të jetë i dështuar.
Kontrolli i Lartë i Shtetit është institucion i pavarur kushtetues i cili katër vitet e
fundit është provuar të ketë një impakt origjinal e konkret në mirëqeverisjen e
vendit. Raportet e auditimit, që kanë adresuar problematika të mëdha socio-
ekonomike dhe të menaxhimit financiar e që i kanë rezistuar çfarëdolloj intimidimi
apo presioni, flasin për një institucion me kontribut në mirëqeverisje. Por një aspekt
i këtij impakti në mirëqeverisje është zhvillimi i vetë KLSH-së si një Institucion
Suprem Auditimi (SAI), me pjesëmarrje aktive në grupet e punës, forumet,
auditimet paralele të performancës të INTOSAI-t dhe EUROSAI-t. Trajnimet e
audituesve të KLSH-së në SAI-t më të zhvilluara të Evropës e në qendrat
ndërkombëtare të ekselencës, kanë krijuar një gjeneratë evropiane audituesish.
Aplikimi i auditimeve të performancës, IT dhe të mjedisit, përpos auditimeve
tradicionale, dëshmon se institucioni po ngrihet në nivelin e simotrave europiane.
Kësodore, zhvillimi KLSH-së është në fakt zhvillimi i vetë shtetit, parë kjo nga
rëndësia që ka si Institucion Suprem Auditimi (SAI).
Një keqkuptim tjetër që ndodh është mbi “rolin” e KLSH-së. Kontrolli i Lartë i Shtetit
është agjent i Parlamentit dhe i qytetarëve, përfaqëson një organ që është pjesë
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
138 Botime 2017
integrale e Parlamentit në funksion të monitorimit sesi ekzekutivi i shpenzon fondet
publike. Parlamenti, ndonëse e miraton buxhetin, nuk i ka burimet për të
monitoruar zbatimin e buxhetit e bash këtu shfaqet KLSH, SAI Shqiptar, si një agjent
i Parlamentit e i qytetarëve. Nga raportet e KLSH-së, Parlamenti dhe qytetarët
informohen mbi mënyrën sesi shpenzohen fondet publike, buxheti bëhet
transparent ndërsa qeverisja detyrohet të japë llogari. Në këtë prizëm,
rekomandimet e KLSH-së shërbejnë jo vetëm për efekt rregullues e zhdëmtues, por
edhe si “input” që Parlamenti e shfrytëzon në hartimin e politikave buxhetore.
Marrëdhënia SAI-Parlament është e natyrshme dhe nuk duhet kuptuar si diçka
artificiale e protokollare. Rëndësia e kësaj marrëdhënieje ka tërhequr vëmendjen e
Bashkimit Evropian, në funksion të rritjes së impaktit të SAI-t në mirëqeverisje. Më
datën 8-9 nëntor në Ankara të Turqisë u zhvillua Konferenca e Institucioneve
Supreme të Auditimit të vendeve kandidate, vendeve potencialisht kandidate dhe
Gjykatës Evropiane të Audituesve (ECA) me temë “Zhvillimi i marrëdhënieve
efektive ndërmjet Institucioneve Supreme të Auditimit dhe Parlamenteve”,
organizuar nga Programi SIGMA, një iniciativë e BE-së dhe Organizatës për
Bashkëpunim Ekonomik dhe Zhvillim, në bashkëpunim me Gjykatën e Llogarive të
Turqisë. Në konferencë morën pjesë SAI-et e Shqipërisë, Kosovës, Maqedonisë,
Turqisë, Bosnjë-Hercegovinës, Serbisë, Malit të Zi, Letonisë si dhe përfaqësues të
Gjykatës Evropiane të Audituesve, Komisionit Evropian dhe SIGMA-s. Në fokus të
diskutimit ishte një Manual për të asistuar Parlamentet dhe SAI-t në përmirësimin e
marrëdhënieve.
Pjesëmarrja reflektoi qëllimin e temës së përzgjedhur ku të ftuar ishin përfaqësues
të SAI-ve dhe Parlamenteve të vendeve kandidate dhe potencialisht kandidate të
BE-së, duke u shndërruar kështu në një forum mes parlamentarësh dhe komunitetit
të audituesve të Rrjetit. KLSH u përfaqësua nga një delegacion i kryesuar nga
Kryetari z. Bujar Leskaj, ndërsa Parlamenti nga deputeti Ervin Koçi, anëtar i
Komisionit për Ekonominë dhe Financat. Diskutimi i fokusua mbi atë se SAI-t nuk
janë përgjegjësit e vetëm për ndjekjen e rekomandimeve. Parlamenti, si hallkë e
rëndësishme e “trekëndëshit” të llogaridhënies (Parlament-SAI-Ekzekutiv), luan një
rol të rëndësishëm në amplifikimin e zbatimit të rekomandimeve duke rritur
llogaridhënien e qeverisë përmes shfrytëzimit të mekanizmave të tillë si komisionet
apo interpelancat.
Konferenca theksoi se puna e një SAI është punë integrale e vetë Parlamentit, e
parë kjo në këndvështrimin e formulës se “SAI është agjent i Parlamentit”. Si e tillë,
Alfonc GABILI, Redi AMETLLARI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 139
ndjekja e rekomandimeve shtron detyra edhe për vetë Parlamentin dhe projektimi i
rekomandimeve nga vetë Parlamenti e adreson punën audituese kah transparencës
dhe llogaridhënies, duke përmirësuar kështu menaxhimin e fondeve publike të
qytetarëve.
Në prezantimin e marrëdhënieve KLSH-Parlament, në veçanti me Komisionin për
Ekonominë dhe Financat, delegacioni i KLSH-së vuri në dukje marrëdhëniet e mira
që ka KLSH me Parlamentin dhe Komisionin e Ekonomisë dhe të Financave, me
Kryetarin e Parlamentit dhe gjithashtu me Kryetarin e Komisionit të Ekonomisë dhe
të Financave. Në vazhdën e diskutimit, delegacioni trajtoi kontributin e Komisionit
Parlamentar të Ekonomisë dhe Financave në miratimin e Ligjit të ri 154/2014 të
Kontrollit të Lartë të Shtetit, një ligj që inkorporoi standardet e INTOSAI-t në
auditimin e jashtëm në Shqipëri dhe që përforcoi pavarësinë e institucionit.
Gjithashtu u theksua se prezenca e deputetit Ervin Koçi në këtë konferencë, së
bashku me delegacionin e KLSH-së, është një dëshmi e marrëdhënieve pozitive që
ekzistojnë mes Kontrollit të Lartë të Shtetit dhe Komisionit për Ekonominë dhe
Financat.
Në përfundim, Delegacioni informoi pjesëmarrësit se Parlamenti i Shqipërisë ,në
rezolutën e miratuar së fundmi mbi Raportin e Performancës së KLSH-së për vitin
2015, ndërmjet të tjerave ka rekomanduar krijimin i një nën komisioni parlamentar
brenda komisionit parlamentar ekzistues të Ekonomisë dhe Financave, për
monitorimin e aktivitetit dhe zbatimin e rekomandimeve të KLSH-së, duke e harlisur
marrëdhënien KLSH-Kuvend në një shkallë të lartë, sipas parametrave evropiane.
Mirëqeverisja kërkon pikërisht “impaktin” e institucioneve, por jo vetëm kaq. Lipset
jo vetëm impaktin individual, por shumatorja e impaktit që institucionet sjellin me
bashkëpunim mes tyre, veçanërisht të atyre institucioneve të ndërlidhura me njëri-
tjetrin. Miratimi i buxhetit nga Parlamenti dhe zbatimi i tij nga qeveria shpalos dy
palë, ligjvënësin dhe ekzekutivin. Kjo kuptohet nga fjalia por në fakt nuk është
kështu. Mes Parlamentit dhe qeverisë ekziston një monitorues, një sy i qytetarit
dhe i Parlamentit mbi atë sesi po shpenzohet ky buxhet. SAI dhe Parlamenti
shndërrohen në njëfarë “big brother”, ama i kundërt nga nocioni Orwellian. KLSH
dhe Parlamenti, me bashkëpunimin e tyre lejojnë Qytetarin që të jetë “Big Brother”
ndaj qeverisjes, duke garantuar transparencë dhe llogaridhënie në menaxhimin e
financave publike.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
140 Botime 2017
INSTITUCIONET SUPREME TË AUDITIMIT TË KOSOVËS DHE SHQIPËRISË, BASHKË
PËR MIRËQEVERISJEN PUBLIKE TË DY VENDEVE
nga Bujar LESKAJ – Kryetar i KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 23 nëntor 2016.
Fjala e Kryetarit të Kontrollit të Lartë të Shtetit, z. Bujar Leskaj gjatë
ceremonisë së certifikimit të audituesve të Zyrës Kombëtarë të Auditimit të
Kosovës dhe rinovimit të Marrëveshjes së Bashkëpunimit të dy
institucioneve, lidhur në shkurt të vitit 2012, si dhe nënshkrimit të Planit të
Veprimit për aktivitetet e përbashkëta 2017-2018 mes Zyrës Kombëtare të
Auditimit të Republikës së Kosovës dhe Kontrollit të Lartë të Shtetit.
Kriza financiare dhe ekonomike botërore e viteve 2009-2012 ka sjellë në plan të
parë sfidën e përmirësimit të raportimit financiar publik në nivel global, rritjen e
transparencës, plotësisë dhe standardeve të tij, në shërbim të shëndoshjes dhe
qëndrueshmërisë së financave publike të çdo vendi. Duke e rrokur këtë sfidë,
raporti i vitit 2013 i Komisionit Evropian për aplikimin e Standardeve Europiane të
Kontabilitetit të Sektorit Publik (EPSAS-të bazuara në parimin akrual) brenda BE-së,
sipas Standardeve Ndërkombëtare të Kontabilitetit të Sektorit Publik (IPSAS), synon
pikërisht përmirësimin e ndjeshëm të raportimit financiar në vendet anëtare të
Bashkimit Europian.
Standardet e kërkuara në këtë Raport duhet të na orientojnë edhe ne, vendet
kandidate për anëtarësim si Shqipëria dhe aspirante për anëtarësim në BE, si
Kosova, në drejtim të ngritjes së kapaciteteve të auditimit suprem publik të
vendeve tona në nivel të sfidave të përsosjes dhe modernizimit të raportimit
financiar publik.
http://www.ey.com/Publication/vwLUAssets/european-accounting-standards-for-the-public-
sector/$FILE/European-accounting-standards-for-the-public-sector.pdf
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 141
Institucionet supreme të auditimit publik (SAI-t), duke zbatuar Deklaratën e Limës
(ISSAI 1), Neni 14 “Stafi i auditimit”, pikat 1, 2 dhe 3, si dhe standardet e tjera
ndërkombëtare të fushës, janë kontrollueset dhe vlerësueset e vërtetësisë dhe
plotësisë së raportimit financiar qeveritar. Është domosdoshmëri e kohës që
audituesit e tyre të vihen në nivelin e kontabilistëve dhe financierëve të sektorit
publik prodhues të informacionit dhe pasqyrave financiare, madje duke synuar të
jenë edhe një shkallë më lart në njohuritë financiare dhe aftësitë vlerësuese e
deduktuese, për të kryer me profesionalizëm detyrën kushtetuese të dhënies së
sigurisë për miradministrimin e aseteve dhe financave të shtetit. Trajnimi, kurset
kualifikuese, programet certifikuese janë elementë thelbësorë të përgatitjes
profesionale dhe rritjes së kapaciteteve të tyre. Ato mund të kryhen nëpërmjet
partneritetit me institucionet simotra të auditimit suprem, sipas motos së INTOSAI-t
“Nga Eksperienca e Përbashkët fitojnë të gjithë”, por edhe nga bashkëpunimi i
frytshëm me organizata profesionale brenda dhe jashtë vendit.
Pas një pune disavjeçare shumë të mirë të kryer nga Auditori i mëparshëm i
Përgjithshëm i Kosovës, z. Lars Lage Olofsson, të përqendruar sidomos në ngritjen e
kapaciteteve audituese nëpërmjet trajnimeve dhe marrjes së eksperiencës nga SAI-t
më të zhvilluar, si, për shembull, Zyra Kombëtare e Auditimit e Suedisë, përshëndes
zhvillimet e reja në trupën e audituesve më të lartë publikë të Kosovës, në Zyrën
Kombëtare të Auditimit. Vlerësoj lart procesin e thellë ristrukturues të ndërmarrë
nga Auditori i Përgjithshëm z. Besnik Osmani, riorganizimin e departamenteve
ekzistuese dhe detyrat më sfiduese të dhëna për secilin auditues, sipas
metodologjive dhe kërkesave të standardeve ndërkombëtare të INTOSAI-t, në dobi
të drejtpërdrejtë të një kontrolli edhe më profesional të administrimit të aseteve
dhe fondeve publike në vend. Këto zhvillime synojnë modernizimin e kësaj trupe,
në përputhje me proceset integruese të Kosovës për në Bashkimin Evropian.
Misioni ynë si institucione supreme të auditimit është që të zhvillohemi dhe
avancojmë si organizata profesionale, të cilat respektojnë në mënyrë rigoroze
standardet e INTOSAI-t dhe udhëheqin nëpërmjet shembullit, duke perfeksionuar
performancën përmes respektimit të rregullave etike, integritetit të plotë dhe
ofrimit të ekspertizës së specializuar, duke vepruar me ndershmëri, objektivizëm
dhe me përkushtim ndaj cilësisë së auditimit dhe interesit publik të qytetarëve dhe
taksapaguesve. Shndërrimi ynë në organizata publike model është kolona e katërt e
strategjisë së zhvillimit 2011-2016 të organizatës botërore të institucioneve
supreme të auditimit, INTOSAI, e cila numëron në gjirin e saj 192 institucione
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
142 Botime 2017
supreme auditimi, SAI. Sikurse e ka theksuar ish-Presidenti i INTOSAI-t, z. Terence
Nombembe, një personalitet i auditimit suprem ndërkombëtar, ”Dija në auditim
është arma që askush nuk do të guxojë të na e marrë, e cila na pajis me mendim dhe
analizë të pavarur”.
Gjykoj se në funksion të rritjes dhe thellimit të kësaj dije në auditim po zhvillohet
edhe kjo ceremoni e bukur e certifikimit të audituesve të ZKA, pas një bashkëpunimi
të shkëlqyer me Shoqatën e Kontabilistëve dhe të Auditorëve të Certifikuar të
Kosovës. Një aktivitet i tillë është shprehje e zhvillimit intensiv të dijës audituese
brenda institucionit më të lartë auditues publik të vendit, e rritjes së kapaciteteve të
audituesve të ZKA-së në dobi të plotësimit sa më të mirë të detyrave gjithnjë e më
sfiduese në kuadër të procesit integrues të Kosovës për në BE. Ky proces nuk mund
të mendohet pa rritjen e përgjegjshmërisë dhe të kërkesës së llogarisë në
administrimin e fondeve publike, kërkesa këto të kahershme dhe të
patjetërsueshme të Bashkimit Europian si për Shqipërinë, Kosovën, ashtu dhe për të
gjitha vendet e tjera kandidate apo aspirante për t’u anëtarësuar në BE.
Rritjes së kapaciteteve tona profesionale, në bazë të Nenit 15 të Deklaratës së
Limës, e cila është Magna Carta, Kushtetuta e institucioneve supreme të auditimit, i
shërben edhe bashkëpunimi mes vetë SAI-ve, sipas motos së INTOSAI-t “Experentia
mutua Omnibus prodest”.
Në zbatim të standardeve ndërkombëtare ISSAI, si dhe të dy Rezolutave të
Asamblesë së Kombeve të Bashkuara të viteve 2011 dhe 2014, përkatësisht “Nxitja
e eficiencës, përgjegjshmërisë, efektivitetit dhe transparencës së administratës
publike, duke forcuar Institucionet Supreme të Auditimit" dhe “Promovimi i
eficiencës, llogaridhënies, efektivitetit dhe transparencës së administratës publike,
duke fuqizuar institucionet supreme të auditimit”, gjatë viteve të fundit, si ZKA e
Kosovës dhe KLSH e Shqipërisë kanë ditur të zhvillojnë partneritete me shumë vlerë
për audituesit e tyre. ZKA sidomos me Zyrën Kombëtare të Auditimit të Suedisë dhe
KLSH me NIK-un Polak dhe Gjykatën e Llogarive të Turqisë. Këto partneritete u kanë
dhënë mundësi SAI-ve tona të kenë akses në qasjet moderne në auditim të
partnerëve më të zhvilluar, në auditimet financiare, të përputhshmërisë, të
performancës dhe të teknologjisë së informacionit, të njohin teknika dhe
metodologji me vlerë në luftën kundër korrupsionit, në rritjen e përgjegjshmërisë së
administratës publike dhe të cilësisë së informacionit financiar publik.
Për ne si KLSH, bashkëpunimi me Zyrën Kombëtare të Auditimit të Kosovës ka një
domethënie dhe rëndësi të veçantë. Në muajt e parë të mandatit për institucionin
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 143
që drejtoj, marrëveshja e parë e bashkëpunimit e KLSH-së me një SAI partner ka
qenë ajo e shkurtit të vitit 2012 me Zyrën e Auditorit të Përgjithshëm të Kosovës
(ZAP-i i asaj kohe). Kemi realizuar shumë aktivitete të përbashkëta, si trajnime,
konferenca e seminare pune, vizita të ndërsjella për marrje eksperience, etj. ZAP-i
ka qenë pjesëtar aktiv në Analizat vjetore dhe Konferencat Shkencore të KLSH për
vitet 2012, 2013, 2014 dhe 2015, duke përshëndetur dhe dhënë mendime me vlerë,
sikurse dhe ne kemi marrë pjesë në Konferencat Vjetore të ZAP-it.
Këto aktivitete jo vetëm na kanë ndihmuar të njohim më mirë njeri-tjetrin, por edhe
të mësojmë nga qasjet në auditim, nga mënyra se si përgatisim raportet e auditimit
dhe raportet ose përmbledhjet për Parlamentet përkatëse, se si punojmë me
komisione të veçanta të Parlamentit, si krijojmë partneritete me veprimtarë të
interesuar brenda dhe jashtë vendit, si thithim ekspertizën e nevojshme nga jashtë
institucioneve tona, për të thelluar dhe rritur cilësinë e auditimeve që kryejmë, etj..
Rinovimi i sotëm i marrëveshjes së lidhur mes dy institucioneve tona në vitin 2012,
duke zgjeruar gamën e aktiviteteve të përbashkëta dhe duke përfshirë edhe Planin
e Veprimit ZKA-KLSH për vitet 2017-2018, është me shumë rëndësi për ne si KLSH.
Ky program aktivitetesh të përbashkëta përfshin shkëmbimin e përvojave në nivel
praktik dhe teknik për zbatimin e plotë të standardeve ndërkombëtare të auditimit
publik dhe praktikave të mira evropiane, vijimin e traditës së krijuar midis dy
institucioneve për realizimin e seminareve, workshop-eve dhe trajnimeve të
përbashkëta, të cilat synojnë forcimin e kapaciteteve të audituesve të KLSH dhe
ZKA, sesione edukative dhe këshilluese me qëllim përditësimin e materialeve të
metodologjisë në auditim, për fushat me interes të përbashkët, si dhe gjashtë
auditime të përbashkëta në dy vitet në vijim. Qëllimi i auditimit dhe çështjet kyçe
do të vendosen bashkërisht dhe raportet e auditimit do t’u dërgohen Parlamenteve
respektive. Temat e përzgjedhura për t’u audituar do të kenë interes kombëtar dhe
rajonal dhe do t’i shërbejnë zhvillimit të strategjive kombëtare të të dy vendeve.
Auditimet e përbashkëta jo vetëm do të na lidhin edhe më shumë, por do të
ndihmojnë në gjetjen e zgjidhjeve efektive dhe efeciente për një numër të
konsiderueshëm çështjesh të mprehta të menaxhimit të fondeve publike, me
problematika të ngjashme si në Kosovë edhe për ne në Shqipëri.
Ndajmë bindjen se ky bashkëpunim më i zgjeruar i shërben jo vetëm komunikimit
efektiv dhe partneritetit të SAI-ve në rajon e më gjerë, por edhe përshpejtimit të
integrimit të të dy vendeve tona në Bashkimin Europian.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
144 Botime 2017
Në nivel të partneritetit sa më efektiv dhe eficient të SAI-ve në rajonin tonë, më
duket me mjaft vlerë ideja e krijimit të një qendre rajonale për edukimin e
audituesve të SAI-ve të rajonit, e cila do të diskutohet në tryezën tematike “Sfidat e
ndërtimit të kapaciteteve institucionale dhe njerëzore të Institucioneve Supreme të
Auditimit”, tryezë që do të mbahet menjëherë pas kësaj ceremonie të certifikimit.
Si KLSH jemi gati të kontribuojmë për materializimin e kësaj ideje, duke mobilizuar
staf dhe vënë në dispozicion mjedise, po të jetë nevoja.
Po ashtu, mbështetja e SAI-ve tona në asistencën teknike që Bashkimi Europian
ofron për vendet kandidate dhe aspirantë për anëtarësim në BE, do të ishte me
mjaft interes për rritjen e kapaciteteve tona audituese. Si KLSH, kemi aplikuar që në
vitin 2012 për të siguruar mbështetje nga Programet e fondeve IPA për Shqipërinë
dhe në mars të këtij viti, ka nisur për KLSH-në një Projekt Binjakëzimi i financuar nga
Fondet IPA për Shqipërinë, me partnerë NIK-un polak dhe Institucionin e Auditimit
Shtetëror të Kroacisë. Urojmë që edhe ZKA të mund ta fitojë sa më shpejt një
projekt të tillë me ndihmën e fondeve të Bashkimit Europian dhe jemi gati të
ofrojmë eksperiencën tonë modeste në këtë drejtim.
Së fundi, më lejoni që në emër të të gjithë audituesve të KLSH të shpreh vlerësimin
tonë maksimal për nivelin e dijeve dhe përkushtimin e integritetin e audituesve
suprem publikë të Kosovës, për gatishmërinë, mirëdashjen, mirëkuptimin,
bashkëpunimin vëllazëror dhe të shkëlqyer që na kanë ofruar gjatë këtyre viteve,
por sidomos për projektin e ristrukturimit dhe modernizimit të mëtejshëm e të
qëndrueshëm të ZKA-së, të cilin e ideoi dhe po e zbaton Auditori i Përgjithshëm i
Kosovës, z. Besnik Osmani. Ky projekt jo vetëm që rrit cilësinë e punës audituese të
ZKA dhe ndikimin e Zyrës në miradministrimin e financave publike të Kosovës, por
kontribuon në një bashkëpunim edhe më dobiprurës për të dy SAI-t tona dhe në
nivel rajonal e europian. Duke shkëmbyer eksperiencat tona në auditim dhe duke
kryer auditime të përbashkëta, jo vetëm rrisim kapacitetet tona si auditues, por
edhe ndihmojmë më fuqimisht në mirëqeverisjen publike të të dy vendeve tona.
Sali AGAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 145
ZHVILLIMI I MARRËDHËNIEVE EFEKTIVE ME KUVENDIN, PËRPARËSI E KLSH-së
nga Sali AGAJ – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 30 nëntor 2016.
Në një sistem të fortë të llogaridhënies financiare publike në demokraci, personat
përgjegjës për zhvillimin e veprimtarive të publikut dhe përdorimin e burimeve
publike japin llogari përpara atyre që përdorin shërbimet e ofruara.
Kuvendi autorizon buxhetin e qeverisë dhe i kërkon asaj llogari për shpenzimet e
buxhetit. Në emër të qytetarëve dhe përdoruesve të shërbimeve publike ka për
detyrë të japë garanci se qeveria i përdor burimet në mënyrë ligjore dhe me
përgjegjësi, për qëllimet e përcaktuara. Për ta bërë këtë në mënyrë efektive,
anëtarët e Kuvendit kanë nevojë për informacion objektiv dhe të bazuar në fakte se
si qeveria mbledh dhe shpenzon fondet publike.
Në dokumentin fondamental të Institucioneve Supreme të Auditimit, të njohur si
Deklarata e Limës (ISSAI 1, Seksioni) thuhet: Koncepti dhe ekzistenca e auditimit
është një element i natyrshëm në administrimin financiar publik, pasi menaxhimi i
fondeve publike përfaqëson një besim. Auditimi nuk është një qëllim në vetvete,
por është komponent i domosdoshëm i një sistemi rregullator, i cili ka për qëllim të
zbulojë devijimet nga standardet e pranuara dhe shkeljet e parimeve të
ligjshmërisë, efikasitetit, efektivitetit, ekonomisë së menaxhimit financiar në një
fazë të hershme që është e mjaftueshme për tё bërë të mundur ndërmarrjen e
veprimeve korrigjuese në raste të veçanta, për t’i bërë ata që duhet të japin llogari,
që të pranojnë përgjegjësinë, për t’i zhdëmtuar, ose të paktën për t’i bërë më të
vështira – shkeljet e tilla.
Kontrolli i Lartë i Shtetit dhe Kuvendi janë dy lojtarët më të rëndësishëm për t’i
kërkuar llogari qeverisë për përdorimin e fondeve publike. Kuvendi nuk e ka
kapacitetin ose ekspertizën e mjaftueshme për të kontrolluar përdorimin e fondeve
ISSAI 1, Deklarata e Limës (1977) http://www.issai.org/media/12901/issai_1_e.pdf.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
146 Botime 2017
publike nga qeveria. Ai mbështetet në pikëpamjet objektive dhe profesionale të
KLSH-së për t'u dhënë atyre siguri dhe informacion në lidhje me besueshmërinë e
raporteve financiare dhe përdorimin e burimeve publike. Në këtë mënyrë, auditimi i
sektorit publik kontribuon në përmirësimin e standardeve të qeverisjes, në
menaxhim dhe vendimmarrje më të mirë, dhe në përdorimin më efektiv të parave
publike.
Nisur nga rëndësia e marrëdhënieve të Institucionit Suprem të Auditimit (SAI) me
Parlamentin nën drejtimin e Gjykatës Europiane të Audituesve (ECA), më datën 8-9
nëntor në Ankara të Turqisë, për këtë çështje u zhvillua një Konferencë e nivelit të
lartë, të Institucioneve Supreme të Auditimit të vendeve kandidate, vendeve të
mundshme kandidate, ku mori pjesë edhe një delegacion i KLSH, i kryesuar nga
Kryetari z. Bujar Leskaj dhe deputeti i Komisionit të Ekonomisë dhe Financave të
Kuvendit, z. Erion Koçi. Kjo Konferencë miratoi një dokument bazë të hartuar me
kontributin e të gjithë SAI-ve pjesëmarrës dhe ekspertizën e SIGMA-s, që do t’i
ndihmojë SAI-et për zhvillimin e mëtejshëm të marrëdhënieve me Parlamentin
bazuar në standardet ndërkombëtare dhe përvojën e përparuar të SAI-ve të BE-së.
Standardet ndërkombëtare të auditimit dhe dokumenti i miratuar në Konferencën e
lartpërmendur, kanë vendosur pritshmëri të mëdha për Kontrollin e Lartë të Shtetit,
për raportimin në Kuvend në lidhje me punën audituese dhe përpjekjet për të
ndihmuar anëtarët e Kuvendit për të kuptuar dhe përdorur raportet e auditimit. Në
këto marrëdhënie ndikojnë një numër faktorësh si: sfondi kushtetues dhe historik i
Kontrollit të Lartë të Shtetit, sistemi parlamentar, organizimi qeveritar, sistemi i
buxhetit dhe i kontabilitetit, etj. Themeli i marrëdhënieve ndërmjet Kontrollit të
Lartë të Shtetit dhe Kuvendit janë raportet e auditimit që KLSH dërgon në Kuvend,
gjë për të cilën KLSH ka praktikat më të mira të implementuara nga Institucionet
Supreme të Auditimit si:
Njohja e Kuvendit me raportet e auditimit dhe publikimi i tyre në të njëjtën
kohë;
Ofrimi i prezantimeve dhe informimi mbi raportet;
Përdorimi i njoftimeve për shtyp për të nxjerrë në pah çështje të rëndësishme të
përfshira në raporte;
Shqyrtimin e raporteve tematike që përmbledhin rezultate nga auditimet e
mëparshme dhe zbatimin e rekomandimeve, etj.
KLSH ka shkuar përtej pajisjes së Kuvendit me raportet e auditimit për rritjen e
ndërgjegjësimit për rolin e KLSH-së dhe ka krijuar marrëdhënie të mira pune në
Sali AGAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 147
përgjithësi me Kuvendin dhe Kryetarin e Kuvendit si dhe në veçanti me Komisionin
parlamentar të Ekonomisë dhe kryetarin e këtij komisioni.
Kryetari i KLSH-së z. Bujar Leskaj duke raportuar në Komisionin e Ekonomisë me
datë 28.06 2016 mbi Performancën e KLSH-së gjatë vitit 2015, duke folur për këto
marrëdhënie theksoi: Kolona e Dytë e Kornizës së Performancës së SAI-t, Pavarësia
dhe Kuadri Ligjor”, e cila perceptohet si mjedisi ligjor, i krijuar nga Legjislativi dhe
Ekzekutivi, ku vepron SAI dhe që përfshin: 1. Pavarësinë e SAI-t, 2. Pavarësinë e
Kreut dhe të punonjësve të SAI-t dhe 3. Mandatin e SAI-t, është sot më e plotë se
kurrë ndonjëherë më parë, në sajë të mbështetjes së dhënë nga Kuvendi me
miratimin e ligjit të ri organik të KLSH-së, në rradhë të parë në sajë të mirëkuptimit
dhe ndihmës Suaj, të deputetëve të Komisionit të Ekonomisë, gjë për të cilën Ju
falenderojmë.
Marrëdhëniet e mira të zhvilluara vitet e fundit, në zbatim të standardeve
ndërkombëtare të auditimit dhe praktikave të mira të Institucioneve Supreme të
Auditimit ndërmjet Kuvendit dhe KLSH-së, gjejnë pasqyrim konkret në Rezolutën e
datës 20.10.2016 të miratuar nga Kuvendi “Për vlerësimin e Veprimtarisë së
Kontrollit të Lartë të Shtetit për vitin 2015” si në vlerësimin e punës së KLSH-së,
shqyrtimin e zbulimeve të auditimit dhe rekomandimeve, rekomandimeve për
përmirësimin e veprimtarisë dhe “...shprehjen e angazhimit të tij maksimal, me
qëllim përmirësimin e bashkëpunimit dhe ushtrimin e kontrollit parlamentar për
zbatimin e rekomandimeve të KLSH-së...”
Në këtë Rezolutë gjithashtu Kuvendi i Shqipërisë, vlerëson rolin e Kontrollit të Lartë
të Shtetit, si institucioni kushtetues i pavarur i kontrollit të jashtëm ekonomiko-
financiar, që auditon procedurat dhe zbatimin e ligjeve që rregullojnë menaxhimin
me eficiencë dhe dobishmëri të fondeve dhe pronës publike e shtetërore si dhe
mbështet dhe nxit Kontrollin e Lartë të Shtetit për të punuar dhe kontribuar për një
qeverisje të mirë, nëpërmjet parandalimit dhe luftës pa kompromis kundër
korrupsionit dhe abuzimeve në administrimin e pronës publike, rritjes së besimit të
publikut dhe nxitjes së përdorimit me ekonomicitet, eficiencë dhe efikasitet të
fondeve publike, në përputhje me kuadrin ligjor në fuqi dhe praktikat më të mira të
BE-së e standardeve ndërkombëtare INTOSAI.
Gjithashtu Kuvendi nëpërmjet kësaj Rezolute, angazhohet të shikojë mundësinë e
krijimit të Nënkomisionit parlamentar brenda Komisionit për Ekonominë dhe
Financat për të monitoruar në mënyrë sistematike aktivitetin e KLSH-së dhe
zbatimin e rekomandimeve.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
148 Botime 2017
“TEORIA E KAPJES” DHE REALITETI SHQIPTAR
nga Bujar LESKAJ – Kryetar i KLSH,
botuar në gazetën “Panorama”, më 4 dhjetor 2016.
Që prej vitit 1776, kohë kur ekonomisti Adam Smith botoi librin e parë të
ekonomiksit modern “Një analizë për natyrën dhe shkaqet e pasurisë së kombeve”,
shkurtimisht e njohur si “Pasuria e kombeve”, ekonomia në vendet që kanë ndjekur
këtë qasje Smithiane të tregut të lirë, ka pësuar ndryshime rrënjësore në drejtim të
rritjes së sasisë së prodhimit dhe zgjerimit të produkteve që ofron. Kriza e
mbiprodhimit e vitit 1929 ishte pasojë e këtij zhvillimi të tregjeve të lirë dhe të
pambikëqyrur. Ndërhyrja vendimtare e shtetit për zgjidhjen e kësaj krize ngacmoi
mendimin ekonomik, duke nxitur një rishikim të filozofisë “Laissez-faire (nga
frëngjishtja, Lëreni të lirë)” të Adam Smithit. Roli i Shtetit në mjedisin ekonomik
duhej riparë. Teoritë e rregullimit që nxitën idetë e ekonomistit John Maynard
Keynes (Kejns) pas vitit 1930, e evoluan së tepërmi mendimin ekonomik dhe
prodhuan ligje dhe institucione rregullative në vendet me ekonomi tregu. Qëllimi i
krijimit dhe roli i këtyre institucioneve ishte të korrigjonte ato “efekte anësore” të
zhvillimit, të cilat tregu i lirë nuk mund t’i korrigjonte vetë. Roli i Shtetit në ekonomi
mori një tjetër dimension. Nga një arbitër tregu, shteti mori në dorë drejtimin e disa
tregjeve, duke i rregulluar më shumë ato si dhe duke vendosur institucione publike,
shpesh të pavarura, për mbikëqyrjen e tyre. Kontrolli dhe kufizimi mbi hyrjet dhe
daljet nga tregjet specifike (strategjike) u shtua.
Kufizimet në tregje u shtuan ndjeshëm. Institucionet publike, në kuadër të
rregullimit dhe mbikëqyrjes, filluan të përcaktonin limite jo vetëm lidhur me llojin
dhe sasitë e produkteve që lejoheshin të tregtoheshin por edhe nivele tavan dhe
dysheme të çmimeve. Ndërthurja e politikave ekonomike me politikat e partive dhe
grupeve populiste e rriti burokracinë, duke e bërë më të vështirë kontrollin publik
të funksionarëve të institucioneve shtetërore që merreshin drejtpërsëdrejti me
rregullimin e tregut. Nën frymën e teorive Kejnsianiste, institucionet publike i dhanë
të drejtë vetes për të ndikuar në shumë elementë të funksionimit të tregjeve të
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 149
mallrave, shërbimeve dhe të atyre financiare. Tezat populiste “për politikanë dhe
institucione në shërbim të popullit/publikut apo komunitetit”, më së shumti kanë
zëvendësuar njëra tjetrën, pa shkaktuar ndonjë ndryshim të dukshëm në punën e
institucioneve shtetërore. Së paku, perceptimi publik lidhur me atë se “Kujt i
shërbejnë institucionet shtetërore?” tashmë është më se i qartë: Institucionet i
shërbejnë atyre që i drejtojnë dhe këta të fundit i shërbejnë kompanive të cilat
duhet të rregullojnë dhe mbikëqyrin.
Në kushtet e një mjedisi të tillë, situatë në të cilën rregullimi po pengonte zhvillimin
e tregjeve, lindi në vitin 1971 “Teoria e kapjes” e ekonomistit neoklasik George
Stigler, fitues i Çmimit Nobel pikërisht për këtë teori. Qëllimi i rregullimit për të
kufizuar tregjet dhe industritë në funksion të së mirës publike ishte tashmë i
kompromentuar. Siç dhe Stigler nënvizon “...një normë ose rregull krijohet nga
industria dhe hartohet e zbatohen kryesisht për përfitimin e saj...”. E thënë më
thjeshtë, rregullat i shërbejnë më së shumti industrive, të cilat rregullojnë për
interesat e tyre, se sa interesit publik.
Teoritë e rregullimit
Në të vërtetë, qëndrimet e Stigler nëpërmjet “Teorisë së kapjes” nuk janë të
vetmet. Teoricienë të ndryshëm kanë prodhuar kohë pas kohe teori të cilat kanë
mbledhur perceptimet e tyre lidhur me qëndrimin që duhet të kenë apo kanë
institucionet publike rregullatore dhe mbikëqyrëse të tregjeve.
Një grup qëndrimesh të mëhershme kanë dhënë argumente në lidhje me atë që
duhet të jenë dhe përfaqësojnë institucionet rregullatore dhe mbikëqyrëse në një
ekonomi. Sipas këtyre qëndrimeve, të grupuar në të ashtuquajturën “Teoritë e
interesit publik”, është pikërisht interesi publik, ai i cili duhet të mbizotërojë në
punën e këtyre institucioneve. Rregullatorët dhe mbikëqyrësit duhet të synojnë
maksimizimin e mirëqenies së shoqërisë në tërësi. Baza logjike e këtij qëndrim është
argumenti se drejtuesit e këtyre institucioneve rregullatore dhe mbikëqyrëse, në
thelb, janë zyrtarë të zgjedhur nga publiku dhe si të tillë, do të ndërtojnë politika të
cilat synojnë të mbrojnë interesin publik. Në kontekstin e kësaj teorie, interesi i vetë
rregullatorëve nuk duhet të ndikojë në politikat e rregullimit të tregjeve.
Institucionet publike duhet të hartojnë studime të kujdesshme mbi alternativat e
mundshme sipas të cilave mund të ndërtohen politikat e rregullimit dhe pasojat e
këtyre alternativave në mirëqenien e publikut. Vetëm pas një studimi të tillë duhet
të merret vendimi për zbatimin e atyre politikave të cilat maksimizojnë mirëqenien
publike.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
150 Botime 2017
Siç dhe mund të kuptohet, përfundimet dhe këshillat e “Teorive të interesit publik”
janë ajo që duhet të synojnë të jenë në të vërtetë institucionet rregullatore.
Përkundër kësaj, në praktikë ndodh që realiteti të jetë krejt i kundërt. Sipas Stigler,
në praktikë “ekzistojnë rregullime, efektet neto të të cilave mbi industrinë e
rregulluar janë të rënda”. Për këtë arsye kompanitë lobuese brenda industrive kanë
investuar energji dhe kapital në drejtim të lobimit të drejtuesve të institucioneve
rregullatore. Sipas Stigler, drejtuesit aktualë të institucioneve rregulluese e dinë që
mandati i tyre ka një limit dhe në fund mund të punojnë për kompanitë të cilat
aktualisht po rregullojnë. Si rrjedhojë, gjëja e fundit që ata do të bënin do të ishte
një rregullim i rrepte i këtyre kompanive, si pasojë e së cilës do të mund të
mbeteshin pa punë pasi t’u mbaronte mandati. Lobimi i kompanive mbi drejtuesit
aktualë dhe të ardhshëm të institucioneve rregullatore dhe mbikëqyrëse të tregjeve
mund të bëjë që shoqëria në tërësi të mos përfitojë nga rregullimi. Ata që në të
vërtetë përfitojnë janë ata të cilët rregullohen (kompanitë), ata që humbasin
zakonisht janë konsumatorët e shërbimeve të tyre.
Shqipëria në kontekstin e “Teorisë së Kapjes”
Realiteti që përshkruan dhe studion Stigler në lidhje me kapjen e institucioneve
publike rregullatore ka ekzistuar dhe shfaqet edhe sot në vendet me një ekonomi të
zhvilluar tregu dhe sistem politik të konsoliduar, si SHBA dhe vendet e Evropës
Perëndimore. Kanë qenë pikërisht këto vende që Nobelisti Stigler dhe pasuesit e
teorisë së tij kanë marrë në studim për zhvillimin e “Teorisë së Kapjes”. Në këtë
kontekst as Shqipëria apo vendet e tjera të Europës Juglindore e Lindore nuk bëjnë
përjashtim. Shqipëria aktualisht është një vend me tregje në zhvillim e sipër, me një
sistem ligjor dhe struktura të drejtësisë në një proces të reformimit të vazhduar.
Logjikisht, në një terren të tillë, mundësitë për shfaqjen e fenomeneve të “Teorisë
së Kapjes”, të identifikuara hollësisht nga Stigler, mund të jenë më të mëdha se sa
në vendet që ka marrë për bazë ky studiues në ngritjen e teorisë së tij. Në këtë
situatë, njohja e formave të ndryshme të shfaqjes së këtyre fenomeneve është një
hap i parë i domosdoshëm për të kërkuar më tej minimizimin e tyre.
E kaluara tejet problematike e mbarëvajtjes së koncesioneve të dhëna në shumë
degë kyçe të ekonomisë dhe shërbimeve në Shqipëri, si në atë të hidrokarbureve,
prodhimit dhe shpërndarjes së energjisë elektrike, etj., na mëson se duhet të
analizojmë më shumë kujdes riskun e lartë të mosrespektimit të interesit publik në
koncesionet dhe partneritetet publik-privat (PPP) të këtyre viteve të fundit. Thelbi i
reformave të qeverisjes së mirë është shtet formimi, pra ngritja e një administrate
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 151
të aftë për të kryer të gjitha funksionet e Shtetit. Në mjaft raste në programin
qeveritar të partneriteteve publik-privat po shikojmë se këto reformave kyçe po
thjeshtohen e madje zerohen, nëpërmjet transferimit të disa funksioneve dhe
shërbimeve shtetërore ndaj konsumatorit ose popullatës drejt kompanive të
caktuara private. Ende nuk ka një analizë të plotë e të detajuar, të njohur nga
publiku, të kostove dhe përfitimeve që gjenerojnë PPP-të, për shembull, në fushën
e shëndetësisë publike, të tilla si shërbimet e check-up falas, të hemodializes,
përpunimit të mbetjeve spitalore, etj. Janë me qindra milionë euro që do të paguaj
për një periudhe dhjetëvjeçare Buxheti i Shtetit dhe risku i mosrespektimit sa duhet
të interesit publik është i lartë. Si KLSH, kemi nisur auditime gjatë këtij viti dhe do të
vijojmë në vitin e ardhshëm për të analizuar në mënyrë të thelluar ketë raport
kosto-përfitim në dobi të qytetarit, të PPP-ve kryesore në ekonominë dhe shoqërinë
tonë.
Dëshmi të pa numërta na tregojnë se, edhe në demokracitë e pjekura me nivele të
larta të transparencës dhe lirisë së medias, me mjedise dhe institucione rregullatore
më të gjera dhe komplekse, agjencitë shtetërore janë të lidhura me nivele të larta
të korrupsionit (duke përfshirë edhe deformimin rregullator të studiuar nga “Teoria
e Kapjes” e Stiglerit).
Në Shqipëri, kapja rregullatore, ose institucionet e Shtetit të kapura nga interesat
private përbejnë një formë shumë shqetësuese e me pasoja të rënda për financat
publike në të ardhmen e afërt dhe të mesme. Shqetësimin për këto pasoja e kanë
ngritur edhe institucione ndërkombëtare prestigjioze si FMN dhe Banka Botërore.
Nuk ka asgjë të keqe në lobimin e industrive private për të siguruar tregje dhe
tendera publike, por kur interesat e kompanive private apo formacioneve politike
që i mbështesin këto kompani janë prioritet mbi interesat e publikut, kjo çon në një
humbje neto për shoqërinë tonë si një e tërë. Gjykoj se institucionet dhe agjencitë
qeveritare që vuajnë kapjen rregullatore, të studiuar aq në thellësi nga Stigler dhe
pasuesit e tij, janë një realitet shumë shqetësues tek ne në Shqipëri dhe duhet të
bëhen objekt vëzhgimi e perse jo, edhe hetimi, edhe nga ana e institucioneve të
reja, që do të dalin nga reforma në drejtësi. Si KLSH, si institucion kushtetues në
shërbim të qytetarit dhe Kuvendit për përdorimin me ekonomi, efektivitet dhe
eficiencë të fondeve publike, jemi të gatshëm të kontribuojmë dhe bashkëpunojmë
menjëherë me institucionet e reja të reformës për kufizimin e kapjes rregullatore,
një nga format më të rënda dhe të rrezikshme të korrupsionit në administratën
publike.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
152 Botime 2017
INTOSAI NGA LIMA NË ABU DHABI.
Momente kyçe të veprimtarisë së INTOSAI dhe 35 Standardet Ndërkombëtare të
ISSAI për mirëqeverisjen
nga Bujar LESKAJ – Kryetar i KLSH,
Botuar në gazetën “Telegraf ”, më 6 dhjetor 2016.
Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara Ban Ki Mun, më 22 tetor në Pekin,
në përshëndetjen e tij drejtuar Kongresit të XXI-të, të INTOSAI, ka theksuar se:
Institucionet supreme të auditimit janë “watchdog”, roje besnike që ndihmojnë për
të nxitur përdorimin efikas dhe efektiv të burimeve publike. Ato do të luajnë një rol
kritik në mbështetje të zbatimit të axhendës së re të Kombeve të Bashkuara për
zhvillim të qëndrueshëm, që mbështetet mbi qeverisjen e mirë, transparencën,
përgjegjshmërinë dhe financat inovative.
Dua të pohoj se institucionet supreme të auditimit (SAI), që në gjysmën e dytë të
shekullit të kaluar kanë qenë të ndërgjegjshme për rolin dhe misionin e tyre në
shoqëri dhe në zhvillimin ekonomik të vendeve përkatëse. Duke ndjerë nevojën e
një mjedisi dhe strukture të përbashkët, ku të paraqisnin dhe debatonin mendimet
e tyre, në vitin 1953, 34 SAI u mblodhën në Kubë dhe në Kongresin e parë
themeluan organizatën e tyre profesionale, INTOSAI. Historia e INTOSAI-t fillon këtu
dhe është një histori 63 vjeçare suksesi dhe rritjeje e institucioneve supreme të
auditimit.
Profili i INTOSAI
Organizata Ndërkombëtare e Institucioneve Supreme të Auditimit (INTOSAI) sot
përfaqëson komunitetin e 192 SAI-ve anëtare me të drejta të plota dhe 5 SAI
anëtare të asociuara. Ka pësuar një zhvillim të paprecedent me organizata të
ngjashme ndërkombëtare, me një rritje anëtarësie nga 34 në 192 në vetëm 6
Ky studim është përgatitur nga Kryetari i Kontrollit të Lartë të
Shtetit, z. Bujar Leskaj për organizatën botërore të institucioneve
supreme të auditimit, INTOSAI dhe përshkruan arritjet, kongreset
dhe dokumentet themelore të saj.
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 153
dekada. Është ndër organizatat ndërkombëtare me aktive, me 7 struktura rajonale
(ku përfshihet edhe EUROSAI), me 4 komitete zhvillimi, ku spikasin Komiteti i
Standardeve Profesionale, Komiteti i Ndërtimit të Kapaciteteve dhe Komiteti i
Shpërndarjes së Njohurive, krahas Iniciativës për Zhvillimit (IDI). INTOSAI ka me
dhjetëra grupe pune dhe task forca në të gjitha fushat e auditimit publik suprem.
Që prej vitit të themelimit 1953, organizata ka punuar me vitalitet dhe inovacion,
në përputhje me moton e saj “Mutual experience benefits all (nga eksperienca e
përbashkët, përfitojnë të gjithë)”, duke përhapur ide dhe standarde kombëtare të
auditimit, nëpërmjet shkëmbimit të ideve dhe bashkëpunimit në komunitetin
ndërkombëtar të auditimit.
Si një organizatë jo politike, profesionale, e pavarur dhe autonome, INTOSAI u ka
dhënë mbështetje konkrete SAI-ve, ka nxitur shkëmbimin e ideve, njohurisë dhe
eksperiencave, ka vepruar si një zë i njohur i institucioneve supreme të auditimit
(SAI-ve) në komunitetin ndërkombëtar dhe ka promovuar vazhdimisht përmirësimin
midis SAI-ve anëtare. Që prej themelimit në vitin 1953 deri tek Kongresi i XXI-të në
Kinë në vitin 2013, INTOSAI ka pasur zhvillime pozitive të shumëfishta, si edhe
ndryshime dhe progres të konsiderueshëm. Puna e organizatës është bazuar në
përkushtimin vullnetar të domosdoshëm dhe kontributin e çdo SAI anëtar. Shtatë
Grupet e Punës Rajonale të INTOSAI-t – AFROSAI, ARABOSAI, ASOSAI, CAROSAI,
EUROSAI, OLACEFS dhe PASAI janë tërësisht operacionale, duke marrë parasysh
diferencat rajonale dhe nevojat heterogjene.
Profili i EUROSAI
EUROSAI (Organizata Europiane e Institucioneve Supreme të Auditimit) është një
nga grupet rajonale, pjesë e Organizatës Ndërkombëtare të Institucioneve të Larta
të Auditimit (INTOSAI). Institucionet Supreme të Auditimit (SAI) të 190 vendeve
anëtare të plota dhe katër vendeve anëtare të asociuara të INTOSAI-t, pjesë e një
organizatë mbështetëse të Kombeve të Bashkuara. Gupet e tjera rajonale të
INTOSAI-t janë OLACEFS, AFROSAI, ARABOSAI, ASOSAI, PASAI dhe CAROSAI. Edhe
pse EUROSAI është institucioni më i ri nga shtatë grupet rajonale të INTOSAI-t, ideja
e një organizate evropiane të SAI-ve daton që nga themelimi i INTOSAI në vitin 1953.
Hapat e para aktive në drejtim të krijimit të EUROSAI-t u zhvilluan në vitin 1974
gjatë Kongresit të VIII të INTOSAI-t në Madrid (1974). Ndërmjet viteve 1975 dhe
1989, SAI-t e Italisë dhe Spanjës me mbështetjen e Komiteti të Kontaktit të
Kryetarëve të SAI-ve, të vendeve të Komunitetit Ekonomik Europian hapën rrugën
për krijimin e EUROSAI-t, duke përgatitur projektet fillestare për statutin e EUROSAI-t.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
154 Botime 2017
Në qershor të 1989, në Kongresin e XIII-të të INTOSAI-t, mbajtur në Berlin, u miratua
“Deklarata e Berlinit” për krijimin e Organizatës Europiane të SAI-ve. Në nëntor të
vitit 1990, në Madrid u zhvillua Konferenca Themeluese dhe Kongresi i EUROSAI-t.
EUROSAI u themelua nga 30 anëtarë (SAI-t e 29 shteteve europiane dhe Gjykata
Evropiane e Audituesve). Tani numri i vendeve të anëtarësuara është 50 (SAI-t e 49
shteteve europiane dhe Gjykata Europiane e Audituesve). Objektivat e organizatës,
të përcaktuara në nenin 1 të statutit të saj, kanë të bëjnë me nxitjen e
bashkëpunimit profesional midis vendeve anëtare të EUROSAI-t, për të inkurajuar
shkëmbimin e informacionit dhe dokumentacionit. Kjo gjë çoi në zhvillimin e
auditimit të sektorit publik dhe stimuloi krijimin e një partneriteti me akademikët e
universiteteve, në lidhje me këtë temë, për të punuar në drejtim të harmonizimit të
terminologjisë në fushën e auditimit publik. KLSH, në vitin 2012 ka publikuar botimin
“EUROSAI” (Institucionet Supreme Europiane të Auditimit), seria “Botime KLSH”,
nr.07/2012, ku jep një historik dhe përshkrim të detajuar te organizatës.
INTOSAI– së bashku me Komisionet, Grupet e Punës, Task Force dhe Grupet e
Punës Rajonale – përfaqëson forumin botëror për shkëmbimin ndërkombëtar të
njohurive në fushën e auditimit publik suprem; është organizata që vendos
Standardet e Auditimit në sektorin publik dhe zëri ndërkombëtar i auditimit publik
suprem.
Ndërtimi i kapacitete ka qenë dhe mbetet një nga fushat më të rëndësishme të
INTOSAI-t. Kjo fushë përfshin zhvillimin e strukturave të reja për përfitimin e
njohurive dhe trajnimin profesional dhe zhvillimin organizativ për SAI-t. Organizata
ka pesë gjuhë zyrtare: arabisht, anglisht, frëngjisht, gjermanisht dhe spanjisht.
INTOSAI është një grup vullnetar, suksesi i të cilit varet nga mbështetja e
vazhdueshme profesionale dhe financiare e anëtarëve të tij. Pika më e fortë e tij
qëndron në diversitetin kulturor, gjuhësor dhe në vullnetin e anëtarëve së tij.
Organizata respekton një përfaqësim të balancuar të rajoneve dhe sistemeve të
auditimit. INTOSAI operon nëpërmjet konsultimeve dhe konsensusit, pavarësisht
nga madhësia gjeografike apo fuqitë ekonomike, si dhe e ka të shenjtë respektin
për sovranitetin kombëtar dhe për barazinë e anëtarëve të tij. INCOSAI, kongresi që
mbahet çdo 3 vjet në vende të ndryshme, është organi më i lartë i INTOSAI-t, i cili
përfshin të gjithë anëtarësinë. Çdo vend ka një votë, dhe asnjë prej tyre nuk ka të
drejtën e vetos. Bordi Drejtues, i përbërë nga 18 SAI-anëtare, është përgjegjës për
anëtarësinë. Aktiviteti i INTOSAI-t në periudhën mes dy kongrese të tij, drejtohet
nga Bordi Drejtues i INTOSAI dhe nga Sekretariati i Përgjithshëm. Sipas Statutit të
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 155
INTOSAI-t, Sekretari i Përgjithshëm i tij është Audituesi i Përgjithshëm i Austrisë dhe
selia e tij është në Vjenë. Detyrat kryesore të Sekretariatit të Përgjithshëm janë të
veprojë si një urë lidhëse, si brenda INTOSAI-t, ashtu dhe me partnerët e jashtëm,
për të vënë në dukje punën dhe cilësinë e INTOSAI-t dhe anëtarëve të tij.
Gjithashtu, Sekretariati i Përgjithshëm, punon për të rritur rolin e INTOSAI-t dhe
anëtarëve të tij, si institucione auditimi të pavarur, kompetentë dhe efektivë, duke
rritur transparencën, përgjegjshmërinë dhe besueshmërinë për të mirën e të
gjithëve.
Organizimi
INTOSAI e realizon misionin e tij përmes një shumëllojshmërie organesh,
programesh dhe aktivitetesh. Organet kryesore janë: Kongresi; Bordi Drejtues;
Sekretariati i Përgjithshëm dhe Grupet rajonale të punës. Komisioni i Administrimit
dhe Financave, përgatit vendimet të cilat miratohen nga Bordi Drejtues. Drejtori i
Planifikimit Strategjik, siguron koordinim efektiv dhe zbatimin e Planit Strategjik.
Bordi Drejtues
Bordi Drejtues i INTOSAI-t përbëhet nga 18 anëtarë. Si rregull, ai mblidhet çdo vit,
mes Kongreseve. Nisma për Zhvillimin e INTOSAI-t dhe Gazeta Ndërkombëtare e
Auditimit të Qeverisë, gjithashtu janë të përfaqësuara në Bordin Drejtues.
Kryetari i Bordit është kreu i SAI-t që organizon kongresin e fundit.
KLSH dhe INTOSAI
Delegacione të KLSH-së të kryesuara nga Kryetari kanë marrë pjesë në të gjithë
kongreset e INTOSAI-t dhe EUROSAI-t, duke filluar nga Kongresi i XIV-të i
organizatës në Uashington në tetor të vitit 1992, në Kongresin e XVI-të në
Montevideo, Uruguai, në Nëntor 1998; Kongresi i XVII-të i INTOSAI-t në Seul të
Koresë së Jugut zhvilluar në Tetor 2001 dhe Kongresi i XVIII-të i INTOSAI-t në
Budapest të Hungarisë, Tetor 2004. Gjithashtu KLSH-së mori pjesë në Kongresin e
IV-t të EUROSAI-t në Paris, në vitin 1999 dhe Kongresin e V-të EUROSAI-t të zhvilluar
në Moskë, Rusi në vitin 2002.
Në vitin 2005, një delegacion i KLSH prej 3 vetash, kryesuar nga Drejtori i
Përgjithshëm mori pjesë në Kongresin e VI-të EUROSAI-t, në Bon të Gjermanisë. Në
vitin 2006, KLSH mori pjesë në Konferencën e EUROSAI-t me temë “Roli i SAI-ve në
luftën kundër korrupsionit”. Në nëntor 2007, një delegacion i KLSH-së merr pjesë në
Kongresin e XIX të INTOSAI-t, të zhvilluar në Meksikë. Në qershor 2008, KLSH merr
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
156 Botime 2017
pjesë në Kongresin VII të EUROSAI-t, në Krakov, Poloni. Për fat të keq, KLSH nuk
mori pjesë në punimet e Kongresit të XX-të, të INTOSAI në Afrikën e Jugut.
Gjithashtu, është i vetmi institucion i auditimit suprem në Evropë që, megjithëse i
ftuar, nuk mori pjesë në Kongresin e VIII të EUROSAI-t, mbajtur në Lisbonë në vitin
2011. Në Tetor 2013, Kontrolli i Lartë i Shtetit mori pjesë në punimet e Kongresit të
XXI të INTOSAI-t në Pekin, Kinë. Gjatë punimeve të Kongresit, Kryetari i KLSH-së
zhvilloi biseda pune dhe takime me homologë të SAI-ve partnere dhe të SAI-ve të
tjerë pjesëmarrës në Kongres. U realizuan biseda pune me Dr. Josef Moser,
President i ACA-s, njëkohësisht edhe Sekretar i Përgjithshëm i INTOSAI-t, me me
z.Liu Jiayi, Kryetar i SAI-t të Kinës, njëkohësisht edhe Kryetari i ri i Bordit Drejtues të
INTOSAI-t, me z. Gene Dodaro, Auditues i Përgjithshëm i GAO-s së SHBA, me z.Recai
Akyel, President i TCA-së, me z.Krzysztof Kwiatkowski, President i NIK-ut të
Polonisë, me z. Ioannis Karavokiris, President i SAI-t të Greqisë, si dhe me z. Magnus
Lindell, zv/Auditues i Përgjithshëm i SAI-t të Suedisë. Kryetari i KLSH zhvilloi takime
pune edhe me homologë të tjetër partnerë të KLSH-së, me të cilët janë nënshkruar
marrëveshje bashkëpunimi, si z.Ivan Klesic, Auditues i Përgjithshëm i SAI-t të
Kroacisë, z. Milenko Sego, Auditues i Përgjithshëm i SAI-t të Bosnje dhe
Hercegovinës, z. Milan Dabovic, President i SAI-t të Malit të Zi, zj.Tanja Tanevska,
Audituese e Përgjithshme e SAI-t të Maqedonisë dhe z. Naser Ademi, zv/Auditues i
Përgjithshëm i SAI-t të Maqedonisë, etj. Gjatë bisedave me homologët, u theksua
bashkëpunimi i suksesshëm i deritanishëm në fushat e trajnimit dhe shkëmbimit të
informacionit si dhe u shpreh vullneti i përgjithshëm për t’i konkretizuar edhe më
tej në të ardhmen e afërt këto marrëdhënie, duke u drejtuar edhe në fusha të tjera,
si auditime të përbashkëta, etj.
Aktiviteti i INTOSAI
Reputacioni ndërkombëtar i INTOSAI-t është themeluar mbi disa gurë kilometrikë
në rrugën e tij dhe arritjet përfshijnë kryesisht:
Njohjen e rëndësisë së SAI-ve nga Kombet e Bashkuara;
Përcaktimin e një kuadri gjithëpërfshirës të standardeve profesionale bazuar në
procesin auditues;
Ndërtimin e një marrëdhënie produktive me donatorët ndërkombëtarë, për të
promovuar ngritjen e kapaciteteve në SAI-et anëtare;
Ndërtimin e një rrjeti efektiv global për përhapjen e njohurive dhe praktikave
më të mira;
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 157
Bashkëpunimin e mëtejshëm me organizatat ndërkombëtare dhe rajonale;
Përmirësimin e vazhdueshëm të marrëveshjeve publike përmes statusit të
modelit të organizatës ndërkombëtare.
Standardet INTOSAI
Një nga arritjet më të mëdha të INTOSAI-t dhe ndihmesa me konkrete e tij për
audituesit është përgatitja e standardeve ISSAI të auditimit publik suprem. Këto
standarde janë përgatitur dhe botuar në vijimësi nga Komiteti i Standardeve të
Auditimit i INTOSAI, duke filluar nga qershori 1992. Kodi i Etikës i INTOSAI është
miratuar në Kongresin e XVI-të mbajtur në Montevideo në vitin 1998, ndërsa
standardet ISSAI 3000 dhe ISSAI 3100 të Auditimit të Performances janë miratuar
në vitin 2004. Çdo kongres INCOSAI i INTOSAI-t miraton standarde të reja auditimi,
të cilat në periudhën mes dy kongreseve janë në proces të përgatitjes dhe marrjes
se komenteve nga të gjitha SAI-t anëtare të INTOSAI. Standardet e Auditimit ISSAI
përmbajnë postulatet themelore dhe parimet për kryerjen e punës së auditimit nga
institucionet supreme të auditimit. Është përgjegjësi e secilit SAI për të gjykuar
shkallën në të cilën standardet janë në përputhje me arritjen e mandatit të tij, duke
konsideruar rrethanat kushtetuese ligjore dhe të tjera të SAI-t.
Partnerët e INTOSAI
INTOSAI ka partneritet me shumë organizata të tjera: Bashkimi NdërParlamentar
(IPU), Federata Ndërkombëtare e Kontabilistëve (IFAC), Instituti i Audituesve të
Brendshëm (IIA), Organizata për Bashkëpunim dhe Zhvillim Ekonomik (OECD), si dhe
Banka Botërore dhe komunitete të tjerë donatorësh. Gjithashtu, INTOSAI
bashkëpunon edhe me OKB-në, në promovimin e mirëqeverisjes dhe luftën kundër
korrupsionit. Bashkëpunimi i INTOSAI-t, veçanërisht me Kombet e Bashkuara dhe
me organizata ndërkombëtare si Banka Botërore, OECD, IPU, IFAC dhe IIA, ka rritur
në mënyrë të konsiderueshme reputacionin, dukshmërinë globale dhe vlerësimin
ndaj saj si një organizatë profesionale e nivelit të lartë. Që prej vitit 1970, të 22
Simpoziumet dhe Seminaret UN–INTOSAI janë organizuar në mënyrë të përbashkët
nga INTOSAI dhe Kombet e Bashkuara. Këto përhapën njohuri dhe materiale për
trajnime mbi një sërë temash të interesit të lartë, në lidhje me auditimin e jashtëm
suprem. INTOSAI ka firmosur një Memorandum Mirëkuptimi me 21 donatorë. Kjo
marrëveshje historike me 15 organizata, duke përfshirë institucionet
ndërkombëtare të donatorëve dhe agjencitë ndërkombëtare te zhvillimit, u përgatit
për të rritur kapacitetin e zhvillimit të SAI-ve në botë. Organizata ka kryer një seri
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
158 Botime 2017
aktivitetesh bashkëpunuese me komunitetin e donatorëve, nëpërmjet të cilave janë
arritur qëllimet e përbashkëta të deklaruara, është siguruar zbatimi i Suksesshëm i
Kornizës së Standardeve Profesionale të INTOSAI-t (ISSAI-t) dhe i Udhëzimeve të
INTOSAI-t për Qeverisjen e Mirë (INTOSAI GOVs), si edhe është rritur njohja e
rëndësisë së SAI-ve dhe të INTOSAI-t në komunitetin e zhvillimit global.
MOMENTET KYÇE TË VEPRIMTARISË SË INTOSAI
Kongresi INCOSAI i Havanës, Kubë, 1953.
INTOSAI është përballur me shumë sfida në këtë skenar kompleks pas Kongresit të
Parë Ndërkombëtar të Institucioneve Supreme të Auditimit (INCOSAI) të mbajtur në
nëntor të vitit 1953 në Havanë, Kubë. Në takimin themelues merrnin pjesë 34 SAI.
Angazhimi i INTOSAI-t që në fillesat e tij, për të nxitur pjesëmarrjen aktive të SAI-ve
në kontrollin e burimeve publike, duke promovuar integritetin e punonjësve të
qeverisë, për të ndihmuar shoqëritë tona në përmirësimin e performancës dhe
efikasitetin e veprimeve të kryera nga qeveritë, është provë e kapacitetit të
admirueshëm të organizatës.
Kongresi INCOSAI IX në Lima, Peru 1977.
INCOSAI i 9-të, i mbajtur në Lima, në tetor 1977, mblodhi së bashku 235
përfaqësues nga 95 SAI të botës dhe nga të gjitha kontinentet. Kongresi njihet në
veçanti për shkak të nënshkrimit të Deklaratës së Limës, e cila sot konsiderohet si
Kushtetuta e SAI-ve dhe përmban udhëzimet themelore mbi parimet e auditimit.
Kongresi INCOSAI VIV në Uashington, 1992.
Në tetor 1992, Zyra Amerikane e Llogarive Qeveritare (GAO) organizoi kongresin e
katërmbëdhjetë në Uashington, DC. Në këtë kongres pati seminare, takime dhe
seanca plenare të shumta, të cilat u ndoqën nga rreth 400 delegatë nga 120 SAI
anëtare dhe 10 organizata ndërkombëtare. Temat e këtij kongresi ishin auditimi i
një mjedisi në ndryshim, roli i SAI-ve dhe përmirësimi i menaxhimit financiar
përmes komisioneve të ngritura nga INTOSAI. Kongresi miratoi Standardet dhe
udhëzimet për auditimin dhe kontrollin e brendshëm, si dhe punën e tre
komiteteve të INTOSAI-t në lidhje me kontabilitetin, borxhin publik dhe
mirëqeverisjen e financave publike.
Pjesëmarrja e një numri të madh anëtarësh në këtë Kongres, ishte një arritje shumë
e madhe për INTOSAI-n. Takimi i 37-të i Bordit drejtues menjëherë pas kongresit,
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 159
prezantoi një numër të madh tiparesh të reja në formatin dhe projektimin e
kongresit. Programi zyrtar u mbyll me sukses pas një jave dhe u pasua nga një
simpozium praktik 3-ditor mbi teknologjinë, i cili ofroi një shkëmbim shtesë të
pikëpamjeve dhe informatave.
Kongresi INCOSAI XVII në Seul, 2001.
Nën moton e INTOSAI-t “Nga eksperienca e përbashkët përfitojnë të gjithë”,
Kongresi i shtatëmbëdhjetë i organizuar në Seul në tetor 2001, shënoi një
pjesëmarrje prej 471 delegatësh nga 152 SAI dhe shume institucione
ndërkombëtare. Pjesëmarrja e plotë e delegatëve menjëherë pas ngjarjeve tragjike
të 11 shtatorit, ishte prova më e qartë e angazhimit të anëtarëve të INTOSAI-t për
sukses. Në këtë kongres u diskutuan dy tema të rëndësishme:
- Auditimi i institucioneve ndërkombëtare dhe multinacionale.
- Kontributet e SAI-ve për reformën administrative dhe qeveritare.
Kongresi INCOSAI XVII në Meksiko, 2007.
INCOSAI i nëntëmbëdhjetë u mbajt në Meksiko, më nëntor 2007. Mblodhi 480
delegatë nga 145 SAI, si dhe 21 vëzhgues nga 10 institucione ndërkombëtare. Edhe
në Meksikë, motoja e INTOSAI-it, "Experientia Mutua omnibus prodest", ishte
sërish tema kryesore e diskutimit, që ka të bëjë me shkëmbimin e njohurive,
përvojës, gjetjeve dhe praktikave më të mira mes anëtarëve të INTOSAI-it. Numri i
vendeve anëtare të INTOSAI-t shkoi në 188.
Në këtë kongres u miratuan tetëmbëdhjetë dokumente zyrtare të INTOSAI-t, duke
përfshirë edhe Deklaratën e Meksikos mbi Pavarësinë e SAI-ve, dokumenti më i
rëndësishëm nga i cili njihet ky Kongres, si dhe standardet, udhëzimet dhe praktikat
më të mira në fusha të tilla si auditimi financiar dhe i performancës, auditimi
mjedisor, si dhe auditimi i borxhit publik.
Kongresi INCOSAI XX në Johanesburg, Afrika e Jugut, 2010.
INCOSAI i XX u mbajt në Johanesburg të Afrikës së Jugut në nëntor 2010. U
prezantua Plani Strategjik 2011-2016, i cili u miratua nga kongresi. INTOSAI
identifikoi prioritetet strategjike të mëposhtme për vitet e ardhshme: duke
ndihmuar në sigurimin e pavarësisë së SAI-t, zbatimin e Standardeve
Ndërkombëtare për Institucioneve Supreme të Auditimit (ISSAI), duke forcuar
ndërtimin e kapaciteteve të SAI-ve, komunikimin e vlerave dhe përfitimeve të SAI-
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
160 Botime 2017
ve, si dhe luftën kundër korrupsionit. Në këtë kongres u miratua Marrëveshja e
Johanesburgut. Marrëveshja mbuloi diskutimet, përfundimet dhe rekomandimet e
temës së parë (Vlerat dhe përfitimet e SAI-ve) dhe të temës së dytë (Auditimi
mjedisor dhe zhvillimi i qëndrueshëm).
Kongresi XXI i INTOSAI-t në Pekin, Kinë 2013.
Në datat 22-26 tetor 2013,në Pekin u zhvillua Kongresi i INTOSAI-t, INCOSAI XXI, me
pjesëmarrjen e 192 institucioneve supreme të auditimit, përfaqësuar nga më
shumë se 600 delegatë nga të gjithë SAI-t anëtare të INTOSAI-t, të drejtuar nga
Kryetaret e SAI-ve. Delegatët në Pekin rikujtuan zhvillimin e INTOSAI-t në gjashtë
dekadat e fundit dhe duke përmbledhur eksperiencën praktike të anëtarëve të saj,
deklaruan se:
Në shoqërinë e shekullit të 21-të, informacioni dhe globalizimi janë transformuar në
një dallgë të madhe, me SAI-t që përballojnë sfida të reja për të përmirësuar
qeverisjen kombëtare dhe me INTOSAI-n që përballet me mundësi të reja për të
trajtuar tematika globale. SAI-t pranojnë se qeverisja kombëtare efektive është
kryesore për ruajtjen e një zhvillimi ekonomik të qëndrueshëm dhe progresit social,
për përmirësimin e jetës së qytetarëve, si dhe ata janë të gatshëm të kontribuojnë
në përmbushjen e përgjegjësive të përcaktuara në Deklaratën e Mijëvjeçarit të
Kombeve të Bashkuara. Kjo Deklarate thekson për vendet anëtarë të OKB-së se: “Ne
nuk do të kursejmë asnjë përpjekje për të liruar shokët tanë burra, gra dhe fëmijë
nga kushtet e mjerueshme dhe jo humane të varfërisë ekstreme, në të cilat ndodhen
aktualisht më shumë se një miliardë prej tyre... Ne vendosim për këtë arsye të
krijojmë një mjedis-në nivel kombëtar dhe global-i cili të jetë i favorshëm për zhvillim
dhe për eliminimin e varfërisë. Suksesi në përmbushjen e këtyre objektivave varet
tërësisht nga qeverisja e mirë në nivel kombëtar dhe ndërkombëtar, si dhe nga
transparenca në sistemet financiare, monetare dhe tregtare”
Kongresi i INTOSAI-t, INCOSAI XXI, në Pekin në tetor 2013 është ndër kongreset më
të rëndësishëm të INTOSAI-t, duke pasur parasysh kushtet e vështira ekonomike të
pasojave të krizës botërore ekonomike dhe financiare. Kongresi rishikoi progresin e
Planit Strategjik të INTOSAI-t për vitet 2011-2016. Ai prezantoi dy tema kryesore,
“Auditimi Kombëtar dhe Qeverisja Kombëtare”, si dhe “Roli i SAI-ve në Ruajtjen e
Qëndrueshmërisë së Politikave Financiare”.
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 161
Tema I: Promovimi i Qeverisjes së Mirë Kombëtare nga SAI-t
Që në krijimin e tij, qëllimi kryesor i INTOSAI-t ishte promovimi i qeverisjes së mirë.
SAI-t mund të kryejnë mirë këtë detyrë vetëm nëse ata janë të pavarur nga
agjencitë që ata auditojnë dhe janë të mbrojtur nga influencat e jashtme të çdo
forme. INTOSAI njeh se është e rëndësishme që metodat e auditimit të SAI-ve të
bazohen në njohuritë teknike dhe shkencore aktuale dhe që audituesit të kenë
kualifikime të përshtatshme profesionale, si edhe integritet moral.
Për këto arsye, në vitin 1977, INTOSAI aprovoi Deklaratën e Limës dhe me
Deklaratën e Meksikës të vitit 2007, vendosi tetë parimet e pavarësisë të auditimit
suprem publik në aspektet e tij metodologjike dhe profesionale.
Gjatë viteve të fundit, eksperienca e pa precedent, komplekse dhe e pasigurt në
ekonominë globale ka sjellë sfida të reja për çdo shtet në përpjekjen e tyre për të
promovuar një qeverisje më të mirë kombëtare.
Promovimi i mirë qeverisjes në sektorin publik ka qenë një nga prioritetet kryesore
të komunitetit INTOSAI për një kohë të gjatë. Takimi i 62-të i Bordit Qeverisës të
INTOSAI-t, i mbajtur në tetor 2011, aprovoi në mënyrë unanime propozimin e Zyrës
Kombëtare të Auditimit të Republikës së Kinës (CNAO) për të pasur “Auditim
Kombëtar dhe Qeverisje Kombëtare” si tema e parë për diskutim në INCOSAI-n e
XXI.
Lidhja mes auditimit kombëtar dhe qeverisjes kombëtare
Auditimi kombëtar luan një rol të rëndësishëm, si dhe i bën qeveritë të japin llogari.
Shumë SAI e përshkruajnë funksionin kryesor të auditimit kombëtar si një funksion
sigurimi, i kryer nga një institucion i pavarur dhe i specializuar, si dhe kjo gjë është e
përcaktuar me ligj. Roli i një SAI në sistemin e qeverisjes kombëtare është i
ngjashëm me “sistemin imunitar” të trupit të njeriut. Shumë shtete në botë kanë
pranuar nevojën për një institucion të pavarur auditimi me autoritetin/fuqinë e
nevojshme konform kushtetutës së tyre. Megjithatë, duhet të pranohet që
ekzistenca e institucioneve të pavarura të auditimit varet shumë nga një qeverisje e
mirë. Në këtë kongres u theksua :
- Roli i rëndësishëm i auditimit kombëtar në përmirësimin e qeverisjes
kombëtare;
- Auditimi kombëtar si një forcë e rëndësishme në demokraci dhe në shtetin e
së drejtës;
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
162 Botime 2017
- Roli i Auditimit kombëtar në promovimin e performancës së qeverisë ;
- Roli i Auditimit kombëtar në promovimin e një administrate të pastër dhe të
ndershme;
- Roli i Auditimit kombëtar në promovimin e përmirësimit të jetës së
qytetarëve;
- Sfidat që ndeshin SAI-t dhe përgjigjet e mundshme;
- Kryerja e auditimeve me vizionin e auditimit kombëtar që shërben ndaj
qeverisjes kombëtare;
- Vazhdimësia e përpjekjeve që SAI-t të jenë të pavaruar;
- Krijimi i një mjedisi profesional dhe kushteve për auditim financiar;
- Forcimi i kapaciteteve të institucioneve të auditimit;
- Komunikimi dhe bashkëpunimi me grupet e interest.
Rekomandimet për Temën I
Së fundi, Anëtarët e Kongresit:
Njohin rolin e rëndësishëm që SAI-t mund të luajnë në forcimin e qeverisjes
kombëtare, duke krijuar kështu bazat për zhvillimin e qëndrueshëm dhe siguruar
“një jetë dinjitoze” për qytetarët,
Përsërisin vlerën e pavarësisë të përcaktuar në Deklaratën e Limës dhe të Meksikos,
pa të cilat, SAI-t do të ishin të kufizuar në kontributin e tyre ndaj qeverisjes
kombëtare,
Konfirmojnë se në plotësimin e përgjegjësive të tyre, SAI-t kanë nevojë të
kontribuojnë në:
- Promovimin e ndershëm dhe të pastër të qeverisjes dhe administratës;
- Rritjen e efektivitetit, eficiencës dhe ekonomicitetit të qeverisjes si dhe të
kenë një përdorim të njëtrajtshëm të burimeve publike;
- Rritjen e transparencës dhe përgjegjshmërisë në sektorin publik;
- Krijimin e vetëdijes për mbrojtjen e demokracisë dhe shtetit ligjor;
- Mbrojtjen e interesave publikë, dhe
- Promovimin e përmirësimit të jetesës së njerëzve.
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 163
Konfirmojnë, vlerat në vazhdim, të komunikimit të strukturuar dhe angazhimit me
grupet e interest për t’i dhënë rëndësi të kuptuarit të nevojave të qytetarëve në
terma të qeverisjes kombëtare,
Propozojnë që proceset e vendosjes së standardeve të INTOSAI-t:
- T’i japin prioritet zhvillimit të mëtejshëm të standardeve dhe udhëzuesve
për çështje lidhur me auditimin në sektorin publik dhe qeverisjes
kombëtare;
- Të rishikojnë kuadrin ekzistues të ISSAI-ve dhe INTOSAI GOV për të siguruar
që metodologjia e auditimit të kontribuojë në qeverisjen kombëtare, dhe
- Të bien dakort mbi një përcaktim të unifikuar të INTOSAI-t për mashtrimin
dhe korrupsionin.
Inkurajojnë, miratimin pro-aktiv dhe të gjithanshëm të kuadrit të ISSAI-ve nga të
gjithë anëtarët e INTOSAI-t.
Kërkojnë, vazhdimësi dhe aktivitete të ngritjes së kapaciteteve të mirë-koordinuara
në INTOSAI, duke e vënë theksin në krijimin e “komuniteteve të praktikave të mira”
për të forcuar pavarësinë, profesionalizimin e zyrave të auditimit dhe shkëmbimit të
eksperiencave dhe njohurive, për të mundësuar të gjitha SAI-t të japin një kontribut
domethënës në qeverisjen kombëtare të vendeve të tyre.
Kërkojnë, finalizimin urgjent të Kuadrit të Matshmërisë së Performancës së SAI-ve,
për të lejuar SAI-t të masin funksionimin e tyre, si dhe të fokusohen në proceset
strategjike të kontributit në qeverisjen kombëtare.
Njohin rolin e rëndësishëm të komunitetit të donatorëve në mundësimin dhe
mbështetjen e proceseve të vazhdueshme të ngritjes së kapaciteteve dhe
inovacionit.
Njohin vlerën e punës së bërë në nivel nën-komitetesh të INTOSAI-t, grupeve të
punës dhe task forcave për të siguruar që SAI-t të mbeten të rëndësishëm, përdorin
parimet kryesore të zhvilluara së fundi të auditimit në fushat e auditimeve
financiare, të përputhshmërisë dhe performancës (ISSAI 100-400) për të forcuar më
tej këto praktika auditimi dhe nxisin zhvillimin e mëtejshmë të mekanizmave të
përgjigjes ndaj mjedisit gjithnjë e në ndryshim të auditimit dhe nevojave të
qytetarëve.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
164 Botime 2017
Kongresi i INTOSAI-t, INCOSAI XXI, në Pekin në tetor 2013 zhvilloi një temë të dytë
qendrore, e cila ishte: “Roli i SAI-ve në Ruajtjen e Qëndrueshmërisë së Politikave
Financiare”.
Tema II: Ruajtja e Qëndrueshmërisë Afatgjatë të Financave Publike
Siç thuhet gjerësisht, financat publike të qëndrueshme janë ato që plotësojnë
detyrimet aktuale dhe të ardhshme pa kaluar në nivele të tejkaluara të borxhit ndaj
brezave të ardhshëm.
Qëndrueshmëria afat-gjatë e politikave financiare është e nevojshme për të çuar
më tej zhvillimin shoqëror dhe ekonomik të vendeve.
Diskutimi mbi Temën, në mënyrë të përmbledhur trajton rëndësinë e kombeve për
të ruajtur financa publike të shëndosha, për të ruajtur dhe shtuar rritjen
ekonomike, punësimin dhe standardet e jetesës. Më tej, duke parë globalizimin
ekonomik, qëndrueshmëria e financave publike nëpërmjet miratimit të politikave të
shëndosha nga qeveria, është gjithashtu e rëndësishme në të gjithë botën.
Masa dhe struktura si e borxhit publik ashtu edhe e deficitit publik, si edhe niveli
dhe struktura e të ardhurave dhe shpenzimeve, kanë një ndikim të rëndësishëm në
rritjen ekonomike dhe qëndrueshmërinë.
Mësimet që dalin nga kriza globale financiare dhe ekonomike në fillim të shekullit
XXI, kanë theksuar rëndësinë strategjike të mbajtjes nga qeveritë të financave
publike të shëndosha, në mënyrë që të krijohen kushtet për rritjen ekonomike,
punësimin dhe mirëqenien shoqërore.
Nëpërmjet auditimeve të pavarura dhe të shëndosha, SAI-t kontribuojnë në
mbajtjen e qëndrueshmërisë afatmesme dhe afatgjatë të financave publike, në
mbrojtje të interesit publik dhe forcimit të qeverisjes kombëtare në çdo vend. Duke
pranuar mandatin e çdo SAI anëtar të INTOSAI-t për të përcaktuar qasjen e tij në
përputhje me legjislacionin kombëtar përkatës, aspektet për tu marrë në
konsideratë kur trajtohet çështja e qëndrueshmërisë financiare janë:
- Forcimi i auditimeve të deklaratave financiare qeveritare;
- Përmirësimi i auditimeve publike të performancës;
- Përforcimi i auditimeve për borxhin publik;
- Të rritet numri i auditimeve të përputhshmërisë me rregullat fiskale,
rregulloret financiare dhe standardet e pranuara, etj.
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 165
Rëndësia e Deklaratës së Limës dhe Meksikos, rezolutës së OKB-së për të forcuar
rolin e SAI-ve, si dhe mbështetja e secili shtet u përshëndet. Kur duhet të kryhen
auditime në lidhje me qëndrueshmërinë e politikave financiare, duhet të rritet roli i
mandatit të SAI-t.
Gjatë vendosjes nëse duhet të ndërmerren auditime të politikave financiare të
qëndrueshme, SAI-t njohin nevojën që kanë për të marrë në konsideratë
mundësinë e aftësive të duhura dhe burimeve brenda institucioneve. Për rrjedhojë,
njihet që risqet për këto auditime, mund të jenë më të larta dhe kërkojnë
menaxhim më nga afër.
Nëpërmjet auditimeve të sakta dhe të pavarura, SAI-t kontribuojnë në arritjen e
qëndrueshmërisë afat-mesme dhe afat-gjata të politikave financiare, ruajtjes së
interesit publik dhe rritjes së qeverisjes kombëtare sipas mandateve të tyre dhe
situatave të tyre praktike. Vitet e ardhshme do të ofrojnë mundësinë për INTOSAI-n
dhe grupet e tij rajonalë, të forcojnë kontributet e tyre në zhvillimin e qëllimeve dhe
prioriteteve kombëtare dhe ndërkombëtare duke theksuar kontributet dhe
inkurajuar perspektivën e SAI-ve nga Qëndrueshmërisë Publike Financiare. Më tej, u
theksua rëndësia e qeverive transparente dhe të përgjegjshme dhe në këtë
kontekst, u njoh edhe roli i SAI-ve. Më tej, INTOSAI u inkurajua të përdorë
influencën e tij për të vazhduar të promovojë zhvillimin e kuadrit të raportimit
financiar të harmonizuar brenda sektorit publik për të dhënë transparencë më të
madhe në respekt të veprimeve të qeverisë, veçanërisht në lidhje me borxhin e
qeverisë.
Rekomandimet për Temën II
Kongresi pati konsensus se, vendimet e SAI-ve në ndërmarrjen e auditimeve të
fokusuara në qëndrueshmërinë e financave të qeverisë, do të ndikoheshin nga
pozita financiare dhe ekonomike e secilit vend si dhe nga prioritetet fiskale, nga çdo
risk domethënës apo ekspozim në qeverisjen kombëtare dhe nga prioritetet dhe
kapaciteti i SAI-ve.
Kur adresojnë çështjet mbi qëndrueshmërinë financiare, SAI-t duhet të marrin në
konsideratë sa vijon:
- Ngritjen e aftësive për të audituar fazën e planifikimit të financave publike;
- Vlerësimin e parashikimeve të qeverive lidhur me ekonominë, financat
publike dhe borxhin publik;
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
166 Botime 2017
- Rritjen e rregullave të përputhshmërisë me ato fiskale, rregulloret
financiare dhe standartet e pranuara;
- Rritjen e vlerësimit të politikave financiare publike;
- Forcimin e auditimeve të pasqyrave financiare të qeverisë;
- Përmirësimi i auditimeve të performancës për financat publike;
- Forcimi i auditimeve të borxhit publik.
Në përfundim të INCOSAI XXI, Organizata dhe anëtarët e tij riafirmuan ambicien për
ta shndërruar INTOSAI-n në një organizatë model, që paraqet programe cilësore, të
cilat përforcohen nga standardet profesionale dhe nga idetë humanitare.
Kongresi XXII i INTOSAI-t: Abu Dhabi 2016
Në datat 5-11 dhjetor 2016, në Abu Dhabi të Emirateve të Bashkuara Arabe
zhvillohet Kongresi INCOSAI XXII i INTOSAI-t. Kongresi organizohet një herë në çdo
tre vjet dhe është aktiviteti më i rëndësishëm i INTOSAI-t, Organizatës
Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit(SAI-t), e cila përmbledh 192
SAI anëtare dhe 5 vëzhguese.
Temat e Kongresit të XXII-të janë:
1. Si INTOSAI mund të kontribuojë në Axhendën 2030 të OKB-së për Zhvillim të
Qëndrueshëm, duke përfshirë qeverisjen e mirë dhe forcimin e luftës kundër
korrupsionit?
2. Profesionalizmi: çfarë mund të nxisë besueshmërinë e INTOSAI-t për ta bërë një
organizatë më të shquar ndërkombëtare?
Këto tema janë shumë të rëndësishme për të ardhmen e INTOSAI-t dhe shndërrimin
e tij në një organizate model që drejton nëpërmjet shembullit. Progresi i ardhshëm i
saj në drejtimet e mësipërme është i mirëpritur nga të gjitha SAI-t, pasi kontributi i
INTOSAI-t dhe i strukturave të tij rajonale në forcimin e pavarësisë dhe në
modernizimin e mëtejshëm të SAI-ve konsiderohet si parësor.
Kongresi do të diskutojë dhe miratojë strategjinë e re të zhvillimit të INTOSAI-t
2017-2022, përditësimin e plotë të standardit ndërkombëtar ISSAI 30, “Kodit të
Etikës”, si dhe ISSAI të tjera të reja që kanë dalë nga praktikat e mira të punës
audituese në të gjithë botën.
Bujar LESKAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 167
Ne si KLSH kemi përgatitur dhe po realizojmë një plan strategjik 2013-2017, në linjë
me misionin, vizionin, qëllimet strategjike dhe vlerat e Planit të Zhvillimit strategjik
të INTOSAI-t. Misioni ynë është: Informimi i publikut dhe i Kuvendit të Shqipërisë
në lidhje me përdorimin e burimeve me ekonomicitet, efektivitet dhe eficiencë nga
pushteti qendror dhe lokal dhe nga njësi të tjera publike, si dhe nxitja e
përgjegjshmërisë në të gjithë sektorin publik, në përputhje me praktikat me të
mira të BE dhe me standardet ndërkombëtare të INTOSAI, duke kontribuar për
qeverisjen e mirë, nëpërmjet luftës kundër korrupsionit.
Vizioni ynë është: Të jemi një trupë profesionale që i kontribuon shtimit dhe
kursimit të vlerës së parave publike, duke dhënë siguri mbi llogaritë financiare të
përdoruesve të tyre dhe duke ndihmuar në përmirësimin e menaxhimit të
Qeverisë e të enteve të tjera publike nëpërmjet auditimit, duke fituar ne këtë
mënyrë besim të plotë tek qytetarët shqiptarë dhe të audituarit.
Ky studim ishte një udhëtim në kohë, duke përshkruar momentet kryesore të
themelimit dhe zhvillimit të INTOSAI-t. Dua ta mbyll me fjalët e Dr. Jozef Mozer, ish-
Sekretar i Përgjithshëm i INTOSAI-t dhe ish-President i Gjykatës Austriake të
Auditimit, një nga personalitetet më të spikatura të auditimit suprem publik në
botë, të thëna në Simpoziumin e 21-të, të OKB dhe INTOSAI mbi Auditimin Suprem
në Vjenë: Si SAI, puna jonë do të njihet, vetëm nëse arrijmë të komunikojmë qartë
tek qytetarët se çfarë ne bëjmë dhe cila është vlera e shtuar që gjenerojmë për
Shtetin dhe shoqërinë, në mënyrë që ne të perceptohemi si institucione të
domosdoshme strategjike që u shërbejmë interesave të qytetarëve. Për të arritur
këtë objektiv, SAI duhet të marrin parasysh shqetësimet e qytetarëve në punën e
tyre dhe t’i komunikojnë këto në përputhje me rrethanat. Për më tepër, auditimet
dhe gjetjet e auditimit duhet t'i komunikohen publikut, në mënyrë që qytetarët të
aftësohen të kërkojnë zbatimin e gjetjeve dhe rekomandimeve të auditimit. Për të
qenë në gjendje për ta bërë këtë, qytetarët duhet të marrin pjesë aktivisht në
debatin politik dhe të kontribuojnë në zbatimin e rekomandimeve të auditimit. Është
e një rëndësie kritike që t’u sigurojmë qytetarëve platformën e duhur për një
angazhim të tillë. Kur qytetarët të kuptojnë se ata nuk janë të pafuqishëm, por
mund të luajnë një rol aktiv dhe të mbrojnë interesat e tyre, ata do të jenë të
gatshëm të angazhohen plotësisht.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
168 Botime 2017
AUDITUES PROFESIONIST APO QYTETAR AUDITUES?
nga Mariola LLANAJ – Audituese, KLSH
botuar në gazetën “Telegraf”, më 6 dhjetor 2016.
Çdo auditues i Kontrollit të Lartë të Shtetit si shumica e kolegeve të tij, në çdo vend
të botës, fillimin e ditës së tij, e nis si një njeri i zakonshëm i cili vrapon në rrugët e
qytetit të tij, duke u përballur me trafikun e përditshëm, me sfidën e mundësisë së
një vendi parkimi, me vrapin për të përcjellë fëmijët në shkollë, me kostot e
transportit publik, me shërbime publike të cilat në shumicën e rasteve kushtojnë
shumë më tepër se ajo që ofrohet, me ujin që "rastësisht " është ndërprerë nga
punime në rrjet, të cilat në kaq shumë vite nuk u sistemuan njëherë, me faturën e
dritave që paska ardhur më shumë se zakonisht ...me tronditjen e një ngjarje
sociale të rëndë... apo duke përjetuar sëmundjen e një miku apo dhe humbjen e një
të afërmi, etj. Dhe do të vazhdoja të numëroja një sërë problemesh të përditshme
me të cilat si çdo njeri i këtij vendi ndeshet në të përditshmen e tij dhe audituesi.
Me hapin e ngadaltë, pas një vrapi maratonë, pikërisht ky qytetar me profesion-
auditues, futet në dyert e rënda të këtij shteti për të kryer detyrat e tij si auditues
profesionist shtetëror. Duhet të japi opinionin e tij, për Shoqërinë tregtare të
ujësjellësit e cila në mëngjes i kish ndërprerë ujin, për OSHEE-në,i cili i ka faturuar
një faturë goxha të lartë, për ato shërbime publike që shpesh diskuton që nuk janë
në nivelin e kërkuar, etj. Dhe pikërisht është ai që ka detyrën ligjore për të dhënë
një opinion mbi ato investime në rrjetin hidrik, për investimet në infrastrukturën
elektro-energjetike, për sistemin e shkollave publike, për transportin publik.
Dhe këtu fillon sfida e vërtetë. Qytetar-auditues apo auditues profesionist?
A përfshihet personalisht audituesi i Kontrollit të Lartë të Shtetit në dhënien e
opinionit të tij, mbi çështjen që auditon?
Kush e garanton dhënien e një opinioni të paanshëm dhe profesional?
A ka një ndarje strikte, midis qytetarit auditues dhe audituesit profesionist?
Mariola LLANAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 169
Jam e bindur që shumica e kolegëve te mi, pasi veshin “petkun e audituesit”,
shqyrtojnë me paanshmëri dhe profesionalizëm çdo çështje që auditojnë, por jam e
sigurt se shumica e tyre e ndjen detyrën morale ndaj këtij vendi, për ti shërbyer
sadopak me kontributin e tij në përmirësimin e gjithë problemeve të përditshme të
një njeriu mëse të zakonshëm të këtij vendi.
Po, a mjafton vetëm dëshira dhe ndërgjegjja e brendshme e tij? Në një vend në
zhvillim si ky yni, druaj se dhe besimtari më i verbër, do të ndihej i pafuqishëm për
të dhënë përgjigjen e duhur. Sigurisht që pjesa kritizere e shoqërisë do të
shpërthente në akuza të qena e të paqena, dhe kjo është më se normale, kur nuk
njihen sistemet e ngritura që funksionojnë brenda Institucionit.
Në një institucion si KLSH, garanti sigurisht nuk është ndarja në mënyrë të
ndërgjegjshme e individit por një sistem i ngritur, i cili garanton procesin.
I gjithë ky proces nuk mbetet në ndërgjegjen apo balancën e brendshme që ka
audituesi, por arrihet nëpërmjet një filtri dhe sistemi të brendshëm kontrolli të
ngritur me shumë kujdes brenda strukturës së KLSH-së, ku çdo auditim mbikëqyret
dhe rishikohet në gjenezën e vet dhe gjatë procesit të punës audituese në
vazhdimësi, nga vetë audituesit, nga përgjegjësit e grupeve, kryeaudituesit, nga
drejtorët e departamentit, nga kontrolli i cilësisë në Departamentin Juridik,
saktësuar ky proces në rregulloren e brendshme.
Deri në rishikimin dhe mbikëqyrjen nga vetë Kryetari i KLSH-së, i cili ka kujdesin dhe
vëmendjen për çdo auditim, duke vlerësuar dhe tërhequr vëmendjen në ushtrimin
e auditimit me profesionalizëm dhe bazuar në standardet më të mira.
Para çdo raporti të hartuar dhe opinioni të dhënë Kryetari i KLSH-së shënon mbi çdo
raport apo informacion, një shprehje, që për çdo auditues është kthyer në slogan
dhe moto të brendshme:...shqyrtoni dhe auditoni me përgjegjshmëri profesionale,
paanshmëri, dhe skepticizëm profesional, bazuar në standarde ndërkombëtare dhe
kombëtare...
Është ky kujdes, ky standard i vendosur, ky sistem i ngritur dhe respektim i tij me
fanatizëm, i cili garanton paanshmërinë, gjykimin e drejtë dhe korrekt dhe ju mbyll
shtigjet mundësive për dhënien e një opinioni jo të drejtë, apo dhe nga mungesa e
njohjes së problemit dhe trajtimit të tij, në sipërfaqe, pa u thelluar. Ku ka dhe raste
ku jo rrallë, auditime të tëra rikthehen për rishikim, në të ftohtë apo në të nxehtë,
sigurisht të cilat finalizohen me kontrollin e cilësisë i cili kryhet çdo vit nga drejtoria
përkatëse.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
170 Botime 2017
Dhe jam më se e sigurt se rezultatet janë të shumta, të pamohueshme dhe
kokëforte, për cilindo që ka dëshirën për tu njohur dhe pranuar me këto rezultate,
të cilat publikohen vazhdimisht në faqen www.klsh.org.al të KLSH-së.
Janë pikërisht këta njerëz që mbasi mbartin ngarkesat njerëzore dhe familjare, kanë
detyra më të rëndësishme, kundër korrupsionit, kundër abuzimit, kundër
vendimmarrjeve të gabuar, kundër përdorimit pa efektivitet të fondeve që
administrojnë. Është një përballje e përditshme e pandashme, ku secili nga ne si
auditues ashtu dhe çdo profesion tjetër, nuk mund ta ndajë, ndjesinë e brendshme,
të detyrës ndaj vendit të vet dhe atë që ndjen si një njeri i zakonshëm.
Të kontribuojmë të gjithë nga pak, në fushat që jemi, me aftësitë dhe integritetin
bazuar në sisteme të ngritura, për ta bërë këtë vend, i cili të ketë një të ardhme për
ne, për fëmijët tanë.
Secili nga ne, i cili e nis ditën si një qytetar i thjeshtë dhe mbyll ditën si një
profesionist, diskuton për një ditë të lodhshme me konstatime e vendimmarrje jo të
drejta, me abuzime, hapje dyersh për dikë dhe mbyllje për të tjerë. Lë pas një ditë
të gjatë, por me një mendim entuziast për të nesërmen: Sot bëra diçka për vendin
tim, për fëmijët e mi!
Aulona JONUZI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 171
TRANZICIONI DREJT KONTABILITETIT RRITËS,
ESENCIAL NË IMPLEMENTIMIN E STANDARDEVE TË KONTABILITETIT
nga Aulona JONUZI – Audituese, KLSH,
botuar në gazetën “Sot”, më 6 dhjetor 2016.
Vendet që konsiderojnë të kalojnë drejt kontabilitetit rritës në sektorin publik,
nevojitet që t’a realizojnë qëllimin e tyre, duke filluar nga një gamë e gjerë fillesash
(pikash zero) si objektiva, kapacitete, sisteme dhe tradita. Në këto kushte nevojitet
suporti nga lidership i niveleve të larta si edhe suport nga Institucionet Supreme të
Auditimit, pasi ky suport është esencial, për të siguruar që informacioni “accrual”
po prodhohet, kuptohet dhe përdoret për vendimmarrjen fiskale, menaxhimin dhe
llogaridhënien. Përgatitja për fazën e kalimit drejt kontabilitetit rritës kërkon
përfshirjen e një sërë detyrash paraprake si:
Qartësimi i objektivave të reformës: Të kuptuarit e përbashkët rreth pritshmërive
që sjell zhvendosja drejt kontabilitetit rritës, është esenciale për të formësuar
“tranzicionin” dhe përfituar angazhimin e duhur. Objektivat mund të përfshijnë:
transparencë më të madhe, informacion të brendshëm menaxherial më të
besueshëm, kontrolle më strikte mbi shpenzimet dhe detyrimet, menaxhim i
kapitalit qarkullues i përmirësuar, menaxhim më efecient i aseteve të qeverisë,
kuptueshmëri dhe menaxhim më i mirë i risqeve fiskale. Pikërisht rëndësia relative,
e lidhur me secilin objektiv, do të përcaktojë edhe reformat e ndryshme që do të
përfshihen në fazën e tranzicionit.
Krijimi i skuadrës përfaqësuese të reformës mund të jetë një tjetër detyrë, e cila
duhet të përfshijë të gjithë grupet e interesit, përfshirë Ministrinë e Financave,
kontabilistët e sektorit publik, ministritë e linjës, qeverisjen vendore, Parlamentin,
Institucionet Supreme të Auditimit dhe ata që vendosin standardet e kontabilitetit.
Për shembull, nën këndvështrimin e FMN-së, sa më sipër mund të ketë nevojë të
Informacioni që gjenerohet nga kontabilitieti rritës.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
172 Botime 2017
shpërndahet mes një komiteti mbikëqyrës dhe taks force, të cilët rezultojnë të jenë
të aftë të përballen edhe me çështje teknike.
Në vijim nevojitet shqyrtimi i politikave ekzistuese kontabël, sistemeve, aftësive dhe
praktikave, për të mbuluar gjithë sektorin publik dhe për të vlerësuar për çdo sektor
shkallën e përputhshmërisë me kërkesat e kontabilitetit rritës që mbështeten mbi
standardet ndërkombëtare. Eksperienca të vendeve të tjera tregojnë se ekziston
mundësia e kategorizimit të IPSAS-eve me qëllim që ti mundësohet punonjësve një
kuadër i përshtatshëm dhe i kuptueshëm për studimin dhe aplikimin e standardeve
të reja.
Në “Strategjinë e menaxhimit të Financave Publike 2014-2020”, në Shqipëri, ndërsa
në objektivat afatgjatë të “Kontabilitetit”, përfshihet implementimi i standardeve
IPSAS, nuk del qartë ndonjë objektiv për kalimin nga kontabiliteti “cash i
modifikuar” mbi të cilin aktualisht kontabilizohet në Shqipëri, në “kontabilitetin
rritës” si një fazë e domosdoshme për implementimin e IPSAS-eve, për më tepër që
aktualisht ekziston vetëm 1 (një) standard IPSAS për kontabilitetin “cash” dhe 38
standarde “accrual”.
Vlerësimi i kostove të reformës është i rëndësishëm për të përcaktuar nëse
përfitimet tejkalojnë kostot, dhe nëse ka mjaftueshëm burime buxhetore për të
implementuar reformën. Eksperiencat së fundmi tregojnë që kostot financiare dhe
të tjera, variojnë në varësi të gjendjes korrente të praktikave kontabël, shkallës së
ambicies dhe lidhjes së kësaj të fundit me reforma të tjera të menaxhimit financiar.
Themelimi i një mekanizmi për caktimin e standardeve të kontabilitetit merr
rëndësi veçanërisht kur studime të ndryshme sjellin qasje të ndryshme, sa i takon
prezantimit të kontabilitetit rritës mbështetur mbi standardet ndërkombëtare të
kontabilitetit si p.sh Franca ose Anglia, të cilat kanë themeluar disa borde të
pavarura për të këshilluar qeverinë mbi adaptimin e standardeve; Zelanda e Re,
Australia dhe Kanadaja, të cilat kanë ngarkuar me përgjegjësi për sa më sipër, një
njësi kombëtare të pavarur; Kili, që ka adaptuar standardet, të zhvilluara nga një
bord ndërkombëtar; apo rasti i Austrisë, e cila në konsultë të vazhdueshme me
Institucionet Supreme të Auditimit, ka miratuar standardet e kontabilitetit në
sektorin publik.
Prezantimi me elementët e kontabilitetit rritës sa i takon llogarive të qeverisë,
kërkon trajnime të vazhdueshme, sa i takon përgatitjes së pasqyrave financiare
sipas një koncepti të ri, sistemeve të reja dhe metodave të reja kontabël. Këto
Aulona JONUZI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 173
trajnime, nën gjykimin e ekspertëve ndërkombëtarë, duhet të përfshijnë ministra,
punonjës të pozicioneve të larta dhe me eksperiencë, shoqëri civile, parlamentarë
dhe institucione supreme të auditimit (SAI). Sa i takon pjesës së SAI-t po citoj çfarë
Departamenti i Çështjeve Fiskale në FMN pohon: “Në shumë prej vendeve, SAI-et
janë përgjegjëse për certifikimin e pasqyrave financiare, të përgatitura mbi bazën e
kontabilitetit rritës. Në këtë kontekst shumë SAI duhet të zgjerojnë qëllimin e tyre,
duke kaluar nga auditime përputhshmërie drejt auditimeve financiare, gjë e cila
kërkon adaptimin nga ana e këtyre të fundit të Standardeve Ndërkombëtare të
Auditimit në Sektorin Publik (ISSAI-të)”. Sa më sipër nënkupton se në vendin tonë,
ndërsa SAI (KLSH) operon në përputhje të plotë me ISSAI-të, puna e tij riskon të
cënohet nga mungesa e aplikimit të standardeve IPSAS. Nën këndvështrimin e FMN-
së “faza e tranzicionit” duhet të nisë nga implementimi i kontabilitetit rritës, e në
mënyrë graduale të vijojë me përshtatjen dhe implementimin e IPSAS-eve, e cila
është një punë e vështirë dhe me përgjegjësi, e jo thjesht “përkthim” i këtyre
standardeve.
E për ta përmbyllur procesin, nevojitet zhvillimi i një plan-veprimi për
“tranzicionin”, ku është konstatuar se kalimi drejt kontabilitetit rritës bëhet
përgjithësisht me një hap të vetëm. Në shumicën e rasteve plani i kalimit ka nevojë
të përkufizohet qartë, duke parashikuar fazat kyçe të reformës, përfshirë
përgjegjësitë dhe afatet kohore për përgatitjen e detyrave përgatitore, reformat që
nevojiten kundrejt sistemeve dhe proceseve, si edhe forma dhe përmbajtja e
pasqyrave financiare në secilën fazë. Plani gjithashtu duhet të marrë në konsideratë
nevojën ose jo për ushtrime pilot, paralelisht mbi kontabilizimin “cash” dhe atë
rritës. IPSAS 33 ofron një guidë shumë të mirë për njësitë që adaptojnë për herë të
parë IPSAS mbështetur mbi kontabilitetin rritës.
Parashikimi i implementimit të këtyre standardeve në Strategjinë e Menaxhimit të
Financave Publike, është një hap pozitiv për vendin tonë, por gjykoj se përgatitja
fillimisht për kalimin drejt parimeve të kontabilitetit rritës është një hap i
domosdoshëm me qëllim që reformat e parashikuara sa i takon standardeve IPSAS
të jenë të suksesshme. Parë nga këndvështrimi i audituesit të jashtëm publik,
informacioni i gjeneruar nga përgatitja e pasqyrave mbështetur mbi këto parime
dhe standarde, do të ofrojë më shumë transparencë për të gjitha grupet e interesit
të përfshira.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
174 Botime 2017
ROLI I KSLH-SË PËR NJË QEVERISJE TË MIRË
nga Yllka PULASHI – Drejtore Drejtorie, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 6 dhjetor 2016.
“Qeverisja e mirë” është një term i papërcaktuar, i cili përdoret në literaturën e
zhvillimit ndërkombëtar për të përshkruar sesi institucionet publike kryejnë punët
publike dhe menaxhojnë burimet publike. Qeverisja është “procesi i vendimmarrjes
dhe procesi nëpërmjet të cilit vendimet implementohen”. Me prejardhje nga teoria
mikroekonomike dhe shkenca administrative anglo-saksone (New Public
Management), nocioni i “qeverisjes së mirë” është përhapur në vitet 1990 nga
Banka Botërore, si kusht i nevojshëm i politikave të zhvillimit. Për Bankën Botërore,
qeverisja përfshin normat, traditat dhe institucionet përmes të cilave një vend
ushtron autoritetin e tij mbi të mirën e përbashkët në optikën e zhvillimit. Qeverisja
e mirë përfshin gjithashtu kapacitetin e qeverisë për të menaxhuar me efikasitet
burimet e veta dhe për të zbatuar politika të përshtatshme, si dhe ekzistencën e një
auditimi demokratik mbi agjentët e ngarkuar nga autoriteti. Për Bankën Botërore
qeverisja e mirë është “mënyra se si pushteti ushtrohet në menaxhimin e burimeve
ekonomike dhe sociale të një vendi në zhvillim”. Qeverisja, ka “për qëllim të japi
orientimin strategjik, të siguroj që objektivat janë arritur dhe që rreziqet janë
menaxhuar si duhet dhe që burimet janë përdorur në mënyrë të përgjegjshme”.
Koncepti i qeverisjes së mirë shpesh shfaqet si një model i cili krahason
inefektivitetin e ekonomisë ose trupës politike me ekonomitë dhe trupat politikë
praktikë. Ajo kujdeset me prioritet të respektojë interesat e masave dhe të atyre
“që kanë të drejta” (qytetarët, pushtetet publike, aksionerët, etj.) dhe të bëj që
zërat e tyre të dëgjohen në drejtimin e punëve.
Pra, qeverisja e mirë është e lidhur me funksionimin e pushteteve publike, në
veçanti të shtetit. “Mënyra e ushtrimit të pushtetit” duhet të respektoj parimet e
transparencës, përgjegjshmërisë dhe pjesëmarrjes. Transparenca, nënkupton lirinë
e aksesit në dokumentacionin administrativ, lirinë e informacionit, garancinë e një
Yllka PULASHI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 175
drejtësie administrative si dhe motivimin e vendimeve të marra. Përgjegjshmëria,
nënkupton përgjegjësinë e vendimmarrësve, kontrollet mbi administratën,
kontrollin mbi tregjet publike, administrimin e parave publike, etj. Pjesëmarrja,
nënkupton dhënien e mundësive të të gjithë aktorëve të marrin pjesë në procesin e
zhvillimit. Në shoqëritë perëndimore të rregulluara nga demokracia liberale,
qeverisja i referohet ndërveprimeve midis shtetit, trupave politike dhe shoqërisë,
duke përfshirë këtu edhe sistemet e lobimit dhe koalicionet e aktorëve publik dhe
privat. Qeverisja e mirë synon të bëj veprimin publik më efikas dhe më të afërt për
të mirën publike dhe interesin e përgjithshëm, si dhe më legjitim. Ajo synon t’i bëj
shoqëritë më lehtë të qeverisshme dhe në mënyrë më të ekuilibruar, në mënyrë që
ato të mos mbi shfrytëzojnë burimet e veta dhe që të jenë të afta t’i ripërtërijnë
ato.
Komisioni Europian ka regjistruar nocionin e vet të qeverisjes në Librin e bardhë të
qeverisjes europiane. Kështu, shprehja qeverisja evropiane përcakton rregullat,
proceset dhe sjelljet që influencojnë mbi ushtrimin e pushteteve në nivel evropian,
veçanërisht në pikëpamjen e hapjes, të pjesëmarrjes, të përgjegjësisë, të efikasitetit
dhe të koherencës. Këto pesë “parime të qeverisjes së mirë” forcojnë ato të
subsidiaritetit dhe të proporcionalitetit. Ky përcaktim përmendet edhe në Traktatin
e Lisbonës.
Siç kanë përmendur edhe profesor të ndryshëm në fushën e ekonomisë sot në botë
po vihet re një rënie e besimit ndaj qeverive, dhe në këtë kuadër një auditim i mirë,
duke kontribuar në rritjen e transparencës ka potencialin të rrisë besimin e
qytetarëve tek qeveria e tyre, çka sjell një qeverisje të mirë, më transparente e më
të përgjegjshme. Besimi ndaj qeverisë varet nga tre faktorë: Integriteti, Kompetenca
dhe Transparenca. Në funksion të transparencës dhe llogaridhënies së Qeverisë
shërbejnë auditimet e Institucioneve Supreme të Auditimit. Transparenca dhe
llogaridhënia janë të përcaktuara dhe në misionin dhe vizionin e KLSH-së, për vitet
2015-2017, të cilat ne përpiqemi t’i përmbushim.
Një auditim cilësor që manifeston të tre këta tregues, ka potencialin të rrisë besimin
e qytetarëve tek qeverisja. Kjo tregon rëndësinë që ka auditimi në nxitjen dhe
promovimin e qeverisjes së mirë, dhe kush më mirë se KLSH si Institucion Suprem
Auditimi, me pavarësinë që kushtetuta i njeh, mund ta bëjë këtë.
Në katër vitet e fundit 2012-2015 Kontrolli i Lartë i Shtetit e ka dëshmuar këtë gjë
me punën që ka kryer. Puna e tij në këto vite ka bërë të mundur zbulimin e qindra
shkeljeve të rënda ku shpërdorimi i parasë publike ka arritur në shifra të pazakonta.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
176 Botime 2017
Këtë fakt e dëshmojnë edhe shifrat konkrete të punës së KLSH, ku me kallëzimet
penale të realizuara në periudhën 2012-2015 rezulton se ato janë rritur me 3.2
herë. Nga një analizë krahasuese rezulton se për vitet 2010-2011, për 1 lek të
shpenzuar nga buxheti i shtetit nga KLSH janë kërkuar mesatarisht për zhdëmtim
24.3 lekë, ndërsa për vitet 2012-2013 për çdo 1 lek të shpenzuar është kërkuar për
zhdëmtim 78 lekë dhe 2014-2015 për çdo 1 lek të shpenzuar është kërkuar për
zhdëmtim 128.5 lekë.
Rolin e rëndësishëm që KLSH ka në sfidën për një qeverisje të mirë, e dëshmon
edhe një nga rekomandimet e Kuvendit të Shqipërisë, që nxit KLSH-në të auditojë
për tre vitet në vijim të gjitha privatizimet dhe kontratat koncensionare në sektorët
strategjikë në 25 vitet e fundit. Përtej debatit politik të ditës, për koncensionet,
privatizimet, kontratat në sektorë strategjikë, që shoqërohen shpesh me komisione
hetimore parlamentare pa asnjë produkt, duket se së fundmi parlamenti i është
kthyer hullisë ligjore dhe ka orientuar institucionin përkatëse për të kryer detyrën
dhe pritur rezultatet.
Performanca e këtij institucioni KLSH-së, në katër vitet e fundit është ngritur në një
nivel të panjohur më parë. KLSH me punën audituese ka ndikuar pozitivisht për një
“qeverisje të mirë” duke vendosur kështu një gur besimi për qytetarin dhe
taksapaguesin.
Kozma KONDAKÇIU
Kontrolli i Lartë i Shtetit 177
SISTEMET E INFORMACIONIT DHE AUDITIMI I TYRE NGA KLSH
nga Kozma KONDAKÇIU – Drejtor Drejtorie, KLSH,
botuar në gazetën “Standard”, më 9 dhjetor 2016.
Pajisjet dhe programet kompjuterike që përdoren për të mbledhur, përpunuar,
analizuar dhe përdorur informacionin formojnë sisteme informacioni. Objektivi i
sistemeve të informacionit është vënia në dispozicion e informacionit të duhur,
njerëzve të duhur, në kohën, sasinë e formatin e duhur.
“Biznesi dhe teknologjia e informacionit janë bërë të pandashëm. Askush nuk mund
të flasë seriozisht për njërën prej tyre pa përmendur edhe tjetrën”.
Bill Gates
Fjala sistem rrjedh nga greqishtja “σύστημα” që do të thotë një tërësi e përbërë
prej pjesësh. Projektimi, implementimi dhe mirëmbajtja e tyre është një detyrë
komplekse e vështirë dhe e kushtueshme. Për të shmangur impaktet e mos
funksionimit, menaxhimi i sistemeve të informacionit ndahet ndërmjet
Departamentit të Teknologjisë së Informacionit dhe strukturave të tjera përdoruese
të informacionit. Një rëndësi të veçantë në këtë mjedis ka etika e përdorimit të
informacionit, mënyrat për ruajtjen e privatësisë dhe sigurisë, për të shmangur
kërcënimet dhe gabimet njerëzore. Zhvillimi dhe ndërveprimi i Sistemeve të reja të
informacionit në Shqipëri është tashmë një realitet, i cili ka për objektiv kthimin e
investimeve në teknologji edhe në burime njerëzore në vlerë të shtuar për
shoqërinë. Në këtë kontekst, bashkëpunimi publik privat ka qenë motori i këtyre
zhvillimeve jo vetëm për vende të vogla e në zhvillim por edhe për korporata e
institucione të shteteve të zhvilluara e të mëdha.
Në mbështetje të këtyre zhvillimeve është hartuar një kuadër rregullator, i cili është
nga ana e tij në një evolucion të vazhdueshëm. Sot çdo institucion, i cili ka ose do të
zhvillojë një sistem në fushën e teknologjisë së informacionit dhe komunikimit (TIK),
që ofron shërbime për qytetarët, biznesin, duhet të zbatojë bazën rregullatore dhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
178 Botime 2017
udhëzimet përkatëse për krijimin dhe funksionimin e sistemeve të ruajtjes së
informacionit.
Për vazhdueshmërinë e punës së sistemeve të informacionit nevojitet edhe kryerja e
shërbimeve të vazhdueshme për mirëmbajtjen e zhvillimin, detyrë e cila realizohet
nga stafi i subjektit apo nëpërmjet Marrëveshjeve të Nivelit të Shërbimit me sektorin
privat (MNSH).
Gjatë auditimeve të kryera nga KLSH në vitet e fundit po konstatohet se fluksi i
problematikave në projektimin, prokurimin, implementimin dhe mirëmbajtjen e
sistemeve të teknologjisë së informacionit po vjen në rritje dhe është prezent jo
vetëm në auditimet IT por edhe në auditimet e përputhshmërisë, financiare dhe të
performacës.
Në këtë kuadër për rritjen e kapaciteteve audituese me njohuri të teknologjisë së
informacionit, me mbështetjen e projektit të binjakëzimit IPA, “Forcimi i
kapaciteteve të auditimit të jashtëm”, i cili po implementohet në KLSH nga SAI i
Polonisë në bashkëpunim me SAI-n e Kroacisë, gjatë muajve tetor-nëntor 2016 u
lançua një cikël trajnimesh për rritjen e aftësive trajnuese të Drejtorisë së Auditimit të
IT. Skema që po implementohet ka për objektiv zhvillimin dhe përdorimin në mënyrë
racionale të kapaciteteve audituese me njohuri në teknologjinë e informacionit
nëpërmjet ngritjes së një strukture “Help Desk” në 2 nivele të ndryshme për të
trajtuar lloje të ndryshme të problemeve të fushës së Teknologjisë së Informacionit
për llojet e tjera të auditimit. Për këtë qëllim janë hartuar e janë në zhvillim mjete e
materiale të nevojshme didaktike.
Niveli i parë (i pranishëm në të gjitha departamentet e auditimit) do të përbëhet nga
një grup audituesish të përgatitur për t'iu përgjigjur pyetjeve që audituesit e
departamentit hasin në procesin e auditimit për probleme të IT në auditimet e tjera.
Nëse çështja nuk zgjidhet në nivelin e parë, ajo mund të përcillet në një nivel të dytë
me burime për të trajtuar çështjet më komplekse (të përqendruara në Drejtorinë e
Auditimit të IT).
Nga auditimet e deritanishme, jo vetëm në teknologjinë e informacionit, KLSH ka
konstatuar se jo gjithmonë institucionet publike kanë qenë të përgatitura në
zhvillimin e këtyre sistemeve dhe shpesh balanca kosto-përfitim nuk ka justifikuar
këto investime. Me auditimin e sistemeve të teknologjisë së informacionit, KLSH
synon që rekomandimet e auditimit të mos jenë vetëm gjetje të dobësive, por duke
reflektuar në rekomandimet dhe standardet kombëtare e ndërkombëtare të
Kozma KONDAKÇIU
Kontrolli i Lartë i Shtetit 179
kryejnë edhe ndërgjegjësimin e strukturave të Qeverisjes së Teknologjisë së
Informacionit të institucioneve për rëndësinë që kanë dhe do të kenë sistemet e
teknologjisë në përdorimin me efektivitet, ekonomicitet e eficiencë të fondeve
publike.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
180 Botime 2017
SHOQËRITË AKSIONERE DHE SFIDAT PËR AUDITIMIN E TYRE
nga Selime BREGU – Audituese, KLSH,
botuar në gazeten “Koha Jonë”, më 10 dhjetor 2016.
Sipas të dhënave të INSTAT, megjithëse shoqëritë anonime nuk zënë një përqindje
të konsiderueshme në numrin e përgjithshëm të kompanive në Shqipëri, ato
përbëjnë pa asnjë dyshim pjesën më dinamike të bizneseve private e publike, të
cilat japin kontribut të rëndësishëm në prodhimin e përgjithshëm bruto të
ekonomisë shqiptare, në rritjen ekonomike, në investimet dhe në shtimin e
vendeve të punës.
Numri i shoqërive publike në vendin tonë ka ardhur duke u reduktuar, si pasojë e
procesit të privatizimit, ndonëse me ritme të ngadalësuara në vitet e fundit si
rezultat i shumë faktorëve, si dhe të falimentimit të atyre degëve që nuk i janë
përgjigjur dot ndryshimeve strukturore në ekonominë shqiptare. Megjithatë shteti
ende ruan një pjesë të konsiderueshme pronësie në disa degë të ekonomisë duke i
dominuar ato si: prodhimin dhe transmetimin e energjisë elektrike, ujësjellës-
kanalizime, prodhimin e hidrokarbureve, transportin hekurudhor, etj. Për arritjen e
rezultateve të programuara nga shoqëritë dhe ndërmarrjet publike, pra në tërësi
për entet publike dhe kryerjen e aktivitetit në përputhje me ligjet dhe rregullat
përkatëse, është e interesuar shoqëria në tërësi, pasi këto janë pronë shtetërore
dhe si e tillë duhet të jenë transparente dhe efektive në veprimtarinë e tyre.
Veprimtaria audituese e KLSH-së në shoqëritë publike i ka shërbyer rritjes së
efektivitetit nëpërmjet rekomandimeve për përmirësimin e situatës në drejtim të
menaxhimit, administrimit dhe organizimit, duke marrë masa për shmangien e
shkeljeve të konstatuara për të ardhmen, por dhe duke vënë para përgjegjësisë
materiale dhe sipas rastit dhe penale, shkaktarët e dëmtimeve të aseteve
shtetërore.
Natyrisht shteti, sikurse edhe çdo pronar privat, kur zotëron paketën e aksioneve,
ka të drejta të plota për të vendosur për treguesit ekonomikë dhe financiarë të
Selime BREGU
Kontrolli i Lartë i Shtetit 181
shoqërisë publike, lidhur me: të ardhurat vjetore, shpenzimet gjithsej dhe nga këto,
për pagat, investimet, numrin e fuqisë punëtore, pagën mesatare vjetore, etj.
Krahas mangësive në cilësinë e përgatitjes së tyre, vërehen shkelje në afatet ligjore
të parashikuara për hartimin e programeve ekonomiko-financiare të zhvillimit të
kompanive publike. Në përgjithësi nuk ka një harmonizim dhe bashkërendim të
punës për hartimin e treguesve të këtij programi midis drejtorive brenda shoqërisë,
duke e konsideruar një veprimtari rutinë të tyre. Shoqëritë dhe ndërmarrjet publike
në hartimin e programeve vjetore nuk kanë ose nuk mbështeten sa duhet në planet
strategjike afatgjata dhe programet afatshkurtra, duke kërkuar për këtë qëllim dhe
miratimin nga ministritë e linjës dhe jo vetëm të Ministrisë së Zhvillimit Ekonomik,
Tregtisë dhe Sipërmarrjes, në cilësinë e pronarit. Veç këtyre është konstatuar se, kjo
ministri ka lejuar ndryshime të vazhdueshme të programeve ekonomike gjatë vitit,
duke prishur balancën edhe të atyre programeve që në ndonjë rast kanë qenë
optimal për nga përgatitja. Mangësitë e mësipërme duke u bashkuar me mungesën
e thelluar të raportimeve dhe analizave periodike nga drejtoritë dhe bordet
drejtuese, bëjnë që niveli i realizimit të programeve ekonomike dhe financiare të
jetë i ulët dhe performanca menaxhuese të shfaq mangësi dhe të meta.
Në të shumtën e rasteve, jo më pak mangësi shfaqin bordet e shoqërive dhe
ndërmarrjeve publike: këshillat mbikëqyrëse dhe ato drejtuese. Bordet trajtohen si
organe pa shumë përgjegjësi, pa iniciativë, shtojca të administratës së shoqërive,
me status të kufizuar dhe që mund të ndryshohen sa herë që ndryshojnë drejtuesit
politikë të dikastereve. Organizimi dhe funksionimi ligjor i organeve drejtuese janë
çështje të auditimit të shoqërive publike. Këshillat drejtues apo mbikëqyrëse të
shoqërive publike, në të shumtën e rasteve nuk përmbushin kriteret ligjore të
cilësisë së përbërjes, duke e konsideruar si burim shtesë të ardhurash për individë
të pushtetshëm të radhës, sesa si menaxherë në administrimin e shoqërisë. Duke
qenë të tillë, në mjaft raste largohen pa përmbushur afatet dhe shkaqet ligjore të
qëndrimit, largimit dhe të zëvendësimit, duke mos respektuar dhe kërkesat numrin
e mbledhjeve dhe tematikën e çështjeve për të cilat këto borde janë përgjegjës
ligjërisht, sikurse është mosmarrja në analizë dhe shqyrtimi periodik i veprimtarisë
së shoqërisë aksionere. Vendimeve të marra, në mjaft raste u mungon referenca
ligjore ose dalin jashtë kompetencave të tyre. Po kështu edhe drejtuesit ekzekutivë
shpesh marrin vendime të kundërligjshme si në lidhje me largimet nga puna,
copëzimin e prokurimeve në rolin e autoritetit kontraktor, paaftësisë në realizimin e
treguesve të programuar, etj.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
182 Botime 2017
Është e rëndësishme të theksohet se shoqëritë publike, akoma nuk kanë arritur të
zbatojnë plotësisht si duhet Ligjin nr. 10296, datë 8.07.2010 “Për menaxhimin
financiar dhe kontrollin” dhe Udhëzimin e Ministrit të Financave nr. 30, datë
27.12.2011 “Për menaxhimin e aktiveve në njësitë e sektorit publik”, të cilat janë
“busulla” orientuese e stafeve drejtuese në administrimin ekonomik, financiar dhe
ligjor të tyre.
KLSH, kohët e fundit i ka dhënë një vlerësim të veçantë çështjeve që lidhen me
ngritjen dhe funksionimin e auditit të brendshëm në shoqëritë publike. Kjo për vetë
faktin se ekzistenca e specialistëve të aftë, të ndershëm dhe profesionistë në
administrimin financiar të shoqërisë dhe njësia e auditit të brendshëm në funksion
të plotë në përputhje me ligjin, zvogëlojnë ndjeshëm nivelin e riskut të abuzimeve.
Shtrirja e gjerë e funksioneve/operacioneve që mbulon auditimi i brendshëm, duhet
që të ndihmojë shoqëritë publike në përmbushjen e vizionit të tyre, misionit,
objektivave korrente, strategjike, etj., duke kontribuar kështu sistematikisht në
vlerësimin, disiplinimin dhe përmirësimin e efektivitetit të menaxhimit të risqeve, të
sistemeve të kontrollit të brendshëm dhe proceseve të menaxhimit dhe
administrimit.
Mbajtja e evidencës kontabël, respektimi i afateve për nxjerrjen, shqyrtimin dhe
miratimin e bilanceve, saktësia e dokumentacionit bazë financiar, ndonëse ka
përmirësime si rezultat i informatizimit të këtij procesi, përsëri konstatohen
probleme. Në fushën e menaxhimit financiar janë vërejtur abuzime në shpenzimet
për personelin, mungesë të dokumentacionit justifikues në kryerjen e pagesave,
abuzime në përdorimin e kursit të këmbimit të valutës, mos shlyerje në afat të
detyrimeve të ndryshme kontraktore, mungesën e manualeve për procedurat e
vendosjes së likuiditeteve në depozita, etj.
Për të gjitha këto mangësi, KLSH në çdo rast ka evidentuar shkallën e përfshirjes së
personave përgjegjës dhe ka rekomanduar masa për ndëshkimin e tyre. Në këtë
çështje KLSH konstaton se edhe ekspertët kontabël të miratuar të cilët bëjnë
certifikimin e bilanceve vjetore, nuk tregohen të vëmendshëm në dhënien e
opinionit të tyre, pasi ka raste kur mungon inventarizimi vjetor i aseteve apo
mangësi që evidentohen nga auditimet e tjera dhe që nuk gjejnë pasqyrim ose nuk
ndikojnë në dhënien e opinionit për to.
Administrimi i marrëdhënieve të punës përbën aktualisht një nga drejtimet e
rëndësishme të auditimit të shoqërive publike nga ana e KLSH. Në këtë drejtim
edhe pse ka raste të rralla që nuk tejkalohet numri i punonjësve i përcaktuar në
Selime BREGU
Kontrolli i Lartë i Shtetit 183
programin ekonomik, nuk respektohet si duhet struktura organike e shoqërisë,
duke tejkaluar numrin në një sektor a degë të veçantë dhe duke lënë pa plotësuar
një tjetër. Ndonëse nga ana e subjekteve konsiderohet si “devijim” i vogël,
audituesit tanë kanë argumentuar ndikimin që jep një veprim i tillë në
performancën jo të plotë menaxhuese të stafit në tërësi. Veç kësaj, kompanitë
publike nuk i kanë shpëtuar dhe shtesave të punonjësve sezonalë në mënyrë të
pajustifikuar, duke rënduar shpenzimet dhe ulur eficiencën e tyre.
Në vitet e fundit ka marrë përmasa më të gjera fenomeni i ndëshkimit nga gjykata
të shoqërive publike me gjoba, si rezultat i largimit të punonjësve pa shkaqe të
përligjura, në kundërshtim me kodin e punës, duke sjellë rritje të panevojshme të
shpenzimeve dhe ulje të derdhjes së detyrimeve tatimore. Veprime të tilla nga ana
e drejtuesve të shoqërive publike, kanë bërë që të shtohen elementët ndëshkues
ndaj tyre në raportet finale të auditimit të KLSH. Ndryshe nga vitet e mëparshme,
KLSH, gjatë viteve 2012-2016, gjatë auditimeve të tij ka kërkuar marrjen e masave
disiplinore për nivelin e lartë drejtues, përfshirë dhe këshillat mbikëqyrëse dhe
drejtuese të shoqërive publike, për performancë të dobët në menaxhimin e aseteve
publike.
Është kërkesë e kohës që shoqëritë publike të ndjekin parimet për një qeverisje të
mirë, që do të thotë njohje, respektim dhe zbatim i ligjeve, si dhe një kulturë të
lartë manaxhimi, me elementë kryesorë të saj: përgjegjësinë, ndershmërinë,
konfidencialitetin dhe transparencën, për të rritur sigurinë, integritetin dhe
eficiencën e tregut, duke ndihmuar kështu në rritjen ekonomike dhe stabilitetin
financiar të vendit.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
184 Botime 2017
QASJA E ZYRËS SË AUDITIMIT TË QEVERISË SË SHTETEVE TË BASHKUARA NDAJ
MENAXHIMIT TË RISKUT TË MASHTRIMIT
nga Xhuljeta ÇELAJ1 ̶̶ Audituese, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 12 dhjetor 2016.
Institucionet e ngarkuara me hartimin e standardeve në fushën e auditimit kanë
hartuar përkufizime të mashtrimit dhe aktiviteteve të lidhura me të. Në ISSAI 1240
mashtrimi lidhet drejtpërdrejt me anomali që rrjedhin nga raportime financiare
mashtruese. Standardi Ndërkombëtar mbi Auditimin (ISA) 240 përcakton se
anomalitë në raportimin financiar mund të rrjedhin si nga mashtrimi ashtu edhe
nga gabimet njerëzore. Dallimi midis mashtrimit dhe gabimit qëndron në faktin
nëse veprimi i cili ka provokuar këtë anomali është i qëllimshëm apo i
paqëllimshëm. Pra mashtrimi është një anomali/devijim i qëllimshëm, ndërsa
gabimi është i paqëllimshëm. Mashtrimi është një koncept tepër i gjerë por për
qëllimin e ISA-ve, audituesi duhet të merret vetëm me mashtrimin, i cili shkakton
një anomali materiale në pasqyrat financiare. Sipas ISA-ve, dy janë llojet e
anomalive materiale të cilat duhet të konsiderohen nga audituesi: anomalitë që
rezultojnë nga raportimi financiar mashtrues; anomalitë që rezultojnë nga
përvetësimi i padrejtë i aseteve.
Sipas Librit të Verdhë të Zyrës së Auditimit të Qeverisë së Shteteve të Bashkuara
(më tej GAO), mashtrimi është një veprim i paligjshëm, i cili përfshin përfitimin e
diçkaje me vlerë nëpërmjet shtrembërimit të qëllimshëm të realitetit i cili nuk ka të
bëj vetëm me anomali të natyrës financiare, por edhe me të gjitha llojet e tjera të
përfitimeve jo financiare. Me qëllim identifikimin e një aktiviteti mashtrues, duhet
të ekzistojë një mundësi për ta kryer atë, e cila zakonisht krijohet për shkak të
kontrolleve të brendshme të dobëta. Në përgjithësi, individët përgjegjës për
mashtrim racionalizojnë veprimet dhe mosveprimet e tyre duke u justifikuar se:
“Qeveria është aq e madhe, sa që ajo që kam marrë nuk do të bjerë në sy” ose “me
detyrohen për këtë që po marr” Shpesh herë mund edhe të ekzistojë ndonjë lloj
Xhuljeta ÇELAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 185
presioni i jashtëm ose i brendshëm ndaj individit që kryen mashtrimin, i cili ndoshta
lidhet me probleme personale ekonomike, lakmi, etj.
Cilido qoftë justifikimi, përgjithësisht studiuesit e rasteve të mashtrimit
dakordësojnë në ekzistencën e këtyre tre dimensioneve (Mundësi, Presion,
Racionalizim).
Subjektet publike mund të parandalojnë apo të zvogëlojnë impaktin e mashtrimit
duke punuar në ndonjë nga këto tre dimensione ose njëkohësisht në të gjitha.
Menaxhimi gjithashtu duhet ti kushtojë kujdes racionalizimeve të shprehura nga të
punësuarit lidhur me përfitime të pamerituara, ndërsa audituesi duhet të
kontrollojë për elemente të caktuara bazuar në treguesit e mashtrimit. Treguesit e
veçantë të mashtrimit në përgjithësi janë të vështirë për tu identifikuar, por
ekzistojnë sinjale paralajmëruese si: menaxhim i dobët; kontrolle të brendshme të
dobëta; histori të kaluara mashtrimesh; lidership me sjellje jo etike; premtimi i
përfitimit me mundësi të ulët për tu zbuluar; vendime dhe/ose transaksione të
pashpjegueshme; dështimi për të ndjekur këshilla ligjore ose teknike; mungesë
dokumentacioni ose dokumente të ndryshuara.
Për t’u ardhur në ndihmë drejtuesve të institucioneve në luftën kundër mashtrimit,
si edhe audituesve, GAO ka identifikuar praktikat më të mira për menaxhimin e
risqeve të mashtrimit dhe i ka organizuar ato në një kornizë konceptuale të quajtur
Korniza për Menaxhimin e Riskut të Mashtrimit. Kuadri përfshin aktivitetet e
kontrollit për të parandaluar, zbuluar dhe përgjigjur mashtrimit, me një theks të
veçantë në parandalimin e tij, si dhe strukturat dhe faktorët e mjedisit që
ndihmojnë drejtuesit për të zbutur risqet e mashtrimit.
Korniza për menaxhimin e riskut të mashtrimit thekson rëndësinë e monitorimit
dhe përshkruan praktikat e vazhdueshme dhe të nevojshme për të zbatuar katër
parimet themelore të saj, të cilat janë: përkushtim i menaxhimit me qëllim krijimin e
një kulture dhe strukture organizative e cila reflekton një menaxhim të shëndoshë të
riskut të mashtrimit; planifikim i vlerësimeve të rregullta dhe të vazhdueshme të
riskut dhe vlerësimi i tij me qëllim identifikimin e një profili të riskut; hartimi dhe
zbatimi i një strategjie me aktivitete kontrolli specifike për të zbutur risqet e
vlerësuara të mashtrimit dhe bashkëpunimi për të siguruar një zbatim efektiv;
vlerësimi i rezultateve duke përdorur një qasje bazuar në risk dhe përshtatja e
aktiviteteve për të përmirësuar menaxhimin e riskut të mashtrimit.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
186 Botime 2017
Këto parime themelore përkthehen në hapa specifike që institucionet duhet të
ndërmarrin me qëllim vlerësimin e riskut të mashtrimit dhe menaxhimin e tij, ndër
të cilat kryesori është përkushtimi i menaxhimit, i cili duhet të krijojë brenda
strukturës kushtet për të parandaluar aktet e mashtrimit, duke ofruar së pari
shembullin dhe në vijim duke krijuar njësi që të merren me aktivitetet e menaxhimit
të riskut. Gjithashtu institucionet duhet të përshtatin vlerësimin e riskut të
mashtrimit me aktivitetet e tyre specifike duke përfshirë palët e interesuara dhe
duke vlerësuar impaktin e pritshëm nëse verifikohen raste mashtrimi.
Për sa i takon hartimit të një strategjie kundër mashtrimit dhe zbatimit të saj,
korniza sugjeron zhvillimin, dokumentimin si edhe komunikimin e saj me qëllim
fokusimin e institucionit në realizimin e kontrolleve parandaluese. Zhvillimi i
kontrolleve parandaluese evidenton përfitimet e një qasjeje bazuar në zbulim dhe
parandalim të aktiviteteve mashtruese të mundshme, në mënyrë që institucion të
mund të planifikojë kundërveprimet efektive në rast se identifikohen raste
mashtrimi. Një qasje e tillë ka nevojë për përfshirjen bashkëpunuese të palëve të
interesit, duke krijuar mekanizma nxitës për të siguruar një zbatim të plotë të saj.
Për sa i takon parimit të katërt, ai fokusohet veçanërisht dhe posaçërisht në
monitorimin e rezultateve të përfituara nga zbatimi në praktikë i një qasjeje të tillë,
përmes mbledhjes së të dhënave nga mekanizmat e raportimit, të krijuar për të
identifikuar raste mashtrimi në kohë reale dhe analizimi i këtyre të dhënave për të
përmirësuar pikërisht kontrollet parandaluese, identifikimin e mashtrimit dhe
përgjigjen ndaj tij.
Rëndësia e kësaj kornize konceptuale për menaxhimin e riskut të mashtrimit është
thelbësore për vetë faktin që është e zbatueshme dhe e vlefshme për çdo
institucion, i cili ka për qëllim identifikimin e rasteve të mashtrimit, por mbi të gjitha
synon të adoptojë një qasje menaxhimi parandaluese, bazuar në krijimin e
aktiviteteve të kontrollit preventive, duke u nisur nga përkushtimi i menaxhimit për
të ofruar shembullin dhe krijuar kushtet bazike për krijimin e kësaj qasjeje. Nga
këndvështrimi i një Institucioni Suprem Auditimi, siç është Kontrolli i Lartë i Shtetit,
kjo Kornizë jep në mënyrë tejet të përmbledhur dhe të qartë një kuadër referues i
cili shërben për të kuptuar dhe vlerësuar, nëse institucionet në shqyrtim kanë
ndërmarrë hapat e duhura në fushën e menaxhimit të riskut të mashtrimit dhe nëse
me të vërtetë janë të angazhuara në luftën kundër këtij fenomeni, i cili është një
nga sëmundjet e pashërueshme të shoqërisë sonë deri më sot. Adoptimi i një
kornize të tillë referuese, madje edhe të detyrueshme në institucionet shqiptare do
Xhuljeta ÇELAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 187
të favorizonte bindshëm ndërgjegjësimin e përgjithshëm se risqet e mashtrimit
duhet të administrohen së brendshmi, me qëllim zbutjen e impakteve negative të
këtij fenomeni të pashmangshëm në shoqërinë tonë me demokraci ende të dobët.
1 Shkrime të tjera të botuara nga Xhuljeta ÇELAJ për periudhën korrik-dhjetor 2016:
Paradokset e auditimeve klasike të jashtme dhe roli i auditimit të performancës.
(Botuar në gazetën “Sot”, më 28 dhjetor 2016).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
188 Botime 2017
PËR NJË ZBATIM MË EFEKTIV DHE EFICIENT
TË PROGRAMEVE ME FINANCIM TË HUAJ
nga Albana AGOLLI – Drejtore Departamenti, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 14 dhjetor 2016.
Fitimi nga Shqipëria i statusit të vendit kandidat për në BE ka sjellë rritjen e
angazhimit dhe projekteve të Bashkimit Europian tek ne. Çdo vit shpenzohen nga
270-320 milion euro në realizimin e projekteve dhe programeve me financim të
huaj nga institucione donatore ndërkombëtare ose nga shtete partnere të
Shqipërisë. Interesi më i lartë i vendit tonë është që këto financime, shumica e të
cilave janë kredi të buta, të realizohen në kohë, duke sjellë përmirësim të ndjeshëm
të infrastrukturës dhe shërbimeve publike. Për ketë arsye, hartimi i programit vjetor
të auditimit të projekteve me financime të huaja, mban në konsideratë, krahas të
tjerave nivelin e disbursimit dhe fazën në të cilën ndodhet investimi, me synim
përdorimin racional të burimeve njerëzore, materiale, financiare dhe audituese të
KLSH-së, në funksion të mirë menaxhimit të këtyre fondeve.
Rritja e efektivitetit të investimeve në projektet me financime të huaja, kërkon para
së gjithash studime të fizibilitetit (leverdishmërisë), sa më të sakta dhe të
gjithanshme, me pjesëmarrjen e të gjithë palëve të interesuara, të bashkërenduara
me përllogaritjet e nevojshme për kohën, formën dhe mundësinë e kthimit të
investimit, të shprehur në tregues të matshëm dhe të dukshëm sasiorë dhe cilësorë.
Eksperienca e deritanishme ka treguar se projekti ose programi me financim të huaj
merr një periudhe kohore relativisht të gjatë për zbatimin e tij, me vonesa të
theksuara, duke zbehur përfitimin përfundimtar prej tij. Brenda vetë projektit, nuk
ka gjithnjë një ekuilibër optimal midis shpenzimeve kapitale dhe atyre operative,
çka bën që jo të gjitha programet dhe projektet të jenë të orientuara drejt zgjerimit
të kapaciteteve prodhuese të ekonomisë sonë, përmirësimit të produktivitetit të
saj, rritjes së aftësive konkurruese dhe mundësive për punësim.
Edhe nëse projekti ecën mirë në momentet e fillimit, nuk janë të pakta rastet kur
veprimtaria mbikëqyrëse e enteve tona publike paraqet mangësi, duke ndikuar në
Albana AGOLLI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 189
cilësinë dhe në afatet e realizimit të projektit nga kontraktori. Kjo gjeneron shpesh
një ujdi të fshehtë mes drejtuesve të projektit dhe kontraktorit dhe kjo dukuri
negative kërkon para së gjithash një monitorim të rreptë nga ana e njësive zbatuese
publike, punonjësit e të cilave duhet të jenë të përgjegjshëm se përfitimet e
komuniteteve, ashtu si dhe huaja e marrë e që duhet paguar nga Buxheti i Shtetit,
varen prej veprimtarisë së tyre.
Gjatë veprimtarisë audituese të projekteve me burim të huaj financimi, KLSH ka
synuar të analizohet përdorimi me efektivitet dhe sipas qëllimit për të cilin janë
akorduar grantet dhe huatë, si dhe si janë përfituar të mirat dhe shërbimet me
kosto efektive dhe me cilësinë e duhur, si janë zhvilluar procedurat e prokurimit
dhe zbatimi i kontratave, shkalla e realizimit të objektivave të përcaktuara në
marrëveshjet e huasë apo grantit, si dhe realizimi i projekteve sipas grafikëve, duke
identifikuar shkaqet për mosrealizimet.
Kemi konstatuar se vijon të mbetet problematik realizimi në afat i projekteve me
financime të huaja, të shoqëruara me nivele të ulëta disbursimi në krahasim me
programin e marrëveshjes, shpesh të shoqëruara me kosto shtesë në pagesën e
përqindjes për kredinë e pa tërhequr, si dhe vonesa në realizmin e objektivave. Në
rastin e rialokimeve, rriten më tepër shpenzimet menaxheriale dhe të konsulencës,
në dëm të shpenzimeve për investime.
Në projektet e infrastrukturës rrugore, një nga shkaqet kryesore të vonesave dhe të
rritjes së kostos janë shpronësimet, ku përgjithësisht projektet nisin dhe kontratat
nënshkruhen pa përfunduar plotësisht procedura e shpronësimeve. Gjithashtu,
pamundësia financiare për kompletimin e plotë të segmenteve të veçanta rrugore,
ka cenuar sigurinë rrugore si dhe standardet evropiane të kësaj sigurie.
Kemi vërejtur se jo në të gjitha rastet mbahen garancitë bankare për kontratat e
nënshkruara, duke lënë shkak për mos përmbushje të detyrimeve kontraktore dhe
mungesë penalizimi, kryesisht kjo për kontratat e shërbimeve të konsulencës.
Mungesa e bashkërendimit të kohës së përfundimit të projektit, me përgatitjen dhe
kualifikimin e personelit të nevojshëm për të vënë në zbatim investimet e kryera, ka
zvogëluar efektivitetin e projekteve kryesisht në fushën e shëndetësisë.
Ka ndodhur shpesh, gjatë zbatimit të kontratave, që si rezultat edhe i paaftësisë së
njësive të menaxhimit, nuk penalizohen kontraktorët për tejkalim të afateve të
përfundimit të kontratës, duke shkaktuar ulje të rezultateve dhe vonesa në
realizmin e komponentëve dhe objektivave të projektit. Gjithashtu, njësitë e
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
190 Botime 2017
menaxhimit/koordinimit të projektit nuk arrijnë të zbatojnë ligjin e marrëveshjes në
mënyrë të plotë lidhur me dokumentacionin që rrjedh prej saj (amendamentet,
marrëveshje të veçantë mbi procedurat e disbursimit, etj.).
Kemi vërejtur mangësi të shumta dhe cilësi të dobët të shërbimeve të supervizionit
gjatë zbatimit të kontratave, pasi ka raste që nuk arrihen parametrat teknike të
përcaktuar në marrëveshje për punimet e reja apo rehabilituese, duke rënë në ujdi
me kontraktorin. Për pasojë, bie cilësia e punimeve dhe ligjërohen padrejtësisht
vonesat në zbatimin e projektit. Në fushën e prokurimeve hartohen kontrata pa
objektiva të matshëm dhe pa sanksione në rastet e mos arritjes së treguesve;
likuidime për shërbime dhe punime të parealizuara dhe të pa dokumentuara, mos
aplikim të penaliteteve gjatë zbatimit të kontratës bazë, zgjatje të paargumentuara
të afatit të punimeve etj..
Të gjitha këto të meta dhe shumë të tjera të konstatuara prej KLSH, kemi synuar t’i
ndreqim me rekomandimet që kemi dhënë në auditimet tona, në bashkëpunim të
ngushtë me institucionin e audituar dhe me ministritë e organet superiore të
mbikëqyrjes.
Duke qenë të ndërgjegjshëm se evidentimi i mangësive apo ndëshkimi i personave
përgjegjës në projektet me financime të huaja nuk përbën qëllim në vetvete, por
kontribuon në realizimin e një prej synimeve themelore të Kryetarit të KLSH zotit
Bujar Leskaj dhe të vetë Strategjisë së Zhvillimit të KLSH-së 2013-2017, të rishikuar,
për thellimin e misionit të KLSH në luftën kundër korrupsionit dhe abuzimeve në
administrimin e pronës publike, po punojmë për një analizë të plotë të veprimtarisë
dhe performancës së këtyre projekteve dhe programeve. Ato po auditohen jo
vetëm nga ana e zbatimit të ligjshmërisë dhe rregullshmërisë financiare, por dhe të
performancës tyre.
Ky aktivitet auditues kërkon njohuri të gjithanshme dhe profesionalizëm, si rezultat
i pleksjes në zbatim të projekteve të disa donatorëve me metoda të ndryshme
veprimi. KLSH e ka rrokur këtë sfide dhe e ka përballuar me sukses atë, në saje të
trajnimeve dhe eksperiencës së grumbulluar me grupe auditimi, me auditues të
fushave të ndryshme (ekonomistë, financierë, inxhinierë, jurist, etj.), si në SAI-t
partnere, kryesisht në Poloni, Kroaci dhe Turqi, ashtu dhe në trajnimet brenda
vendit me ekspertë të fushës.
Sfida e re e hedhur me miratimin e ligjit të ri organik të KLSH-së, për mundësinë e
auditimit të projekteve të financuara nga fonde të Bashkimit Europian, ka hapur një
Albana AGOLLI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 191
perspektivë të gjerë përpara audituesve të institucionit. Nga njëra anë, përafrimi i
zhvillimit të ekonomisë shqiptare me rregullat e Acquis Communautaire kërkon
rritjen e eficiencës maksimale prej investimit të fondeve të brendshme dhe të
huaja. Nga ana tjetër, ritmi i Shqipërisë për arritjen e standardeve europiane do të
varet shumë nga rritja e nivelit të financimeve të jashtme, si dhe e cilësisë audituese
të këtyre financimeve, në funksion të përshpejtimit të integrimit të vendit.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
192 Botime 2017
PERFORMANCA E SHËRBIMIT TË URGJENCËS MJEKËSORE NË SHQIPËRI
nga Brunilda ZENELI – Audituese, KLSH,
botuar në gazetën “Standard”, më 14 dhjetor 2016.
“Qeveritë kanë përgjegjësinë e shëndetit të popujve të tyre”, thuhet në Preambulën
e Kartës së OBSH-së. Garantimi i shëndetit është një e drejtë e sanksionuar në
Kushtetutën e Republikës së Shqipërisë dhe Ministria e Shëndetësisë dhe strukturat
e saj, janë përgjegjëse për përmbushjen e këtij detyrimi. Çdo pacient ka të drejtën
për akses në shërbimet shëndetësore, sipas nevojës vetjake shëndetësore.
Shërbimet shëndetësore duhet të garantojnë akses të barabartë për këdo pa
diskriminim bazuar në të ardhurat financiare, vendbanimin, llojin e sëmundjes apo
kohën e marrjes së shërbimit.
Si pjesë e sistemit shëndetësor, Shërbimi i Urgjencës është një aspekt i rëndësishëm
i politikave shëndetësore, një nga pikat e para të kontaktit të pacientit me sistemin
shëndetësor, ku pacienti krijon perceptimin mbi këtë shërbim dhe shërbimin
shëndetësor në përgjithësi. Shërbimi i Urgjencës Mjekësore, parë si një sistem, në
funksion të shëndetit ndaj pacientit, ka një rol të rëndësishëm dhe vendimtar në
trajtimin paraprak të personave në rrezik për jetën, duke çuar ndjeshëm në
pakësimin e humbjes së jetëve. Produkti i këtij shërbimi është “Unik, është Jetë
Njerëzore”.
Për këtë arsye politikat e qeverisë për shëndetin përbëjnë një nga temat më
delikate dhe shpesh të nxehta, që kanë tërhequr kritikat dhe pakënaqësitë e
qytetarëve, të mediave, ligjvënësve, shoqërisë civile dhe palëve të tjera të interesit.
Nisur nga rëndësia e këtij shërbimi si dhe ndjeshmëria e lartë publike, KLSH në
zbatim të politikave të saj, të sanksionuara në Planin Strategjik, ligjin “Për
funksionimin dhe organizimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit”, si dhe të faktit që
auditimet e performancës zënë një vend gjithnjë e më të rëndësishëm në punën e
KLSH-së, ka marrë indicie dhe e ka parë si të rëndësishëm vlerësimin e
Brunilda ZENELI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 193
performancës së Shërbimit të Urgjencës Mjekësore, në përfundim të të cilit ka
evidentuar një Shërbim Urgjence, i cili ka nevojë për ndërhyrje të shpejtë.
E drejta për shërbim shëndetësor cilësor, kërkon që institucionet e kujdesit
shëndetësor dhe profesionistët të ofrojnë nivele të kënaqshme shërbimi. Kjo
nënkupton specifikimin dhe zbatimin e standardeve të miratuara të cilësisë, të cilat
duhet të hartohen dhe implementohen nga Institucionet Shëndetësore.
Institucionet shëndetësore për të arritur këto standarde duhet të kalojnë nëpërmjet
procesit të akredititmit, në bazë të ligjit "Për kujdesin shëndetësor në Republikën e
Shqipërisë". Realiteti i hidhur është se asnjë Institucion i Shëndetit Publik nuk është
i akreditur, ç'ka do të thotë se asnjë prej tyre nuk i plotëson kriteret minimale.
Plotësimi i këtyre standardeve do të gjeneronte një shërbim shëndetësor me cilësi.
Një pjesë e këtyre kritereve apo standardeve kanë të bëjnë drejtpërsëdrejti edhe
me një shërbim cilësor të urgjencës mjekësore. Janë një numër i konsiderueshëm
standardesh të paplotësuara që kanë të bëjnë drejtpërsëdrejti edhe me cilësinë e
Shërbimit të Urgjencës Mjekësore, si:
- Infrastrukturë e papërshtatshme dhe tejet e amortizuar e institucioneve
shëndetësore dhe reparteve të UM, si pjesë e tyre;
- Mungesë e ambienteve të mjaftueshme për pacientin, parë kjo në raport
me numrin e dhomave dhe shtretërve;
- Mungesë e theksuar e ambjenteve në funksion të personelit mjekësor;
- Infrastrukturë e papërshtatshme për hyrjen në urgjencë, ambientet e
parkimit të auto-ambulancave si dhe sinjalistikës së brendshme të shërbimit
të urgjencës;
- Mungesë e theksuar e pajisjeve duke filluar nga pajisjet bazë (barela,
karrige etj), aparaturave dhe pajisjeve të veçanta të domosdoshme në
marrjen e masave për shpëtimin e jetës;
- Numër i vogël i auto-ambulancave të tipit të avancuar, si dhe mungesa në
pajisjen e tyre me aparaturat e duhura;
- Mangësi në personel të të gjitha niveleve (mjekë, infermierë, paramedikalë,
barelistë);
- Personel mjekësor i patrajnuar në fushën e urgjencës si dhe mungesa e
planeve të trajnimit të vazhdueshëm;
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
194 Botime 2017
- Mungesa e protokolleve të miratuara të mjekimit, specifikisht për
urgjencën;
- Mosfunksionim i sistemit të triazhimit (klasifikimit sipas rëndësisë së
rasteve të paraqitura).
Për të riorganizuar dhe përmirësuar shërbimin e urgjencës mjekësore, në Nëntor të
vitit 2014 u miratua Ligji nr. 147/2014 “Për Shërbimin e Urgjencës Mjekësore”, i cili
do të sillte përmirësim të Sistemit të Urgjencës në Shqipëri.
Nga ky auditim u evidentuan dy problematika kryesore. Së pari, në zbatim të të cilit
MSH deri në tetor të vitit 2015 duhet të kishte miratuar një sërë aktesh nënligjore
dhe normative të domosdoshme për riorganizimin e Sistemit të Urgjencës
Mjekësore, por që ende nuk janë miratuar. Mosnxjerrja e akteve normative nga
Ministria e Shëndetësisë, për zbatimin e Ligjit nr. 147/2014 “Për urgjencën
mjekësore”, ka sjellë vonesa në përcaktimin e standardeve të ndryshme, që
parashikohej të miratoheshin nëpërmjet këtyre akteve, si dhe vënien në zbatim të
tyre. Së dyti, pavarësisht se Ligji 147/2014, “Për urgjencën mjekësore”, përfshin
gjithë sistemin e urgjencës mjekësore në të gjitha nivelet e saj, parësor, spitalor,
spitalor universitar dhe të traumës, riorganizimi i konceptuar deri tani përfshin
vetëm një pjesë të këtij shërbimi, i cili konsiston në koordinimin e urgjencave të
mbërritura në numrin 127 në Qendrën e Koordinimit të Urgjencave, identifikimin
dhe dërgimin në vendin e ngjarjes të autoambulancave së bashku me ekipin,
dhënien e ndihmës së parë dhe trajtimin paraprak në autoambulancë si dhe
transportimin në qendrën spitalore më të afërt, por edhe kjo hallkë e këtij zinxhiri
nuk është e plotë. QKUM ka përgatitur dhe ka përpunuar të dhënat mbi mënyrën e
riorganizimit të vendqëndrimeve të auto-ambulancave, numrit të tyre sipas
ndarjeve administrative referuar numrit të popullatës, strukturën e personelit që do
të shërbejnë në autoambulancë dhe vendqëndrimet e tyre, si dhe ka kryer
prezantimin grafik të tyre në disa qendra administrative, por ende nuk e ka bërë
funksional.
Duhet të theksojmë se edhe kur të fillojë funksionimi i riorganizimit të ri, nuk do të
zgjidh problematikat e Shërbimit të Urgjencës Mjekësore (ShMU), pasi raporti i
numrit të rasteve të urgjencës të paraqitur vetë në qendrat shëndetësore, në
krahasim me numrin e rasteve të transportuar me autoambulanca është disa herë
më i lartë, ky raport është rreth 90/10, pra ky riorganizim do të përmirësojë 10 % të
shërbimit.
Brunilda ZENELI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 195
Mosplotësimi i shumë standardeve si nga shërbimi parësor, ai me autoambulancë,
spitalor e më tej, janë problemet themelore të këtij shërbimi. Duke e parë si një
sistem të tërë zinxhir e për të patur një performancë të arrirë duhet të funksionojnë
të gjitha hallkat e tij, sipas kritereve dhe standardeve. ShUM ka nevojë për
ndërhyrje urgjente me qëllim plotësimin e standardeve minimale, që një shërbim i
urgjencës mjekësore të ketë cilësi të lartë dhe të ofrohet në një kohë sa më të
shpejtë. Që të arrihet kjo duhen përmirësuar treguesit e mëposhtëm, të cilët deri
tani paraqesin mangësi, e konkretisht:
- Ekzistenca e standardeve të ndryshme, në mënyrën e organizimit dhe
funksionimit të ShUM, në rang vendi;
- Mosfunksionimi si duhet i shërbimit të kujdesit parësor (mjeku i familjes), i cili
ka sjellë fluks të lartë të pacientëve që drejtohen për shërbim në repartet e
urgjencës;
- Mungesë e theskuar e standardeve të miratuara për realizimin e procesit të
akreditimit të ISH, në lidhje me infrastrukturën, burimet njerëzore, aparatura,
pajisje dhe medikamente mjekësore, etj.
Në përfundim mund të themi se: Kujdesi ndaj shëndetit në sistemin e Urgjencës
Mjekësore, është ende larg plotësimit të standardeve për ofrimin me cilësi dhe në
kohë të këtij shërbimi jetik për individin. MSH, QKUM dhe strukturat e tjera të
ngarkuara me Ligjin 147/2014, po ecin me ritme të ulta në plotësimin e akteve
normative dhe riorganizimin e sistemit. Aktualisht në institucionet shëndetësore,
vepron një Sh.U.M me mangësi në plotësimin e standardeve në disa komponentë si:
burime njerëzore (sasi dhe cilësi), infrastrukturë, kushte pune dhe të sigurisë në
punë, mjete transporti dhe pajisje mjekësore, medikamente, shtuar këtyre dhe një
nivel jo të mirë të kulturës mjekësore të popullatës. Ka mungesë organizimi dhe
bashkëpunimi të katër niveleve të urgjencës. Me efektivitet dhe eficiencë të ulët,
duke ndikuar ndjeshëm në cilësinë e ShUM paraqitet edhe shërbimi shëndetësor
parësor, i cili ka një rol potencial për të përmirësuar cilësinë e shëndetit, me efekt
në uljen e rasteve të urgjencës mjekësore si dhe uljen e kostove financiare.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
196 Botime 2017
MBËSHTETJA FINANCIARE E BE PËR NGRITJEN E KAPACITETEVE TË AUDITIMIT TË
JASHTËM NË SHQIPËRI
nga Alma SHEHU – Audituese, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 14 dhjetor 2016
Me pranimin e kandidaturës së Shqipërisë nga BE si vend kandidat në vitin 2014,
aspiratat e shqiptarëve dhe Shqipërisë për tu bërë pjesë e familjes së madhe
evropiane janë tashmë më të prekshme se kurrë. Marrja e statusit të vendit
kandidat për në BE e ngarkon qeverinë shqiptare dhe institucionet e pavarura me
përgjegjësinë që në bashkëpunim të ngushtë me institucionet evropiane të punojnë
për përafrimin e legjislacionit vendas dhe të veprimtarisë së tyre me standardet dhe
rregullat e BE. Kjo nënkupton çeljen e negociatave për 35 kapituj të “acquis
communautaire”.
Në kapitullin 32 “Kontrolli financiar” përfshihet edhe veprimtaria e KLSH-së, si
Institucioni i Auditimit të jashtëm publik në Shqipëri. Është evidente se Shqipëria ka
bërë progres të dukshëm në shumë fusha falë dhe ndihmës financiare që Bashkimi
Europian i ka ofruar Shqipërisë, që prej hyrjes në fuqi në prill të vitit 2007 të
Marrëveshjes së Stabilizim-Asociimit.
Prej vitit 2007 Shqipëria ka përfituar prej Instrumentit të Para Aderimit (IPA), që
mbështet vendet kandidate dhe para-kandidate të përfshira në Procesin e
Stabilizim-Asociimit që të përmbushin kriteret e anëtarësimit në Bashkimin
Evropian (BE). Ky instrument i unifikuar financiar pasoi programin CARDS dhe një
sërë instrumentesh ekzistuese dhe është i organizuar në 5 komponentë. Ky proces
ndihmon vendin duke e përgatitur për të përfituar fondet evropiane dhe mbas
anëtarësimit. IPA I fokusohet në zbatimin e prioriteteve kryesore të partneritetit
evropian dhe në mënyrë të veçantë ajo përfshin investime dhe masa që synojnë
ndër të tjera ngritjen e kapaciteteve të institucioneve. Prej vitit 2007-2013 në
Shqipëri janë implementuar dhe po vazhdojnë të implementohen rreth 101
projekte të financuara nga fondet IPA.
Alma SHEHU
Kontrolli i Lartë i Shtetit 197
Në këtë kuadër edhe Kontrolli i Lartë i Shtetit është përfitues i një fondi prej 2.1
milion euro i cili synon ngritjen e kapaciteteve të auditimit të jashtëm në Shqipëri.
Ky projekt binjakëzimi ka filluar të implementohet prej marsit të vitit 2016 në
bashkëpunim me Zyrën Kombëtare të Auditimit të Polonisë dhe Zyrën Kombëtare
të Auditimit të Kroacisë. Objektivat kryesore të këtij projekti janë: implementimi i
kornizës legjislative për auditimin; zhvillimi i metodologjive të auditimit dhe
kapaciteteve audituese, si dhe forcimi i kapaciteteve institucionale të KLSH-së dhe
përmirësimi i impaktit të rezultateve të auditimit. Projekti i binjakëzimit, i cili do të
implementohet në KLSH për një periudhë dy vjeçare parashikon kryerjen e 92
misioneve të ndara në: 8 misione që synojnë përmbushjen e objektivit të parë, 59
misione që synojnë përmbushjen e objektivit të dytë dhe 25 misione për
përmbushjen e objektivit të tretë.
Një bazë shumë të rëndësishme për përmbushjen e objektivit të parë përbën ligji i ri
Kontrollit të Lartë të Shtetit, miratuar në 24 nëntor 2014, i cili u hartua me
mbështetjen dhe përkrahjen e DG Budget, SIGMA-s dhe Delegacionit të Bashkimit
Evropian në Tiranë, ligj i cili është në përputhje të plotë me standardet e INTOSAI-t
dhe me praktikat më të mira të BE.
Në këtë kuadër, prej marsit 2016, në 5 misionet e realizuara deri në fund të muajit
nëntor ekspertët polakë kanë punuar ngushtë me kolegët e KLSH për hartimin e
akteve nën-ligjore lidhur me implementimin e ligjit të ri të KLSH.
KLSH po vijon të ndjekë praktikën e mirë për prezantimin e ndryshimeve ligjore dhe
atë të bashkëpunimit me prokurorinë për hetimin e rasteve të mashtrimit dhe
korrupsionit. Duhet theksuar se numri i kallëzimeve penale të bëra nga KLSH për
periudhën janar-shtator 2016 është 39 me 137 persona të kallëzuar penalisht, të
cilët janë drejtues të rangut të mesëm dhe të lartë.
Zhvillimi i metodologjive të auditimit dhe kapaciteteve audituese, si dhe forcimi i
kapaciteteve institucionale të KLSH-së është objektivi i cili lidhet me punën
konkrete audituese që prej planifikimit vjetor të institucionit për auditimin e
institucioneve të qeverisjes qendrore dhe lokale, shoqërive në të cilat shteti ka mbi
50% të aksioneve dhe auditimin e investimeve dhe projekteve me fondet e huaja,
planifikimin konkret për çdo subjekt duke u bazuar në analizën e riskut, zhvillimin e
auditimit bazuar në metodologjitë e veçanta për auditimet e përputhshmërisë,
auditimet financiare dhe auditimet e performancës, hartimin e projekt raportit,
trajtimin e observacioneve dhe hartimin e raportit përfundimtar.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
198 Botime 2017
Në periudhën mars-nëntor 2016, në 20 misionet e zhvilluara, ekspertët polakë dhe
kroatë në bashkëpunim me departamentet përkatëse në KLSH, ndër të tjera kanë
punuar për rishikimin e përditësimin e manualit të auditimit të performancës,
hartimin e manualit të auditimeve IT, hartimin e metodologjive për kontrollin dhe
sigurimin e cilësisë, hartimin dhe paraqitjen e një qasje bazuar në risk në
planifikimin strategjik për auditimet e përputhshmërisë dhe ato financiare.
Duhet theksuar se në bashkëpunim me ekspertët, nga KLSH po punohet për
rishikimin e Manualit të Auditimit të Performancës, për krijimin e një Help Desk-u
për auditimet IT dhe për planin vjetor të auditimit, për të cilin, departamentet e
auditimit në KLSH kanë punuar sipas matricës së propozuar nga ekspertët polakë.
Duke qenë se pjesë e përmbushjes së objektivit të dytë është dhe rritja e
kapaciteteve institucionale, drejtues dhe auditues të KLSH janë përfshirë në
trajnimet për auditimet e performancës, trajnimet për luftën kundër korrupsionit
dhe mashtrimit, trajnimet për modulet e auditimeve IT, në të cilat numri i
pjesëmarrësve ka qenë rreth 80 punonjës.
Përmirësimi i impaktit të rezultateve të auditimit lidhet ngushtë me planifikimet në
menaxhim, rekrutimin e burimeve njerëzore, komunikimin e brendshëm dhe
përdorimin efecient të kanaleve të jashtme për publikimin e rezultateve të auditimit.
Gjatë periudhës mars-nëntor 2016 departamentet dhe drejtoritë e ndryshme të
KLSH kanë punuar së bashku me ekspertët për identifikimin e mangësive në këto
fusha, me qëllim përmirësimin e tyre.
Komunikimi i rezultateve të auditimit tek Parlamenti dhe tek publiku është një nga
detyrat thelbësore të Institucioneve Supreme të Auditimit pasi i shërben informimit
mbi përdorimin me ekonomicitet, efektivitet dhe eficiencë të fondeve publike.
Misionet e zhvilluara për këtë çështje synojnë shqyrtimin e politikave aktuale për
komunikimin, përcaktimin e objektivave, detyrave dhe mjeteve për strategjinë e
komunikimit.
Zbatimi aktual i projektit IPA për ngritjen e kapaciteteve audituese të KLSH
evidenton faktin se tashmë, që prej vitit 2012, ky institucion po ecën drejt
modernizimit dhe zhvillimit sipas standardeve më të mira të vendeve më të
përparuara të Bashkimit Europian. KLSH po përfiton nga eksperiencat e ekspertëve
polakë dhe kroatë, të cilat do të reflektohen në përmirësimin e cilësisë në auditim
dhe në rritjen e profesionalizmit të audituesve të KLSH-së, duke përmirësuar në
këtë mënyrë impaktin e punës së tij në publik, në përfitim të së mirës së
përbashkët, përmirësimin e qeverisjes në Shqipëri.
Gjovalin PREÇI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 199
PARTNERITETI PUBLIK PRIVAT NË KËNDVËSHTRIMIN AUDITUES TË KLSH
nga Gjovalin PREÇI – Kryeauditues, KLSH,
botuar në gazetën “Sot”, më 15 dhjetor 2016.
Zhvillimi i ekonomisë së tregut kërkon burime të reja financimi për projektet
publike në përgjithësi dhe ato me rëndësi strategjike në veçanti, duke e gjetur këtë
tek partneriteti mes sektorit publik me atë privat. Partneriteti publik privat (PPP), si
një mjet për ofrimin e shërbimeve publike, është rritur me shpejtësi në vitet e
fundit si një nga drejtimet kryesore, veçanërisht për shkak të hendekut midis
financimeve të nevojshme për modernizmin e infrastrukturës dhe përmirësimin e
shërbimeve dhe fondeve publike në dispozicion.
Megjithëse nuk ka një përkufizim si burim referimi, në përgjithësi PPP konsiderohet
si një marrëveshje kontraktuale në mes të partnerëve të sektorit publik dhe privat
që lejon më shumë pjesëmarrjen dhe/ose pronësinë e sektorit privat se sa metodat
tradicionale të prokurimit. Sipas OKB, PPP-të janë metoda të reja të përdorura nga
sektori publik për të kontraktuar me sektorin privat që të sjellë kapitalin dhe
aftësitë e tyre, si dhe për të ofruar në kohë projektet dhe buxhetin e tyre, ndërkohë
që sektori publik është përgjegjës për t’i ofruar publikut shërbime që sjellin
përfitime dhe zhvillimin ekonomik e përmirësimin e cilësisë së jetës së qytetarëve.
Një situatë e tillë e zhvillimit të disa prej funksioneve publike të shtetit, ndodh në
kushtet e një informacioni dhe njohje të kufizuar mbi atë se çfarë përfaqësojnë në
të vërtetë koncesionet; çfarë është kjo marrëdhënie partneriteti midis aktorëve
publikë dhe privatë; cilat janë karakteristikat e këtij partneriteti dhe si bëhet e
mundur qëndrueshmëria e tij; cilat janë avantazhet dhe disavantazhet e këtij
partneriteti; cilat janë modelet që ndjekin vende të tjera të ngjashme për nga niveli
dhe historiku i zhvillimit; ku qëndron suksesi i këtij partneriteti nga këndvështrimi i
qeverisë dhe i investitorit privat; a është kuadri rregullator që harmonizon si duhet
interesat publike me ato private, etj. Pikërisht për shkak të problematikave të
mësipërme të PPP, lind si nevojë rritja e sigurisë juridike, transparencës dhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
200 Botime 2017
procedurave konkurruese, si dhe zhvillimi i një qasjeje e cila i përshtatet më mirë
nevojave të sektorit publik, në funksion të shtimit të vlerës së parasë dhe jo të
rritjes së kostos së projekteve dhe shërbimeve për qytetarët.
Megjithëse është e vështirë të jepen këshilla objektive për vendimmarrësit kur dhe
si të përdorin PPP dhe se si të krijojnë politikat e duhura, kuadrin ligjor dhe
operacional, mund dhe duhet të kërkohet me një nivel të lartë sigurie një vlerësim
pragmatik dhe rigoroz paraprak për projektet a shërbimet rast pas rasti.
Një rol dhe ndikim të veçantë në ndërtimin dhe funksionimin e PPP eficiente dhe
efektive ka Kontrolli i Lartë i Shtetit. Nëpërmjet auditimit të jashtëm bëhet e
mundur jo vetëm transparenca e aktivitetit qeverisës në këtë fushë, duke
kontribuar në procesin e llogaridhënies, por edhe evidentimi i problematikave dhe
përgjegjësive, si dhe rritja e performancës së PPP nëpërmjet dhënies dhe ndjekjes
së zbatimit të rekomandimeve përkatëse. Këto synime mund të arrihen nëpërmjet
auditimeve cilësore, baza e të cilëve është përgatitja profesionale e audituesve
nëpërmjet trajnimeve, botimeve, praktikave më të mira audituese, etj.
Modernizimi i veprimtarisë audituese të KLSH duke u bazuar në Standardet
Ndërkombëtare të Auditimit (ISSAI) i ka shërbyer pikërisht rritjes së eficiencës së
auditimit, dhe padyshim jep efektin pozitiv dhe në rritjen e performancës së PPP në
shërbim të qytetarëve. Në këtë kuadër ka dalë udhëzimi, i cili identifikon risqet
kryesore me të cilat përballet shteti dhe Institucionet Supreme në auditimin e PPP,
me shpjegimin edhe se si ato mund të menaxhohen (ISSAI 5240). Tashmë janë të
njohura, risqet kryesore me të cilat ballafaqohet shteti si: qartësia në lidhje me
objektivat e partneritetit, negocimi me partnerin e duhur privat, mbrojtja e
interesave të shtetit, monitorimi interesave publike në partneritet, ekspozimi i
shtetit në rastin e vështirësive, etj. Ndërsa në vëmendje të KLSH janë çështjet si
shqyrtimi i procesit dhe rezultatet e PPP, identifikimi i praktikave të vlefshme,
ndjekja e zbatimit të rekomandimeve, etj.
Në kushtet e vendit tonë, në rastin e PPP duhen konsideruar në mënyrë të veçantë
edhe risqet fiskale, për të cilat është vënë theksi nga organizma ndërkombëtare si
Banka Botërore. Përzgjedhja e një Partneriteti Publik-Privat duhet mbështetur në
një studim kosto-përfitim dhe krahasimit vlerë-kundrejt parasë. Eksperienca ka
treguar se qeveria mund të ketë kosto fiskale më të mëdha me një Partneritet
Publik-Privat të hartuar keq, veçanërisht të atyre që lidhen me garancitë për të
siguruar financim privat apo rinegocim kontratash. Qeveria duhet të studiojë me
Gjovalin PREÇI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 201
kujdes shkallën e transferimit të riskut dhe të jetë e vëmendshme për detyrimet e
mundshme të shtetit dhe publikimin e tyre.
Mbi këtë bazë, Kryetari i KLSH-së z. Bujar Leskaj në fjalën e tij në Komisionin e
Ekonomisë dhe Financat në Kuvend (më datë 28.6.2016) ka theksuar se, do t’i
përqendrojmë auditimet e performancës në marrëveshjet koncesionare, në
partneritetet publik-privat, në performancën e borxhit publik, etj.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
202 Botime 2017
DËMI EKONOMIK I EVIDENTUAR DHE REKOMANDIMET E KLSH
PËR PËRMIRËSIMIN E QEVERISJES
nga Mimoza LLOJI – Audituese, KLSH,
botuar në gazetën “55”, më 15 dhjetor 2016.
Administrimi i drejtë i pronës shtetërore si në formën fizike ashtu edhe atë
monetare është dhe mbetet një nga detyrat thelbësore të administratës publike.
Krahas kësaj rritja e eficiencës dhe efektivitetit në përdorimin e fondeve publike
duhet të përbejë një shqetësim në rritje. Nuk mund të pretendojmë rezultate të
qendrueshme në rritjen e efektivitetit të përdorimit të fondeve publike, për sa kohë
që shkalla e abuzimit dhe e dëmit ekonomik të shkaktuar nga përdorimi i tyre
vazhdon të mbetet e lartë, madje në vitet e fundit po vjen duke u thelluar. Ky
konkluzion del nga rezultatet e auditimeve të ligjshmërisë dhe përputhshmërisë
financiare të ushtruara nga KLSH në institucionet qendrore dhe vendore, të cilët
administrojnë pjesën më të madhe të fondeve publike dhe pasurisë shtetërore.
Duhet mbajtur në konsideratë fakti që auditimet në një vit ushtrohen vetëm në një
pjesë dhe jo në të gjithë institucionet, rrjedhimisht dëmi mund të konsiderohet që
është edhe më i madh. Auditimet e ushtruara në sektorët e tatimeve, doganave,
prokurimeve publike, përdorimin e shpenzimeve, koncesionet, privatizimin e pronës
shtetërore dhe aktiviteti në fushën e urbanistikës, tregojnë përkeqësim të
administrimit dhe rritje të konsiderueshme të dëmit ekonomik për periudhën 2013-
2015.
Në vitin 2013, është evidentuar nga KLSH një dëm ekonomik prej 15.1 miliard lekë.
Në vitin 2014, ka një përmirësim të dukshëm duke reduktuar dëmin ekonomik në
11.2 miliard lekë. Pritshmëritë duhet të ishin që në vitin 2015, të përmirësohej
administrimi i fondeve dhe pasurisë publike edhe me tej, por rezultatet e
auditimeve tregojnë një përkeqësim dramatik duke arritur në nivelin e 125.8 miliard
lekë. Nëse do të thellohemi në analizë do të vërejmë se edhe viti 2014, pavarësisht
rezultatit pozitiv ka përkeqësime në shumicën e zërave. Kështu në tatime, dogana,
Mimoza LLOJI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 203
përdorimin e shpenzimeve dhe prokurimet publike dëmi i shkaktuar në vitin 2014
ka një rritje që shkon nga dy deri në tre herë nivelin e vitit 2013.
Gjatë vitit 2015, është konstatuar një përkeqësim i administrimit dhe një rritje e
madhe e dëmit ekonomik të evidentuar gjatë auditimeve. Duke përjashtuar zërin e
shpenzimeve ku dëmi ekonomik shënon rënie të lehtë në krahasim me vitin 2014,
në të gjithë zërat e tjerë dëmi ekonomik i shkaktuar është rritur 3-4 herë në
krahasim me vitin 2014, duke dalluar veçanërisht sektori i tatimeve dhe
administrimi i pronës shtetërore ku dëmi është rritur 8-9 herë. Gjatë vitit 2015,
dëme të konsiderueshme janë evidentuar në fushën e shpërblimeve dhe pagave,
duke pakësuar arkën e shtetit me 2.5 milion euro. Vlen të theksohet që edhe në
shpenzimet e tjera, dëmi është i konsiderueshëm duke u përllogaritur me rreth 38
milion euro. Rritja e abuzimit me fondet publike tregon qartë për përkeqësim të
administrimit veçanërisht në sektorë të tillë si tatimet, doganat, prokurimet publike,
koncensionet dhe fusha të tjera.
Keq administrimi pakëson fondet dhe ul efektivitetin e përdorimit të tyre në
sektorët për të cilët janë destinuar këto fonde, për rrjedhojë nuk kapen treguesit që
janë planifikuar në buxhetin vjetor. Veçanërisht i mprehtë bëhet ky problem në
tatime dhe dogana ku keq përdorimi i fondeve publike shoqërohet me
mosrealizimin e planit të të ardhurave. Në tre vitet e fundit administrata tatimore
dhe doganore nuk ka realizuar planin e të ardhurave duke e rishikuar dhe ulur atë.
Efekti negativ i drejtpërdrejtë ka qenë shkurtimi i planit të investimeve që do të
thotë me pak rrugë, shkolla, rrjete të furnizimit me ujë, qendra shëndetësore dhe
investime të tjera të rëndësishme për qytetarët. Investimet publike për çdo vit janë
shkurtuar me 8-10 miliard lekë. Për të përmirësuar përdorimin e fondeve publike
KLSH në auditime ka rekomanduar masa për përmirësimin e gjendjes si ato me
karakter organizativ, zhdëmtimi dhe disiplinore.
Në administratën publike është konstatuar se ka individë të cilët nuk kanë
kualifikimet e nevojshme dhe njohjen me legjislacionin për të përballuar kërkesat e
sektorit ku punësohen. Në të tilla raste shkalla e abuzimit me fondet publike vjen e
rritet pasi kjo kategori nëpunësish është e predispozuar ndaj praktikave korruptive.
Rritja e shkallës së kualifikimit të administratës mbetet një detyrë e përhershme për
të pasur përmirësime në administrimin e fondeve publike.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
204 Botime 2017
VAZHDUESHMËRIA E BIZNESIT DHE RIMËKËMBJA NGA KATASTROFAT
nga Elira CUKALLA – Audituese, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 16 dhjetor 2016.
Me fillimin e epokës digjitale, sistemet kompjuterike luajnë një rol të rëndësishëm
në disa drejtime, si në informimin e qytetarëve për shërbimet e ofruara në distancë
nga institucione apo biznese të ndryshme, ashtu dhe në analizat e detajuara të të
ardhurave dhe shpenzimeve, apo statistikave të ndryshme mbi të cilat bazohet
vendimmarrja.
Sot, është e mundur që në disa mënyra dhe në çdo kohë, informacioni i çdo
institucioni apo biznesi, lidhur me shërbimet e ofruara prej tij, të ruhet, dublohet
dhe transmetohet në sisteme dytësore (backups), nga ku institucionet mund të
përfitojnë me lehtësi kthimin e informacionit dhe të dhënave në rast fatkeqësie për
të siguruar mbarëvajtjen e proceseve kritike të punës apo gjithë funksionaliteteve
në tërësi.
Rëndësia e zhvillimit të një plani për vazhdimësinë e punës ndryshon sipas
rëndësisë së institucioneve, duke patur parasysh ndikimin që ka tek mbarëvajtja e
punës një banke, kompani fluturimi apo çfarëdo biznesi, i cili gjeneron të ardhura
në çdo minutë të tij, nuk mund të jetë i njëjtë me impaktin financiar të një
institucioni i cili të dhënat i ruan në programe të thjeshta dhe që nuk ka si qëllim
krijimin dhe gjenerimin e të ardhurave. Në mënyrë të pashmangshme, ruajtja e
këtyre të dhënave, kthimi i tyre nga sisteme paralele apo dytësore, për rivënien në
funksion të biznesit dhe ofrimin e shërbimeve të tij në vazhdimësi, realizohet dhe
konsiderohet si përgjegjësi e specialistëve të teknologjisë së informacionit. Sistemet
kompjuterike dhe llojshmëria e tyre rriten dhe sofistikohen me shpejtësi, por çdo
njëri prej tyre bashkëjeton me rrezikun e ndërprerjes (ve) të shërbimit për të cilin
ato janë ndërtuar, që mund të vijë si rezultat i katastrofave natyrore, por edhe
dëmtimeve të qëllimshme nga vetë njeriu. Do të nevojitej shumë kohë, që të
Elira CUKALLA
Kontrolli i Lartë i Shtetit 205
rifillojë operacionalisht funksionimi i institucioneve pas një fatkeqësie nëse nuk ka
një plan funksional të vazhdimësisë së biznesit.
Çfarë është vazhdueshmëria e biznesit (BCP) dhe rimëkëmbja nga katastrofat
(DRC)?
Plan i vazhdueshmërisë së biznesit dhe plani i rimëkëmbjes nga katastrofat, janë
terma që nuk kanë të njëjtin kuptim, por plotësojnë dhe funksionojnë me njëri
tjetrin. Në trajtën e një përkufizimi: Plani i vazhdimësisë së biznesit (BCP) është një
grup procesesh, që kanë të bëjnë me planifikimin, testimin dhe rivënien në funksion
të shërbimeve të institucionit pas një ndërprerje nga katastrofat. Në këtë plan
përshihen dhe dokumentohen reagimet në situata emergjente, si dhe politika,
procedura, praktika dhe mënyra se si do të funksionojë institucioni dhe ofrimi i
shërbimeve të tij.
Plani i rimëkëmbjes nga katastrofa, është një sërë procesesh që i shërbejnë
rikthimit dhe funksionimit të programeve kompjuterike, të të dhënave si dhe të
pajisjeve fizike të nevojshme për një performancë normale të funksioneve kritike të
një institucioni, shoqërie apo biznesi, në rastin e një fatkeqësie natyrore apo të
shkaktuar nga vetë njeriu. Një planifikim i vazhdimësisë dhe rikuperim nga
fatkeqësia për institucionet publike mund të rezultojë jo efektiv me mungesën e
bashkëveprimit ndërmjet institucioneve këshillimore dhe institucioneve përfituese
të këtij shërbimi. Agjencia Kombëtare e Shoqërisë së Informacionit (AKSHI ) është i
vetmi organ teknik–këshillimor, për mbarëvajtjen dhe bashkërendimin e projekteve
të Teknologjisë së Informacionit që zhvillohen nga institucionet publike shqiptare,
mbështetur në aktet ligjore lidhur me funksionimin e tij.
Zhvillimet teknologjike shoqërohen me rreziqe të pashmangshme lidhur me
sigurinë, ndërprerjen dhe mundësinë e mbivendosjes së shërbimeve.
Ilustruar me shembull: Drejtoria e Përgjithshme e Gjendjes Civile (DPGJC), është një
nga institucionet që ka prokuruar përmirësimin e infrastrukturës aktuale të
serverëve si dhe një sistem dytësor për rikuperimin nga fatkeqësia në vitin 2015 me
një fond të përllogaritur në vlerën 178,829,690 lekë pa t.v.sh. AKSHI ka miratuar
specifikimet teknike të përgatitura nga DPGJC, duke miratuar në këtë mënyrë dhe
vendndodhjen e pajisjeve fizike të reja të sistemit dytësor server, storage etj. Këto
pajisje do të montohen, instalohen konfigurohen në Qendrën e të dhënave
Qeveritare, e vetmja në vend, që ndodhet nën administrimin dhe monitorimin e
AKSHI-t. Nga ana tjetër, AKSHI ka iniciuar ndërtimin e rikuperimit nga fatkeqësia për
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
206 Botime 2017
disa institucione dhe aktualisht ka ngritur një sistem për rikuperimin nga fatkeqësia
për llogari të Gjendjes Civile me fond limit 44,820,000 lekë pa t.v.sh.. Kjo do të thotë
se, Gjendja Civile rezulton me dy sisteme për rikuperimin nga fatkeqësia ndërtuar
në të njëjtin vend. Të dhënat në sistemet e Gjendjes Civile janë shumë të
rëndësishme, aq më tepër kur ky sistem ndërvepron me sisteme të tjera, por dy
rikuperime në të njëjtin vend është në mospërputhje me të gjitha standardet
ndërkombëtare dhe eksperiencat më të mira. Arsyeja përse këto sisteme nuk
ndërtohen në të njëjtin vend, është prania ose ekzistenca e të njëjtit rrezik
ndërprerje, madje rreziku i ndërprerjes së sistemit dytësor duhet të jetë
domosdoshmërish i ndryshëm nga rreziku i ndërprerjes së sistemit parësor, në
mënyrë që fondet e shpenzuara për sistemin dytësor të jenë efektive. Zhvillimi
teknologjik nuk pret, ai ecën shpejt dhe shoqërohet me kosto të mëdha, prandaj
KLSH rekomandon që specialistët e teknologjisë në bashkëpunim me organet
teknike këshillimore, të analizojnë me profesionalizëm përfitimet dhe dobësitë
përpara fillimit të çdo projekti në këtë fushë, për të parandaluar amortizimin moral
dhe të realizojë një menaxhim me efektivitet të fondeve.
KLSH rekomandon dokumentimin e saktë dhe me përgjegjësi të procedurave,
rregullave dhe standardeve të aplikuara për sa i përket Teknologjisë së
Informacionit. Dokumentimi formal nuk tregon që sistemet funksionojnë siç duhet,
por mungesa dokumentare tregon për mangësi thelbësore në planifikim, zhvillim
dhe funksionimin e sistemeve të Teknologjisë së Informacionit, si dhe shmangie nga
përgjegjësitë.
Edvin STEFANI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 207
KLSH HARTON PLANIN E AUDITIMEVE TË VITIT 2017
NË BASHKËPUNIM ME EKSPERTËT E SAI-t POLAK
nga Edvin STEFANI – Drejtor Drejtorie, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 17 dhjetor 2016.
KLSH ka kristalizuar Strategjinë e Zhvillimit 2015-2017, në përputhje me misionin
dhe vizionin e saj, të detajuar në një pemë zhvillimi. Pjesë e këtij plan veprimi është
modernizimi dhe zhvillimi i kapaciteteve audituese në përputhje me kërkesat që
shoqëria dhe Parlamenti ka ndaj saj. Për këtë, çdo vit KLSH, zhvillon një analizë të
subjekteve që do të auditohen në vitin pasardhës dhe përpilon planin auditimeve
në përputhje me këtë përqasje. Kjo analizë bazohet në metodat e vlerësimit me risk
të shprehur në dokumente të karakterit udhëzues. Strategjia e Menaxhimit të
Riskut në KLSH, një dokument i tillë, është hartuar mbështetur në ISSAI 9130
“Udhëzues për Standardet e Kontrollit të Brendshëm për Sektorin Publik”, si dhe në
strategjinë e institucionit të rishikuar 2015-2017. Në përputhje më këtë strategji
është zhvilluar regjistri i riskut institucional. Ky regjistër reflekton vlerësimet për
riskun e jashtëm dhe të brendshëm. Elementët e këtij regjistri monitorohen
periodikisht dhe përbëjnë bazën për planifikimin vjetor. Qëllimi i këtij monitorimi
është marrja e masave nga KLSH, si institucioni më i lartë i auditimit publik, për të
mitiguar risqet me të cilat përballet ai. Monitorimi përbën dhe një zhvillim të
perceptimit se si është duke evoluar institucioni në marrëdhënie me palët e
interesit si parlamenti, publiku dhe media.
Procesi i planifikimit vjetor rregullohet me anë të nenit 10, “Parimet, standardet
dhe procedurat e Auditimit” të Rregullores së Brendshme mbi Organizimin dhe
Funksionimin e KLSH-së, miratuar me Urdhrin e Kryetarit të KLSH-së, nr. 53 të datës
16 Prill 2012, si dhe Udhëzimi nr. 4 i datës 31.12.2015, “Mbi hartimin e programit
vjetor të Auditimit të KLSH-së bazuar në vlerësimin e riskut”. Këto rregullime me
karakter normativ zhvillojnë një rrugëtim të ligjshëm dhe të bazuar në standardet e
auditimit ISSAI si dhe bazohen në praktikat më të mira audituese. Plani vjetor i
aktiviteteve hartohet nga të gjithë departamentet dhe drejtoritë e KLSH-së. Ky plan
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
208 Botime 2017
përfshin të gjitha detyrat dhe periudhën e plotësimit të tyre që secili
departament/drejtori duhet të zhvillojë gjatë një viti. Plani vjetor i KLSH-së hartohet
për të mundësuar zbatimin e planit të mesëm 3-vjeçar dhe të planit strategjik të
zhvillimit 4-vjeçar.
Në vetvete regjistri i riskut i shërben ndërgjegjësimit të menaxhimit të lartë për
risqet me të cilat përballet institucioni, duke adresuar veprimet që duhet të
ndërmerren. Ai gjithashtu shpërben për të rritur cilësinë në punën e tij audituese,
duke përmirësuar procedurat e planifikimit të procesit të auditimit dhe të përqasjes
së subjekteve të audituara. Informacioni që rezulton nga ky monitorim do të
shërbejë edhe për partnerët tanë strategjik si SIGMA, Komision Europian dhe
Komisioni Parlamentar për Ekonominë dhe Financat.
Bazuar edhe në moton expertia mutua omnibus prodest (eksperienca e përbashkët
na shërben të gjithëve), në zhvillimin e planit të vitit 2017, morën pjesë ekspertë të
SAI-t të Polonisë. Ekspertët ofruan një përmbledhje të aspekteve kryesore mbi
planifikimin, programimin dhe buxhetimin e çështjeve të auditimit të qeverisë dhe
morën pjesë në planifikim që nga fillimi i procesit deri në përpilimin e planit të vitit
2017. Grupi i punës së përbërë nga stafi i KLSH-së dhe stafi Polak rishikoi dhe
diskutoi rezultatet e vlerësimit paraprak të riskut si baza për planifikimin e
mëtejshëm. Ata rishikuan draft-planin e parë të auditimit, programin e aktiviteteve
dhe buxhetin e burimeve të auditimit. Më tej, u rishikua draft planin i dytë dhe në
vijim u diskutua lidhur me aspektet e zhvillimit të një moduli analize planifikimi të
përhershëm. Metodologjia e përdorur ishte e ajo Gantt, e zhvilluar nga Henry Gantt,
e cila përdoret gjerësisht në planifikim. Kjo metodologji ilustron datën e fillimit dhe
të fundit të elementëve terminal dhe përmbledhës të projektit të planifikimit.
Metodologjia përfshin zbërthimin e strukturës së punës së planifikuar, në
përputhje me kapacitet kohore dhe të burimeve njerëzore. Bashkëpunimi mes
ekspertëve zhvilloi “parametrat”, ditët e mundshme për auditim dhe “Audit Cards”,
të dhënat për secilin subjekt të mundshëm për auditim. Këta elementë u
ndërthurën për të zhvilluar tabelën e “balancës”, grafiku i planit vjetor. Si fryt i këtij
projekti u krijua një lidhje funksionale mes Regjistrit të Riskut Institucional (RRI) dhe
procesit të planifikimit të subjekteve për tu audituar. Me ndihmën e VBA, në
versionin makro, u zhvillua moduli për tu përdorur nga stafi i KLSH-së në proceset
planifikuese, në të ardhmen.
Rëndësia e këtij aktiviteti lidhet me planifikimin më të mirë të forcës audituese si
dhe gjetjen e subjekteve më të mira e të mundshme për tu audituar. Kjo ndërmarrje
Edvin STEFANI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 209
realizohet për të optimizuar performancën institucionale në funksion të 3e-ve. Ku
optimizmi del jashtë kufijve statik duke krijuar përmirësime dinamike. Në këtë
mënyrë KLSH jo vetëm që përmirëson procesin e planifikimit, por përmirëson
procesin e përdorimit të burimeve audituese në dispozicion. Ky proces është pjesë e
ndërgjegjësimit dhe përgjegjshmërisë se maksimizimi i vlerës së parasë publike nis
fillimisht nga përpjekjet për të maksimizuar performancën institucionale. Zhvillimi i
kapaciteteve audituese dhe i cilësisë së auditimit përbën një kërkesë nga të gjithë
palët e interesit. Shoqëria dhe publiku presin nga ne si institucion që të
përmirësojmë vazhdimisht cilësinë e auditimit në mbrojtje të interesave madhore
të shoqërisë sonë. Rezoluta e Kuvendit të Shqipërisë, e datës 20 tetor 2016, kërkon
gjithashtu zhvillimin e kapaciteteve audituese institucionale. E zhvilluar në
katërmbëdhjetë objektiva, matrica e Rezolutës së Kuvendit, përmbledh një plan
veprimi për zhvillimin e mëtejshëm institucional dhe mbështet fuqimisht
veprimtarinë audituese të audituesit të jashtëm publik. Në përputhje me
rekomandimin e gjashtë, që ka të bëjë me vijimin dhe përmbushjen e objektivave
për rritjen e kapaciteteve audituese të burimeve njerëzore dhe forcimit të
kapaciteteve institucionale, duke përqasur metodologji moderne për auditim, për
t’iu përgjigjur nivelit të parametrave të kërkuar nga INTOSAI dhe rekomandimeve te
dhëna nga kjo rezolutë, u zhvillua ky aktivitet planifikimi.
Kristalizimi në një rezolutë, me karakter mbështetës dhe inspirues, shpreh në
mënyrë sintetike përqasjen e KLSH-së si një agjent i përgjegjshëm për rolin e tij
kushtetues ndaj parlamentit dhe shoqërisë. Në përputhje me këto kërkesa
planifikimi vjetor i vitit 2017 dhe në vijim do të përmbushë pritshmërinë e këtyre
palëve.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
210 Botime 2017
KLSH NUK NDËSHKON, PËR PËRMIRËSON QEVERISJEN
nga Redi AMETLLARI – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 17 dhjetor 2016.
Auditimi në vetvete është një shërbim publik, i rëndësishëm po aq sa vetë qeverisja.
Ti mund të njohësh shpenzuesit, si qeverinë apo bashkinë, mund të dëgjosh
inaugurimin e një investimi, mund ta shohësh investim dhe ta përdorësh, por ti nuk
mund të njohësh kurrsesi nëse paratë e tua, si taksapagues, për atë investim janë
përdorur në përputhje me kuadrin rregullator ligjor. Dyshimet mund të të lindin
vetëm kur sheh se në vend të prozhektorit të investimit është vendosur një
llambushkë apo nëse godina e rikonstruktuar pas 2 muajve merr pamjen e një
ndërtese të përndjekur nga fantazmat.
Auditimi përnjëmend përbën po aq “interes publik” sa vetë ndërtimi i një rruge,
shkolle apo spitali. Në fokus të punës së një audituesi është që të auditojë nëse
paratë publike janë rikthyer po tek qytetarët në formë shërbimi apo investimi, e jo
të gjarpërohen nëpër xhepat e abuzuesve. Kjo nuk është një detyrë rutinë dhe e
zakonshme. Audituesi nuk është i angazhuar vetëm fizikisht me punën, por edhe
moralisht, pasi vetë natyra e punës është e tillë që i shërben një interesi publik.
Aftësitë profesionale shkojnë tok me integritetin moral dhe janë kushte kumulative
që duhen plotësuar për të qenë një auditues. Kjo është kërkesë e vetë Deklaratës së
Limës, Kushtetutës së Institucioneve Supreme të Auditimit (SAI-ve) e cila thekson se
“Anëtarët dhe stafi auditues i Institucioneve Supreme të Auditimit, duhet të kenë
kualifikimet dhe integritetin moral të nevojshëm për kryerjen e detyrave të tyre”.
Në zbatim të kërkesës së Deklaratës së Limës, KLSH-ja me vendimin të Kryetarit,
z.Bujar Leskaj, në vitin 2015 ka miratuar një Kod Etike sipas standardeve
ndërkombëtare e cila përbën “Kushtetutën Morale” të audituesve dhe që e
konturon punën e auditimit brenda profesionalizmit, shmangies së konfliktit të
interesit, pavarësisë, paanësisë, objektivitetit, ruajtjes së konfidencialitetit
profesional.
Redi AMETLLARI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 211
Në këtë prizëm, audituesit i lypset të ketë një fizionomi të lartë profesionale dhe
morale sepse i shërben shtetit të së drejtës, po aq sa gjyqtari dhe prokurori, pasi
nxjerr në pah një padrejtësi dhe rekomandon korrigjimin, kompensimin madje bën
kallëzim penal për shkelësin. Kjo nuk duhet të kuptohet si luftë e audituesit kundër
administratës shtetërore. Përkundrazi, duke identifikuar shkeljet dhe shkelësit,
audituesi forcon administratën shtetërore. Duke përmirësuar administratën
shtetërore, ai ka përmirësuar shtetin pasi vetë “shëndeti” i shtetit dallohet tek
administrata, tek mënyra sesi i administron fondet publike. Madje, për të zbehur
pandehmën e “gogolit” tek puna e audituesit, është treguar kujdes që në Ligjin e ri
organik 154/2014 termi kontroll të zëvendësohet me termin auditim, një nocion ky
që reflekton në mënyrë të sinqertë natyrën e punës së Kontrollit të Lartë të Shtetit.
Në veprimtarinë e saj, KLSH është kritike jo vetëm ndaj administratës, por edhe ndaj
vetes. Shkëmbimi i projektraportit me subjektin, duke e ftuar atë që të njihen me
auditimin por edhe të bëjë komente mbi gjetjet e audituesve përbën formën më të
kulluar të transparencës dhe llogaridhënies së vetë Kontrollit të Lartë të Shtetit.
Komentet, ose observacionet siç njihen në gjuhën teknike të auditimit, shqyrtohen
me seriozitet dhe profesionalizëm nga departamenti përkatës por edhe nga
Departamenti Juridik dhe i Kontrollit të Cilësisë. Të gjitha observacionet reflektohen
në raportin përfundimtar të auditimit. Më tej, vetë auditimi në një subjekt i
nënshtrohet një auditimi që realizohet nëpërmjet një mekanizmi të quajtur
Kontrolli i Cilësisë, i cili është dyllojësh, “në të ftohtë” e “në të nxehtë” e që bazohet
në urdhrin e përvitshëm të Kryetarit. Në zbatim të standardit ndërkombëtar të
auditimit të jashtëm publik (ISSAI-t 40 “Kontrolli i cilësisë”) Urdhrit të Kryetarit,
z.Bujar Leskaj, grupi i shqyrtimit të dosjeve të auditimit për vitin 2015, përzgjodhi në
mënyrë rastësore 44 dosje auditimi ose 27% të auditimeve të përfunduara brenda
muajit dhjetor 2015, nga 10% e dosjeve që kontrolloheshin në procesin e
rishqyrtimit në të ftohtë në 2011.
Kësodore, KLSH-ja ka mekanizmat dhe filtrat që e bëjnë punën audituese
profesionale dhe të besueshme. Për auditime komplekse apo me ndjeshmëri të
lartë publike, KLSH bashkëpunon me ekspertë të botës akademike dhe profesionistë
të fushave të ndryshme, si Prof. Dr. Jorgji Bollano, Prof. Dr. Skënder Osmani, Prof.
Dr. Hysen Çela, Prof. Dr Sazan Guri, etj.
Thënë kjo, rekomandimet e KLSH-së nuk duhet keqkuptuar e as të shpërfillen.
Natyra fakultative e rekomandimeve është e tillë pasi së pari ajo lidhet me parimet
klasike të auditimit të jashtëm publik dhe së dyti prezumon vullnetin e subjektit
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
212 Botime 2017
auditues për t’i zbatuar. Audituesi dhe puna audituese është e zhveshur nga natyra
imperative ngase ai përfaqëson një agjent të qytetarëve, një agjent të Parlamentit,
të vetë administratës publike të cilat duhet të shohin tek audituesi vetveten.
Pra, një rekomandim është një korrigjim, një përmirësim i qeverisjes dhe nëse
flasim në parim, institucionet janë të interesuara për të qenë më të efektshme. Në
vendet e BE-së, rekomandimet e SAI-t kanë një rëndësi sa zbatimi i një vendimi
gjyqësor. Madje ndryshe nga ky i fundit i cili ka karakter individual, efektet e
rekomandimeve janë më të gjera dhe prekin një sistem të tërë, me rëndësi për
shtetin siç është menaxhimi financiar i fondeve publike. Sakaq, zbatimi i
rekomandimeve forcon imunitetin e institucioneve dhe mbron fondet publike nga
korrupsioni dhe mashtrimi. Por, çka vlen për t’u theksuar është se nga zbatimi i
rekomandimeve “shpërblehet” qytetari, i cili do të marr një shërbim më të mirë, një
rrugë, shkollë apo një qendër shëndetësore me cilësi më të lartë sesa viti i kaluar.
KLSH-ja, ashtu si e çdo Institucion Suprem Auditimi (SAI) në botë, kontribuon në
zhvillimin e qëndrueshëm të një vendi dhe ky rol që luajnë SAI-et është përzgjedhur
si temë nga vetë OKB-ja në Kongresin e SAI-ve të OKB-së (INCOSAI) të zhvilluar këtë
muaj në Emiratet e Bashkuara Arabe, më 8-11 dhjetor, ku mori pjesë edhe Kryetari i
KLSH-së, z. Bujar Leskaj. Këtë mision, se pse KLSH, SAI shqiptar nuk ndëshkon por
përmirëson, e ka përkufizuar në mënyrë shteruese, Sekretari i Përgjithshëm i OKB-
së, Ban Ki-Moon në përshëndetjen e tij për çeljen e Kongresit të INCOSAI-t.
“Audituesit e jashtëm sigurojnë një depërtim tepër të rëndësishëm të trupave
legjislative, qeverive dhe shoqërisë në lidhje me arritjen e qëllimeve për një zhvillim
të qëndrueshëm. Unë ju inkurajoj”, theksoi Ban Ki-Moon, “që të shfrytëzoni
potencialin e statistikave dhe të dhënave për të forcuar akoma dhe më tej
auditimet. SAI-et janë në qendër të institucioneve efektive, të përgjegjshme dhe
gjithëpërfshirëse. Ato luajnë një rol kritik në luftën kundër mashtrimeve financiare
dhe praktikave të korruptuara”.
Irena ISLAMI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 213
KOMUNIKIMI SI PRIORITET NË STRATEGJINË E ZHVILLIMIT TË KLSH-së DHE
MBËSHTETJA TEKNIKE E FINANCIARE NGA PROJEKTI IPA 2013
nga Irena ISLAMI – Drejtore Drejtorie, KLSH,
botuar në gazetën “Standard”, më 17 dhjetor 2016.
Në kuadër të implementimit të projektit të binjakëzimit “Ngritja e kapaciteteve të
auditimit të jashtëm në Shqipëri”, financuar nga Bashkimi Europian, në datat 28
nëntor- 2 dhjetor 2016 një grup prej 17 drejtuesish dhe audituesish të Kontrollit të
Lartë të Shtetit kryen një vizitë studimore për çështjet e komunikimit në Zyrën
Kombëtare të Auditimit të Polonisë (NIK).
Një ndër tre objektivat kryesorë të projektit të binjakëzimit, i cili ka filluar të
implementohet në KLSH që prej muajit mars 2016 është përmirësimi i impaktit të
rezultateve të auditimit. Për rritjen e perceptimit pozitiv të rezultateve të auditimit
një rol vendimtar luan komunikimi i institucionit të auditimit me palët e interesit.
Për shkak të zhvillimeve të shpejta që ka pësuar teknologjia e informacionit dhe
komunikimit, institucionet supreme të auditimit gjenden përpara sfidave për të
shfrytëzuar dhe përdorur sa më mirë këto mjete për informimin e publikut mbi
përdorimin me efektivitet, eficiencë dhe ekonomicitet të fondeve publike.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
214 Botime 2017
INTOSAI (Organizata Ndërkombëtare e Institucioneve Supreme të Auditimit) ka
hartuar qëndrimin e saj për Axhendën e Zhvillimit-Post 2015, në të cilën bëhet
thirrje për përfshirjen e pavarësisë, ndërtimin e kapaciteteve dhe përmirësimin e
sistemeve të llogaridhënies në SAI-e, si elemente të nevojshëm të kësaj axhende.
Në këtë prizëm edhe në kuadër të Zhvillimit të Qëndrueshëm, Dr. Josef Moser, ish
President i SAI-t të Austrisë dhe ish Sekretar i Përgjithshëm i INTOSAI-t thekson
rëndësinë parësorë të transparencës në veprimtarinë e SAI-ve: “... Në të gjithë
botën, SAI-t aktualisht po përballen me sfidat që lidhen me zhvillimin e
qëndrueshëm, si mungesa e transparencës dhe e llogaridhënies, të cilat shkaktojnë
dëme të mëdha për shtetet, rrezikojnë paqen sociale dhe minojnë efikasitetin e
zhvillimit...”.
Pikërisht për të gjitha këto arsye dhe për faktin që puna e Institucioneve Supreme
të Auditimit ka një ndikim të qenësishëm në përmirësimin e qeverisjes së çdo vendi,
KLSH ka vendosur në Planin Strategjik të Zhvillimit 2013-2017, të rishikuar për
periudhën 2015-2017, hartimin e Strategjisë së Komunikimit të KLSH-së, e cila do të
realizohet në bashkëpunim me ekspertët polakë, në kuadër të projektit IPA.
Strategjia do të përfundojë brenda gjashtë mujorit të parë të vitit 2017 dhe do të
jetë në përputhje të plotë me standardet ndërkombëtare.
Vizita studimore pesë ditore në Poloni i shërbeu në mënyrë të drejtpërdrejtë
realizimit të këtyre objektivave, audituesit e KLSH-së u njohën në mënyrë të
detajuar me mënyrën e funksionit dhe të organizimit të Zyrës Kombëtare të
Auditimit të Polonisë, duke vënë theksin në rëndësinë që ky institucion i jep
komunikimit me palët e interesit dhe përdorimit të teknologjisë së informacionit
për informimin cilësor të publikut.
Kolegët polakë të komunikimit theksuan se në një ambient si ai i komunikimit, që
evoluon me shpejtësi, institucionet e auditimit nëpërmjet njohjes dhe studimit të
këtij ambienti duhet të synojnë përdorimin e atyre mjeteve, të cilat arrijnë të
përcjellin informacionin në një publik sa më të gjerë.
Eksperienca e NIK-ut polak është shumë e vlefshme sepse vjen nga një SAI me
përvojë i një vendi të Bashkimit Europian dhe që ka në organikën e tij 1700
punonjës dhe është e organizuar në 16 zyra rajonale. Në këto kushte komunikimi i
brendshëm është shumë i rëndësishëm dhe jetik për mbarëvajtjen e institucionit.
Irena ISLAMI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 215
Audituesit e KLSH-së u njohën nga afër me mënyrën se si është i organizuar dhe
funksionon komunikimi me palët e interesit në Zyrën Rajonale të Wroclaw-it, e cila
në pikëpamje të Burimeve Njerëzore është e përafërt me KLSH.
Vizita ishte shumë dobiprurëse sepse përfaqësuesit e KLSH-së u njohën konkretisht
me shumë aspekte të komunikimit në NIK-un polak dhe patën mundësi të takojnë
ekspertët polakë të çdo fushe të komunikimit dhe të bashkëvepronin në mënyrë
aktive, duke krahasuar eksperiencën polake me atë të KLSH-së.
Strategjia e komunikimit të KLSH-së është pjesë edhe e Planit Kombëtar për
Integrimin Europian (PKIE), në kapitullin 32 që lidhet me “Kontrollin Financiar”.
Acquis në këtë kapitull lidhet me zbatimin e parimeve ndërkombëtare të rëna
dakord për përshtatjen e legjislacionit të BE-së dhe kërkon ekzistencën e një
menaxhimi financiar dhe sisteme kontrolli transparente dhe efektive, organizimin e
një auditimi të jashtëm operativ dhe funksional.
Si përfundim mund të themi se në zbatim të Planit të Zhvillimit Strategjik të
Institucionit, në kuadër të Planit Kombëtar për Integrimin Europian dhe me
mbështetjen e projektit IPA 2013, KLSH do të ripunojë strategjinë e tij të
komunikimit për të qenë sa më pranë Kuvendit, publikut dhe medias, duke sjellë
vazhdimisht ide të reja, të cilat janë domosdoshmëri për të qenë inovati, atraktiv
dhe në koherencë me ndryshimet e shpejta të TI.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
216 Botime 2017
PROFESIONALIZMI DHE TRANSPARENCA RRITIN BESUESHMËRINË E KLSH
nga Bajram LAMAJ – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Sot”dhe “Telegraf”, më datën 18 dhjetor dhe 19 dhjetor 2016.
Zhvillimet e sotme në sferën globale dhe kombëtare, kanë sjell nevojën e rritjes së
kontributit të organeve supreme të auditimit të jashtëm publik (SAI-ve), për të çuar
përpara qeverisjen e vendeve të tyre, duke promovuar vlerat në rritje të avancuar
në zbatimin e përsosjen e principeve të llogaridhënies dhe transparencës. Në një
shtet demokratik, sundimi i ligjit është guri themelor i ekzistencës, ku si parakushte
thelbësore, janë pavarësia, përgjegjshmëria dhe transparenca e SAI-t, i cili duhet të
udhëheqë me shembuj dhe të rrisë besueshmërinë e tij publike.
Një nga shtyllat kryesore, ku u mbështet Kongresi i XXII i INTOSAI-t i zhvilluar në
Abu-Dabi (ku KLSH ishte pjesëmarrës me delegacionin e tij), para disa ditësh ishte:
“synimin për të rritur kontributin e SAI-ve në përforcimin e llogaridhënies dhe
transparencës në menaxhimin financiar publik në të gjithë botën, kjo si pjesë e 17
Objektivave të Zhvillimit të Qëndrueshëm (SDGs) në kuadër të Axhendës 2030, për
Zhvillim të Qëndrueshëm të miratuara nga OKB-ja, e cila përforcon nevojën dhe
kërkesën për një auditim publik efektiv, duke përfshirë qeverisjen e mirë dhe
forcimin e luftës kundër korrupsionit”.
Në ambientin publik të çdo vendi por dhe në Shqipëri, shtrohet pyetja: Çfarë mund
të nxisë besueshmërinë e KLSH, për ta bërë një institucion më të shquar kombëtar?
Të gjithë jemi dakord që përgjigjja më e plotë është “Profesionalizmi i lartë”.
Është detyrë e KLSH, si një organ suprem auditimi që të marrë masa të gjithanshme
dhe të gjejë rrugët e mundshme për të rritur nivelin profesional të audituesve të
jashtëm publik si nëpërmjet trajnimeve, shkëmbimit të përvojave më të mira,
rekrutimeve cilësore, si dhe zbatimin e programeve të institucioneve si BE,
EUROSAI, SIGMA, INTOSAI, etj.
Një hap i rëndësishëm është hedhur nga KLSH e cila ka filluar zbatimin e projektit
IPA “Për rritjen e kapaciteteve të auditimit të jashtëm” financuar nga Bashkimi
Bajram LAMAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 217
Europian, nga i cili kanë filluar të merren frytet e para, që janë shumë premtuese në
ngritjen e nivelit profesional të audituesve dhe më e rëndësishmja është se
përfituesit janë në të gjitha nivelet e audituesve, pra ka gjithë përfshirje si nga
mosha, përvojat që kanë dhe fushave të auditimit përputhshmërisë, financiare,
performancë dhe teknologjisë së informacionit, etj.
Duke patur parasysh që qytetarët janë përfituesit kryesorë të auditimit publik,
është detyrë e KLSH-së të performojë me auditime cilësore dhe t’i ofrojnë
qytetarëve dhe Kuvendit, raporte auditimi që mbështesin transparencën,
llogaridhënien dhe besimin në qeverisje. Vetëm puna e mirë e Qeverisë, mund të
bëjë ndryshimin e vërtetë në jetët e tyre, prandaj KLSH duhet të avancojë në
ambiciet që ka për rritjen e profesionalizmit. Si në çdo institucion dhe në KLSH,
profesionalizimi është trajtuar si një proces i vazhdueshëm, me të cilën audituesit
dhe stafi drejtues punojnë çdo ditë dhe synojnë të arrijnë një nivel të lartë
pavarësie, ekspertize, kompetence, sjellje etike dhe cilësi, mbështetur në
standardet profesionale dhe Standardet Ndërkombëtare të Auditimit të jashtëm, të
implementuar në rregulloret dhe manualet e nxjerra nga KLSH. Për të kontribuar në
mirë qeverisjen e vendit si në qeverisjen qendrore dhe atë vendore, e gjithë trupa
audituese ka rritur angazhimin e saj, për të krijuar mbështetjen profesionale të
nevojshme, duke mundësuar nxjerrjen e produkteve raportuese dhe informuese me
cilësi dhe në kohë. Puna e KLSH do të konsistojë në adresimin e tre iniciativave të
mëdha: a) Forcimin e procesit të standard-bërjes në zhvillimin e standardeve të
përshtatshme për auditimin e jashtëm publik, sipas Standardeve Ndërkombëtare të
Auditimit të jashtëm dhe përfituar nga Forumi i Prononcimeve Profesionale (FIPP)
të INTOSAI-t; b) Mbështetjen e profesionalizmit në institucion, duke përthithur
përvojat më të mira të SAI-ve të tjerë rajonal, nëpërmjet shkëmbimit të përvojave
dhe trajnimeve e work-shop të përbashkëta dhe c) Pasqyrimin e kornizës së matjes
së performancës (PMF) së KLSH dhe kryerjen e vetëvlerësimit.
Në kryerjen e proceseve të implementimit të standard-bërjes së INTOSAI-t, duhet të
sigurohet se KLSH, ka akses në standardet ndërkombëtare të auditimit. Fokusi i
vazhdueshëm në përmirësimin e cilësisë së prononcimeve profesionale dhe procesit
të standard-bërjes, do të ndihmojë KLSH-në të përmbushë misionin për të
përforcuar zhvillimin e kapaciteteve të tij. Po kështu bashkëpunimi me grupet
akademike të vendit e rajonit, me botimet e përbashkëta, trajnime, e kryerjen e
auditimeve të përbashkëta, përkrahja e tyre do të zgjerojë më tej përpjekjet e KLSH
për të mbështetur e nxitur profesionalizmin e stafit të tij.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
218 Botime 2017
Profesionalizmi, ka identifikuar nevojën për të forcuar përpjekjet e KLSH-së për të
kryer detyrat e tij, sipas një kuadri ligjor dhe që kërkon përgjegjshmëri dhe
transparencë, njëkohësisht duhet punuar në drejtim të kompetencave, aftësive
profesionale, etikës, vlerave dhe sjelljes së audituesve në sektorin publik, në
kornizën e prononcimet profesionale si pjesë e integritetit profesional.
KLSH në objektivat e saj thelbësore, për arritjen e niveleve të larta të
profesionalizmit ka filluar dhe po zbaton, iniciativat e zhvillimit profesional në
bashkëpunim me një sërë organizmash ndërkombëtare prestigjioz në fushën e
auditimit publik, si me NIK-u Polak, SAI Kroaci, Slloveni, Hungari, Holandë, SIGMA,
me insticionet e auditimit Kosove, Mali i Zi, etj. Në këto bashkëpunime përfshihen:
implementimi rigoroz i standardeve të INTOSAI-t; forcimin e integritetit dhe etikës;
dhe trajnimin e vazhdueshëm profesional për drejtuesit dhe stafin. Vetë
institucioni ka filluar para dy vitesh zbatimin e Kornizës së Matjes së Performancës
(PMF), si një mjet për vlerësimin e bazuar në prova të performancës së KLSH dhe
për identifikimin e mundësive për përmirësim. Auditimi vlerësues i kryer këtë vit
nga ekspertë të Gjykata Austriake e Auditimit mbi performancën e KLSH, vlerësimet
dhe rekomandimet e dhëna, kanë ndikuar në rritjen e përgjegjshmërisë
profesionale të stafit auditues për të ardhmen. Rritja e profesionalizmit do të rrisë
ndjeshëm, kontributin e KLSH në përforcimin e llogaridhënies dhe transparencës në
menaxhimin financiar publik, në të gjithë aktivitetin ekonomik e financiar në vendin
tonë, duke përforcuar nevojën dhe kërkesën për një auditim publik efektiv .
Llogaridhënia dhe Transparenca
Një qeverisje e mirë është kur arrin që të mbështetet në dy elementët kryesorë që
janë: Llogaridhënia dhe Transparenca. Në Kongresin e IX-të të EUROSAI-t mbajtur
në Maj 2014 në Hagë, mesazhi kryesor që u dha ishte se: “Organet supreme të
auditimit (SAI-t) janë avokatë të përkushtuar të transparencës”. Në zbatimin praktik,
nocioni i transparencës i referohet dhënies nga organet supreme të auditimit, të një
raporti auditimi të besueshëm, të qartë dhe të rëndësishëm brenda statusit të tij,
mandatit, strategjisë, aktivitetit, menaxhimit financiar e performancës. Përveç
kësaj, element i rëndësishëm është dhe raportimi publik mbi gjetjet dhe
konkluzionet e auditimit dhe të aksesit publik ndaj informacionit, ku për hir të
vërtetës KLSH e ka kryer më së miri. KLSH synon të rrisë ndikimin e saj në
llogaridhënie për përmirësimin e qeverisjes dhe luftën ndaj korrupsionit. Sfida e
madhe e filluar në vitin 2012 e në vazhdim, nga Kryetari i KLSH për promovimin e
kuptimit më të mirë të rolit dhe detyrave që kishte ky institucion, mund të themi se
Bajram LAMAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 219
janë realizuar më së mirë, kjo e pasqyruar në një qasje të re të rritjes së interesit të
publikut ndaj produktit të KLSH, njohjes më mirë të rolit si organi suprem i auditimit
në vend dhe transparencës së produktit tonë.
Me zhvillimet e teknologjisë informative, informacioni është shumë më afër
publikut, pasi siç dihet ka rritje të vazhdueshme në prodhimin e të dhënave të
sektorit publik, nëpërmjet rrjeteve të publikimit në faqen e internetit, komunikimi
publik, rrjete sociale, etj., duke i bërë të dhënat e sektorit publik, gjithnjë e më të
lehtë në dispozicion për të gjithë (të hapura) dhe të arritshme nga çdo i interesuar.
Të gjitha këto ndryshime pozitive, të shoqëruara me një informacion cilësor e
transparent të KLSH, synohet që këto të dhëna, të krijojmë mundësinë për publikun
e gjerë dhe palët e tjera, për t'u bërë “auditues në kolltuk”.
Informimi i publikut me të dhëna të hapura, do të ofrojë mundësi të reja për të
vlerësuar performancën e qeverisë dhe rritur transparencën dhe llogaridhënien e
sektorit publik, pra duhet të mësohet publiku, se nuk ka më një monopol të pjesës
më të madhe të informacionit të qeverisë. KLSH duhet të mendojë për rilevancën e
saj, rolin tradicional, mundësitë dhe nevojat që ka për kontributin e
patjetërsueshëm në këtë drejtim dhe kontratën me qytetarët. Qeveria dhe KLSH,
mund të kenë interesa të përbashkëta në përkrahjen e llogaridhënies publike, por
marrëdhënia thelbësore është ajo e auditimit të jashtëm, pra të pavarur. Si të tillë
raportet e auditimit e ndihmojnë Qeverinë, duke tërhequr vëmendjen mbi
mangësitë e administratës dhe duke i rekomanduar përmirësimet e tyre. KLSH në
përmbushjen e kësaj detyre për rritjen e llogaridhënies dhe përgjegjësisë për
qeverisje të mirë, duhet të kujdeset për të shmangur pjesëmarrjet në funksionet e
qeverisë, të cilat janë në kundërshtim me pavarësinë dhe objektivat e tij gjatë
ushtrimit të mandatiti.
Rritja e profesionalizmit të KLSH, në nxjerrjen e konkluzioneve mbi përgjegjësitë e
lindura dhe dhënien e rekomandimeve, të cilat janë vendimtare në konceptin e
përgjegjësisë publike të administratës, kërkojnë që auditimet të kenë metodologjitë
dhe praktikat e një cilësie të lartë. Prandaj sfida e KLSH për vitet 2017-2018, është
rritja e profesionalizmit, llogaridhënies e transparencës, duke zbatuar procedurat
që rrjedhin nga ligji dhe Standardet Ndërkombëtare, për të siguruar një ushtrim sa
më efektiv të përgjegjësive të tij në Raportet e auditimit dhe rritjen e kontributit për
një qeverisje të mirë e luftën kundër korrupsionit në Shqipëri.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
220 Botime 2017
KLSH KUNDREJT ACQUIS TË BASHKIMIT EUROPIAN
nga Luljeta NANO – Sekretar i Përgjithshëm, KLSH,
botuar në gazetën “Sot”, më 20 dhjetor 2016.
Bazuar në standardet ndërkombëtare, BE-ja promovon reformimin e sistemeve
kombëtare të qeverisjes për të rritur besueshmërinë menaxheriale dhe menaxhimin
e shëndoshë të financave publike.
Fokusuar në këtë drejtim BE në progres raportet periodike në nivel vjetor ka
reflektuar zhvillimet e staturës institucionale të KLSH-së. Nëse do të analizonim
dinamikën e këtyre progres raporteve referuar zhvillimeve të sistemit të kontrollit
të brendshëm financiar publik në Shqipëri, ku auditimi i jashtëm është një nga
komponentët kryesor të këtij sistemi krahas auditimit të brendshëm dhe
menaxhimit financiar e kontrollit (MFK) konstatohet dukshëm një progres i
zhvillimit si të kuadrit legjislativ rregullator edhe të performancës operacionale të
KLSH-së drejt reformimit modernizimit dhe praktikave më të mira të fushës.
Nga analiza në vite e progresit institucional të KLSH-së, kryer kjo si një refleksion i
analizës së përmbajtjes së progres raporteve të BE-së gjeneruar pesë vitet e fundit
rezulton një zhvillim mjaft ambicioz, një dinamizëm dhe trend mjaft progresist në
funksion të transformimit në një institucion konform kërkesave të acquis të BE dhe
të kërkesave të INTOSAI Standard.
Nëse do tí referoheshin progres raporteve të viteve 2009-2011 Komisioni Europian
theksonte për auditimin e Jashtëm (KLSH), domosdoshmërinë e miratimit të Ligjit
Organik të KLSH-së si një ligj, i cili nuk përmbushte kërkesat e Standardeve
Ndërkombëtare të Auditimit dhe kërkesat e acquis të BE-së si në drejtim të
pavarësisë insitucionale ashtu dhe në drejtim të veprimtarisë audituese.
Në nëntor 2010 progres raporti i Komisionit Europian theksonte që: “Lidhur me
auditin e jashtëm, pavarësia e Kontrollit të Lartë të Shtetit (KLSH) duhet të
garantohet dhe Ligji për KLSH duhet të ndryshohet dhe të sillet në përputhje të
plotë me standardet e INTOSAI-t (Organizata Ndërkombëtare e Institucioneve
Luljeta NANO
Kontrolli i Lartë i Shtetit 221
Supreme të Auditimit). Kapacitetet e KLSH-së duhet të forcohen më tej për të
garantuar auditim të jashtëm efikas të aktivitetit të qeverisë”. Pra fund viti 2011 e
gjeti institucionin e KLSH-së me një kuadër rregullativ të prapambetur si dhe me një
veprimtari institucionale jo në përputhje me standardet ndërkombëtare të
auditimit (ISSAI). Viti 2012 ishte një vit sfidash dhe përpjekjesh për institucionin e
KLSH-së duke prioritarizuar objektivat e zhvillimit strategjik institucional në një
periudhë afatmesme në atë të krijimit të kuadrit legjislativ pra hartimit të një ligji në
përputhje me standardet INTOSAI.
Ishte Komisioni Europian ai që do të konfirmonte zhvillimet dhe përpjekjet e KLSH-
së në drejtim të reformimit dhe përafrimit të legjislacionit me acquis të BE-së dhe
standardet ndërkombëtare ISSAI. Në tetor të vitit 2012 në progres raportin e BE
theksohet që: “Ka pasur përparim në fushën e auditimit të jashtëm. Kryetari i ri i
Kontrollit të Lartë të Shtetit (KLSH) u emërua nga Kuvendi në dhjetor të 2011-ës.
Pas disa vitesh në pezullim, janë përgatitur dhe janë dërguar për procedurën e
miratimit projekt ndryshimet e ligjit të SAI-t për ta sjell në përputhje të plotë me
standardet e Organizatës Ndërkombëtare të Institucioneve të Kontrollit të Lartë
(INTOSAI)”.
Viti 2013 për KLSH-së ishte viti i përpjekjeve të vazhdueshme në raport me
Kuvendin për të miratuar Ligjin e ri organik pasi praktikisht kuadri ekzistues ligjor
ishte një kuadër frenues, paralitik dhe i prapambetur dhe që frenonte aspiratat dhe
objektivat strategjike të KLSH-së në drejtim të reformimit dhe modernizimit të
mëtejshëm. Krahas sa më sipër KLSH u angazhua në drejtim të hartimit të një plani
strategjik të zhvillimit institucional për një periudhë 5 vjeçare në të cilën konfirmoi
dhe projektoi zhvillimin institucional për pesë vitet në vijim dhe ku zhvillimi i
institucionet do të përqendrohej në drejtim të modernizimit të kuadrit legjislativ,
kuadrit rregullator ligjor, ngritjes dhe forcimit të kapaciteteve, zbatimit të
standardeve rritjen e numrit të auditimeve të performancës dhe konsolidimit të
auditimeve të përputhshmërisë dhe fillimit të kryerjes së auditimeve financiare dhe
rritjes së ndikimit nëpërmjet komunikimit.
Zhvillimet progresive u reflektuan nga Komisioni Europian në progres raportin e BE-
së në vitin 2013 në të cilin theksohej që: “Në fushën e auditimit të jashtëm, janë
ndërmarrë ndryshime organizative dhe procedurat e reja për të rritur eficiencën e
Kontrollit të Lartë i Shtetit (KLSH). Janë shtruar trajnimet dhe aktivitetet e
marrëdhënieve me publikun, si dhe është forcuar bashkëpunimi dypalësh me
vendet e tjera. Puna me auditin e performancës ka rifilluar. Plani strategjik i
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
222 Botime 2017
zhvillimit 2013-2017 është në proces hartimi. Megjithatë, ndryshimet në ligjin për
KLSH-në janë duke u shqyrtuar në parlament që në vitin 2012 dhe mbetet të
miratohen me shumicë 3/4. Aktualisht, nuk ka ndjekje sistematike parlamentare të
raporteve të KLSH-së”.
Sikurse konstatohet BE thekson domosdoshmërinë e rritjes së mbikëqyrjes
parlamentare si një instrument mekanizëm suportues për rritjen e efektivitetit dhe
eficences së veprimtarisë së KLSH-së, sidomos në atë të ndjekjes dhe zbatimit të
rekomandimeve të adresuara nga KLSH.
Përgjatë vitit 2014, KLSH intensifikon përpjekjet dhe trysninë pozitive për miratimin
nga Parlamenti të draft ligjit të KLSH-së cilësuar ky nga organizmat ndërkombëtare,
si një ligj modern dhe që reflektonte më së miri Standardet e Institucioneve
Supreme të Auditimit. Krahas sa më sipër KLSH vijoi me politikën e menaxhimit të
burimeve njerëzore të ndërtimit dhe forcimit të kapaciteteve audituese. Në vitin
2014 BE në progres raporte theksonte që: “Në fushën e auditimit të jashtëm, u
miratua Plani Strategjik i Zhvillimit 2013-2017 të Kontrollit të Lartë të Shtetit (KLSH)
në 2013. Ndryshimet në ligjin për KLSH-në, që synojnë ta përafrojnë plotësisht me
standardet e Organizatës Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditimit
(INTOSAI), janë ende në pritje të miratimit nga Parlamenti. Kapacitetet funksionale
të KLSH-së duhet të forcohen më tej për të siguruar mbulimin e plotë të auditit.
Shqyrtimi i raporteve të KLSH-së nga parlamenti mbetet i kufizuar; nuk ka ndjekje
sistematike parlamentare të raporteve të KLSH-së”.
Fillim viti 2015 e gjeti institucionin e KLSH-së me një ligj të ri organik i cili ishte në
përputhshmëri të plotë me standardet INTOSAI dhe me acquis të BE-së. Pas kësaj
KLSH filloi të përgatiste të gjithë kuadrin rregullativ nënligjor (rregullore, manuale
auditimi, etj.) si dhe që të reflektonte në të praktikat më të mira të fushës së
komunitetit të INTOSAI-t. Këto përparime u reflektuan edhe në Progres raportin e
tetorit të vitit 2015 në të cilin BE konfirmonte që: “Auditimi i jashtëm i KLSH-së ka
krijuar tashmë kuadër kushtetues dhe ligjor të përshtatshëm për të garantuar
pavarësinë funksionale dhe operacionale të KLSH-së. Tani puna duhet të
përqendrohet për të siguruar që dispozitat e rishikuara ligjore të zbatohen
plotësisht. Për të ndihmuar forcimin e kapaciteteve të tij institucionale, KLSH
përditësoi planin e tij të zhvillimit strategjik për periudhën 2015-2017, që
parashikon përmirësimin e cilësisë së punës audituese në përputhje me standardet
e INTOSAI-t.
Luljeta NANO
Kontrolli i Lartë i Shtetit 223
Për sa i përket së ardhmes Progres raporti theksonte që KLSH duhet të rrisë
auditimin e performancës dhe të fillojë kryerjen e auditimeve financiare të cilat
duhet të prodhojnë opinione profesionale auditimi si dhe rishikimin e manualeve
ekzistuese të auditimit. Edhe këtë vit sikurse vitet e shkuara BE theksonte ndjekjen
sistematike parlamentare të raporteve të auditimit për KLSH-në. Në mënyrë të
përmbledhur për Sistemin e kontrollit të brendshëm financiar publik (PIFC) dhe
auditimin e jashtëm BE rekomandonte që gjatë vitit në vazhdim, Shqipëria duhet në
veçanti të miratojë ndryshimet në legjislacionin PIFC, të fuqizojë ndjekjen e
vlerësimit vjetor PIFC, që trajton dobësitë e sistemit të sigurojë cilësinë e auditit të
jashtëm duke përafruar më tej veprimtarinë e KLSH me standardet e Organizatës
Ndërkombëtare të Institucioneve Supreme të Auditit (INTOSAI).
Viti 2016 për KLSH-në është viti i vazhdimit të sfidave dhe përpjekjeve për
modernizimin institucional. Ky vit ishte viti i parë që KLSH implementon projektin
IPA 2013 një projekt i cili synon Forcimin e auditimit të jashtëm, KLSH.
Implementimi i projektit kërkon angazhim të pandërprerë të stafit KLSH-së duke
vijuar krahas projektit edhe me ushtrimin e veprimtarisë audituese në përmbushje
të detyrimeve kushtetuese institucionale. Për sa i përket orientimit të veprimtarisë
së KLSH-së drejt Auditimit të Performancës BE vëren se KLSH është e detyruar të
orientohet dhe fokusohet ende në auditimet e përputhshmërisë pasi rezulton një
nivel i ulët i menaxhimit financiar dhe kontrollit në entitetet publike. Në Progres
raport theksohet se: Shumë institucione nuk e zbatojnë parimin e llogaridhënies
menaxheriale dhe kontrollit të brendshëm në përputhje me ligjin për KBFP-në. Kjo
ndikon në zhvillimin e duhur të auditimit të jashtëm, pasi KLSH-ja vazhdon të
përqendrohet kryesisht në auditimet e përputhshmërisë dhe zbulimin e
parregullsive. KLSH vitin e ardhshëm duhet të rrisë numrin e auditimeve pilote
financiare dhe rregullatore/të përputhshmërisë në përputhje me manualin e
përditësuar të auditit dhe me standardet audituese të INTOSAI.
Sa më sipër KLSH, po vijon me vazhdimin e reformave institucionale me qëllim që të
reflektojë kërkesat e BE-Acquis Communitaire dhe Standardet INTOSAI në funksion
të shndërrimit në një institucion auditimi i cili të jetë një nga aktorët kyç në
arkitekturën e mbikëqyrjes së menaxhimit të financave publike, në funksion të
promovimit të transparencës, eficiencës efektivitetit dhe llogaridhënies publike.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
224 Botime 2017
PANDËSHKUESHMËRIA NË ADMINISTRATË
nga Jonild HOXHAJ – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 20 dhjetor 2016.
Sipas një publikimi në Transparency International ka pesë elementë kyç të cilat ky
koalicion përmend në luftën kundër korrupsionit dhe ato janë:
1. Dhënia fund e pandëshkueshmërisë;
2. Reformimi i administratës publike dhe një menaxhim i shëndosh financiar;
3. Promovimi i transparencës dhe aksesi në informacion;
4. Fuqizimi i publikut me çdo kusht;
5. Ndalimi i fshehjes ndërkombëtare të të ardhurave.
Me përjashtim të pikës së fundit, katër elementët e tjerë janë një pjesë e
objektivave dhe vizionit të Institucionit të Kontrollit të Lartë të Shtetit apo janë
pjesë e atyre çka ky institucion kërkon të promovojë nëpërmjet punës së tij. Jo më
kot e vendosur e para, pandëshkueshmëria renditet si një nga veprimtaritë më
degraduese të një sistemi qeverisës. Me një korrupsion prezent në të gjitha nivelet
e administratës sasia dhe cilësia e shërbimeve esenciale shtetërore i nënshtrohet
një besimi gjithnjë e më të ulët nga ana e publikut. Ajo çka vetë publiku pret nga
administrata nuk është vetëm përmbushja e detyrave për sa i përket shërbimeve që
administrata ofron por gjithashtu realizimi i tyre në mënyrë transparente. Një
menaxhim i mirë dhe efektiv kërkon një ndarje të qartë të detyrave por mbi të
gjitha të përgjegjësive direkte dhe mungesa e tyre, e bërë me apo pa qëllim, është
pa diskutim fillesa e pandëshkueshmërisë e cila i hap rrugë korrupsionit të
vazhdueshëm në administratë. Vetë korrupsioni është një fenomen i cili prek jo
vetëm drejtësinë por edhe edukimin, shëndetin, demokracinë, prosperitetin dhe
zhvillimin e mëtejshëm.
A është pandëshkueshmëria një cenim i të drejtave të njeriut?
Sigurisht që po! Sipas Deklaratës së të Drejtave të Njeriut të shpallur në Asamblenë
e Përgjithshme të Kombeve të Bashkuara me datë 10 dhjetor 1948, neni 1 citohet
Jonild HOXHAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 225
se: “Të gjithë njerëzit lindin të lirë dhe të barabartë në dinjitet dhe në të drejta”.
Pandëshkueshmëria ndaj korrupsionit është një fenomen i cili nuk shkon paralel me
shtetin e së drejtës dhe as me parimet e demokracisë. Transformimi dhe devijimi i
fondeve publike nga investimet për komunitetin në xhepat e titullarëve është një
veprim që dëmton rëndë të gjithë qytetarët, si të pasurit duke u rritur koston e
investimeve ashtu edhe të varfrit duke u vështirësuar kushtet e jetesës. Për aq kohë
sa në njësitë menaxhues, si në nivel lokal ashtu edhe në nivel qendror, titullarët dhe
menaxherët kryesorë të niveleve të ndryshme nuk do ti nënshtrohen
ndëshkueshmërisë direkte, për aq kohë do të jetë publiku ai që do të paguajë
çmimin. Pagesat nën dorë, kostot e tepërta si rrjedhojë e rritjeve fiktive në volume
dhe në çmime, diskriminimi, pabarazia, mbivendosja e investimeve dhe të gjitha
efektet që vijnë pas tyre janë padyshim në dëm të mirëqenies së qytetarëve. Në një
situatë të tillë kurrsesi nuk mund të pretendohet se është vendosur barazia dhe në
një barazi të munguar kemi një drejtësi të munguar. Kur flasim për termin barazi, në
këtë rast nuk duhet kuptuar ajo mes një titullari dhe një specialisti të nivelit më të
ulët të hierarkisë së administratës por barazia në mënyrën e të trajtuarit dhe
gjykimit të shkeljeve të detyrave funksionale. Nën vëmendjen e një titullari objektiv,
me një vizion të qartë institucional dhe me ide por mbi të gjitha me veprime
konkrete progresiste, të gjithë punonjësit e administratës nuk do të kenë zgjidhje
tjetër veçse të ndjekin të njëjtën rrugë, atë të interesave të komunitetit të cilit edhe
i shërbejnë.
Pandëshkueshmëria e Titullarëve
Nëse publiku nëpërmjet medias apo në çfarëdo lloj mënyrë tjetër vihet në dijeni për
shpërdorime detyre, për abuzime me fondet shtetërore, për raste korrupsioni të
përsëritura, për një shkelje të ligjit në vazhdimësi etj., instinktivisht fokusi shkon tek
titullari i asaj njësie. Kjo do të thotë se publiku është i vetëdijshëm për faktin se sa
rëndësi ka një titullar në drejtim të menaxhimit. Si një mbrojtës i interesave të
publikut, KLSH i ka mëshuar së tepërmi vënies përpara përgjegjësisë të drejtuesve
të këtyre njësive si dhe ndëshkueshmërisë direkte të tyre. Këtë e ka bërë fakt
nëpërmjet kallëzimeve penale të cilat për një periudhë 5 vjeçare janë rritur me gati
3 herë. Për të kuptuar rëndësinë që ka një titullar, midis të tjerave, mjafton të
kujtojmë rastin e promovimit të karrierës së një punonjësi. Promovimi dhe rritja në
karrierë sigurisht vjen nga përmbushja e detyrave në radhë të parë dhe më pas nga
mënyra se sa mirë arrihen këto detyra. Kjo do të thotë se nëse një punonjës arrin
realizimin e të gjitha detyrave në mënyrë ekonomike, eficiente dhe efektive, ka
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
226 Botime 2017
treguar objektivitet dhe transparencë të plotë dhe ka punuar në mënyrë të tillë në
vazhdimësi, pritet që ky punonjës të ketë një promovim apo një vlerësim për punën
e vet ose të paktën kjo do të ishte pritshmëria. Por nëse titullari nuk ka synim
primar përmbushjen e objektivave të institucionit dhe zhvillimin e mëtejshëm të
mënyrave për përmirësimin e punës, sigurisht që nën të njëjtën moto do të ecin
dhe nivelet e mëposhtme të hierarkisë institucionale. Një promovim dhe një nxitje e
rezultateve të kënaqshme sigurisht nuk mjafton për ti arritur ato. Duhet të jenë
vetë ata, titullarët e njësive që menaxhojnë fondet publike, të cilët duhet të japin
shembullin e vet personal në mënyrë që çdo punonjës të ndjekë të njëjtat hapa dhe
të udhëhiqet nga të njëjtat parime. Duhet theksuar kur themi “shembullin e vet
personal” për arsye se nuk është vështirë të dallohet kur një titullar propagandon
ndryshe nga ajo që vepron në të vërtetë.
Angazhimi i KLSH
Në një situatë të tillë ku kemi titullarë dhe punonjës të niveleve të ndryshme që
shkelin në vazhdimësi ligjin, mendojë se ajo që ka rëndësi nuk është emri i titullarit i
cili ka kërkuar diçka në kundërshtim me ligjin dhe as emri i punonjësit i cili ka
shkelur një urdhër, një udhëzim apo edhe vetë ligjin. Nëse në sistemin e para 26
viteve kërkohej një emër konkret sepse problematika dhe akuza ishin gati, në
demokracinë e ditëve të sotme duhet gjykuar fenomeni. Ky fenomen quhet
pandëshkueshmëri dhe nëse e krahasojmë me vetë korrupsionin mund të jetë edhe
më degradues se vetë korrupsioni. Përforcimi i masave ndëshkuese kundrejt
menaxhimit jo efektiv, eficient dhe me kosto të panevojshme nuk do të sillte gjë
tjetër veçse një rritje të përgjegjshmërisë dhe shmangien e aferave të çfarëdo lloji.
Nga sa më sipër, rezulton se titullarët kanë një peshë të konsiderueshme dhe një
gjyq moral nga ana e publikut duket nuk mjafton për të rritur përgjegjshmërinë e
tyre. Frymës së punës nën presionin e zgjedhjes midis korrupsion apo lëvizje nga
vendi i punës i duhet dhënë fund duke rritur besimin në institucionet e pavarura.
Me një rritje të ndjeshme në këtë 5 vjeçar të trajtimit të problematikave që vijnë
nëpërmjet ankesave direkte nga vetë publiku, Kontrolli i Lartë i Shtetit është
gjithnjë e më në brendësi të asaj çka edhe për vetë për publikun konsiderohet
problem konkret. Mangësi ngelet ende sistemi i drejtësisë në drejtim të gjykimit të
titullarëve nga ana e prokurorisë dhe gjykatës, gjë kjo e cila shihet nga audituesit si
një sfidë për thellimin gjithnjë e më tepër drejt fakteve konkrete që bëjnë shkaktar
personat realisht përgjegjës. Nën petkun e një “menaxheri jo të aftë” titullarët kanë
Jonild HOXHAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 227
qenë të fundit që janë penalizuar nga drejtësia dhe kjo duhet luftuar me çdo kusht
pasi minon vetë drejtësinë, transparencën dhe sistemin në tërësi.
Janë pikërisht raportet e auditimit, gjetjet, konkluzionet por mbi të gjitha
rekomandimet në përfundim të punës audituese me të cilat institucioni kërkon ti
bëjë të ditur publikut fuqinë që ky i fundit ka për të vënë nën përgjegjësi
ekzekutivin, fuqi të cilën e ushtron më së miri nëpërmjet një institucioni të pavarur
siç është KLSH. Nëpërmjet bërjes publike dhe raportimit të gjetjeve institucioni ka
synuar vënien para përgjegjësisë jo vetëm të personave të përfshirë në
problematikat e konstatuara, por edhe të menaxherëve kryesorë të institucioneve,
kjo për vetë faktin se itinerari i korrupsionit rrallë herë fillon me një përfitues të
drejtpërdrejte dhe të përfundojë me një specialist. Duke ruajtur kuadrin e
pavarësisë institucionale dhe gjykimit profesional, KLSH kërkon të njohë publikun,
ekzekutivin dhe të gjitha palët e interesuara se cila ka qenë kostoja e korrupsionit
dhe se pandëshkueshmëria është akoma më e papranueshme nëse shkon paralel
me të. Sot del e domosdoshme të thyhet miti i titullarit të plotfuqishëm mbi
çdokënd dhe njëkohësisht të pafajshëm për gjithçka ndodh!
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
228 Botime 2017
RËNDËSIA E PLANIFIKIMIT TË BUXHETIT
nga Erjola MEÇAJ – Audituese, KLSH,
botuar në gazeten “Telegraf”, më 21 dhjetor 2016.
Procesi i planifikimit dhe përgatitjes së buxhetit është thelbësor, jo vetëm në
kontekstin e shpërndarjes së të ardhurave dhe shpenzimeve, por për të shërbyer
gjithashtu si një mjet këshillimor për politikë bërësit, në kuadër të vlerësimit të
fizibilitetit të vendimeve dhe propozimeve specifike buxhetore nga pikëpamja
makro dhe/ose mikroekonomike. Është shumë më e lehtë për të kontrolluar
shpenzimet qeveritare në procesin e përgatitjes së buxhetit se sa më vonë gjatë
ekzekutimit të buxhetit. Përgjegjësia për përgatitjen e buxhetit përgjithësisht
qendron në Ministrinë e Financave, me të dhëna nga ministritë e linjës dhe disa
agjencive më të vogla shpenzuese, duke i dhënë mundësi kësaj të fundit që të
përcaktojë nivelin global të shpenzimeve, duke shmangur implikimet negative
makroekonomike, si edhe duke parashikuar saktë të ardhurat e pritshme dhe
nivelin e deficitit që mund të financohet në mënyrë të sigurt. Për sa më sipër
nevojitet të përgatitet një qarkore buxhetore për të dhënë udhëzime për ministritë
e linjës, me tregues tavan të shpenzimeve totale për çdo ministri, se si të përgatiten
vlerësimet e tyre në një mënyrë që do të jetë në përputhje me objektivat makro.
Por nëse nevojitet (dhe kryhet) kaq shumë punë në formulimin dhe planifikimin e
buxhetit, pse lind nevoja e rishikimit të tij gjatë vitit ushtrimor?
Pikërisht për çështje që lidhen me buxhetet dhe ekzekutimin e tyre, një grup
audituesish nga Kontrolli i Lartë i Shtetit morën pjesë në një workshop-in, e
organizuar nga Qendra e Ekselencës në Financë, në Slloveni. Gjatë këtij “udhëtimi”
drejt njohjes dhe të mësuarit, u trajtuan edhe çështje që lidhen me buxhetet e
formuluara “dobët”, si një faktor kyç në “suksesin” apo “dështimin” e buxhetit gjatë
ekzekutimit të tij.
Kështu gjatë përgatitjes së buxhetit, ekonomistët fiskalë ose këshilltarët e
përgjithshëm të politikës mund të thirren për të këshilluar mbi mundësitë për
Eriola MEÇAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 229
ndryshimin e planeve të shpenzimeve (zakonisht, por jo gjithmonë, për zvogëlimin e
shpenzimeve). Në të kaluarën, rregullimi fiskal nëpërmjet reduktimeve në
shpenzimet e planifikuara shpesh ka rezultuar problematik. Ndryshimet e shpeshta
në planet e shpenzimeve, ndaj qëllimit fillestar të autoriteteve, kanë rezultuar në
“shkatërruese” për realizimin e buxhetit, ose të paqëndrueshme në terma me afat
të gjatë. Kudo ku janë ndërmarrë reduktime të shpenzimeve, ato kanë prodhuar
kursime afatshkurtra por me kosto afatgjatë. Reduktimet e planifikuara të
shpenzimeve kanë dështuar (në kuptimin që rezultati i shpenzimeve ka qenë mbi
buxhetin e rishikuar), që kanë çuar në mënyrë tipike në detyrime të pashlyera. Kjo
ka dëmtuar edhe ekonominë e sektorit privat (faturat e saj janë të papaguara) dhe
kredibilitetin e qeverisë në tregjet financiare.
Një problem themelor është se ndryshimet në buxhet propozohen shpesh në një
fazë të vonë të përgatitjes së buxhetit. Megjithatë, pavarësisht nga kufizimet
kohore, vlerësimi i duhur i opsioneve të politikave të shpenzimeve është jetik. Ato
në përgatitjen e buxhetit mund të joshen duke gjetur zgjidhjen më të shpejtë, kur
në fakt duhet të paraqesin një vlerësim objektiv të kostove të politikave të
përcaktuara dhe të miratuara (në kuadër të qeverisë) të shpenzimeve.
Planifikimi i buxhetit duhet bërë duke përgatitur dhe analizuar mundësitë. Kjo nuk
është një detyrë e lehtë, sidomos në vendet që kanë trashëguar sisteme të buxhetit
të projektuar për kontrollin e pajtueshmërisë (në vend të menaxhimit
makroekonomik apo financiar). Ekzekutimi i buxhetit tradicionalisht siguron që
shpenzimet të kryhen në përputhje me buxhetin e miratuar nga Parlamenti. Nga
shembujt dhe eksperiencat e paraqitura në workshop rezultoi se shpesh buxhetet
janë aq të fryrë nga dëshirat e institucionit të ekzekutimit (ministrive të linjës apo
agjencitë e shpenzimeve) sa që Ministria e Financave nuk mund të jetë e vendosur
për të sugjeruar një fushë të mundshme për ndryshime në planet e shpenzimeve.
Gjithashtu, sistemet e klasifikimit të buxhetit në shumë vende janë të dobët dhe
mund të pengojnë një analizë të kënaqshme të opsioneve për ndryshimin e
shpenzimeve qeveritare. Gjatë zbatimit të buxhetit, shumë njësi kanë dëshirë ose
nevojë për të ndryshuar ndarjet e miratuara nga parlamenti. Disa rishikime të tilla
janë të nevojshme dhe të dëshirueshme, por kalimi i tepërt i dispozitës buxhetore
ndërmjet zërave të shpenzimeve (transfertat) dhe përdorimi i tepruar i
preventivave shtesë të shkaktojë vështirësi, dhe zakonisht tregon mungesën e
disiplinës buxhetore. Pasi ndarjet buxhetore janë vendosur në buxhet, nuk është
shpesh një nevojë për të kaluar në dispozitat buxhetore nga një zë në një tjetër. Një
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
230 Botime 2017
shembull mund të jetë vonesa në një projekt kapital për shkak të motit të keq, dhe
nevoja ose mundësi për të përshpejtuar punën për një projekt të tillë në vende të
tjera. Pavarësisht të gjithave sa më sipër, në përfundim u konkludua se problemet
në ekzekutimin e buxhetit shpesh reflektojnë buxhete të formuluara dobët, të cilat
më pas gjatë ekzekutimit rezultojnë të ndryshohen vazhdimisht. Lektorët ekspertë
në workshop sollën një qasje profesionale mbi formulimin e buxheteve të
besueshme, ku theksuan se formulimi i dobët i buxheteve është treguesi primar i
një buxheti jo të besueshëm dhe për të forcuar këtë gjë, duhet të konsiderohen
praktikat më të mira të atyre vendeve që sanksionojnë me ligj mos ndryshimin e
buxhetit ose të paktën kufizimin e numrit të ndryshimeve. Buxhetet janë të
besueshme vetëm nëse mbështeten: mbi parashikime të besueshme; mbi analiza të
faktorëve social dhe ekonomikë; si edhe konsiderojnë implikimet e mundshme të
rregullave fiskale e më gjerë. E vetëm nëse buxheti do të shikohet si një
marrëveshje mes qeverive dhe publikut (ashtu sikundër është në gjenezën e vetë),
do të kuptohet rëndësia jetike që ky proces ka në shpërndarjen dhe përdorimin e
burimeve publike me eficiencë, efektivitet dhe ekonomicitet.
Skënder HAJDARI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 231
PERFORMANCA E UJËSJELLËSVE NË OBJEKTIVIN E AUDITIMIT TË KLSH
nga Skënder HAJDARI – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 21 dhjetor 2016.
Veprimtaria ligjore e shoqërive aksionere të ujësjellës-kanalizimeve, sipas statutit,
përcaktohet kryesisht si shërbimi i furnizimit me ujë të pijshëm të konsumatorëve
dhe largimit e trajtimit të ujërave të ndotura. Pra një nga aktivitetet më jetësore e
humane, cilësia e të cilëve ndikon drejtpërsëdrejti jo vetëm në nivelin e mirëqenies
së qytetarëve por dhe në shëndetin e popullatës në tërësi. Në këtë këndvështrim,
menaxhimi dhe miradministrimi i këtyre ndërmarrjeve, është thelbësor për
konsumatorët dhe taksapaguesit shqiptarë.
Kontrolli i Lartë i Shtetit, në zbatim të planit të auditimit, ka shqyrtuar dhe analizuar
në vazhdimësi e me rigorozitet, veprimtarinë ekonomiko-financiare të Ujësjellësve
sipas një programi të caktuar me qëllim, jo vetëm evidentimin e dëmeve ekonomike
që i janë shkaktuar buxhetit të këtyre ndërmarrjeve dhe vënien para përgjegjësisë
të shkaktarëve, por mbi të gjitha, dhënien e rekomandimeve me drejtimet dhe
afatet përkatëse për përmirësimet organizative, në funksion të përmirësimit të këtij
shërbimi, pra për rritjen e performancës të ndërmarrjeve të Ujësjellës Kanalizimeve
në vendin tonë.
Ndërthurja e çështjeve teknike me ato ekonomike dhe financiare, i bën auditimet e
këtyre ndërmarrjeve komplekse dhe që kërkojnë grupe audituesish në përbërje të
cilëve, veç përvojës së fushës nuk duhet të mungojnë dhe auditues me profesion në
fushat inxhinierike. Nga rezultatet e deritanishme të auditimeve të shoqërive të
kësaj fushe, midis të tjerave, një nga fenomenet e përgjithshme dhe më të
shpeshta, është investimi i vazhdueshëm me kosto jo të vogël për kryerjen e
shërbimeve të riparimit të pajisjeve elektro-mekanike siç janë elektromotorët e
fuqive të ndryshme për vënien në punë të pompave të furnizimit me ujë të
konsumatorëve. Një çështje kyçe kjo e lidhur ngushtë dhe me furnizimin e
vazhdueshëm e me cilësi të ujit të pijshëm për konsumatorët familjarë dhe jo
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
232 Botime 2017
vetëm, në vendin tonë. Konstatimet e kësaj natyre, shfaqin përsëritjen e
investimeve pothuajse çdo vit, duke riparuar të njëjtat pajisje (elektromotorë) dhe
për të njëjtën arsye.
Kështu p.sh., nga auditimet e shoqërive Ujësjellës Kanalizime Tiranë, Durrës dhe
Lezhë, u evidentuan procedura prokurimi të kryera vazhdimisht për të njëjtat pajisje
dhe me të njëjtin objekt prokurimi: “Avolxhim elektromotorësh”, të cilat zënë në
disa raste 20% të prokurimeve gjithsej dhe në këtë mënyrë dhe të pjesës më të
madhe të shpenzimeve. Duhet theksuar fakti se këto shoqëri, kanë në përbërje të
tyre një staf inxhinierik të kualifikuar që nuk u mungojnë as pajisjet për kryerjen e
riparimeve/shërbimeve në rastin konkret por as ambientet/ofiçinat për kryerjen me
sukses të riparimit apo shërbimit, gjë e cila jo vetëm që do të rriste gatishmërinë e
tyre për furnizimin me ujë por njëkohësisht do të ndikonte ndjeshëm në uljen e
shpenzimeve (dhe për pasojë dhe në koston e furnizimit) pra në rritjen e
performancës së shoqërive të ujësjellësve.
Kryerja e procedurave të prokurimit në mënyrë të përsëritur për të njëjtat pajisje
dhe me të njëjtin objekt prokurimi, tregon qartazi se shoqëritë e Ujësjellës-
Kanalizimeve, nuk kanë marrë asnjë masë për mos përsëritjen e defekteve ose më
saktë për mirëmbajtjen e elektromotorëve. Në këtë mënyrë, këshillat teknikë dhe
sektorët e mirëmbajtjes, nga mungesa e marrjes së masave, nuk kanë treguar
profesionalizëm në punën e tyre për të implementuar sisteme mbrojtjeje elektrike
për të shmangur defektet e ndryshme që vijnë nga rritja e rrymave elektrike e në
vazhdimësi nxjerrjen jashtë pune të pompave të furnizimit me ujë të
konsumatorëve. Mos kryerja e një analize tekniko-ekonomike të thellë e serioze,
tregon në radhë të parë se këto këshilla, nuk kanë funksionuar siç duhet, por mbi të
gjitha, nga vetë shoqëritë e Ujësjellësve, nuk është bërë mjaftueshëm për
shmangien e kryerjes së procedurave të prokurimit dhe njëkohësisht të investimeve
në mënyrë të vazhdueshme. Pra, në përgjithësi shoqëritë e ujësjellësve nuk marrin
në kohë masat e nevojshme për mirëmbajtjen e aseteve të tyre nga vetë stafi
inxhinierik. Kjo do të siguronte jo vetëm uljen e kostove të riparimit të
elektromotorëve/pompave të furnizimit të konsumatorëve, por dhe krijimin e
mundësive për përdorimin e këtyre fondeve në funksion të uljes së humbjeve të
rrjeteve të furnizimit me ujë siç janë zëvendësimi i linjave të amortizuara me linja të
reja si dhe vendosja e matësve jo vetëm tek vendburimet e ujit por dhe tek
konsumatori.
Skënder HAJDARI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 233
Janë pikërisht këto mangësi, arsyeja kryesore e mungesës së furnizimit të
vazhdueshëm me ujë të popullatës, që ndikojnë direkt në uljen e ndjeshme të
performancës së shoqërive të Ujësjellës-Kanalizime në vendin tonë. Vazhdimësia e
furnizimit me ujë lidhet edhe me aftësinë e ndërmarrjes së ujësjellësit për të
mbajtur rrjetin e shpërndarjes nën një presion të caktuar shërbimi dhe
mirëmbajtjen e vazhdueshme të tij në eliminimin e humbjeve të ujit të prodhuar.
Konkluzione të tilla janë arritur, pasi Kontrolli i Lartë i Shtetit, gjatë auditimeve të
shoqërive të Ujësjellës Kanalizime, nuk ka konstatuar mangësi në sasinë e prodhuar
të ujit, pasi vendi ynë, konsiderohet dhe është i favorizuar gjeografikisht për sa i
përket pasurisë ujore. Ky fakt, dëshmon qartë, se problemi nuk është se duhet
prodhuar më tepër ujë por se duhet menaxhuar uji i prodhuar, kjo vihet re dhe nё
humbjen e lart nё shpërndarjen e ujit që këto shoqëri kanë, ku nё disa raste, 50% e
ujit tё prodhuar kalon nё humbje teknike, pa futur këtu dhe humbjen ekonomike që
vjen nga keq menaxhimi apo pamundësia nё arkëtimin e faturave.
KLSH, në mënyrë të vazhdueshme ju ka rekomanduar shoqërive të Ujësjellës
Kanalizimeve, që të orientojnë shërbimet, në mënyrë të tillë që të rikuperohen
plotësisht kostot operacionale të mirëmbajtjes dhe shpenzimet kapitale për
riparime dhe zëvendësime, jo nëpërmjet procedurave të prokurimit të cilat
kërkojnë jo vetëm kohë, e cila penalizon konsumatorin, por mbi të gjitha rrisin
kostot e shërbimeve të furnizimit me ujë të pijshëm.
Rekomandimet e dhëna nga Kontrolli i Lartë i Shtetit që kanë të bëjnë me marrjen e
masave nga Ujësjellësit për pajisjen e klientëve ekzistues dhe ata të rinj me aparate
matës uji, rritjen e investimeve për përmirësimin e rrjetit shpërndarës ku ekziston
dhe humbja më e madhe duke ulur kostot për mirëmbajtje dhe shpenzimet në
tërësi, janë ndjekur me rigorozitet e përparësi, për të influencuar pozitivisht në
përmirësimin e performancës së shoqërive të Ujësjellës Kanalizime. Në analizën
vjetore 2015, Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit ka vënë theksin në ndjekjen
sistematike të zbatimit të rekomandimeve për subjektet e audituara, si një
shqetësim i përhershëm edhe i Bashkimit Europian.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
234 Botime 2017
VJEN NË TIRANË BASHKËPUNIMI RAJONAL I SAI-VE
NË AUDITIMIN E PERFORMANCËS
nga Alfred ZYLFI – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 22 dhjetor 2016.
“KLSH është përpara një sfide të fortë për ta përqendruar punën tek auditimi i
performancës, pse ai i shërben vlerësimit të përgjegjshmërisë publike.”
Bujar LESKAJ, Kryetar i Kontrollit të Lartë të Shtetit.
Auditimi i performancës ka qenë një nga sfidat e Kontrollit të Lartë të Shtetit në
këtë mandat, sepse që në krye të herës e në vijim ai është në qendër të vëmendjes
të planeve audituese të tij dhe në një proces integral e zhvillimor të vazhdueshëm,
ku një rëndësi të veçantë i ka kushtuar bashkëpunimit me institucionet homologe i
cili ka ardhur në rritje të vazhdueshme e sintetizuar edhe nëpërmjet auditimeve të
përbashkëta të performancës.
Në kuadër të kësaj risie nën kujdesin e veçantë të Kryetarit të KLSH-së zotit Bujar
Leskaj është dhe angazhimi i auditimit të përformancës në projekte rajonale të
përbashkëta ku veçojmë (PPA I) i përfunduar me sukses, duke i hapur rrugë
angazhimit në projektin e dytë (PPA II). Në vijim të punës së tij ky projekt mblodhi
në Tiranë nga data 13-16 Dhjetor përfaqësuesit e KLSH si dhe të SAI-ve të vendeve
Kosovë, Bosnjë-Hercegovina, Serbi, Mali i Zi, dhe Republikës së Maqedonisë për të
diskutuar mbi vijueshmërinë e procesit auditues të përbashkët të auditimit të
prokurimit publik dhe eksperiencave të çdo vendi pjesëmarrës.
Takimi u përqendrua në përcaktimin e kritereve të auditimit të procedurave të
prokurimit publik si qëllim për të arritur rezultate pozitive në përfitimin e:
çmimeve më të ulëta të prokurimit;
sasisë dhe cilësisë më e mirë të mallrave dhe shërbimeve për të njëjtin
çmim;
Alfred ZYLFI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 235
përpunimit të shpejtë të procedurave të prokurimeve;
mallrave dhe shërbimeve në kohë;
mallrave dhe shërbimet që janë të nevojshme nga ana e përdoruesit;
drejtësisë dhe mundësive të barabarta për të gjithë konkurrentët
pjesëmarrës,etj.
KLSH solli eksperiencat e tij ku vuri në dukje shumë raste të shkeljeve të
konstatuara nga auditime të ndryshme financiare të kryera në subjekte dhe kohë të
ndryshme nga ana e tij. Kryesisht u përqendruam në auditimin e performancës, i cili
ka si qëllim që ti shikojë më thellë rreziqet ose problemet që ndikojnë në kryerjen
me rregullsi të procedurave të prokurimit publik. Nëpërmjet këtij auditimi, ne do të
kërkojmë zbatimin e rregullave për prokurimet e mallrave, të punëve dhe të
shërbimeve nga autoritetet kontraktore me fokus kryesor:
a) rritjen e eficiencës dhe efikasitetit të procedurave të prokurimit publik, të
kryera nga autoritetet kontraktore;
b) sigurimin e mirë përdorimit të fondeve publike dhe të uljen e shpenzimeve
procedurale;
c) nxitjen e pjesëmarrjes së operatorëve ekonomikë në procedurat e
prokurimit publik;
d) nxitjen e konkurrencën ndërmjet operatorëve ekonomikë;
e) sigurimin e një trajtimi të barabartë dhe jo diskriminues për të gjithë
operatorët ekonomikë, pjesëmarrës në procedurat e prokurimit publik;
f) sigurimin e integritet, besim publik dhe transparencë në procedurat e
prokurimit publik.
Ne synojmë tu shpjegojmë dhe rekomandojmë autoriteteve përgjegjëse të
shqyrtojnë pengesat aktuale, në qoftë se ata duan për të përmirësuar
performancën duke:
1. verifikuar prezencën e tyre,
2. gjetur se ku performanca është e dobët
3. pse parregullsitë ndodhin apo kanë ndodhur,
4. a janë parregullsitë gabimi njerëzor, a është kjo një praktikë e parregullt
apo është shkaktuar nga kuadri i përgjithshëm rregullator?.
Përmirësimi i procedurave të prokurimit publik ka si qëllimin të sigurojë që fondet
publike të përdoren në mënyrë transparente, efikase dhe që autoritetet
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
236 Botime 2017
kontraktore ti japin llogari publikut për veprimet e tyre. Parimet bazë janë
konkurrenca, trajtimi i barabartë, mos diskriminimi dhe transparenca, me qëllim
kryerjen në mënyrë të përgjegjshme, transparente dhe efektive të procedurave të
prokurimit publik ku si mallrat dhe shërbimet të kontraktohen me çmimet më të
mira të mundshme duke mos rrezikuar cilësinë e tyre.
Me gjithë ndryshimet e sheshta ligjore dhe punën e bërë deri më sot, në
përmirësimin e procedurave të prokurimit për minimizimin e abuzimeve ato
vazhdojnë të ndeshet me problematikat, që kanë të bëjnë me:
Ndryshimet e shpeshta të ligjit të prokurimit publik dhe procedurave të
zbatimit;
mënyrën e përdorimit të legjislacionit, përcaktimin e fushës dhe
përgjegjësisë;
kompetencat, vendimmarrjen dhe bashkëpunimin ndërmjet midis
institucioneve;
përcaktimit i llojit të procedurës së prokurimit dhe arsyet për zbatimin e saj;
mënyrat dhe proceduar e ndjekura në vlerësimin dokumentar;
mungesën e transparencës në procedurat e prokurimit publik;
krijimin, funksionimin e duhur të njësive të prokurimit, mungesa e
personelit të nevojshëm dhe kapacitetet e tyre;
mungesa e ekspertizës në planifikimin dhe kryerjen e procedurave të
tenderimit;
mungesën e mjeteve dhe te burimeve financiare për zhvillimin cilësor të
procedurave të prokurimit në krijimin e kushteve për njësitë e prokurimit
në vartësi të kërkesave që nevojiten sipas llojit të e mallrave apo
shërbimeve që do të kontraktohen;
menaxhimin e sistemit të prokurimit elektronik, si dhe rritjen e kapaciteteve
të këtij sistemi;
me llogaritjen e kostove, humbjeve dhe përfitimeve sipas llojeve të
procedurave të prokurimit;
ndryshimet e shpeshta punonjësve të njësive të prokurimit;
trajnimin e aftësimit profesional të punonjësve në përfitimin e përvojave të
reja profesionale, duke ndarë dhe përvojën e tyre.
Në këtë këndvështrim, ne theksuam se kriteret për Auditimin e Performancës në
këtë auditim dhe në përgjithësi nuk mund të bazohen në citate të thjeshta të
përkufizimeve të paraqitura në ligj, apo nga dokumentet e politikave ligjore, por ato
Alfred ZYLFI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 237
duhet të shkojnë më thellë duke marrë aspekte të ndryshme dhe të mundshme apo
"skenarë" të ndryshme të realitetit çka do të ishte më e lehtë për tu ndjekur dhe për
të bërë të mundur vendosjen e gjetjeve në mënyrë logjike, duke i mbështetur me
konkluzione dhe duke e bërë më të qartë terrenin për rekomandimet të cilat duhen
adresuar në mënyrë që të forcohet përputhshmëria me rregullat dhe efikasitetin e
procedurave të prokurimit të prokurimit. Me pak fjalë auditimet e performancës në
përgjithësi janë si konsulent, inovatorë apo "modernizues", në krahasim me
auditimet financiarë të cilët janë më konservatorë. Synimi i këtij lloji auditimi
bashkëkohor i cili tashmë në KLSH është, institucionalizuar, ligjëruar dhe rregulluar
me Udhëzuesit e Manualet e tij, është përmirësimi i eficiencës dhe efektivitetit në
shërbimet publike që i ofrohen taksapaguesit shqiptar, duke ekonomizuar
njëkohësisht përdorimin e fondeve publike. Gjithashtu do të verë në pah anët
pozitive dhe negative të kryerjes së procedurave të prokurimit publik si një
përpjekje e angazhim profesional, për të garantuar dhe ndihmuar gjithë sistemin e
prokurimit publik.
Sot sfida në hartimin e procedurave sa më efikase të prokurimit publik qëndron në
rritjen e transparencës, besimit dhe shmangies së abuzimeve sepse në shumë raste
performanca e prokurimit publik matet vetëm me shifra, por harrojmë se mënyra
sesi kontraktorët realizojnë prokurimin e mallrave, punëve dhe shërbimeve
reflekton qasjen sociale në shërbim të qytetarit dhe operatorëve ekonomikë.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
238 Botime 2017
ROLI I INSTITUCIONEVE SUPREME TË AUDITIMIT
NË LUFTËN KUNDËR KORRUPSIONIT
nga Almida KAFIA dhe Eni KABASHI – Audituese, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 22 dhjetor 2016.
Auditimi i sektorit publik i kryer prej Kontrollit të Lartë të Shtetit ka një ndikim
pozitiv në rritjen e besimit të shoqërisë sepse përqendrohet në ruajtjen dhe
përdorimin sa më të mirë të burimeve publike. Kontrolli i Lartë i Shtetit është duke
kontribuar përherë e më shumë nëpërmjet auditimeve që ai kryen, bashkëpunimit
me të gjitha institucionet buxhetore nëpërmjet rekomandimeve që lë dhe
komenteve që ata sjellin në përmirësimin e situatës në favor të një fryme përherë e
më pozitive. Në këtë mënyrë KLSH promovon efikasitetin, përgjegjshmërisë,
efektshmërinë dhe transparencën e administratës.
Në nivelin e sotëm të zhvillimit, auditimi është pjesëmarrës i rëndësishëm në
sistemin e qeverisjes. Ai ka për qëllim mbështetjen dhe forcimin e mekanizmave të
menaxhimit të institucioneve, vlerësimin dhe përmirësimin e efektshmërisë së
menaxhimit të riskut dhe proceset e kontrollit. Më konkretisht, nëpërmjet
kontrolleve të kryera nga auditimi pritet të krijohet një mekanizëm që të
monitorojë dhe kontrollojë mashtrimin me qëllim minimizimin ose në kushtet më të
mira eliminimin e tij.
Kontrolli i Lartë i Shtetit si institucion i pavarur, është një komponent thelbësor në
një sistem demokratik, ku llogaridhënia, transparenca dhe integriteti janë pjesë e
domosdoshme e një demokracie të qëndrueshme, efektive dhe të besueshme.
Këto fenomene parashikohen edhe në Deklaratën e Limës “Institucionet Supreme
të Auditimit me qëllim arritjen e rezultateve dhe efektivitetit në luftën kundër
mashtrimit dhe korrupsionit, duhet të përpiqen në krijimin e një mjedisi të
pafavorshëm për lulëzimin e tyre”.
Qëllimi i bashkëpunimit mes INTOSAI-t dhe anëtarëve të vet është promovimi i një
roli proaktiv duke iu referuar luftës kundër korrupsionit në përputhje me
Almida KAFIA, Eni KABASHI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 239
kompetencat dhe autoritetet e Institucioneve Supreme të Auditimit dhe kërkesave
për pavarësi të organizatës.
Për shumë vite, ata kanë përkrahur luftën kundër korrupsionit, dhe si pjesë të
punës së vet audituese, SAI-t janë të angazhuar më tepër për parandalimin e
korrupsionit pasjen si qëllim kryesor zbulimin e tij. Çka do të thotë se qasja ka qenë
më tepër për të parandaluar korrupsionin, se sa zbulimin e aktiviteteve të
paligjshme. KLSH-ja si institucion suprem i auditimit, ka zgjedhur të jap kontributin e
tij në luftën kundër korrupsionit nëpërmjet bërjes së kallëzimeve penale për të
gjitha ato raste kur janë konstatuar shkelje të rënda, shpërdorim të detyrës,
mashtrime apo manipulime me pasoja të konsiderueshme financiare, të kryera nga
zyrtarët e administratës shtetërore të çfarëdo niveli. Pasi në fund të fundit auditimi
është projektuar pikërisht për të mbrojtur, shtuar dhe përmirësuar këto vlera.
Korrupsioni ka qenë dhe mbetet një ndër shqetësimet kryesore të qeverive,
organeve legjislative, atyre të gjyqësorit dhe procedimit penal, si dhe, veçanërisht i
të gjithë institucioneve që operojnë në fushën e financave publike. Dhe prej kohësh
është theksuar se llogaridhënia dhe transparenca janë dy antidodat më të forta ndaj
tij, të cilat nëse zbatohen, mund ta luftojnë dhe kufizojnë me efektshmëri
korrupsionin dhe të rrisin mirëqeverisjen në sektorin publik .Duke pasur parasysh
nevojën urgjente, sot më shumë se kurrë, ndiejmë se lufta kundër korrupsionit dhe
rritja e transparencës dhe e llogaridhënies është kthyer në sfidën më madhore të
kohës.
Korrupsioni paraqet një pengesë serioze për menaxhimin efektiv të burimeve dhe
alokimin e tyre, në mënyrë të drejtpërdrejtë në zhvillimin e qëndrueshëm të vendit.
Tolerimi i tij përkthehet në abuzim të pushtetit çka nënkupton qeverisje të keqe si
pasojë e mungesës së përgjegjshmërisë dhe kjo e “kalb” një shtet nga brenda. Lufta
ndaj tij duhet të jetë e tillë ku të sigurohemi se nuk ka vend ku të fshihet, duke rritur
transparencën e buxheteve qeveritare, informacionit tatimor dhe prokurimit publik
për të penguar evazionin fiskal dhe për të vënë në dukje vjedhjen ose keqpërdorimin
e taksave.
Ekzistojnë rregulla dhe norma të sjelljes dhe etikës, të shkruara dhe të pashkruara,
që drejtojnë sjelljen e nëpunësve publikë, por procesi i korrupsionit është shumë i
padukshëm duke lënë shumë pak apo aspak prova të dokumentuara.
Raportimi dhe auditimi i mirë i ushtruar nga institucionet e pavarura të auditimit
ndihmojnë në zvogëlimin e keq deklarimeve të cilat fshehin veprimet mashtruese,
keq udhëzojnë dhe shtrembërojnë drejtimin e përdoruesve të raporteve të
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
240 Botime 2017
auditimit. Auditimi ofron sigurinë e dëshiruar që raportet dhe deklarimet e tjera
financiare apo jo financiare mund të jenë të besueshme dhe pasqyrojnë me
vërtetësi rezultatet e veprimtarisë së subjektit publik. Roli dhe përgjegjësia e
Kontrollit të Lartë të Shtetit, si institucioni më i lartë i auditimit publik, është që të
kontribuojë në transparencën dhe llogaridhënien e institucioneve shtetërore,
nëpërmjet auditimeve të tij.
Lufta kundër korrupsionit, në të cilën KLSH dhe institucionet e tjera shtetërore janë
të angazhuar, është një luftë e vazhdueshme, pa kompromise, ndaj çdo institucioni
apo nëpunësi. Partneriteti mes tyre do të jetë një plus i madh që do të ndihmojë në
mposhtjen e “virusit” të tij. Nëse i referohemi shifrave, sipas analizës vjetore të vitit
2015 numri i kallëzimeve penale të denoncuara në organin e prokurorisë gjatë
harkut kohor të tre viteve 2012-2015 është rreth 3.1 herë më tepër se kallëzimet
penale të kryera në katër vitet së bashku 2008-2011, përkatësisht nga 52 në 159
kallëzime penale, ndërsa numri i personave të kallëzuar penalisht rezulton rreth 4
here më i lartë, shifra këto që vitin aktual po vazhdojnë të rriten. Njëkohësisht janë
lidhur disa marrëveshje bashkëpunimi me OJF të ndryshme me qëllim bashkimin në
këtë kazus, me revistën Monitor duke hapur edhe një dritare tjetër komunikimi me
publikun me qëllim rritjen e transparencës dhe modernizimin e institucionit.
Lufta ndaj këtij fenomeni është një luftë e gjatë e cila nuk mund të zhduket “me
magji”, ashtu siç u deshën kohë të arrihet në këto nivele, eliminimi i saj kërkon
dyfishin e kohës për të shkuar drejt këtij synimi. E rëndësishme është parandalimi
duke mos u lejuar rritjen e nivelit në sistem. Bashkëpunimet dhe trajnimet me
vendet homologë kanë bërë të mundur marrjen dhe dhënien e shembujve të
përvojave më të mira nga vendet europiane, të cilat na tregojnë se po të kemi një
bashkëpunim të gjithë shoqërisë, institucioneve ligjzbatuese dhe institucioneve të
pavarura atëherë mund të arrijmë të kemi “triumfin”e kërkuar, gjë për të cilën KLSH
ka kohë që po punon me sukses.
Manjola NAÇO, Eva LEKA
Kontrolli i Lartë i Shtetit 241
“BUXHETI I QYTETARIT” SI GJUHË KOMUNIKIMI MES QEVERISË DHE QYTETARËVE
nga Manjola NAÇO – Drejtoreshë e Përgjithshme dhe Eva LEKA – Audituese, KLSH,
botuar në gazetën “Standard”, më 22 dhjetor 2016.
Në fillim të muajit dhjetor, në Kuvendin e Shqipërisë u prezantua nga Ministri i
Financave, projekt buxheti për vitin 2017. Ndryshe nga herët e tjera, ky projekt
buxhet u cilësua nga Ministri si “Buxheti për Qytetarin” duke renditur një sërë
masash që do ndërmerren në favor të qytetarëve shqiptarë. Vetëm javën e kaluar
ky projekt buxhet, u miratua nga Kuvendi i Shqipërisë.
Në praktikat më të mira botërore prezantimi i “Buxhetit për qytetarin” është një
instrument që flet për një proces të hapur programimi ku në qendër të
vendimmarrjes është qytetari. Në vitin 2016, ishte hera e parë që qeveria prezantoi
një dokument shtesë që bën të mundur leximin e objektivave të buxhetit të
ardhshëm nga qytetarët, i quajtur “Buxheti i Qytetarit”. Por, në procesin përmes të
cilit kaloi projekt buxheti i vitit 2017, ky dokument i rëndësishëm mungoi.
“Buxheti i qytetarit” është ura më e rëndësishme lidhëse mes buxhetit vjetor dhe
qytetarëve të thjeshtë. Të gjitha sipërmarrjet dhe planet vjetore për t’u përmbushur
brenda vitit të ardhshëm thjeshtohen dhe sintetizohen në një dokument të
kuptueshëm dhe të aksesueshëm për të gjithë qytetarët shqiptarë. Në vitin 2016,
hidhen hapat e para drejt një komunikimi më të hapur me shtresat e shoqërisë
lidhur me buxhetin vjetor të qeverisë. Ishte praktika e parë drejt një buxheti për
qytetarët, duke ofruar një dokument në formën e një udhëzuesi prezantues në vija
të përgjithshme të objektivave të buxhetit për vitin 2016, si dhe mënyrën e
përfshirjes së qytetarëve në hartimin e buxhetit. Pavarësisht përpjekjeve pozitive,
dhe vullnetit për t’u afruar me publikun e gjerë, “Buxheti i Qytetarit” për vitin 2016,
nuk prezantoi objektivat dhe politikat ekonomike të qeverisë, njësitë matëse të
zhvillimit të çdo sektori të ekonomisë. Ndërkohë që për vitin 2017, ky dokument
nuk është bërë akoma publik.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
242 Botime 2017
Po çfarë është “Buxheti i qytetarit”? Përkufizojmë kështu një dokument, ku bëhet
një prezantim jo-teknik, pa ndonjë format të paracaktuar por që ka tipar dallues
konceptimin për të qenë i kuptueshëm nga një shtresë sa më e gjerë e popullsisë.
Një “Buxhet qytetari” është një përmbledhje e thjeshtuar e buxhetit, përgatitur për
të lehtësuar diskutimet mbi të. Është shumë e rëndësishme të bëhet dallimi mes një
përmbledhjeje që mund të jetë pjesë e dokumentit parësor të buxhetit dhe një
“Buxheti qytetari”. Ky i fundit është thelbësisht jo teknik dhe i aksesueshëm nga një
audiencë e gjerë.
Po cilat janë kriteret për një dokument të suksesshëm? Ekzistojnë disa kritere të
cilat duhet të përmbushen në mënyrë që të përpilohet një buxhet qytetari i
dobishëm. Fillimisht, duhet të jetë një dokument objektiv dhe jo teknik, pra larg të
qenit një traktat politik. Duhet të shkruhet duke përdorur një gjuhë të thjeshtë, të
kuptueshme, si dhe duhet të synojë vendosjen e një lidhje të drejtpërdrejtë me
shpjegime më të thjeshta, për të informuar ata që duan të dinë më shumë për
buxhetin e ardhshëm. Duhen përdorur në mënyrë të thjeshtë, tabelat dhe grafikët
për të treguar zërat përbërës të buxhetit vjetor, si të ardhurat, shpenzimet, nivelin e
borxhit publik, shpërndarjen e të ardhurave dhe shpenzimeve sipas funksioneve,
ministrive, programeve, etj. Duhet të jetë një dokument i vetëmjaftueshëm, në
mënyrë që i interesuari të mos ketë nevojë për dokumente të tjera shtesë për ta
kuptuar plotësisht atë. Është e rëndësishme të realizohet zbërthimi i objektivave
dhe i përmbajtjes së buxhetit dhe jo procesi që e ka prodhuar atë.
Duhet të arrihen disa standarde cilësie, ku përmendim kuptueshmërinë,
objektivitetin, besueshmërinë, rrjedhshmërinë logjike nga buxheti aktual në
buxhetin e projektuar për vitin në vijim, si dhe aksesimin në kohë reale.
Nga këndvështrimi i një individi të thjeshtë, “Buxheti i qytetarit” mund të jetë
dokumenti me më shumë rëndësi për të kuptuar punën e qeverisë, sepse është i
vetmi dokument i ndërtuar prej saj (qeverisë) në mënyrë të drejtpërdrejtë për
publikun. Dokumentet qeverisëse janë të mbushura me një mori përllogaritjesh,
shifrash apo dhe me një zhargon teknik, të cilin një lexues i zakonshëm nuk ka
aftësinë e plotë për ta kuptuar. Buxheti për qytetarin, për nga vetë natyra e
ndërtimit të tij, mund të përdoret nga një lexues, i cili nuk ka një njohuri të
mëparshme mbi financat publike dhe tregues të lidhur me to.
Pra, po flasim për një dokument që ofron një marrëdhënie simbiotike mes
qytetarëve dhe qeverisë, megjithatë shoqëria civile është përfituesi kryesor i
buxhetit të qytetarit, sepse qëllimi primar i ekzistencës së këtij dokumenti është që
Manjola NAÇO, Eva LEKA
Kontrolli i Lartë i Shtetit 243
të rritet njohuria mbi çfarë po bën qeveria dhe të zhvillohet aftësia e saj për të
kontribuar në mirëqeverisje. Nga ana tjetër buxheti i qytetarit shërben si një
mënyrë efektive e paraqitjes së përgjegjshmërisë së qeverisë ndaj qytetarëve të vet.
Qeveritë duhet të kenë pikë referimi qytetarët për atë çfarë bëjnë dhe si e bëjnë,
duke nënkuptuar se politikat dhe planet e zhvillimit të qeverisë duhet të pasqyrojnë
nevojat dhe prioritetet e qytetarëve. Kjo do të thotë gjithashtu se qeveria duhet të
japë llogari se çfarë ka bërë për të zbatuar këto politika, së bashku me rezultatet
dhe hapat që janë ndjekur. Qytetarët nga ana tjetër duhet të detyrojnë qeverinë të
jetë e përgjegjshme për veprimet e saj. Ata duhet të marrin pjesë në jetën publike,
duhet të votojnë për njerëzit që besojnë, të monitorojnë veprimtarinë e qeverisë, të
diskutojnë rreth politikave të saj dhe t’i kritikojnë ato kur gjërat nuk shkojnë siç
duhet.
Përgatitja e buxheteve dhe prezantimi i tyre publik është një mënyrë për të treguar
përgjegjshmëri ndaj qytetarëve. Sfida është se informacioni i buxhetit është mjaft i
vështirë dhe përgatitet nga pjesë të ndryshme të qeverisë në kohë të ndryshme. Në
përgjithësi këto dokumente shkruhen për përdorim të brendshëm të qeverisë,
prandaj përmbajnë shumë terma teknikë që pjesa më e madhe e individëve nuk i
kuptojnë. Nëse nuk është e kuptueshme ajo që u prezantohet, qytetarët nuk
mund të bëjnë pyetje mbi materialin e prezantuar. Në këto kushte, këta individë
nuk kanë mundësi t’i kërkojnë llogari qeverisë së tyre. Interesi në rritje i publikut
ndaj aksesit të informacioneve mbi buxhetin nuk është diçka e jashtëzakonshme.
Aksesi ndaj një informacioni të tillë forcon përgjegjësinë që ka qeveria ndaj
përdorimit të fondeve shtetërore, transparencën me qytetarët si dhe rrit
pjesëmarrjen e tyre në debatet mbi buxhetin.
“Buxheti i qytetarit” duhet të përgatitet brenda një kornize kohore që mundëson
pjesëmarrjen, pra duhet të jetë i vlefshëm në të njëjtën kohë me projekt buxhetin,
pasi ky dokument përfaqëson angazhimin e qeverisë ndaj përfshirjes së qytetarëve
të saj. Qeveritë mund të inkurajojnë angazhimin e qytetarëve duke krijuar kushtet e
duhura që ata të marrin pjesë në një mënyrë sa më të plotë. Kushti më i
rëndësishëm për një pjesëmarrje aktive është pasja akses ndaj informacioneve
qeveritare. Pasja akses nuk do të thotë vetëm akses fizik i dokumenteve teknikë,
por edhe qasja me të cilën qeveria ia bën të kuptueshme atë informacion
qytetarëve. Përplasja me koncepte të ndërlikuara dhe terminologji teknike i bën
edhe më të paqartë qytetarët se ç’ishin para se të përballeshin me një informacion
kaq abstrakt për ta. Akses në informacion do të thotë akses në një gjuhë dhe format
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
244 Botime 2017
që njerëzit e zakonshëm mund ta kuptojnë dhe vlerësojnë lehtësisht. Ky koncept
është i vlefshëm si për buxhetet e qeverisë ashtu si edhe për çdo dokument tjetër
mbi politikat apo strategjitë e saj. Pasja akses në dokumente kyç si buxheti vjetor,
projekt-buxheti, etj, është thelbësore që qytetarët të kenë një ide sa më të qartë se
si po i shpenzon qeveria paratë publike.
Buxheti i qytetarit nuk duhet të jetë një ngjarje e veçantë dhe e rrallë, por një pjesë
e zakonshme e procesit të hartimit të buxhetit të vjetor të qeverisë, në mënyrë që
me miratimin e projekt buxhetit, buxheti i qytetarit të jetë gati për t’u shpërndarë
gjerësisht dhe për t’u përdorur nga të gjithë qytetarët.
Sazan GURI, Alush ZAÇE
Kontrolli i Lartë i Shtetit 245
UJËRAT DETARE – KOHA PËR AUDITIM
Zonat e mbrojtura detare në fokusin e auditimit
nga Prof.Dr.Sazan GURI – Ekspert i Jashtëm dhe
Alush ZAÇE – Drejtor Departamenti, KLSH,
botuar në gazetën “Sot”, më 23 dhjetor 2016.
Marrëdhëniet historike të shqiptarëve me detin
Marrëdhënia e shqiptarëve me detin ka qenë e kufizuar, sepse historikisht prej kanë
ardhur pushtimet, që kur ishte Pellazgji, 8400 vjet para Krishtit, kur afrikano-
veriorët, gjatë ç’shkretëtirëzimit të Saharasë, kërkonin të dyndeshin në veri të tyre
përmes Mesdheut. Por, edhe kur ishte Iliri, ku si për grekët që formuan koloni, edhe
për romakët që vinin me ushtri, ishte deti ai që i sillte ata si kolonizatorë dhe
pushtues. Po ky det në shekujt pas Krishtit solli Hunët, Visigotët, që shkretuan
përfundimisht Ilirinë dhe më vonë (në fillim të mijëvjeçarit të kaluar) kryqëzatat dhe
vikingët, që e kthyen Arbërinë në shesh betejash. Mjaftuan këto reprezalje që për
popullin shqiptar të humbte lidhja me detin, aq sa kur hanin peshk thoshin se u
detyruan ta bënin se nuk kishin mishin pranë. Ndaj edhe një pjesë e popullit,
megjithëse afër bregdetit, ushqeheshin me trupa mishtorë të gjësë së gjallë të tokës
dhe jo të detit. Më pas Shqipërisë i erdhi e keqja nga malet dhe grykat e lumenjve
(pushtimet serbe dhe osmane). Ndërsa sot, e keqja i vjen nga grykësia e shqiptarëve
në përgjithësi, e veçanërisht e politikëbërësve. Këta të fundit, në hakmarrje të asaj
çfarë iu bënë malet dhe grykat e lumenjve, fillimisht i zaptuan, keq shfrytëzuan, i
goditën deri sa në fund i nënshtruan, duke i ngopur me plehra, mbetje industriale,
ujëra të zeza, mbetje spitalore, ujëra urbane, etj. Historikisht, shqiptarët kanë
derdhur ujëra të zeza e të përdorura në lumenjtë e pastaj në det, por asnjëherë në
përmasat dhe shkallën e ndikimeve të sotme, për shkak se dikur ka qenë numër i
kufizuar i popullsisë dhe i industrisë. Ndërsa sot janë tre milion banorë, tre milion
turistë dhe 110 mijë biznese që pasi e përdorin ujin, e flakin të papërpunuar në
rrëketë përkatëse për të shkuar më tej drejt lumenjve dhe për të përfunduar në det.
Madje në sasi 200 fish më shumë se ajo historike.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
246 Botime 2017
Arrakatia shqiptare 25 vitet e fundit
Kjo pavetëdije njerëzore e 25 viteve të fundit, ka bërë që ujërat tanë të kthehen nga
ujëra të pastër dhe të pasur me shumëllojshmëri gjallesash, me ujëra mezotrofik
dhe eutrofik që ndryshe do të thotë, nga ujëra ku jetonin peshqit, në ujëra ku
natyra zhvillon gjallesa si bretkosa, gaforre etj., për të pastruar ndotjet njerëzore.
Ndaj në pjesën më të madhe të sistemeve ujore (lumenj e laguna) pranë bregdetit,
zhvillohen algat jeshile, në mënyrë që të bëjnë “ngrënien” e lëndës organike
(nitritet, fosfatet, nitratet.) të hedhura nga njeriu. Por, jo vetëm kaq. Kjo ndotje ka
arritur të pushtojë prej vitesh edhe bregdetin shqiptar, ku në çdo ditë flaken 300
mijë tonë (ose m3) ujëra të përdorura (waste water) dhe po në harkun kohor të 25
vjetëve, janë flakur 3000 tonë mbetje bashkiake në ditë.
Nëna natyrë, për të kompensuar ndotjen shqiptare, apo hakmarrjen e shqiptarëve
ndaj maleve, grykave të lumenjve dhe deteve, bëri që të zhvilloheshin edhe më
shumë livadhet me posedonia (posedonia oceanica), që ndryshe quhen pyje të
detit. Natyra i zhvilloi ato, në mënyrë që të arrinte të pastronte ndotjen njerëzore
në det. Por, shqiptarët e pavetëdijshëm, por sidomos pushtetarët dhe politikanët e
babëzitur, e sulmuan për të dytën herë bregdetin shqiptar, duke hedhur në të
mbetje inerte si asfalte, hekura, betone, bitume, pesticide, etj. Dhe ç’ndodh?
Natyra, bazuar në ligjet e brendshme të saj, arrin ta përballojë dhe mund ta mundë
një shkaktar, por kur ata (shkaktarët), bëhen më shumë se një, si edhe ujëra të zeza,
edhe ujëra urbane, edhe mbetje industriale, edhe mbetje të rrezikshme, edhe
mbetje spitalore, edhe mbetje shkëmbore apo dhera, sedimente etj., ajo veçse
dorëzohet. Ndaj, po të vihet re, 30% e bregdetit shqiptar e përbërë nga pyjet
livadhorë me posedonia oceanica (që ndryshe në shqip i thonë leshterikët e detit)
vdesin dhe dalin në bregdet, duke u kthyer edhe këto në mbetje dhe në një
problem edhe më të madh për vetë shqiptarët, turistët, politikanët.
Ç’janë leshterikët e detit?
Në zonën bregdetare shqiptare, në shelfin e brendshëm 0-30m thellësi, me distancë
0-5 km nga bregdeti, zënë vend 5-6 zona të mëdha, të mbrojtura, me pyje detare
dhe kombinimi i natyrës është perfekt dhe për këtë shqiptarët janë me shumë fat.
Dhe shiko se sa e mëncur është mëma natyrë. Atje, ku ka laguna pranë bregdetit,
nuk ka posedonia dhe atje ku mungon laguna, zhvillohen pyjet me posedonia, si në
rastet e Kepi i Rodonit, Gjiri i Lalëzit, Karpen-Currila, ishulli i Sazanit, Gjiri i Vlorës,
Gadishulli i Karaburunit, Dhërmi-Porto Palermo, Qeparo-Kepi i Qefalit deri në Kepi i
Qefalit-Kepi i Stillos. Këta leshterikë prodhojnë një biomasë, apo një rritje të
Sazan GURI, Alush ZAÇE
Kontrolli i Lartë i Shtetit 247
vetvetes, në 1 m thellësi 500-1300 m2/vit, aq sa rritet lënda drusore në një pyll me
lisa.
Ato strehojnë 20-25% të specieve detare (400- 500 lloje algash dhe mbi 1000 lloje
kafshësh). Ato prodhojnë 4-20 litra oksigjen në ditë, për 1m2 livadh, si rezultat i
procesit të fotosintezes, duke thithur dyoksidin e karbonit të çliruar nga mbetjet.
Për këtë arsye quhen edhe mushkëritë e gjelbra të detit. Ato krijojnë ushqim dhe
strehë, duke mbrojtur dhe zhvilluar mikrohabitatet, duke bërë të mundur
riprodhimin dhe rritjen e peshqve, cefalopodëve, etj. Mbi të gjitha luajnë një rol
perfekt në balancën e sedimentit, duke thithur lëndët, grimcat në suspencë të ujit,
pra saktësisht bëjnë atë që bëjnë pemët në tokë. Pikërisht nisur nga dobitë e
mësipërme, quhet paudhësi e pushtetarëve lokale dhe aktivitetit të bizneseve, ku
përpos të tjerave i mbysin këto qenie jetësore me sedimente të hedhura si në Vlorë,
Sarandë, Shëngjin, etj.
Por më tipike është rasti i qytetin e Durrësit dhe më skandal është hedhja
vetëtimthi nga punimet bashkiake e dherave, tubave të ujërave të zeza, inerteve,
asfalteve pranë portit të qytetit të Durrësit. Veç ujërave të zeza të 200,000
banorëve dhe 300,000 të tjerëve në kohë piku turistik, flaken edhe këto sedimente
që bëjnë të asfiksohet jeta e livadheve pyjorë në det. Ndaj, nga Karpeni deri në
Currila, apo edhe në Gjirin e Lalëzit, etj., turizmi shqiptar përballet vitet e fundit me
një mbetje shtesë që kërkon investime marramendëse financiare për tu
zhvendosur, përpunuar dhe asgjësuar. Pra jemi në kohën, ku natyra po hakmerret,
jo ndaj pakujdesive njerëzore, por ndaj paudhësive, ndaj shpërdorimeve të detyrës.
Pra, po gjen vend proverbi popullor “Atë që hedh në det, e gjen në kripë”.
Ballafaquar me auditimet e kryera për Detin Mesdhe, kuptuam që ata kishin
problem mungesën e zonave të mbrojtura detare dhe mundoheshin ti krijojnë ato
artificialisht (p.sh. reef-et artificiale), pra ata në shumicën e rasteve nuk e kanë dhe
e krijojnë, ndërsa ne e kemi dhe e shkatërrojmë. Tek ne nuk mjaftoi shkatërrimi i
posedonias që mban 25% të jetës së gjallë në det dhe mban me oksigjen ujin e
detit, por tek ne kërkohet që të ngrihen mbi 60 kompani në Gjirin e Vlorës për
zhvillimin e Acquakulturës. Mbi 70 kompani veprojnë për rritjen e midhjeve në
lagunën e Butrintit dhe kompani të tjera të mëdha për rritjen e peshkut, kërkojnë të
zënë vend në Sarandë. Në një kohë që ky vend nuk ka kryer rifreskimin e matjeve,
rrymave dhe sidomos të gjireve detare shqiptare, zhvillimi i këtyre aktiviteteve, e
pastudiuar nga ana e institucioneve kompetente, do të sjellë një ndotje të
akumuluar super gjigande për ujërat detare.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
248 Botime 2017
Nevoja për auditim
Ndaj si ekspertë auditimi të institucionit suprem të auditimit, nisur edhe nga
eksperienca e vendeve fqinjë në marrëdhënien me detin, kemi guximin të bëjmë
thirrje, së pari vetvetes, së dyti qeverisë, së treti organeve të pushteteve lokale, së
katërti kompanive të biznesit, që të bashkëpunojnë me institucionin e auditimit
shqiptar, në mënyrë që nesër edhe vendi ynë të radhitet për marrëdhënie me detin,
në nivelin e vendeve të tjera të Mesdheut. Ndotja aktuale detare nuk pret më, ajo
thërret për auditim, sa bashkëpunues, po aq edhe të ashpër. Auditimi mjedisor
është mjet menaxhimi për të përcaktuar përputhjen e aktiviteteve private me ligjet
komplekse, me rregulloret mjedisore, si edhe me politikat, procedurat apo
udhëzimet në fuqi. Auditimi mjedisor na bën të mundur të kemi instrumentin për
mbrojtjen e mjedisit, fuqizimin e komunitetit për veprime në mbrojtje të mjedisit,
kontrollin në përdorimet e burimeve natyrore, rritjen e mirëqenies nga menaxhimi
afatgjatë i resurseve, mbrojtjen e pasojave financiare dhe socio-psikologjike dhe
bashkëpunimin komunitet-qeverisje lokal në gjetjen e zgjidhjeve të reja. Auditimi
Mjedisor detar është sot kërkesë e kohës. Pse? Sepse vendos lidhjet midis njerëzve
dhe mjedisit duke na sjell përfitime si: mbrojtjen e pasurive natyrore, minimizimin e
goditjes ndaj mjedisit, shfrytëzimin e qëndrueshëm të burimeve natyrore,
minimizimin e mbetjeve, përzgjedhjen e teknologjisë “green” në përgjigje të sfidave
mjedisore, zvogëlimin e humbjeve dhe rritjen e përfitimeve dhe mbi të gjitha
mbrojtjen e shëndetit njerëzor. Mekanizmat e auditimit mjedisor janë përdorimi i
mjeteve të thjeshta ose të sofistikuara si: sistemi i menaxhimit mjedisor, ISO 14001
ose EMAS, vlerësimi i përmirësimit ambiental, respektimi i standardeve, produkte
të pastra, mbetjet, shkarkimet, rritja e eficiencës, përcaktimi i mundësive të
kursimit, produktet ambientale deri tek zhvillimi i produkteve mjedisore apo eko-
etiketim.
Besim Bileri, Berti MEÇAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 249
INVESTIME PUBLIKE JO EFEKTIVE DHE JO AFATGJATA
nga Besim BILERI dhe Berti MEÇAJ – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 24 dhjetor 2016.
Kontrolli i Lartë i Shtetit (KLSH) ka audituar vazhdimisht investimet publike, duke
filluar nga parashikimi i fondit limit, zbatimi i procedurave të prokurimit, shpallja e
fituesit, zbatimi i kontratave dhe në disa raste ka konstatuar shkelje të rënda. Për
përmirsimin e kësaj situate ka rekomanduar masa zhdëmtim dëmi, masa disiplinore
deri në largim nga puna, heqje licence, kallëzime penale, përmirësime ligjore etj.
Qëllimi i auditimeve të KLSH është të përcaktojë se deri në çfarë shkalle subjekti ka
zhvilluar aktivitetin ekonomiko-financiar në përputhje me kërkesat e kuadrit ligjor
në fuqi, duke evidentuar gabimet dhe anomalitë të cilat përbëjnë devijime nga këto
rregulla, dhënien e rekomandimeve subjektit me qëllim përmirësimin dhe
eleminimin e mangësive të konstatuara. Por duke parë në vazhdimësi qasjen e disa
institucioneve publike në menaxhimin e fondeve, me keqardhje konstatohet se
gabime dhe anomali të rënda përsëriten vit pas viti, duke mos u zbatuar
përgjegjshmëria menaxheriale e drejtuesve dhe menaxherve të tjerë kryesor që
janë pjesë e vendimmarrjes në përdorimin e fondeve publike.
Por a ka ndryshuar gjendja e investimeve publike edhe pas rekomandimeve të
KLSH? A janë funksionale investimet pasi ato përfundojnë së ndërtuari? A kanë
jetëgjatësi? A janë zbatuar kontratat sipas parametrave dhe standardeve në
shërbim të komunitetit?
Përkundrazi, investimet publike si infrastruktura rrugore, rikonstruksionet e
ndërtesave, parqeve, shesheve, veprave ujore, rrugëve etj., janë pak funksionale
dhe pak afatgjata, janë ndërtuar me cilësi të dobët, punime të paguara por të
pakryera, duke bërë që fondet publike të mos përdoren me efektivitet, eficiencë
dhe ekonomicitet. Fakt për këtë janë prishjet dhe dëmtimet para kohe të këtyre
objekteve, rindërtimi apo rikonstruksioni para afatit të garancisë së jetëgjatësisë së
tyre, etj.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
250 Botime 2017
Kush janë përgjegjësit ?
Përgjegjësit janë titullarët e Autoritetit Kontraktor të institucioneve publike, njësitë
e prokurimit, komisionet e vlerësimit të ofertave, komisionet e marrjes në dorëzim,
projektuesit, preventivuesit, supervizorët dhe kolaudatorët e objekteve. Secili prej
tyre ka pjesën e vet të përgjegjësisë në mos efektivitetin e fondeve publike, por ai
që ka përgjegjësinë më të madhe është titullari i institucionit, i cili nuk ushtron
përgjegjshmërinë menaxheriale, detyrimin për respektimin e parimeve të
menaxhimit të shëndoshë financiar, të ligjishmërisë e të transparencës në
administrimin e fondeve.
Problemet më të shpeshta të konstatuara në auditimet e KLSH paraqiten në këto
drejtime:
në vendosjen e kushteve dhe kritereve të kualifikimit nga njësia e prokurimit në
mënyrë të tillë që krijojnë diskriminim dhe trajtim jo të barabartë të
operatorëve ekonomik në procedurat e prokurimit;
në skualifikimin e operatorëve ekonomik me ofertën më të ulët edhe kur këta i
plotësojnë kriteret e vendosura nga komisionet e vlerësimit të ofertave, gjë e cila
nuk ka sjellë kursimin e fondeve;
në rritjen artificiale të fondit limit nga njësitë e prokurimit dhe preventivuesit, të
cilët hartojnë prentivat në kundërshtim me manualet, duke rritur volumet dhe
çmimet e zërave të punimeve;
në mos mbikëqyrjen periodike të punimeve të objekteve nga supervizorët,
madje dhe nënshkrimin e situacioneve për punime të pakryera, me cilësi të
dobët ose paradhënie, në moszbatim të Ligjit nr. 8402, datë 10.09.1998 “Për
kontrollin dhe disiplinimin e punimeve të ndërtimit” i ndryshuar etj;
në kolaudimin formal të objekteve, pa verifikuar gjendjen dhe funksionimin e
tyre, jo në përputhje me projektin, lejen e ndërtimit, standardet, rregullat
teknike dhe me kontratën e nënshkruar, në moszbatim të Ligjit nr. 8402, datë
10.09.1998 dhe udhëzimit nr. 3, datë 15.02.2001 “Për mbikëqyrjen dhe
kolaudimin e punimeve të ndërtimit”;
në marrjen në dorëzim të objekteve të cilat paraqesin cilësi dhe defekte të
dukshme nga komisionet e instuticioneve, gjë e cila vjen nga papërgjegjshmëria
e tyre.
Me probleme të tilla janë konstatuar disa investime të audituara nga KLSH për vitin
2012-2016, konkretisht në objektet: “Sistemim i sheshit të qytetit Ersekë”,
“Rikualifikimi i qendrës së qytetit Lezhë”, “Rruga Janjar-Ninat-Markat”, “Ndërtimi i
Besim Bileri, Berti MEÇAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 251
ujësjellësit Markat-Ninat dhe rrjeti i brendshëm Konispol”, “Rikonstruksioni i rrugës
Hidrovor Akërrni faza e II Novoselë Vlorë”, “Riparime në segmentin rrugor
Progonat-Tepelenë”, “Rikonstruksion i Stadiumit Tomori Berat”, “Sistemim asfaltim
i rrugës Ram Sadria segmenti kryqëzimi i Dragobisë ish-frigoriferi Bajram Curri” etj.
Titullarët dhe menaxherët kryesor të institucioneve të pushtetit vendor, duhet të
marrin masa të shpejta për eliminimin e problematikave në fushën e investimeve
publike, me qëllim rritjen e ekonomicitetit, efeciencës dhe efektivitetit, për mirë
administrimin e fondeve dhe sigurimin e funksionimit afatgjatë të veprave publike,
duke vlerësuar edhe më shumë zbatimin e rekomandimeve të KLSH, për këtë fushë
të rëndësishme të sektorit publik.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
252 Botime 2017
PËR RRITJE TË EFEKTIVITETIT TË REFORMËS TERRITORIALE
nga Niko NAKO dhe Muhamed KAVAJA – Kryeauditues, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 27 dhjetor 2016.
Kryerja e reformës territoriale, nëpërmjet shkrirjes së 300 komunave në 61 Bashki,
krahas efekteve pozitive që solli, ka nxjerrë në pah edhe një problem të mprehtë.
Bashkë me pasuritë u transferuan edhe mjetet motorike të llojeve të ndryshme, si
fadroma, eskavatorë, makina të vogla tip autovetura pa numërim, etj. Sipas një
përllogaritjeje, i bie që të 300 komunat, të cilat kanë pasur në përdorim
mesatarisht nga 2 mjete, të kenë rreth 600 mjete, shtuar këtu edhe mjetet e 60
Bashkive me mesatarisht nga 3-4 mjete secila, ose në total 200-250 mjete. Pra
aktualisht, pas Reformës Territoriale, të 61 Bashkitë e reja kanë në inventarin e tyre
afërsisht rreth 800 mjete, ku për pjesën më të madhe të tyre nuk janë paguar
taksat vjetore. Ndërkohë që këto mjete nuk çregjistrohen në Drejtoritë e
Transportit Rajonale Rrugore, pasi kanë me vite pa paguar taksat. Kjo e fundit nuk
lëshon as edhe vërtetimin për dorëzim targe, kështu taksave u shtohen edhe
kamatë vonesat. Po ashtu, vështirësohet edhe nxjerrja e përgjegjësisë, pasi ish
komunat nuk funksionojnë më po dhe punonjësit të cilët janë përgjegjës për arsye
të reformës janë larguar nga puna.
Sigurisht që Bashkitë për territorin që administrojnë, duhet të kenë mjete motorike
dhe ato vendosin vetë për buxhetin, por në kushtet kur mungojnë katalogët për
normativat e harxhimit të karburantit të cilat nuk miratohen në Këshillin Bashkiak,
pasi nuk ka dispozitë detyruese, por kryhen testime “formale” dhe “jo ligjore” me
komisione të ngritura nga titullari me caktimin e normativave të harxhimit të
karburantit, realisht po abuzohet!
Bashkitë janë kthyer në “miniparqe” të mjeteve motorike, të cilat
përveç abuzimeve me karburantin, po “hanë” edhe ato pak të
ardhura që grumbullohen nga zyrat e taksave vendore.
Niko NAKO, Muhamed KAVAJA
Kontrolli i Lartë i Shtetit 253
Nga auditimet që ka ushtruar KLSH në disa bashki rezulton se secila, disponon nga
10-20 mjete, madje mbi 80% e tyre janë blerë në fillimet e demokracisë, në vitet
1995-2000 dhe mosha e këtyre mjeteve është mbi 15-20 vjeçare, ndërkohë që
paguhen edhe nga 4-5 drejtues mjetesh në mos më tepër në çdo Bashki, pra
mbajtja e mjeteve po kushton jashtëzakonisht shumë.
Kështu Bashkia Has nga 12 mjete që disponon në inventar vetëm 7 prej tyre janë
paguar taksat vjetore dhe janë prerë siguracionet, ndërsa për 5 mjetet e tjera nuk
janë paguar asnjë vit taksat vjetore dhe nuk janë të siguruara, ndërkohë nuk është
bërë çregjistrimi i mjeteve në Drejtorinë Rajonale të Transporteve, në kundërshtim
me nenet 99-100 të Ligjit nr. 8378, datë 22.7.1998 “Kodi Rrugor në RSH”, i
ndryshuar. Për pasojë për këto mjete Bashkia Has, do të vazhdojë të paguajë taksat
e prapambetura dhe kamat vonesat përkatëse duke shtuar shpenzimet e
panevojshme
Bashkia Poliçan për vitin 2014 për mjetet ka harxhuar 2846 litra/vit me vlerë
510,857 lekë, ndërsa për vitin 2015 sasia e karburantit të harxhuar është rritur 4.5
herë ose gjithsej 12,699 litra në vlerën 1,670,835 lekë, apo 9,853 litra më tepër se
mesatarja e dy viteve 2013-2014. Kjo vjen edhe për faktin e përqendrimit të
automjeteve nga ish komunat. Për caktimin e normativave të harxhimit të
karburanteve Bashkia nuk ka paraqitur dhe miratuar në Këshillin Bashkiak Poliçan
normativat për harxhimin e karburantit për secilin mjet që disponon në inventar.
Kjo edhe për mungesën e dispozitës detyruese për miratimin e këtyre normativave
në Këshillin Bashkiak, detyrim i cili para disa viteve përcaktohej ne udhëzimin e
përvitshëm të miratimit të buxhetit vjetor të bashkive.
Konstatohet se nga 15 mjete që disponon në inventar Bashkia Poliçan, vetëm për 3
prej tyre janë paguar taksat vjetore dhe janë prerë siguracionet, ndërsa për 12
mjetet e tjera nuk janë paguar asnjë vit taksat vjetore dhe nuk janë të siguruara,
ndërkohë nuk është bërë çregjistrimi i mjeteve në Drejtorinë Rajonale të
Transporteve, në kundërshtim me nenet 99-100 të Ligjit nr. 8378, datë 22.7.1998
“Kodi Rrugor në RSH”, i ndryshuar, për pasojë për këto mjete bashkia do të
vazhdojë të paguajë taksat e prapambetura dhe kamat vonesat përkatëse duke
shtuar shpenzimet e panevojshme, pra do rite më tej paaftësinë paguese. Bashkitë
Libohovë dhe Librazhd, kanë në inventarin e tyre 4 mjete transporti publik (tip
autovetura) për 3 mjete transporti nuk janë paguar taksat vjetore. Po kështu
paraqitet gjendja edhe në mjaft bashki të tjera.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
254 Botime 2017
Në vitin 2009 me vendim të qeverisë së asaj kohe për mjetet e transportit të
personave publikë u miratua një ligj dhe një VKM, por e parë mbas 8 vjetësh,
megjithë efektin që ka dhënë deri tashti, ende ekzistojnë probleme. Edhe pse deri
në heqjen e bonusit (pagesë mujore veç pagës) të transportimit për kryetarët e
bashkive (30,000 lekë/muaj) dhe ish komunave (15,000 lekë/muaj), në fund muajin
dhjetor 2013, shpenzimet për mjete në vend që të uleshin ato janë në nivelet kur
mjetet ishin të pa privatizuar, pasi në VKM ishte përcaktuar që përveç bonusit prej
30,000 lekë/muaj, titullarët përdornin edhe mjetin e bashkisë dhe ende mjetet
përdoren njësoj si më parë, duke e justifikuar me fjalën “në dispozicion të
administratës”. Kështu po veprohet edhe sot ku megjithëse ligji, nuk u jep të
drejtën të përdorin automjetin kryetarëve të bashkive (përjashtuar Bashkinë
Tiranë), “de fakto” aktualisht ata i përdorin këto mjete, madje duke i pajisur dhe
njohur si shpenzime edhe gjithë administratorëve të njësive. Kjo nuk kërkon ndonjë
kontroll të kualifikuar, pasi nga një vëzhgim në rrugë shikon kryetarë bashkie që
udhëtojnë me mjetet e bashkisë. Aq naiv paraqitet ndonjëherë problemi sa që
fletët e udhëtimit janë nënshkruar nga vetë personat të cilët udhëtojnë, pra
kryetarët e bashkive, duke e justifikuar me fjalën “në dispozicion të administratës”.
Po të kujt administrate? A ka kuptim që punonjësi i administratës të udhëtojë me
makinën e bashkisë dhe kryetari i bashkisë me autobus apo furgon? Kjo pyetje nuk
ka nevojë për përgjigje. Dhe për këtë përgjegjësi mbajnë vetë kryetarët e bashkive,
por edhe pse jo që kur u konceptua ligji, duke vendosur padrejtësisht që kryetarët e
bashkive të udhëtojnë me mjete publike.
Edhe pse përdorimi i mjeteve nga kryetarët e bashkive përbën kundërvajtje
administrative, nga auditimet rezulton se nuk kemi asnjë rast të ndëshkuar, siç
përcaktohet në Ligjin nr. 169/2013 “Për disa ndryshime në Ligjin nr. 10160 datë
15.10.2009” Për rregullat e shërbimit të transportit për funksionarët publikë dhe
nëpunësit civilë” dhe konkretisht neni 7, Sanksione-Përdorimi i automjeteve për
shërbime jashtë detyrave funksionale përbën kundërvajtje administrative dhe
shkelje të etikës profesionale dhe dënohet sipas akteve ligjore në fuqi.
Në zbatim të Ligjit nr. 10160 datë 15.10.2009 “Për rregullat e shërbimit të
transportit për funksionarët publikë dhe nëpunësit civilë”, mjetet në dispozicion jua
ofruan për blerje kryetarëve të bashkive dhe Kryetarëve të ish komunave, me
çmime simbolike dhe në se nuk paraqesin kërkesë titullarët, shitja e autoveturave
bëhej me ankand publik. Por edhe në zbatimin e kësaj dispozite është abuzuar, në
vlerësimin e çmimit shitjes. Duke qenë të “pa ngopur”, mjaft kryetarë bashkie, ose
Niko NAKO, Muhamed KAVAJA
Kontrolli i Lartë i Shtetit 255
pa frikë mund të themi të gjithë kryetarët e bashkive, edhe pse privatizuat mjetet,
ata vazhdonin të përfitonin edhe bonusin prej 30,000 lekë/muaj, bonus që ndoshta
me vonesë u hoq me ligj në fund të muajit dhjetor 2013. Pra për 5 vjet për heqjen e
autoveturave, kryetarët e bashkive përveç pagës mujore, përfitonin edhe bonos
(pagesë shtesë) 30,000 lekë/muaj, ndërkohë që prej tyre përdoreshin mjetet e
bashkive, pra u miratua një ligj i nxituar pa u studiuar për përfitimin e bonusit.
Në fund të vitit 2013 u përgjysmua lista e personave, të cilët u takonin mjete
autovetura në dispozicion, nga 23 në 12 zyrtarë, Lidhja nr. 2. Por përsëri kryetarët e
bashkive edhe pse nuk u takon mjeti autoveturë në dispozicion, prej tyre në mënyrë
“abuzive” po përdoren këtë mjete, pasi numrin e mjeteve që përdor bashkia,
Vendimi i Këshillit Ministrave e ka lënë të përcaktohet nga titullarët, pra nga vetë
kryetarët e bashkive. Në Vendimin e Këshillit Ministrave nr. 1242, datë 16.12.2009
“Për rregullat e funksionimit të komisionit të ankandit, procedurat e zhvillimit të
ankandit, kriteret e vlerësimit të pronës, që nxirret në ankand, si dhe për mënyrën e
indeksimit të përfitimit financiar mujor”, pika 1 përcaktohet se: 1. titullarët e
institucioneve, objekt i Ligjit nr. 10160, datë 15.10.2009 "Për rregullimin e shërbimit
të transportit për funksionarët publikë dhe nëpunësit civilë", që më poshtë do të
quhen titullarët e autoritetit shitës, miratojnë edhe listën e mjeteve të transportit,
që do të shiten, pasi kanë miratuar listën e mjeteve, të cilat mbeten në pronësi të
institucionit.
Prandaj që të mos i detyrojmë kryetarët e bashkive të abuzojnë me karburantin,
nevojiten që të miratohet normativa karburanti dhe të shtohen në listën e
nëpunësve publikë të cilët u lejohet përdorimi i mjeteve (autoveturave).
Mbajtja e këtyre mjeteve në përdorim të bashkive do mbetet “një valvul
shkarkimi” abuzive, për harxhimet e karburantit me plotësimin e fletë udhëtimeve
formale dhe fiktive. Këtë e tregon edhe “oreksi” i disa kryetarëve të bashkive për
blerje mjete pastrimi, të cilat si makina teknologjike harxhojnë mbi 30 litra
karburant në ditë, apo mjete të rënda, tip fadroma, (6-10 litra/orë), ku për vetë
mungesën e manualeve dhe normativat e harxhimit të karburantit e bën lehtësisht
të “manipulueshme” dokumentacionin justifikues për harxhimin e karburantit, etj.
Nuk mjafton vetëm të jepen porosi që mjetet e bashkisë të përdoren për nevojat e
bashkisë dhe jo në dispozicion të titullarit të bashkisë apo administratorëve të
njësive administrative.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
256 Botime 2017
Por në rastet e përdorimit të mjeteve nga personat jashtë listës së përcaktuar,
organet e qarkullimit rrugor të zbatojnë pa hezitim Ligjin nr. 10160 datë 15.10.2009
“Për rregullimin e shërbimit të transportit për funksionarët publikë dhe nëpunësit
civilë”, ndryshuar me Ligjin nr. 169/2013 datë 07.11.2013 dhe konkretisht neni 7,
Sanksionet, ku përcaktohet se: Përdorimi i automjeteve për shërbime jashtë
detyrave funksionale përbën kundërvajtje administrative dhe shkelje të etikës
profesionale dhe dënohet sipas akteve ligjore në fuqi...” pra nga njëra anë kemi
shkelje të etikës profesionale nga kryetarët e bashkive dhe nga ana tjetër kemi mos
kontroll “mbylljen e njërit sy” apo mos kryerje me dashje të detyrës nga ana e
organeve të Qarkullimit Rrugor.
KLSH do ti dërgojë organeve kompetente propozimet me përmirësimet e
nevojshme ligjore me qëllim hartimin e udhëzimeve konkrete në lidhje me
normimin e harxhimit të karburantit dhe përdorimin e mjeteve motorike në
Bashkitë dhe Institucionet publike dhe konkretisht:
1. Miratimin nga Ministria e Financave të një udhëzimi në lidhje me përcaktimin e
normativave dhe dokumentimin e harxhimit të karburanteve për gjithë
Institucionet Publike, sipas tipeve të mjetit duke vendosur kufij minimale-
maksimale, sipas tipit dhe numrit kubikëve të mjetit (fuqisë motorike), njësoj si
përcaktimi i kufijve të limitit të harxhimit për telefonat celular. Po kështu Ministria
e Financave në udhëzimin e përvitshme të planifikimit dhe zbatimit të buxheteve të
parashikojë dhe kërkojë vendosjen e normativave të harxhimit të karburanteve për
secilin institucion buxhetor.
2. Ministria e Transporteve dhe Infrastrukturës, të propozojë dhe miratojë aktet
ligjore dhe nënligjore për vendosjen e disa treguesve apo parametrave teknike dhe
plotësimin e kërkesave për nxjerrjen jashtë përdorimit të mjeteve motorike, të cilat
janë mjaft të vjetra dhe nuk janë në gjendje pune apo nuk janë funksionale, pasi
mbajtja dhe përdorimi i mëtejshme i tyre përveç rreziqeve që sjell për mos sigurinë
në rrugë është edhe antiekonomike dhe do vazhdojë të jetë një rëndesë në
buxhetet e bashkive.
3. Blerja e mjeteve nga Bashkitë dhe Institucionet Shtetërore, pavarësisht se
mund të bëhen nga fondet e buxhetit të shtetit apo të ardhurat e veta, blerja e tyre
të bëhet e përqendruar me propozim nga Këshillat Bashkiake dhe miratim të
Ministrit të Financave. Po kështu mjetet e pastrimit dhe mjetet e rënda, si fadroma,
ekskavatorë të ndryshëm, për nevoja të shërbimeve, si pastrimin e kanaleve
kulluese, të blihen në mënyrë të përqendruar, sikurse veprohet me karburantin
Niko NAKO, Muhamed KAVAJA
Kontrolli i Lartë i Shtetit 257
dhe jo tu lihet në dorë bashkive pasi me to po abuzohet, ato nuk targohen (pasi në
të shumtën e rasteve janë blerë mjete të përdorura, të amortizuara, jashtë
funksioneve teknike, kontratat e blerjes të automjeteve nuk janë lidhur para noterit
dhe automjetet edhe pse janë në inventar të bashkive por lejet e qarkullimit
figurojnë mbi pronarët fillestare pra, bashkia ligjërisht nuk i ka në pronësi ato.
4. Ministria e Punëve të Brendshme nëpërmjet sektorëve të qarkullimit në rrethe,
të kontrollojnë, ndalojnë dhe bllokojnë të gjitha mjetet e bashkive dhe
Institucioneve publike të cilat nuk janë pajisur me dokumentacionin e nevojshëm
duke mos paguar taksat vjetore (sidomos për automjetet të cilat qarkullojnë pa leje
drejtimi, pra nuk janë vendosur targa, kryesisht makinat e rënda, si makinat e
pastrimit te plehrave të qyteteve ,mjetet tip fadroma, eskavator, etj., të cilat nuk
dalin në rrugë kombëtare, por lëvizin brenda territorit të bashkive, ku edhe këtu
përbëjnë rrezik për vetë drejtuesit e mjeteve dhe këmbësorët.
5. Dhe së fundi, KLSH, ka propozuar që të bëhen ndryshime në Ligjin nr. 10160,
datë 15.10.2009 “Për rregullimin e shërbimit të transportit për funksionarët publikë
dhe nëpunësit civilë”, ndryshuar me Ligjin nr 169/2013 datë 07.11.2013, Lidhja nr.
2, duke u shtuar në listën për përdorimin e mjeteve edhe kryetarët e bashkive,
pasi nuk është logjike, që titullarët e disa institucioneve u lejohet të kenë në
dispozicion mjete transporti (autovetura), ndërsa kryetarët e bashkive janë të
përjashtuar, ndërkohë duhet të kontrollojnë territorin duke ecur më këmbë apo për
rast takimesh pune duhet të vinë në Tiranë me mjetet publike. Përveç kësaj do të
formalizohet edhe përdorimi i mjeteve nga kryetarët e bashkive dhe nuk do të
plotësohen dokumente dhe fletë udhëtimi formale për harxhimin e karburantit në
emër të administratës së bashkisë.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
258 Botime 2017
MBI NDRYSHIMIN E SHPESHTË TË EMRAVE TË INSTITUCIONEVE TË SHTETIT
nga Selfo ZENELI – Kryeauditues, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”,më 27 dhjetor 2016.
Gjatë veprimtarisë audituese, hasim dokumentacion të dendur të lëshuar nga disa
institucione me emërtimet si: Komisioni Shtetëror i Kthimit dhe Kompensimit të
Pronave (KSHKKP), Komisioni i Kthimit dhe Kompensimit të Pronave të Rajonit
(KKKP Rajoni), KKKP e Rrethit, Zyra Qendrore e Agjencisë së Kthimit dhe
Kompensimit të Pronave (ZQAKKP), Zyra Rajonale e Agjencisë së Kthimit dhe
Kompensimit të Pronave (ZRAKKP) dhe së fundi Agjencia e Trajtimit të Pronës (ATP).
Pra, nisur vetëm nga ky këndvështrim, praktikisht nga audituesi, por edhe nga
persona të interesuar kërkohen përgjigje për pyetjet si më poshtë: Audituesi a
mundet dhe a e ka të lehtë të auditorë bazuar në dokumente të lëshuara prej
institucioneve të mësipërme përgjatë 25 viteve për një proces të filluar dhe të pa
përfunduar përgjatë kësaj periudhe? Po qytetari-pronar, i cili do të jetë në procese
të hapura gjyqësore në kërkim të së drejtës së pronës së tij, të pa zgjidhur dhe ende
në proces, si duhet t’i administrojë këto dokumente?
Avokati, ka edhe ai vështirësi në dokumentimin, mbështetjen dhe kërkimin e së
drejtës së palës që mbron, ndërsa avokati tjetër (i palës tjetër), e ka argumentin
fare të thjeshtë, qoftë edhe vetëm me një shprehje: “Ke gabuar me emërtimin e
institucionit që ka lëshuar dokumentin e njohjes së pronës”. Dhe kaq mjafton që
seanca të shtyhet në gjykatë, pra edhe procesi të vazhdojë pambarim.
Po Penalisti? Edhe këtij i dalin akoma dhe më tepër vështirësi në përballjen më
zgjidhjen penale të çështjes së fitimit të padrejtë të pronësisë nga një tjetër qytetar
mbajtës i këtij titulli.
Gjatësia e emërtimeve të institucioneve është një tjetër problem, të cilat sjellin
vështirësi si në komunikimin verbal ashtu dhe në komunikimin shkresor, në kujtesë-
mbajtje vetëm për një numër të kufizuar personash, ndërsa për mbarë publikun
Selfo ZENELI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 259
qytetarët e thjeshtë, as që bëhet fjalë përmendja dhe përdorimi i emërtimeve të
gjata të institucioneve.
Le të krahasojmë dy emërtime institucionesh në periudha të ndryshme historike të
Shtetit Shqiptar: Ministria e Industrisë, Minierave dhe Energjetikës (emërtim
përpara viteve 1990), me emrin e të njëjtit institucion, Ministria e Ekonomisë,
Tregtisë, Industrisë dhe Energjetikës (METE), pas viteve 1990, pra 25 vjet më vonë.
Emërtim ky i ndryshuar disa herë, sigurisht përzierje emrash dhe emërtime të gjata.
Pas kësaj lind pyetja: si mundet që një qytetar të kërkojë të drejtën, p.sh. për
vjetërsinë në punë, apo vërtetësinë dhe identifikimin e dokumentit “Librezë Pune”
që qytetari posedon? Kjo është vështirësia më e paktë që i sjell qytetarit, pasi për të
fituar vjetërsinë apo vërtetuar vitet e punës në librezë, apo të drejtën e pronës apo
dhe të drejta të tjera themelore, qytetarit dhe avokatit të tij do t’i duhen përgjatë
këtyre 25 viteve të thërrasin për zgjidhjen e problemit edhe një historian të
specializuar në historinë e institucioneve publike shqiptare.
Në periudhën e demokracisë gati një çerek shekulli, të mbushur me ndryshime
funksionesh, emrash dhe emërtimesh institucionesh të Shtetit, që ngjasojnë si t’i
biesh me sëpatë një peme ulliri për ta krasitur por pa asnjë kriter, apo vazhdimësi.
Dhe megjithatë, ai ulliri nuk zhduket por ama kokrra s’të jep. Po kështu edhe pema
e ullirit “Shtet” me institucionet përkatëse.
Këto ndryshime të institucioneve shoqërohen dhe me ndryshime zyrash,
ambientesh, pajisjesh të ndryshme, që krahas dhënies së përshtypjes si të reja apo
të reformuara (të lindura apo rilindura), gjoja humbjes së origjinës funksionale dhe
bashkë me to kryerja e shpenzimeve me prokurime fondesh të reja, pra si ente
prokurues të rinj, pa çka se ato prokurojnë për të njëjtën gjë që kanë prokuruar
paraardhësit e tyre përpara 2, 3 apo 4 vitesh. E si mund të auditojë në këtë kakofoni
emërtimesh?
Sikurse konstatohet lehtë, përgjatë këtyre 25 viteve demokraci, reformash,
tranzicioni të thellë, emërtimet dhe ndryshimet e institucioneve me fushat që
mbulojnë janë bërë aq të shpeshta dhe në një mënyrë të tillë saqë mendja na shkon
sikur ato janë kryer më tepër jo nga nevoja e kryerjes së reformave të
domosdoshme, se sa i janë përshtatur si kioska dëshirave të titullarit të radhës, të
premtuara nga “Njëshi” që gjatë fushatave elektorale, duke lëvizur dhe atashuar
aktivitete funksionale, nga një ministri tek tjetra, nën justifikimin e zbatimit të
programit të subjektit elektoral. Kjo ka ndodhur në konfuzion të plotë, pa studiuar e
pa u përshtatur me eksperiencat e institucioneve të njëjta të Bashkimit Europian
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
260 Botime 2017
apo Rajonit, me të cilat do të bashkëpunojnë, madje pa marrë në konsideratë edhe
vazhdimin e shumë punëve dhe projekteve të filluara dhe në proces, si edhe pasojat
e mëvonshme.
Kjo çorbë emërtimesh kërkon që specialistët e historisë së institucioneve publike të
rishkruajnë, shtojnë ose përshtatin historinë e institucioneve shqiptare përgjatë
këtyre 25 viteve, me synim që t’ju vijnë në ndihmë institucioneve ligj zbatuese,
institucioneve të së drejtës gjykatave, prokurorisë, juristëve të institucioneve, por
sidomos qytetarëve, për të lehtësuar zgjidhjen e problemeve të lindura prej kohësh.
Ekonomistëve dhe historianëve të ekonomisë, studiuesve, universiteteve, etj., u bie
barra e studimeve, rishkrimit të funksioneve dhe të marrëdhënieve ekonomike të
lindura e të bartura, të transferuara nga këto institucione sipas funksioneve që kanë
ushtruar, me synim që t’u vijnë në ndihmë menaxherëve të institucioneve,
subjekteve ekonomikë dhe pse jo edhe institucioneve shtetërore por edhe
qytetarëve si punëmarrës, apo edhe për interesa dhe të drejta të tjera të lindura
dhe njohura prej këtyre institucioneve.
Për njësitë aktuale vendore, bashkitë, nisur nga problematika e mësipërme si dhe
në kuadrin e reformës administrative, ku shumë njësi të qeverisjes vendore
(komuna, bashki të vogla, qarqe, etj.) kanë pushuar veprimtarinë, ndërkohë që kanë
qenë bashkëpunuese me institucionet qendrore të Shtetit dhe prodhuese
dokumentacioni, si dhe bartës funksionesh të rëndësishme publike dhe private të
qytetarëve, si tituj pronësie, etj., del domosdoshmëri kryerja me rigorozitet e
procedurave të inventarizimit, marrjes në dorëzim dhe arkivimit të tërësisë së
dokumentacionit (dokumentacionit zyrtar, pronësor, publik, privat, etj.), që bartin
tituj pronësie publike private apo marrëdhënie të tjera me karakter ruajtje
afatgjatë, nga ish njësitë vendore (komunat, etj.) tek bashkitë e sotme përkatëse.
Ky proces unifikimi dhe përshtatjeje duhet të nisë sa më shpejt, për të evituar
dublimet, regjistrimet e gabuara apo sorollatjet pa bazë të qytetarëve që kërkojnë
vërtetime gjithfarësh apo edhe tituj pronësie.
Xhuljeta ÇELAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 261
PARADOKSET E AUDITIMEVE KLASIKE TË JASHTME
DHE ROLI I AUDITIMIT TË PERFORMANCËS
nga Xhuljeta ÇELAJ – Audituese, KLSH,
botuar në gazetën “Sot”, më 28 dhjetor 2016.
Si Institucion Suprem i Auditimit të Jashtëm Publik i mandatuar për të audituar
financat publike, Kontrolli i Lartë i Shtetit ka qenë gjithmonë në avangardë në këtë
fushë, duke kryer kryesisht auditime përputhshmërie dhe rregullshmërie, si edhe
auditime financiare në kuptimin klasik të këtyre termave, duke u angazhuar për të
evidentuar parregullsitë, mangësitë ose shpërdorimet e mundshme me fondet
publike në dobi të taksapaguesve shqiptar.
Pavarësisht rezultateve evidente në këto lloje auditimesh, gjerësisht të komunikuar
edhe nëpër mjetet e komunikimit të masës, çdo lloj aktiviteti ose veprimi i
ripërsëritur në kohë bie pre e disa paradokseve të pashmangshme të cilat
evidentojnë një farë shkëputjeje midis llojit të auditimit dhe teknikave të përdorura
për të analizuar fenomenin dhe vetë këtë të fundit. Kjo shkëputje vjen si rezultat i
faktit se me kalimin e kohës lloji i auditimit dhe teknikat që e shoqërojnë atë bëhen
obsolete dhe nuk fotografojnë realitetin e pasojave dhe impaktet që ai sjell në
shoqëri. Pra çka ndodh është se nëpërmjet vetëm kryerjes së auditimeve në
kuptimin klasik të termit rrezikohet që këto të humbasin vlerën e tyre nëse nuk
rishikohen metodologjitë dhe teknikat e auditimit, duke mos përshkruar fenomenin
në tërësinë e tij, pra nuk evidentohen arsyet përse është shkaktuar ngjarja.
Literatura e përshkruan këtë proces si një përkeqësim të matësve/llojeve të
auditimit me kalimin e kohës i cili shkaktohet nga katër procese. Procesi i parë
quhet “nxënia pozitive”, falë auditimeve të vazhdueshme të së njëjtës natyrë,
subjektet e audituar nxënë dhe përmirësojnë ato procese të punës së tyre që do të
preken edhe në auditime të ngjashme të mëvonshme. Si rrjedhojë auditimet në
kuptimin klasik humbin në një farë mënyre ndjeshmërinë ndaj fenomeneve në
tërësinë e tyre ose janë totalisht të pamundur për të zbuluar parregullsi të një
natyre tjetër. Procesi i dytë quhet “nxënia e çoroditur”, sipas së cilit subjektet e
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
262 Botime 2017
audituara mund të përdorin njohuritë e fituara nga vetë procesi i auditimit për të
manipuluar të dhënat e ofruara me qëllim krijimin e iluzionit se gjithçka në atë
subjekt funksionon siç duhet, ndërkohë që realiteti do të tregonte se gjërat ose nuk
kanë ndryshuar ose madje janë edhe përkeqësuar. Procesi i tretë, seleksionimi ka të
bëjë me ndryshimet që mund të bëhen në metodologji ose teknika të auditimit me
qëllim zëvendësimin e atyre që potencialisht mund të ndikojnë negativisht në
aftësinë e llojit të auditimit të përzgjedhur për të përshkruar fenomenin në tërësinë
e tij. Procesi i katër, ndrydhja ndodh atëherë kur kjo paaftësi nuk merret në
konsideratë.
Gjendur përpara këtij paradoksi sfidues, Institucionet Supreme të Auditimit kanë
shumë vite që janë angazhuar dhe masivisht kryejnë kryesisht auditime
performance si një nga mënyrat më të përshtatshme për të shmangur impaktet
negative të gjeneruara nga paradokset e auditimeve klasike. Vetë konceptimi i
auditimit të performancës është i orientuar në mënyrë të tillë që të tejkalojë
“staticitetin” e auditimeve klasike, pasi kriteret kundrejt të cilave krahasohet
performanca e një institucioni të veçantë në një fushë të caktuar të veprimtarisë së
tij hartohen ad hoc, duke nisur nga analiza e situatës së veçantë në të cilën ai
ndodhet me qëllim kryesor vlerësimin e ndonjë ndryshimi midis kritereve dhe
situatës, nëse ekziston, si dhe evidentimin e saktë të arsyes që ka shkaktuar këtë
situatë, për të ofruar rekomandimin e duhur për ta ndryshuar atë. Pra auditimi i
performancës ka një karakter dinamik që e lejon të përfshijë në fushën e studimit
të tij fenomene dhe problematika për të cilat nuk gjenden përgjigjet e duhur në
auditimet klasike.
Si institucionet e tjera supreme të auditimit, edhe KLSH tashmë është angazhuar në
zhvillimin e mëtejshëm të auditimit të performancës, i ndërgjegjshëm për impaktin
që ky lloj auditimi gjeneron në punën e institucioneve publike dhe në opinionin
publik. Që prej vitit 2012, me krijimin e Departamentit të Auditimit të
Performancës, përdorimi me ekonomicitet, eficiencë dhe efektivitet i fondeve
publike nga institucionet shtetërore me qëllimin e vetëm realizimin e të mirave
publike në përfitim të të gjithëve është tashmë fokusi i punës së audituesve të
perfomancës në KLSH. Me hyrjen në fuqi të ligjit të ri për Funksionimin dhe
Organizimin e Kontrollit të Lartë të Shtetit auditimi i performancës është kthyer në
detyrim ligjor për institucionin duke e vendosur atë në të njëjtin nivel me SAI-et e
tjera më të zhvilluara në këtë fushë.
Xhuljeta ÇELAJ
Kontrolli i Lartë i Shtetit 263
Gjatë këtyre katër viteve, KLSH ka qenë totalisht i investuar në zhvillimin dhe
konsolidimin e auditimit të performancës duke tejkaluar fillimisht procesin e fundit,
pra duke pranuar atë që në që në rang ndërkombëtar është pranuar hershëm,
vetëm përmes auditimeve klasike nuk shpjegohen të gjitha ineficiencat,
parregullsitë, mungesa e shërbimeve, eksternalitetet negative të performancës së
institucioneve shqiptare. Kjo patjetër është një sfidë për një institucion numerikisht
të vogël si KLSH, por përballë saj institucioni po asistohet nga SAI-t lider për
eksperiencë në auditimet e performancës si GAO, ECA, SAI Holandez, SAI Polak dhe
Kroat, si edhe po përfiton mbështetje nga projekti IPA financuar nga BE. Zhvillimi i
kapaciteteve audituese për të kryer auditime performance me profesionalizëm
punon në funksion të tejkalimit të paradoksit të parë, nxënies pozitive. Edukimi
profesional i audituesve me përvojë dhe të rinjve në metodologjitë dhe teknikat e
auditimit të performancës thjeshtëson kryerjen e këtyre auditimeve dhe krijon tek
subjektet e audituara ndërgjegjësimin se puna e tyre do të rishikohet “me shumë
kritere” dhe se rishikimi i veprimtarisë së tyre në përfitim të taksapaguesve nuk
kufizohet vetëm në format klasike.
Nga ana e tyre subjektet e audituara do ta kenë më të vështirë të pengojnë punën e
auditimit përmes procesit të dytë, pra nuk mund të përdorin njohuritë e fituara nga
kontakti i vazhdueshëm me auditimet klasike për të manipuluar të dhënat duke
dhënë një imazh të shtrembëruar të realitetit të punës së tyre. Nëse auditimi i
performancës përdor kriteret e duhura, tymi çoroditës nuk do të prodhojë efektin e
shpresuar, pra do të dalin në pah problematika të reja që mund të adresohen me
rekomandimet e duhura.
Impakti pozitiv i zhvillimit të auditimit të performancës ndikon dukshëm edhe në
përditësimin e metodologjive dhe teknikave klasike të auditimit, pra stafi i dedikuar
për “auditimet klasike” përkushtohet në seleksionimin e metodologjive dhe
teknikave më të avancuara sepse përditësimi i kritereve klasike të auditimit ndikon
pozitivisht në rezultatet e punës audituese të kryer “me shumë kritere”.
KLSH është një shembull pozitiv, midis së shkuarës dhe së ardhmes në sfidën e
vazhdueshme për të tejkaluar pengesat e këtyre paradokseve, i ndërgjegjshëm se
auditimi i performancës është pjesë e pandashme, thelbësore e auditimeve në të
ardhmen e KLSH.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
264 Botime 2017
KONGRESI I ABU DHABIT SI KONFIRMIM I VIZIONIT MODERN TË KLSH
nga Amantia PATOZI – Audituese, KLSH,
botuar në gazetën “Sot”, më 29 dhjetor 2016.
Nuk ndodh gjithmonë që vizioni i ri i një institucioni të certifikohet shpejt si i
suksesshëm dhe i dobishëm për publikun. Nganjëherë, nuk mjaftojnë as dekadat
për të marrë vlerësimin e merituar, dhe në raste të tjera, për shkak të kohës së
gjatë, që rrjedh, është historia vetë ajo që i mbyll llogaritë.
Nuk mund të mohohet se është përherë kënaqësi të konfirmohesh brenda vendit,
por është disa fish krenari, kur ky vlerësim të vjen nga institucione dhe aktivitete të
rëndësishme ndërkombëtare.
Mund të thuhet pa frikë se Kongresi i XXII INCOSAI, i dha të drejtë projektit
disavjeçar të Kontrollit të Lartë të Shtetit për të qenë më pranë publikut shqiptar,
natyrisht duke qenë gardian i fuqishëm i interesave të tij.
Në deklaratën finale të tij shpalosej qartë ambicia e kësaj organizate për të krijuar
një zë global më të fortë mbi auditimin publik. Ajo përfshin një çështje të veçantë
në strategjinë e re të zhvillimit të INTOSAI-t, 2017-2022, duke e parashtruar si sfidë
të organizatës për të ardhmen. Vlen të theksohet, se mënyra me efektive për të
rritur impaktin dhe peshën e institucionit vlerësohet që të jetë rritja e
transparencës dhe e komunikimit në publik të SAI-ve.
Është në fakt pikërisht ajo që ka bërë vit pas viti Kontrolli i Lartë i Shtetit në
Shqipëri, duke filluar që nga viti 2012 dhe nuk e teprojmë po të themi se e ka
realizuar këtë synim sipas standardeve më të mira europiano perëndimore.
Në këto pesë vjet (2012-2016), KLSH, nga një strukturë tërësisht e mbyllur e
hermetike, e cila prodhonte kryesisht njoftime shtypi për dëme hipotetike, u
shndërrua me shpejtësi në një komunikuese model me qytetarët. Në gjetjet dhe
rekomandimet e KLSH-së, mbrojtja e interesit publik nëpërmjet kallëzimeve penale
për abuzuesit e vërtetë me pronën e të gjithëve, ia rritën profilin institucionit dhe
Amantja PATOZI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 265
besimin e simpatinë në sytë e qytetarëve. Gjatë kësaj kohe, KLSH në kallëzimet e
veta nuk kurseu askënd, duke kërkuar llogari për dëmet ndaj Buxhetit të Shtetit në
të gjitha nivelet e hierarkisë së administratës, ministra, drejtorë të përgjithshëm, e
deri tek nëpunës më të ulët të institucioneve shqiptare.
Me nismën dhe interesimin e drejtpërdrejtë të Kryetarit të KLSH-së, u inkurajuan
audituesit dhe gjithë stafi i KLSH që të shkruanin pa asnjë kufizim në shtypin e
përditshëm për probleme të mprehta të administrimit publik, të hasura në
auditimet tona. Ata u ftuan dhe u nxitën të jepnin opinionet e tyre individuale, duke
ofruar rrugëzgjidhje për përmirësime legjislative, administrative dhe ato të
mirëfunksionimit të sistemeve tona publike.
Gjatë katër viteve 2013-2016 janë botuar me qindra shkrime, analiza, editoriale,
opinione dhe profile të punonjësve të KLSH në praktikisht të gjitha gazetat e vendit
me qarkullim kombëtar. Çdo 6 muaj institucioni boton një përmbledhje të
shkrimeve dhe opinioneve më të arrira të audituesve të tij. Kontrolli i Lartë i Shtetit
zbaton një nga standardet më të larta të transparencës institucionale për SAI-t në
rajon dhe më gjerë, nëpërmjet faqes së tij në internet www.klsh.org.al. KLSH
publikon në këtë faqe të gjitha vendimet e Kryetarit për auditimet e zhvilluara, si
dhe njoftimet për rezultatet e tyre dhe kallëzimet penale.
Në këtë faqe, kushdo që ka interes të shikojë do të gjejë publikimet dhe botimet e
shumta të institucionit. Nëse deri në fund të vitit 2011, për të gjithë periudhën
1992-2011, numri i botimeve KLSH ishte 12, për periudhën 2012-2016 ai arrin në 67
libra. Botimet e Kontrollit të Lartë të Shtetit, krahas regjistrimit besnik të
përmbajtjes së auditimeve të institucionit, të gjetjeve dhe rekomandimeve të çdo
auditimi kryesor, përçojnë drejtimet strategjike të reformimit të tij, që janë rritja e
kontributit për përmirësimin e qeverisje publike, nëpërmjet thellimit të luftës
kundër korrupsionit dhe ngritja e kapaciteteve të audituesve të KLSH-së në nivelin e
një audituesi europian.
Faqja zyrtare e KLSH online është një media në llojin e vet, ku publiku mund të gjejë
informacione të plota për auditimet e kryera dhe propozimet kryesore të dhëna në
auditimet e përputhshmërisë, financiare dhe të performancës të institucionit, duke
marre një pasqyrë të hollësishme për abuzimet dhe problematikën me pronën dhe
përdorimin e fondeve publike.
Qasjen me publikun dhe standardin e arritur të transparencës KLSH-së ia kanë
vlerësuar si partnerët e brendshëm, organizatat e shumta jo qeveritare, ashtu dhe
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
266 Botime 2017
institucionet e tjera të pavarura, profesorati shqiptar, bota akademike, etj., por
edhe partneret ndërkombëtarë kryesore të institucionit, si SAI i Polonisë, Kroacisë,
Austrisë, Turqisë, etj. Më e rëndësishmja, rritja e personalitetit dhe imazhit të
institucionit është reflektuar dhe në rritjen e adresimeve, letrave e ankesave të
qytetarëve të ndryshëm që vijnë në adresë të institucionit, gjë që dëshmon për
shtimin e besimit qytetar tek KLSH.
Për shkak të këtij vizioni të ri është rritur besueshmëria e qytetareve shqiptarë tek
institucioni, si një mbrojtës i pa kompromis i interesit publik, në luftë të
vazhdueshme dhe të përditshme ndaj abuzimeve dhe korrupsionit në administratën
shtetërore. Gjithçka ka ndodhur këto 5 vjet në rikonceptimin e rolit të Kontrollit të
Lartë të Shtetit në Shqipëri, është në përputhje të plotë me moton qendrore të
Kongresit të Abu Dhabit për ta kthyer SAI-n në një institucion publik tërësisht në
shërbim të qytetarit.
Ndaj edhe mund të themi me plot gojën se kjo ngjarje e rëndësishme botërore për
institucionet audituese legjitimoi suksesin e projektit tonë, duke dëshmuar në një
farë mënyre se ne i kemi paraprirë Abu Dhabit. Dhe sigurisht që kjo për vlen më
shumë se çdo medalje për Kontrollin e Lartë të Shtetit.
Artan TOPJANA
Kontrolli i Lartë i Shtetit 267
NDËRTIMI I RRUGËS “TIRANË-ELBASAN”
DHE PROBLEMATIKAT E KONSTATUARA NGA AUDITI I KLSH
nga Artan TOPJANA – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Koha Jonë”, më 29 dhjetor 2016.
Kontrolli i Lartë i Shtetit, në zbatim të ligjit, i cili përfshin edhe auditimin e
projekteve me financime të huaja, ndër të tjera ka përfshirë në planet e auditimit
dhe ka auditur projekte të cilat kanë ndikim të rëndësishëm në zhvillimin e vendit.
KLSH në zbatim të programit vjetor për vitin 2016, auditoi zbatimin e projektit
“Ndërtimit i rrugës Tiranë-Elbasan” për periudhën e zbatimit nga data 30.06.2014
deri më datë 30.06.2016, nga ku rezultuan një sërë shkeljesh dhe mangësish. Për
periudhën nga fillimi i punime, ky projekt është audituar në vitin 2014, auditim i cili
ka evidentuar po ashtu shkelje dhe mangësi, kryesisht në zbatimin e kontratave të
punimeve civile.
Segmenti rrugor Tiranë-Elbasan është parashikuar të ndërtohet me katër korsi me një
gjurmë të re, me gjerësi 28.2 m, karexhatë dyfishe dhe e destinuar për trafik të
lirë.Objektivi kryesor i projektit është sigurimi i një rrjedhe të pandërprerë të trafikut,
uljes së kostos operative të qarkullimit të automjeteve, uljen e aksidenteve rrugore,
kursimi i kohës së udhëtimit dhe realizimi i rritjes ekonomike në zonën e projektit.
Gjithashtu projekti do të zvogëlojë kohën e udhëtimit midis dy qyteteve dhe numrin e
aksidenteve, si dhe do të kontribuojë në zhvillimin ekonomik. Ndërtimi i rrugës është
ndarë në tre segmente konkretisht segmenti 1 “Sauk-Tuneli i Krrabës”, segmenti 2
“Ndërtimi i tunelit të Krrabës” dhe segmenti 3 “Tunel i Krrabës-Elbasan”.
Tuneli i Krrabës ka përfunduar në muajin mars të vitit 2013, segmenti 3 “Tunel i
Krrabës-Elbasan” në muajin gusht të vitit 2015, ndërsa për segmentin 1 “Sauk-Tunel
i Krrabës”, punimet nuk kanë përfunduar akoma.
Arsyet kryesore për mos përfundimin në afat të segmentit nr. 1, kanë të bëjnë
kryesisht me ndryshime të shumta të projektit origjinal, por edhe me probleme
rrëshqitje të skarpateve kryesisht në zonën e Ibës.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
268 Botime 2017
Ndryshimet e projektit të zbatimit kanë afektuar një gjatësi të konsiderueshme të
këtij segmenti rrugor por më thelbësoret janë ato që kanë të bëjnë me zonën e
Mulletit dhe rrëshqitjet për zonën e Ibës.
Ky segment rrugor duhet të dorëzohej në muajin gusht të vitit 2013, por edhe pas
kalimit të një periudhë të konsiderueshme nuk është bërë i mundur përfundimi i tij,
për arsye të problematikës së mësipërme, por edhe për angazhim të dobët të
kontraktorit në realizimin e punimeve. Për dy vitet e fundit janë realizuar punime në
masën 20% të totalit të punimeve të parashikuara, ndërkohë që periudha
korresponduese për përfundimin e kontratës (rreth 16 muaj) është 150%. Mos
përfundimi në afat i këtij segmenti sjell mos realizimin e objektivave të parashikuara
të projektit, mos vënie në eficiencë në periudhën e caktuar si dhe mos ulje të
shpenzimeve të parashikuara për qarkullimin e automjeteve. Parashikohet që 85% e
punimeve të këtij segmenti rrugor të përfundojë në fund të vitit dhe pjesa e mbetur
në fund të marsit 2017. Nuk është vetëm ky faktor negativ që ka shoqëruar
ndërtimin e këtij segmenti dhe projektit në tërësi. Është ana ekonomike, ose thënë
thjesht kostoja e ndërtimit të tij, e cila është rritur ndjeshëm nga parashikimet duke
rënduar buxhetin e shtetit me vlera të konsiderueshme.
Gjatë këtij auditimi, KLSH ka konstatuar shkelje dhe parregullsi në zbatimin e kontratave
të punimeve civile, kryesisht për segmentin e parë Sauk-Tunel i Krrabës, në rishikimin e
projektit për Kodrën e Mulletit dhe zonën e Ibës, për të cilat janë miratuar ndryshime
duke rritur ndjeshëm vlerën e punimeve dhe të kontratës në tërësi.
Punimeve që po realizohen në Kodrën e Mulletit sipas propozimit të kontraktorit kanë
rezultuar difektoze. Edhe pse këto punime kanë filluar të zbatohen sipas propozimit
të vetë kontraktorit, veprim i cili sipas modelit të këtyre kontratave është i lejueshëm
në rastet kur pa ndryshuar objektivat e përcaktuara realizohet me kosto më të ulët se
projekti origjinal, punimet janë ndërprerë, është kërkuar ndryshim tjetër i projektit,
por në këtë rast me rritje të konsiderueshme të fondeve për përfundimin e punimeve.
Miratimi i këtij ndryshimi nuk është shoqëruar me zbritjen e vlerave siç parashikon
kontrata për këtë rast, por me rritje çmimi, madje pa zbritur punimet që janë
shkatërruar si pasojë e ndryshimit të pjerrësisë së skarpateve, ulje të tabanit të
rrugës, etj., duke rritur vlerën e kontratës me 1.6 milion USD.
KLSH ka rekomanduar dëmshpërblimin, duke kërkuar që kjo vlerë të zbritet nga
pagesat e kontraktorit. Në kundërshtim me përcaktimet e kontratës, njësia e
zbatimit të projektit ka likuiduar dy pagesa për shpenzime të konsideruara të
realizuara në periudha të mëparshme, që kanë të bëjnë me furnizim vendosje
Artan TOPJANA
Kontrolli i Lartë i Shtetit 269
shenja trafiku të përkohshme, përbërës rrugorë dhe sinjalistikë horizontale të
përkohshme, për rritjen e sigurisë rrugore gjatë procesit të inaugurimit të segmentit
1 dhe marrjes në dorëzim të segmentit 3. Për këtë qëllim, KLSH ka rekomanduar
shpërblimin e dëmit me vlerë 316 mijë USD, duke e zbritur vlerën përkatëse nga
pagesat e kontraktorit. Gjatë zbatimit të kontratës, kontraktori nuk i është
përmbajtur përcaktimit të kontratës sa i takon sasive të punimeve që realizon si dhe
respektimit të specifikimeve teknike. Është konstatuar shmangie e përcaktimeve të
mësipërme me vlerë rreth 493 mijë USD, vlerë e cila është rekomanduar për t’u
zbritur nga pagesat e kontraktorit.
Pavarësisht shkeljeve të mësipërme, në ndryshimet e projektit dhe preventivave, në
kundërshtim me përcaktimet kontraktore është përfshirë vlera rreth 4 milion USD,
e cila i përket vetëm kodrës së Mulletit dhe rrëshqitjes së Ibës. Në këtë vlerë
përfshihet shtesë transporti, studim gjeoteknik dhe pagesë për realizimin e projektit
të zbatimit. Nga verifikimet në zonën e zbatimit të kontratës rezulton se dherat që
dalin nga gërmimi hidhen anash rrugës, pra duke mos shpenzuar për transportimin
e tyre. Gjithsesi, edhe në rastin e largimit të dherave në vend-depozitime që duhet
të miratoheshin, pa krijuar probleme mjedisore, shpenzimet për transportin e tyre
ishin të parashikuara në çmimin e kontratës. Krahas vlerës së parashikuar për
transport në kundërshtim me kontratën, hedhja e dherave në këto zona, ka krijuar
probleme të konsiderueshme mjedisore, të cilat janë ngritur herë pas here edhe
nga mediat dhe shoqatat mjedisore. KLSH për këtë qëllim ka rekomanduar zbritjen
nga preventivat të vlerave si më sipër, si dhe marrjen e masave të menjëhershme
për rehabilitimin e mjedisit.
Deri në këtë fazë, për segmentin 1 që përfshin punimet nga Sauku deri në Tunelin e
Krrabës, vlera e kontratës është rritur me rreth 26.5 milion USD dhe pritet të rritet,
sepse akoma nuk janë realizuar zgjidhjet për zonat me rrëshqitje nga kilometër 12
deri 14, që përfshin zonën afër tunelit. Për zbatimin e këtij segmenti rrugor dhe
rrugës në tërësi KLSH ka rekomanduar masat përkatëse për minimizimin e kostos,
përshpejtimin e punimeve dhe rehabilitimin e mjedisit. Për shkeljet dhe mangësitë
e konstatuara nga ky auditim, janë rekomanduar masa disiplinore si dhe është bërë
kallëzim penal pranë Prokurorisë së Rrethit Gjyqësor Tiranë, për Drejtorin e Njësisë
së Menaxhimit të Projektit.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
270 Botime 2017
IPSAS PËR KONTROLLIN EFEKTIV TË SHPENZIMEVE
GJATË EKZEKUTIMIT TË BUXHETIT
nga Almida KAFIA dhe Rigels GUZI – Auditues, KLSH,
botuar në gazetën “Telegraf”, më 30 dhjetor 2016.
Objektivat kryesore të një sistemi të menaxhimit të financave publike janë që të
arrijë disiplinën fiskale nëpërmjet kontrollit të shpenzimeve, të alokojë burimet në
dispozicion në koherencë me prioritetet e politikave dhe të menaxhojë siç duhet
këto burime financiare. Ligjet fiskale, planet buxhetore afatmesme dhe buxhetet
vjetore janë të parëndësishme në qoftë se nuk kontrollohen shpenzimet gjatë
procesit të ekzekutimit të tyre. Mungesa e kontrolleve efektive të shpenzimeve të
realizuara jo vetëm kërcënon stabilitetin makroekonomik dhe disiplinën fiskale, por
edhe vendos në pikëpyetje integritetin e sistemit të menaxhimit të financave
publike dhe ul besueshmërinë në programet qeveritare për përdorimin e burimeve
publike. Për këtë arsye është e një rëndësie shumë të madhe të kryhet kontroll i
shpenzimeve gjatë fazës së ekzekutimit të buxhetit të planifikuar. Buxheti i vitit
është programi financiar i shtetit për një periudhë një vjeçare dhe nëpërmjet tij
realizohen tre funksione kryesore në mbështetje të menaxhimit adekuat të
financave publik. Këto funksione përkufizohen në përcaktimin e objektivave
kryesorë të qeverisë gjatë vitit buxhetor nëpërmjet strukturës së buxhetit dhe nga
ana tjetër e drejtimit të pjesës më të madhe të shpenzimeve buxhetore. Së dyti një
funksion tjetër është edhe instrument i politikave ekonomike të qeverisë dhe
vullnetit të shprehur nëpërmjet Parlamentit. Së fundmi, ai shërben si mjet kontrolli
dhe bazë për vlerësimin e performancës buxhetore. Në këtë drejtim, ky dokument
ka rëndësi për të gjithë shoqërinë e një vendi sepse përcakton shërbimet publike që
do të përfitojë e gjithë shoqëria nga veprimtaria e organeve shtetërore dhe kontrolli
mbi ekzekutimin e tij si dhe evidenton shkallën e shpërndarjes së këtyre të mirave
drejt shoqërisë.
I gjithë procesi i ekzekutimit të buxhetit të shtetit, për qëllime të realizimit të
kontrollit ndahet në disa faza ku evidentohen autorizimi ose shpërndarja e shumave
Almida KAFIA, Rigels GUZI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 271
për tu shpenzuar në njësitë përkatëse, angazhimet ose ndërmarrja detyrimeve,
verifikimi për marrjen e të mirave dhe shërbimeve nga njësia dhe në fund faza e
pagesës. Objektivi i kontrollit të shpenzimeve është që të sigurojë që burimet
publike janë përdorur ashtu sikundër kanë qenë të parashikuara të përdoren, duke
respektuar limitet e autorizuara dhe duke ndjekur parimet e menaxhimit të
shëndoshë financiar publik. Përforcimi i sistemeve të kontrollit të shpenzimeve në
shumë vende shihet në një dilemë ndërmjet përmirësimit të kontrollit të sistemeve
aktuale tradicionale apo modernizimit të tyre.
Angazhimet buxhetore mund të jenë specifike dhe të vazhdueshme dhe objektivi
kryesor i kontrollit të angazhimeve është të menaxhojë ndërmarrjen fillestare të
detyrimeve për kontrollin e pagesave, në mënyrë që të vendosen tavane të
angazhimit dhe të shmanget krijimi i detyrimeve të prapambetura nga shpenzimet e
realizuara. Gjithmonë e më shumë institucionet përgjegjëse për menaxhimin e
financave publike janë duke i kushtuar rëndësi menaxhimit të krijimit të detyrimeve
të prapambetura. Kjo për vetë faktin se ndikimi i këtyre detyrimeve në ekonominë
kombëtare në disa çështje shumë të rëndësishme është shumë i madh si: reduktimi
i rritjes ekonomike, ndërprerja e shërbimeve të ofruara publikut për shkak të
zinxhirit të borxheve që krijohet, presioni për rritjen e normave të interesit në
kushtet e rritjes të kërkesës për hua, reduktim të efektit të politikave fiskale të
ndërmarra, etj. Duke ju referuar përkufizimeve në literaturë, ato përcaktohen si
detyrime të ndërmarra që nuk janë paguar në kohën në të cilën maturohen. Këto
borxhe krijohen kryesisht nga shpenzimet që lidhen me pagat, transfertat drejt
individëve në formën e ndihmave dhe pensioneve në përmbushje të kushteve
kontraktore, shpenzimet për pagesat drejt kontraktorëve privatë për shërbimet apo
mallrat në kuadër të aktivitetit operativ, për rimbursimet e taksave drejt individëve
apo bizneseve dhe për pagesat e borxhit apo shërbimit të borxhit në përgjithësi.
Shkaqet kryesore për krijimin e tyre shihen të lidhur me mungesën e planifikimit të
saktë të buxheteve, mungesën e kontrolleve të duhura parandaluese, menaxhimin
e dobët të mjeteve monetare, vonesat gjatë procesimit të pagesave, shtyrjen e
qëllimshme të pagesave kryesisht në vite elektorale dhe mungesa e sanksioneve të
përcaktuara qartë në kushtet e krijimit të këtyre detyrimeve nga personat
përgjegjës për ndërmarrjen dhe kontrollin e tyre.
Shembulli i dhënë së fundi në ekonominë shqiptare nëpërmjet krijimit të zinxhirit të
borxheve në ekonomi si pasojë e mos shlyerjes në kohë të detyrimeve nga ana e
shtetit për shërbime apo mallra të dorëzuara tregon për rëndësinë e këtij procesi.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
272 Botime 2017
Shumë vende, përfshirë edhe Shqipërinë kanë ndërhyrë në bazën ligjore për
planifikimin dhe zbatimin e buxhetit duke përshtatur afatin e shlyerjes së
detyrimeve buxhetore me direktivën e BE-së në 30 ditë nga lindja e detyrimit. Përtej
zgjidhjes ligjore që kryesisht ka efektin e parandalimit nëpërmjet sanksioneve
përmirësimi shihet në rregullimet e përbërësve të procesit. Diskutohet gjerësisht në
lidhje me përmirësimin e sistemit të kontabilitetit, raportimit të pasqyrave
financiare dhe integrimin e sistemeve të teknologjisë së informacionit për
shmangien e krijimit të detyrimeve të prapambetura.
Përmirësimi i kontabilitetit dhe raportimit në drejtim të parandalimit, menaxhimit
dhe qartësimit të borxhit kërkon informacion të kuptueshëm, në kohën e duhur dhe
të besueshëm për përbërjen dhe sasinë e tyre. Një nga kërkesat kryesore si
parakusht për ekzistencën e menaxhimeve të duhura të kontrollit të angazhimeve
është edhe kontabiliteti dhe sistemi i raportimit. Sistemet e kontabilitetit të sektorit
publik duhet të njohin angazhimet e shpenzimeve, detyrimet dhe pagesat. Metodat
e kontabilitetit përcaktojnë vëllimin e informacionit që mund të grumbullojë dhe
raportojë një sistem kontabël. Metodat e kontabilitetit përcaktojnë se në ç’kohë
duhen pasqyruar nё kontabilitet dhe duhen raportuar pasqyrat financiare të
ardhurat dhe shpenzimet si dhe aktivet e detyrimet pёrkatёse. Ato ndikojnë në
strukturën e pasqyrave financiare e për rrjedhojë, secila prej tyre krijon mundësi të
ndryshme për t’i informuar përdoruesit e pasqyrave financiare të njësive të sektorit
publik. Dallimi kryesor midis këtyre metodave qëndron në momentin që merret si
bazë për të njohur/regjistruar në kontabilitet efektet e ngjarjeve ekonomike që
kanë ndodhur. Një sistem kontabël me bazë monetare mund të raportojë vetëm
informacione mbi tepricat e mjeteve monetare dhe mbi flukset monetare që kanë
hyrë/arkëtimet dhe që kanë dalë/pagesat.
Sistemet e monitorimit të detyrimeve të prapambetura duhet të masin dhe
regjistrojnë sasinë, kohën dhe përbërjen e detyrimeve, informacion i cili do të
shërbejë si baza për identifikimin e shkaqeve të krijimit të tyre dhe nga ana tjetër të
qartësojë shlyerjen me prioritet për zgjerimin e tyre. Në afatshkurtër, sistemet me
bazë monetare që njohin transaksionet me ndryshimet e gjendjeve monetare,
duhet të shoqërohen me mekanizma shtesë për njohjen e detyrimeve, angazhimeve
buxhetore llogarive të pagueshme, faturave të paguara dhe detyrimeve të
prapambetura. Në afatgjatë, sistemet e kontabilitetit rritës që njohin detyrimet me
shpërndarjen e shërbimit ose të mallrave mundësojnë monitorimin sistematik të
detyrimeve. Pavarësisht metodës së kontabilitetit të përdorur, raportimi i llogarive
Almida KAFIA, Rigels GUZI
Kontrolli i Lartë i Shtetit 273
të pagueshme dhe identifikimi i atyre të prapambetura duhet të jetë pjesë integrale
e raporteve mujore fiskale dhe duhet të jepet informacion shpjegues në pasqyrat
financiare vjetore të raportuara.
Situata ideale dhe drejt së cilës tentohet të arrihet është ajo e implementimit dhe
zbatimit në sektorin publik të kontabilitetit me bazë rritëse (të të drejtave dhe
detyrimeve të konstatuara). Sisteme me bazë monetare kërkojnë regjistrime në
respekt të angazhimeve buxhetore që janë të trajtuara si detyrime në bazë të
kontabilitetit. Në shumë vende, në zhvillim dhe të zhvilluara, në kuadër të
përmirësimit të menaxhimit të financave publike një nga metodat më efikase dhe
sfiduese shikohet në implentimin e IPSAS-eve (Standardet ndërkombëtare të
kontabilitetit të sektorit publik). Këto standarde janë të aplikueshme në ato
ekonomi të cilat regjistrojnë transaksionet e veprimeve ekonomike në sistemet
financiare të mbajtjes së kontabilitetit qeveritar në bazë të kontabilitetit rritës.
IPSAS garantojnë cilësi dhe pandryshueshmëri të pasqyrave financiare të sektorit
publik si dhe siguri më të lartë të informacionit të raportuar si pasojë e auditimit të
përforcuar të pasqyrave financiare. Nga ana tjetër ato e favorizojnë realizimin e një
qeverisje të mirë publike pasi ato sigurojnë një kuadër unik të informacionit dhe të
analizës të llogarive të shtetit dhe të organizmave publike. Për vetë veçantinë që
paraqet sektori publik dhe kërkesave të ndryshme për informacion të përdoruesve,
këto standarde janë ekskluzivisht të përshtatshme për tu zbatuar dhe në
mbështetjen më të mirë të ofruar nga përafrimi që këto standarde kanë me
standardet ndërkombëtare të raportimit financiar. Sfidë në ditët e sotme mbetet
procesi i implementimit të tyre dhe vënies në përdorim. Duke marrë parasysh
momentin e njohjes së detyrimeve, shmangien e dykuptimësisë për llojin e
detyrimit të krijuar dhe klasifikimin unik të informacionit të krijuar në kohë reale,
mund të themi se implementimi i këtyre standardeve shihet sot si një nga metodat
më efikase për ndalimin e krijimit të detyrimeve të prapambetura. Kjo për shkak se
përdoruesit e informacionit të prodhuar duke raportuar në bazë të këtyre
standardeve kanë mundësi në kohë reale të reagojnë në kushtet e ndërmarrjes së
detyrimeve dhe mos shlyerjes së tyre. Nga ana tjetër edhe baza e raportimit
ndërmjet institucioneve zbatuese dhe ekzekutuese bëhet e njëjtë duke rritur
krahasueshmërinë e informacionit të prodhuar dhe mundësinë për kontrolle të
kryqëzuara duke bashkëngjitur edhe shkëmbimin elektronik të informacionit
nëpërmjet integrimit të sistemeve të teknologjisë së informacionit të institucioneve
qeveritare.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
274 Botime 2017
Kontrolli i shpenzimeve duhet të shihet si një nga pjesët më të rëndësishme gjatë
ekzekutimit të buxhetit në kuadër të menaxhimit të shëndoshë të financave
publike. Këto mundësi për përmirësime nuk mund të shihen asnjëherë si shteruese
për kontrollin e shpenzimeve dhe të kufizojnë probabilitetin e krijimit të detyrimeve
të prapambetura. Implementimi i një sistemi të mirë organizuar kontabiliteti me
bazë rritëse i shoqëruar me një paketë të standardeve ndërkombëtare të
kontabilitetit si një nga praktikat e mira, krijon premisat për kontrollin e ciklit të
realizimit të shpenzimeve, përgjegjshmëri në ekzekutimin e buxhetit e rrjedhimisht
përmbushjen e një prej objektivave kryesore të sistemit të menaxhimit të financave
publike.
Melina KABO
Kontrolli i Lartë i Shtetit 275
KLSH NË RAPORT ME ADMINISTRATËN SHTETËRORE
nga Melina KABO – Audituese, KLSH,
botuar në gazetën “Panorama”, më 30 dhjetor 2016.
Kur John Locku analizonte pushtetin dhe arsyetonte se si ky duhej tu shërbente
qytetarëve që paguanin taksat, ai mbante gjithnjë në vëmendje gjithçka ishte
shkruar në Magna Chart-ën, e cila në vitin 2015 mbushi 800 vjetorin e saj me
mësime të vyera për jetën demokratike dhe ku spikat mes tyre parimi se shoqëria
institucionalizohet përmes autoritetit të ligjit dhe njohja e tij është kushti paraprak
për zbatimin. Në këtë këndvështrim bazuar në eksperiencën time si audituese në
KLSH dua të shtroj disa pyetje që në fakt përtej karakterin interogativ provokojnë
pozitivisht njohjen e situatave në institucionet tona dhe në mënyrën se si ata
komunikojnë, bashkëpunojnë dhe krijojnë sinergjinë ndërinstitucionale në vendin
tonë, duke bashkëvepruar me Kontrollin e Lartë të Shtetit (KLSH).
Ky institucion kushtetues është një nga garantët më serioz, më të besueshëm dhe
më të drejtpërdrejtë që e mbron shtetin nga parregullsitë në raport me ligjin, që u
shërben institucioneve që të shohin me përgjegjësi ligjore se si sillen ato me
buxhetin e shtetit, si e përdorin atë, sa eficiente ata janë, tek e fundit se si sillen
punonjësit e administratës publike që nga titullari dhe deri tek punonjësi më i fundit
me paratë e taksapaguesve. KLSH përmes auditimeve ndihmon që në institucionet
publike të të gjitha niveleve të mbahet në fokus ndërtimi i një performance
efektive, eficiente dhe efektive. Qëllimi është tejet pozitiv, njohja e gjendjes,
kontrollimi i saj në proces, dhe kurimi e korrigjimi me objektiv që veprimtaria të jetë
në përputhje me ligjin, me aktet nënligjore dhe me detyrimet e tjera të kësaj
natyre. Punonjësit e KLSH kanë një barrë dhe përgjegjësi të rëndë dhe mjaft serioze.
Ata duhet të garantojnë Kuvendin e Shqipërisë, pra zgjedhësit shqiptar se si
funksionon shteti dhe institucionet e tjera të shërbimit publik, si sillen ata me ligjin,
me rregullin dhe me detyrimet kontraktore, sa korrekt janë me shpenzimin e
fondeve publike. Pyetja e parë që dua të shtroj është kjo: Në administratën tonë
publike a ka realisht një njohje të Ligjit për KLSH-në, nr.154/2014?! A është krijuar
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
276 Botime 2017
vetëdija juridike dhe institucionale tek punonjësit e administratës sonë publike në
lidhje me përmbajtjen e këtij ligji dhe me detyrimet që burojnë prej tij? A ka një
qasje pozitive për të ditur së paku në parime të përgjithshme tagrat juridike dhe
institucionale që parashikon ky ligj? Druaj të them por s’duhet ta pohoj. Jo nuk ka
një njohje të tillë. Këtu ndodh çarja e parë. Audituesit e KLSH-së kryejnë auditimet
duke njohur në detaje gjithçka ligjore dhe nënligjore, vendimet e Këshillit të
Ministrave dhe aktet e tjera normative, pra si të thuash hynë në anatominë ligjore-
institucionale, pasi autoriteti mbi të gjitha palët është ligji. Çdo verifikim bëhet duke
iu referuar ligjit. Shkeljet apo abuzimet identifikohen në raport me kërkesat e ligjit.
Kjo është sjellja dhe etika e punonjësve të KLSH-së. Por nga ana tjetër cili është
realiteti, qëndrimi institucional, sjellja dhe predispozita e bashkëpunimit? Në shumë
raste takojmë punonjës të administratës publike që nuk e njohin ligjin për KLSH-në,
nuk dinë se cilat janë të drejtat dhe kompetencat që ka një punonjës i këtij
institucioni i cili vjen për të audituar, dhe për rrjedhojë se si duhet ndihmuar dhe
mbështetur ai për të realizuar detyrën e tij. Shumë punonjës në administratën
publike nuk e dinë se ky dialog ndërinstitucional është detyrim ligjor. Unë
konsideroj këtë raport si më seriozin në shtetin ligjor. Rule of Law, pra sundimi i
ligjit, nuk është thjeshtë barazia para ligjit dhe respektimi tij. Ky është aspekti më i
dukshëm dhe shumë i rëndësishëm. Por ka edhe aspekte të tjerë po kaq të
domosdoshëm. Bashkëpunimi institucional që bazohet në ligj nëse funksionon
realisht e bënë shtetin të zhdërvjellët, mbështet punën shtetërore me rendiment,
dhe ndihmon për një kontrollim të frytshëm. Kur shkon për të verifikuar gjendjen
përmes auditimit dhe ndeshesh me punonjës që nuk njohin ligjin për KLSH-në, si
dhe të drejtat që ky ligj u njeh dhe u jep punonjësve të këtij institucioni kushtetues,
që në krye të herës e kupton se sa e vështirë është që të punosh në këtë lloj klime
refuzuese. Në punën tonë ne nuk mund të kërkojmë as një lloj dokumenti i cilit do
karakter qoftë as një lloj të dhëne apo informacioni cilido qoftë ai, që nuk bazohet
në të drejtat që na njeh Ligji i KLSH-së dhe urdhëresat përkatëse. Edhe në kuptimin
e etikës institucionale, ne si auditues të KLSH-së, jemi të detyruar dhe bëjmë kujdes
sepse mbajmë përgjegjësi ligjore, që në çdo rast dhe situatë të kërkojmë ato gjëra
dhe aq sa na e njeh e drejta ligjore, bazuar në kreun IV “E drejta e disponimit të
dokumenteve dhe informacionit”, neni 26 “Aksesi në dokumentet zyrtare”. Nëse ne
i njohim të drejtat dhe kompetencat tona dhe veprojmë sipas tyre brenda kufijve
ligjor, dhe në të njëjtën kohë pala tjetër nuk e njeh këtë detyrim, ose nuk e ka këtë
edukatë të bashkëpunimit ndërinstitucional, atëherë kjo do të thotë që palët në
veprim nuk flasin të njëjtën gjuhë, nuk kanë të njëjtën kulturë institucionale dhe
Melina KABO
Kontrolli i Lartë i Shtetit 277
nuk janë kompatibël. Nga përvoja jashtë vendit në trajnime dhe specializime në
vende të Bashkimit Europian kemi parë nga afër që situatat atje janë ndryshe, më të
shëndetshme. Madje institucionet shtetërore të të gjitha niveleve kanë një frymë
dashamirëse dhe e mirëpresin këtë lloj kontrolli nga institucionet homologe të
KLSH-së. Ata janë tejet të interesuar dhe të gatshëm jo thjeshtë në aspektin e
sjelljes korrekte por edhe të një disponibiliteti institucional dhe ligjor. Ndodh kështu
sepse atje secili individ dhe drejtuesit e të gjitha niveleve janë të interesuar që
gjendja të njihet në thellësi, në detaje dhe me kompetencë, me qëllimin pozitiv që
nëse ka gjë që nuk shkon të rregullohet sa më shpejtë dhe me kompetencë. Nëse ka
raste apo situata që janë jo në drejtimin e duhur, eksperti auditues pas një kontrolli
të rregullt lë porosi për ndërhyrjet e nevojshme. Dhe nëse ka shkelje ligjore dhe
administrative të hapura apo të fshehura, ai ndërmerr hapat e nevojshme deri në
kallëzim penal apo administrativ sipas rastit konkret. Kam pasur rastin të shoh se si
funksionon Gjykata e Llogarive në Francë dhe si e ndërton ajo praktikën e punës me
të gjitha institucionet që kontrollohen praj saj. Të binte në sy bashkëpunimi,
luajaliteti reciprok, besimi dyanshëm si dhe kompetenca ligjore e palëve. E gjithë
kjo tregon se shteti dhe institucionet mirë funksionojnë si një mekanizëm. Tek ne,
në vendin tonë do të duhet të krijohet kjo vetëdije kaq e nevojshme. KLSH nuk
është thjesht një institucion kontrollues, por në të njëjtën kohë dhe një institucion
që të ndihmon të shohësh në mënyrë ligjore, shkresore dhe administrative,
financiare dhe monetare, se si funksionon institucioni që është duke u audituar në
një rast konkret. KLSH në filozofinë dhe tagrin e vet ligjor të ndihmon edhe që të
përmirësohesh në proces e të mos lejosh që si edhe thuhet “risku të kthehet në
rrezik”. Sa më shpejtë dhe në kohën e duhur të evidentohet një praktikë jo e
rregullt, një ikje nga ligji, apo dalje nga një detyrim dokumentar aq më mirë për
institucionin që KLSH auditon, dhe për rrjedhojë aq më i vogël është dëmi që mund
të shkaktohet ose në rastin më të mirë ai dëmtim parandalohet pasi auditimi i KLSH-
së të ka ndihmuar që mos e lejosh që kjo gjë të ndodhi. Kemi vënë re në punën tonë
se nuk funksionojnë raportet e duhura bashkëpunuese brenda institucioneve që ne
auditojmë. Programet e auditimit që u dërgohen paraprakisht i shkojnë protokollit
dhe nuk u dërgohen drejtorive që janë në fakt objekte të auditimit. Këtu fillon
mosnjohja e detyrimeve dhe kushteve të bashkëpunimit, për pasojë në disa raste
kërkesat e audituesve të KLSH priten me sjellje jo etike (ka edhe raste arrogance)
karshi tij, duke treguar se nuk njihet realisht statusi i punonjësit të KLSH-së dhe
autoriteti ligjor i institucionit të cilën ai e përfaqëson. Vihen re disa lloj qëndrimesh
refuzimi në administratën tonë. Ka raste të një lloj mbivlerësimi të vetes gati, gati si
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
278 Botime 2017
një vetëkënaqje e paarsyeshme e tyre, që shpërfaqet në mënyrën se si e gjykojnë
punën dhe detyrimet që ata kanë ndaj KLSH-s. Kjo shprehet kur thonë, “unë bëj
punën time,” “unë dua të jem në rregull me punën time”, “oh shumë kërkoni ju”,
ose “oh edhe kjo duhet, po pse u dashka tua jap këtë apo atë dokument”. Si
auditues të KLSH, ne na duhet tu sqarojmë me durim dhe të humbasin edhe kohë,
ka raste edhe ditë që tu sqarojmë se edhe ne si auditues punën tonë bëjmë. Se ata
kanë detyrime ndaj nesh dhe se këto janë të bazuara në ligj. Ti bindim se të gjithë së
bashku bëjmë punën shtetërorë që na është ngarkuar. Ndaj është e domosdoshme
të respektojmë statusin e njëri tjetrit, bazuar në detyrimet që burojnë nga ligjet e
shtetit shqiptar dhe detyrimet kushtetuese.
Në disa raste ndjesia e frikës i bënë punonjësit e institucioneve që auditohen nga
KLSH-ja, ose bllokues për punën tonë, ose ata përpiqen të gjejnë shtigje, si p.sh.
njohje për ti shpëtuar detyrimit si institucion nga auditimi. Kjo lloj sjellje të bën të
dyshosh, pasi nëse një punonjës në administratën publike ka frikë të bashkëpunojë,
kjo nuk lidhje me auditusin e KLSH-së, por me punën e atij punonjësi, ka të bëj me
sjelljen dhe veprimet institucionale të atyre që auditohen. Ai/ajo apo ata/ato që
sillën në këtë mënyrë, qartazi janë të vetëdijshme që në punën e tyre ka diçka që
nuk shkon, ose që nuk përputhet me kërkesat dhe detyrimet ligjore. Nisur nga kjo
situatë ata bëhen bllokues, zvarrisin punën e tyre dhe tonën, nuk janë dialogues
dhe shpesh të pasinqertë. Ndaj e gjendur në këto rrethana, këtyre punonjësve ju
duhet bërë me dije edhe publikisht se bazuar në nenin 26 “Aksesi në dokumentet
zyrtare”, pika 2 thuhet: “Të gjitha subjektet e audituara janë të detyruara t’i
sigurojnë Kontrollit të Lartë të Shtetit akses në dokumentet zyrtare sipas paragrafit
të mësipërm. Në rast të hasjes së pengesave, veprimeve apo mosveprimeve në
kundërshtim me të drejtat e mësipërme, Kontrolli i Lartë i Shtetit i drejtohet, sipas
rastit, organit më të lartë administrativ ose organeve të pushtetit gjyqësor.” Kur
nuk funksionon marrëdhënia institucionale me bashkëpunim profesional dhe
njerëzor, detyrohesh ti njohësh me detyrimin ligjor që i prek subjektet në auditim,
rrjedhimisht punonjësit e tij. Por ka edhe raste shumë pozitive kur specialisti që
mbulon një sektor apo detyrim është tejet bashkëpunues, të sqaron për gjithçka, të
sjell pa pengesa të gjitha dokumentet që ti i kërkon, në kohë dhe me rregull, të
sqaron për historikun e problemit, dukurisë apo gjendjes që është evidentuar.
Madje të falenderon që ti si auditues me kërkesat e tua të auditimit e ke ndihmuar
edhe atë për të bërë një rishikim të punës, të procedurave dhe të dokumentacionit,
të shifrave të raportuara dhe të evidencave financiare. Në këto raste edhe puna
jonë si auditues është më dinamike, më gjithëpërfshirëse dhe më e frytshme.
Melina KABO
Kontrolli i Lartë i Shtetit 279
Një realitet që duhet të mbahet në vëmendje është edhe fakti se vihet re një dyndje
e punonjësve të rinj që rekrutohen në administratën publike të cilët nuk e njohin
historikun e institucionit ku punojnë dhe si të tillë nuk janë aspak bashkëpunues me
grupin e auditimit të KLSH-së, jo se vetëm nuk duan por as nuk dinë. Ndonjëherë
shfajësohen duke thënë, jo po unë nuk e di këtë se jam i ri, apo se unë nuk kam
qenë më parë në këtë vend pune, tani kam ardhur, etj., etj.
Duhet të jetë e qartë për këdo që kur fillon punë në një institucion ti e përfaqëson
atë dhe ke detyrë të përgjigjesh për vendin e punës që ke dhe jo të anashkalosh
përgjegjësitë. Ndërsa stafi i vjetër dhe me eksperiencë ndahet në dy grupe dhe
shfaqen dy qasje. Tek njeri grupim gjenden ata që kanë ndërtuar historinë
institucionale, specialistë me shumë përvojë, me kulturë institucionale dhe tejet
bashkëpunues. Ndërsa tek grupi tjetër gjendet persona që gabimisht kanë ndërtuar
një karriere të rreme, pa meritokraci, dhe si të tillë ata s’mund të ofrojnë asnjë
produkt të vlefshëm për institucionin ku punojnë.
Administrata që auditohet nga KLSH-ja, nga natyra e punës së saj vishet me një
burokraci të theksuar, dhe kështu punë të thjeshta zvarriten në pafundësi gjoja për
hir të sigurisë. Individë të tillë që nuk respektojnë hierarkinë e ecurisë institucionale
në parashtrimin dhe zgjidhjen e çështjeve, sjellin si realitet refuzues gjendjen ku
prioritet marrin miqësitë apo frika ndaj përgjegjësisë. Në këtë klimë
ndërinstitucionale nuk mund të zhvillohet puna e Administratës Shtetërore e cila
me shërbimet e saja publike mban peshën më të rëndësishme ndaj taksapaguesit
shqiptar. Dhe duke qenë se ky qëllim kombëtar nuk realizohet ashtu si duhet dhe
kërkohet, atëherë po nga ata vetë nuk lejohet të ushtrohet as funksioni kushtetues
që KLSH-ja ka, të informojë taksapaguesin sesi shpenzohen paratë, ku abuzohet,
cilët janë përgjegjësitë.
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
280 Botime 2017
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 281
SHKRIME PËR KLSH-në, BOTUAR NË MEDIAN E SHKRUAR
KORRIK – DHJETOR 2016
04 Korrik
1. Gazeta “Telegraf”: KLSH, burimet njerëzore dhe lidershipi .Auditimi i
financave publike shqiptare, i ballafaquar me përvojat më të mira
europiane dhe botërore (faqe 8-9).
06 Korrik
2. Gazeta “Telegraf”: Auditimi i KLSH në Doganën e Durrësit: Borxhet e
biznesit shkojnë në 1.4 miliard lekë (faqe 10).
3. Gazeta “RD”: Dogana e Durrësit, KLSH: Borxhi doganor ka arritur në 1.4
miliard lekë (faqe 8).
07 Korrik
4. Gazeta “Shqiptarja.com”: Pse kjo vonesë tre vjeçare nga qeveria? Vendimi
pason një numër anulimesh të koncensioneve të energjisë nga ERE (faqe 12).
08 Korrik
5. Gazeta “Panorama”: Leskaj: Audituesit të certifikohen me Ekonomikun
(faqe 9).
6. Gazeta “Shqip”: Kontrolli i fondeve, Leskaj: Kemi shumë borxhe ndaj
qytetarëve shqiptare. Marrëveshja e bashkëpunimit/Fakulteti Ekonomik,
studime shkencore me KLSH (faqe 7).
7. Gazeta “55”: Bujar Leskaj: Partneriteti me botën akademike forcon luftën e
KLSH-së kundër korrupsionit (faqe 5).
8. Gazeta “55”: Auditues të KLSH-së në Workshop-in e CEF-it me temë
“Menaxhimi i Projekteve të Biznesit” (faqe 10).
09 Korrik
9. Gazeta “Shekulli”: “Parkimi me pagesë në Vlorë, qytetarët kundërshtojnë
gjobat: Janë të paligjshme”. Kompania merr me koncesion për 15 vite
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
282 Botime 2017
parkimin në qytet. Beteja me KLSH-në, gjykatën dhe qytetarët. Historiku se
si u fitua koncesioni dhe kontestimi publik nga banorët. Drejtoresha e
tatimeve bllokon gjobat (faqe 10-11).
10. Gazeta “Shekulli”: KLSH-Si u përzgjodh fituesi nga komisioni i dhënies së
koncesioneve (faqe 11).
11. Gazeta “Koha Jonë”: Kryetari i KLSH takon ambasadoren Vlahutin dhe
ambasadorin Austriak. Kryetari i KLSH-së takoi në zyrën e tij ambasadoren e
Bashkimit Europian në Shqipëri, Romana Vlahutin dhe ambasadorin e
Austrisë në Shqipëri, Johann Sattler (faqe 6).
12. Gazeta “Koha Jonë”: Marrëveshja. Fakulteti Ekonomik, studime shkencore
me KLSH (faqe 14).
13. Gazeta “55”: Bujar Leskaj: KLSH e vendosur për të forcuar kapacitetet
audituese. Kryetari i KLSH takon Ambasadoren e BE-së dhe Ambasadorin
Austriak (faqe 5).
14. Gazeta “Telegraf”: KLSH nënshkruan marrëveshje bashkëpunimi me
Fakultetin e Ekonomisë. Bujar Leskaj: Zbatimi i marrëveshjes do të sjellë
ekspertizën e botës akademike. Kryetari i KLSH-së, z. Bujar Leskaj u shpreh
se Kontrolli i Lartë i Shtetit numëron 23 marrëveshje me institucione të
tjera shtetërore, organizata të shoqërisë civile dhe organizata të
profesionistëve të fushës dhe se ky partneritet merr një rëndësi të veçantë
për arsyen se Fakulteti i Ekonomisë përbën bazën e edukimit të
kontabilistëve dhe audituesve të ardhshëm (faqe 8).
15. Gazeta “Telegraf”: Kryetari i KLSH takon ambasadoren Vlahutin dhe
ambasadorin Austriak (faqe 8).
16. Gazeta “Sot”: Leskaj: BE ndihmë të madhe për KLSH (faqe 8).
10 Korrik
17. Gazeta “Sot”: KLSH, në vitin 2013 u vodhën 5 miliard lekë asete te Stacioni i
Trenit, ende asnjë hetim nga bashkia (faqe 10).
12 Korrik
18. Gazeta “Standard”: Kosova, bashkëpunim me Kontrollin e Lartë të Shtetit
të Shqipërisë (faqe 18).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 283
19. Gazeta “Koha Jonë”: Leskaj në Kosovë, takime me autoritetet më të larta.
Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit, Bujar Leskaj zhvilloi një vizitë pune në
Kosovë (faqe 7).
20. Gazeta “Albanian Daily News”: Albania, Kosovo Committed to Boost
Cooperation in Auditing (faqe 4).
21. Gazeta “Sot”: Leskaj takime me zyrtarë kosovarë, në fokus bashkëpunimi
(faqe 9).
13 Korrik
22. Gazeta “Koha Jonë”: Leskaj: Auditime të përbashkëta në fusha të ndryshme
me Kosovën. (faqe 13).
23. Gazeta “Koha Jonë”: Shqyrtimi i auditimeve nga Kuvendi, forcon
transparencën e sektorit publik (faqe 13).
24. Gazeta “Koha Jonë”: Ministri i Financave/“Bashkëpunim për shpenzimin e
parave” (faqe 13).
25. Gazeta “Telegraf”: Bujar Leskaj: Shqipëria do të lobojë për institucionin
auditues të Kosovës. Thellohet bashkëpunimi midis KLSH dhe Zyrës
Kombëtare të Auditimit ( ZKA) të Kosovës (faqe 14).
26. Gazeta “55”: Bujar Leskaj: KLSH, lobin për anëtarësimin e Zyrës së Auditimit
të Kosovës në EUROSAI DHE INTOSAI (faqe 10).
22 Korrik
27. Gazeta “Standard”: KLSH: janar-qershor 2016, administrata publike u vjedh
shqiptarëve 280 milion euro! Nga Ervin Kaduku (faqe 10-11).
28. Gazeta “Telegraf”: Shteti të sekuestrojë 853 milion lekë që iu dhanë
“Kurum” për HEC-et Ulzë – Shkopet, 21 muaj pas shitjes (faqe 7).
23 Korrik
29. Gazeta “Telegraf”: Kontrolli i Lartë i Shtetit zbulon skandalin e radhës në
administratën publike. KLSH: Emërimet e inspektorëve me profil juristi,
historiani dhe teknologji bujqësore (faqe 3).
24 Korrik
30. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH: 280 mln Euro shpërdorime zbulohen në 6
muaj (faqe 12).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
284 Botime 2017
26 Korrik
31. Gazeta “RD”: Kontrolli i Lartë i Shtetit për Aviacionin Civil, raporti: Shkeli
ligjin dy herë. (faqe 11).
28 Korrik
32. Gazeta “Sot”: KLSH – Shkeljet i përkasin periudhës 2013-2016, ja
institucionet me më shumë abuzime. Raporti për 6 mujorin, administrata
publike 380 miliard lekë dëm buxhetit të shtetit (faqe 10).
33. Gazeta “Shqiptarja.com”: Si abuzon Spitali Amerikan me pacientët dhe
buxhetin e shtetit. Nuk dorëzohet dokumentacioni. Nga Elton Qyno (faqe 8-9).
30 Korrik
34. Gazeta “Telegraf”: KLSH: Miliarda lekë të shpërdoruara në 6 muaj, humbja
në dogana shkon në 429 milion lekë (faqe 2).
35. Gazeta “RD”: KLSH - Në 6 muaj dëmi ekonomik mbi 37 miliard lekë (faqe 11).
36. Gazeta “55”: Tatimet dhe doganat, “namin” me paratë e shqiptarëve. KLSH:
Në 6 muaj, dëmi ekonomik mbi 37 miliard lekë (faqe 2).
31 Korrik
37. Gazeta “Sot”: Ankesat në KLSH, 42% për administrimin financiar dhe
tenderat (faqe 10).
01 Gusht
38. Gazeta “Standard”: Lumë shkeljesh dhe abuzimesh në Fondin Shqiptar të
Zhvillimit. KLSH konstaton se shteti nuk funksionon për drejtorin e
përgjithshëm të institucionit, Benet Beci. Megjithatë, ai vijon të gëzojë
privilegjet e zyrtarit që arrin të “kalojë ylberët” e qeverive...Nga Ervin
Kaduku (faqe 10-11).
02 Gusht
39. Gazeta “Mapo”: A mund të ketë KLSH-ja një rol më të madh pas reformës
në drejtësi. Nga Fitim Zekthi (faqe 11).
03 Gusht
40. Gazeta “RD”: Qytetarët të pambrojtur nga abuzimet me mallrat e konsumit
(Inspektimi i KLSH-së në Drejtorinë e Përgjithshme të Metrologjisë)
(faqe 10).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 285
41. Gazeta “Shqiptarja.com”: Raporti për bankën: Janë vjedhur 21 mln euro
nga Thesari i Shtetit. KLSH rrëzon shifrën 713 milion lekë të deklaruar nga
Fullani. Vjedhjen nga bankat e nivelit të dytë. Nga Elton Qyno (faqe 2-3).
42. Gazeta “Sot”: Aksidentet rikthejnë konfliktet mes institucioneve, ARRSH
përplaset me policinë në Velipojë, kryebashkiaku i Rrogozhinës akuza
Xhikës. KlSH paditi kreun e ARRSH, Xhikën. Nga Eneida Jaçaj (faqe 10).
43. Gazeta “Tema”: KLSH: Konsumatorët të pambrojtur nga abuzimet me
peshën (faqe 10-11).
44. Gazeta “Albania Daily News”: Can High State Control Have a Bigger Role
After Judicial Reform? (faqe 7).
04 Gusht
45. Gazeta “Shqiptarja.com”: Banka e Shqipërisë i qëndron vjedhjes 713 milion
lekë. Zhdukja e 21.5 milion euro, asnjë të dhënë për deputetët. Nga Genc
Kondi (faqe 2-3).
46. Gazeta “Shqiptarja.com”: Spitali Amerikan zapton 1467 m2 ambient të
Spitalit Ushtarak.
Zhduken dokumentet e kontratës, Spitali Amerikan paguan qira vetëm për
1/3 e sipërfaqes dhe ndërton pa leje. Nga Adriatik Doçi (faqe 7).
47. Gazeta “Albania Daily News”: 21 Milion Euros Were Stolen from the
Treasury ëith the Seal of the Bank of Albania (faqe 6).
48. Gazeta “55”: Kontrolli i Lartë i Shtetit: Konsumatorët shqiptarë të
pambrojtur nga abuzimet me peshën (faqe 11).
49. Gazeta “Tema”: Sejko: Destabilizimi politik, rrezik për ekonominë (faqe 10-11).
05 Gusht
50. Gazeta “Shqiptarja.com”: “Dorëzohet’’ kreu i SHISH, hap dyert për 4
auditues të KLSH. Nga Adriatik Doçi (faqe 5).
06 Gusht
51. Gazeta “RD”: 44 miliard lekë më pak të ardhura deri në dhjetor. Nga Jorida
Tabaku (faqe 4).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
286 Botime 2017
52. Gazeta “Sot”: Në vjeshtë dosjet e korrupsionit te SPAK, ja lista e zyrtarëve
që do hetohen të parët, në sitë 4 ministra, 5 ish ministra, 7 gjyqtarë dhe 3
kryebashkiakë. Paditë e KLSH, ILDKP dhe dosjet për ish ministrat e Berishës
kalojnë te SPAK. Nga Kliti Topalli (faqe 3).
08 Gusht
53. Revista Monitor: KLSH: Konsumatorët, të pambrojtur nga abuzimet me
peshën (faqe 9).
11 Gusht
54. Gazeta “Panorama”: Raporti sekret i Kontrollit të Shtetit zbulon abuzimin
me paratë. Kartëmonedhat e dëmtuara, bankat fitojnë 4 milion euro.
Reagon Braçe: KLSH s’na ka vënë në dijeni, seancë në shtator (faqe 9).
55. Gazeta “Mapo”: Raporti sekret i KLSH flet për një tjetër skandal në Bankën
e Shqipërisë.Braçe: Mbledhje e jashtëzakonshme, Sejko e Leskaj duhet të
raportojnë (faqe 3).
56. Gazeta “Shqiptarja.com”: Braçe: Leskaj dhe Sejko, raport në Kuvend për
vjedhjet në BSH. Nga Esiona Konomi (faqe 6).
57. Gazeta “Tema”: Bankat përfituan paligjshmërisht qindra mln lekë. Raporti
tronditës i KLSH (faqe 6-7).
58. Gazeta “Ballkan”: Bankat përfituan paligjshmërisht qindra mln lekë (faqe 6).
59. Gazeta “Albania Daily News”: “Private Banks Have Illegally Profited
Hundreds of Milions of Leks” (faqe 5).
12 Gusht
60. Gazeta “Telegraf”: KLSH përballë bandave të Bankës së Shtetit.“Sqarim”
apo... Nga Zef Preçi (faqe 11).
61. Gazeta “Panorama”: Raporti i KLSH për bankat që fituan 4 milion euro nga
kartëmonedhat. Paratë e dëmtuara, KLSH njoftoi Kuvendin në 2015. Nga
Dorina Azo (faqe 7).
62. Gazeta “Mapo”: Denoncimi i KLSH. Banka e Shqipërisë: Raporti i pavërtetë,
nuk ka asnjë fakt (faqe 5).
63. Gazeta “Sot”: Vjedhja e dytë e epokës “Fullani”, reagon BSH (faqe 10).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 287
64. Gazeta “Shqiptarja.com”: Pranohet raporti me abuzimet, Sejko e morëm
nga KLSH. Braçe: Në shtator Sejko e Leskaj të raportojnë shkeljet. Nga Elton
Qyno (faqe 11).
65. Gazeta “Tema”: Vjedhja e dytë e epokës “Fullani”, reagon BSH (faqe 7).
66. Gazeta “Albania Daily News”: Experts Urge Immediate Start of
Investigations.SP’s Braçe Says Economy Committee Not Informed on Secret
Report of HSA (faqe 5).
13 Gusht
67. Gazeta “Panorama”: KLSH kallëzon kreun e KQZ në Prokurori për 2.5 milion
euro. Nga Fation Binjaku (faqe 3).
68. Gazeta “Panorama”: Paratë e dëmtuara, zbardhet raporti i Kontrollit të
Lartë të Shtetit. Nga Dorina Azo (faqe 5).
69. Gazeta “55”: KLSH padit penalisht kryetaren e KQZ, Lefteri Luzi –shpërdoroi
mbi 2.5 milion euro (faqe 2).
70. Gazeta “Koha Jonë”: Reagon Shoqata e Bankave: Jo fitime të paligjshme
nga kartëmonedhat e dëmtuara (faqe 8).
71. Gazeta “Telegraf”: KLSH “hap kutinë” e abuzimit me 2.5 milion euro (faqe
6-7).
72. Gazeta “Tema”: Goditja ndaj Lefteri Luzit dhe BSH-së nga Bujar Leskaj, me
prapavijë politike? (faqe 7).
73. Gazeta “Tema”: KLSH kallëzon në Prokurori kryetaren e KQZ-së, Lefteri Luzi,
dështoi votimi elektronik (faqe 3).
74. Gazeta “Sot”: Dështimi i teknologjisë në zgjedhjet e 2013, KLSH kallëzon
penalisht Lefterie Luzin, 2.6 milion euro dëm ne buxhetin shtetit. Nga Bujar
Muçaku (faqe 5).
75. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH kallëzon në prokurori kryetaren e KQZ për
abuzim. Nga Esiona Konomi (faqe 4).
76. Gazeta “Shqiptarja.com”: Bankat nuk e quajnë realist vlerësimin e raportit
të KLSH-së (faqe 10).
77. Gazeta “Albania Daily News”: BoA and AAB rebuff news on ilegal profit of
banks through damaged banknotes scheme (faqe 5).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
288 Botime 2017
78. Gazeta “Ballkan”: KLSH akuzon Lefterije Luzin: Abuzoi me votimin
elektronik (faqe 2).
79. Gazeta “Mapo”: KLSH kallëzon kryetaren e KQZ-së, abuzoi me 2.6 milion
euro (faqe 6).
80. Gazeta “Rilindja Demokratike”: KLSH padi penale Lefterisë për aferën 4
milion euro (faqe 4).
81. Gazeta “Shekulli”: KLSH padit kryetaren e KQZ. Luzi: Pres prokurorinë...
(faqe 6).
15 Gusht
82. Gazeta “Telegraf”: KQZ realizoi me sukses dështimin e projektit 4 milion
euro, të votimeve elektronike në Fier (faqe 10).
16 Gusht
83. Gazeta “Panorama”: Padia e KLSH, prokuroria mbyll dosjen ndaj Gjiknurit.
Nga Trazhgim Sokolaj (faqe 8).
84. Gazeta “Sot”: Adriatik Llala pushon hetimet ndaj Damian Gjiknurit, nxjerr të
pafajshëm ministrin për skandalin me CEZ. KLSH çon dosjen në Gjykatën e
Lartë. Nga Erneta Shevroja (faqe 3).
17 Gusht
85. Gazeta “Dita”: Prokuroria pushon hetimet për privatizimin e CEZ-it ndaj
zyrtarëve dhe ish zyrtarëve, KLSH gati animimin (faqe 11).
86. Gazeta “RD”: KLSH zbuloi 1 milion euro dëm, doganierët e korruptuar
rikthehen në detyrë (faqe 6).
19 Gusht
87. Gazeta Shqiptare: KLSH: Aviacioni Civil shkeli ligjin për sponsorizimet. Nga
Ornela Manjani (faqe 7).
88. Gazeta “RD”: Mbyllja e dosjes “CEZ” hedh dritë mbi negociatat sekrete të
qeverisë. Nga Aleksandra Bogdani (BIRN) (faqe 2).
20 Gusht
89. Gazeta “Sot”: Komiteti Shqiptar i Helsinkit: Kallëzimet e KLSH-së nuk
shkojnë në gjykatë, rritje e korrupsionit në administratë (faqe 8).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 289
90. Gazeta “Telegraf”: Erinda Skëndaj: Organet e hetimit dhe gjykatat,
përgjegjëse për mbylljen e kallëzimeve të bëra nga KLSH (faqe 3).
21 Gusht
91. Gazeta “Sot”: KLSH zbardh skandalet në UKT, punësime dhe shpenzime në
shkelje të rregullores, abuzime masive me tenderat. Nga Bujar Muçaku
(faqe 10).
24 Gusht
92. Gazeta “Sot”: Beteja për borxhin publik . Nga Fatos Çoçoli (faqe 10).
26 Gusht
93. Gazeta “Dita”: Sigurimet shoqërore, borxhet arrijnë ne 76 mln euro ne
2015. Rriten detyrimet e prapambetura ne formën e sigurimeve shoqërore
gjate vitit 2015. KLSH gjatë një inspektimi ne Institutin e Sigurimeve
Shoqërore, evidenton se gjendja e debitorëve ka kapur vlerën e 10.5 miliard
lekeve nga 10 miliard që ishin në fund të vitit 2014 (faqe 11).
29 Gusht
94. Gazeta “Mapo”: Kultura e mosndëshkrimit. Nga Ndriçim Kulla (faqe 11).
31 Gusht
95. Gazeta “55”: KLSH zbulon fryrjen me 864 punonjës, shkurtohen faturistët
dhe hidraulikët (faqe 5).
96. Gazeta “Standard”: KLSH: Ja shkeljet e kryera ne Ujësjellësin e Tiranës (faqe 11).
97. Gazeta “RD”: Rekordi i Velinës, 864 punonjës në Ujësjellës, militantët e PS
mbysin administratën (faqe 11).
01 Shtator
98. Gazeta “55”: Vetëm në një vit, borxhi tatimor i VIP-ave u rrit me 57 mln
euro (faqe 10).
99. Gazeta “Standard”: Biznesi zhytet në borxhe, individët tërheqin 125 mln
euro nga bankat në 7 muaj. Nisur nga numri i madh i subjekteve debitorë si
dhe vlera e borxhit tatimor, KLSH vëren se janë marrë masa jo te
mjaftueshme shtrënguese në rikuperimin e borxhit tatimor. Nga Ervin
Kaduku (faqe 8).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
290 Botime 2017
100. Gazeta “Tema”: Vetëm në një vit, borxhi tatimor i VIP-ave u rrit me 57
mln euro (faqe 11).
02 Shtator
101. Gazeta “Sot”: Abuzimet me tenderat kalojnë në kompetencë të SPAK, nga
janari mbi 300 persona në sitë për vjedhje të rreth 3.3 miliard lekëve, në
listë 2 kryebashkiakë. Nga Kliti Topalli (faqe 3).
03 Shtator
102. Gazeta “Shqiptarja.com”: Rimbulsimi i bankave akuza heton Fullanin
merret raporti i KLSH. Nga Elton Qyno (faqe 2).
103. Gazeta “Shqiptarja.com”: Sejko pranoi raportin me abuzimet: E morëm
nga KLSH. Nga Elton Qyno (faqe 3).
104. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH, I dorëzojmë kuvendit raportin.Braçe: Në
shtator Sejko dhe Leskaj të raportojnë shkeljet. Nga Elton Qyno (faqe 3).
105. Gazeta “Sot”: Skandali me kartëmonedhat, prokuroria rihap hetimet për
Ardian Fullanin pas raportit të KLSH, u shkaktua 4 milion euro dëm. Nga
Eneida Jaçaj (faqe 8).
106. Gazeta “ Sot”: Nis hetimi për kallëzimin e KLSH ndaj BSH (faqe 9).
107. Gazeta “Ballkan”: Skandali i kartëmonedhave, hapen hetimet ndaj BSH
dhe bankave të dyta (faqe 5).
108. Gazeta “Dita”: Skandali i ri i BSH, ish guvernatori Ardian Fullani do
rimerret në pyetje (faqe 10).
109. Gazeta “Standard”: Vjedhja me kartëmonedhat e dëmtuara, prokuroria
nis hetimet për bankat (faqe 5).
110. Gazeta “Albania Daily News”: Over 300 Companies to Be Investigated,
Two Mayors in the List (faqe 7).
04 Shtator
111. Gazeta “Sot”: Ngritja e SPAK alarmon pushtetarët, 800 dosje korrupsioni
do rihapen, KLSH dhe ILDKP do përsërisin paditë për të gjithë zyrtarët.
Nga Kliti Topalli (faqe 3).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 291
112. Gazeta “Sot”: KLSH ka paditur Gjiknurin për marrëveshjen me CEZ. Pas
Fullanit, Adriatik Llalla rihap edhe dosjen e Damian Gjiknurit, kërkesa e
KLSH detyron prokurorinë të rinisë hetimet. Nga Kliti Topalli (faqe 5).
113. Gazeta Shqiptare: Kontrolli i Shtetit: Drejtoria e Përgjithshme e
Metrologjisë shfaqi mangësi. Raporti i KLSH: Ndëshkim abuzimit të
tregtarëve me peshën dhe matjet. “Problem shëndetësia, mjedisi dhe
siguria publike”.Gjobat në tri vite, KLSH: Merrni masa shtesë. Nga Ornela
Manjani (faqe 5).
114. Gazeta “Dita”: Mbrojtja e konsumatorit, raporti i KLSH zbulon abuzimet
me peshën (faqe 10).
115. Gazeta “RD”: Mbrojtja e konsumatorit, raporti i KLSH zbulon abuzimet
me peshën (faqe 6).
116. Gazeta “Sot”: Ngritja e SPAK alarmon pushtetarët, 800 dosje korrupsioni
do rihapen, KLSH dhe ILDKP do përsërisin paditë për të gjithë zyrtarët. Pas
Fullanit, Adriatik Llalla detyron prokurorinë të rinisë hetimet (faqe 5).
05 Shtator
117. Revista Monitor: Vetëm në një vit borxhi tatimor i VIP-ave u rrit me 57
mln euro (faqe 9).
06 Shtator
118. Gazeta “Dita”: Bie pagesa e papunësisë, rriten me dy herë fondet për
nxitjen e punësimit (faqe 14).
119. Gazeta “Telegraf”: Zaptohet dhe blihet me korrupsion për “1 copë bukë”,
kampi 4000m2 i fëmijëve jetim në Borsh. Nga Ilir Cumani (faqe 9).
120. Gazeta “RD”: Hajdutët, 870 milion lekë të tjera Carapulit (faqe 7).
07 Shtator
121. Gazeta “RD”: KLSH: Konsumatorët të pambrojtur në sasitë e blerjes
(faqe 10).
08 Shtator
122. Gazeta “55”: Kreu i opozitës: I kërkojmë KLSH-së të nisë menjëherë një
auditim të plotë të procesit (faqe 3).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
292 Botime 2017
123. Gazeta “Tema”: Dëbohet, por Basha luan me protestën e maturantëve.
Thërret KLSH në ndihmë kundër Ramës (faqe 6).
09 Shtator
124. Gazeta “Shqiptarja.com”: Fullani e anëtarët e këshillit bankar sërisht në
prokurori. Skandali me abuzimin 21.5 mln euro, akuza kërkon
dokumentat e asgjësimit të parave. Gentian Sejko ndryshoi qëndrim dy
herë. Nga Elton Qyno (faqe 13).
125. Gazeta “Telegraf”: “Transparency International” zbardh realitetin e
reformave fiktive në Shqipëri: “Institucionet të pa fuqishme, politika
pengon luftën kundër korrupsionit”.Ja profili i Kryetarit të KLSH, Dr. Bujar
Leskaj, i vetmi zyrtar i lartë i Shtetit Shqiptar, vlerësuar pozitivisht nga
“Transparency International”, për luftën kundër Korrupsionit (faqe 2-3).
126. Gazeta “Sot”: Raporti i Transparency International, KLSH i vetmi
institucion që lufton korrupsionin, u ka bërë ballë presioneve, KLD dhe
prokuroria të kapura politikisht. Nga Kliti Topalli (faqe 8).
127. Gazeta Shqiptare: TIA: Korrupsioni në Shqipëri i shfrenuar, por zero
dënime politikanësh të nivelit të lartë.“Pandëshkueshmëria të trajtohet
urgjentisht”. Nga Valentina Madani (faqe 2).
128. Gazeta “Koha Jonë”: Raporti i Transparency International për
Shqipërinë.TI: Institucionet, të dobëta përballë korrupsionit (faqe 14).
129. Gazeta “Panorama”: Raporti për Shqipërinë: Korrupsion i
shfrenuar.“Transparency International”, vlerësime vetëm për KLSH (faqe 9).
130. Gazeta “Mapo”: Institucionet, të dobëta përballë
korrupsionit,mbizotëron pandëshkueshmëria (faqe 6).
131. Gazeta “Tema”: TIA: Korrupsion i shfrenuar. Ja politikanët problematikë
(faqe 4).
132. Gazeta “Dita”: TIA: Institucionet, të dobëta përballë korrupsionit (faqe 9).
133. Gazeta “Shekulli”: Raporti i TIA-s: Korrupsion i shfrenuar në Shqipëri,
politika po pengon drejtësinë. Nga Isuf Kurtaj (faqe 4-5).
134. Gazeta “Ballkan”: Drejtësia më e korruptuara. Ndryshoni ligjin e konfliktit
të interesit (faqe 2).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 293
10 Shtator
135. Gazeta “RD”: Mbi 100 mijë euro abuzim për tokën e Aeroportit, kallëzon
4 ish-zyrtarë (faqe 9).
136. Gazeta “RD”: Dy ishregjistrues të Beratit në Prokurori për abuzime me
pronat (faqe 8).
137. Gazeta “Telegraf”: Hipotekat, vendi i babëzisë dhe grabitjes së pasurisë
së shqiptarëve (faqe 9).
138. Gazeta “Standard”: KLSH kallëzon 16 nëpunës të hipotekës Berat (faqe 11).
139. Gazeta “Shqiptarja.com”: Denoncimi–Një regjistrues dhe dy ish drejtuesit.
Shkeljet, KLSH kallëzon 16 nëpunës të hipotekës Berat (faqe 11).
140. Gazeta “Panorama”: Pronat, KLSH kallëzon kreun e Hipotekës në
Berat.“Kanë regjistruar 43.626 m2 sipërfaqe tokë, pa pasur aktin e
pronësisë” (faqe 4).
141. Gazeta “Sot”: KLSH zbulon skandalin me Aeroportin e Kukësit, abuzime
me privatizimin e tokës, kallëzohen zyrtarët e Hipotekës. Nga Eneida Jaçaj
(faqe 4).
142. Gazeta “55”: KLSH zbulon hajdutët e pronave në hipotekat e Beratit dhe
Kukësit – i padit në Prokurori (faqe 5).
143. Gazeta “Shekulli”: Pronat, KLSH kallëzon 20 nëpunës të hipotekës në
Berat dhe Kukës (faqe 7).
144. Gazeta “Koha Jonë”: Pse Transparency International vlerëson KLSH? Nga
Elton Libohova (faqe 15).
145. Gazeta “Dita”: Shkeljet me regjistrimin e pronave, KLSH masa ndaj 16
zyrtarëve e ish zyrtarëve të Hipotekës.(faqe 15).
146. Gazeta Shqiptare: Duma dhe Salianji me maturantët: Hetim nga KLSH,
deputetët në AKP (faqe 10).
14 Shtator
147. Gazeta “RD”: Abuzimet 2.4 mln USD në Tiranë–Elbasan, KLSH çon për
ndjekje penale zyrtarin e ARRSH (faqe 7).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
294 Botime 2017
148. Gazeta “55”: Abuzimet me rrugën Tiranë–Elbasan, KLSH çon për ndjekje
penale zyrtarin e ARRSH (faqe 10- 11).
149. Gazeta “Koha Jonë”: Tiranë–Elbasan, KLSH padit kreun e Njësisë së
Menaxhimit të Projektit (faqe 15).
150. Gazeta “Sot”: KLSH zbardh aferën me rrugën Tiranë–Elbasan, 6.4 milion
dollarë dëm, kallëzim penal për drejtorin e menaxhimit të projektit. Nga
Bujar Muçaku (faqe 7).
151. Gazeta “Panorama”: Shkeljet në rrugën Tiranë–Elbasan, KLSH kallëzon
kreun e projektit (faqe 9).
152. Gazeta “Standard”: Kontrolli i Lartë i Shtetit kallëzon drejtorin e projektit,
i shkaktoi 2.4 milion dollarë dëm shtetit (faqe 21).
153. Gazeta “Telegraf”: KLSH hap, fakton dhe çon në prokurori letrat e
abuzimit, 6.4 milion USD të rrugës së papërfunduar “Tiranë–Elbasan”
(faqe 6-7).
154. Gazeta “Shqiptarja.com”: Ndjekje penale për drejtorin e projektit Tiranë
–Elbasan (faqe 8).
155. Gazeta “Ballkan”: KLSH padit zyrtarin: Shpërdorim e dëm 6.4 mln $ për
Tiranë–Elbasan (faqe 4).
156. Gazeta “Ballkan”: Auditimi “ikën” nga Financat, krijohet “KLSH” për
fondet e BE (faqe 6).
157. Gazeta “Dita”: KLSH çon në prokurori drejtorin e Projektit të rrugës
Tiranë–Elbasan, dëmi 2.4 mln USD (faqe 9).
158. Gazeta “Shekulli”: Kallëzohet drejtori i projektit të rrugës Tiranë–Elbasan
(faqe 1).
159. Gazeta Shqiptare: KLSH: Në Tiranë–Elbasan, dëmi në buxhet 6.4 mln
dollarë (faqe 12).
16 Shtator
160. Gazeta “Telegraf”: Pas zhdukjes se 21milion eurove kartëmonedha që
duheshin asgjësuar, banka kërkon të blejë aparat asgjësimi (faqe 7).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 295
17 Shtator
161. Gazeta “RD”: Megaafera - Skenari për të fshirë 595 milion dollarë borxhe
të ARMO-s. Koncensioni i Delvinës është pasuria e dytë natyrore, që miku
i afërt i Kryeministrit, mori brenda pak ditësh. Të dyja këto kontrata, janë
objekt i mirë dhe i detyrueshëm për hetim nga Kontrolli i Lartë i Shtetit
dhe veçanërisht për Prokurorinë (faqe 7).
162. Gazeta “Standard”: KLSH nxjerr zbuluar dështimin e administratës
tatimore. Në një vit rriten detyrimet e pambledhura ne 14.4%. Nga Ervin
Kaduku (faqe 10- 11).
18 Shtator
163. Gazeta Shqiptare: KLSH: Tatimet VIP shkelin ligjin, borxhi i pambledhur
7.9 mld lekë. Nga Ornela Manjani (faqe 7).
164. Gazeta “Sot”: Raporti i KLSH, borxhi tatimor ne 2015 arriti mbi 1 miliard
USD, ja shkaqet që përkeqësuan shifrat dhe rekomandimet për Tatimet
(faqe 11).
20 Shtator
165. Gazeta “Telegraf”: Komiteti i Helsinkit dhe Ambasada e SHBA, nesër
konferencë për kallëzimet e dr. Bujar Leskajt (faqe 3).
166. Gazeta “Panorama”: Paratë e dëmtuara, Leskaj e Sejko raportojnë në
Kuvend (faqe 7).
167. Gazeta “Shqiptarja.com”: Braçe: KLSH pretendon dëm 542 mln lekë nga
asgjësimi i parave (faqe 12).
168. Gazeta “Sot”: Bujar Leskaj prezanton raportin për abuzimet në bankën e
Shqipërisë. Raporti i KLSH në Kuvend, ja si janë vjedhur shqiptaret me
lekët e dëmtuara, Gent Sejko justifikohet me rregulloren. Nga Bujar
Muçaku (faqe 10).
169. Gazeta “Dita”: Braçe: Prokuroria të hetojë grumbullimin e
kartëmonedhave të dëmtuara (faqe 6).
170. Gazeta “Koha Jonë”: Braçe: Të hetohet çështja e kartëmonedhave te
dëmtuara!Komisioni për Ekonominë dhe Financat shqyrtoi raportin e
Kontrollit të Lartë të Shtetit për Bankën e Shqipërisë (faqe 14).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
296 Botime 2017
171. Gazeta “Koha Jonë”: Auditimi-Borxhi tatimor i kalon 100 miliard lekët
(faqe 15).
172. Gazeta “Ballkan”: Braçe:Nxisim Prokurorinë të hetojë çështjen e
grumbullimit të kartëmonedhave të dëmtuara (faqe 4).
173. Gazeta “RD”: Borxhi tatimor i kalon te 100 miliard lekët, vetëm me 2015
u rrit me 14% (faqe 9).
174. Gazeta “Albania Daily News”: Prosecutor’s Office Encouraged to
Investigate Collection of Damaged Banknotes (faqe 5).
22 Shtator
175. Gazeta “Telegraf”: Ja si bëhen rrush e kumbulla paratë e amerikanëve.
Nga Engjëll Musai (faqe 9).
176. Gazeta “Ballkan”: Komisioni i Helsinkit: KLSH zbulon dëmet, por nuk
vepron për dënimin e shkaktarëve (faqe 4).
177. Gazeta “Albania Daily News”: Supreme State Audit Does Not Punish
Offenders, Helsinki Committee Says (faqe 9).
23 Shtator
178. Gazeta “Albania Daily News”: Low trust of media and citizen in fight
against corruption (faqe 4).
179. Gazeta “Tirana Times”: Watchdog: State Supreme Audit failing to act on
abuse of power cases (faqe 4).
24 Shtator
180. Gazeta “Sot”: Skandal me fondet e BE, Ministria e Mirëqenies Sociale
përfiton 60 milion euro projekte nën drejtimin e Erion Veliajt, asnjë
dokument ne ministri për shpenzimet e parave.
KLSH zbardh abuzimet me fondet e huaja, ministria marrëveshje me OJF
për kontrollin e fondeve (faqe 11).
181. Gazeta “Standard”: Zbardhen dokumentet e skandalit: Ja ku i çon
Ministria e Mirëqenies Sociale fondet që jepen për të varfrit. Kontrolli i
Lartë i Shtetit zbulon skandalet e radhës: Një drekë faturohet me 6 mijë
euro. Nga Ervin Kaduku (faqe 10).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 297
25 Shtator
182. Gazeta “Sot”: Abuzimet me tenderat dhe projektet, ish ministri Erion
Veliaj i pagoi 59 milion lekë “Risi Albania” për rafting, koktejle, dreka dhe
darka pune. KLSH: tenderat dhe projektet në Ministrinë e Mirëqenies
Sociale paguheshin pa dokumente origjinale, ja shkeljet (faqe 11).
27 Shtator
183. Gazeta Shqiptare: KLSH duhet të ndjekë kallëzimin e saj në prokurori.
Kuvendi propozon ngritjen e një nënkomisioni të posaçëm (faqe 11).
184. Gazeta “Sot”: Kuvendi i kërkon KLSH auditimin e kontratave
koncesionare, Tahiri do të raportojë në komision për grabitjet e bankave
(faqe 10).
185. Gazeta “Panorama”: Koncesionet, KLSH kontroll kontratave të 25 viteve.
Nga Dorina Azo (faqe 6).
186. Gazeta “Koha Jonë”: Deputetët, KLSH-së: Të auditohen koncesionet në
sektorët strategjikë (faqe 16).
187. Gazeta “Shekulli”: Komisioni i Ekonomisë do të kontrollojë KLSH-në.
(faqe 16).
188. Gazeta “Ballkan”: KLSH të monitorojë paditë – Do të ngrihet një
nënkomision parlamentar për kontrollin e KLSH (faqe 4).
189. Gazeta “Albania Daily News”: Economy Committee Urges SSA to Audit
Concession Contracts (faqe 5).
28 Shtator
190. Gazeta “Sot”: Raporti i KLSH, Prokuroria shkresë BSH për kartëmonedhat
e vjetra (faqe 8).
30 Shtator
191. Gazeta “Telegraf”: Koha e plehrave dhe milionat e shoqërisë civile. Nga
Engjëll Musai (faqe 2).
192. Gazeta “RD”: KLSH: Doganat dështuan në mbledhjen e 4.1 miliard lekë
borxh (faqe 7).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
298 Botime 2017
193. Gazeta “55”: KLSH merr pjesë në seminarin mbi auditimin e bashkive
organizuar në Vilnius të Lituanisë (faqe 10).
194. Gazeta “Sot”: Doganat dështim me mbledhjen e borxhit, KLSH konstaton
4 miliardë lekë dëm (faqe 12).
195. Gazeta “Sot”: KLSH zbardh skandalin me trajtimin e ish të përndjekurve
në 26 vite.Raporti, dëmshpërblimi i të përndjekurve përfundon pas 18
vitesh, ja si u mashtruan për 26 vite me bonot e privatizimit, punësimet
dhe strehimin (faqe 12).
01 Tetor
196. Gazeta “Shqiptarja.com”: Sejko pranoi raportin e KLSH, pas publikimit në
media (faqe 13).
03 Tetor
197. Gazeta “Panorama”: Të përndjekurit, 425 milion dollarë për
dëmshpërblimin Leskaj: Të ndryshojë skema, 18 vjet për shlyerjen e
detyrimit. Nga Dorina Azo (faqe 7).
04 Tetor
198. Gazeta “Telegraf”: KLSH nënshkruan marrëveshjen e bashkëpunimit me
Zyrën Supreme të Auditimit të Republikës së Bullgarisë. Bujar Leskaj:
Përvoja evropiane, potencial i madh për auditin shqiptar (faqe 5).
199. Gazeta “55”: KLSH nënshkruan marrëveshje bashkëpunimi me Zyrën
Supreme të Auditimit të Republikës së Bullgarisë (faqe 8).
200. Gazeta “Sot”: KLSH marrëveshje bashkëpunimi me Bullgarinë, Bujar
Leskaj: Auditime të përbashkëta në institucione (faqe 7).
201. Gazeta “RD”: KLSH zbardh mashtrimin e qeverisë me ish të përndjekurit
(faqe 11).
202. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH-ja, marrëveshje bashkëpunimi me Zyrën
Supreme të Auditimit të Bullgarisë. Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit
zhvilloi takime pune në Zyrën Supreme të Auditimit të Republikës së
Bullgarisë (faqe 17).
203. Gazeta “Panorama”: Leskaj: Dëmi ekonomik në 3 vitet e fundit u rrit 8
herë (faqe 6).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 299
204. Gazeta “Ballkan”: Dëmshpërblimi i ish të përndjekurve, KLSH: Ja kur
mbaron procesi (faqe 12).
05 Tetor
205. Gazeta “55”: KLSH; Trajtimi i ish të përndjekurve ka dështuar, kanë marrë
vetëm 1/3 të dëmshpërblimit (faqe 8).
07 Tetor
206. Gazeta “Albania Daily News”: Supreme State Audit Signs Agreement with
IKAF (faqe 5).
207. Gazeta “Sot”: Zbulimi i aferave dhe korrupsionit me fondet, Bujar Leskaj:
Rrisim bashkëpunimin me shoqatat e profesionisteve (faqe 6).
208. Gazeta “Telegraf”: KLSH, marrëveshje bashkëpunimi me Institutin për
Certifikimin e Kontabilisteve dhe Auditorëve të Kosovës (faqe 9).
209. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH, marrëveshje me Institutin për Certifikimin e
Kontabilisteve dhe Auditorëve të Kosovës (faqe 11).
210. Gazeta “55”: KLSH, marrëveshje bashkëpunimi me Institutin për
Certifikimin e Kontabilisteve dhe Auditorëve të Kosovës (faqe 10).
08 Tetor
211. Gazeta “55”: Kreu i KLSH takon ambasadorin e ri të Polonisë, Leskaj:
Polonia, një partner i rëndësishëm për Shqipërinë në BE (faqe 11).
212. Gazeta “Telegraf”: Bujar Leskaj: Vlerësojmë bashkëpunimin me audituesit
polake. Kryetari i KLSH takon Ambasadorin e ri te Polonisë, Karol Bachura
(faqe 5).
213. Gazeta “Sot”: Lufta ndaj korrupsionit, Polonia kërkon angazhim të KLSH,
asistence per kryerjen e auditimeve (faqe 5).
214. Gazeta “Koha Jonë”: Leskaj-Bachura: Zgjerimi dhe forcimi i raporteve me
Poloninë.
Kryetari i Kontrollit të Lartë të Shtetit takoi dje ambasadorin e ri të
Polonisë në Shqipëri (faqe 9).
215. Gazeta “Albania Daily News”: “Fruit partnership and Cooperation
Between Supreme Audit Institutions” (faqe 4).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
300 Botime 2017
11 Tetor
216. Gazeta “Telegraf”: Leskaj:Marrëveshja me CEZ shkaktoi një dëm 479
milion euro (faqe 3).
217. Gazeta “55”: Leskaj: Dëmi 479 milion euro, të vazhdojnë hetimet për
ministrin Gjiknuri dhe avokaten Hiçka (faqe 3).
218. Gazeta “RD”: KLSH: Hetimet për Gjiknurin për aferën CEZ u pushuan
padrejtësisht. Abuzimet korruptive për zgjidhjen me mirëkuptim të
konfliktit me kompaninë CEZ (faqe 11).
219. Gazeta “Standard”: Leskaj: Dëmi 479 milion euro nga marrëveshja me
CEZ, shkak paaftësia gjatë negociatave. Nga Ambrozia Meta (faqe 4).
220. Gazeta “Sot”: Hetimi parlamentar i CEZ, Bujar Leskaj akuza Llallës për
hetimet ndaj Gjiknurit, mungojnë dokumentet për marrëveshjen. Nga
Erneta Shevroja (faqe 5).
221. Gazeta “Koha Jonë”: Raportimi i Leskajt: Marrëveshja me CEZ, kosto e
lartë për shtetin (faqe 8).
222. Gazeta “Shqiptarja.com”: CEZ, mbledhja pa kuorum përplas Spahon dhe
Shalsin. Nga Esiona Konomi (faqe 9).
223. Gazeta “Panorama”: CEZ, Leskaj: Dëmi i shkaktuar ishte i rëndë (faqe 5).
224. Gazeta “Dita”: Marrëveshja me CEZ, Leskaj raporton në komisionin
hetimor (faqe 4).
225. Gazeta “Ballkan”: Marrëveshja me CEZ, Leskaj: U shkaktua një dëm prej
479 mln euro (faqe 4).
226. Gazeta “Albania Daily News”: CEZ Agreement Brought 479 mln euro
Damage to State Budget (faqe 4).
13 Tetor
227. Gazeta “Sot”: Sherr në Kuvend për marrëveshjen me CEZ, Shalsi dhe
Spaho shpërthejnë në fyerje, Bujar Leskaj zbardh shkeljet e qeverisë. Nga
Erneta Shevroja (faqe 10).
228. Gazeta “55”: Komisioni Hetimor i CEZ – Bujar Leskaj: Nuk jam dëshmitar,
por denoncues i aferës korruptive (faqe 5).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 301
229. Gazeta “55”: KLSH merr pjesë në Programin e 131-të të Trajnimit
Ndërkombëtar mbi “Auditimin në mjedis IT” (faqe 10).
230. Gazeta “RD”: CEZ, 479 milion euro dëmi në buxhet, zhduket
dokumentacioni i marrëveshjes (faqe 6).
231. Gazeta “Mapo”: Debate e fyerje në komisionin për CEZ. Spaho: Arrogant.
Shalsi: Horr! (faqe 9).
232. Gazeta “Panorama”: Degjeneron në vulgaritet Komisioni për CEZ. Leskaj:
Raportimi në Kuvend, që para 1 viti kur u bë denoncimi (faqe 8).
14 Tetor
233. Gazeta “Standard”: KLSH kërkesë Agjencisë së Zonave të Mbrojtura: Të
ndalohet ndërtimi i HEC-ve (faqe 12).
234. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH, në Trajnimin Ndërkombëtar mbi “Auditimin
në mjedis IT” (faqe 20).
17 Tetor
235. Gazeta “Standard”: Analiza buxhetore e 2015-ës, nis sot “skanimi” në
Kuvend për fondet publike dhe raportin e KLSH (faqe 8).
18 Tetor
236. Gazeta “Sot”: Bujar Leskaj rrëzon Ahmetajn: Të ardhurat në buxhet të
ulta, dështim në Tatime dhe Dogana, 200 milion euro dëme në 2015. Nga
Bujar Muçaku (faqe 6).
237. Gazeta “Sot”: Adriatik Llalla merr në mbrojtje Gjiknurin, kundër
pretendimeve të KLSH për marrëveshjen me CEZ, palët përballen në
Gjykatën e Lartë (faqe 7).
238. Gazeta “Sot”: Leskaj takon homologun kosovar: Auditime të përbashkëta.
Nga Erneta Shevroja (faqe 7).
239. Gazeta “Telegraf”: Zbatimi i Buxhetit të Shtetit për vitin 2015 (faqe 8-9).
240. Gazeta “Telegraf”: Audituesi i përgjithshëm i Kosovës viziton takon kreun
e KLSH, Bujar Leskaj (faqe 9).
241. Gazeta “Albania Daily News”: Supreme State Audit Against CEZ-
Government Settlement (faqe 2).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
302 Botime 2017
242. Gazeta “Ballkan”: KLSH kundër paktit të CEZ, padi në gjykatë kundër
pushimit të hetimeve (faqe 5).
243. Gazeta “Dita”: KLSH nuk tërhiqet për CEZ, e çon në Gjykatën e Lartë
(faqe 7).
244. Gazeta “Dita”: Analiza e buxhetit 2015, KLSH jep rekomandime për
Financat (faqe 18).
245. Gazeta “Standard”: KLSH kërkon dënimin e Gjiknurit, kundër mbylljes së
dosjes (faqe 8).
246. Gazeta “Standard”: Buxheti, Bujar Leskaj: Nga auditimet e realizuara për
efekt të implementimit te buxhetit 2015 u konstatuan dëme më shumë
se 4.8 miliard lekë (faqe 8).
247. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH rekomandon: Financat publike, sipas
direktivave të integrimit në BE (faqe 14).
248. Gazeta “Koha Jonë”: Audituesi i Përgjithshëm i Kosovës viziton KLSH-në
(faqe 14).
249. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH: Gjiknuri pagoi dhe kreditë e marra nga
çekët, i nxjerr BDO-ja (faqe 15).
250. Gazeta “Shqiptarja.com”: Gjykata e Lartë në 24 tetor vendos për
Gjiknurin e Hickën (faqe 15).
251. Gazeta “55”: KLSH: Për 2015, dëmi në buxhetin e shtetit, 8 miliard lekë
(faqe 5).
252. Gazeta “55”: KLSH padi në gjykatë kundër pushimit të hetimeve për
çështjen ÇEZ (faqe 5).
253. Gazeta “Dita”: Audituesi i Përgjithshëm i Kosovës vizitë në KLSH, Besnik
Osmani: Vlerësojmë partneritetin e ngushtë (faqe 8).
254. Gazeta Shqiptare: KLSH: Për 2015, dëmi në buxhetin e shtetit, 8 mld lekë
(faqe 6).
255. Gazeta “Mapo”: Buxheti 2015, Ahmetaj: U forcua rritja ekonomike. Bode:
Dëshmi e krizës (faqe 15).
19 Tetor
256. Gazeta “Telegraf”: Problematika me prokurimet publike (faqe 16).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 303
21 Tetor
257. Gazeta “Panorama”: Raporti i KLSH, problemet e buxhetit të shtetit në
2015 (faqe 8).
22 Tetor
258. Gazeta “Telegraf”: BE: Mbështesim pa rezerva rolin e KLSH në
parandalimin e korrupsionit (faqe 5).
259. Gazeta “Telegraf”: Bujar Leskaj: Përvoja europiane konsolidon
veprimtarinë e KLSH.
Kryetari i KLSH-së, z.Bujar Leskaj merr pjesë në takimin e Komitetit të
Kontaktit të SAI-ve të vendeve të BE-së (faqe 5).
260. Gazeta “Sot”: Auditimi i institucioneve të energjisë, Kontrolli i Lartë i
Shtetit bashkëpunim me agjencitë partnere në BE (faqe 8).
24 Tetor
261. Gazeta “Standard”: Çfarë po ndodh tek Doganat? Ja abuzimet me miliona
euro....
Mos vallë Edi Rama, pas Fondit Monetar, kërkon të syrgjynosë edhe
Kontrollin e Lartë të Shtetit që konstaton skandalin e radhës? Nga Ervin
Kaduku (faqe 10-11).
25 Tetor
262. Gazeta “Sot”: Gjykata e lartë shpëton Damian Gjiknurin, mbyll
përfundimisht aferën e CEZ, kundër rihapjes së hetimeve për ministrin e
Energjisë. Nga Kliti Topalli (faqe 2).
263. Gazeta “Panorama”: Padia e KLSH. Gjykata e Lartë vulos pushimin e
hetimit për Gjiknurin (faqe 11).
264. Gazeta “Shqiptarja.com”: “Gjiknuri”, Gjykata e Lartë lë në fuqi
prokurorinë, rrëzon KLSH (faqe 13).
265. Gazeta “Ballkan”: Vendimi – Dosja e CEZ nuk do të rihapet. Gjykata e
Lartë rrëzon KLSH (faqe 5).
266. Gazeta “Dita”: Gjykata e Lartë rrëzon KLSH-në për rihetimin e dosjes së
CEZ-it (faqe 6).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
304 Botime 2017
267. Gazeta Shqiptare: Gjykata e Lartë rrëzon kërkesën e KLSH-së për
Gjiknurin e Hickën (faqe 6).
268. Gazeta “Shekulli”: Rrëzohet kërkesa e KLSH për Gjiknurin. Nga Dionis
Xhafa (faqe 3).
269. Gazeta “Albania Daily News”: Supreme Court Decides Not to Reopen
Investigations on CEZ Case (faqe 2).
27 Tetor
270. Gazeta “Sot”: Marrëveshja me CEZ, Kuvendi i drejtohet Komunitetit të
Energjisë, Leskaj: Policia gjyqësore, hetime qesharake për Gjiknurin. Nga
Erneta Shevroja (faqe 9).
271. Gazeta “Sot”: Institucionet shtetërore 43.9 miliardë lekë abuzime,
kryeson Ujësjellësi i Tiranës, pas tij KESH dhe OST (faqe 12).
272. Gazeta “Telegraf”: Deficiti i Përgjithshëm i Buxhetit të Shtetit (faqe 9).
273. Gazeta “55”: Komisioni Hetimor për CEZ–Leskaj: Nuk ka pasur asnjë
strategji negocimi (faqe 5).
274. Gazeta “RD”: KLSH: 314 milion euro vjedhje në dy vite (faqe 4).
275. Gazeta “RD”: Dëshmia në Komisionin Hetimor e Leskajt për CEZ (faqe 4).
276. Gazeta “Standard”: Çështja CEZ, Leskaj: Grupi negociator nuk kishte asnjë
dokumentacion për bisedimet (faqe 4).
277. Gazeta “Panorama”: CEZ, Leskaj: Hetimi i Prokurorisë s’ka qenë i thelluar
(faqe 7).
278. Gazeta “Ballkan”: Pushimi i “CEZ”, Leskaj: Prokuroria nuk thelloi hetimet
(faqe 4).
28 Tetor
279. Gazeta “Sot”: Afera e CEZ përplas institucionet, Gjiknuri padi në gjykatë
kundër Llallës, mazhoranca nis sulmet ndaj KLSH, kërkon kontroll
financiar. Nga Kliti Topalli (faqe 9).
29 Tetor
280. Gazeta “Telegraf”: Njohja e qytetarëve me luftën ndaj korrupsionit, java
e hapur e KLSH për qytetarët (faqe 3).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 305
281. Gazeta “Ballkan”: KLSH zbulon: Disa qarqe janë diskriminuar ne
shpërndarjen e fondeve publike (faqe 6).
282. Gazeta “Standard”: Shpërndarja e fondeve sipas rajoneve, qeveria “mban
me hatër” (faqe 9).
283. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH organizon Javën e Hapur për qytetarët (faqe 9).
284. Gazeta “Sot”: Kontrolli i Shtetit, hap dyert për qytetarët (faqe 5).
285. Gazeta “Sot”: KLSH: Financat publike ne rrezik nga keqmenaxhimi, abuzime
ndaj pushtetit vendor me Fondin e Zhvillimit të Rajoneve (faqe 12).
286. Gazeta “55”: KLSH organizon Javën e hapur për qytetarët (faqe 11).
287. Gazeta “55”: KLSH: Rajonet janë diskriminuar në shpërndarjen e fondeve
publike (faqe 11).
288. Gazeta “RD”: Kujdes, 234 mijë barna të skaduara, skema si futen në treg
(faqe 3).
289. Gazeta “RD”: KLSH:Diskriminim në shpërndarjen e fondeve (faqe 11).
30 Tetor
290. Gazeta “Sot”: KLSH: KESH humbi 50 milion euro në blerje energjie (faqe 12).
291. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: Detyrimet e prapambetura, KLSH:
S’rakordojnë shifrat, shkelja 81 mln lekë (faqe 5).
292. Gazeta “RD”: Afera, 214 milionë lekë privatit me pacientë fiktivë. Nga T.
Sinaj (faqe 5).
31 Tetor
293. Gazeta “Telegraf”: Prof. Sang M. Lee: Hulumtimet në ekonomitë në
tranzicion, dhe krijimi i disiplinës shkencore të Convergenomics-it.
Profesori i shquar amerikan Sang M. Lee, leksion me audituesit e KLSH
(faqe 12-13).
294. Gazeta “Standard”: KLSH: KESH humbi 50 milion euro në 2015-ën nga
blerjet tek privati (faqe 11).
295. Gazeta “Standard”: Profesori Lee dhe teza e zëvendësimit “të së
mundshmes” me “mundësinë” (faqe 18).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
306 Botime 2017
296. Gazeta “55”: Profesori i shquar amerikan Sang M. Lee, leksion me
audituesit e KLSH-së (faqe 8).
297. Gazeta “55”: Profil Profesor Sang M.Lee, një mik i shqiptarëve dhe
nismëtar i Programit të parë Master në Shqipëri (faqe 8).
01 Nëntor
298. Gazeta “Koha Jonë”: Profesori i shquar amerikan Sang M.Lee leksion me
audituesit e KLSH-së (faqe 20).
299. Gazeta “Sot”: Profesori i shquar amerikan Sang M.Lee, leksion me
audituesit e KLSH (faqe 12).
300. Gazeta “Telegraf”: Projektet evropiane konsolidojnë KLSH. Vizita
studimore e audituesve shqiptare në institucionet homologe të Polonisë
(faqe 15).
301. Gazeta “Telegraf”: Vazhdon java e hapur për qytetarët në Kontrollin e
Larte të Shtetit (faqe 15).
302. Gazeta “Standard”: QSUT ka paguar spitalet private për pacientë fiktiv
(faqe 11).
04 Nëntor
303. Gazeta “Sot”: Abuzime me pronat, KLSH kallëzon penalisht ish kreun e
Hipotekës në Kuçovë dhe 5 specialistë (faqe 9).
304. Gazeta “55”: Kryen një sërë shkeljesh ligjore, KLSH kallëzon në Prokurori
ish kreun e Hipotekës Kuçovë dhe 5 specialistë (faqe 10).
305. Gazeta “RD”: KLSH padit ish-regjistruesin e 5 specialistë të ZVRPP Kuçovë
(faqe 6).
306. Gazeta “Standard”: KLSH kallëzon në Prokurori ish kreun e Hipotekës
(faqe 7).
307. Gazeta “Telegraf”: Veprimtari në Kontrollin e Lartë të Shtetit (faqe 10).
308. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH-ja kallëzon ish regjistruesin dhe 5 specialistë të
Hipotekës Kuçovë (faqe 11).
309. Gazeta “Panorama”: Shkeljet me pronat, KLSH kallëzim për ish
regjistruesin e Kuçovës (faqe 8).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 307
310. Gazeta “Shqiptarja.com”: Hetim privatizimeve të Sali Berishës dhe Fatos
Nanos (faqe 9).
311. Gazeta “Shqiptarja.com”: Parlamenti analizon punën për vitin 2015 të
KLSH (faqe 9).
312. Gazeta “Shqiptarja.com”: Ish kreu i Hipotekës në Kuçovë e 5 specialistë
paditen nga KLSH (faqe 13).
313. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: Abuzuan me Ligjin 7501 për tokën. KLSH
kallëzon në Prokurori ish kryeregjistruesin e Kuçovës (faqe 7).
05 Nëntor
314. Gazeta “Sot”: Bujar Leskaj: Shteti humbet çdo vit 200 mln euro nga të
korruptuarit, pushtetarët po sabotojnë të ardhmen e vendit. Nga Eneida
Jaçaj (faqe 8).
315. Gazeta “Sot”: Kuvendi analizon punën e KLSH: Ka bërë shumë zbulime
(faqe 8).
316. Gazeta “Sot”: Gjykata austriake: KLSH të auditojë financat e partive (faqe 8).
317. Gazeta “Panorama”: Ish të përndjekurit, Leskaj: vetëm 1/3 janë paguar
(faqe 7).
318. Gazeta “55”: Bujar Leskaj: Shqipëria humb 200 milion euro në vit nga
korrupsioni (faqe 5).
319. Gazeta “55”: Audituesit austriakë auditojnë KLSH, vlerësojnë reformat e
kryetarit Leskaj (faqe 11).
320. Gazeta “RD”: KLSH: 200 milion euro humbje në vit nga korrupsioni (faqe 4).
321. Gazeta “Albania Daily News”: Head of SSA Urges Govt to Accelerate
Compensation of Former Politically Persecuted (faqe 5).
322. Gazeta “Albania Daily News”: Austrian Court of Audit Hails SSA Work
(faqe 4).
323. Gazeta “Ballkan”: Ish të përndjekurit.KLSH: Vetëm 1/3 e dëmshpërblimit
është dhënë (faqe 6).
324. Gazeta “Standard”: Gjykata e Auditimit e Austrisë prezanton Raportin për
KLSH-në (faqe 11).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
308 Botime 2017
325. Gazeta “Dita”: Shqipëria humb 200 milion euro në vit nga korrupsioni
(faqe 24).
326. Gazeta “Telegraf”: Gjykata e Auditimit e Austrisë prezanton Raportin për
KLSH-në (faqe 9).
327. Gazeta “Koha Jonë”: Bujar Leskaj: Shqipëria humb 200 milion euro në vit
nga korrupsioni (faqe 15).
328. Gazeta “Koha Jonë”: Gjykata e Auditimit e Austrisë prezanton Raportin
për KLSH-në (faqe 15).
07 Nëntor
329. Gazeta “Standard”: KLSH kallëzon në Prokurori ish kreun e Autoritetit
Portual të Durrësit (faqe 5).
330. Gazeta “Telegraf”: Bujar Leskaj çon në prokurori Gazmend Shalësin. KLSH
kallëzon Drejtorin e Përgjithshëm Ekzekutiv të Autoritetit Portual të
Durrësit (faqe 8-9).
331. Gazeta “55”: Padia-Kreu i Portit të Durrësit, kushëriri i Eduart Shalsit i
shkakton miliona lekë dëme shtetit (faqe 5).
332. Gazeta “Panorama”: KLSH kallëzon kreun e Portit të Durrësit. E akuzuan
për dëm ekonomik 217 milion lekë (faqe 14).
333. Gazeta “Mapo”: KLSH skanon financat, në 2015 borxhi publik theu
rekordin, vajti 73.86% e PBB (faqe 3).
334. Gazeta “Mapo”: Tatimet e doganat në borxhe, treguesit e 2015 u
përkeqësuan (faqe 3).
335. Gazeta “Mapo”: Porti i Durrësit, koncesionarët 40 milion euro detyrime,
KLSH padit drejtorin (faqe 3).
336. Gazeta “Tema”: Paditet kreu i autoritetit portal të Durrësit Gazmend
Shalësi. 217 milion lekë dëm (faqe 6).
08 Nëntor
337. Gazeta “Telegraf”: Korrupsioni si shpërdorim i pushtetit publik për
përfitime personale dhe lufta e KLSH ndaj tij. Nga Gëzim Llojdia (faqe 15).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 309
338. Gazeta “55”: Abuzimi me rimbursimin e ilaçeve më 2015, faturat dalëse
në depo ishin 11 mln euro më shumë se importet. Kontrolli i Lartë i
Shtetit, gjatë një inspektimi në Fondin e Sigurimit të Detyrueshëm të
Kujdesit Shëndetësor, gjeti abuzime miliona euro me faturat e
rimbursimit të ilaçeve më 2015 (faqe 8).
339. Gazeta “RD”: Vjedhja me rimbursimin, Beqaj zhvat 11 milion euro të tjera
(faqe 7).
340. Gazeta “Ballkan”: Inspektimi i KLSH-së. Abuzimi me rimbursimin e ilaçeve
me 2015, faturat dalëse në depo ishin 11 mln euro më shumë se importet
(faqe 4).
341. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: Abuzimet me ilaçet, KLSH: Dëmi, 1.6 miliard
lekë. Raporti: Viti 2015, për 14 barna të rimbursueshme u “vodhën” 1.2
miliard lekë (faqe 7).
12 Nëntor
342. Gazeta “55”: Kreu i KLSH, Leskaj, takim me kreun e Gjykatës Kushtetuese
të Turqisë, Arslan dhe anëtarin Akyel (faqe 11).
18 Nëntor
343. Gazeta “Telegraf”: KLSH kontrollon shkeljet ne Bashkinë e Rrogozhinës
(faqe 3).
344. Gazeta “RD”: KLSH në Rrogozhinë për fondet e rrugëve (faqe 9).
345. Gazeta “Sot”: Ish hotel “Dajti” i bllokuar, Banka e Shqipërisë paguan 700
milion lekë qera në vit në kompleksin privat (faqe 12).
346. Gazeta “Sot”: KLSH zbardh grabitjen ne Bankën e Shqipërisë, ja abuzimet
me kartëmonedhat pa numër seria, prerjet e printuara nga 2001 dhe
kontrollet mbi gjendjen e parëse (faqe 12).
347. Gazeta “Sot”: Banka e Shqipërisë shpenzoi 300 milion lekë për një sallë
konferencash dhe nuk e përdor (faqe 12).
348. Gazeta “Sot”: Banka e Shqipërisë – Sistemimi i trotuareve, rritje fiktive të
preventivit me 70 milion lekë (faqe 12).
349. Gazeta “Sot”: BSH, e dështuar në programin e të ardhurave dhe
shpenzimeve (faqe 12).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
310 Botime 2017
19 Nëntor
350. Gazeta “Sot”: Abuzuan me regjistrimin e pronave, KLSH çon për ndjekje
penale 12 zyrtarë të Hipotekës Devoll (faqe 7).
351. Gazeta “Panorama”: Shkeljet me pronat, KLSH-ja kallëzon regjistruesin e
Devollit (faqe 8).
352. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: Devoll, 6 regjistrues dhe 6 specialistë
abuzuan me detyrën. Abuzime me regjistrimin e tokës, 12 punonjës
hipoteke në prokurori (faqe 5).
353. Gazeta “RD”: Mafia e pronave, KLSH padit 12 zyrtarë në Devoll (faqe 9).
354. Gazeta “Shqiptarja.com”: KLSH në Rrogozhinë për fondet e rrugëve
(faqe 9).
355. Gazeta “Telegraf”: Abuzimet me pronat, KLSH kallëzon në Prokurori 12
zyrtarë të Devollit (faqe 10).
21 Nëntor
356. Gazeta “55”: Mafia e pronave, KLSH padit 12 zyrtarë në Devoll (faqe 8).
25 Nëntor
357. Gazeta “Telegraf”: KLSH: Industria e riciklimit përdor dhe ndot pa kriter
lumin e Erzenit, ja masat që duhet të merren (faqe 2).
358. Gazeta “Telegraf”: Intervistë me z.Jacek Jezierski, Ish President i
Institucionit Suprem të Auditimit (NIK) të Polonisë, Këshilltar i Lartë i
Presidentit të NIK. Ambicja jonë: KLSH, institucioni më i përgatitur për
integrim (faqe 4-5).
359. Gazeta “55”: KLSH: Industria e riciklimit përdor dhe ndot pa kriter lumin e
Erzenit, ja masat që duhet të merren (faqe 11).
360. Gazeta “RD”: KLSH: Lumi Erzen i helmuar nga ricikluesit (faqe 10).
27 Nëntor
361. Gazeta “Panorama”: KLSH gjen shkelje, çon në Prokurori 17 zyrtarë. Pas
auditit në Bashkinë e Beratit, në Pogradec e Përrenjas (faqe 9).
362. Gazeta “Koha Jonë”: Shkeljet në tendera, KLSH padit disa zyrtarë
vendorë. Kontrolli i Lartë i Shtetit pohon se abuzimet rezultuan për
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 311
shkelje të barazisë në procedura, vendosjen e kritereve përjashtuese dhe
favorizim të operatorëve ekonomikë (faqe 10).
363. Gazeta “Sot”: KLSH: Favorizimet në shkelje të ligjit, dëme të mëdha
ekonomike shtetit.
Batërdi me tenderat, KLSH kallëzon penalisht 17 zyrtarë, abuzime në
Pogradec, Berat dhe Librazhd (faqe 8).
364. Gazeta “Sot”: KLSH: Bashkia e Tiranës nuk garanton cilësi në transportin
publik (faqe 12).
365. Gazeta “Dita”: KLSH çon në prokurori 6 zyrtarë të Bashkisë Berat (faqe 6).
366. Gazeta “RD”: Korrupsion me tenderat, KLSH padit 6 zyrtarë të Bashkisë
Berat (faqe 9).
29 Nëntor
367. Gazeta “55”: KLSH inspekton arsimin profesional, zbulon një “mal” me
dobësi (faqe 8).
368. Gazeta “Telegraf”: Gati prangat për 6 anëtarët e prokurimeve publike të
Bashkisë së Beratit (faqe 5).
369. Gazeta “RD”: KLSH: Vjedhjet në Bashkinë e Beratit (faqe 6).
370. Gazeta “RD”: KLSH padit kreun e Komunës Buçimas për vjedhje (faqe 6).
371. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: KLSH, bashkisë: Pezulloni rritjen e çmimit të
biletave për urbanët (faqe 10).
30 Nëntor
372. Gazeta “Standard”: “Bomba” e KLSH ndaj Bashkisë së Tiranës: Ulni
çmimin e biletave urbane, nuk justifikohet (faqe 8-9).
373. Gazeta “RD”: KLSH zbulon një “mal” me dobësi në arsimin profesional
(faqe 11).
01 Dhjetor
374. Gazeta “RD”: Korrupsioni 400 mijë dollarë, në gjyq 5 doganierë të
doganave (faqe 9).
375. Gazeta “Panorama”: Berat, 5 doganierë në gjyq, dëm shtetit 400 mijë
USD. Nga Dilaver Xhelili (faqe 12).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
312 Botime 2017
376. Gazeta “Shqiptarja.com”: Berat, 400 mijë $ dëm, në gjyq shefi e 4 zyrtarë
(faqe 12).
377. Gazeta “Dita”: Shkaktuan 400 mijë USD dëm, në gjyq ish drejtori i
Doganës, 4 vartësit dhe biznesmeni (faqe 5).
378. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: Prokuroria: I shkaktuan shtetit dëm 400 mijë
dollarë. Para gjykatës, 5 ish zyrtarë të Doganës Berat dhe administratori i
një subjekti privat (faqe 9).
379. Gazeta “Sot”: Mbyllen hetimet për doganierët e Beratit, i shkaktuan 400
mijë dollarë dëm shtetit (faqe 14).
380. Gazeta “Standard”: Prokuroria dërgon në gjyq ish drejtorin dhe ish
zyrtarë të Doganës së Beratit. Nga Besar Bajraktaraj (faqe 7).
02 Dhjetor
381. Gazeta “Telegraf”: KLSH, kryqëzon Bashkinë e Pogradecit dhe drejtuesit e
njësisë së prokurimeve për falsifikim dhe shkelje të barazisë.“KLSH
Kallëzon në prokurori ish-Kryetarin e Komunës Buçimas, 3 anëtar të
Njësisë së Prokurimit (NPJ) dhe 3 anëtarë të Komisionit të Vlerësimit të
Ofertave (KVO) në Njësinë Administrative Buçimas dhe 2 Mbikëqyrës
punimesh, për shkelje të barazisë në procedurat e prokurimit, favorizim
të operatorëve ekonomikë privat, për punime të pakryera, si dhe për
dhënien në përdorim të aseteve” (faqe 10).
382. Gazeta “Telegraf”: Drejtësia po mbyll vitin 2016 me finalizimin e hetimit
për abuzimet e 716 zyrtarëve në 12 qarqe (faqe 2).
03 Dhjetor
383. Gazeta “Sot”: Audituesit e KLSH trajnime ne Poloni për çështjet e
komunikimit, projekt binjakëzimi për shkëmbim eksperiencash (faqe 11).
384. Gazeta “Standard”: Përfaqësuesit e KLSH-së në Zyrën Kombëtare të
auditimit të Polonisë për çështjet e komunikimit (faqe 9).
385. Gazeta “55”: Audituesit e KLSH-se, vizite studimore ne Zyren Kombëtare
te Auditimit te Polonisë (faqe 11).
386. Gazeta “Koha Jonë”: Përfaqësues të KLSH, vizitë studimore në Zyrën
Kombëtare të Auditimit të Polonisë (faqe 15).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 313
387. Gazeta “Telegraf”: Vizitë studimore e përfaqësueseve të KLSH-së në
Zyrën Kombëtare të Auditimit të Polonisë për çështjet e komunikimit
(faqe 8).
04 Dhjetor
388. Gazeta “RD”: KLSH i kërkon Veliajt të anulojë rritjen e çmimit të biletave
të urbanit (faqe 8).
06 Dhjetor
389. Gazeta “Telegraf”: Një delegacion i KLSH-së merr pjesë në punimet e
Kongresit XXII të INTOSAI-t (faqe 7).
390. Gazeta “55”: Një delegacion i KLSH merr pjesë në punimet e Kongresit të
XXII-të të INTOSAI-t (faqe 8).
07 Dhjetor
391. Gazeta “Telegraf”: KLSH dhe SAI Hungarez drejt një marrëveshje
bashkëpunimi për zhvillimin e auditiveve te integritetit (faqe 11).
392. Gazeta “Sot”: Auditimi i institucioneve, Bujar Leskaj takon homologun
hungarez (faqe 7).
393. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH dhe SAI Hungarez drejt një marrëveshje
bashkëpunimi (faqe 18).
394. Gazeta “RD”: Klientela e Veliajt, 6 milion euro fitim nga rritja e biletës.
Kontrolli i Lartë i Shtetit, fakton dhe provon absolutisht pa asnjë ekuivok
të gjitha ato që ne kemi deklaruar e kontestuar (faqe 7).
395. Gazeta “55”: KLSH dhe SAI Hungarez drejt një marrëveshje bashkëpunimi
për zhvillimin e auditiveve te integritetit faqe 11).
396. Gazeta “55”: KLSH i kërkon Bankës së Shqipërisë të përmirësojë
mirëmbajtjen e stokut të parave, ja mangësitë (faqe 11).
08 Dhjetor
397. Gazeta “Sot”: Bujar Leskaj në Arabi, takime me homologë ndërkombëtarë
(faqe 2).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
314 Botime 2017
09 Dhjetor
398. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: Kontrolli i Lartë i Shtetit rekomandon
propozimin për ndryshimet ligjore. Ish të përndjekurit, përparësi për
kompromisin e pronës. KLSH: kanë përfituar vetëm 1/3 e vlerës së
dëmshpërblimit (faqe 7).
399. Gazeta “Panorama Sport”: KLSH, gati auditi për Vllazninë (faqe 8).
400. Gazeta “55”: Ban Ki Moon përshëndet Kongresin e XXII-të, të INTOSAI
(faqe 11).
401. Gazeta “Sot”: Financimet e partive, KLSH: Raportet audituese janë
formale (faqe 8).
10 Dhjetor
402. Gazeta “55”: Kreu i KLSH-së, Bujar Leskaj, takim me Gene L.Dodaro,
Kontrollor i Përgjithshëm i Zyrës së Auditimit të Qeverisë (GAO) së SHBA.
Bujar Leskaj merr mbështetjen amerikane për modernizimin e KLSH-së
(faqe 11).
403. Gazeta “Sot”: Leskaj takon kreun e Auditimit të Qeverisë së SHBA (faqe 8).
404. Gazeta “Panorama”: Leskaj takon homologun amerikan, mbështetje për
audituesit e KLSH. Dorado: Do mbështesim Shqipërinë që të rrisë
kontrollin (faqe 7).
405. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: Kreu i KLSH-së, Leskaj, takim me homologun
amerikan. Dorado: Mbështesim SAI-n shqiptar për rritjen e kapaciteteve
(faqe 5).
406. Gazeta “Telegraf”: Kreu i KLSH, takim me Kontrollorin e Përgjithshëm të
Zyrës së Auditimit të Qeverisë së SHBA-ve. Kongresi i XXII i INTOSAI-t
(faqe 6).
407. Gazeta “Koha Jonë”: Leskaj-Dorado: Bashkëpunim në trajnimin e stafit
auditues.Gjatë punimeve të Kongresit të XXII-të të INTOSAI-t, kryetari i
KLSH-së zhvilloi një takim pune me kontrollorin e Përgjithshëm të Zyrës së
Auditimit të Qeverisë së SHBA-ve (faqe 8).
408. Gazeta “Albanian Daily News”: US Gov’t Audit Office to Assist Albanian
SAI (faqe 5).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 315
15 Dhjetor
409. Gazeta “Sot”: Gazeta “Sot”: Vendimi i qeverisë, Rama i jep prona KLSH-së
(faqe 5).
410. Gazeta “Shqiptarja.com”: Dëmi 30 mln lekë, dogana padi civile Blerta
Krajës. Ish zv/drejtoresha e doganave në gjykatë për abuzimet. KLSH e
denoncoi për 3 tendera. Nga Elton Qyno (faqe 18).
18 Dhjetor
411. Gazeta “Koha Jonë”: Auditimi i zonave të mbrojtura, KLSH në takimin e
EUROSAI-t në Qipro (faqe 2).
412. Gazeta “Dita”: KLSH: Votimi elektronik, i pamundur (faqe 4).
413. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: KLSH në takimin e EUROSAI-t në Qipro, për
auditimin e zonave të mbrojtura detare (faqe 5).
19 Dhjetor
414. Gazeta “Standard”: KLSH zbulon katrahurën e Tatimeve të Shehajt dhe
Ramës (faqe 8-9).
415. Gazeta “Albanian Daily News”: Audit of Proteced Marine Areas
Discussed. KLSH delegation attends EUROSAI Meeeting (faqe 4).
416. Gazeta “55”: KLSH në takimin e EUROSAI-t ne Qipro, për auditimin e
zonave të mbrojtura detare (faqe 8).
417. Gazeta “55”: KLSH merr pjesë në Konferencën finale të IPA Adriatic (faqe 8).
21 Dhjetor
418. Gazeta “RD”: Shifrat zyrtare të një batërdie vjedhjesh. KLSH do të
zbulonte se nga këto, 92 milion dollarë dëmi do të ishte vetëm në tatime
dhe 31 të tjerë në dogana. Sipas raporteve, vetëm në vitin e parë të
qeverisjes, qeveria e rilindjes kish abuzuar me 770 milion dollarë,
ndërkohë që trendi ishte në rritje. Nga Armand Maho (faqe 5).
419. Gazeta “RD”: Raporti i KLSH për 2015: Abuzimi qeveritar 920 milion euro
(faqe 5).
420. Gazeta “Shqiptarja.com”: SHISH, ble 18 mln lekë një pajisje kundër
hackerave. Gjatë vitit 2015 SHISH, sipas një raporti të KLSH, ka shpenzuar
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
316 Botime 2017
456 milion lekë për investime, duke blerë paisje përgjimi audio-vizuale,
duke bërë rikonstruksionin e objekteve të SHISH në Tropojë, Kukës, Vlorë,
sisteme përgjimi, transmetimi dhe rregjistrimi ambiental, etj. Nga Elton
Qyno (faqe 10).
421. Gazeta “Shqiptarja.com”: Grante të huaja të pa inventarizuara për
shërbimin. KLSH: Këto të dhëna të reflektohen në relacion. Nga Elton
Qyno (faqe 11).
422. Gazeta “Shqiptarja.com”: SHISH, tendera për ushqim në kundërshtim me
VKM. Nga Elton Qyno (faqe 11).
24 Dhjetor
423. Gazeta “Albanian Daily News”: SAI Calls for a Better Debt Management
(faqe 4).
27 Dhjetor
424. Gazeta “55”: KLSH: Bashkia Tiranë favorizon kompanitë e autobusëve, u
abuzua me rritjen e çmimit të biletës (faqe 5).
28 Dhjetor
425. Gazeta “Telegraf”: KLSH kontributore aktive, profesionale dhe zbatuese e
ligjit në auditimin e fondeve publike. Kryetari i KLSH, z. Bujar Leskaj, në
takim me Ambasadoren e Gjermanisë, z. Susane Schutz: Do bëjmë
maksimumin për të përligjur besimin e qytetarëve (faqe 5).
426. Gazeta “Sot”: Bujar Leskaj pret ambasadoren gjermane: Kallëzimet
penale për zyrtarë janë rritur me katër herë (faqe 4).
427. Gazeta “55”: Schutz: Vlerësojmë rolin e KLSH në luftën kundër
korrupsionit. Ambasadorja e Gjermanisë: Vendi ka nevojë për institucione
të fuqishëm jo politikanë të fuqishëm (faqe 11).
428. Gazeta “Koha Jonë”: Kryetari i KLSH-së takon ambasadoren gjermane.
Leskaj i shprehu Schutz mirënjohjen për rolin dhe kontributin e vendit të
saj në progresin e Shqipërisë gjatë gjithë këtyre viteve (faqe 15).
429. Gazeta “Gazeta Shqiptare”: Kryetari i KLSH takon ambasadoren e
Gjermanisë. Leskaj: Ja rekomandimet që dhamë për buxhetin (faqe 4).
Media për KLSH
Kontrolli i Lartë i Shtetit 317
430. Gazeta “Albanian Daily News”: SAI Committed to Fighting Impunity
Culture (faqe 4).
29 Dhjetor
431. Gazeta “Telegraf”: KLSH çon në prokurori regjistruesin aktual, 4 ish
regjistrues dhe 5 specialistë të Hipotekës Lushnje (faqe 9).
432. Gazeta “Telegraf”: Njësia Administrative Maqellarë/KLSH denoncon 3
anëtarë të KVO për shkelje të barazisë së prokurimit dhe favorizim të
operatorëve ekonomikë privatë (faqe 9).
433. Gazeta “Sot”: KLSH kallëzon në prokurori tre zyrtarë në Maqellarë, u
kapën me shkelje dhe favorizime në tendera (faqe 3).
434. Gazeta “55”: Dëmtuan buxhetin e shqiptarëve, KLSH padit shkelësit në
hipotekën Lushnjë dhe njësinë administrative Maqellarë. Në ZVRPP
Lushnjë, dëmi ekonomik që i është shkaktuar buxhetit të shtetit është
rreth 62 milion lekë ndërsa në Njësinë Administrative Maqellarë, për
shkelje të barazisë në procedurat e prokurimit dhe favorizimit të
operatorëve ekonomikë privatë, rreth 81 milion lekë (faqe 10).
435. Gazeta “Koha Jonë”: KLSH padit në Prokurori tre zyrtarë (faqe 19).
436. Gazeta “Mapo”: KLSH, ndjekje penale për zyrtarë të Hipotekës Lushnje
(faqe 5).
437. Gazeta “Panorama”: Abuzuan me pronat në Lushnjë, KLSH kallëzon 10
punonjës të Hipotekave (faqe 7).
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
318 Botime 2017
Faksimile
Kontrolli i Lartë i Shtetit 319
FAKSIMILE TË PASQYRIMIT TË AKTIVITETIT TË KLSH-së DHE DISA PREJ SHKRIMEVE
TË STAFIT, KORRIK – DHEJTOR 2016
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
320 Botime 2017
Faksimile
Kontrolli i Lartë i Shtetit 321
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
322 Botime 2017
Faksimile
Kontrolli i Lartë i Shtetit 323
AUDITUESIT E KLSH-së NË SHTYPIN E PËRDITSHËM Vëllimi VII
324 Botime 2017
CIP Katalogimi në botim BK Tiranë
RSH. Kontrolli i Lartë i ShtetitAudituesit e KLSH-së në shtypin e përditshëm: KLSHnë media, mediat për KLSH / RSH. Kontrolli i Lartë iShtetit; përg. Amantia Patozi. - Tiranë : KLSH, 2017V.7 ; 165x235 cm.V.7: Korrik-Dhjetor 2016. - 326 f. : me fotoISBN 978-9928-159-55-7
Tiranë, 2017
AUDITUESIT�E�KLSH-së�NË�
SHTYPIN�E�PËRDITSHËMKLSH NË MEDIA MEDIAT PËR KLSH Korrik - Dhjetor 2016
Seria: botime KLSH 01/2017/68
Shtypur në Shtypshkronjë “Classic Print”
AU
DIT
UE
SIT
E K
LS
H-s
ë N
Ë S
HT
YP
IN E
PË
RD
ITS
HE
M
Vëllimi�VII
ISBN: 978-9928-159-55-7
-të
Vëllimi�VII
Korrik�-�Dhjetor2016
Albana AGOLLIAlbert THOMAAlfonc GABILI Alfred LESKAJAlfred ZYLFIAlma SHEHUAlmida KAFIA Alush ZAÇEAmantja PATOZIArtan TOPJANAAulona JONUZIBajram LAMAJBerti MEÇAJBesim BILERI Bexhet ZEQIRIBrunilda ZENELIBujar LESKAJEdlira SAKOEdvin STEFANIElira CUKALLAËngjëll MUSAIEni KABASHIErjola MEÇAJEva LEKAFatos ÇOÇOLIGjovalin PREÇIHysen METKO Ina SOKOLIIrena ISLAMIJonild HOXHAJKozma KONDAKÇIUKristaq GJURGJAJLuljeta NANOManjola NAÇO Mariola LLANAJMelina KABOMimoza LLOJIMiranda HAXHIAMuhamed KAVAJANiko NAKONikoleta PIRANJANIPëllumb BEQIRAJSazan GURI Redi AMETLLARIRigels GUZIRinald MUÇA Sali AGAJ Selfo ZENELISelime BREGUSkënder HAJDARIVullnet KARAFILAJXhuljeta ÇELAJYllka PULASHIYrjada JAHJA
� 7 8 9 9 2 8 1 5 9 5 5 7
AUDITUESIT�E�KLSH-së�NË�
SHTYPIN�E�PËRDITSHËM
Printing & Publishing Home
printCLASSIC
top related