lale devri lale isimleri
Post on 07-Jul-2018
293 Views
Preview:
TRANSCRIPT
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
1/27
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
LÂLE DEVRİ VE LÂLE İSİMLERİ
Metin HAKVERD İ OĞ LU 1
ÖZET
Türk Edebiyatı, çiçek kültürünü nesirde de nazımda da önplana çıkarmıştır. Bu kültürün bir ürünü de lâle kasideleridir. Lâleadları için bu kasideler değişik bir kaynaktır. Bu çalışmadaki şiirler,FŞM şeklinde kısalttığımız Fâiz Efendi ve Şâkir Bey Mecmuaında yeralmakta ve edebiyat âlemi ile ilk kez tanışmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Lâle Devri, Lâle İsimleri, Fâiz Efendi veŞâkir Bey Mecmuaı
TULIP AGE AND TULIP NAMESABSTRACT
Turkish Literature has made flower culture very important inboth prose and poems. One of the products is also tulip kasides.These poems are different kaside from the point of view of forming anexample for tulip names . These poems takes place in Fâiz Efendi andŞâkir Bey meganere which we shorten it as FŞM, and it first meets theliterature scholar. İt is the first time it has met teh literative world.
Key Words: Tulip Age, tulip names, Mecmua of Faiz Efendiand Şakir Bey
A. LÂLE HAKKINDA
İran mitolojisine göre bir yaprağın üzerindeki çiğ tanesineyıldırım düşmüş ve alev alan yaprak o haliyle donup kalarak lâleyedönüşmüştür. Göbeğindeki siyahlık da yıldırımdan arta kalan yanıkizidir. O günden sonra lâle, rengi ve şekli ile şâirlerin ilgisini çekereksevgilinin yanağına, şarap dolu kadehe, muma, yaraya vb. benzetilipdurmuştur.
Lâlenin ve lâle kültürünün Anadolu’ya Türklerle birliktegeldiği kesindir. Roma ve Bizans’ın nedense hiç ilgilenmediği buçiçek, Türk tezyinâtında XIII. yüzyıldan itibaren stilize edilmiş olarakSelçuklu âbidelerinde, yazma kitap ve kaplarında görülmeye başlar.
1 Dr., Amasya Macit Zeren Fen Lisesi, hakverdioglu@mynet.com
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
2/27
473 Metin HAKVERDİOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
Şiirimizde ise XIV. yüzyılda görülür. Ahmedî, Cemşid ü Hurşid adlıeserinde bu çiçekten bahseder.
Lâle, klasik şiirimize XV. yüzyılda iyiden iyiye yerleşir.Renginden dolayı, kan, mum, şarap, yanak, yara gibi unsurların,şeklinden dolayı da genellikle kadehin benzetilenidir.
“Lâlenin dîvan şiirindeki temel işlevi; “sevgili, memdûh,güzel, gelin, sâkî, hizmetçi, asker” gibi şahıslar; “sevgilinin yanağı,dudağı; âşığın yüzü, vücûdu, kanı, gözyaşı ve yaraları” gibi uzuvlar;“kadeh, şarap, tabak, tâc” gibi eşya; “güneş, ay, yıldız” gibi kozmikunsurlar ve “cennet, gönül, ümit, dert, şiir” gibi kavramlar ile değişikvesilelerle ilişkilendirilmesine dayanır. Anlaşılacağı üzere lâle, dîvanşiirinde en çok insan uzuvlarıyla ilişkilendirilmiştir. Ayrıcailişkilendirildiği şahıslar arasında “sevgili ve güzel”, uzuvlar arasında
“yanak ve dudak”, eşyalar arasında “kadeh ve şarap”, doğal ve kozmiköğeler arasında “güneş, ay ve ateş”, soyut kavramlar arasında da baştaşiirsel terimler olmak üzere olumlu anlam ve çağrışım ifade edenlerdaha çok dikkat çekmektedirler:”2
Klasik şiirimizde XVI. yüzyıla kadar sözü edilen lâlelerinyabani türler olduğu muhakkaktır. Yabaniliklerinden, yani dağlarda,kırlarda yetişiyor olmalarından dolayı “taşralı”dırlar. Bunun içinutangaç, usul-erkân bilmez bir çiçek olarak düşünülen lâle, bir bakımautangaçlığın, çekingenliğin sembolüdür.
XVI. yüzyılda kültür yolu ile yeni türleri elde edilmeyebaşlanan lâle, gül’le amansız bir rekabete girişir. Tarihimizde vedünyada ilk lâle deliliği (tulipomania), XVI. yüzyılda İstanbul’dayaşanmıştır. Kanuni devrinin ünlü Şeyhülislamı Ebussuud Efendi de“Nûr-ı Adn” adını verdiği yeni bir lâle türü elde etmiştir.
“Lâle kelimesindeki harflerin sıraları değiştirildiğinde “Allah”ve “hilâl” kelimelerinin elde edilebildiği anlaşılınca bu çiçeğe ilgi birkat daha artmıştır. “Eski yazıda “Allah” ve dolayısıyla lâlekelimesinde noktalı harf bulunmadığı için lekeli lâleler makbulsayılmamıştır. Şâirler ve nasirler bu duruma çok önem vermişlerdir”3 “Miyârü′l-Ezhâr yazarı Tabib Mehmed Aşkî Efendi’ye göre lâlenin
2 Yavuz Bayram, Çiçeklerle Diğer Bitkilerin D ī vân Şiirine Yansımaları ve AnlamÇerçeveleri, OMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun2001, s.314.3 Ömer Ferit Kam, Divan Şiirinin Dünyasına Giriş, haz: Halil Çelik, MEB Yay.,Ankara 2003, s.155
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
3/27
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
4/27
475 Metin HAKVERDİOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
çevrilmiş, daha sonra W.S. Murray tarafından özetlenerek İngilizceyekazandırılmıştır.”8
Osmanlı ziraat tarihi araştırılırken atalarımızın çiçeklere karşıhissettiklerini gözler önüne serecek bir “çiçek edebiyatı” doğurduklarıgörülür. Bu edebiyat içinde ayrıca bir “lâle edebiyatı” da mevcuttur.Gerçekten III. Ahmed döneminde “lâle-perest”lerin çiçekseverlerarasında bir hususiyeti, bir fevkalâdeliği vardı. Hiçbir çiçek hiçbirzaman bizde bunun kadar sevilmemiş, bunun kadar övülmemiştir.Yani lâle hisleri, lâlelerin renkleri, cinsleri kadar renkli idi. İştehissiyatın bu yoğunluğu sonunda derin bir lâle edebiyatı meydanagetirmişti. Fakat bu zarif edebiyat da çiçek edebiyatı gibi derin bir ilgigörmemiş; zamanla unutulmaya yüz tutmuştur.
III. Ahmed döneminde lâleler hakkında her türlü inceleme ve
araştırmayı kaleme almakla meşhur bir şahsiyet göze çarpar: TabibMehmet Aşkî Efendi. Aşkî efendi bu dış güzellik ve özelliklerianlatmakla kalmamış, her lâleye karşı duyulan hisleri anlatmak içinyazılan şiirleri de bir araya getirmiş ve ilgili her şâire kendi hattı ile buşiirleri yazdırıp “Miyârü′l- Ezhâr” adlı eserini meydana getirmiştir.
Her renk lâle başka bir renk neşe doğuruyordu bu devirde.Sevenleri için onun her cinsi yeni bir zevkin doğuşu oluyordu. Hercinsin tohumu sahibinin ismine izâfe edilerek şöhret alıyordu. Lâleninyetiştirilmesinde zevk erbabı pek ince düşünürdü. Onun ayıp vekusurdan uzak olması şarttı. Yapraklarının rehavetli, gevşekbulunması, ortasındaki siyah kısmın görünür halde olması o lâleyiayıplı yapardı. Çiçek erbabı her lâlede kusursuz bir güzellik arıyor veonun için çabalıyordu. Mesela benekli, lekeli lâle makbul değildi.Çünkü onun her türlü kir addedilecek noktadan uzak olması esastı.
Her lâleye rengine göre şâirâne isimler konur, şiirlersöylenirdi. Lâle sohbetleri, eğlenceleri öyle avam safalarınabenzemezdi. Adeta edebî bir zevk ile geçerdi.
Konumuz olan Fâiz Efendi ve Şâkir Bey Mecmuasında9 da(FŞM), ‘Âlî-şân, ‘İşve-bâz, Edhemî, Ferîd, Ġonca-nümâ, an-zâde,Dil-dûz, Feyż-i a , Feyż-i İlâhî, Leylâkî, Kibrîtî, Nu‘mânî, Pabuccı,Gül-reng, Ruy-ı nigâr, Tom-ı ş îrîn, Va îd, Süleymânî, Pertev-fiken,Mestâne, av-ı uzâ, Sinân, Şeh-levend, Turuncı, Sulânî, Żiyâ-baş gibi yüzlerce lâle isminin geçtiği kasîdeler vardır
8 Age., s. 136.9 Metin Hakverdioğlu, Edebiyatımızda Lâle Devri ve Nevşehirli Damat İbrâhîmPaşa’ya Sunulan Kasideler İnceleme-Metin, Selçuk Üniversitesi Sosyal BilimlerEnstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya 2007.
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
5/27
Lâle Devri ve Lâle İsimleri 476
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
Bu konuda aşağıdaki dört şiir özellikle dikkate şayandır. Budört şiir, mecmuada şu varaklarda yer almaktadır: FŞM.v 427, FŞM.v
327, FŞM.v 325, FŞM.v 311.Fâiz Efendi ve Şâkir Bey Mecmuası, lâle isimleri konusunda
en temel kaynaklardan birisidir; çünkü devrin hemen hemen tüm lâleisimleri bu mecmuadaki kasîdelerde geçmektedir. Hem lâle hem dedevir için ilk elden bilgiler bu mecmuada toplanmıştır.
Dönemin insanları her lâle gördüklerinde Hüdâ’ya şükretmiş
ve mutlu olmuşlardır. FŞM.v 275’te Hıfzî’nin dediği gibi:
Pür ide âtını şevketle udâ ‘ izz ü cellEyledikce niçe gül-şende çerâġân lâle
B. FÂİZ EFENDİ VE ŞÂKİR BEY MECMUASINDA
BULUNAN DÖRT KASİDEDE GEÇEN LÂLE İSİMLERİ
Bu dört şiir, mecmuada şu Farsça başlıklar altındadır:
1. a îde-i Mektûbî ażret-i apudan Paşa der- sitâyî ş-i
cenab-ı veliyyü′n-ni‘am-ı adâret-pîrâ (FŞM.v 427)2. a îde-i diger-i Va îd der-vaf-ı düstûr-ı mükerrem adr-ı
a‘am Dârâ-aşem ü dâmâd-ı Sulân Amed-i Ġâzî İskender-dem
İbrâhîm Paşa edâmehu′llâhu Te‘âlâ (FŞM.v 327)3. a îde-i âib Efendi der-sitâyî ş-i ażret-i adr-ı a‘am
âtem-şiyem İbrâhim Paşa yesserehu′llâhu bi′l-ayri mâ-yeşâ der-anşi‘r-i esâmî-i lâle ber-vech-i iltizâm muarrer-şed (FŞM.v 325)
4. a îde-i Fey î Çelebi esâmi-i lâle-ra iltizâm-kerde der-midat-i ażret-i veliyyü′n-ni‘am-ı adr-ı a‘am âtem-şiyem İbrâhimPaşa afaahu′llâhu te‘âlâ ‘anil-âlâm yesserehu′llâhu bi′l-ayri mâ-
yeşâ (FŞM.v 311),
Aşağıdaki tabloda bu dört şiirde geçen lâle isimlerinin ortakolanları birinci bölümde; farklı olanları ikinci bölümde gösterilmiştir.
(Tablo 1)
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
6/27
477 Metin HAKVERDİOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
LÂLE İSİMLERİ TABLOSUKASİDE 1
MEKTÛBÎ
102 lâle
ismi
KASİDE
2
VAHÎD
30 lâle
ismi
KASİDE 3
SÂHİB
177 lâle ismi
KASİDE 4
FEYZÎ
77 lâle
ismi
Ortakİsimler
‘adîm
‘âlü′l-‘âlâ
‘işve bâz
dil-dûz
Edhemî
feyż-i a
feyż-i İlâhî
Süleymânî
ġonce-nümâgül-gûn
leylâ î
kibritî
lem‘a-veş
gül-fâm
gül-reng
mihr-i
cihân-tâb
nâhîd
nu‘mânî
pâbuççı
Ortakİsimler
‘âlî-şânâlgül-gûndil-dûzurş îd-nümâgül-reng
Ortak İsimler
‘adîm‘âlî-şânâlâlü′l-âlâcihân-tâbEdhemîferîdfeyż-i a feyż-i İlâhîSüleymânîġonca-nümâNu‘mânî
ân-zâdeurş îd-nümâ avs-i uzâ kibrîtîlem‘a-itâb
leylâ îmestânegül-fâmmihr-i‘âlem-tâbSüleymânîmülûkînâhîdpertev-fikenşeh-levendrevân-baş rûy-ı nigâr
sulânîşevketturuncıva îdżiyâ-baş
Ortakİsimler
‘âlî şân‘işve-bâzcihân-tâbEdhemîferîdġonce-nümâânzâdeoş-nümâ av-ı uzâ mestâne
gül-rengmülûkîpabuccırûy-ı nigârsinânsulânîşeh-levendşevketom-ı ş îrînva îdżiyâ-baş
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
7/27
Lâle Devri ve Lâle İsimleri 478
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
pertev-fiken
revân-baş
sinân
sulânî
Süleymânî
tom-ı ş îrîn
turuncı
va îd
Farklıİsimler
‘aks-i usârî
‘âlî menişâ
‘unnâbî
amer
ażar
Cemş îdi
müşâbih
çemen ârâ
dâġ-ı dil-sûz
dürr-i ‘Aden
fal-ı şehnâz
fâyı u′l-a rânfeyż-i bahâr
feyż-yâb
gül-i âr
gülşen-ârâ-yı cihângül-ş îrin
âlim ârâ
Farklıİsimler
âaf
beyâż
cihân-sûz
dil-efrûz
dil-firîb
feyż-âver
gülşen-i
cennet
oş-nümâ
jâle-zeyn
leb-i ş îrîn
meh-rû
mihr-i
raşân
nâzende
nâz-ıdârân-ı
çemen
Farklı İsimler
‘âlem-bahâ‘âlem-gîr‘âlem-perver‘âlî- adrâşüfteâteş îbaşendebâlâ- adbâlâ-niş înbâlâ-terîbehişt-ârâbehişt-efrûzBircîsbulurdıbûy-ıGülşen
mülk-i
‘Omânî
mümtâz
müntehâ
mürġ-i
gülşen
müsellem
müstenâmüşâbih
müehheb
nâ-yâb
nâzenîn
nâz-perver
necîb
necm-i
seer
necm-i tâb
netîce
Farklıİsimler
‘ârus-ı
çemen
‘işvede
ġılmân
‘iâr-ı
dilber
âşub-ı
cihân
Behmen
cihângir
cüce mûri
çeşme-i
ayvân
çorbacı
dıraşân
dil-sûzevreng-i
çemen
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
8/27
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
9/27
Lâle Devri ve Lâle İsimleri 480
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
peyk-ibahârânreşk-âver
reviş-i
mabû‘
ru-ı âl
ru-ı
raşende
rûy-ı nigâr
rûy-ıtâbendeadr-ı î-şân
sâġar-ı la‘l
sâġar-ı şâdi
sarı
savet-i
velvele
sefîd
serâmed
ser-efrâz
ub-ı bahâr
un‘-ı üdâ
sür-i
kedvân
sür-pûş
süst-i mânî
şâyeste
şeb-çerâġ şeb-efrûze
şehenşâhî
şeh-per
ferâ-şâdfeyż-i Bârî
feyż-i
Rabbânî
fındu î
fürûġ-ı
âfitâb
ġonca-i ter
gül-i
urş îd
gül-rûy
gülşen-zîb
ande-
nümâ
asîb
oş-reng
hümâyûn-
bat avs-i İlâhî
kişver-gîr
lâ-na îr
leâfet-
baş
mâh-ı
tâbân
meclis-ârâ
meh
meh-pâre
meh-rû
sebz-pûş ser-efrâz
sîmîn-
beden
ub-ı
bahâr
un‘-i İlâhî
sür-pûş
sürûr-ı dil
süst-i
Mânî
şâd-baş
şeh-i
gülşen
şeref-baş
şev
şev -efzâ
ş îrîn-edâş îrîn-kâr
şu‘le-dâr
şu‘le-pâş
tâbende
tâc-ı ezhâr
tufe
ulû‘u′ş-
şems
udâ-dâd
üreyyâ
vâcibü′l-
sâġar-ıgülşenserdî-i elemsirâcsorġuc-ımücevhersüveydâ-yıderûnşeb-çerâġ şeb-rengşehenşâhşeref-işems
şeref-râzşev -baş şu‘le-pâş şûr-efkentâb-âvertâb-âvertâbendetâc-ı afâtat-ı mînâanbûrıyâ ûtîyegâne
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
10/27
481 Metin HAKVERDİOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
şekl-ianevberşev adân
şive-kâr
Şu‘le-rîz
şûr efken
ab‘-ı
memdû
tâb-âver-i
ar artâc-ı dîhîm
tıġ-ı ser-tîz
tom-ı
benef ş
toz oparan
tufe-i
bezm
yed-i beyżâ
zer-pûş-ı
fürûġ
żiyâ-pâş
meh-tâbmihr-engîz
mihr-i
dıraşânî
mînâ
mir’ât-ı
muaffa
mir’ât-ı
afâ
mir’ât-i
cemâl
mîr-i gül-
zâr
mîr-i
müsellem
mu‘aam
mufaam
muteremmuarrâ
mükerrem
ikrâmverd-i
gülşen
verd-i nâz
yeni dünyâ
zer-peyker
zer-tâb
zîbâ
zîver-i
‘âlem
żiyâ-güster
Züâl
C. METİNLER
Aşağıda metinleri verilen kasidelerden sadece Sâhib Efendi’yeait olan hakkında bilimsel çalışma yapılmıştır. Mahmut Büyüktosuntarafından hazırlanan Sâhib Dede Divanında10 bu kaside mevcuttur.
Diğer şairler ve şiirler hakkında henüz bilimsel bir çalışmayapılmamıştır. Mektubî Kapudan Paşa, Vahîd, Sâhib ve Feyzî’nin bukasidelerinde devrin lâle isimleri şiir içinde altı çizilerek belirtilmiştir.
10 Mahmut Büyüktosunoğlu, Sâhib Dede D ī vânı (Hayatı, Edeb ī Kişiliği ve D ī vânınınTenkitli Metni), Selçuk Ünv., SBE., Yüksek Lisans Tezi, Konya 1991, s. 9-14
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
11/27
Lâle Devri ve Lâle İsimleri 482
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
KAS İDE 1
A ÎDE-İ MEKTÛBÎ AŻRET-İ APUDÂN PAŞA (SÂLİM) DER-SİTÂYÎŞ -İ CENÂB-I VELİYYÜ ′N-Nİ‘AM-I
ADÂRET-PÎRÂ
(FŞM.v 427b-429b)
Fe‘ilâtün Fe‘ilâtün Fe‘ilâtün Fe‘ilün
1 Mîr-i ezhârı idüp bâġa ser-‘asker lâleÇekdi pervîz-i sef îd üstüne leşker lâle
2 Dûşına aldı yine nîze-i rummânî sinNîze-dârân-ı çemen ayline server lâle
3 Çekdi bayraġını aşaġı bölük aġasıdırar ı kibrîti sef îd amer ü ażar lâle
4 Şeh-levendâne binüp raş- ı nesîme çevirürElde bir nîze-i la‘nîsi fer-â-fer lâle
5 Gül- i na âre ze-şebdir is tedi fal- ı şehnâz‘Andelîbânı idüp çalıcı mehter lâle
6 Nâzenîn-i çemene mâş ı adır feyż- i bahâr Rûy-ı gül-fâmına yazsa n ′ola yer yer lâle
7 Feyż-i a dır ki ızıl ır laġıç-âsâ gûyâŞev adan müjde-künân lâleye söyler lâle
8 ‘İşve bâzın oluna almış olup gül-şerbet Sâġar- ı şâdi olu ûn-ı kebûter lâle
9 Neş’e-baş olsa n ′ola câm-ı mey-i gül-rengi
Ş îve-k âr ım saña sâ î-i semenber lâle
10 Yed-i beyżâsını gösterdi güle mûyî-vârGeldi bir elde ‘aâsın idüp ejder lâle
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
12/27
483 Metin HAKVERDİOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
11 ad-ı ad eyledi ûn neşter - i zerr în be-kefandı mamûm-ı hevâ gördi ki ditrer lâle
12 Âb-gûn oldı çemen feyż- i Süleymânî denSâ ini ı ldı çü bi ′l - ays-ı meşher lâle
13 Bâġçivânlarda uhûr itdi sinân nâmındaBir ser-âmed çe güzel şöhreti dil-ber lâle
14 Deheni ġonce-nümâ sînesidir ub- ı bahâr Gül- iârım a ınur baş ına atmer lâle
15 Dişler i dürr- i ‘Aden kendi bir elmâs-pâreRûy-ı tâbendesi pertev-i f iken her lâle
16 Nev-ümîde a- ı püşt- i lebi süst- i mânî Lev-i sîm üzre ruı âl-i muavver lâle
17 âl- i dil-cûy-ı a ı tom-ı benef ş- i cennetRu-ı raşendesi hem-sâye-i kever lâle
18 Tom-ı ş îr în leb-i ‘unnâbi- i la‘ lindeki âlN ′ola olsa aña üsrev gibi çâker lâle
19 ‘Aks-i rusârı mıdır meyde yaud nâr çiçegi Elde sân sâġar- ı la‘ l inine beñzer lâle
20 Giyinüp ı l‘at- i leylâ i-i zer-pûş ı fürûġ Manıb- ı üsni aña itdi mu arrer lâle
21 Ş imdi pâbuççılar ıñ necm-i seerdir ba t ıOlmış ol âfet- i nâzendeye nev-ger lâle
22 Bergini çeng anursın reg-i ebri evtârBâġa gel beñzedi nâhîde yine her lâle
23 Tufe- i bezm-i üdâvend-i cihân olsa ulaİtdi dîbâ-yı turuncısını der-ber- lâle
24 ıhr- ı su l ânı bihîn adr-ı şehen-şâh î kimEfser- i re’yine urş îd- i mü nevver lâle
25 Pertev-i nûr- ı cihânyân ü va îd- i devrân
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
13/27
Lâle Devri ve Lâle İsimleri 484
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
adr-ı î -şânla ider vaf ını ezber lâle
26 Ber-ayâ mevhibe hem-nâm-ı alîlü ′r-RamânKim seâb-ı himeminden olur aker lâle
27 Ol üdâvend-i kerem-perver ü ‘âlî-şân kimBâġ- ı cûdunda yeter ayf u şi tâ zer lâle
28 Feyż-yâb olsa eger çeşme-i ‘ izzetindenOla reşk-âver- i fevvâre-i kever lâle
29 Hüner erbâbı zamânında ser-efrâz oldıŞübhesiz feyż- i i lâhî den alur fer lâle
30 ab‘-ı memdû u ż iyâ-pâş ü ‘adîmü ′l-mil iGül-şen-i nûrda bir şekl- i anevber lâle
31 Ser- i serhengine Cemş îdi müşâbih diyememLâladır lanġoruza lîk dimezler lâle
32 Naar-ı un‘-ı üdâdır ġarażı yosa ebedBa maz olsa da i mir’ât - i Sikender lâle
33 Edhemî ‘ayn-ı ‘alâyı da ki tecrîdi iderDâġ-ı dil-sûz ile bir bâdiye-perver lâle
34 Şeh-pesend olsa n ′ola her reviş -i mabû‘ıAz olur a bu ki şâyeste- i efser lâle
35 Seb at i tdi nice kez toz oparan menziliniOlamaz nâvek-i dil-dûzına hem-per lâle
36 Sürse a‘dâyı serer raş-ı Süleymânî sinOlamaz deştde tâb-âver-i arar lâle
37 Göricek nîze-i elmâs ile yâ ût- ı dileYazdı evâfını şûr-efgen-i sencer lâle
38 Sünbülî çar yüzin amınıñ itmiş mosmor İşte nâdîde degil sünbüle beñzer lâle
39 Şu‘le-r îz olsa eger na‘l- i sem-i gül-gûnî Ser-i çara çı a yıldız gibi bî-mer lâle
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
14/27
485 Metin HAKVERDİOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
40 Dest- i ıf ına ide meyl- i çemen ârâyıEylese nâr- ı fürûzendeye mużmer lâle
41 a‘ve-i lem‘a-veş at eşde bulup neşv ü nümâPer ura şu‘lede mânend-i semender lâle
42 ayret-efzâ-yı n aar rütbe-i ‘âlü ′l- ‘âli Olamaz şeh-per- i Bircîse ber-â-ber lâle
43 Gül-şen-ârâ-yı cihân olsa nesîm-i ul ıZülf- i ûrâdan olur belki mu‘a ar lâle
44 Ġonce-i nu ını i tse nem-i zâyî şâd-âb
Reşk ide lehce-i annâz-ı süen-ver lâle
45 Ma‘ni- i teşbih aña cûdda bî-ma‘nîdirBeñzemez mu‘cize arâyi- i kem-ter lâle
46 adr-ı ‘âlî-menişâ afder-i âtem-revişâEy kef- i cûduña maż- ı zer ü gevher lâle
47 ‘Adl ü inâf- ı müsellem ile bî-hem-tâsınGörse mil in olur âyînede muġber lâle
48 Sendedir mühr-i Süleymân î ı l ısm-ı nuretKim olur mihr- i cihân-tâba musaar lâle
49 Tî ġ-ı ser- tîzi çeküp şer‘ i le ehl- i Raf żaOldı Îrân-zemîn ġıb a-i amer lâle
50 ûn-ı düşmenden olup bûm-ı debîr i bece-ûnOldı çün sür- i kedû anda şinâver lâle
51 A sa bîdâ-yı ten-i amıña peydâ eylerCedvel- i t îgdaki mevce-i cevher lâle
52 Sür-pûş oldı bütün ol geh-i ÂzarbeycânGiydi bir câme ki hep na şı ser-â-ser lâle
53 Mülk-i Îrânı alup küngüre-i nev ı ldıñTâc-ı dîhîm-i mülûkâneye bir zer lâle
54 Dil-güşâ nice uûnuñ gül- i miftâımı yâGeldi bir deste revân-baş u mücevher lâle
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
15/27
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
16/27
487 Metin HAKVERDİOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
1 Yine pür i tdi cûş- ı mevc-i lâle an-ı bostânıKim oldı bâġ-bânıñ ser-be-ser râh-ı ıyâbânı
2 Çemende şu‘le- i yâ ûti ezhâr- ı dil-efrûzuñ‘Aceb mi ayre çeşm-i ayret i tse mihr- i raşânı
3 Mürâyâ-yı felekde görinen anmañ ki encümdürDüşüpdür lâle-zârıñ pertev-i ‘aks-i çerâġânı
4 Mülûkı câme-i gül-reng ile nâzende meh-rû larCihân-sûz eylemekde yer yer erâf- ı gülistânı
5 Yetişdi şâh-bâz oldı bahârıñ bir dil-âşûbıN ′ola dil-dûz olursa nîze-i ser-tîr- i müjgânı
6 Feżâ-yı gül-şeniñ âaf - ı bendi ş îve-kârındırSer-efrâz olsa ço mı nev-bahârıñ sür- i pûşânı
7 Çeküp gül-gûn şarâbî nâz-ı dârân-ı çemen-gûyâ ı lar bir bir yine bûs-ı leb-i ş î rîni erzânî
8 Beyâż u âleler şûr-efgen-i şev oldı e râfaSezâdır dâġ-ı asretle ya arsa bâġ- ı r ıvânı
9 Bahâr- ı bî-azân-ı âsmân-ı çeşm sitâremleO bâġ-ı dil-f ir îbiñ oldı ad-reşkiyle ayrânı
10 Ne bilsün adrini ub- ı neşâ âârınıñ âdemKi far olmaz afâ-yı rûz-ı rûşenden şebistânı
11 Ne âcet sâasında mâh-ı tâbâne kim olmı şdırAña her lâle- i urş îd-nümâ bir şem‘-i nûrânî
12 Degildir câ-be-câ jâle-i zeyn -i oş-nümâsındaGözi asretle aldı ûr-ı f irdevsiñ görüp anı
13 Hevâ-yı sünbülî dest- i kerîm-âsâ güher-başâKenâr-ı âk-i güher- îzi feyż-ââr- ı Rabbânî
14 Gören anı nice bir gül-şen-i cennet ıyâs itmezKi olmış âaf- ı ‘adl-âveriñ manûr-ı isânı
15 idîv-i nâm-ver- i â ib- ırân-ı Bay arâ âkir
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
17/27
Lâle Devri ve Lâle İsimleri 488
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
Dilîr-dâd-güster- i mülk-i ‘adîliñ â ib-‘unvânı
16 Vezîr- i Cem-aşem Dâmâd İbrâhîm Paşa kimSeâ vü mekrümetde gelmemi şdir dehre a rânı
17 O â ib-seyf ü nâm-âver müş î r-i cûd-serânıñPür itdi ‘âlemi ayt u adâ-yı lu f ü isânı
18 Cebîni maşrı -ı envâr ub- ı kâm-rânıdırDil- i feyż-âveri gencîne-i esrâr- ı sübânı
19 Zihî düstûr- ı a‘am k ′ i tdi gird ü f itneden ‘âr îBütün rûy-ı cihânı âb-ı t î ġ- ı ber - ı cevlânı
20 abâ gördükde ebr- i kef- i gevher bâr- ı i sânınÇeker emvâcdan rûy-ı yeme ad -a - ı sul ânî
21 Anı bir şâh-ı ‘âlî-şâna dâmâd itdi Mevlâ kimOdur şimdi ser îr-efrûz-ı evreng-i cihân-bânı
22 ‘Adâlet-pî şe ayr-endî şe Sul ân Amed ĠâzîKi ‘âlem sâye-i ‘adlinde buldı râat u şânı
23 Şehen-şâh-ı muaffer pâdişâh-ı heft kişver kimSezâdır dergeh-i ‘adlinde şehler olsa der-bânı
24 Cihân eyyâm-ı ‘adlinde o rütbe buldı âsâyiş Ki düşde dai görmez oldı kimse ulm ü ‘udvânı
25 Teassürden alurdı lâl-veş dem-beste vü ayrânEger üsrev göreydi bu şükûh-ı şevket ü şânı
26 ‘Aceb bir böyle va t- i meymenet âârı görmüş miSipihriñ dîde-i urş îd ü çeşm-i mâh-ı tâbânı
27 Vekîl- i mu la u dâmâd-ı â ib ‘adliniñ dâıBulunmaz ‘ ilm ü i lm ü ma‘rifetde hergiz a rânı
28 Ariso-fı nat Eflâûn- ikmet ahramân-heybetGül- i rûy-ı adâret vâ ıf - ı esrâr- ı Rabbânî
29 Fürûġ- ı cebhe-i urş îd-i devlet çeşme-i himmetMeh-i burc-ı sa‘âdet mahar-ı tevfî - i Yezdânî
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
18/27
489 Metin HAKVERDİOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
30 Nesîm evâf- ı üsn-i al ı yâd ile o düstûruñGüâr i tse eger bir dem kenâr- ı bar- i ‘ummânı
31 adefler yâsemen dürr- i emîni jâle olurdıNehâr- ı gül ı lardı ar‘- ı yemde şâ- ı mercânı
32 Ġubârın ay al- ı pî şâni- i urş îd ü mâh ileNe dem raş-ı abâ-reftâr ına gösterse cevlânı
33 ‘A â-kârâ sen ol adr-ı mu‘aamsın ki ‘ahdiñdeKim oldı âtemiñ isân ile dillerde destânı
34 Kemîne bendeñe ednâ naar ı l luf u isân itNe var masûd-ı a rân eyle bâri bu perî şânı
35 Ş ikâyet cevr- i çar- ı dûndan ba t- ı s iyâhımdanKi bunlardır hemî şe çekdiren baña bu üsrânı
36 Göziyle yer hemân dem anı da bu çar- ı dûn-perver
Eger destimde görse ûn dille bir dilim nânı
37 Va îdâ gel güşâd it destiñi va t- ı du‘â geldiYeter i tdiñ sipihr- i bed-güherden âh u ef ġânı
38 Hemî şe lâle-zâr- ı âsmân şem‘-i kevâkibleZemîn-âsâ ide tâ her gice böyle çerâġânı
39 Ni‘âmî eyleye ı f eyleyüp Bârî aâlardanVezîr- i nâm-dârî şâh-ı ‘âlem-gîr- i devrânî
KASİDE 3
AÎDE-İ ÂİB EFENDİ DER-SİTÂYÎŞ-İ AŻRET-İ ADR-I A‘AM ÂTEM-ŞİYEM İBRÂHÎM PAŞA
YESSEREHU′LLÂHU Bİ′L- AYR İ MÂ-YEŞÂ DER-ANŞİ‘R-İ ESÂMÎ-İ LÂLE BER-VECH-İ İLTİZÂM
MUARRER-ŞUD
(FŞM.v 325a-327a)
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
19/27
Lâle Devri ve Lâle İsimleri 490
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
Mefâ‘îlün Mefâ‘îlün Mefâ‘îlün Mefâ‘îlün
1. Vezân oldı yine dehre nesîm-i feyż- i Rabbânî
Riyâż- ı devletiñ oldı güşâyiş vird-i andânî
2 O vird-i nâz-ı bûy-ı gül-şen-ârâ-yı sa‘âdet kimDimâġ- ı gül-şen -i me‘vâya eyler nükhet-ef şânî
3 O âl ü ′l-âl -i verd-i gül-şen-efrûz-ı nezâket kimFerâmû ş i tdürür ehl- i behişte bâġ-ı Rıvânı
4 Netîce nev-bahâr oldı yeni dünyâyı seyr i tdükKi cümle sebz-pûş olmış giyâhıñ nev-civânânı
5. Mülûkî eyledi şevket-nümâ peyk-i bahâr i leİrüp nâ-geh peyâm-ı ma dem-i nev-rûz-ı sul ânî
6 Buludı pençe-i Selmân ile sürdi meh-i ġarrâGöründi şev i le vech-i semâda şem‘-i nûrânî
7 Miâl- i dürr- i yek-tâ şebnem-i urş îd-nümâ oldıBahârıñ tâc-ı ezhâra düşüp her are bârânı
8 Degil avs-i uzâ avs-i İlâhî dir diyü BehrâmKemân-ı Sâm ile eyler temâm-ı şata idmânı
9 Nice meh-rû ider bezm-i çemende meclis-ârâl ı Mey-i gül-fâm-ı oş-reng eyledikce neşve-rîzânî
10 Şeh-i gül-şen gelüp adr ī yede bā lā -nişī n oldıas ī b ile o ān-zāde şeref-baş i tdi d ī vānı
11 Alup geçgül eline bülbül- i şī r ī n-edā güldenİder abdāl- ı şī r ī n-k ār -v eş z ī bā gazel-ˇānı
12 Olup gül-rûylar şûr-efgen ü gül-gûn abâ eylerHezârân ehl- i ‘aş ı mü rġ- i gül-şen sûz-ı ayrânı
13 Ya kibrîtî ya leylâ î ya âl ü f ındu î yâûdGiyüp a‘lâ turuncı buldı her meh-pâre perrânı
14 Meger elmâs-tırâş âyînedir kim sâġar- ı ahbâ
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
20/27
491 Metin HAKVERDİOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
Olınca pertev-efgen sür-p ûş eyler adeh-dânı
15 Olup zerr în adehler sâġar- ı gül-şen mülû âneSer-â-ser mest-i mey-nûş eyledi mînâ derûn anı
16 Açıldı ġonca-i ter eyledi dâġ- ı derûn ihâr ızardı lâle- i sîmîn-beden dâġ urdı pinhânî
17 omaz ande-nümâ sevdâyide cem‘iyyet- i â ırMu arrâ sünbül- i âşüfteniñ vaż‘- ı perî şânı
18 Semen mestâne seyr- i sebze-zâr-ı şâd-baş eylerDer-âġûş eylemiş bâlâ- ad ü serv-i ırâmânı
19 Büyük âl i tdi mir’ât-ı muaffa mîr- i gül-zârıMüşâbih ı ldı ‘aks-i rûyına mihr- i dıraşânı
20 Açıldı lâleler reşk-âver-i rûy-ı nigâr oldıİdüp necm-i seer ub- ı bahâra arşu lem‘ânı
21 Birer çeşm oldı her tâbende necm-i çar- ı f irûzîTemâşâ itmege meh-tâbda yer yer Çerâġânı
22 N ′ola ab‘-ı cihânı feyż-i a k itse f irûzende Ki â ib-adr-ı devletde bu gün ol  af-ı ânî
23 Ne âaf âk-i kef ş î dürre- i tâc-ı celâletdirSer-efrâz u bülend eyler celîs- i yây-ı mâçânı
24 Ne âaf nâzenîn-i nâz-perver bir mufaamdırKim itdi feyż-i Bârî lâyı -ı mühr-i Süleymânî
25 ulû‘u ′ ş-şem s-i devlet lem‘a-i tâb-efgen-i ‘ izzet Fürûġ-ı âf-tâb-ı şu‘le-pâş- ı mülk-i ‘Omânî
26 Mükerrem mu terem mîr- i müsellem zîver- i ‘âlem Cihân-gîr ü ferîd ü vâcibü ′l- ikrâm-ı su l ânî
27 Vahîd-i ânî rû-efzâ vü ‘âlem-gîr ü müstenâ Enîs- i dil-güşâ rûu ′l - ulûb-ı nev‘- i insânı
28 Necîb-i lâ-na îr ü Edhemî ul -ı fera-perver udâ-dâd u afâ-âver neşâ-efzâ-yı rûânî
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
21/27
Lâle Devri ve Lâle İsimleri 492
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
29 Hümâyûn-bat u ‘âlî- adr-i İbrâhîm Paşa kimBulur nûrıyla mir’ât- ı af â feyż- i Süleymânî
30 O dâdâr- ı cihân-perver ki nûru ′l- ‘ayn-ı ‘âlemdirBehişt-efrûz ider feyż- i nigâhı âk-i Nu‘mânî
31 O adr-ı âsmân- adr-i cihân-ârâ vü kişver-gîr Ki şeh-perr- i hümâdır ˇâb-gâhında meges-dânı
32 Pesendîde o dil-cû şeh-levend-i ‘ara-i devletKi oldı na‘l- i pây-ı esbi çar ıñ mâh-ı tâbânı
33 Sürûr- ı dil o mümtâz u müsellem adr-ı ‘âlî-şân Ki gül-şen-zîb-i r if‘atdir mu‘aam adr-i î -şânı
34 Meh ü Nâhîde Bercîs ü üreyyâ vü Züâl her şebSezâdır bâr-gâh-ı r if‘atinde olsa d er-bânı
35 Gül-i urş îd i lmi olsa bir deşte żiyâ-güster İder ġonca-nümâ her müntehâ âr-ı muġaylânı
36 uver ‘aks alsa mir’ât-i cemâl-i şu‘le-dârındanMüehheb süst- i Mânî göster irdi rûy-ı raşân ı
37 Olursa ab‘-ı mihr-engîz-i şev -efzâ-yı pîrâye Behişt-ârâ çerâġ- ı gül-şen eyler çûb-ı sûzânı
38 Le âfet -b aş olurdı âteşi nûr- ı behişt-âsâNesîm-i ul ı zer- tâb eyleseydi semt-i Yezdânı
39 ayâl- i t î ġını gözden geçürseydi eger düşmenDönerdi nîze-i süra iki çeşminde müjgânı
40 Vücûd-ı f i tne dirdim şimdi nâ-yâb u ‘adîm oldıRu- ı dil-dârı dil-gîr i tmeseydi a - ı reyânı
41 Va îdâ adr-ı ‘âlem-perverâ başende Cem- adrâFerâ-şâd eyle lu fûñla ulûb-ı müstemin-dânı
42 Sen ol adr-ı revân-baş âaf- ı ‘âlem-bahâsın kim
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
22/27
493 Metin HAKVERDİOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
Seâdan âtemiñ dem urmaġa yanıñda yo cânı
43 Sen in‘âm itmedikce lu fuñı erbâb-ı âcâtaSipihr- i süfle-perverdiñ uyurmaz ˇân-ı isânı
44 O deñlü velvele virmezdi āşū buñ ile dehreÇemen-ārā hezār ıñ olmasa dil-sūz-ı ef ġānı
45 umāş- ı namıma mihr olsa kimse Müşter ī çı mazAnıñçün böyle olmuşdur metā‘- ı adrim erzān ī
46 Ne bilsün gevher- i ī - ıymetiñ her p ī le-ver adrinYine gevher-şinās añlar bahā-yı şeb-çerāġānı
47 Yı ar dest- i felek biñ â ır - ı mazûnı bir demdeYapar mi‘mâr-ı lu fuñ lemada biñ alb-i vîrânı
48 O deñlü zerd-i rûyem derd-i dînâr i le kim görsemZer ile bir kemer anneylerüm ü‘bân-ı bî-cânı
49 Muaal teng-destî cânıma kâr i tdi ahrımdanBoġardım kendi kendim ır amıñ aġ olsa aytânı
50 Ba ı lsa f i ′l-a i â dîde-i inâf i le el-a Deger her beyt- i namım bir zer- i meskûk-i şâyânı
51 N ′ola bende użûr-ı devlete ‘arż - ı kemâl itsemKi oldı her k elâmım ġıp a-sâz-ı ab‘-ı â ânı
52 O ressâm-ı ayâlem kim göreydi ûret- i şi‘ r imacâletden şikest eylerdi mûyın âmesin Mânî
53 Bu nam-ı dil-f irûzum tufe bir un‘-i İlâhîdirCilâ-efzûn ider câib ola ab‘-ı süan-dânı
54 Yeter bâlâ- ter î- i şâ‘irî â ib du‘â eyleO adr-ı şevket-efzâya a îde buldı pâyânı
55 Żiyâ-baş oldı ġonce rûy-ı ‘arża mihr- i ‘âlem-tâbFerâ-baş eyleye fal- ı rebî‘ i ab‘-ı şâdânı
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
23/27
Lâle Devri ve Lâle İsimleri 494
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
56 Bahâristân-ı dehri lâleler i tdükçe tâb-âver
Aça feyż-i İlâhî ab‘-ı düstûre cihân-bânı
57 Meh-i zer-peyker- i bat ı ola pertev-f iken dehreCihân-tâb ide necm-i tâb-baş- ı nûr- ı Yezdânî
KASİDE 4
AÎDE-İ FEYŻÎ ÇELEBİ ESÂMİ-İ LÂLE-RÂ İLTİZÂM-GERDE DER-MİDAT-İ AŻRET-İ VELİYYÜ ′N-
Nİ‘AM-I ADR-I A‘AM ÂTEM-ŞİYEM İBRÂHÎMPAŞA AFA AHU ′LLÂHU TE‘ÂLÂ ’ANİ′L-ÂLÂM
YESSEREHU′LLÂHU Bİ ′L-AYR-İ MÂ-YEŞÂ
( FŞM.v 311b-313a)
Fe‘ilâtün Fe‘ilâtün Fe‘ilâtün Fe‘iün
1 ‘A d idüp encümen-i şem‘-i şebistân lâle ı ldı andîl- i çerâġânı fürûzân lâle
2 Oldı evreng-i çemen üzre mülûkî -âsâTâc-ı şevketle cihân-gîr- i gülistân lâle
3 Tat- ı mînâya çı up hem çü yine ‘âlî-şân Oldı i l îm-i çemen-zâre nigeh-bân lâle
4 a dı sorġuc-ı mücevher sere sul ân î KeyVirdi ânzâde-i zîbendeye ‘ünvân lâle
5 Destine nîze-i zerr îni alup peyk-i bahâr Oldı i bâl i le gül-zâre şi tâbân lâle
6 Şev -baş olmaġa gül-şende miâl- i Behmen
Kûy-i şebnemle ider bâzi- i çevgân lâle
7 Oldı eglence şehen-şâha cüce mûri i leande-başâ-yı dil- i adr-keş îyân lâle
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
24/27
495 Metin HAKVERDİOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
8 oparup velvele anbûrı i le râmiş-gerEyledi ġonce-ıfat çâk-i gir îbân lâle
9 Ġonce gül şenligine geldi ‘arûs-ı çemeniñDuter in virdi bugün şöhre-i î -şân lâle
10 Şeref- i şems ile bir necm-i sa‘âdet oġdıMûm donanması ider şehre dıraşân lâle
11 aldır ır şebde o meh-bâle-i devrân-âsâOl hilâlî -i żiyâ-baş i le tâbân lâle
12 oş-nümâ olmasa tâ böyle ‘iâr- ı dil-ber
‘Âlemi itmez idi vâle vü ayrân lâle
13 üsn-i Yûsuf görünüp kesdi turuncı yerineDem-i ayretle benân olmada al an lâle
14 Kim ba ar i tse de âşüftelik ol rûy-ı nigâr Şeh-levend olmayıca ‘işvede ġı lmân lâle
15 Açılup gördügine ut ki çemende olmış Tütu -ârâ-yı edep hem çü ız oġlan lâle
16 Nâz-perverlik idüp ġonce-nümâya dil-sûz ‘İşve-bâz oldı o şûr-efgen-i fettân lâle
17 a ı lup gûşe-i destâne resîm-endâmıñOldı giysu-yı dil-âvîz- i perî şân lâle
18 Devr idüp sâ‘id-i s îmîn semen-i sîmâdaDil-ş ikâr eylemede şeh-per- i bârân lâle
19 Geh alup destine mînâ-yı şarâb-ı gül-fâmBezm-i mey-nûşa yine oldı ırâmân lâle
20 ı ldı ser-mest- i mey-i neş’e nigâh-ı şev ıSâġar- ı gül-şen ile sâki- i devrân lâle
21 Mey-i gül-reng ile ser-mest- i mül- i neşve olupÇekdi mestâne seer ançer- i bârân lâle
22 Ol sinân ile pabuccı da ı müş t müşte gelüpOldı bu velvelede cümle hirâsân lâle
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
25/27
Lâle Devri ve Lâle İsimleri 496
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
23 Meclis- i meyde abak başına çatlar bir günBurmasun öyle bıyı lar ını her an lâle
24 Gül-şen-ârâ-yı cihânım diyü ezhâra iderŞehr-i mînâda ‘aceb afralar a‘yân lâle
25 Yine gül nûş idiyor diyü şarâbı tenhâ oydı âşûb-ı cihân eyledi mihmân lâle
26 Olmasa çorbacı ta‘yîn oparırdı gehîKeyf-i düş-nâb ile ad-na‘ra-i mestân lâle
27 Dem-i sermâde başın ır a-i ifâya çeküpBir piyâz içre çeker ulle- i hicrân lâle
28 Edhemî câme giyüp tekye-i gül-şende va îd Oldı hem-reng-i fer îd-i çemenistân lâle
29 Şu‘le-pâş olmaġ- içün dâġ- ı derûnı her şebYa dı kibrit- i s irâc itdi çerâġân lâle
30 Bir uluñdur beçe-i şems-i cihân-tâba dönüpGülşen î tâcı i le i tmede devrân lâle
31 Reng-i şeb-reng-i süveydâ-yı derûn-ı ‘âşı Böyle tâbende gerek hem çü dıraşân lâle
32 Na ş-ı heft-reng ile bir av-ı uzâdır beñzerEbr-i nîsâne ki r îzân ide bârân lâle
33 Ġâlibâ ıżr-ı çemen gibi cihânda olmış Leb-i sîr-âb-ı nem-i çeşme-i ayvân lâle
34 Tom-ı ş îr îni görüp ‘aş ı la hem çün FerhâdDaġdan kendüsini eyledi ġal ân lâle
35 Rengden renge dönüp Gülci başı-zâde gibiBoyadı ala gül- i gül-şeni fettân lâle
36 İdüp âyîne-i ‘âlem ru-ı tâb-âveriniSer- terâş oldı açup gelse mürde-ġân lâle
37 Açdı başderede f ilân dereye od kim ola
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
26/27
497 Metin HAKVERDİOĞLU
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
İnce donanma gibi zînet ü elvân lâle
38 Çatdı ır lanġıç i le mîr- i müsellem ıçdanİtdi a tarma nice keşt i- i orân lâle
39 Açılup tâbiş-i urş îd-i cihân-bân bile görReng-i yâ ûtı ider mühr-i Süleymân lâle
40 Oldı nâ-yâb-ı çemen hem-çü yegâne gevherDürre-tü′t -tâc-ı afâ ġurre-i raşân lâle
41 Şeb-çerâġa nice oldurdı cihânda mâlikAçmasa dame gibi her gice bir kân lâle
42 Bu da bir feyż-i üdâdır ki çemende her-sâlOldı tâb-âver- i bâġ-ı şeh-i devrân lâle
43 atı ra‘nâ vü müferr i görünürdi dâ’imKef-i âaf gibi olaydı zer-ef şân lâle
44 Dili serdî- i elem itmiş iken âzürdeOldı bu demde benim derdime dermân lâle
45 a bilür nu a mecâlim yoġ iken buldı bu demMidat- i âaf- ı î -şân ile ‘ünvân lâle
45 Nice vaf eylemesün âme-i a âb-ı hünerOldı zîrâ ki yine bâ‘i -i isân lâle
46 ı l du‘â âaf- ı î -şâna hemân ey Feyż î Ki acâ’ib demine oldı nigeh-bân lâle
47 Mesned-i adr-ı vezâretde şeref-râz olsunBâġ- ı lu funda ne dem kim ola mihmân lâle
KAYNAKLAR
AYVAZOĞLU, Beşir, Güller Kitabı, Türk Çiçek Kültürü ÜzerineBir Deneme, Ötüken, İstanbul 2001.
BAYRAM, Yavuz, Çiçeklerle Diğer Bitkilerin D ī vân ŞiirineYansımaları ve Anlam Çerçeveleri, OMÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü,Yayımlanmamış Doktora Tezi, Samsun 2001.
-
8/19/2019 Lale Devri Lale Isimleri
27/27
Lâle Devri ve Lâle İsimleri 498
Turkish Studies
International Periodical For the Languages, Literatureand History of Turkish or Turkic
Volume 3/4 Summer 2008
BÜYÜKTOSUNOĞLU, Mahmut, Sâhib Dede DSâhib Dede DSâhib Dede DSâhib Dede Dīv īv īv īvânı (Hayatı, Edebânı (Hayatı, Edebânı (Hayatı, Edebânı (Hayatı, Edebī ī ī īKişiliği ve DKişiliği ve DKişiliği ve DKişiliği ve Dīv īv īv īvânının Tenkitli Metni)ânının Tenkitli Metni)ânının Tenkitli Metni)ânının Tenkitli Metni), Selçuk Ünv., SBE., YüksekLisans Tezi, Konya 1991.
Faiz Efendi ve Şakir Bey (FŞMFŞMFŞMFŞM) Faiz Efendi ve Şakir BeyMecmuası, Halet Efendi Kitaplığı, no 763, İstanbul.
HAKVERDİOĞLU, Metin, Edebiyatımızda Lâle Devri veNevşehirli Damat İbrâhîm Paşa’ya Sunulan Kasideler İnceleme-Metin, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayınlanmamış Doktora Tezi), Konya, 2007.
KAM, Ömer Ferit, Divan Şiirinin Dünyasına Giriş, hazırlayan, Halil
Çelik, MEB Yayınları, Ankara 2003.
KARTAL Ahmet, Klasik Türk Şiirinde Lâle, Akçağ Yayınları,Ankara.
POLAT, N. Hikmet, Türk Çiçek ve Ziraat Kültürü Üzerine (CevatRüştü’den Bir Güldeste), Kitabevi, İstanbul 2001.
SEVGİ Ahmet, Mustafa Özcan, Ali Canip Yöntem’in TürkEdebiyatı Üzerine Makaleleri, İstanbul , Sözler Yayınları, 1996.
TUMAN, Mehmet Nail, Tuhfe-i Naili - Dîvan Şâirlerinin MuhtasarBiyografileri, (Hazırlayanlar: Cemal Kurnaz, Mustafa Tatçı), Ankara,
Bizim Büro Yayınları, 2001.
top related