kiyi yapilari tasarim i̇lkeleri̇

SUNAY AKÇAOĞLU VELİ AKÇAOĞLU İnşaat Mühendisi İnşaat Yüksek Mühendisi, İşletmeci

KIYI YAPILARI TASARIM İLKELERİ HAKKINDA GÖRÜŞLER

VE İSPANYA LİMANLARINDAN GÖRÜNTÜLER

GİRİŞ: Dünya kıyılarındaki Antik Çağ limanları, teknik açıdan günümüz limanları ile büyük benzerlikler taşımaktaysa da sosyal açıdan önemli farklılıklar göstermektedir. Antik Çağ limanları herkesin yararlandığı bir pazar yeri gibiydi. Bugünkü limanlarda ise bu yapıların, balıkçılar, yatçılar ve deniz ticareti ile ilgili olanlar dışındaki toplum kesimi tarafından kullanılması engellenmiş bulunmaktadır.

Limanların kent ya da yöre insanına yasak edilmesi, insanların denize olan hasretini çoğaltmıştır. Limanlarla ilgisi kesilen halk, çoğu zaman, kent yaşamında ortaya çıkan sıkıntıların kaynağı olarak limanları görmektedir. Denizdeki kirliğin, trafik tıkanıklıklarının, su baskınlarının ve geçimlerinde meydana gelen daralmanın, limanların varlığından veya iyi işletilmemesinden kaynaklandığını düşünürler. Birçok kent hemşehrisi de limana gelip giden gemileri, limandaki işlemleri, kaldırma makinelerini, vinçleri, taşıyıcıları, yolcuları merak eder. Ama bu meraklarını giderecekleri bir olanağı bulmaktan çok uzaktadırlar. Bu durumun birinci nedeni limanların, tasarım aşamasında, kent insanının yararlanacağı yerler olarak düşünülmemiş olmasıdır.

Birçok ülkede, ticari liman, balıkçı limanı ya da yat limanlarının çoğu, çevre ve yöre insanının yararlanması da düşünülerek tasarlanmamaktadır. Bu durum kent insanının kıyı yapılarına yabancılaşmasını getirmekte, kent insanı hiçbir yararını görmediği, hissetmediği kıyı yapısına dost gözle bakmamakta, benimsememekte ve varlığını sürdürmesine yardımcı olmamaktadır. Bazı ülkelerde ise liman sahalarının bir bölümü yeşillendirilerek dinlenme ve spor alanları oluşturulmaktadır.

ÜLKEMİZDEKİ DURUM: Demiryollar ve Limanlar İnşaat Reisliği İstanbul Bölge Müdürlüğünde başlayan ve 1998 yılında İzmir Bölge Müdürlüğünde sona eren memuriyet yaşamımızda, o güne kadar, kıyılarımızda yapılarak tamamlanmış veya yapılmakta olan birçok yapıyı görme olanağını bulduk. Yurt dışı gezilerde de bazı ülkelerin yat, balıkçı ve ticari limanlarını kısmen de olsa incelememiz mümkün oldu. Son yaptığımız İspanya gezisinde kıyı yapılarını daha da yakından görerek bu yapıları ülkemizdeki benzerleriyle kıyaslama olanağını bulduk.

1950’li yıllar, kıyılarımızdaki ticari limanların yapılmaya başlama yıllarıdır. 1950 ve 1960 yılları arasında kıyı yerleşimleri iskelelerinin yapımları büyük ölçüde tamamlanmıştır. Birkaçı dışında ülkemizdeki balıkçı limanlarının yapımına ise 1960’lı yılların ortalarında başlanmıştır. Ülkemizde kıyı yapıları inşaatlarının yoğunlaştığı tarihlerde, Avrupa’nın denizci ülkelerindeki mevcut limanların genişletilmesi çalışmalarına başlanmıştır.

Otuz yıl kadar süren görev dönemimizde tasarlanan hiçbir kıyı yapısında halkın liman ve dalgakıranlardan yararlanması hedeflenmemiştir. Her ne kadar ülkemizdeki balıkçı barınağı dalgakıranlarına çıkıp gezmek mümkün gibi görünüyorsa da bu durum yapının tasarım felsefesinde yer almamakta, sadece limanın denetlenmesi bakımından yetersizlikler bulunduğu için gerçekleşebilmektedir.

İçinde bulunduğumuz yıllarda, yat limanlarının ve ticari limanların yap-işlet-devret yöntemiyle inşa edilmesi nedeniyle, limanlar yatırımcının kişisel mülkü gibi değerlendirilmekte ve halkın bu tesislerin yakınına sokulmaları engellenmektedir. Sadece yat limanlarındaki alışveriş alanları, yatırımcının ve dükkân kiracılarının kazançları için gerekli bulunduğundan halkın gezebildiği yerler olarak planlanmaktadır.

Ülkemizde, bugüne kadar geçen zaman süresi içinde kıyı yapıları ile ilgili tasarım çalışmalarında, çevre ile insan faktörünün göz önüne alındığı söylenemez. Tasarım aşamasındaki temel ilkeler, bu projeler için ayrılan ödeneklerle sadece güvenli, işlevsel ve ekonomik yapılar yapmak olmuştur. Örneğin taş ocaklarının yeri seçilirken göz önünde tutulan en önemli husus taşın kalitesi ve yapı yerine yakınlığı olmuştur. Taş ocağının ören yerlerine yakın ve denizden görülebilir yerde olması, taşıma mesafesinin kısa olması kadar önemsenen bir durum olmamıştır. Ayrıca, yöre halkının söz konusu yapıdan yeteri kadar yararlanamıyor olması da yadırganan bir husus olarak görülmemiştir. Çünkü bu yapıların yöre insanı için değil, balıkçılar, yatçılar veya taşıma yapan, malları elleçleyen, depolayanlar için yapıldığı düşünülmüştür. Çevrede yaşayan halkın eğlence, sportif etkinlik ve vakit geçirmek için kıyı yapısı dışında kendine başka yerler bulmaları gerekmiştir.

İSPANYA’DAN GÖZLEMLER: İspanya’daki limanların kullanım biçimi ile ülkemizdeki durum arasında oldukça çarpıcı farklar görülmüştür. Örneğin ülkemizdeki dalgakıranlara girmek sorun yarattığı halde İspanya’daki dalgakıranlardan bir kısmının halkın kullanımına açık olduğu gözlenmiştir. Yat limanlarında teknelerin yanaştığı iskeleler dışındaki alanlar da yine halkın kullanımına açıktır. Gümrüklü sahaların bulunduğu ticari limanlara girmek her ülkede olduğu gibi mümkün değildir. Valencia’da eski ticari limandan ayrılmak suretiyle oluşturulan yeni yat limanı dalgakıranının müzvar bölümünde halkın yararlanması için araba park yerleri ayrılmış, seyir terası oluşturulmuştur.

Balıkçı limanlarında kuronman üzerine çıkabilmek için liman tarafına ve dalgakıranın deniz tarafındaki şevlerine inebilmek için de kuronman duvarının dış yüzüne merdivenler yapılmıştır. Balıkçı limanlarının dalgakıranları ve müzvarlarında çok sayıda amatör balıkçı olta avcılığı yapabilmektedir. Bu durum sunumdaki resimlerde de görülmektedir. Tarragona Limanı dalgakıranında dolaşırken, bir gurup çocuğun büyükleri ile birlikte liman ana dalgakıranını gezmeğe geldiklerine tanık olduk.

İspanya’da halkın bazı liman yapılarını gezmesi, görmesi, olta balıkçılığı gibi sportif amaçlarla kullanması, tasarım aşamasında bu durumun göz önünde tutulması nedeniyle mümkün olduğu düşünülmektedir.

İSPANYA LİMANLARI HAKKINDA KISA BİLGİ: İspanya denizcilik gelenekleri olan bir ülkedir. Kıyı

yapılarının tasarımı konusunda da geniş bir birikimi vardır. 2010 yılında 46 adet limanında 431327475 ton yük elleçlenmiştir. (Puertos del Estado, 2011) (Bizde 347 milyonTon)

İspanya balıkçılık bakımından da güçlü bir alt yapıya sahiptir. 2008 yılında, 917188 tonu deniz avcılığından, 249062 tonu yetiştiricilikten olmak üzere toplam 1166250 ton balık üretimi sağlanmıştır. (Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2011) (Bizde 653 bin)

Deniz turizmi alanında da İspanya Avrupa’nın önde gelen ülkelerinden biridir. 4964 kilometre uzunluğundaki kıyılarında 96 adet yat limanı bulunmaktadır.

(DTO Sektör Raporu, 2011) Ziyaret ettiğimiz İspanya limanları ile ilgili özet bilgiler

aşağıda sunulmuştur.

Valencia Limanı: Valencia Limanı İspanya’nın ikinci büyük limanıdır. 2010 yılında toplam olarak 64000000 ton yük elleçlenmiştir. Toplam yükte ikinci sırada olmasına karşın Valencia Limanı İspanya’nın en fazla konteyner elleçlenen limanıdır. Bu limanda 2010 yılında 4207000 TEU konteyner elleçlenmiştir. (Port of Rotterdam, 2011) Limanın ilk geliştiği kısım 2005 yılında başlayan çalışmalarla ana limandan ayrılmış ve yat limanı olarak düzenlenmiştir. 2009 yılında yaptığımız ziyaret sırasında yat limanındaki çalışmalar son aşamasına gelmişti. Yat limanında ziyaretçiler için bir seyir terası ve otopark bulunmaktadır. Aşağıda limanın genel durum planı ve çeşitli yerlerinden çekilmiş resimler görülmektedir.

VALENCIA LİMANI 2004

VALENCIA LİMANI 2005

VALENCIA TİCARİ VE YAT LİMANI 2009

VALENCIA YAT LİMANI

VALENCIA YAT LİMANI DALGAKIRANI

VALENCIA YAT LİMANI DALGAKIRANI

VALENCIA YAT LİMANI DALGAKIRANINDA ACCROPODELAR

YAT LİMANI DALGAKIRANI GEZİNTİ ALANININ ALTI

YAT LİMANI RIHTIMLARINDAN BİR GÖRÜNTÜ

SANTIAGO CALATRAVA’NIN ESERLERİNDEN BİRİ

SANTIAGO CALATRAVA’NIN ESERLERİ

Peñiscola Balıkçı Limanı: Peñiscola Balıkçı Limanı’nın ilk bölümü 1920 yılında tamamlanmış ve daha sonra tevsiatı yapılmıştır. İlk bölümdeki kuronman duvarı betonla, ikinci bölümdeki kuronman duvarı ise taş bloklarla yapılmıştır. Taş bloklarla yapılmış kuronman duvarı çevre ile daha güzel bir uyum sağlamıştır. Kuronman duvarına çıkış için liman tarafına merdivenler yapılmıştır. Amatör balıkçılar dalgakırandan serbestçe yararlanmaktadır. Aşağıda limanın genel durumu ve çeşitli yerlerinden alınmış resimler bulunmaktadır.

PEÑISCOLA LİMANI VAZİYET PLANI

PEÑISCOLA BALIKÇI LİMANINDA YÜZER İSKELE

PEÑISCOLA BALIKÇI LİMANI TAŞ KURONMANI

KURONMANA ÇIKAN MERDİVENLER

DALGAKIRANIN DENİZ TARAFI

DALGAKIRAN MÜZVARI

DALGAKIRANDAN PAPA LUNA KALESİNE BAKIŞ

DALGAKIRANDA BALIKÇILAR

BALIKÇILAR VE PARK HALİNDE ARABALAR

Benicarló Yat ve Balıkçı Limanı: Bu limanın iç kısmı yatlar, dış kısmı ise balıkçılar için ayrılmıştır. Ziyaretimiz sırasında bir onarım çalışması yüzünden dalgakıranı gezmek mümkün olmamıştır. Limanın uydu görüntüsü ve balıkçı limanı kısmından alınmış resimler aşağıda görülmektedir.

BENICARLÓ LİMANI VAZİYET PLANI

BENICARLÓ LİMANINDA KURUTULAN AĞLAR

BENICARLÓ LİMANINDA RIHTIM

BENICARLÓ LİMANINDA RIHTIM DUVARI

Vinaròs Balıkçı Limanı: Vinaròs Balıkçı limanı İspanya’nın Akdeniz kıyılarındaki büyük balıkçı limanlarından biridir. 1200 metreye varan ana dalgakıran taş dolgu, kuronman duvarı ise beton olarak yapılmıştır. Dalgakıran ziyaretçilere ve amatör balıkçılara açıktır. Aşağıda limanın genel görünümü ve çeşitli yerlerinden alınmış resimler bulunmaktadır.

VINARÒS LİMANI VAZİYET PLANI

VINARÒS LİMANI DALGAKIRANI

VINARÒS LİMANI DALGAKIRAN KURONMANINA

ÇIKIŞ MERDİVENLERİ

MERDİVEN DETAYI

MERDİVEN DETAYI

DALGAKIRAN ÜSTÜNDEN MÜZVARIN GÖRÜNÜŞÜ

MÜZVAR KURONMANINA ÇIKIŞ MERDİVENİ

DALGAKIRANDA BALIKÇILAR

DALGAKIRANDA YEMEK KEYFİ

KURONMAN ÜSTÜNDEN DALGAKIRANA BAKIŞ

DALGAKIRANDA BALIKÇILAR

KURONMAN ÜSTÜNDEN

DENİZ TARAFINA İNİŞ MEDİVENİ

KURONMAN ÜSTÜNDEN

DENİZ TARAFINA İNİŞ MEDİVENİ

DALGAKIRANDA YOL KAPLAMASI

Tarragona Limanı: Tarragona Limanı İspanya’nın en eski limanlarından biridir. Bu limanda 2010 yılında elleçlenen toplam yük 32896246 ton, aynı yıl elleçlenen toplam konteyner sayısı 255407 TEU olmuştur. Limanın en arka bölümünde balıkçılar için bir bölüm bulunmaktadır. (Port de Tarragona, 2011)

Aşağıda limanın genel görünümü ve çeşitli yerlerinden alınmış resimler görülmektedir.

TARRAGONA LİMANI VAZİYET PLANI

TARRAGONA LİMANI DALGAKIRANI

DALGAKIRAN ÜSTÜNDE SEYİR TERASI

DALGAKIRAN ÜSTÜNDEKİ YOL

DALGAKIRAN ÜSTÜNDEKİ DENİZ FENERİ

DALGAKIRANDAN BİR GÖRÜNÜŞ

DALGAKIRANDAN BİR BAŞKA GÖRÜNÜŞ

DALGAKIRANIN ZİYARETÇİLERİ

DALGAKIRANDA BETON BLOKLAR

TARRAGONA YAT LİMANINDAN BİR GÖRÜNÜŞ

TARRAGONA YAT LİMANINDAN BİR GÖRÜNÜŞ

Barcelona Limanı: Barcelona Limanı İspanya’nın üçüncü büyük limanıdır. 2010 yılında toplam olarak 48100000 ton yük ve 1422000 TEU konteyner elleçlenmiştir. (Port of Rotterdam, 2011)

Limanın ilk geliştiği kısım (Port Vell) “1992 Barcelona Olimpiyatları”na kadar yapılan çalışmalarla ana limandan ayrılmış, yolcu ve yat limanı olarak düzenlenmiştir. Aşağıda Barcelona Limanının gelişimi ile ilgili genel görünümler ve yol boyunca çekilmiş yat limanı resimleri görülmektedir.

BARCELONA LİMANI 1738

BARCELONA LİMANI

1856

BARCELONA LİMANI SON DURUM (TADİLAT SONRASI)

GARRAF YAT LİMANI VAZİYET PLANI

GARRAF YAT LİMANI MÜZVARI

GARRAF YAT LİMANINDAN BİR GÖRÜNÜŞ

LES BOTIGUES YAT LİMANI VAZİYET PLANI

LES BOTIGUES YAT LİMANINDAN BİR GÖRÜNÜŞ

LES BOTIGUES YAT LİMANINDAN BİR BAŞKA GÖRÜNÜŞ

SONUÇ VE ÖNERİLER: 21.ci Yüzyıl kıyı ve liman yapılarında, güvenli, ekonomik ve işlevsel olma özellikleri yanında, yöre insanının gereksinimlerini de tasarım ilkeleri arasına koyan, çevre ile uyumluluk koşulunu sağlayan ve estetik özellikler ile ilgili felsefi yaklaşımları da içeren tasarımlar gerçekleştirmeliyiz.

Bu amaca ulaşmak için, devletin yapacağı kıyı ve liman yapıları ile yap-işlet-devret yöntemi ile yapılacak kıyı ve liman yapıları tasarımlarında, yatırımcıların görevleri arasına, yöre insanının gereksinmelerini karşılama, çevre ile uyumluluk ve estetik özellikler ile ilgili felsefi yaklaşım gibi koşulların da eklenmesi vaktinin geldiği ve geçmekte olduğu düşünülmektedir.

KAYNAKLAR: 1- DTO Sektör Raporu, 2011, http://www.denizticaretodasi.org.tr. (10.09.2011 tarihinde ulaşıldı.) 2- Food and Agriculture Organization of the United Nations, 2011 ftp://ftp.fao.org/FI/CDrom/CD_yearbook_2008/root/aquaculture/a0

a.pdf (10.09.2011 tarihinde ulaşıldı.) 3- Port of Rotterdam, 2011 (RotterdamPortstatistics_2010_en.pdf) (10.09.2011 tarihinde

ulaşıldı.) 4- Puertos del Estado, 2011 http://www.puertos.es/estadisticas/estadistica_mensual/index.html

(10.09.2011 tarihinde ulaşıldı.) 5- Port de Tarragona, 2011 http://www.porttarragona.cat/en/gestio-portuaria/estadistiques-de-

trafic-/any-2010/english/2529-december10.html (10.09.2011 tarihinde ulaşıldı.)

6- Valencia, Peñiscola, Benicarló, Vinaròs, Tarragona ve Barcelona limanlarının Google Earth’ten alınan uydu görüntüleri ve fotoğraf makinesi ile çekilmiş resimler.