kirik, çikik ve burkulmalar(fazlası için )

KIRIK, ÇIKIK VE BURKULMALAR

I.Ders

Dr. Özlem KÖKSAL

AmaçlarAmaçlar

• Kemik, eklem ve kas yaranmalarının tanınması

• Temel kırık tiplerinin gözden geçirilmesi

• Acil durumların gözden geçirilmesi

• İlk müdahalede:– Yapılacak ve– Yapılmayacakların öğrenilmesi

GİRİŞ• Kırıklar, genç-erkeklerde sık• Hayati tehlike Ø• İş gücü kaybı, sakatlık vb

sorunlar• Kas-iskelet sisteminin

görevleri;- Vücudun çatısı, kaslara tutunma yeri- Vücut hareketini sağlama- İç organları koruma- Kan hücrelerini yapma

GİRİŞ

• 206 kemik• 1.grupkafatası,

omurga, göğüs kafesi

• 2.grupüst ekstremite, pelvis, alt ekstremite

• Uzun kemikler; diafiz, epifiz ve metafizden oluşur.

• Kemik, eklem, ligament, kas, tendon

Yaralanma Türleri

• KASLAR:• Kontüzyon• Strain• Kas krampları• Kas spazmı• Penetran kas

yaralanmaları

• KIRIKLAR• Açık• Kapalı• Parçalı• Yeşil ağaç• Spiral• Oblik• Transvers• Stres• Patolojik• Epifizyal

Kırıkları oluşturan sebepler ve kırık oluş mekanizması

SPRAİN=Burkulma

• Eklemin normal hareketleri dışında bükülme / gerilme sonucu ligamentin kısmen yırtılması.

• En sık diz ve ayak bileği– 1.derecebirkaç lif kopmuş, eklem stabil – 2.derecebiraz daha fazla yırtılma, eklem stabil, şişlik-ekimoz

fazla– 3.dereceligament tam kopmuş, çıkık eşlik eder, damar-sinir

hasarı olabilir• Şiddetli burkulmanın bulgu ve belirtileri kırığa

benzediğinden ayırt etmek mümkün olmayabilir.• Tedavide amaç yaralı ligamanların daha fazla hasar

görmesini engellemektir.• İlk tedavi RICE prosedürü

RICERICE prosedürü ? prosedürü ?

•RRest

• IIce

•CCompression

• EElevation

STRAİN= Kas yaralanması, Kas çekmesi

• Tendon/kasta aşırı egzersiz/ekstansiyon sonucu olur, ısınmamış kasın normal hareket kapasitesinin ötesinde gerilmesi ile oluşan kas yırtılması

• Sırt ve kollarda sık• Belirgin fonksiyon kaybı olabilir• Yaralanan bölgede;

– Şiddetli ağrı ve hassasiyet,– Kavite, çökme veya şişlik,– Ciddi güçsüzlük ve fonksiyon kaybı olabilir.– Kopma sesi duyulabilir.– Hasta kası oynatmaya çalıştığında sertlik ve ağrı olur.

• RICE prosedürü uygulandıktan sonra tıbbi yardım sağlanmalıdır.

ÇIKIKLAR

• İki yada fazla kemiğin eklemle sonlanan uçlarında oluşur.

• Bir eklemi oluşturan kemik uçlarının ayrılması.

• En sık; omuz, dirsek, parmaklar, kalça, diz ve ayak bileği.

• Bulgu ve belirtileri kırıktaki gibi;– Deformite ağrı şişlik ve hareket kısıtlılığı.

• Luksasyon, subluksasyon ?

ÇIKIKLAR

• İlk değerlendirmede;– Dolaşım,– Duyu,– Hareket değerlendirilir.

• Eklem bulunduğu pozisyonda sabitlenir.• RICE prosedürü uygulanır.• Redüksiyon – ayrılan parçaların normal

pozisyonlarına getirilmesi – denenmemeli! • Eklem redüksiyonu için bir tıp merkezine

başvurulmalı.

BURSİT

• Bursa; eklemlerin yanında basınç noktalarında yastık görevi yapan içi sıvı dolu kesecikler.

• En önemlileri; diz, dirsek ve omuz.• Basınç, sürtünme yada eklem çevresindeki

zarlarda hafif bir yaralanma sonucu oluşur.• Tedavi istirahat, buz uygulama, analjezik,

nadiren cerrahi.

TENDİNİT

• Yaralanma sonrası tendonlarda oluşan enflamasyon.

• Ağrı, hassasiyet, hareket kısıtlığı.

• Tedavi ağrı kontrolü

ARTRİT

• Eklemde ağrı, şişlik, katılık ve kırmızılıkla karakterize enflamasyon.

• İleri dönemde eklem deformitesi.

• En sık görüleni Osteoartrit, orta yaşta sık.

• RA, otoimmün hst, en ciddi olanı, birçok eklemi tutabilir.

• Gut artriti, ayak baş parmağında sık, ürik asit birikimi nedenli.

KırıklarKırıklar

• Kırık kemik bütünlüğünün bozulması.

• Temel olarak iki sınıfa ayrılırlar;

– Kapalı (basit) kırıklar

– Açık kırıklar

KırıklarKırıklar

• Hastane dışı ortamlarda kırıkların doğasını tam olarak anlamak mümkün olmayabilir.

KırıklarKırıklar

• Transvers kırık kemiğin uzun aksına dik olarak geçer.

• Yaş/yeşil ağaç kırıkları kemikleri esnek olduğundan daha çok çocuklarda izlenir.

• Spiral kırık genellikle kırılan kemiğin döndürücü kuvvetlere maruz kalması ile oluşur ve kırık hattı yay şeklindedir.

• Oblik kırıkta kırık hattı kemiği eğimli bir açı ile geçer.

• Parçalı kırık kemiğin ikiden fazla parçaya ayrılmasıdır.

KırıklarKırıklar

KırıklarKırıklar

• Bir kemikte kırık olup olmadığını anlamak her zaman mümkün olmayabilir.

• Şüphe varsa kırık varmış gibi yaklaşılmalıdır.

KırıklarKırıklar

• Kırık bulgu ve belirtileri:– Deformite her zaman açık değildir ve yaralanan

kısmın sağlam olan karşı taraf ile karşılaştırılmalıdır.– Açık yara altta yatan bir kırığa işaret edebilir.

– Hassasiyet ve ağrı genellikle sadece yaralanma olan bölgede bulunur. Kurban genellikle ağrı olan yeri gösterebilir.

– Şişlik kırık sonrasında hızla gelişen kanamaya bağlıdır.

KırıklarKırıklar

• Ek bulgu ve belirtiler– Hareket kısıtlılığı her zaman olmayabilir kişi

ağrıdan dolayı yaralı bölgeyi oynatmak istemez.

– Krepitasyon kırılan kemik yüzeylerinin bir birine sürtünmesi sonuncu oluşan kıtırtıdır.

– Yaralanma hikayesinde kurban kemikte bir yaralanma olduğunu hissetmiş ya da duymuş olabilir.

Birincil Değerlendirme

• A, B, C, D, E kontrolü.

• Hızla transport.

• Ciddi pelvis (2000 ml) ve femur (1500 ml) kırığında hipovolemi riski!

• Kırıklar nadiren hayatı tehdit edecek yaralanmalara neden olurlar.

• Tanı ve tedavi hayatı tehdit eden yaralanmalar kontrol altına alınana kadar ertelenebilir.

Kırıklar – ilk değerlendirmeKırıklar – ilk değerlendirme

• Ne olduğunu anlayın ve yaralanma bölgesini tespit edin.

• Yaralı bölgenin üzerindeki giysileri dikkatlice çıkarın.– Gerek duyulmadıkça yaralı bölgeyi hareket

ettirmeyin.– Gerekliyse giysileri dikiş yerlerinden kesin.

Kırıklar – ilk değerlendirmeKırıklar – ilk değerlendirme

• Yaralanan bölgeyi inceleyin;– Şişlik veya mavi – siyah lekeler kırılan kemikten veya

çevresindeki kas veya damar yaralanmalarından dokulara kan yayılımı olduğunu gösterir.

– Yaralanan organda kısalma – açılanma – rotasyon kemik yaralanmasına işaret eder.

• Eğer kırık açıkça izlenemiyorsa;– Kemik boyunca hafifçe basarak veya dokunarak

deformite hassasiyet ve şişlik aranır.

Kırıklar – ilk değerlendirmeKırıklar – ilk değerlendirme

• Kan dolaşımı ve sinirler değerlendirilmeli.• Bunun için yaralanan organda;

– Dolaşım,– Duyu,– Hareket değerlendirilir.

Kırıklar – Dolaşım Kırıklar – Dolaşım DeğerlendirmesiDeğerlendirmesi

Kırıklar – Duyu DeğerlendirmesiKırıklar – Duyu Değerlendirmesi

Kırıklar – Hareket Kırıklar – Hareket DeğerlendirmesiDeğerlendirmesi

İkincil Değerlendirme

• Vital bulgular, muayene.• Hayatı tehdit eden

sorunların çözülmesi.• Baştan-ayağa ayrıntılı

muayene.• Alt ekstremite, pelvis

değerlendirilmeli.

İkincil Değerlendirme

• Tüm giysiler çıkarılır/kesilir, gözlenir, elle muayene yapılır.– Anormal renk değişikliği, – Deformite,

– Krepitasyon,

– Isı değişikliği, – Distal dolaşım bozukluğu, – Duyu kaybı, – Kas güçsüzlüğü,

– Kapiller geri dolum bakılır.

İkincil Değerlendirme

• Kompartman sendromu kapalı ortam içine kanama sonucu basınç artışı sonucu nabızların alınamaması ve fonksiyon kaybı olması.– Diabetik, alkollü, kafa travmalı, analjezik etkisi

altındaki hastalarda kırık/çıkık ağrısı hissedilmeyebilir!

Ekstremite travmasında belirti ve bulgular

• Palpasyonla/hareketle ağrı

• Şişlik, deformite

• Krepitasyon

• Azalmış hareket sınırı

• Anormal hareket

• Dolaşım ve duyu azalması/kaybı

6 P Kuralı

• Pain= ağrı, hassasiyet

• Pallor= soluk deri/kötü kapiller dolaşım

• Parestezi= his kaybı

• Pulselessness= nabızsızlık/nabızda

• Paralizi= hareket ettirememe

• Pressure= basınç

Ekstremiteyi değerlendirirken 6 P’ ye dikkat edilmeli!

Değerlendirme sonucu hastalar 4 gruba ayrılır

• 1) Hayatı tehdit edici yaralanma + ekstremitede ciddi yaralanma

• 2) Hayatı tehdit edici yaralanma + hafif kas-iskelet sistemi yaralanması

• 3) Hayatı tehdit edici yaralanma Ø + ciddi kas- iskelet sistemi yaralanması

• 4) İzole hafif kas- iskelet sistemi yaralanması

Öncelikle hayatı tehdit eden durumları tespit etmeli ve önlem almalı!

Korkunç görünen ancak hayatı tehdit etmeyen ekstremite travması ile vakit kaybetmemeli!

KIRIK BAKIMINDA ÖNCELiK SIRASI

• 1. Omurga kırıkları (servikal öncelikli)

• 2. Kafa, göğüs kafesi ve

pelvis kırıkları

• 3. Ekstremite kırıkları

EKSTREMiTE KIRIKLARINDA ÖNCELiK

• 1. Alt ekstremiteler üste göre önce

• 2. Femur

• 3. Eklem çevresi kırıkları

• 4. Diğer uzun kemikler

TEDAVİ

• STABİL OLMAYAN HASTA• Alçı-atel uygulanması beklenmez!• Kırık olabileceğinden, tüm vücut beraber hareket

ettirilmeli! • Araçtan çıkarırken, üst ekstremite gövdeye, alt

ekstremiteler birbirine sabitlenir.• Boyunluk ve omurga tahtası!• Omuzlar ve gövde, pelvis ve eller, bacaklar ve

ayaklar bantlarla sabitlenir.

TEDAVİ

• STABİL HASTA• Atel uygulanması, dolaşım-duyu-motor

muayene.• İmmobilizasyon.• Nötral pozisyon. • Ekstremite proksimali bulunduğu şekilde distali

düzeltilerek stabilize edilir. Düzeltilemiyorsa havalı atel / traksiyon uygulanır.

• Kırık ekleme yakınsa bulunduğu pozisyonda atel uygulanır ki, nörovasküler hasar gelişmesin!

TEDAVİ

• Alt ekstremite

• Pelvis kırığında şok gelişme riski!

• Pelvik stabilizasyon için, pelvis çarşafla sarılır ve hızla transfer.

• Kalça kırık/çıkıklarında bulunan pozisyon korunurtravma tahtasına alınırtransfer.

TEDAVİ

• Alt ekstremite• Femur kırıkları çok ağrılıdistal

traksiyon kas spazmı ve ağrıyı azaltır. Kan kaybı Şok!

• Diz kırık/çıkıklarında bulunan pozisyon korunur, genelde diz 90 derece fleksiyondadır, distal nabızları varsa pozisyon değiştirilmez, destekli atel ve yastıklar kullanılır.

TEDAVİ

• Alt ekstremite

• Ayak bileği ve ayak yaralanmalarında havalı atel ve yastık kullanılır, yaralı ekstremite sağlam tarafa tespit edilir.

TEDAVİ

• Üst ekstremite• Omuz yaralanmalarında

distal nabız varsa bulunan pozisyonda sabitlenir.

• Öne yada arkaya çıkıkta kol omuz-kol askısına alınır ve kol altına yastık yerleştirilir.

TEDAVİ

• Üst ekstremite• Humerus gövde

kırıklarında dirsekle birlikte atele alınır, kolun iç kısmına yastık konur.

• Ön kol, el bileği ve el yaralanmalarında destekli / havalı atele alınır.

AMPUTE PARÇALAR

● Ampute olan ekstremite temizlenir, hafifçe SF ile ıslatılmış gazlı bezle sarılır.

AMPUTE PARÇALAR

● Ampute olan distal parça SF ile ıslatılmış gazlı beze sarılır, plastik bir torbaya konur, bu torba su geçirmeyen ikinci bir torbaya konur ve ağzı kapatılır. Daha sonra bu torba içi buz/buzlu su dolu bir kabın içine konur.

● Ampute parça buzla direkt temas etmemeli!

AMPUTE PARÇALAR

● Hızla transfer

● Zaman?

Özet • Öncelikle hayatı tehdit eden durumlar (?)

kontrol edilmeli.• Yaralanma olan organda dolaşım duyu ve

hareket kontrol edilmeli.• Yaralanan organ bulunduğu pozisyonda

sabitlenmeli.• RICE prosedürü uygulanmalı. • İleri bakım ve değerlendirme için bir sağlık

kuruluşuna ulaştırılmalı.

KIRIK, ÇIKIK VE BURKULMALAR

II.ders

AmaçlarAmaçlar

• Yaralanan organın sabitlenmesi;– Neden ?

– Ne ile ?– Nasıl ?

• Temel sabitleme kuralları

• Yaralanan bölgeye özel sabitleme teknikleri

SabitlemeSabitleme

• Bir vücut parçasının hareketi önleyecek şekilde tutulması.

• Hasta hareket ettirilmeden önce tüm kırıklar sabitlenmeli.

• Yaralanan organ sabitlendiğinde:– Ağrı azalır.– Damar sinir ve kas yaralanması önlenir.– Kapalı bir kırığın açık kırığa dönüşmesi engellenir.

– Kanama ve şişlik azalır.

Sabitleme – Atel tipleriSabitleme – Atel tipleri

• Yaralı organı sabitlemek için kullanılan herhangi bir araca “atel” denir.

• Ticari olarak çeşitli formları bulunmakla birlikte ortam şartlarında doğaçlama olarak oluşturulabilir (ör: katlanmış gazete, karton kutu vb).

• Katı atel• Yumuşak atel• Anatomik atel• Traksiyon ateli

ATELLERİ BAŞLICA 3 GRUPTA İNCELEYEBİLİRİZ

• 1) Tespit Atelleri

• 2) Vakumlu Ateller

• 3) Traksiyon Atelleri

• 1. Tespit Atelleri : tahta, şemsiye, tel ateller, yastık, sert mukavva, hazır ateller vb.

• 2. Vakumlu Ateller : Çıkıklar ve angule kırıklar için idealdir, ekstremitedeki açılanmalara kolayca adapte olurlar.

* Non-deplase kırıklarda havalı ateller de kullanılabilir.

• 3. Traksiyon Atelleri : Daha çok uzun kemik kırıklarında kullanılırlar.

• Havalı Ateller :• Daha çok ayak bileği, önkol ve el

bileği kırıklarında tercih edilir,• Humerus ve femur kırıklarında

kullanımları uygun değildir (diz ve dirsek üstü yeterli tespit sağlayamaz)

• Aşırı şişirme sonucu dolaşımı bozabilirler

• Elbise üzerinden uygulanmazlar• Havayolu ile transportta dikkatli

olunması gerekir.

Sabitleme – Atel tipleriSabitleme – Atel tipleri

Atelleme KurallarıAtelleme Kuralları

• Hasta hareket ettirilmeden önce tüm kırık ve çıkıklar sabitlenmeli.

• Kırık veya çıkık şüphesi varsa atel uygulanmalı.

• Tıbbi bakıma ulaşım süresi 1 saatten uzun değilse ve aşağıdaki durumlardan biri mevcut değilse kırığı düzleştirmeyi denemeyin!– Ekstremitede deformite (açılanma) mevcut ise veya– Dolaşım duyu hareket muayenesinde bozukluk varsa

Atelleme KurallarıAtelleme Kuralları

• Daha normal bir görünüm elde etmek için kısalmış veya açılanmış deforme ekstremiteyi sabit bir güç ile çekmeTRAKSİYON

• Ekstremitenin orijinal anatomik pozisyona getirilmesi REDÜKSİYON Hastane şartlarında röntgen filmleri yardımıyla yapılmalı.

Açılanmış bir kırıkta, distaldenabız alınamıyorsa, redüksiyonun

denenmesi faydalı olacaktır

Atelleme KurallarıAtelleme Kuralları

• Majör sinir ve damarlara yakınlıklarından dolayı omurga, dirsek, bilek, kalça, diz yaralanmalarına ve açık kırıklara traksiyon UYGULAMAYIN!

• Bunun yerine bu eklemlerdeki yaralanmaları bulduğunuz pozisyonda atelleyin.

• Açık kırıkların üzerini steril bir sargı bezi ile kapadıktan sonra atel uygulayın.

Atelleme KurallarıAtelleme Kuralları

• İlk yardım amacıyla uygulanan traksiyon sadece uzun kemiklerin orta 1/3 lük kısmındaki kırıklarda daha fazla yumuşak doku hasarı olmasını engellemek için yapılmalıdır.

Atelleme KurallarıAtelleme Kuralları

• Traksiyon uygularken; – Kırığın düzeltilmesinin geçici olarak ağrı artışına

neden olacağını, fakat kırık düzeltilip atel uygulandıktan sonra ağrının azalacağını hastaya açıklayın.

– Kırık kol için kolu bir eliniz yaralanma bölgesinin üzerinde diğeri altında olacak şekilde sıkıca tutun ve dikkatli bir şekilde sabit bir kuvvetle kemik boyunca traksiyon uygulayın.

– Ağrı çok fazla artar veya direnç hissederseniz traksiyon uygulamayı bırakıp, ekstremiteye olduğu pozisyonda atel uygulayın.

Atelleme KurallarıAtelleme Kuralları

• Atel uygulamadan önce tüm açık yaraları kuru steril bir sargı ile kapatın.

• Ekstremite nabızları yoksa ve tıbbi bakıma ulaşmak uzun sürecekse kemiğin orta 1/3 kısmındaki kırıklara traksiyon uygulayın.

Hst.Öncesi Dön.de Açık Kırık Tedavisi

Atelleme KurallarıAtelleme Kuralları

• Hangi bölgeye atel uygulayacağınıza karar vermek için kemiği üç eşit parçaymış gibi düşünün; – Üst ve alt 1/3 kısımlar için en yakın eklemin

yaralanmış olduğunu kabul ederek bu eklemin alt ve üstündeki kemikleri sabitleyecek şekilde atel uygulayın.

– Orta 1/3 kısımdaki kırıklarda kırığın altındaki ve üstündeki eklemleri sabitleyecek şekilde atel uygulayın.

Atelleme KurallarıAtelleme Kuralları

• İlk yardım için iki kişi mevcut ise, biri atel uygulaması tamamlanana kadar yaralı bölgeyi desteklemeli ve ekstremite hareketini en aza indirmelidir.

• Özellikle iki kemiğin kırıkları birlikte ise (ör: radius / ulna veya tibia / fibula) yaralanan bölgeye iki tarafından da atel uygulayın. Bu sandviç atel ekstremitenin rotasyonunu ve iki kemiğin sürtünmesini engeller.

Atelleme KurallarıAtelleme Kuralları

• Atelleri sıkıca uygulayın, fakat kan dolaşımını engelleyecek kadar sıkmayın.

• Atel uygulaması öncesi ve sonrasında periyodik olarak dolaşım, duyu, hareket değerlendirmesi yapın.

• Eğer nabız kaybolursa, nabzı tekrar hissedene kadar ateli gevşetin. Dolaşım duyu ve hareket değerlendirmesi için parmakları açıkta bırakın.

• Yaralanan bölgeye “RICE “prosedürünü uygulayın.

Kol Askıları

• Üst ekstremite yaralanmalarında önkol ve eli destekler.

Omuz EklemiOmuz Eklemi

• Omuz yaralanmaları klavikula, skapula ve humerus başını içerir. Omuz ve üst kolu sabitlemek için:– Yaralı kolu göğüsten hafifçe uzakta önkol ve el

dirsekten yukarıda olacak şekilde destekleyin.– Üçgen bir bandajı ucu dirseği de kapsayacak

şekilde önkol ve göğüs arasına yerleştirin.– Bandajın üst ucunu sağlam taraftaki omuz

üzerinden geçirin.

– Bandajın alt ucunu önkolun üzerinden koltuk altına doğru geçirip hastanın sırtında alt ve üst ucu bağlayın.

Omuz EklemiOmuz Eklemi

HumerusHumerus

HumerusHumerus

Dirsek – BükükDirsek – Bükük

Dirsek – BükükDirsek – Bükük

Dirsek – DüzDirsek – Düz

Dirsek – DüzDirsek – Düz

ÖnkolÖnkol

ÖnkolÖnkol

El – El Bileği – ParmakEl – El Bileği – Parmak

El – El Bileği – ParmakEl – El Bileği – Parmak

El – El Bileği – ParmakEl – El Bileği – Parmak

FemurFemur

FemurFemur

Diz - BükükDiz - Bükük

DizDiz

Alt BacakAlt Bacak

Ayak – Ayak BileğiAyak – Ayak Bileği

PASG

Pelvik stabilizasyon

• Major ekstremite travması

• 1.distalde nabız alınamayan kırık/çıkıklar

• 2.açık uzun kemik kırıkları

• 3.ekstremite iskemisi

• 4.amputasyonlar

BU HASTALAR, ERKEN TRANSPORTAÇISINDAN YÜKSEK RİSKLİ HASTA

OLARAK DEĞERLENDİRİLİR.

ÖZETÖZET• Omurilik, dirsek, el bileği, kalça ve diz

yaralanmalarına traksiyon uygulamayın!

• Tüm açık yaraların üzerini steril olarak kapatın.

• Alt ve üst 1/3 kırıklarda kırığa yakın olan eklemin önünde ve arkasındaki kemikleri içerecek şekilde,

• Orta 1/3 kırıklarda ise kemiğin ön ve arkasındaki eklemleri içerecek şekilde atel uygulayın.

• Atel uygulamadan önce ve sonra dolaşım, duyu ve hareket muayenelerini periyodik olarak tekrarlayın.

PRATİK ZAMANI