İktisat tarihi ii - deukisi.deu.edu.tr/mehmet.cetin/11_ hafta_1.pdf · uluslararası ticaret ve...

İktisat Tarihi II

XI. Hafta

19. yy’da Ekonomik Gelişmeler • 19. yy Avrupa’da, sanayinin bir hayat tarzı olarak

kesin zaferine şahit oldu.

• 19. yyda uluslararası ekonomik ilişkilerde ve devletlerin ekonomik politikalarında da büyük değişmeler oldu.

• 1870’den sonra, dünya güçler dengesinde meydana gelen değişme, İngiliz gücünü iki yoldan aşınmaya uğratıyordu.

Nüfus ve Sosyal Yapı • 17. yyın ortasından 18. yyın ortasına kadar süren

durgunluktan sonra Avrupa nüfusu yeniden artmaya başladı.

• 1800’de Avrupa’da nüfus yoğunluğu 18.7 kişi/km.2 Asya’da 13.7 idi.

• 1900’de ise Avrupa’da nüfus yoğunluğu (40.1) Asya’nın (21.3) iki ve Afrika’nın (4.0) on katına yükselmişti.

• 19. yyda Avrupa’nın en önde gelen sanayi ülkeleri olan İngiltere ve Almanya’da nüfus her yıl %1 artıyordu.

• 19. yyda ekim alanlarının genişlemesi ve ziraî

prodüktivitenin yükselmesi kaynakları zenginleştire- rek nüfus artışının önündeki engelleri kaldırdı.

• Ucuz ulaşım aynı zamanda göç hareketlerini de hızlandırdı.

• Tarihsel olarak şehirlerin büyümesinin önündeki ana engel nüfusun temel ihtiyaçlarının karşılanmasında-ki güçlüklerdi.

• Sanayileşme ve şehirleşme, nüfusun sosyal

özelliklerinde de değişmelere yol açtı

• Tarımdan sanayiye kayış ve şehirlerin gelişmesi, yeni sosyal sınıfların doğmasına neden oldu.

• 19. yüzyılda sanayileşmenin yol açtığı sosyal yapıyla ilgili bir diğer değişme de eğitimin yaygınlaşmasıydı

Taşıma ve Haberleşme Alanındaki Gelişmeler

• Sanayileşmiş bir ekonomiyi, sanayi öncesi bir ekonomiden ayıran en önemli özelliklerden biri daha zengin bir sermaye stokuna sahip olmasıdır.

• Sanayileşme güvenilir, yüksek kapasiteli ve ucuz maliyetli bir taşıma sistemine gerek gösteriyordu.

• İngiliz tecrübesinde ilginç olan bir husus, ulaşım sistemine yönelik yatırımların tamamının yerli özel teşebbüs tarafından yapılmış olmasıdır.

• 1840’da dünyadaki demiryollarının uzunluğu 7.200 km. iken, bu sayı 1910’da 935.300 km.ye ulaştı.

• Büyük demiryolu şirketleri yeni bir yönetim modelini de ortaya çıkardı.

• Buharlı gemiler, lokomotiflerden daha önce gelişmekle birlikte yüzyılın sonuna kadar sınaî ve ticarî genişlemede daha sınırlı bir rol oynadılar

• 1869’da Süveyş ve 1914’te Panama kanallarının açılması okyanuslarda mesafeleri önemli ölçüde kısalttı

• Taşıma alanındaki bu gelişmelerin bir başka önemli sonucu, sermaye tasarrufu sağlamasıydı.

• Taşıma alanındaki gelişmeler, aynı zamanda ağır hammaddelerin taşıma maliyetlerinde çok büyük düşmeler sağladı.

• Haberleşme alanında da önemli gelişmeler oldu. Düzenli posta hizmetleri kuruldu

• 1860’larda dönemin en yüksek tirajlı gazetesinin baskı adedi sadece 50 bindi.

Tarımsal Gelişme ve Organizasyon • Hızlı nüfus artışına rağmen bir bütün olarak

alınırsa kıta Avrupası 1870’lere kadar yiyecek bakımından kendi kendine yeterliğini korudu

• Avrupa’da ziraî üretim çeşitli kimyevî gübrelerin kullanılışı ile de arttı.

• Fransız ihtilâli Fransa’da serfliğe son verirken, 1810’da Prusya’da, 1848’de Avusturya’da, 1861’de de Rusya’da serflik son buldu.

Sınaî Teknoloji ve Organizasyon • Sanayi Devrimi ile birlikte insan fen bilimleriyle

ilgili teorileri, ekonomik üretim süreçlerine uygulamaya başladı.

• 19. yüzyılda sanayide teknolojik gelişmelerin en önemli alanlarından birisi enerji üretimiydi.

• Büyük gemilerdeki buharlı makinelerde 5.000 beygir gücüne ulaşılmasına rağmen bu çaptaki makineler bile elektrik enerjisi üretimi için yetersizdi

• 1873’te hidrolik türbinin dinamoya bağlanması yoluyla elektrik üretilmesi önemli sonuçlara yol açan bir buluş oldu

• 19. yüzyılın ikinci yarısında önem kazanan bir diğer enerji kaynağı olan petrol, önce keşfedilmiş olmasına rağmen ticarî kullanımı 1860’larda başladı.

• 1856’da bir İngiliz kimyacısı, sentetik kinin elde etmeye uğraşırken tesadüfen mor boyayı elde etti.

• Kimya sanayii tarımı da etkiledi

• Metalürji sanayiinde de önemli gelişmelere neden

oldu. 19. yüzyılın başlarında ekonomik önemi olan madenler İlkçağ’da bilinenlerden ibaretti

• Bilim adamları ve sanayiciler bu madenler için yeni kullanım alanları ve daha ekonomik üretim metotları buldular

• 1856’da Henry Bessemer adlı bir İngiliz mucit, eritilmiş demirden doğrudan çelik üretme metodunun patentini aldı.

• Makineleşme sınaî organizasyonu da etkiledi.

• 19. yüzyıl öncesinde bir müteşebbis ticaretin veya sanayinin bir dalından diğerine kolaylıkla geçebilirdi.

• Sınaî organizasyonla ilgili diğer bir gelişme, anonim ortaklıkların ve kişisel firmaların yerini sınırlı sorumluluğa dayalı şirketlerin almasıydı.

• Şirketlerle ilgili değişmenin diğer bir yönü ise büyüklüklerinin artmasıydı.

• Sanayileşmeye uyum, yalnızca sanayi idarecilerinin bir çabası değildi.

• Çalışan sınıfın dayanışma ve yardımlaşması, ihtilâller yerine sendikaların ve bazı ülkelerde de işçi partilerinin kurulmasına neden olmuştur.

• 19. yüzyılın ilk yarısında sendikalara karşı resmî tavır üç safhadan geçmiştir.

• Sınaî şartlara farklı bir uyum hareketini de kooperatifçilik temsil ediyordu.

Uluslararası Ticaret ve Dünya Ekonomisinin Gelişmesi • 1815-1913 yılları arası dünya ekonomisinin ilk

küreselleşme dalgasına şahit oldu.

• 20. yüzyılın başlarında artık bütünleşmiş bir dünya ekonomisinden söz etmek mümkündü

• Serbest uluslararası ticaret için fikrî temeller 19. yüzyıl öncesinde atılmıştı.

• 1820’lerde bir grup Londralı tüccar, parlamentoya serbest uluslararası ticarete izin verilmesini isteyen bir dilekçe verdi.

• 1860 tarihli Fransız-İngiliz anlaşmasıyla Fransa aşırı koruyuculuktan ılımlı koruyuculuğa geçiyordu.

• Uluslararası ticaretin serbestleştirilmesi ve okyanus ötesi taşıma maliyetlerindeki büyük düşüşler uluslararası ekonomik bütünleşmeyi hızlandırdı

• Uluslararası ekonominin bütünleşmesinin diğer bir sonucu ülkeler arası fiyat dalgalanmalarının paralellik kazanmasıydı

• Yüzyılın ortasına kadar teknik yenilikler ve ekonomik etkinliğin artışı nedeniyle uzun dönem eğilim fiyatların düşmesi yönündeydi.

• 1870’lerin ekonomik krizini izleyen depresyon, sınaî dönemin en şiddetli ve en yaygın bunalımıydı.

• İlk kez 1879’da Almanya’da sanayi ve tarıma koruma sağlayan yeni bir gümrük tarifesi yasası kabul edildi.

• 1820-1913 arasındaki büyük gelir farklılaşmasının temel nedeni Avrupa ve Kuzey Amerika’daki çok hızlı ekonomik büyüme ve gelir artışıydı.

• Sanayileşme ekonomik eşitsizlikle birlikte mevcut politik ve askerî asimetriyi de büyüttü.

• 19. yüzyılın sonlarında sömürgecilik faaliyetlerinin hız kazanmasının nedenleri çok çeşitlidir.

• Tarifelere rağmen kapitalist ülkelerin dış ticaretinin büyük bölümü kendi aralarında cereyan ediyordu.

• Sömürgecilik faaliyetlerinin ekonomik gerekçeleri yanında politik ve askerî nedenleri de önemliydi.

• 1914’te dünyanın en fazla dış yatırıma sahip ülkesi İngiltere idi.

• Sermaye ihracının bir bölümü ekonomik bir teşebbüsün finansmanı için yapılırken bir bölümü ekonomik olmayan amaçlarla hükümetlere veriliyordu

• Devlet ve Ekonomik Hayat__________________________ • 19. yüzyılın başları hâlâ ekonomik milliyetçiliğin zirvede

olduğu bir dönemdi.

• Ekonomik düşünce alanındaki değişmeler 19. yy’da ekonomik hayatın kontrolünde devletin rolünün azaltılmasına neden oldu.

• Kıta Avrupası’nda ekonomik liberalizmin başarısı ingiltere’ye göre çok daha sınırlı oldu