kapitalizmin hizmetindeki sinema ve müzik - İrfan erdoğan
Post on 07-Apr-2018
243 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
1/47
SNEMA VE MZK
Materyal Sat ve Bilin Ynetimi inBilisel ve Duygusaln Oluturulmas
rfan Erdoan
Pnar Beevli Solmaz
ubat 2005
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
2/47
rfan Erdoan ve Pnar Beevli Solmaz
SNEMA VE MZK:
Materyal Sat ve Bilin Ynetimi inBiliselin ve Duygusaln Oluturulmas
Genel Yayn ve Datm
ERK 2005
zmir Caddesi No. 36/11
Kzlay, AnkaraTel: 425-0835
Tm Haklar Sakldr
ISBN 975-93130-4-9
Kapak Tasarm
rfan Erdoan
Dizgi
rfan Erdoan
Bask
Pozitif Matbaaclk
Matbaaclar Sitesi 570. Sokak No: 60
vedik OSB, Ankara
Tel: (312) 395-2117
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
3/47
NDEKLER
BLM I: SORUN, AMA VE YNTEM..........................................9BLM II: SNEMA, MZK, KLTR, NSAN VE TOPLUM.......17
YAAM TARZI VE BL BM OLARAK KLTR................19Kitle Toplumu ve Kltr.....................................................25Popler Kltr......................................................................27Ulusal Kltr ve Kresel/Evrensel Kltr ............................30
SNEMA: SATTII RN VE POPLER BLN.....................33POPLER ENDSTR VE RN OLARAK MZK.................39FLM VE MZK: KAVRAM VE LEVLER ...............................47
Kavramlar............................................................................47Film Mziinin levleri ........................................................59
SNEMA, MZK, KLTR VE TOPLUM BAI.......................62
SNEMA VE MZ ANLAMADA KURAM VE ARATIRMA...73BLM III: FLM MZ: TARHSEL GELM ...........................75BLM IV: TRK SNEMASI VE FLM MZ ...........................99
SESSZ SNEMA DNEM VE MZN KULLANILII .........1001930LAR: SESL FLMDE MZK VE ARKILI FLMLER .....1051940LAR: TRK SNEMASINDA GE DNEM................1091950LER: SNEMACILAR DNEM .......................................1121960LAR: YEN KOULLAR VE ETLENME ....................1191970LER: BUHRANA DORU................................................1261980LER: 12 EYLL VE DURAKLAMADAN GERLEMEYE.1361990LAR VE 2000LER: YENDEN YAPILANMAYA DORU142
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
4/47
iv
BLM V: RNEK ON FLMN ANALZ.....................................147STANBUL KANATLARIMIN ALTINDA (1995)........................148EKIYA (1996).........................................................................154AIR ROMAN (1997) ..............................................................161AVCI (1997) .............................................................................170KUATMA ALTINDA AK (1997)............................................179HER EY OK GZEL OLACAK (1998) ................................186HAREM SUARE (1999) ...........................................................193SALKIM HANIMIN TANELER (1999).....................................201GLE GLE (2000) .................................................................207KAHPE BZANS (2000) ...........................................................213
BLM VI: SONU ......................................................................221EKLER...........................................................................................233
EK-1: TRK FLM MZKLER KRONOLOJS ......................233EK 2: PVO SCALZNN YANITI ............................................243EK 3: ARABESK FLMLER KRONOLOJS (1980 1990).....248EK 4. ULUSLARARASI MEDYA: KM NEYE SAHP?.............253
KAYNAKA...................................................................................263
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
5/47
v
NSZ
Gnmzde egemen olan retim tarz ve ilikilerinin zel
yanlar
ndan olan sinema ve mziin ortak servenini ele alan bu kitapuzun ve zahmetli bir alma sonucunda olutu. Bu rn kendini
retmek iin gerekli yaam olanaklar kapitalist mlkiyet yaps iinde
elinden alnm ve youn bir psikolojik bask altnda braklm insan
deneyimine, bilgisine ve emeine bavurularak retildi. Dolaysyla
bizim ve bize yardmc olan dier nemli insanlarn katks birleerek
elinizdeki kitap meydana geldi.
Bu deerli insanlarn banda yazmalarda ve grmelerde bize
yardmlarn esirgemeyen ve nemli bilgiler veren Attila zdemirolu,Erkan Our, Mazhar Alanson, Engin Dzyol, Arto Tun, Kamran nce,
Tamer ray, Nedim Otyam, Pivio Scalzi, Yaln Tura, Serpil Barlas,
Uur Dikmen, Mehmet Soyarslan, Tuluyhan Uurlu, Nijat zon, Ersin
Pertan, Erden Kral, Zlf Livaneli, Atilla Dorsay, Zeki Demirkubuz,
Atf Ylmaz ve Rahman Altn ve zellikle katk ve yardmlaryla
Giovanni Scognamillo gelmektedir. Hepsine ne denli teekkr etsek
azd
r.Prof. lhan Baran, Prof. Muammer Sun, r. Gr. smet Birkan,
r. Gr. Gnay Gnaydn, r. Gr. Ertu Korkmaz, Yard. Do.
Turgay Erdener ve zellikle nemli katklaryla Prof. Erturul Bayraktar
bu kitabn gereklemesinde nemli yardmlarda bulunmulardr: ok
teekkr ederiz.
Ayrca Pnarn sevgili anne ve babas Deniz ve Turgut Beevliye,
arkadalar ve dostlar Glen Ada Tanr, Hakan Ali Toker, Baak
Zengin, Sibel Bilgin, Tark Tal, Berna Ate, Duysal msel, FulyaAksze ve ei Mustafa Solmaza teekkr ok ederiz. Okuma ve
dzeltmelerde bize yardm eden Levent Yaylagl, Aytl Tamer, Blent
Tellan ve zellikle en son okumay yapp ciddi dzeltmeler yapan
Gke Ejdere ve Nazmiye Erdoana ok teekkr ederiz.
rfan Erdoan Pnar Beevli Solmaz
Ankara, Aral
k 2004 Samsun, Aral
k 2004
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
6/47
vi
Bo s.
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
7/47
vi
rfan Erdoan, Prof. Dr.
Kayserinin Gergeme Kynde dodu. A SBF BYYOnu
bitirdi. Bir yl TRT Ankara Televizyonunda altktan sonra, ABDne
gitti. letiim dalnda Purdue niversitesinden Master derecesi,
Pittsburgh niversitesinden de PH.D. ald. New York City niversitesi
Hunter College ve Queens Collegede, A. . letiim Fakltesinde
retim yelii yapt. imdi Gazi niversitesi letiim Fakltesinde
retim yesidir.
Profesr Erdoann Balca yaptlar:
Pozitivist Metodoloji (2003)
letiimi Anlamak (2003/205)
teki Kuram (K. Alemdar ile, 2002/2005)
Kltr ve letiim (2005)
Kapitalizm, Kalk
nma, Postmodernism ve letiim (1999)evre Sorunlar: Nedenler ve zmler (N. Erdoan ile, 1997)
nsann Zincirine Vuruluu (1997)
letiim, Egemenlik, Mcadeleye Giri (1997)
Popler Kltr ve letiim (K. Alemdar ile, 1995)
Amerika: kinci Vatanda Dler ve Gerekler (1995)
Uluslararasletiim (1994).
Sevmek ne Demek: Ak, Evlilik ve Tutsaklk (1993)
letiim ve Toplum (Korkmaz Alemdar ile, 1990)
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
8/47
viii
Pnar Beevli Solmaz
Ankarada dodu. 1995 ylnda Ankara Anadolu Gzel Sanatlar
Lisesini bitirdi; ayn
y
l H.. Ankara Devlet Konservatuar
Etnomzikoloji ve Folklor Anabilim Dal Mzikoloji Blmne girdi. Bu
blme devam ederken 1997-2000 yllar arasnda ayn okulun
Bestecilik ve Orkestra eflii Anasanat Dal Kompozisyon Blmnde
okudu. 2002de Hacettepe niversitesi Ankara Devlet Konservatuar
Etnomzikoloji ve Folklor Anabilim Dal mzikoloji Blmnde Yksek
lisansn tamamlad. 1997 ylnda yayn hayatna balayan, Trkiye
apnda datm yaplan ve mevsimlik olarak yaynlanan,
...veMZK Dergisinin kurulmas ve yrtlmesine katld. 1999-2001 yllarnn eitli dnemlerinde H.. ADK'da mzik tarihi
seminerleri verdi. 2001-2002 yllan arasnda T.C. Tarm Bakanl
Yayn Dairesi Bakanlnda mzik yapmcs olarak alt. 2002
ylndan bu yana 19 Mays niversitesi Eitim Fakltesi Gzel
Sanatlar Eitimi Blm mzik Eitimi Anabilim Dalnda retim
Grevlisi olarak grevini srdrmektedir. 1999 ylndan bu yana
Ankara niversitesi Ankapella oksesli Korosu yesidir.2002 ylnda 19952000 Yllar Arasnda Yaplan Trk Film
Mziklerinin Biim ve erik Analizi zerine Yksek Lisans Bitirme
tezi yapt.
1999 ylnda "Kzlcahamam Dn Gelenekleri ve Dn
mzikleri" zerine Lisans bitirme tezi yapt.
...veMZK dergisinde yaynlanm evirileri bulunmaktadr.
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
9/47
BLM I
SORUN, AMA VE YNTEM
1895 Aralk aynda Lmire Kardeler tarafndan ilk film
gsterimleri yapldndan bu yana mziin filmlerde kullanld
bilinmektedir. Filmin mziklendirilmesi durumu ya da ses ve grnt
ilikisi birok alm iermesinden dolay, filmin ve mziin
yaplanyla ilgili farkl nedenlere dayandrlmakta, bu durum mziin
ve filmin oluum srecindeki ortaklk nedenlerinin aklannda
tartmalar yaratmaktadr. Ayrca film mziinin ilevleri, film iindeki
yaplan ve filmin dnda varolabilme durumu, film mzii hakkndaok eitli grleri de beraberinde getirmektedir. Bu da doal olarak
aratrma gereini dourmaktadr. Elinizdeki kitap bu gereksinimden
hareket ederek yazld.
Film ve mzik ba hareketli grntnn sunumunda mziin
kullanlmasyla balar ve gnmzdeki soundtrack olgusuna kadar
eitlenen bir gelime gsterir. Bu gelime ayn zamanda film ve
mziin btnleik bir rn oluturmada hem birbirine btnlemi
olurken hem de birbirini destekleyici ayrlmaya doru seyretmitir.
Btn bunlar gstermektedir ki; mziin film zerindeki katks ve film
ile mzik arasndaki etkileim olduka ilgin ve nemli bir konudur.
zellikle Avrupa ve Amerikada birok niversitede film mzii ile ilgili
blmler kurulmu, dersler verilmekte; mzikologlar, eletirmenler ve
bilim adamlar film mzii zerine almakta, film mzii gruplar
oluturulmakta, film mzii dergileri ve kitaplar yaynlanmaktadr.
Trkiyede ise okullarda ve akademik giriimlerde film mziinegereken ilgi yeterince gsterilmemektedir. lkemizde Sinema tarihi
asndan birok aratrma ve yayn yaplmasna ramen henz film
mzii konusuna gereince nem verilmemitir. Trkiyede film
mziinin oluum sreci, olu koullar ve gelimesi hakknda
bilinmesi gereken ok ey vardr. Trk sinemas ve mzik ilikisinin
incelenmesi, temel sorulara yant bulunmas, bu alandaki bilgi
gereksiniminin giderilmesi ve sonraki almalar iin balang
yaplmas gerekmektedir. Bu kitap bu gereksinimden hareket ederek
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
10/47
Sorun, Ama ve Yntem10
film ve film mziiyle ilgili boluu doldurmada katkda bulunmak iin
tasarland. Tasarmda film mzii olgusu, film mziinin tanm,
tarihesi, dier trlerle olan ba, lkemizdeki durumu, kimler
taraf
ndan yap
ld
, nemi, biimi ve ierii ile ilgili temel konular elealnd; filmi oluturan eler iinde grnt ve mzik arasndaki
ilikinin filmdeki almlar, bu balamda film mziinin sinemasal
anlatdaki ve pazar mekanizmasndaki ilevleri incelendi. ncelemede
sinema ve mzik konusunda son zamanlardaki soundtrack
olgusundan hareket ederek somut film ve film mzii rnekleri analiz
edilerek bilgi birikimine katk zenginletirilmeye alld. Bu amala,
srecin grnr balangc olan 1995 ile 2000 yllar arasnda yaplan
on filmin mzii incelendi.
Kuram
Bu kitabn temel yaklamna gre film mzii bir temsil sistemi
olan filmde nemli bir yere sahiptir. ykde yaratlmak istenen
duygunun oluturulmas ve verilmek istenen mesajn gl birekilde
iletilmesinde vazgeilmez bir aratr. Bu aracn kullanmnn gelimesi
ve mkemmellemesi film yapm tekniklerinin, psikolojinin ve film ve
mzikle ilgili teknolojik gelimesine bal olarak alnmtr. Film birticari ara olarak geliirken, film mzii soundtrack ve kliplerle
tketici piyasasnda yaygn birekilde kullanlma ynnde gelimitir.
Film gibi film mzii de bir tr emtia (mal) olmutur. Bu mal hem
kendisini hem de filmin satn yaparak materyal kazan getirirken,
ayn zamanda filmin ve soundtrack kullanmnn reklamn
yapmaktadr. Dolaysyla film mzii filmsel temsilde bir anlatm arac
zelliini am
t
r; kendisi filmden ayr
bir mal olmu; filmideerlendiren ve filmin reklamn yapan bir ba karaktere sahip
olmutur. Film mzii sadece filmin reklamyla snrl kalmam ayn
zamanda, filmdeki karakterlerin posterlerinin, ocuk oyuncaklarnn,
kitaplarnn satnda da reklam arac grevini grmektedir.
Yntem
Kitabn ele ald konuyla ilgili gerekli bilgiler oklu kaynaklar
kullanlarak topland ve deerlendirildi. lkemizde film mziinin ne
olduunu, kimler tarafndan yapldn, zelliklerini, ilevlerini, yapsn
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
11/47
Sorun, Ama ve Yntem 11
ve Trk film mzii tarihini inceleyen bir alma yaplmamtr;
yaplan almalar gerekli baz sorular zerinde durmam ve yeterli
yantlar sunmamtr. Bu boluu doldurmak iin, bu alma nce film
mziinde gerekli olan bu bilgileri elde etmeye al
t
. Bu amala filmmziinin oluumu, deiimi ve geliimi, ilk yapmndan bu yana olan
deimeleri, ilevlerindeki farkllamalar, kimlerin film mziine
katkda bulunduu hakknda gerekli bilgiyi toplayabilmek iin film
mzii tarihi ve film mziini inceleyen yerli ve yabanc kitaplar,
dergiler, gazeteler, makaleler, ansiklopediler ve szlkler kullanld.
nternetten konuyla ilgili siteler ve ktphaneler Trke, ngilizce ve
Almanca olarak tarand. Film mzii ile ilgili kitaplarn bir ksmna
internet aracl ile ulald. Ankarada Milli Ktphane, Hacettepeniversitesi Ktphanesi ve Bilkent Ktphanesi, stanbulda Mimar
Sinan niversitesi Sinema TV Uygulama ve Aratrma Merkezi ve
Sinema TV Anasanat Dal Ktphanesi, T Sosyal Bilimler
Ktphanesi ve .T. M..A.M Ktphanesi ve T.C. Kltr Bakanl
Arivi konuyla ilgili kaynak toplamak amacyla kullanld.1
Film mziini ayr bir tr olarak ele aldmz iin film mziini
kimler yapar sorusuyla kar
kar
ya kal
r
z. lkemizde retilenfilmlerde, filme mziin yerleimi, mziin kime sipari edildii, nerede
ve nasl kullanldn belirleyen (yapmc, ynetmen, senarist,
mzisyen gibi) nde gelen kiilerle iletiime geildi. Bu kiilerle
yazmalar, telefon konumalar ve yz yze grmelerle hem
Trkiyedeki film tarihi, film mzii, hem de kendileri ve yaptklar
mzik hakknda bilgi topland. E-mail yoluyla yaplan grmelerde
nceden hazrlanm sorulara cevap arand. Yz yze yaplan
grmelerde ve telefon grmelerinde konumann ve anlatlanlarnak dorultusunda derinlemesine sorular sorabilmek iin yar
yaplandrlm soru yntemi kullanld.
1 Internet kaynaklarnn bazlarunlardr: www.soundtracknet; The art of
film and television music.url; www.cdrehberi.com; amazon.com:complete
guide to film scoring; www.soles@rotovision.com; www.filmmusicdirectory.com;www.filmmusicinstitute.com;www.midiworld.com;www.markus-hillenbrand.de-klassika-.url;mww.musikkonzept.de-gattungen-1;
frame_genre.html.url; www.stefandrees.de-gattung.html.url
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
12/47
Sorun, Ama ve Yntem12
Film iindeki mziklerin yerleimi ve birbirinden farklar, film iinde
mziin nemi ve filme mziin nasl yerletii ile ilgili bilgi birikimi
oluturmak iin film mzii tarihinin dnda, senaryo teknikleri ile ilgili
kitaplardan, sinema szlklerinden, ansiklopedilerden ve bu konudayaplm aratrma, kitap ve makalelerden yararlanlarak film mziinin
farkl yaplanmalar incelendi.
Trk film mzii tarihini incelemek, lkemizdeki ilk film
gsterimlerinden bu yana mziin kullanm, gemiten gnmze film
mzii olgusunun deiimi ve geliiminin aratrlmasn gerektirdi.
stelik daha nce bu tr bir aratrma yaplmad, yaplan kaynak
taramas srasnda ortaya kt. Bu yzden almann ilgili blmleri
tarihsel betimleme almas olarak tasarland. Trk film mzii tarihiile ilgili bilgiyi toplamak iin daha nceki iki yntem kullanld. Trk film
tarihi hakkndaki yazl kaynaklara ulald ve konuyla ilgili kiilerle
grld. lkemizde ve yurt dndaki film mzii bestecileriyle,
sinema tarihileriyle ve ynetmenlerle balantya geilerek film
mziinin oluumu, ilevleri ve tarihsel geliimi ve deiimi hakknda
grleri alnd. Ayrca bu konuyla ilgili kaynak oluturabilecek tezler
incelendi. Sinema ve mzik alan
nda deiimlerin film mziine olanetkisi de gz nne alnarak konu onar yllk dnemler biiminde ele
alnd ve ele alnan dnemdeki sinema koullar da sinemadaki mzii
anlatrken belirtildi.
ncelemek iin seilen on filmin verileri Pnarn tezini hazrlamas
srasnda topland. Kitabn bu blmnde Pnarn tezinin verileri
kullanld ve bulgularndan faydalanld (Beevli, 2002). Bu blm
oluturmak iin u yntem kullanld: Filmler seyredildi ve mziini
yapan mzisyenler ile iletiim kurularak onlardan bilgiler elde edildi.Seilen on film mziinin film iine yerleimi, tarz, ynelimi, yaps vb.
hakknda hem yapmclarla iletiimle hem de yaptn ieriine bakarak
bilgiler elde edildi. Anket sorularnda yaplandrlm ve grmelerde
ankete ek olarak, yar-yaplandrlm sorularla ayrntl bilgi elde
edilmeye alld. Notas olmayan albmlerin ana temas veri
oluturmas asndan notaya alnd. Film mzii zerine yaplan biim
ve ierik analizi genel anlamda mzik analizi ile kar
t
r
lmamal
d
r.Film mzii, yap ve ilev bakmndan farkllklar tadndan biim ve
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
13/47
Sorun, Ama ve Yntem 13
ierik bu almada konuyla zde bir balamda ele alnd ve
terimlerin karlklar dier almalardan farkl olarak irdelendi. Biim
ve ierik analizi yaplrken nce mziin biimi, biimi oluturan
mzikal yap
ile tan
mland
, nk genel anlamda mzik formunormlar film mziinin yapsna uymamaktadr. Ancak, uyan noktalar
tespit edildiinde salt biimsel zellikler vurgulanmaktadr. Sonra,
mzikal yap incelenirken mziin genel yapsn belirleyen ortak
noktalar, kullanlan makamlar/tonlar, mziin ritmik yaps / usul,
soundtrackn genel mzik tarz, albm iinde yer alan mzik trleri ve
soundtrackta yer alan paralar hakknda genel bilgi verildi. Ayn anda,
mziin kim tarafndan yapld, kullanlan alglar, mzik
oluumunda kullanlan materyaller (alg, ses, teknik donanm vb.),mziin notas, mziin tr, tr iindeki dalmlar (hangi tarzlarn
arlkta kullanld vb.) film mziini oluturan biimsel etmenler
belirlendi. Mziin kim tarafndan yapld mzikal yapda zellikle
nem tar, nk film mzii bestecisinin genel mzik almalarnda
tuttuu yol, tarz, stili, dnya gr kanlmaz olarak film mziine
de yansyacaktr. Analizde mziin filmde nasl ve hangi ilevlere
dayal
olarak yer ald
tespit edildi. Bunu yaparken u yol izlendi:ncelikle soundtrackta yer alan paralar hakknda genel bilgi bal
altnda, tracklarn yapsal zellikleri ile ilgili bilgiler verildi ve hangi
mziklerin hangi balk altnda topland tespit edildi. Ardndan
temalarn ne gibi deiikliklerle karmza kt ve soundtracktn ka
tracktan olutuu belirlendi ve tracklar arasnda nasl bir balantnn
bulunduu tespit edildi. Daha sonra mziin filmde kullanl amac
(ilevi) filmde hangi sahnede kullanldna bakarak anlalmaya
alld. Bunu yaparken mziin filmde kullanm srasnda film iindekullanld sahnede ilevini yerine getirip getirmedii sorguland. Bu
tespitten hareket ederek film mziinin, filmin konusuyla ne lde
rtt belirlendi. Bu yaplrken mzik paras ve kullanlan sahne
birlikte ele alnd. Bylece mziin yerleiminin hangi nedenle, nerede
ve hangi mzikal yapyla kullanld belirlenmeye alld. Bu
blmde elde edilen veriler niteliksel olduu iin deerlendirme
geleneksel nitelik arat
rmas
biiminde yap
ld
.
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
14/47
Sorun, Ama ve Yntem14
Kitap aratrlan konunun ve aratrma tasarmnn doasna uygun
bir ekilde birbirini takip eden ve destekleyen blmlere ayrld. Bu
blmlerle kitap sekiz temel soruya cevap aramak iin tasarland. lk
soru sinema, mzik, kltr, insan ve insan aras
ndaki bala; bunutakip eden iki soru film mziinin gelimesiyle ve dier be soru da
seilen filmlerin yksel ve mziksel inasnn analiziyle ilgilidir.
Bu okuduunuz birinci blmde kitabn ele ald ve aratrd
konu ama ve nem de belirtilerek gerekeli olarak akland. Kitabn
kuramsal yaps belirlendi ve verilerin nasl topland (veri toplama
yntemi) akland.
kinci blmde sinema, mzik, kltr, insan ve toplum arasndaki
balar tartld. Anlamada kolaylk salamak iin, film mziiyle ilgilinde gelen kavramlar akland. Hem rn hem de bilin ynetimi
arac olarak sinema ve mzik irdelendi. Film ve film mziinin hem film
kurgusu balamnda hem de filmin ve film mziinin pazarlanmas ve
reklam balamnda birbirini nasl destekledikleri incelendi. Sinema ve
mzii anlamada kuram ve aratrmann nemi zerinde duruldu.
Sinema filminin retiminde mziin yeri, deiimi ve geliimi ile ilgili
srecin anla
labilmesi iin film mzii tarihesinin bilinmesi gerekir.Filmde ses ve mziin kullanm ilk film gsterimleri ile birlikte
balam ve gnmze kadar eitli evrelerden geerek sinemann
vazgeilmez paralarndan biri olmutur. Kitabn nc bolm bu
amala film mziinin tarihsel geliiminin nasl olduu sorusunu
aklamaya ayrld. Bylece tarihsel geliim sorularnn ilki olan film
mziinin gelimesi ele alnd. lkemizde film mzii ile ilgili hibir
inceleme olmamas, zellikle film mziinin nasl gelitii hakknda
bilgi toplanmas gereini ortaya kard. Bu balamda film mziinintarihsel geliiminin nasl olduu nem kazanmaktadr. Bu nedenle film
mziinin tarihsel geliimi ve bu geliimde soundtrack olgusunun
k ve gelimesinin doas da irdelendi.
Trk film mzikleri zerine yaplan kaynak aratrmas srasnda,
dank yerlerdeki bilgiler tesinde, Trk film mzii tarihinin dzenli
birekilde incelenmemi olduu ortaya kt. Dolaysyla lkemizdeki
gsterimlerde film mziklerinin hangi tarihten itibaren kullan
lmayabaland, gnmze kadar ne gibi deiim ve geliim izgisi
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
15/47
Sorun, Ama ve Yntem 15
gsterdii, film mzii yapsnn ne tr oluumlardan (sosyal, siyasal,
yapsal vb.) etkilendii, hangi bestecilerin nasl almalar yapt
konularnn incelenmesi gereklilii belirdi. Bu gereksinimden hareket
ederek, Trkiyede film mzii olgusunun oluumu ve gnmze deingeliiminin nasl olduu sorusu ele alnd ve kitabn drdnc
blmnde ilendi. Bu yaplrken ynetmen ve yapmcnn film mzii
oluumu ve gelimesi iindeki rolne de deinildi.
Seilen on filmin mziinin incelenmesi iin beinci blm ayrld.
1995-2000 yllar arasndaki sreci inceleme nedeni, Trk filmlerinin
sountracklarnn satlmaya balad dneme iaret etmesinden
dolaydr. 1995 ylnda stanbul Kanatlarmn Altnda filmiyle birlikte
harekete getii sylenen Trk sinemasnn 90l yllar srecindekidurumu ve bu srecin getirdii etkiyle, filme olduu kadar mziine de
yaplan promosyonun karlk bulmas sonucu soundtracklar daha
nceki yllarda karlalmam bir talep bulmutur. Dolaysyla sonraki
yllarda ekilen filmlerin soundtracklar de filmle ayn zamanda
piyasaya srlmeye balam; hatta bu durumu fark eden mzisyenler
ve yapmclar daha nceki yllarda ekilen filmlerin mziklerini de bir
araya getirerek albmletirmilerdir. Filmin ve soundtrack reklam
n
nve promosyonunun birlikte yaplmas, film iin bestelenen arklarn
gnn popler arkclar tarafndan seslendirilmesi ve bu arklarn
ayr film mziinin ayr klipi yaplarak televizyonlarda gsterilmesi,
artk lkemizde de film mziinin kendi bana bir sektr oluturmaya
aday olmas gibi yeni oluumlar ele alnan dnemde younlamtr.
Dolaysyla, bu dnemin nde gelen on filmi ele alnd ve her film
birbirini tamamlayan be temel soru grubu altnda incelendi:
1. Film mziinin filme yerletirme biimlerinin neler olduu sorusu;film mziinin filme nasl yerletirildii ile ilgili almalar olduka snrl
saydadr ve filmin yaratmnda katkda bulunanlarn tercihlerine bal
deiiklikler gstermektedir.
2. Film mzii incelenirken onu dier mziklerden ayran ve ortak
klan zelliklerin ne olduu sorusu;
3. Tr ve tarz ayrmnn yaplmasyla ilgili soru: Film mzii birok
trde ve tarzda yap
lmaktad
r. Henz bu tr ve tarzlar
n neler olduuile ilgili alma yaplmamtr. Film mziinin trn ve tarzn
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
16/47
Sorun, Ama ve Yntem16
belirleyen birok etmen bulunmaktadr. Bu etmenlerin ne derecede
tr ve tarz belirledii nem tamaktadr.
4. Filmi retenlerin (ynetmen, yapmc vb.) film mzii zerindeki
etkisi sorusu: Filmin nas
l olaca
nda belirleyici rol stlenen ynetmen,senarist ve yapmcnn, filmin anlatmnda ilevsel nemi olan mzie
etkisinin ne olduu aratrlmas gereken bir sorudur.
5. Mzik ve filmin uyumu sorusu: Film mziinin, film anlatmnda
btnleyici bir unsur olarak kullanld bilinmektedir. Filmde ilenen
konuyla, anlatlmak istenenle ya da yaratlmak istenen duyguyla
mziin ne lde rtt sorusu nem kazanmaktadr.
Kitabn altnc blmnde bir sonu sunuldu. Ardndan nemli
grlen drt ek ekler blmnde verildi.Kitap ayrntl kaynakayla bitirildi.
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
17/47
BLM II
SNEMA, MZK, KLTR, NSAN VE TOPLUM
nsan kendi varln srdrme ve gelitirme abas srasnda
zorluklarla karlatnda, zorluklarn stesinden gelme yollar arar.
Bu aray srasnda sorunlarna zm olan aralar gelitirir. Ara
sadece bir alet deildir. Ara, bir mzik aleti olsa bile, bir rgtlenme
ve i yap biimini ve ilikisini anlatr. Bu aralarla insan iliki ve
iletiim biimine eklemeler yapar ve deiiklikler getirir. nsanlk tarihi
materyal retimle, datmla, tamayla, kullanmla, sesle, yazyla ve
grntyle ilgili teknolojik aralarn gelitirilip artan bir younluktakullanld bir tarihtir. zellikle, insanlarn artan honutsuzluklar,
direnileri ve mcadeleleri karsnda, rgtl ekonomik ve siyasal
egemenliklerin srdrlmesi ve gelitirilmesi iin artan gereksinimler
nedeniyle teknolojik aralarn gelitirilmesi ve yaygn bir ekilde
kullanlmas gnmzde gemiten ok daha fazla neme ve
younlua sahiptir. Btn bu teknolojik gelimelerin salanmasyla
egemenliklerin perinlenmesinde ve mcadelede yer ve zaman ile
gelen kstlamalar ve zorluklarn nemli bir lde stesinden
gelinmitir. Bu srada retim tarz, ilikileri, zenginliklerin yaratlmas
ve blmyle ilgili egemenlik ve mcadele rgtl zaman ve yer
zerinde kurulan kontrolden geerek ok daha younlamtr.
Kapitalizmin egemenlii ele geirmesiyle birlikte kitlelerin ynetimi
iin gerekli aralarn kullanlmas da kapitalist iin yneten siyasal
sistemin ve kapitalist sermayenin kendisinin eline geti. Geri
kapitalizm din ile devlet ilerini ayrd; fakat bilin ynetiminde herdevirde olduu gibi, rgtl teolojik yapy kulland ve ruh smrsn
hurafeleri destekleyerek yaygnlatrd. Bu arada, bilin ynetimi iin
kitlelere ulama aralarna sinemay, radyoyu, televizyonu, gazeteyi,
dergileri, kitaplar, halkla ilikileri, reklam ekledi ve 2000 ylna
gelindiinde rgtl yer ve zaman zerinden geerek insanlar
zerinde kontrol artrmaya internet de katld (Erdoan, 2002: 300).
Sinema ve mzik gnmzde kitle iletiimi ad verilen rgtl
ilikinin nemli paralardr. Kitle iletiimi kitle medyas denilen
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
18/47
Sorun, Ama ve Yntem18
aralarla araclanm ynetimsel iletiim biimidir. Ynetimsel
karakteri mal ve hizmetlerin sat ve bu satla ilgili bili ve bilinlerin
yaratlmas, bunlarn yaplmas iin teknolojik aralarn retim ve
da
t
mda kullan
lmas
yla birlikte gelir. Sinema dahil, kitle iletiimiyle,kitleler iin haber denen merkezilemi dedikoduyla ve elence denen
bilin ynetimiyle, endstriler iin ilevsel olan bilgisizliin ve cehaletin
retimi yaplr. Bu bilgisizlik ve cehalete bilgilik taslatarak kitleler
ynetilir: Kitleler kendilerini bilmi, zgr, ada, akll vs sanr.
Sinemay kitle retimi yapan ve kitleler halinde datm ve tketim
gerektiren bir teknolojik yapnn kendini ynetimsel anlatm olarak ele
aldmzda, nmze gelimi kapitalist retim tarz kar. Sinemay
kitleler halinde retilen maddenin ve bu retimin ve maddenindnselinin retimi iine kertmez, onun yerine yaygn bir ekilde
kitleleri ynetme/ynlendirme ilikisi olarak ele alrsak, kapitalist retim
tarz ncesine de gitmemiz gerekir. Dier bir deyimle, sinemay
ynetimsel iletiime niceliksel katlmay salama olarak tanmlarsak,
radyosuz, televizyonsuz ve sinemasz ynetimsel kitle iletiiminin en
eski imparatorluklardan beri var olduunu grrz. imdi olduu gibi o
zamandan beri kitle iletiimi kesinlikle kitleler aras
nda kitlelerinbelirledii gndeme gre kitleler tarafndan kitleler iin yrtlen
iletiim tr veya tarz deildir, olmamtr ve olamaz. Kitle iletiimi
kitlelerin siyasal, ekonomik ve kltrel ynetimiyle ilikili bilin ve
davran ynetimi iletiimidir. Kitle iletiimi, rnein, eski alarda
sava, ayin, merasim, elence ve krallar iin piramitler ve abideler
yapma gibi imparatorluklarn ynetimsel gereksinimleri iin kitlelerin
harekete geirilmesi ve kullanlmas biimlerinde olmutur. Bu tr kitle
iletiimi byk ounlukla imparatorluk ynetiminin inan ve fizikselvarolu zerinde tekel kurmasndan geerek salanmtr. Teolojinin
feodal lordlarla ve ardndan milli devletlerle ortaklaa egemenlik
kurduu orta alarda, kitle iletiimi zellikle Avrupa'da Roma kilisesi
tarafndan kurulan rgt ayla gerekletirilen ve klelik dzenini
merulatran bilin ynetimi biimindeydi. Lordlarn ve krallarn
merulatrlm yasal bask ve kl gcnden geerek "koruduu"
kitlelerin ynetimi bunun tamamlay
c
boyutuydu. Mzik bu iletiimdenemli bir ara olarak kullanlmtr.
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
19/47
Sorun, Ama ve Yntem 19
YAAM TARZI VE BLBMOLARAK KLTR
Eskiden kaval yapmak iin uygun olan aa/kam seilirdi.
Aatan/kamtan kaval yapmak iin uygun olan bir dal kesilirdi. Sonra
dal kurutulur, temizlenir, soyulur, belli byklkte kesilir, delikler alrve kaval yaplrd. O kesilen dal aatayken doayd. Kesilip kaval
yapldktan sonra artk o doa deildir; yapl ve kullanl biimiyle bir
kltr ifade eden bir rndr.
O kaval zel mlkiyet ilikileri iinde kaval en iyi zel irketler
yapar; kamu kurumlar tembeldir, yapsa bile kt yapar gibi anlatyla
sunulduunda, zel mlkiyeti merulatran bu anlat iletiim yoluyla
yap
lan bilin ynetimidir (ideolojik propagandad
r). Bu bilin ynetimignmzde reklamclk, halkla ilikiler, promosyon, tantm, siyasal
kampanya, televizyonda elence gibi isimler tar.
Yerel kullanm iin yerel halktan birileri tarafndan yaplan o kaval o
yerelin kltrnn bir parasdr. Pazara srlen ve deiim deeri
olan bir madde olmad srece emtia deildir.
O kaval bir fabrikada kitleler halinde retilip satldnda kltrel bir
emtia olur. O kaval ancak paras olan satn alp alabilir artk.
O kaval direnii ifade eden bir mziksel ara olarak kullanldnda,o kavalla retilen kltr direniin kltr olur.
O kaval TOP 20 listesinde kullanlan popler bir ara
olduunda, kapitalist popler kltre ait olur.
O kaval sadece belli bir grubun veya snfn kendini ifade arac
olarak kullanldnda alt kltre veya o snfa ait olur.
O kavalla sadece saray mzii veya klasik mzik retildiinde,
yksek kltrn mal
olur.Saray mzii veya klasik mzik veya yksek sanat rn olan o
kaval, kitle retim teknolojileriyle kopyalanp oaltlarak dier
snflarn kullanmna sunulduunda, kitle kltr, aa ve yksek
kltr tartmas balar. Snfsal ayrm ve farkll gerekletiren bir
ara olma zelliini yitirir. Bu duruma zm olarak, yani snfsal
farkll ifade eden bir ara zelliini korumak iin, kavala bu farkll
ifade eden yeni bir nitelik eklenir: st snfn kulland kaval o denli
pahal olur ki, alt snf onu satn alamaz, kullanamaz. Alt-snfn
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
20/47
Sorun, Ama ve Yntem20
kulland kaval ise kitle retiminin standartlam benzerliini ve
bayaln anlatr.
Dnyaca popler bir ressam o kaval bir tuval zerine yerletirip
elinde f
ra ile gz kapal
birekilde kaval
geliigzel ssleyip birsanat harikas yarattnda ve altna imzasn attnda, g
ilikilerinden geerek, popler ressamn sanata hakareti sanat
dnyasnn akaklar tarafndan esiz ve ahane bir sanat ve kltr
eseri olarak nitelenir. Bu geliigzel sslenmi ve imzal (marka ismi
tayan) aheserin imaj genlerin giymesi iin T-shirtlere baslr, be
paralk bir bez paras byk deer kazanr ve 40 - 50 dolara satlr.
Genler hem markal malla dier genler zerinde bask kurar,
bylece kitle iletiimiyle iletilen mal promosyonu ve sat kiiler arasilikiye tanarak yaygnlatrlr, hem de bu yolla gen birey ve mal
deerli kimlik kazanr.
Dolaysyla, kltr insann toplumsal yaamnn her alannda
kendisini ve kendisinin olan (veya olduunu sandn) materyal ve
dnsel ile ifadesidir; nk kltr, insann kendi yaamn,
gemiten gelen tecrbeler ve birikimlerle ve kendinin yarattklaryla
nas
l rettiini anlat
r. nsan kendini nas
l retiyorsa, bu retme yoluonun kltrdr. Dolaysyla, Amerikan, Trk ve Fransz kltr veya
evrensel kltr diye tek, yeknesak, homojen bir kltr yoktur, olamaz.
Bunun olabilmesi iin kendini materyal, dnsel ve ilikisel olarak
ifade biiminin ayn olmas gerekir. Evrensel gerekle evrensel kltr
kartrmamak gerekir. nsanlar lmldr denildiinde evrensel
biyolojik yapsal bir gerei anlatrz. Bu evrensel kltr deildir. Bu
evrensel gerek insanlarn nerede nasl ld, nasl defnedildii ve
kederin nasl ifade edildiine geldiinde kltr olur. Kltrle evrenselgereklik ortadan kalkar ve belli rgtl zaman ve yerdeki yaam
biimine (retim tarzna bal) zg bir karakter alr.
Dnyada herkesin Coca Cola imesi de evrensel bir kltr
olduunu anlatmaz. Herkes ekmek yer ve ay ier. Coca Cola, ekmek
yeme ve ay ime eylemi, nedenleri, biimleri, alkanlklar, insann
kendi kendisiyle ve dierleriyle olan ilikisindeki anlamlar ayn
deildir. Bu kltrel farkl
l
k her yiidin bir yourt yiyii vard
rznelliine kadar uzatlabilir.
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
21/47
Sorun, Ama ve Yntem 21
Anadolu tek bir kltre deil, tarihler boyu ve gnmzde,
birbirinden belli farkllklar gsteren kltrlere sahiptir. Bu farkllk,
insanlarn belli zamanlarda ve belli koullarda kendi varlklarn
retmede yaamlar
n
yap
yollar
fark
d
r. Kltr, dolay
s
yla, bellibir topluluun belli zaman ve koullarda retim biimindeki sosyal
kiiliidir. Anadolu kltrlerinde insanlarn yapt ile yaptn
aklama (maddi retim tarz ve ilikileri ile bunun eitli sembolsel
ifadeleri) arasnda dorudan bir iliki vard. Ssl bir tahta kak
kullanm ve sanatn tamamlayc birliini anlatrd. Ssl bir imir
kak, ayn zamanda, kullancs aalar ve beylerle, egemen bir gcn
simgesiydi. Fakat hibir zaman, standartlam ticarilii ve ticaret
kltrnn egemen retimini anlatmyordu. Zamanla, insannyaamn yap yolu, yap olanaklar mlkiyet haklaryla birlikte
birkan mal oldu; ounluk bu olanaklardan yoksun brakld; bu
olanaklar ile ounluun ilikisi, reten ii ve satn alan tketici
biimine dnt. Daha kts, kltrel ifade sanat iin sanat
anlayyla ve sanatn ve kltrn ticarilemesiyle ama deiimine
urad. Yaam biimini, ilikilerini ve biimin zn kltrel temsillerle
ifadede ama dnme urat
ld
. Kltr art
k egemen bir endstriyelyapnn kendini materyal olarak zenginletirme ilikisini merulatrma
ve yayma arac oldu. Kltrel pratikler sosyalletirilmi bilisel
yeniden-anlamlandrmalarla egemenliin salanmas, bask ve
ynetim iin ara yapld. Elbette, bu dnm srasnda, kurulan
egemenlie kar tepki kltrleri de geliti. Gnmzde, kltr, kitle
kltr, popler kltr, ideoloji, ekonomi, siyaset, sanat, i ve elence,
hepsi de birbiri iinde ve birbiriyle sk skya bantldr.
Kltrle belli biimdeki materyal yaam ve bu yaamn ideolojisi vebilinci retilir. Yaamn ideolojisi ve bilincinin retimi de, materyal
kltrn retim zellikleriyle birlikte gider, onun tarafndan
belirlendikten sonra, onunla etkileime balar. Bu etkileim srecinde,
sadece egemen kltrler yeniden-retilip sreklilii salanmaya
allmaz, ayn zamanda, kart olan kltrler retilir ve mcadele
verilir.
Kendi pratiklerini, amalar
n
, i yap
biimini ve dnya grnbtn insanla mal eden egemen tanma gre kltr, herkesindir;
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
22/47
Sorun, Ama ve Yntem22
herkes iin tutulur ve korunur. Son zamanlarda UNESCOda dijital
aralarn yaygnlamasn salamay amalayan dijital mirasn
korunmas giriimi buna bir rnektir. Kltr herkes iin ayn deildir;
herkesin kullan
m
iin retilirse, bile herkes kullanamaz. Herkeskullansa veya kullanmasa da, bu retim ve kullanm sonunda yaratlan
zenginliin paylam hakkaniyet llerine gre olmaz. nk kltr
mlkiyet ilikilerinin bir parasdr; mlkiyet ilikilerine bal olarak,
baz insanlar kltrel retimde, materyalliin (yaplann, retilenin)
sahipleridir, dierleri ise sadece retilenin cretli reticisi, bazlarn
satn alcs, kullancs, tketicisi ve taycsdr.
Yaratlan kltrel rn, ayn zamanda, bu materyal retimin
srdrlmesi ve korunmasyla ilgili siyasal, ekonomik ve sosyalfaaliyetler ve dzenlemeleri de ierir. Yasalar, haklar, imtiyazlar,
egemen ideolojiler ve yapmlar ve yaptrmlar ile belli ilikilerin
doasn merulatrlr. Bu merulatrmayla sanki dzenlemeleri
yapan dnen insan gibi grnr: Dnen insan ilikileri yasalarla
ekillendirir ve dzenler. Avukatlarn egemenliindeki Amerikada bile,
her dzenleme var olan bir ilikiyi avukatlar da zengin edecek
ekilde bir tan
mlama getirir.Belli retim tarzlar iinde ve arasnda bu ilikileri destekleyen veya
bu ilikilere kar veya aykr, eitli biimlerdeki faaliyetlerle insanlarn
bazlar kendilerini yapmaya ve kendi yaam biimlerini korumaya ve
gelitirmeye alrlar. Dolaysyla, kltr alan insan yaamnn
tmn kapsayan egemenlik ve mcadele alandr. Egemenlik ve
mcadele her alanda her an srekli verilmektedir. Kapitalist i yerinin
kltr, zel irketlerin egemenliinin kltrdr; orada verilen
mcadele ve zorunlu boyunsunu, mlkiyet dzeninin merulatrlmkltryle ilikilidir: alma, simit satarak zengin olma, ksa yoldan
keyi dnme, isizlerin tembel olarak nitelenmesi, kapitalistin
iveren olmas ve binlerce ailenin karnn doyurmas gibi nitelemeler
bu egemen kltrn kendini kendi karna uygun bir ekilde
sunuudur (ideolojik biimlendirme ve bilin ynetimidir). Popler
mallar retme, pazarlama ve satn alma kltr kapitalist kitle
kltrnn ifadeleridir. Milyonlarca dolar harcayarak a
k art
rmadasatn alnan (rnein Picassonun veya Cezannenin orijinal bir
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
23/47
Sorun, Ama ve Yntem 23
tablosu) kaliteli olarak tanmlanan kltrn zerindeki mlkiyet
haklarn ve bu haklarla gelen yksek kltr tanmn, kltrel pratik ve
kullanm farkn anlatr. Picassonun iyi bir kopyasnn (reproduction)
yksek s
n
f
n alt
ndakilerden birinin sat
n alma olas
l
daima vard
r.Ylda bir kez New Yorkun mehur Plaza otelinde pasta yiyerek kaliteyi
tadan birka ailenin sergiledii ifade de byledir. Kltr belli bir yaam
biimini anlattnda, bu yaam biimini yaayanlar, kendilerinden
farkl biimde yaayanlara farkl biimde yaklamlardr. Bu
yaklamlardan nde gelenlerden ikisi gpta etme ve zenme, dieri
ise, kmsemedir. Amerikan kltr olarak nitelenen kapitalist
endstriyel kltr, fiziksel doyum yannda, kullanm yoluyla kendini
kendinden ve dierlerinden baka (daha iyi ve stn) gren psikolojikdoyum satar ve bunda da olduka baarl olmutur. Bu nedenle bu
kltrn rnleri (mallar ve dnceleri) zellikle Amerika dndaki
insanlar tarafndan, olduka stn bir karaktere sahip olarak
nitelenir. Bu niteleme elbette sadece Amerikan kltrne zg
deildir. Kentlinin kyly kmsemesi, Amerikan pop mzii
hayrannn Trk mziinin belli bir biimini maganda kltr olarak
nitelemesi de byledir. Bir bakas
n
kltrsz olarak kmseme, okltrn insannn hem kendini stn grmesini hem de kltrsz
olarak nitelediine kar kendini korumasn anlatr. Kltrn
stnl, kltrszlk ve kltrn bayal gibi nitelemeler, yaam
biimleri arasndaki mcadele ve iletiim tarzyla ilikilidir.
Yukardaki aklamalardan kolayca anlalaca gibi, kltr
kesinlikle sadece toplumsal yaamn sanat ve edebiyat gibi belli bir
alanna ait deildir. "Kltr" hamur mayas veya yourt mayas gibi
"mayadr"; "kltr" meyve aalarna yaplan "aya" benzer.Kltrszlk olmaz; nk insan doumuyla fizyolojik olarak
"mayalanmtr" ve yaam srecindeki rgtllkte psikolojik olarak
mayalanmaya devam eder. Maya/kltr insann sosyal dokusu olur.
Bu dokuyla yaayan ben, sen, biz ve onlar oluur. Dengesiz kltrel
ilikilere "karlkl bamllk" denmez; kltrel emperyalizm denir.
Evrensel kltr, kltr emperyalizmine giydirilen ekici bir klftr
(Erdoan, 2002).
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
24/47
Sorun, Ama ve Yntem24
Kapitalist pazarn kltrel retimi eline geirmesiyle ve
kresellemeye balamasyla birlikte hem o lke iinde hem de dier
lkelerde yerel kltrel retim ve pratikler dardan gelen planl
kltrel taarruzla dnme urad
. Anadoluda 20. yzy
lda kapitalistpazara gei srecinde Batdan transfer edilen siyasal ve ekonomik
yapnn kltryle Anadolu kltrleri kar karya geldi. Hemen her
alanda zellikle nce kentlerde ve son zamanlarda krsal alanlarda
kapitalist pazarn tketim kltr egemen olmaya balad. Bu yeni
egemenliin kurulmas ve yaygnlamas srasnda Anadolu halk
kltr yap ve ifade biimleri sermaye yapsnn karna uygun
deilse, sermaye birikimine katkda bulunmayacaksa veya kartl
ifade ediyorsa yok edildi. ocuklar oyunlarn ve oyuncaklarnkendileri yaratmyor ve yapmyor artk. Oyunlar ve oyuncaklar artk
asl bizi anlatmyor, cretli/maal klelik yaammzn paras olduu
halde onu gizliyor. Hepsi karmak bir pazar egemenliinin ve
smrnn servenlerinin paras olarak hayatmza girmi. Bizim gibi
grnen btn bunlar bilin ynetimine ynelik kltrel pratiklerdir ve
zerimizdeki smrnn normalletirilmesine yardm ederler. Artk
halk denen geni kitleler fabrikadaki, i yerindeki, brodaki, al
verimerkezlerindeki, elence yerlerindeki egemenlik ilikileriyle yaratlann
ifadeleriyle yayorlar. Bu ifadelerin kullanm ve tketim yannda
ounlukla aptalca tketici katlm karakteri gsteren popler katlm
baskndr. Halkn direni kltr sendikalar tarafndan rgtlenen
gsterilere, bastrlan grevlere, kapanan fabrikalarn kapanmamas iin
feryatlara, ie mracaatlarda kitle halinde izdiham ve bireysel
ikayetlere dntrlm durumda. Daha kts halkn protesto
kltr mesaj belli olmayan alka, rahatsz edici grltye, halaylelence gsterisine indirgenerek bastrlm.
Kapitalist ticari kltr halk kltrnn hepsini yok etmez, nk
bunun iin yaam tarznn tmnn dnme uratlmas gerekir ki
bu da hem zaman alr hem de pahaldr. Dolaysyla, bir kltrel pratik
sermayeye ekonomik ve/veya ideolojik fayda salayan bir karaktere
sahipse veya yok edilme olasl yoksa, dnme uratlarak
sermayenin popler kltr iine yerletirilir. rnein Anadoludnleri, snnetleri, bayramlar ve mzikleri sermaye iin nemli bir
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
25/47
Sorun, Ama ve Yntem 25
yatrm alan oldu. Dnler, snnetler, bayramlar ve mzikler youn
tketimin yapld kontroll gsterilere dntrld. Mzik sektr
Anadolunun mziinin retim ve datm yerelin elinden alnarak
merkeziletirildi ve sermayenin kontrol alt
na ald
. Son y
llardaretime uluslararas dev mzik irketleri el atarak Trkiye doumlu
sermayeyi kendine katarak yaratlan zenginlie ana payda olmaya
balad.
Anadolu kltrnn bir blm de yok olma veya sermayeyle
btnleme yerine ya marjinal bir duruma dt ya da direni kltr
biiminde teolojik, sol veya rk milliyeti karla birleerek
siyasallap kapitalist siyasal olann yannda yer ald.
Kitle Toplumu ve Kltr
Kapitalist retimin gelimesi ve iblmnn artmas, nfusun
kentlerde toplanmas, karar alma srelerinin merkezilemesi, iletiim
teknolojilerindeki gelimeler ve kitlesel ii hareketleriyle kitle toplumu
ortaya kmtr. Toplumsal hayatta ve egemenlik ilikilerinde yaanan
bu deiim, zellikle kitle retiminin kmasyla gnmzdeki anlamda
kitle kltrn de oluturmutur.
Kitle toplumu fikri zellikle yirminci yzyln balarnda, artan kitlehareketleriyle birlikte, nem kazand. Kitle toplumu anlayna gre,
modernleme ilevsel olarak birbirine balanm, fakat sosyal ve
duygusal olarak birbirinden soyutlanm kitleleri yaratr. Bu tr bir
yapya sahip kitleler kitlelere ynelik ikna ve etkiye aktrlar.
Kitle retimiyle retilen ve oulculuk, farkllk ve bireycilik
sloganlaryla gelen homojen ve standartlam kitle retimi ve kitle
toplumuyla kitle kltr kavram
geldi.Kitle veya folk hareketlerine kar egemen gler kendi dzenlerini
koruma iini aktif olarak tarih boyu yapmlardr. Bu koruma ii
akademik ve entelektel alanda da kanlmaz olarak kendini
gstermitir. Temel olarak bu tr aydnlar sistemin tehlikede olduunu
savunurken, yksek kltrn de tehlikede olduunu ileri srmlerdir.
rnein Nietzsche ii snfnn ve sosyalist ayak takmnn yozlatrc
etkisine vurgu yapmtr. Nietzsche, Putlarn Alaca Karanl
yaptnda btn byk kltr alarnn politik k dnemlerinerastladn ve kltr iin byk olann anti-politik olduunu
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
26/47
Sorun, Ama ve Yntem26
sylemektedir. Ona gre, egemenliini gittike perinleyen burjuvazi
de, sistem iinde gitgide politikleen ii snf da kendilerine has
ucube, deersiz ve yok edilmesi gereken basit bir kltr ortaya
kartmaktad
r. Bu, kitle kltrnden baka birey deildir.20. yzylda kitle kltr tartmalar tutucu evrelerde hala devam
ederken, liberal evrelerde, artk tehdit edici, yok edilmesi veya
bastrlmas gereken bir olgu olmaktan km, demokrasinin bir gerei
olarak sunulmaya balanmtr. Dier bir deyile kitle toplumu gelimi
i blmnn, kitle iletiiminin ve demokratik yoldan ulalm
toplumsal mutabakatn bir rndr. Kitle toplumunda artk farkllklar
kaybolmaya balam, kapitalizmin ve sanayilemenin mantna
uygun olarak, ii snfnn niceliinde bir daralmayla beraber ortasnflarn genilemesi sz konusu olmutur. rnein Daniel Belle
gre, kapitalizm, eitim standartlarn ykseltmesiyle, gelir dzeyini ve
bo vakti arttrmasyla birlikte yksek kltr rnlerini de ucuza
piyasaya sunarak daha fazla kiinin bu rnlere ulamasn salam
ve toplumdaki kltrel beeni dzeylerini hem arttrm hem de
farkllatrarak karmak bir toplumsal yap yaratmtr (Swingewood,
1996: 44). Bu tr dnce tarz
na gre, enformasyon toplumunageile, elitist kltrel farkllklar erimi; eski ynetici snf yerini
snfsz, profesyonel aydnlar, bilim adamlar ve yneticiler tabakasna
brakmtr. Artk kltr, baskn bir ynetici snfa ait deildir, aksine
modern iletiim teknolojileri sayesinde topluma mal olan ortak ve
eitlenmi kltrn var olduu grlmektedir.
Gnmzde kitle kltr yzyl aan youn biimlendirme sonucu
kitle iletiimi aralaryla reklam ve promosyonu yaplan ve kitle retim
teknolojileri tarafndan retilen bir kltr karakterine sahiptir. Kitlekltr kitlelerin direnii ve mcadelesinin kltr olma karakterini
yitirmitir. Kitle kltr endstriyel yapnn mal, hizmet ve bili satnn
ifadesi durumundadr. Bu balamda kitlelerin tad kitle kltrn
yanstan bilin ve faaliyetler cretli/maal ve isiz klelerin kendi-
smrlerine katlmalarn anlatr: Serbest klelerin yediklerinden,
itiklerinden, giydiklerinden, taktklarndan, kullandklarndan geerek
kendilerini zgr sanmalar
.
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
27/47
Sorun, Ama ve Yntem 27
Popler Kltr
Popler kltr, kitle kltrnn somut ekillerinden biridir. Kitle
kltr tekelci kapitalizmin hem mal hem de imajlar satn yapan,
uluslararas pazarn deimelerine ve ihtiyalarna gre biimlenipdeien, nceden-yaplm, nceden kesilip biilmi, paketlenip
sunulmu bir kltrdr. Kapitalizmin kendi iin retirken ve gasp
ederken, bu amala, kitleleri cretli kle olarak kullanarak kitleler iin
yapt retimdir. Bu anlamda, popler kltr pazar tarafndan pazarda
tketim iin sipari edilen, smarlama kitle kltrnde en popler
rnleri ve tketimleri anlatr. Popler kltrde, son zamanlarn en
poplerleri siyasal ve ekonomik ynetim alannda, rnein
zelletirme, demokratikletirme, post-modernlik ve dereglasyondur.
Bu tr poplerlik kalclk ve sreklilik arayan bir karaktere sahiptir.
Popler kltrde, ayn zamanda, srekli kalclkla deil, srekli
deiimle sreklilik aranr: mzik alannda, poplerlik her hafta
deien top 40 iine girmektir. Giyimde mevsimlerle deien
modayla gelen gdml kltrel yaamdr. Yeme ve imede Pepsi ve
Coca Cola; Marlboro ve Kent; Pizza Hut ve Pizza King; McDonalds ve
Burger King arasndaki yar zgr seim iin tketici kazanmayardr (Erdoan, 2002; Alemdar ve Erdoan, 1999).
Popler kltr kullanm ve tketim kltrdr: Poplerin retiminin
ilk safhasndan son-kullanm safhasna kadar her safhasnda kullanm
ve tketim vardr. Poplerin yaratlmasnda, dier poplerler de
kullanlr: Popler spor; popler sporcu ve sanatlar; popler edilen
fikirler ve ideolojiler; poplerletirilmi anneler ve kaynanalar; popler
televizyon ve televizyon programlar; popler magazin ve dergi
kahramanlar; elbette zaman ve dil snrlarn aan poplerlerin en
popleri seks ve seksel umut sat... Poplerlerle paketlenmi
popleri, tketiciler alr ve popleri boazlarna takarlar, salarna ve
yzlerine srerler, midelerine indirirler, ceplerine koyarlar, ayaklarna
ve stlerine giyerler; bylece poplerin poplerletirilme srecini
tamamlarlar. Bu tamamlamada, tm pazar mekanizmas memnun
glmser; popler gzln modas getii iin, kendi olmayan
kendini kendine ve bakalarna gstermeme telandaki poplerkullanc son moda gzln alp takncaya kadar tedirgindir; alr,
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
28/47
Sorun, Ama ve Yntem28
takar, rahatlar ve kendini bulur. Bunu her gn pazar mekanizmas ve
tketici srekli yapar. Popler pazar, doal rengi kam ve kullanm
maddesine baml duruma gelmi tketicinin zgrl trksn
okur. Y
llard
r bir kez bile kendine kendi olarak bakmadan korkanbirey, kendini kendinden alan poplerlerden birine kurtarc olarak
sarlp zgrln ifade eder: Kendi sand nemli kendi olur
(Erdoan, 1999).
Popler kltr cretli maal kleliin altrma, ezme ve ezdirme
kltrdr. Popleri alan ezilirken kullanmla kazand kimlikle
bakasn psikolojik olarak ezme frsatn yakalar, dolaysyla
bakasnn da kendisi gibi olmas durumunu yaratr. Egemen olan ve
her gn tekrarlanan bu kltrde serbest-klelere verilen poplerseenek, retim kararnda bir ite alma veya isiz kalmadr. sizlik
ok olmasna ramen popler deildir. Yaand ama tercih
edilmedii iin olsa bile popler olmas gerekmez mi? creti/maal
klelik herkesin katld temel iliki biimi olmasna ramen popler
olarak nitelenmez. Hatta adndan bile bahsedilmez. Zorunlu olarak
tercih edildii ama sevilmedii iin mi?
Popler kltr cretli klelikte ayn
anda dnsel ve davran
salklelie davet, ekme, talim, alma, altrlma, boyunsunma ve
boyun sundurmadr. Temel yaam olanaklarndan mahrum braklm
insanlarn bu olanaklar elde edebilmek iin sermayenin smr ve kar
yarna katlmalardr. Popler kltre katlanlarn syleminde
cehaletin bilgilik taslamas egemendir: Yaam tarz ve ideolojisiyle
burjuva bayal kendini modern ve uygar olarak sunar.
Popler kltr pratikleri sermaye dzeninin dosta faist (friendly
fascist) zorbalnn medyadan ve kiiler aras ilikilerden geerekkendini yceltir. Dinlenen mzik, kullanlan boya, parfm ve ruj, giyilen
gmlek ve pantolon, iilen kola ve meyve suyu, taklan tak, gidilen
lokanta, yenen yemek bu zorbalkta ama ve aratr. Btn popler
olanlara sen deersin demek, bunlar yapmazsan deer
kazanamazsn demektir. Bu popler faizm, arkadalar arasnda
konuularak, hayranlkla dinlenerek, ycelterek ve markay dier
insanlar
n gzne kaka kaka kullanarak yayg
nlat
r
l
r. Bu dostafaizm popler kltrel pratiklere katlmayan szsz ve szl
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
29/47
Sorun, Ama ve Yntem 29
iletiimle hor grerek kendi gibi kullanmayan ve tketmeyen zerinde
bask kurar; ayn anda kendini doru, ada, ileri, iyi ve hakl olarak
tanmlar. Daha kts benzerlii heceleyen popler kltrn bu
dosta faist bireyi o denli ak
ll
ca geri zekal
lat
r
lm
t
r ki, poplerinmant ve davran kalplaryla desteklenen standartlam rnlerin
standartlam tek boyutlu insan olduunun farknda bile deildir. Bu
standartlam insan poplere katlmay zgrlk, zgr tercih, ben
istediimi ve sevdiimi yapyorum olarak niteler ve savunur.
Popler kltrde emtia olmayan herey ve poplere katlmayan
herkes deersizdir. Kendini deerlendiren satta popler kltr kendi
materyal temelini yanstr; ayn zamanda sahtekar ve dolandrcdr:
Heterojenlikten, SENin tek ve esiz SEN olduundan bahseder.Aslnda sen sana baktnda, kendinde SEN senden geerek oluan
tketim ve moda kltrnn standartlam ve homojen yapsn
grrsn. Standartlamada SEN standart olduka sensin. SEN
standart olduka deer kazandn sanp deersizleir ve
yoksunlarken, popler kltr ve ona bal endstriler standard
sattka zenginleirler. Yani, popler kltr mekaniksel ve elektronik
oaltmayla gelen ve bunu zgnlk olarak satan niceliksel fazlal
k veniteliksel yoksulluun kltrdr. Bu yoksulluktan geerek kapitalist
pazar yaps materyal zenginlik elde eder ve g kazanr.
Popler kltrn poplerlii ayn zamanda ok uluslu irketlerin
egemenliini heceler: Popler ile post-emperyalizmin ve smrnn
bilim, sanat, mzik, siyasal yollarla sat yaplr.
Popler kltr kleliimize gnll katlarak zerimizde kurulan
egemenlii rettiimiz ve ayn zamanda mcadele verdiimiz bir
alandr. Popler kltr gnmzdeki koullarda kaybedilmi biralandaki mcadeledir. Gnmzde popler kavram igal edilmilii ve
gasp edilmilii anlatr. Gelimi kapitalist lkelerde ve bu lkelerin
boyunduruu altnda yaamlarn kapitalist yaam ve dn biimine
gre dzenlemeye yneltilen lkelerde, popler kltr muhalefet
karakterini byk lde kaybetti ve snf egemenliinin aygt haline
dntrld. Popler kltr, kitle iletiim aralaryla ynetilen kitle
kltr iine kertildi. Poplerin kapitalist sermaye taraf
ndangaspndan nceki popler kltr ounlukla egemenlie kar
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
30/47
Sorun, Ama ve Yntem30
direnenlerin direni kltryd. Ezilenlerin daha iyi dnya umutlarnn,
bu ynde direnilerinin ve mcadelelerinin ifadesiydi.
Direniin deneyimini tayan ezilen kitlelere ait popler kltr, her
zaman korkulan ve kltr endstrisi taraf
ndan ezilmeye, yok edilmeyeveya retim yerinden ve znden edilerek popler gsteri kltrnn
paras yaplmaya allan bir alan olmutur. Ne yazk ki, popler
kltr artk endstrinin rettii popler materyali kullanma ve popler
elenceyi tketme pratii anlamnadr.
Geleneksel popler kltrnn nemli bir blm direni
kltryd. Ezilenlerin daha iyi dnya umutlarnn, bu ynde
direnilerinin ve mcadelelerinin ifadesiydi. Krolu destan, Yunus
Emre, Anadolu atlar, aalara ve paalara kar direnenlerin daak ve sevgililerini kar ykleri gibi... Bugnk dnya dzeninde
gelimi kapitalist lkelerde ve bu lkelerin boyunduruu altnda
yaamlarn kapitalist yaam ve dn biimine gre dzenlemeye
yneltilen lkelerde, popler kltr muhalefet karakterini byk lde
kaybetti ve snf egemenliinin aygt haline dntrld. Popler
kltr, kitle iletiim aralaryla ynetilen kitle kltr iine kertildi.
Ulusal Kltr ve Kresel/Evrensel KltrUlusal bir kltrn varl ancak bir kltr tanmlayan elerin
ortak olarak varlna baldr. rnein ulusal anlamda Amerikan
kltr veya Trk kltrnden bahsetmek olduka kaba bir
genelletirme yapmaktr. Ulus egemen bir ekonomik ilikiler yapsnn
oluturduu siyasal bir birimdir. Birden fazla kltrleri iinde
barndrd iin homojen bir ulusal kltrden bahsetmek geersizdir.
Ulusal veya uluslararas
siyasal-ekonomik egemen birimler(devletin ve devletlerin) arasndaki ilikiler ayn zamanda kltrel
faaliyetleri de ierir. Bu faaliyetler ekonomik kar ilikisinin
fonksiyonudur. Dolaysyla kltrel ilikiler kltrel bask, deerden
drme, deersizletirme, kltrel kimliinden etme, kltrel kimliini
bozma, gszletirme, zayflatma, pasiflie itme, kk drme,
iddete bavurma ve yerli/gsz kltrleri ortadan kaldrma gibi
biimler alr. Bu biimler ou kez dostluk, anlay, birlikte yaama,
kltrel temas ve zenginleme gibi sahte klflarla sslenir.
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
31/47
Sorun, Ama ve Yntem 31
Gnmzde en ok kullanlan kltrel kavramlardan biri de
evrensel kltrdr. Buna bazen kresel kltr denmektedir.
Emperyalizmin yeni ad olan kreselleme toplumlarn siyasal
ynetimi ve ynetim politikalar
, ideolojisi ve kltrleri zerindeuluslararas sermayenin ve ortaklarnn ekonomik politikas, kltr ve
ideolojisinin egemenlik kurmasn anlatr. Kresellemenin kltr
yerinden ynetim, devlet brokrasisinin nicel olarak kltlmesi,
yapsal uyarlamalar, zelletirme, dereglasyon, gmrklerin
kaldrlmas, uluslararas irketlere garantiler, tevikler ve teviki
kolaylatran kurumlar ve yasalarn oluturulmas ile olumu ve
gelimitir. Kresel kltrle birlikte mal ve hizmetlerin bilisel ve
davransal pazarlamas gelir. Bu pazarlamada irket ve serbestticaret dokunulmazlk kazanr; irketlerin gittikleri yerlerde i alan
at, istihdam artrd, standartlar ykselttii, demokratiklemeyi
salad, refah ykselttii gibi iddialar ne srlr. Bylece,
ekonomik kresellemenin baars dnsel, bilinsel, bilisel ve
kltrel kresellemenin yaygnlk kazanmasyla perinlenir. Bu
perinlemede emperyalizmin materyal ve dnsel kltr yceltilir ve
evrensel deer yklenir. Kresel pazar
n kltr evrensel kltr olarakdnme uratlarak btn insanla maledilir. Kresel kltr kt
yerin ok tesinde iler. Kaynayla, kp geldii yerle olan ban
gizler; ortak bir gemile bir ba kurmaz ve tutmaz; ulusal kltrden
farkl olarak hafzaszdr veya ok ksa bir hafzaya sahiptir. Aslnda
kresel kltr teknolojiyle retilmi, bilin ynetimi yaplar iinde
hesaplanm bir kltrdr. Dolaysyla yapaydr. Yaratl ve sreklilii
teknolojiye ve yayld uluslararas pazar ve iletiim sistemlerine
baldr. Bir yere, bir dine, bir inanca, bir dnya grne bal deilgibi, znellikten kopmu gibi ve yansz gibi grnr. Varl nce
teknolojik kitle retimine ve uluslararas datma, sonra da tketen
kitlelere baldr. Dolaysyla, kresel ve evrensel kltr kresel
pazarn mant, bilinci ve satn ifade eder. Yani, kresel ve
evrensel kltr kresel servendeki kapitalist pazarn kltrdr:
Evrensel karaktere sahip olamaz. nk dnyada hibir ey btn
insanlar
kapsayan kltrel evrensellie sahip olamaz. Doum, lm,retim, yemek, imek, barnmak ve iletiim gibi evrensel gerekler
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
32/47
Sorun, Ama ve Yntem32
vardr; bu evrensel gerekler tarihsel rgtl yer ve zamandaki insann
gelitirdii yaam pratiklerinde evrenselliini yitirir. Herkesin Coca
Cola imesi, Coca Cola kltrnn evrenselliini anlatmaz; bir tketim
kltrnn dier kltrler zerindeki egemenliini anlat
r. Nicelikseloklukla evrensellii kartrmamak gerekir. Evrensel olan belirleyen
nicel okluk deil, nitel karakterdir; yani yap nedeni ve biimidir.
nsanlarn susad ve su itii evrensel bir gerektir. Suyun doas,
nasl iildii ve ne tr doyumlar elde edildii kltreldir. Herkesin Coca
Cola imesi yeterli bir koul deildir, o kltrel pratiin her yerde
yeniden retilmesinde ve anlamlandrlmasnda rtme olmaldr.
Dnerin her yerde yenmesi dner kltrn evrensel bir kltr
yapmaz. Marlboro ien Amerikalnn Amerikann bir parasna sahipolma gibi bir dncesi ve doyum aray yoktur. Marlboro ien bir
yabancnn Amerikann bir parasna sahip olma ve stat kazanma
gibi bir kimlik pazarlama, imaj yapma ve deer kazanma kaygs
byk olaslkla vardr. Dolaysyla Marlboro ien Amerikal ile yabanc
evrensel kltrel deerleri paylamyorlar.
Dnyada insanlar 1980'den beri elektronik medyann haber, hayal
ve imaj dnyas
n
n iine kitleler halinde at
lm
lard
r, fakat kresel veevrensel kltr promosyoncularnn iddialarnn aksine, krsellemeyle
gelen dnmler siyasal, ekonomik, sosyal ve kltrel farkllklar
tesine geip insanlar evrensel bir dnya cemiyetinin yesi
yapmamtr. yelik ile klelik ve smr kartrlmamaldr. Zincire
vurulann zincirine yelii, zincirine vurgunluunu (sahte bilinci) anlatr
ve bu yelik zincire vurulmann (rnein cret kleliinin) ortadan
kalktn (veya emperyalizmin olmadn) anlatmaz. Sermayenin ve
cret kleliinin kltr somut ilikilerin birbirine bal ifadeleridir.Dolaysyla, kltr yaanan retim ilikilerinin dnsel ve materyal
yansmalar ve ilevsel olduunda doru ve ilevsel olduu iin yanl
ekillerde mitletirilmi yanstlmalardr. zlce, evrensel ve kresel
kltr egemenlii, boyun sunmay, boyun sundurmay ve mcadeleyi
iinde tayan bir znellii anlatr.
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
33/47
Sorun, Ama ve Yntem 33
SNEMA: SATTII RN VE POPLER BLN
Sinema (veya cinema, movie, film) dediimizde grnt, k, ses
ve mzikle yaplan yky ieren bir rn; bu rn tayan ve
gsteren aralar; bu rn ve bu aralar reten rgtl bir sosyal yap(irket veya kurum) ve yapsal ilikiler; bu rn, aralar, rgtl
yapy ve ilikileri aklayan, merulatran, bazen de eletiren rgtl
(ve rgtsz) dnsel retim akla gelmelidir. Dolaysyla sinema seyir
iin retilen bir rn ve bu rnn ideolojisiyle ilgili rgtl bir faaliyeti,
bu faaliyetin ama ve sonularn anlatr. Gnmzde sinema (ve
mzik) kresel apta i yapan dev irketler tarafndan retiminden,
da
t
m
ve gsterimine kadar tekellemi bir endstriyel yap
yasahiptir. Bu irketlerin nemli bir ksm ayn zamanda CD, mzik
retimi ve datmn da kontrol ederler. rnein Avrupa meneli
Vivendi Universal Studyosuna, Cineplex Odeon sinema zincirine ve
United Cinema Internationala sahiptir. Dnyann en byk firmas
AOLTimeWarner sinemada Warner Bros sinema studyolarna,
Hanna-Barbera Cartoons (Scooby Doo), 12 lkede Multiplex
sinemalara ve 30 lkede Warner Bros Studio Dkkanlarna sahiptir.
Dnyann dier en byk devlerinden biri olan VIACOM sinemaalannda Paramount ve United Cinemas International retim
studyolarna, Vivendi International ile ortak olarak Avrupa, Japonya ve
gney Amerikada 104 sinema salonuna, 27 lkede sat yapan
Bluckbuster Video Dkkanlarna sahiptir. Walt Disney ise sinema
alannda Walt Disney, Touchtone, Miramaks ve Bueno Vista
firmalarna sahiptir. 2
Hareketsiz fotorafla yaz
lan grnt tek bir an
n iki boyutlu alaniinde dondurulmas ve kaydedilmesini getirdi. Hareketli resim yoluyla
hayatn anlar hayatn srekliliiyle birlikte kaydedilmeye baland.
Sinema teknolojisi sessizden, sesliye, dar ekrandan geni ekrana,
siyah ve beyazdan renkliye, iki boyutludan, sadece bir moda olarak
gelip geen boyutluya doru gelime gsterdi (Tablo 1). Fakat
temel yap ayn kald: Grnt, ses ve hareketle hayatn kurgulanm
kaydyla temsil edilmesi.
2Bu irketler hakknda ayrntl bilgi iin ek 4e baknz.
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
34/47
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
35/47
Sorun, Ama ve Yntem 35
Peter Rogetin imajlarn kalclna dikkati ekmesinden 65 yl
sonra 1889da Thomas Edison ve William Dickson kinetography ad
verilen ilk hareketli resim kamerasn ve kinetoscope diye
adland
r
lan seyrediciyi yapt
lar. 1894de Robert Paul taraf
ndanyaplan kameray Auguste ve Louis Lumiere kardeler cinemagraphe
yaratmak iin aldlar. Sinema ad buradan kt. Bir yl kadar sonra
Lumiere kardeler Pariste ilk hareketli resimleri gsterdiler ve ilk
sinema salonunu atlar. Edison 1896da perdeye yanstma sistemine
vitascope adn verdi ve ilk sinema salonu New Yorkta ald.
George Meliesin "A Trip to the Moon" ve Edwin S. Porterin "The
Great Train Robbery" adl ilk sinema klasikleri 1902-1903 arasnda
yapld. Bunlar dier klasikler takip etti: D.W. Griffithin "The Birth of aNation" (1915) ve Intolerance filmi. Fox Movietone News 1922de
filmde ses deneyimi yapt. Lee DeForest bunu sonradan mkemmel
hale getirdi. 1927de ayr phonograph kaydyla vitaphone teknolojisini
kullanan "The Jazz Singer" adl ilk sesli film yapld. 1950lerin
yarsnda filmler televizyonda gsterilmeye baland. Video kayt ve
gsterme teknolojisinin gelimesiyle 1977de Video kaset satlar ve
kiralamalar
kt
ve evlerde film seyredilmeye baland
. 2000 y
l
nagelindiinde sinema salonlar eski poplerliini yitirdi; sinema kablolu
televizyon, bilgisayar, CD ve DVDyle yaygnlaarak evlere tand.
Sinemada grnt, ses ve mzikle anlatmda kurgulanm insan
ilikisi veya doa dahil yaamla ilgili bir temsil sunulur. Bunu insan iin
kurgulayan gene insandr. Dolaysyla insan siyah beyaz dahil renkli
grntyle yapt bu anlatm sesle btnleik bir ekilde
biimlendirir. Sinemada kullanlan ses temel olarak iletiimde
kullanlan sz, arma, doal sesler ve kurgulanm (mziksel) seslerolabilir. Perdede yansyan grntsel ifadeleri (szsz iletiim)
zenginletiren sessel anlatmlarla ina edilen film tutarl bir btn
oluturur. Bu btnle insanlara amal dnceler ve duygular filmin
gsterim sresince yaatlr. Bu yaatma birbirini destekleyen ve
birbiriyle uyumlu grsel ve grsel olmayan elerle ina edilen
yklemeyle yaplr. Bu ykleme titizlikle planlanm bir inadr ve
rnein szl anlat
mda kamu ta
ma aralar
nda bile fizikselzrllere en kk bir kolaylk salanmamaktadr derken ve bu deyi
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
36/47
Sorun, Ama ve Yntem36
ackl bir mziksel sunumla desteklenirken, grntde bir zrlnn bir
otobsten byk zorluklarla inii (veya otobse binii) gsterilir; dl
alan bir filmde olduu gibi otobse bini ve inite en son teknolojiyle
salanm
kolayl
n olduu bir grnt gsterilmez. Bu rnektegrntnn anlatt gerekle szn anlatt gerek birbirini
yalanlayan bir karaktere sahiptir. Sesin (mziin) kullanmnda da
benzer ekilde kurgulanan bir gerein temsiliyle verilmek istenen
dnce ve duygusallk ina edilir. Dolaysyla bir tutarllk aranr. Bu
tutarllk elbette anlatlmak istenenin ne olduuyla belirlenir.
Sinemayla anlatm nesnel ve evrensel gereklerin nesnel ve
evrensel olarak yeniden inas olmamtr ve de olamaz. nk
sinema teknolojik bir rgtlenmenin ifadesidir. Dolaysyla burgtlenme biiminin ve ilikilerinin iinde yaayan ve onun
biimlendirdii ve onun iinde kendini biimlendiren insann rndr.
Bu nedenle bu rn belli retim ilikileri koulunda rgtl yaplar
iinde biimlendirilmitir. Bu rgtl yaplar ve ilikilerin yaam tarzn,
umutlarn, beklentilerini, korkularn, gemi, imdi ve gelecek
hakkndaki dncelerini, kendilerini nasl yeniden-yarattklarn
anlat
r. Bu anlat
m retimin biimlenmesinin ve ilikilerinin doas
nabal olarak var olan ycelttii ve merulatrd gibi eletirebilir de.
Gnmzde btn dnya zerinde egemenlik kurmu olan Hollywood
dnyasn ele aldmzda eletirinin bile byk ounlukla kapitalist
teknolojik yapnn (=kapitalist retim tarz ve ilikilerinin) kendine
merulatrc ve dzeltme arayan bakn grrz. Bu bakn
zellikle duygusallnn (dolaysyla duygusallk yoluyla srdrlen
bilin ynetiminin) filmden geerek verilmesinde sesin ve mziksel
inann vazgeilemez yeri vardr. Ses olmakszn grntsel ifade okaz anlam iletebilir. Ancak sesle (sz ve mzikle) birletirilen grnt
ve hareket amal ifadeyi iletebilir. Filmde sanat, verilmek istenen
ifadeyi verebilme becerisiyle ilikilidir. Bu da filmde kullanlan mzik
balamnda mziksel anlatmn nerede ve nasl ve ne beklentiyle
(sonula) verilmek istendiine karar verilmesi ve seilen mziksel
yapnn ve temsilsel yerin en ustalkla kullanlmasyla ilikilidir. Bu
kullan
m
n retilemeyecei ileri srlr. Fakat gnmzde televizyonprogramlar ve filmlerin retimi ve bu retimde gerekli elerin
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
37/47
Sorun, Ama ve Yntem 37
yerletirilmesi bir tr boluklar doldurma biimine dntrlmtr.
Fakat gene de bu boluklar herkes ayn beceriyle ve ustalkla
dolduramaz. Bu durumda bile sanatsal veya ifadesel farkllklar
ka
n
lmaz olarak ortaya
kmaktad
r.Gnmz sinema endstrisinin rnlerinin temel karakterine
bakldnda sinemasal temsilden geerek modern mitlerin
yaratldn grrz. Geleneksel mitolojiler teolojik temelli yklerdir.
Mitlerin yaratlmasnda zel, istisna, yanl, geersiz, hayal ve sadece
belli koullarda doru ve geerli olanlar normalletirilir, yceltilir ve
evrenselletirilir. Egemen mit inasnda temel ama var olan bir sosyal
yapy merulatrmaktr. Sinema, mzik, reklamclk ve dier kitle
iletim medyasyla gerek olarak sunulan temsillerle gerek yenidenina edilir ve bu ina edilen, gerei tanmlar ve gerein yerini alr.
Sinemada daima bir tr su ve ceza, sulu ve susuz, cezalanan
ve cezalandran, doru ve yanl, iyi ve kt, gzel ve irkin, hakl ve
haksz, umutlar ve umutsuzluklar vardr. Btn bunlarla ilgili
belirsizlikler ve gerginlikler yaratlr ve sonunda zm getirilir. Btn
bunlar daima merulatrlm mlkiyet dzeni, bu dzendeki ilikiler,
bu ilikilerin ihlali ve sonunda dzene geri dn ve dzenin tamirivardr. Mlkiyet daima bir mal ve/veya bir dier insan zerindeki hak
olarak ortaya kar. Mlkiyet dzeninin ihlali de mala (materyale veya
insana) sahip olmann normal bilinen yolu dnda gayri meru olarak
sahip olma giriimi olarak sunulur. Geici olarak gayri meru sahiplik
elde edilir veya daha deerli gayri meru sahiplik elde etmek iin dier
mlkiyet haklar ihlal edilir (rnein tecavz, karma, antaj). Ne
olursa olsun, sonunda mlkiyete tecavz edenler cezalarn bulurlar,
ihlal edilen mlkiyet dzeni yeniden kurulur ve kapitalist dzen kurguve hayal dnyasnda da hem korkularn ve kabuslarn giderir hem de
bilin ynetimi iini yapar.
Popler mafya tr ve cinayet filmleri, zellikle rgtlenmi
su\cinayet filimleri, Little Caesar (1930), The Public Enemy (1931),
G-Man (1939) klasikleri ve yakn gemiin Godfather ve benzerleri
Amerikann resmi slogan "su demez" lafyla alay eder. Bugn su
demez laf
birbirini tamamlayan iki anlama gelir: "suu ilersin,demezsin" ve "su der (=para kazanrsn, iyi yaarsn anlamna)".
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
38/47
Sorun, Ama ve Yntem38
Gnmzde Trkiyede mafya babalarn ve aalar ycelten sinema
ve televizyon filmlerinde ayn zamanda bu bilin de ilenmektedir. Bu
durum isizliin youn olduu bir koulda kmaza giren insanlarn
ka
n
lmaz olarak alternatif olarak grecei bir yoldur. Bu alternatifksa yoldan keyi dnme kltrnn egemen klnd bir ortamda
daha da glenir. Ama bu n tkanm kitlelere btn dier
zendirilenlerde olduu gibi verilen sahte bir bilitir ve byk
ounlukla hayal kalr; bunu gerekletirmeye alan kk bir aznlk
da sonunda su testisi su yolunda krlr ata szn gerekletiren
merulatrlm mlkiyeti koruyan sistem tarafndan krlr. nk
su\cinayet demez lafnda suu ileyip demeyen ii snfnn
insanlar deil, rgtlenmi dierleridir (gllerdir). Gangsterfilmlerinin sonunda geri birkann dnda gangsterlerin ou
muhteem bir atma sonunda muhteem ekilde ldrlr. Fakat
lnceye ve ldrlnceye kadar da yaptklaryla dnyadan epey zevk
alr ve dnyaya adlarn brakp giderler. Dolaysyla srne srne
uzun yaamaktansa, zevk ve sefa iinde ksa yaamak daha iyidir.
Ama buna ok az kii cesaret eder. Btn bunlar kapitalist ideolojinin
nemli bir fikrini destekler: Kii kendini adayarak, btn gayretinivererek, azimle alarak ve cesaretle baarya ular. Yani cesaret,
azim, kendini adama ile kiinin yapamayaca hi birey yoktur: Simit
satarak balayp zengin olabilirsin. Sokaktaki sr zengin deil, nk
ne azim, ne cesaret, ne sebat var onlarda. Aslnda, bu srnn srce
sebat, cesareti, azmi olmakszn zenginliin yaratlmayaca ima bile
edilmez. Zenginlik havada asl gel beni al diye beklemiyor: Zenginlik
bllm vaziyette birilerinin mlkiyetinde. Bu ideolojik bilin
ynetiminde toplumsal servetin blm, yaratl ve datm retimilikilerinin yapsna veya gereki herhangi bireye balanmaz; onu
yerine al ve zengin ol gibi popler mitler yaratlr. Her gn yaam
kavgas verenler, ev kirasn demek, karnn duyurmak iin ana baba
oluk ocuk gnn ounu almakla geiren insanlar hor grlr.
Hem bu insanlarn srtndan zengin olunur, hem de havadaki toz,
sokaktaki bo gezen kpek gibi nitelenirler. Eer bir mahallede bir kii
al
p zengin olduysa, bu o sistemin stnlnn deil neolduunun delilidir: stisnalar ne zamandan beri kurallar bozar?
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
39/47
Sorun, Ama ve Yntem 39
Kapitalist ideoloji iine gelen baz istisnalar evrensel kurallar olarak
yutturmu bize. Bir dier deyimle nasl da kendi kendimize,
ocuumuza, etrafmza yutturmuuz bu tr uydurular.
Su/cinayet filmlerinin sonunda (televizyonda, sahnedeseyrettiklerimiz) kahraman bir polis, spiderman veya iyi kahraman
beceriksiz brokrasiye, kt kasaba ve kasaballara, kt yabanclara,
kt insanlara, vahi ve korkulu doaya, kt sper glere ramen
ac ve zorluk eker ama sonunda kt olann hakkndan gelir ve
geici olarak bozulan dzen adalet yerini bularak yeniden ina edilir.
Filmlerdeki bu tr temalar, ayn zamanda, ktlerin, ktln,
cinayetin, tecavzn vb ykc ve bozucu faaliyetlerin artt, devletin
ve adaletin sknt iinde olduu gibi sansasyonel haberlerden geereksistemin baskc taktiklerini halkn soruturmadan kabul etmesine
yardm eder.
Elence ve gldr olarak biimlendirilen filmler ise alelade olanla,
sistemin aptalca yanlaryla, deersiz olanla, anlamsz olanla alay
ederek alay ettiini daha da deersizletirir. Bu deersizletirme seks
ilikilerine geldiinde sanki kadn haklar, seks tabularnn yklmas,
seksist sistemle alay etme gibi sunularak hem seks konusunemsizletirilir hem de seks konusuyla ilikili nemli olanlar
arptlarak ve homosekselliin desteklenerek vurguland bireysel
tercihlere indirgenerek zmlenmeye allr.
zellikle televizyonlardaki filmlerde ve dier btn programlarda
endstriyle mallar ve bu mallarn bilinci srekli bir ekilde ada
insan profili iinde satlr.
POPLER ENDSTRVE RN OLARAK MZK
Mzik dediimizde dnsel ve duygusal ifade eden bir rnden
bahsediyoruz. Bu rn rgtl bir ilikiler yapsnn rettii maldr. Bu
maln dinlenmesi, kullanlmas ve pazarda satlp alnmas iin tayc
ara gerektirir. Gnmzde tayc (ileten) ara birden fazladr:
Radyo, sinema, televizyon, kasette, CD, VIDEO, konserler, mzik
salonlar, tiyatrolar. Ara da mzik kavramnda olduu gibi rgtl
ilikiler yapsn anlatr, nk o da bitmi bir rndr. Mzik (vesinema) rnn reten rgtl yapnn rgtlenme biimi, amac, i
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
40/47
Sorun, Ama ve Yntem40
yapekli, neyi nasl rettii, kaynaklar nasl kulland, zenginlikleri
nasl yaratt ve blt, kendini ve yaptn nasl sunduu (dnya
gr, ideolojisi) hem kendinin hem de rnnn doasn belirler.
Gnmzn kresel pazar koullar
nda mzik retiminin vedatmnn, zenginliin yaradl ve blmnn byk ounu
uluslararas irketler ve onlarla ibirliinde olan ulusal irketler
yrtmektedir. Bu irketlerin nde gelenleri Amerikan pazarn kontrol
eden be dev irkettir. Bu irketler maksimum kar arayan kapitalist
zel firma biiminde rgtlenmilerdir. Bu irketlerin bazlar sadece
mzik ile urarken byk ounluunun yapt iler arasnda mzik
vardr; yani byk ounluu retim balamnda birbiriyle ilikili ve
birbirini destekleyen rnler kartrlar. Bunlarn nemli bir ksmsadece rnleri retmekle kalmaz, ayn zamanda datmn da
kendileri yapar. Ayrca tketiciyi ynlendirmek iin gerekli her trl
faaliyetin rgtlenmesini planlar ve yapar (veya kendine bal dier
irketlere yaptrr). Bylece mzik (ve sinema) endstrisi sadece rn
retip datmaz, ayn zamanda rn iin talebi de yaratr ve kontrol
ederler. nsanlarn ekonomik faaliyetinin bu faaliyeti gerekli gsteren,
bu faaliyete ynlendiren bili ve bilincin de olmas
gerekir. Endstrilerrne talebi yaratrken, rnle ilikili gerekli bilinci de yaratma iine
girerler. rnein Time Warner firmas mzikte Warner Bros. Recors,
Elektra, Atlantic, Sire ve Rhino firmalarna; sinemada Warner Bros.,
New Line Cinema, Hanna-barbera ve Castle Rock irketlerine
sahiptir. Kablo televizyonu sisteminde Amerikada ikinci byk
firmadr. CNN, HBO, TBS ve TNT televizyon kanallarna, Time,
People, Sports Illustrated ve Fortune magazinlerine, Little Brown ve
Warner Bros basnevlerine sahiptir. Ayn zamanda sporda AtlantaBraves ve Atlanta Hawk klplerine ve World Championsihip
Wrestlinge sahiptir. Benzerekilde, Wald Disney Records, Mammoth,
Lyric Street irketlerine sahip olan Walt Disney de film stdyolarna, tv
ve radyo istasyonlarna, magazinlere ve elence parklarna sahiptir.
Bunlar kadar byk olan Berthelsmann firmasnn sadece mzik grubu
BMG 54 lkede i grmektedir. Vivendi Universaln paras olan
Vivendi Music Grup 63 lkede i yapmaktad
r ve dnya mzik
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
41/47
Sorun, Ama ve Yntem 41
pazarnn % 22sine hakimdir. VIACOM dnya apnda 350 milyon
insana ulaan MTVye sahiptir.
Sembollerin madde zerine yazlmasyla gelien basna, sesin
uzaktan naklini gerekletiren telefona, sabit grntnn fotoraflakaydna ek olarak ortaya kan bir dier gelime de sesin yazlmas
anlamna gelen ses kaydn gerekletiren gramofonun (phonography)
bulunmas ve onu ardndan plak ve teyp teknolojilerinin gelimesi takip
etti. Bylece bellekle nesilden nesle aktarlan mziksel ifadeler kayt
ve tekrar tekrar dinlenme olana elde etti. 1877de Thomas Edison ilk
ses kaydn (phonograph) yapt. On yl kadar sonra Emile Berliner
gramafon ile oaltmay buldu. Amerikada 1890larda John Phillip
Sousa yry ve Scott Joplin ragtime mziini kaydetti vepoplerletirdi. Lee DeForest vacuum tube yoluyla 1906da sesin
ykseltilmesini baard. Joseph Maxwell 1920lerde mikrofonu
gelitirdi. 1940larda plakta hz yar balad. Columbia 78likleri,
33lkleri ve LPleri (birden fazla mziin kaydedildii byk plaklar)
gelitirdi. RCA ise 45lik EPleri gelitirdi. 1978de dijital kayt balad.
1983de CD (compact discs) ortaya kt. Sintisazerin kmas ve
bilgisayar
n gelimesiyle ses (mzik) kay
t teknolojisi ok nemligelimelere urad. Geri DVDler gnmzde yaygnlamaya balad,
fakat teyp kullanm hala yaygn birekilde devam etmektedir. Plaklar
byk lde ortadan kalkt. Teyplerin ortadan kalkmas DVDnin
ucuzlamasna bal olarak gerekleecektir (Erdoan, 2002:323).
Tablo 2de mziin retimi ve datmyla ilgili teknolojik gelimelerin
kronolojisi sunuldu.
Sesin kayd yannda sesin sreklilik iinde yayn radyo ile mmkn
oldu. Radyo ile telefonla olan szl iki kiiyle olan iletiim snrkrld. Telefondaki karlkllk ortadan kaldrld ve bir egemen gten
geni dinleyici kitlelerine seslenme gerekleti. Radyo reklam yoluyla
zel teebbsn ekonomik karlarnn ve propagandayla siyasal
karlarn gereklemesinde nemli roller oynad. Radyo uluslararas
souk savata 1950lerden sonra kullanlan en gzde aralardan biri
oldu. Radyo ayn zamanda, Trkiye gibi lkelerde yabanc mzik ve
piyesler yoluyla kltrel emperyalizmin gereklemesinde en etkenajan roln oynad.
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
42/47
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
43/47
Sorun, Ama ve Yntem 43
iin mzik, emtia pazarnda alveri deerine (exchange value) sahip
olan bir maldr. Bu mal bir kaset veya CD gibi materyal tayclar
iinde kullanm iin ifrelenip yerletirilmitir. Kullanmn olabilmesi iin
bu ifreleri sese (ve grntye) dntren ifre zc aralar
nsatn alnmas gerekir. Bu nedenle, emtialatrlm mzik, yaygn bir
endstriyel rn ve yan rn sistemi ortaya kartmtr.
Mziin emtia olmas ve pazar yapsnn gelimesiyle birlikte mzik
yazan, mzii syleyen ve mzii dinleyen arasndaki ilikiler de
deimitir. Bu deiimin doasnn nasl olduu ve ne tr
dnmlere urad nemli inceleme konularndan biridir. Mzikte
emtia, retim ve yabanclama ilikisinde balarn nasl kurulabilecei
de nemli bir konudur.Bir kiinin (veya grubunun) mzik yazmas, bunu hibir kapitalist
firmayla anlamadan kendi olanaklaryla, arac kullanmakszn
yapmas olana olabilir. Bu olanak ve ynelim genellikle kk retim
firmalarnn kurulmasna gider. Bu firmalar (ayn Trkiyede solcu
yayn evlerindeki dnmde olduu gibi) nce kk-burjuva
rgtlenme biimini kopya ederler; ardndan kk-burjuva biimine
dnrler; ou yok olur gider. Kalanlar
n baz
lar
byr ve bestseller rnler satarak ve mzisyenleri smrerek kapitalist pazarn
btnleik bir paras durumuna gelirler. Ama artk yereli veya
kapitalist pazarn bilincine hizmet etmeyeni deil, kitlesel kapsamda
popler mzik yapmak ve datmak olur. Hatta firma orijinal ideolojik
amaca hizmete devam edebilir; fakat pazarda tutunduu ve kalcl
olasl anlald andan itibaren, gl sermayeler iin satn
alnmaya hazr bir konuma gelir. Benzer durum sinema film retimi iin
de geerlidir. Kk bamsz film stdyolar kurulur veya bamszfilm yapmclarna hizmet veren kk apl stdyolar olabilir. Bunlar
genellikle batar ve ardndan yenileri gelir. Bylece pazarda batan ve
yeni kurulan kk irketler srekli olarak kalr.
Kapitalist retim tarz ve ilikilerini eletirme yerine kitle kltrn
eletiren bir mzik, bireysellii vurgulayan alternatif veya mcadele
mzii izleyiciler tarafndan tutulduklar andan itibaren ana akm
denen egemen yap
n
n iine btnleir veya btnletirilir. Nedenkitle kltr eletirisi, mzikte yksek kltr savunusuna
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
44/47
Sorun, Ama ve Yntem44
dntrlmektedir? Devrimci denen mzik neden ya yok olmakta ya
da kltrel marjinallik iine hapsedilmektedir? Neden heavy metal,
rap, rhythm and blues, halk mzikleri, destanlar, atlar, arabesk gibi
biimler aa
kltrellik olarak nitelenmektedir? Herhangi birseviyedeki egemenlik dzeni ve ilikilerine kartl ifade eden bir
mziksel ifade biimi (kltrel pratik) nasl oluyor da egemen
ekonomik yapnn bir paras olarak kendi kendisiyle elikiye dyor
veya eliki ortadan kaldrlyor? Bu ve benzeri sorular da inceleme
iin ak bir alandr.
Yeil-pop gibi bir olgunun ortaya kmas ve Hristiyan Evangelist
Kiliselerdeki gibi baz yeni Mslman tekkelerdeki vaazlarn
makamnn deimesi; poplerleen baz tekkelerde rockn roll veya ozaman popler olan mziksel vurulara dnmesi olasl ok uzak
deildir. Bu dnmn nedenleri siyasal, ekonomik ve kltrel tarihle
ve bu tarihte neyin nasl yapldyla ilikilidir. Eer gavur icad diye
batnn teknolojik ifade aralarn dn kullanmayanlar, bugn en youn
kullananlar arasnda ise, bunun nedenlerini bilmek ve sonular
zerinde dnmek gerekir.
Trkiye ok zengin bir mziksel gelenee sahiptir. Bu geleneknce Anadolu Halk mzii trleri ve Osmanllarla birlikte geleneksel
Trk mzigi (Saray mzii) trlerinde gelime gstermitir. Dini ve din
d mzii de buna katmak gerekir.
Trk toplumsal hayatnda rgtl yaamn konumuna gre farkl
mzikler de retilmitir. Genel halkn kulland mziklerin banda
gnlk yaamla ve duygularla ilgili halk mzii gelir. Bu mzikten en
yaygn olanlar krk hava ve uzun havadr. Mziin gelitii rgtl
dier bir yer askeri mziin retildii ordu olmutur. Cumhuriyetinkurulmasyla ordu bandosu Riyaseti Cumhur Musiki Heyeti oldu ve
1958de Cumhurbakanl Senfoni Orkestras adn ald. Bir dier
rgtl yap da Mevlevi vb dergahlarda grlen slami mistik mziidir.
Buna benzer ekilde dini geleneklerde camide kullanlan dinsel
mzikler (rnein ilahiler) vardr.
Mzik eitimi iin 1924de mzik retmenleri Akademisi kuruldu.
Bunu 1936da Ankara Devlet Konservatuar
takip etti. GnmzdeAnkara, stanbul ve zmir bata olmak zere lkemizdeki okullarda
-
8/4/2019 Kapitalizmin Hizmetindeki Sinema ve Mzik - rfan Erdoan
45/47
Sorun, Ama ve Yntem 45
mzik eitimi veren blmler, konservatuarlar ve Gzel Sanatlar
Liseleri ve zel kurumlar bulunmaktadr.
zellikle Cumhuriyet devriminden sonra radyonun kurulmas ve
ard
ndan yayg
nlamas
, y
llar sonra buna televizyonun kat
lmas
ylabirlikte, Trkiyede mzik sadece bir ulusal evrenin rettii bir rn
konusu tesine geti ve bazlarna gre kltrel alveriin, gelimenin
ve kresellemenin gstergelerinden biri oldu. Fakat dier bazlarna
gre, mzik (1) sanat ve sylem olarak, yerel kltr yok eden
ve/veya ciddi dnme uratan kltrel emperyalizm konusu ve (2)
endstri ve emtia (pazarda satlan mal) olarak da, ekonomik smr
ve ekonomik emperyalizm konular iinde ele alnp incelenmelidir.
Trkiyede Ankara ve stanbul radyolarnn balamas ve yabancmziin bu radyolarda tercih edilen mzik olarak yayn alanlar iinde
sunulmasyla birlikte, yabanc mziin Trk mziiyle olan egemenlik
ilikisinde denge bat mzii ynnde zellikle kentlerde deimeye
balamtr. Elbette, bu gelime kendi bana mnferit bir karaktere
sahip deildir; tam aksine batllama yolundaki kltrel, siyasal ve
ekonomik politikalar ile birlikte dnldnde, olduka ciddi
anlamlara sahiptir. Trk mziinin belli trlerinin radyoda ve sonraTRTde yer verilmemesi, mzik konservatuarlarnda Trk mziinin
dlanmas, sinemada, mzik endstrisinde, ardndan televizyonda
yabanc ounlukla Amerikan mzik rnlerinin sunulmas, onlarn
Trkeye aranje edilmesi, Trke szl mziklerde onlarn taklit
edilmesi, bu tr transfer ve kopyalama politikasn gdenlerin ve
uygulayan programc ve konservatuar retim yelerinin olmas,
ilerilii, an aml, stn zevk ve dile sahiplii gstermekten ok,
kendi kimliinden uzaklam, kendini beenmeyen, kimliini kendinikendinden olmayanla zdetirerek bulmaya alan dnsel
zavalll iaret eder. Bu dnsel zavalllk (ya da kendini tanmayan
ve kendine ve kendi gibilere bask yapan kltrel psikopatlk), bu
kiilerin egemen konumda olmalar ve Bat mzii endstrisinin pazar
karlarna uygun ideolojik yapy benimsemeleri nedeniyle, ekonomik
ve kltrel yapnn kendine uygun mziksel retim, datm ve
kullan
m
gerekletirme olanaklar
n
n ortadan kald
r
lmas
na nemlikatkda bulunmutur. Dolaysyla, Batya bal dnsel yoksunluk
-
8/4/2019 Kapit
top related