kleuters met gedragsproblemen - dr. tessa bunte-rosingh
Post on 12-Feb-2017
273 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Kleuters met gedragsproblemen:temperament of stoornis?Tessa BunteKinder- en jeugdpsychiater, UMC Utrecht
Inhoud
VroegdiagnostiekODD/CD/ADHD bij het jonge kindResearch Van research naar praktijk Conclusie
Geen strijdige belangen
Waarom vroegdiagnostiek?
Belangrijk om vroeg behandeling/begeleiding op te starten;
ouders zo vroeg mogelijk ondersteunen in opvoedingsprocesDiagnose: Bij ouders: onzekerheid naar houvast, bijstellen eisen; minder frustratie ouders/kind, beterbegripBij kind: meer begrip omgeving, betere relatie ouders
Diagnostiek jonge kind
Vroegdiagnostiek belangrijk maar…Jonge kinderen: < 6 jaar (peuters en kleuters):ingewikkeld: temperament of stoornis? Normale range van “ongewenst gedrag” passend bij de leeftijd of kinderpsychiatrische stoornis?Gevaar overdiagnostiek: “gezonde” kinderen krijgen psychiatrische stoornis
Belangrijk: wat is normale ontwikkeling enwanneer is er sprake van een kinderpsychiatrischestoornis?
Oppositioneel opstandige stoornis (ODD)DSM IV-TR criteriaA.Een patroon met negativistische, vijandige en openlijk ongehoorzaam gedrag met een duur van tenminste zes maanden waarin vier (of meer) van de volgende aanwezig zijn: (1)is vaak driftig (2)maakt vaak ruzie met volwassenen (3)is vaak opstandig of weigert zich te voegen naar verzoeken of regels van volwassenen (4)ergert vaak met opzet anderen (5)geeft anderen vaak de schuld van eigen fouten of wangedrag (6)is vaak prikkelbaar en ergert zich gemakkelijk aan anderen (7)is vaak boos en gepikeerd (8)is vaak hatelijk en wraakzuchtig N.B.: Overweeg dat pas aan een criterium wordt voldaan als het gedrag vaker voorkomt dan kenmerkend is voor qua leeftijd en ontwikkelingsniveau vergelijkbare personen. B.De gedragsstoornis veroorzaakt in significante mate beperkingen in het sociale, school- of beroepsmatig functioneren. C.De gedragingen komen niet uitsluitend voor tijdens het beloop van een psychotische of stemmingsstoornis. D.Er wordt niet voldaan aan de criteria van een gedragsstoornis en indien betrokkene achttien jaar of ouder is wordt niet voldaan aan de criteria van de antisociale persoonlijkheidsstoornis.
DSM IV-TR: niet ontwikkelingsspecifiekDSM-V: onder de 5 jaar meerdere keren per week
Diagnostiek temperament of ODD?
“Is vaak driftig”, normale range:– 90e percentiel voor kleuters is 2/3 keer dag – 75% 2-jarigen: driftbuien (Tremblay 1999)
– Context van belang: met name thuis– 75 % driftbuien <5 min 18-60 mndMeest voorkomende ODD symptomen bij kleuters: (Keenan 2010)100% verzet, 94% driftbuien, 84% ergeren, hatelijk en wraakzuchtig: niet
Conduct disorder (DSM IV-TR)Normoverschrijdende gedragsstoornis (DSM V)A.Een zich herhalend en aanhoudend gedragspatroon waarbij de grondrechten van anderen of belangrijke bij de leeftijd horende sociale normen of regels worden overtreden zoals blijkt uit de aanwezigheid gedurende de laatste twaalf maanden van drie (of meer) van de volgende criteria, met ten minste de laatste zes maanden één criterium aanwezig:
Agressie gericht op mensen en dieren (1)pest, bedreigd of intimideert vaak anderen (2)begint vaak vechtpartijen (3)heeft een 'wapen' gebruikt dat anderen ernstig lichamelijk letsel kan toebrengen (bijvoorbeeld een knuppel, kei, gebroken fles, mes, vuurwapen) (4)heeft mensen mishandeld (5)heeft dieren mishandeld (6)heeft in een direct contact het slachtoffer gestolen (bijvoorbeeld iemand van achteren neerslaan, tasjesroof, afpersing, gewapende overval) (7)heeft iemand tot seksueel contact gedwongen
Vernieling van eigendom (8)heeft opzettelijk brand gesticht met de bedoeling ernstige schade te veroorzaken (9)heeft opzettelijk eigendommen van anderen vernield (anders dan door brandstichting)
Leugenachtigheid of diefstal (10)heeft ingebroken in iemand's huis, gebouw of auto
(11)liegt vaak om goederen of gunsten van anderen te krijgen of om verplichtingen uit de weg te gaan (bijvoorbeeld oplichting)(12)heeft zonder direct contact met het slachtoffer voorwerpen van waarde gestolen (bijvoorbeeld winkeldiefstal maar zonder in te breken, valsheid in geschrifte)
Ernstige schendingen van regels (13)blijft vaak, ondanks het verbod van de ouders, 's nachts van huis weg, beginnend voor het dertiende jaar (14)is ten minste tweemaal van huis weggelopen en 's nachts weggebleven (of eenmaal gedurende een lange periode zonder terug te keren) (15)spijbelt vaak, beginnend voor het dertiende jaar
Diagnostiek temperament of conduct disorder?
Leugenachtigheid of diefstal (bij jonge kk niet: stelen uit een winkel)Schending van regels (bij jonge kk niet: weglopen en spijbelen)Agressie naar mensen/dieren (bij jonge kk niet: tot seksueelcontact gedwongen)
“Unclear how early this disorder can be identified in children” (3jr) (Rolon-Arroy, Arnold & Harvey, 2013).
Kim-Cohen et al. in 2005: DSM-IV criteria sensitive enough for CD (4-5jr)Keenan 2010: CD kan vastgesteld worden (3-5 jr)
Normale range: vechtpartijen/fysieke agressieLifespan intra-individual changes in physical aggression
Diagnostiek temperament of ADHD
Hyperactiviteit (normale ontwikkeling)Impulsiviteit (normale ontwikkeling) Aandachtstekort (- fouten in schoolwerk)ADHD: normale range:
-625 kk 40% (3-6 jr) 7 vd 18 ADHD sympt. (SmidtsDP, Oosterlaan J, 2008)
-38% ouders CB druk gedrag (Kousemaker , 1997).
Bij jonge kinderen 75% HI type
Onderzoek UMCUVroegdiagnostiek is belangrijkBelangrijk om vroeg behandeling/begeleiding op te startenDiagnostiek op jonge leeftijd ingewikkeld: normale range vs kinderpsychiatrische stoornis
Onderzoeksvraag: Kan diagnose ODD/CD/ADHD op kleuterleeftijd gesteldworden?
Prof. dr. W. Matthys en Prof. dr. P.G.M. van der HeijdenKim Schoemaker (executieve functie taken)Team jonge kind UMCUEn heel veel onderzoeksassistenten/studenten
Onderzoek UMCU
Onderzoeksvragen:Betrouwbaarheid en validiteit van 1. Gedragsobservatie: Disruptive Behavior Diagnostic
Observation Schedule (DB-DOS) (Wakschlag et al., 2008)
2. Semi-gestructureerd ouderinterview:Kiddie-Disruptive Behavior Disorder Schedule (K-DBDS) (Keenan et al., 2000/2007)
3. Beloop na 9 en 18 maanden: stabiliteit van diagnosen4. Welke kind- en omgevingsfactoren zijn van invloed op beloop
Onderzoek UMCU
2007-2010N=251 van 3.5-5.5 jaar (N=193 verwezen pat./N=58 NC) (80%J-20%M)Verwijzing via CB, HA, KA, neuroloog etcInclusiecriteria: IQ > 70 , geen ernstig vermoeden of diagnose ASS, score op TRF en/of CBCL >90e percentiel aandacht/agressie
Herdiagnostiek na 9 en 18 maanden
Onderzoek UMCU; T0T1T2
Intelligentie onderzoek T0Verbaal (Peabody) en performaal (Raven)
Executieve functie taken (Kim Schoemaker) T0T1T27 taken aangepast voor kleuters, verschillende mate van beloning
Werkgeheugen, Inhibitie, Cognitieve flexibiliteitSemi-gestructureerd interview (K-DBDS) T0T1T2Gedragsobservatie (DB-DOS) T0T2
VragenlijstenOpvoedingsvaardigheden en beleving van stress Depressiviteit en ADHD kenmerken bij de ouder
Tevens vragenlijsten voor leerkracht (o.a. TRF, CGAS)
DB-DOS
Diagnostiek: niet alleen info ouder/leerkracht, ook zelf (deel van) gedrag zien; voorkeur gestandaardiseerdGedragsobservatie: DB-DOS Disruptive Behavior Diagnostic Observation Schedule (Wakschlag et al., 2008)
(ADOS)Duur: 60 minutenGetrainde onderzoeker; afname en score (betrouwbaar). Onderscheid tussen normaal (0 en 1) en klinisch: (2 en 3) DB-DOS: ADHD module ontwikkeld, 10 items ADHD: Hyperactiviteit (4), impulsiviteit (2) en aandacht (4)
DB-DOS3 Modules:
1. ouder- kind (parent)2. onderzoeker (actief)- kind 3. onderzoeker (passief)- kind
Per module taakjes: 1. puzzel, boekje/vragenlijst 2. kapot speelgoed, samenspel 3. “verboden” speelgoed
K-DBDS
Kiddie- Disruptive Behavior Disorder Schedule (K-DBDS) (Keenan et al., 2000/2007, Bunte et al. 2013)
Semi-gestructureerd ouderinterviewDuur: 45 minutenDSM-IV criteria aangepast aan de kinderleeftijd:
ODD: driftbui: hoe vaak, hoe ernstig, hoe lang hoeveel tijd om te kalmeren, plaats, beperkingCD: Min: Inbreken/ weglopen/ spijbelen/lang wegblijven ‘s nachts; Aangepast: ipv heeft een wapen gebruikt: heeft een object gebruikt (steen/stok) om iemand (proberen) pijn te doenADHD: hoe vaak, plaats, beperking
Resultaten onderzoek UMCU
Betrouwbaarheid en Validiteit:1. en 2. DB-DOS en K-DBDS zijn betrouwbare en valide onderzoeksinstrumenten voor diagnostiek ODD/CD en ADHD bij het jonge kind (Bunte et al. 2013)
3. Beloop na 9 en 18 maanden: stabiliteit van diagnosen Stabiliteit, maar ook instabiliteit van diagnosen (in behandelde groep):62% preschool (verwezen) ODD: 1.5 jr later: ODD35% preschool (verwezen) CD: 1.5 jr later: CD 59% preschool (verwezen) ADHD: 1.5 jr later: ADHD
Beloop ODD/CD en ADHD
Keenan et al. (2011): 66% na 2 jaar diagnose ODD, 33% CD
Lahey et al. (2004): 4-6 jarigen met ADHD > na 3 jaar: bijna allemaal ADHD (ernstige symptomen op jonge lftd>verhoogde kans op persistentie)
Riddle et al., (2013): 4.4 jaar >3 jaar: 76% diagnose en >6 jaar: 77% diagnose ADHD
Beloop
Vanaf 2 jaar persistent traject van gedragsproblemen (Shaw, Lacourse and Nagin 2005)
21
Beloop
*
*
*
* = P<.001
*
*= P<.05
*
*= P<.05
Beloop
Stabiliteit van diagnose, maar ook remissie na 18 maandenNew onset: op eerste meetmoment geen diagnose op T2 en/of T3 welBelang van herdiagnostiekAandacht voor aantal symptomen T1 ODD
Resultaten onderzoek UMCU 4.
4. Welke kind- en omgevingsfactoren zijn van invloed op beloopT0: Aantal symptomen, inhibitie (impulsen beheersen), aanwezigheid symptomen KDV/ school, stress ouders, opvoedingsvaardigheden (ODD): stabiliteit ODD/CD/ADHD na 18 mnd.Geslacht, IQ, BDI, SES voorspelt NIET (in dit onderzoek)
Van onderzoek naar praktijk
Zorgprogramma poli ontwikkelingsstoornissen jonge kind (0 tot 6 jaar) UMCU
Reden van aanmelding: gedragsproblemen, zorgen over contact, druk en onrustig gedrag, extreme driftbuienVerwijzers: huisarts, jeugd arts, kinderarts, gemeente
Naar aanmeldteam psychiatrie: 088-7555888
Intake poli
Week 1:Intake ochtend (spiegelkamer): 9.00 reden van aanmelding en kennismaking kind
KJP en KJP i.o./verpleegkundig specialist9.45 gestructureerde spelobservatie (ADOS/DB-DOS)
psycholoogontwikkeling, familie anamnese, K-DBDS znKJP i.o./verpleegkundig specialist
11.00 terugkoppeling en voorstel vervolg onderzoek
Intake poliWeek 1:Intakeochtend 9.00-11.00
Week 2-4:Op indicatie: psychologisch onderzoek, huis/school/PZS bezoekTelefonisch overleg met betrokkenen; verwijzer/wijkteam/ logopediste
Week 5: Adviesgesprek: terugkoppeling onderzoeken en advies
Vroegdiagnostiek: geen diagnose en dan?
Geen diagnose, wel zorgen ontwikkeling
Verwijzen naar wijkteam voor bv opvoedondersteuningCursus vergroten opvoedingsvaardigheden (bv; Incredible Years “Pittige Jaren”) Webster-Stratton et al., 2013
Verwijzing naar logopedie, fysiotherapie etc
Herdiagnostiek na bv half-1 jaar
Vroegdiagnostiek: wel een diagnose en dan?
Psycho-educatie (groep/individueel)Kortdurende ouderbegeleiding (Behavioral Parent Training: positief effect) (Greenhill et al., 2008, Mulqueen et al., 2013)
Incredible Years (Webster-Stratton et al., 2013)
Verwijzen naar wijkteam voor bv opvoedondersteuningVerwijzen naar of overleggen met andere instantie (dagbehandeling, KDC, logopedie, fysiotherapie, KA etc) SchoolinterventiesInstellen medicatie
Conclusie
Verschil temperament en stoornis is vast te stellen: ODD/CD en ADHD is bij jonge kinderen vast te stellen
Maak gebruik van gestandaardiseerde meetinstrumenten(verwijs indien nodig)
Belang herdiagnostiek: remissie/new onset
Vroegdiagnostiek wel/geen diagnose: ouders ondersteunen is altijd mogelijk.
Vragen?
email: t.bunte-rosingh@umcutrecht.nl
top related