livro do desassossego - turuz...alberto caeiro, pagan dinlere inanan hekim ricardo reis, “içinde...
Post on 26-Feb-2021
8 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Livrododesassossego,FernandoPessoa©2006,CanSanatYayınlarıLtd.Şti.Tümhaklarısaklıdır.Tanıtımiçinyapılacakkısaalıntılardışındayayıncınınyazılıizniolmaksızınhiçbiryollaçoğaltılamaz.
1.basım:200610.basım:Aralık2013,İstanbulE-kitap1.SürümŞubat2014,İstanbul2013tarihli10.Basımesasalınarakhazırlanmıştır.
Yayınahazırlayan:PınarSavaş
Kapaktasarımı:AyşeÇelemDesign
ISBN9789750720277
CANSANATYAYINLARIYAPIM,DAĞITIM,TİCARETVESANAYİLTD.ŞTİ.HayriyeCaddesiNo.2,34430Galatasaray,İstanbul
Telefon:(0212)2525675/2525988/2525989Faks:(0212)2527233www.canyayinlari.comyayinevi@canyayinlari.comSertifikaNo:10758
FERNANDOPESSOA
HUZURSUZLUĞUNKİTABI
ANLATI
Çeviri
SaadetÖzen
FernandoPessoa’nınCanYayınları’ndakidiğerkitapları:
Uzaklıklar,EskiDenizler,2009AnarşistBanker-ŞeytanınSaati,2013
FERNANDOPESSOA,1888’deLizbon’dadoğdu.1896-1905yıllarıarasındaGüneyAfrika’dayaşadıveoradatambirİngilizeğitimigördü.PortekizmodernizmininöncülerindenolanPessoa,ilkşiirlerini1912’dePortekizRönesanshareketininyayınorganıAguiadergisindeyayımladı.Aynıyıllarda,düzyazımetinler,eleştirivedenemeleryazdı.1913’tefütüristhareketteyeraldıveSá-CarneiroilebirliktePortekizöncüedebiyatınıbaşlatarak,Paulismoakımınıyarattı.Pessoa’nınfarklıyazarkimliklerininyansımasıolanbukökteşşairveyazarlarAlbertoCaeiro,AlvarodeCampos,RicardoReis,BernardoSoaresveFernandoPessoa’nınkendisidir.Pessoa1935’teLizbon’daardındayayımlanmışsadecedörtkitapbıraktı.PortekizceolarakyayımlanantekeseriMensagem’dir.Ardındabıraktığıelyazmasıfragmansayısı25-27binarasındadır.
SAADETÖZEN,1972yılındaİstanbul’dadoğdu.NotreDamedeSionFransızKızLisesi’ni,ardından
İstanbulÜniversitesiArkeolojiveSanatTarihiBölümü’nübitirdi.Profesyonelturistrehberliğiyaptı,ayrıcauzuncabirsüreCanYayınları’nınFransızcaeditörlüğünüyürüttü.Halenbelgeselsinemaalanındaçalışmalarınadevamediyor.JorgeAmado,JoséSaramago,YvesSimon,LuisSepúlveda,PauloCoelho,AndreyMakine,RomainGary,NancyHuston,AminMaaloufgibiyazarlarınyapıtlarınıdilimizekazandırdı.
Çevirmeninönsözü
“Varolanteksır,birsırolduğunudüşüneninsanlarınolmasıdır,”demiştiÁlvarodeCamposyadaardındasaklananPessoa,“SürülerinBekçisi”nde.Ölümündenepeysonra,yirminciyüzyılınortalarınadoğrukeşfedilenPessoa’yıdüşünürken,özellikleetrafınısaranefsanehalesiniaşmakzorlaştığındabusözühatırlamak,onungerçeközüneyaklaşmakiçinyararlıolabilir.BugündünyaedebiyatınınenönemliyazarlarındansayılanFernandoAntónioNogueiraPessoa’nınyaşamöyküsü,OctavioPaz’ın“Şairlerinyaşamöyküsüyoktur;onlarınyaşamöyküsü,yapıtlarıdır,”sözünüdoğrularcasınabirkaçcümleyleözetlenebilecekkadaryalınvedurgun:1888’deLizbon’dadoğdu.Babasıoküçükkenöldü.ÜveybabasıPortekiz’inGüneyAfrikakonsolosuolduğuiçinokulaDurban’dabaşladı,17yaşındadaLizbon’adöndü.
Lizbon’dabirtakımbaşarısızişkurma
girişimlerindensonraithalat-ihracatfirmalarınınİngilizceveFransızcayazışmalarınıyaparakhayatınıkazananPessoa,ömrünüTejoNehri’nebakarak,Portekizhalkınınokyanuslara,eskiimparatorluklaraduyduğubüyüközlemiseyrederekgeçirdi.TerreirodoPaço’da,MartinhodaArcadaKahvesi’ndeyadaBairroAlto’dakiBrasileira’dadostlarıylaedebiyatkonuştu.Sağlığındayayımlananyapıtlarıolduysada,esasolarakölümündensonra,yazılarınıtopladığısandığınbulunmasıylaünkazandı;yaklaşık27binsayfayayayılan,farklıtürlerdeeserlervermiştiPessoavebunlarınbüyükbirkısmınıkendiadıyladeğil,bireryaşamöyküsüyle,kişilikle,hattaedebîduruşvetarzladonattığı70ayrıkurmacayazarın,dışkimliğinadıylaimzalamıştı.
Pessoa’nınyarattığıyazarlarınenünlülerikötübirPortekizceyle,ilkeldoğaşiirleriyazanAlbertoCaeiro,pagandinlereinananhekimRicardoReis,“içindebirYunanşairibarındıranWhitman”diyetarifedilenÁlvarode
Campos’tur.PessoaAlbertoCaeiro’nunortayaçıkışını“İçimdeustamdoğdu,”diyeanlatır.MeşhursandıktakiöbüryazarlararasındaFransızcayadaİngilizceyazanlar,kadınlar,yarımkalmışkarakterlervardır.Tekbirinsanınruhundayaşayan,butüylerürperticiyazarlarkalabalığınınbirefsaneyedönüşmesidoğalolsada,genelliklegözardıedilen,Pessoa’nınyarattıklarınısağlığındabirsırolaraksaklamadığıdır.YakınarkadaşlarıolanMáriodeSá-Carneiro,JosédeAlmada-Neigreiros,LuísdeMontalvorgibiyazarlarlaonlarıpaylaşır,dergilerdeonlarınimzasıylaşiirler,makaleleryayımlatırdı.
HernekadarPessoa,baştaKafkaolmaküzereölümündensonrakeşfedilenpekçokyazargibiyalnızlığınsıkıntısıylaadetabilinçlibirçabadançokbiriçgüdüyleyazanbiryazargörüntüsüversede,önceliklekendindenöncekiyazarkuşaklarınınyapıtlarınıtanıyan,edebiyatarenasındaboygösteren,tartışmalaragirenbiredebiyatçıydı.1915’teikisayıçıkabilenOrpheudergisinde,eleştirmenlerinkıyasıyaeleştirdiği
yenilikçisözlersarfetmişti.1921’debirkaçarkadaşıylabirlikteOlisipoadındabiryayınevi-kitabevikurmuştu.1922’denitibarenContemporâneaedebiyatdergisinekatkıdabulunmuş,1924’teiseAthenadergisininkurucularıarasındayeralmıştı.Ölümündenbiryılönceyayımlanan,sağlığındaçıkantekkitabıolarakkalanMensagem’leAnterodeQuentalÖdülü’nüalmış,Salazar’ınbaşkanlıkettiğiödültöreninekatılmamıştı.1935’teise,sansürdendolayıPortekiz’debirdahahiçbirşeyyayımlatmamayakararvermişti.
Pessoa’nınefsanesindeendokunaklıvebüyüleyiciolankendinikimliklerleçoğaltmasındanziyade,bukimlikleriyaratmayaonuiten“başlıbaşınaedebiyat,bütünedebiyat”olmaisteği,apayrırenklerebüründürmeyibildiğidiliyle,ifadegücüyleyapıtınınkendisidir.Farklıyazarlarıvarederken,yalnızlığınvevaroluşsıkıntısınınneolduğunukendine,kendiüzerindendeonlaragöstermekistergibidir.Buhaliyle,AnatoleFrance’ın1887yılındayayımlananLesFous
DanslaLittérature(EdebiyattaDeliler)makalesindeverdiğiörneğihatırlatır:AnatoleFrance’ınçocukluğundakibirkomşununhikâyesidirbu.Yaşlıadamoğlunukaybetmiş,oandanitibarendesırtınabirdöşekyüzügeçiripöyledolaşmayabaşlamıştır.Birde,oğlusankihiçvarolmamışgibidavranmakta,neölümündenneyaşadığıgünlerden,anılarındanhiçbahsetmemektedir.Birevortamınagiripdesırtındakiniçıkarmasıgerektiğindebastonunubiromurgagibiörtününiçinekoyar,başındakitopuzadaşapkasınıtakar.Sonrabirsürebubiçimsizcesediseyreder.
Pessoa’nınAnatoleFrance’ınanısındakiseyircimi,yoksaboşcesetmiolduğunuanlamakkolaydeğilelbette,heleBernardoSoaresgibi,Pessoa’nın“yarı-dışkimlik”olaraknitelediği,Pessoa’yaçokyakınbirkaraktersözkonusuolduğunda.Soares,HuzursuzluğunKitabı’nınyazarıolarakyaratılmıştı.HuzursuzluğunKitabı,kurmacabirkarakterinkendihayatınıanlattığıbirromanolarakgörülebilir;ancakyazarlakahramanısıksık
birbirininyerinegeçtiğinden,Pessoa’nınhayatlailgilikendineaitolanveolmayandüşünceleridöktüğü,eviripçevirdiğibirdenemeler,anlatılartoplamıolarakdakabuledilebilir.Pessoabukitapüzerinde1913’tenitibarençalışmayabaşlamış,ölümünedekparçaparçayazmayadadevametmişti.Sandıkaçıldıktansonra,dağınıkmetinlerbirarayagetirilmeyebaşlandıve1982’dePortekiz’deyapıtilkkezolarakbasıldı,dahasonra,yenibulunanparçalarıneklenmesiyle,elyazmalarındayanlışokunmuşyerlerindüzeltilmesiyleyenibasımlaryapıldı.Dünyayıseyretmekleyetinmekisteyen,eylemsizliğienyüceerdemvegerçekyaşamolarakgörenSoares,Pessoaiçinbelkidedünyanınveyaşamanınneolduğunugösterenbirperdedir.HuzursuzluğunKitabıaynızamanda,biredebiyatçınınulaşmakistediğiyapıtlakâğıdadökebildiklerininarasındakimesafedirde;hayaledileninsoluk,titrekbirsureti,gölgesiolarakkalmaya,kusurluolmayamahkûmdur;tıpkıbütünkitaplarvebütünçevirilergibi.
***Bukitap,Lelivredel’intranquillitébaşlıklı
Fransızcaçeviriden(yay.ChristianBourgois,1999)PortekizceorijinaliylekarşılaştırılarakTürkçeyeçevrilmiştir.(Portekizcebaskısı:Livrododesassossego;ed.RichardZenith,Assírio&Alvim,2001)
Dipnotlar,aksibelirtilmedikçekitabınPortekizceveFransızcabaskılarınayayınevlerinin,metinleriderleyenlerinveçevirmenlerinkoyduğunotlardır.Türkçeyeçevireninnotları“Ç.N.”kısaltmasıylabelirtilmiştir.Orijinalelyazmasımetinlerdeokunamamışolanyerleryadacümlelerdekieksikliklerçeviride[...]işaretiylegösterilmiş,anametinlerdebirkaçfarklışeklinerastlananifadelerdipnotlardabelirtilmiştir.
SAADETÖZEN
Öyleysekimkurtaracakbenivarolmaktan?
Hayatımıtoprağaveriyorum.
F.P.
MáriodeSá-Carneiro’yamektup1
14Mayıs1916
Bugünsizebusatırlarıduygusalbirihtiyaçtanötürü,sizinlekarşılıklıkonuşabilmekiçinyanıptutuştuğumiçinyazıyorum.Kolaycatahminedebileceğinizgibi,söyleyecekhiçbirşeyimyok.Dipsizbirbunalımdayımbugün–hepsibu.Sözleriminsaçmalığıhalimetercümanolsun.
Aslabirgeleceğesahipolmamışolduğumgünlerdenbirindeyim.Karşımdayalnızca,birsıkıntıduvarıylakuşatılmış,taşkesilmişbirşimdivar.Irmağınkarşıkıyısı,karşıdabulunduğunagöre,aslabutaraftakikıyıdeğil;çektiğimacılarınteknedenidebu.Nicelimanlarayanaşacakgemilervarelbette,amahiçbirihayatınıstırapvermezolduğulimanavarmayacak,herşeyiunutabileceğimizbirrıhtımdayok.Üstündençokzamangeçtibunların,amabenimhüznümhepsindeneski.
Ruhumbuhaldeyken,hayatınhırpaladığıdertlibirçocukolduğumubedenimintümbilinciylehissediyorum.Birköşeyeatılmışım,oyunlaroynayanbaşkaçocuklarınsesleriniduyuyorum.Dalgageçergibiverdiklerikırık,tenekeoyuncağısımsıkıkavrıyorum.Bugün,14Mayıs,saatakşamdokuzuongeçe,hayatımınbütüntadı,bütündeğeriiştebundanibaret.
Tutsaklığımınsessizpencerelerindengördüğümbahçedebütünsalıncaklardallarınüzerindenaşırtılmış,şimdiöylecesarkıyor;entepeyedolanmışlar;yani,firarettiğimidüşleyecekolsam,zamanıaşmakiçingüvenebileceğimsalıncaklarımbileyok.
Şuan,edebiyatıbirkenarabırakacakolursak,ruhhalimaşağıyukarıböyleişte.
Denizci’deki2karakterlerdenbirigibiyim,gözlerimağlamayıdüşünmektenyanıyor.Hayatfısırfısır,yudumyudum,duraduracanımıyakıyor.Tümbunlar,cildişimdidendağılmayayüztutmuşbirkitabaküçücükharflerlebasılmış.
Busatırlarısizedeğildebirbaşkasınayazıyorolsaydım,dostum,mektubumunsamimiyetine,aralarındaisterikçebirbağolanbuncaşeyin,hayatımolarakhissettiğimşeydenbiranda,kendiliğindenfışkırıverdiğineyeminetsemzorinanırlardı.Amasiz,busahnelenmesiimkânsıztrajedininburasıveşimdiileağzınakadardolu,elletutulurbirgerçeklikolduğunu,yapraklarnasılyeşerirse,bunundabenimruhumdaöylecereyanettiğinianlayabilirsiniz.
Prens,iştebuyüzdenhiçsaltanatsüremedi.Saçmasapanbircümlebu.Nevarkisaçmacümleler,insandahüngürhüngürağlamaisteğiuyandırabilirmişmeğer.
MektubuyarınpostayavermezsemmuhtemelenbirdahaokurumveiçindenbazıyerlerivebazıifadeleribenimHuzursuzluğunKitabı’naalmakiçindaktiloyaçekerekoyalanırım.Amabunudüşünmek,şuanmektubuyazarkenkisamimiyetimide,samimiyetiacıverici,kaçınılmazbirduyguolarakhissetmemidezedelemiyor.
Sonhavadislerbunlar.Almanyailesavaşçıkabilirbirde,amaacıdenenillet,zatençoktanmusallatolmuştuinsanlara.Hayatınöbüryakasında,birkarikatürünaltyazısıgibikalırherhaldesavaş.
Tamolarakdeliliksayılmazbuhalim,amadelirenlerherhaldekendilerineacıverenşeyeteslimoluyordur,ruhundakisarsıntılardanyavaşyavaşzevkalmayıöğreniyordur–hissettiklerimdebunapekuzaksayılmazdoğrusu.
Hissetmek–nerenktiracaba?Sizibinlercekezkucaklıyorum,kalbim
sizinle,daimasizinle.FERNANDOPESSOA
Not:Mektububirsoluktayazdım.Şimdiyenidenokurkengörüyorumki,yarınsizegöndermedenöncebirkopyasınıalmamşart.İçdünyamıbukadareksiksizolarak;bütünduygusalvezihinselyönlerini,temelindeyatan
isteri-nevrasteniyi,ençarpıcıözellikleriolan,özbilincininiçindekikavşaklarını,kesişmenoktalarınıortayakoyaraktasviredebildiğimpeknadirdir...
Banahakveriyorsunuz,değilmi?
1.PessoabumektubuHuzursuzluğunKitabı’naalmakistiyordu.Pessoa’nınyakındostuolanMáriodeSá-Carneiro,Portekiz’inenönemlimodernistşairlerindenbiriydi;bumektubunyazılmasındanaltıhaftasonrayirmialtıyaşında,Paris’teintiharetti.
2.Pessoa,OMarinheiroadlıoyununagöndermedebulunuyor.Buyapıtta,birölününbaşındabekleyenüçkarakter,hayalîbirdenizciyaratırlar,birde“tamhissedecekgibiolduklarında”arayagirenbeşincibirkaraktervardır.(Ç.N.)
OLAYSIZBİRÖZYAŞAMÖYKÜSÜ
H.K.
Lizbon’da3bazıküçüklokantalardavebistrolarda,girişkatındaeliyüzüdüzgünbirsalon,onunüstündedebirasmakatbulunur.Asmakatların,demiryolunungeçmediğiküçükşehirlerdekilokantalarıanımsatan,ağır,evhavasındabirrahatlığıvardır.Pazargünleridışındapekkimseninuğramadığıbuyerlerdeçoğuzamanepeycetuhaftiplere,hayatınbirköşeyeittiği,hiçbirilginçtarafıolmayaninsanlararastlanır.
Hayatımınbirdöneminde,hemhuzurlubiryeraradığımdan,hemdefiyatlarımakulolduğuiçin,bendeböylebirasmakatınmüdavimiolmuştum.Orada,akşamsaatyedisularındayemeğimiyerkenhemenheprastladığımbirivardı;ilkbaştapekgözümtutmadıysada,sonradanyavaşyavaşiçimdebirilgiuyandı.
Otuzyaşlarında,oldukçairibiradamdıbu;oturduğundaaşırıkamburduruyor,ayaktaykensırtıbirazdüzeliyordu;üstünebaşınapeközenmiyordubelki,amatamamenkendinisalmış
dadenemezdi.Dikkatçekicibirtarafıolmayansolgunyüzünde,hatlarınaherhangibirözellikkatmayanacılıbirhavaseziliyordu.Bununaltındanetürbiracınınyattığınıanlamakkolaydeğildi–birçokıstırabıkendindetoplamıştıadeta,mahrumiyet,bunalım,kayıtsızlıktandoğanacı,kikayıtsızlıkdazatenaşırıacıçekmektenolur.
Akşamyemeğinihephafifgeçiştiriyor,kendieliylesardığısigaralarıiçiyordu.Çevresindekiinsanlarakarşıolağanüstüdikkatliydi;kuşkuyladeğil,özelbirilgiyleinceliyorduonları;incedeninceyesüzmeksizinonlarlailgileniyor,gözünüyüzlerinedikipbakmaktanyadakişilikleriniokumayaçalışmaktankaçınıyordu.Onakarşıilgimiuyandırandabutuhafhalioldu.
Giderekgözümdenetleşmeyebaşladı.Bellibelirsizdeolsa,yüzündekiçizgilerdebirzekâparıltısıyakalamıştım.Nevarkiifadesineöylebirbitkinlik,yüreksıkıntısındanilerigelenöylebuzgibibirdurgunluksinmiştiki,dahaötesiniokumakzordu.
Gününbirindetesadüfen,garsonlardan
birinden,lokantayayakınbirbürodamuhasebecilikyaptığınıöğrendim.
Birkeresindesokakta,tampencereninönündebirolayoldu;ikiadamkavgayatutuştu.Bendahil,asmakattakimvarsaherkespencerelerekoştu;tabiisözünüettiğimadamda.Onaöylesinebirlafattım;odabanaaynıperdedenyanıtverdi.Sesi,umutlarınartıkkâretmediği,bununiçindeherşeydenumudunukesmişinsanlarınkigibidonuk,pütürlüydü.Amaakşamcılokantaarkadaşımhakkındaböylekesinkonuşmaklabelkidesaçmalamışoluyordum.
Bilmemneden,ogündensonraonunlaselamlaşırolduk.Derken,belkidesaçmabirtesadüfsonucu,ikimizindesaatdokuzbuçuktalokantadabulunduğumuzbirakşam,ağıraksakbirsohbetebaşladık.Birarabana,yazıpyazmadığımısordu.Evet,dedim.Onayeniçıkan
Orpheu4dergisindensözettim.Dergiyeövgüleryağdırdı,hattagöklereçıkardıki,ciddenhayretettimbuna.Şaşırdığımıonasöylemektendeçekinmedim,çünküOrpheu’dayazanların
sanatı,aslındatoputopuüçbeşokurahitapedencinstendi.Belkibuokurlardanbiridebenimdir,dedi.Hemzatenosanatınönündeyenibirkapıaçmadığınıdaekledi;vesonrautanasıkıla,yapacakdahaiyibirşeyi,gidecekbiryeri,görüşeceğidostlarıolmadığı,okumaktandafazlazevkalmadığıiçin,kaldığıpansiyonda,akşamlarıyazıyazarakvakitgeçirdiğinisöyledi.
***Yaşadığıikiodayı–isteristemezbazıtemel
ihtiyaçlardanvazgeçmekpahasına–pekahımşahımolmasada,genedelüksdöşemişti.Üzerineoturulaneşyalara–derinveyumuşakkoltuklaralmıştı–,perdelerevehalılaraayrıbirdüşkünlüğüvardı.Böylelikle“çektiğiacıyasaygınlıkkatacak”biriçmekânyarattığınısöylüyordu.Moderntarzdadöşenmişbirodadaolsa,sıkıntıinsanınrahatınıkaçırır,fizikselbiracıyadönüşürmüş.
Ogünedek,mecburiyetleriolmamıştı.Çocukluğundainsanlardanuzakdurmuştu.Nebirgrubakatılmış,nedeokulagitmişti
anlaşılan.5Aslasürüyedahilolmamıştı.Onunbaşına,başkalarınında(belkidekimbilir,herkesin)başınagelengelmişti:Hayatındakibeklenmedikolaylar,içgüdülerinegöre,içgüdülerininçizdiğiyoldaşekillenmişti–hiçkıpırdamamak,hayattankopmakyönünde.
Devletinyadatoplumundayattığızorunluluklarlauğraşmakzorundakalmamıştıhiç.İçgüdüselihtiyaçlarınıbilegörmezdengelmişti.Sevgiliyadadostolabileceğiinsanlarahiçbirnedenleyakınlıkduyamamıştı.Onuniçdünyasınabirölçüdedeolsa,kabuledilentekvarlıkoldum.Bununlabirlikte–baştanberiödünçbirkişiliğin;onunkişiliğininardınagizlenerekyaşamışolmambiryana,dostluğununsamimiyetindendeşüpheduymamarağmen–,gününbirinde,kitabınıemanetetmeküzerebirineihtiyaçduyacağınısezmiştim,nitekimböyleoldu.İlkbaşta,onunbellibirniyetle,kitabıyayımlansındiyebanayanaşmışolduğunufarkedincebirazkırıldımdoğrusu;genedebirpsikoloğayaraşanbiricikkıstasınpenceresindenbaktığımda,ilkbaştakiumudunuboşa
çıkarmadığımıveheponundostuolarakkaldığımıdüşününcekeyifalıyorumşimdi.
İlginçtir;tesadüflerdedenkgelmiş,tamdaderdinedevaolabilecek,benimgibibirinsanıkarşısınaçıkarmıştı.
1H.K.
Başlangıçmetni
29Mart1930
GençlerinçoğununTanrıinancınıyitirdiğivebunuvaktiyleatalarınınTanrı’yainandığıgibi,yaniniyeolduğunubilmedenyaptığıbirzamandadoğdum.Veinsanruhudüşünmekyerinehissettiğinden,bundandolayıdadoğalolarakeleştiriyeyöneldiğinden,bugençlerinçoğuTanrı’nınyerineİnsanlığıkoydu.Benneolursaolsunaitolduğuortamınhepkıyısında
duranveyalnızcabirparçasıolduğukalabalığıdeğil,aynızamandayanıbaşındakibüyükboşluklarıdagörebilenlerdenim.İştebunedenleTanrı’yıonlargibibüsbütünterketmedim,amaİnsanlıkdüşüncesinidekabullenmişdeğildimkesinlikle.DüşükbirihtimaldeolsaTanrıvarolabilirdi,budurumdaonatapmakdagerekebilirdi;İnsanlıkise,adınainsandenenbirhayvantürünüifadeeden,basit,biyolojikbirkavramolmaktanöteyegitmiyor,bunedenledeherhangibirhayvansoyundandahafazlahaketmiyordutapınılmayı.İnsanlıkkültü,ÖzgürlükveEşitlikgibikutsalkavramlarıylahayvanlarıntanrısayıldığı,tanrılarındahayvankafalıolduğuantikdinlerindirilmişhaligibigelmiştirbanahep.
Tanrı’yainanmadığımıbiliyordum,fakatdüpedüzbirhayvansürüsünedeinanamazdım;böylecebendebazıinsanlargibikalabalıklarınsınırında,yanihalkarasındaÇöküşdiyetabiredilenoherşeyeuzaknoktadakaldım.Çöküş,bilinçaltınıntamamen
yitirilmesidemektir,çünkübilinçaltıyaşamıntemelidir.Kalpdüşünebilseydi,atmaktanvazgeçerdi.
Yaşamayıbilmedenyaşayanbizlere(benimenderbenzerlerimevebana),herşeyireddetmektenbaşkahayattarzı,dünyayıseyretmektenbaşkayazgıkalıyormuydu?Dinleyaşamanınneolduğunubilemiyorduk,inancaakılyoluylaulaşılamayacağınagörebilemezdikde;insanınbirkenaraatılabileceğineinanamıyor,buaçıdandüşününcekendimizinereyekoyacağımızıdabilemiyorduk;budurumdasahipolduğumuzruh,hayatıestetiğingözüyleseyretmekteişeyarayabilirdiancak.Böylece,dünyalarıncafcaflıgörüntüsüneyabancı,ilahîolanailgisiz,insanıhorgörenbireylerolarak,kendimizi,boşuboşuna,beyinsinirlerimizeuygundüşenkarmaşıkbirEpikürosçuluğunbağrındaserpilmişamaçsızduygularabıraktık.
Biliminyalnızcatemelilkesini,yaniherşeyin,bağımsızolaraktepkiveremeyeceğimizkatıyasalarınhükmündeolduğunuaklımızda
tuttuk,kitepkiversekbilebudaisteristemezbuyasalarınçerçevesindegerçekleşirdivebunun,varlıklarınilahîbiryazgısınınolduğunusöyleyendahaeskiilkeyleharfiyenuyuştuğunufarkettik;böyleceçabalamaktan,didinmektenvazgeçtik,tıpkıçelimsizlerinatletlerleaynıtempodaçalışmaktanvazgeçmesigibi;vehissedilenlerinyazıldığıkitabaeğilerekona,yaşanmışderinbilginintedirginliğinikattık.
Hiçbirşeyiciddiyealmaksızın,duygularımızdışındahiçbirşeyingerçekliğindeneminolamayacağımızıaklımızdançıkarmaksızın,bilinmeyenuçsuzbucaksıztopraklargibiyokladıkduyguları,içlerindebirsığınakaradık.Yalnızcaestetiğintitizseyircisiolmaklayetinmeyipseyrettiklerimizinhallerinivesonuçlarınıifadeetmekiçinçabaladıkgerçi,amakimselerinaklınıçelmeyeyadairadesinietkilemeyeniyetlenmedenkalemealdığımızyazılaryadadizeler,alttarafıyükseksesle,kendikendimizeokuduğumuzyazılarolarakgörülebilir,
amacımızokumanınverdiğiöznelzevkitamolaraknesnelhalegetirebilmekti.
Heryapıtkusurluolmayamahkûmdur,bunuçokiyibiliyoruzveestetikaçıdan,enazkendiyazdıklarımızıgönülrahatlığıylaseyredebiliriz.Nevarkiherşeykusurludurveengüzelgünbatımınındahagüzeli,bizeuykuyugetirenhafifyelindahahuzurlusuhepvardır.Dolayısıyla,dağlarıveheykelleriaynıdinginlikleseyredeceğiz;geçengünlerinvekitaplarıntadınıçıkaracak,enönemlisideherşeyidüşleyerek,hepsinienmahremözümüzünbirparçasıhalinegetirmeyeçalışacağız.Biryandandatasvirlervetahlilleryapacağız;dahagerçekleştikleriandabizeyabancılaşacaklar;böylece,sankigünbatımınınbizebirarmağanıymışgibikeyifalabileceğizonlardan.
Karamsarlar,meseleyebugözlebakmazlar,sözgelimişuVignyhayatı,vakitdoldurmakiçinboşişlerleuğraştığıbirhapishanegibigörürdü.Karamsarolmakolaylarıenkötüveacıklıtarafındanalmakdemektirveböylebirtutumhemaşırı,hemrahatsızedicidir.
Elimizde,ürettiğimizyapıtındeğeriniölçmekiçinhiçbirkıstasyokelbette.Tekderdimizkendimizioyalamak,budoğru;nevarkiyazgısınıunutmakiçinboşişlerleuğraşantutuklulargibideğil,vakitgeçirmekiçinyastıkkenarıişleyengençkızlargibiyiz,hepsibu.
Hayatıbirhanolaraktahayyülediyorum,çöküşarabasıgelenekadaroradakalacakmışım.Arababeninereyegötürecek,bilmiyorum,çünkühiçbirşeybilmiyorum.Dörtduvararasındabeklemekzorundaolduğumagöre,hanıbirhapishaneolarakdakabuledebilirim,çeşitçeşitinsanlakarşılaştığımiçin,dostluklarınyeşerdiğibiryerolarakda.Huysuzyadagörgüsüzbirisayılmam.Odasınakapanıp,kendiniyatağaatıpgözünübilekırpmadanbekleyipduranlarıkendihallerinebırakıyorum;kulağımahoşseslerinvemüziklerinçalındığısalonlardagevezelikedenleredeilişmiyorum.Kapınınönüneoturupgözlerimivekulaklarımımanzaranınrenkleriylevemüziğiylesarhoşediyor,arabayıbeklerkenalçaksesle,yalnızca
kendimiçinbestelediğimanlaşılmazşarkılarısöylüyorum.
Geceçökecek,opostaarabasıkapıyadayanıphepimizeseslenecek.Banabahşedilmişhafifrüzgârınveonuntadınıçıkarabilmemiçinbahşedilmişruhuntadınıçıkarıyorum;vedahafazlasınınesoruyornekurcalıyorum.Handakianıdefterineyazıpbıraktığımşeylerigününbirindebendenbaşkalarıdaokur,bunlarlayolboyuoyalanabilirse,neâlâ.Kimseokumazsayadazevkalmazsa,odakabulüm.
2H.K.
Nefretettiğimikişeyarasındaseçimyapmakzorundayım–yaaklımıntiksindiğidüşleriseçeceğimyadaduyularımıdehşetedüşüreneylemi;başkabirdeyişle,hamurumdahissedemediğimeylemyadaşimdiyekadarhiçkimseninmayasındaolmayandüş.
Sonuçolarakherikisindendenefret
ettiğimegöretekçareseçimyapmamak,amabazenyadüşkurmayayaeylemegeçmeyemecburkalıyorumki,ozamandaikisinibirbirinekarıştırıyorum.
3
Ağırilerleyenyazakşamlarında,AşağıŞehir’indinginliğini,özellikledegündüzlerikıpırkıpırolan,akşamlarıdabunedenlesessizliğiniyiceyoğunhissedildiğisemtleriseverim.RuadoArsenal,RuadoAlfândega,doğuyadoğruuzayıpgidenohüzünlüsokaklarvedümdüzuzananıssızrıhtımlar–ouzunakşamlardayalnızlıkkokanbulabirentler,hüzünleriyleiçimiferahlatır.Oan,içindebulunduğumçağdandahaeskiçağlarıyaşarım;
büyükbirkeyifleCesárioVerde’nin6çağdaşıolduğumufarzederim,içimdeonunkilerebenzeyenyenidizelerdeğil,odizeleridoğuranmayakıpırdanır.Karanlıkbastıranakadar
sokaklardadolaşır,onlarabenzeyenbirhayatduygusunupeşimsırasürüklerim.Günboyunca,hiçbiranlamıolmayanbirkeşmekeşinpençesindedirsokaklar;geceolduğundaise,yineanlamsızbirıssızlığın.Gündüz,birhiçim;gece,kendimolurum.Limandakisokaklarlaaramızdahiçbirfarkyok;gerçionlarsokak,benbirinsanım,fakatbütünvarlıklarınaynıözdenvücudageldiğinidüşününce,aramızdakifarkbelkideüzerindedurulmayacakkadarküçük.İnsanlarlanesnelerinsoyutvebunedenleortakbiryazgısıvar–sırlarıncebriiçindeanlamsızbirtanımdaha.
Amabaşkabirşeydahavar...Buağır,buboşsaatlerde,ruhumunderinliğindenzihnimedoğruhervarlığavergibirhüzün,herşeyesinmişolanıstırapyükselirvebirdetamamenbanaaitolan,amaaynızamandadadışarıdangelen,değiştirmeyegücümünyetmediğibirduygu.Ah,düşlerimkaçkez,elletutulurşeylergibidikilmiştirkarşıma;gerçekliğinyerinialmakdeğil,kendilerinindegerçekliğene
kadarbenzediğinibanaanlatmaktırdertleri;çünküonlarıdareddetmekteyimdir,çünküonlaransızındışarıdakidünyadanfırlayıvermiştir,sokağınöbürbaşındanbirdençıkıverentrengibiyadagecevaktikimbilirneanlatan,ansızınpatlayıvermişbirfıskiye,birArapyalellisinihatırlatan,bitengününtekdüzeliğindenkoparakyükselençığırtkanın
sesigibi.7
Müstakbelçiftlergeçiyor,ikişerikişerküçükterzikızlargeçiyor,hazpeşindekoşangençlergeçiyor;herşeydenemekliolmuşlaruzadıkçauzayankaldırımlardasigaraiçiyor,dükkânsahibidenenbiryeredemiratmışoserserilerdekapıönlerindeavarelikediyor.Ağırı,irisi,cılızıylaacemierlerkâhgürültücü,kâhgürültücüdendebetergruplarhalindeuyurgeziyor.Arasıranormalbirinsanteşrifediyor.Busaatte,busemttepekotomobilgörünmüyor;olanlarmüzikli.Kalbimdesıkıntılıbirhuzurvarvedinginliğimtamamenkaderimerazıolmamdankaynaklanıyor.
Bütünbunlargelipgeçiyorvehiçbiribana
hiçbirşeyifadeetmiyor,hepsiyazgımayabancı–hattakendiyazgılarınabileyabancı:bilinçdışınaaitşeylerden,insanınbaşınatuğladüşüncerasgelesalladığıküfürlerden,bilinmeyenseslerinuzaklardakiyankılarındanoluşanbirkarışım–kolektifvaroluşsalatası.
4H.K.
...vekurduğumbütünohayallerindoruklarındanbakıyorumda,Lizbonkentindebiryardımcımuhasebeciymişim.
Amabuçelişkibeniezmiyor–özgürleştiriyor;hattabanacanverenbununiçindekiironi.Karşısındaalçalacağımbirşeyvarsa,odakendiaçtığımbayraktır;kendiyüzümekarşıattığımkahkahaduyuncaselamdurduğumborusesi,kendimidoğurduğumşafağınyaratıcısıdır.
Hiçbirşeyolmaksızınyücelmek,gecelerikazandığımnemuhteşembirzaferbu!
Bilinmeyenbirgüzelliğingörkemi,nasıldakaranlıkbirgörkemdir...Birden,İsa’nınözünün,taşlardavedünyadaneletekçekipsığındığımağaradabulunduğunubilençöldekirahibin,yalnızlığıylabaşbaşakalmışkeşişingönlündekiyüceliğeeriyorum.
Vebusaçma,içleracısıodadamasamınbaşınaoturmuş–ben,sıradanbüroçalışanı,belkideruhumuselameteerdirecekbirtakımsözcükleryazıyorum.Kendimiyüksek,uzakdağlardakiimkânsızbirgünbatımınınyaldızınaboyuyorum,kendiheykelimin[...]vekutsalparmağımdataşıdığımreddedişyüzüğününyaldızına;başımıdöndürenkendimibeğenmişliğimisimgeleyen,hiççıkarmadığımbirmücevherdiroyüzük.
5H.K.
İkikocasayfayıkaplayanupuzunbirliste
karşımdaduruyor;yorgungözlerleeskiyazımasasınaeğilmiş,sayfalara,gözlerimdendahabitkinolanruhumubırakıyorum.Hepsiboşbunların.Boşluğunötesinde,mağazanındüzenlitezgâhları,birokadartertiplitezgâhtarları,insanoğlunundüzenivesıradanlığınhuzuru
RuadosDouradores’e8kadarsırasıradizilmiş.Farklıbirdünyanıngürültüsücamavuruyor,fakatfarklıgürültüdebayağı;tıpkıtezgâhlarınyanıbaşındadikilenhuzurgibi.
Tazelenmişgözlerimiaksayfalaraindiriyorum;özenleyazdığımrakamlarişlerinsonucunukaydetmişbile.Vekendimesakladığımbirgülümsemeyle,beyazboşluklarla,cetvelleçizilmişçizgilerle,süslüyazılarla,rakamlarla,kumaşmarkalarıyladoldurulmuşbusayfalarıbarındıranhayattan,biryandandaherçağdabüyükdenizcilerin,büyükazizlerinveşairlerindegelipgeçtiğinidüşünüyorum;dünyayadeğerkazandıranherşeyindışınasürülmüşbubüyükkalabalığı,tekbirsatırlaolsunananyok.
Üzerirasgelebirkumaşlakaplanmışbusicil
defterinde,önümdeHindistan’ınveSemerkant’ınkapılarıaçılıyorveaslındahiçbirülkeyeaitolmayanİranşiiri,üçüncüdizesiuyaksızrubaileriyle,sıkıntımauzaktandestekoluyor.Benise,hiçhatasızyazıyor,topluyorum;vebudünyadayaşayanbirbüroçalışanınınuysalelindençıkanyazılar,satırsatırdiziliyor.
(SoluçãoEditoradergisindeyayımlanmıştır;sayı4,yıl1929)
6
Hayattançokazşeyistedim–amao,okadarınıbileesirgedibenden.Azıcıkgüneş,kırlar,birlokmaekmekbirlokmahuzur,canımıfazlayakmayacakbiryaşamabilincimolsunvebirdenekimseyemuhtaçolayımneelâlembanamuhtaçolsun.Bukadarıbileesirgendibenden,haniyüreğimizinkatılığındandeğilde,paltomuzundüğmeleriniaçmayaüşendiğimiziçindilenciyibaşımızdansavarız
ya,işteoşekilde.Huzurluodamda,kederleriçinde
yazıyorum,şimdiyekadarolduğum,bundansonradaolacağımgibiyapayalnızım.Merakediyorum,acabagörünüştepekbirdeğeriolmayansesim,binlercesesinözünü,binlercehayatınkendinianlatmayaolansusuzluğunu,gündelikyazgısıiçindefaydasızhayallerin,izbırakmayanumutlarıntutsağıolmuşbenimkigibibinlerceruhunsabrınıtemsilediyorolabilirmi.
Böyleanlarda,onunlaaynıhamurdanolduğumukavrayankalbimdahahızlıatıyor.Dahaçokyaşıyorum,çünküdahabüyükyaşıyorum.Benliğimdedinselbirgüç,birtürdua,hattabirçığlıkhissediyorum.Banakarşıtepkiyukarıdan,zihnimdengeliyor...KendimiRuadosDouradores’te,dördüncükattakidairemde,uykudanağırlaşmışben’iizlerkengörüyorum;önümdeduranyarıdolukâğıttakigüzelliktenyoksun,boşvarlığıma,ucuzsigaraya–eskimişsümeninüzerindeuzunuzadıyaanlattığımbütünbuşeylere
bakıyorum.Yukarıda,dördüncükatıntepesinden,yaşamısorgulayanben!Başkalarınınruhlarınınnehissettiğiniaçıklayanben!Dâhilerveünlülergibinesirleryazanben!Buradakibenim,neeksik,nefazla!..
7
Bugün,sıksıkyaptığımgibidüşkurdum,hayatımıntinseltarafıbüyükorandabuamaçsızvedeğersizdüşlerdenoluşur.RuadosDouradores’ten,patronumVasques’ten,muhasebeciMoreira’dan,jiletgibitakımlargiyenşirketçalışanlarından,ayakişlerinebakançocuktan,üniformalıuşaktanvekedidenbirdahageridönmemeküzereayrıldığımıtahayyülettim.Adetazincirlerimikırmıştım,sankibütüngüneydenizlerikeşfedilmeküzerebüyülüadalarınısermiştiönüme.Bundanböylegönülrahatlığıylakendimisanataverebilir,varlığımızihinselaçıdantamamaerdirebilirdim.
Amabirden,hattadahadüşüncelerimdeyüzerken–kısacıköğletatilinde,birkafedeoluyordubu–,birrahatsızlıkduygusudüşümesaldırıverdi:Acıçekerdim,diyedüşündüm.Evet,fazlasözegerekyok:Acıçekerdim.PatronVasques,muhasebeciMoreira,veznedarBorges,çevremdekitümonamusluinsanlar,mektuplarıpostayagötürenneşeküpüçocuk,maharetliortacıveodünyatatlısıkedi–hepsihayatımınbirparçasıhalinegelmişmeğer;onlardanayrılacakolsamgözyaşlarımahâkimolamaz,oküçükdünyanın,gözümenekadarkötügörünmüşolursaolsun,benimdebirparçamolduğunu,buparçanındaheponlarlakalacağınıdüşünürmüşüm;kendimionlardankoparmanın,yarıölmekten,ölümünyüzünügörmektenfarksızolduğunuanlarmışım.
Hemzaten,diyelimkiyarınonlardanayrılıpRuadosDouradores’inüniformasınısırtımdanattım;başkaneyetutunurum(çünkübirşeyleretutunacağımkesin),hangiüniformayıgiyerim(çünkümutlakabirbaşka
üniformagiyeceğim)?Kimigörünür,kimigörünmezama,
hepimizinbirpatronVasques’ivardır.BenimkininadısahidendeVasques;sağlıklı,hoş,kimizamankabalaşsadaartniyetdüşünmeyen,çıkarınıbilenamasonuçtadürüst,insanoğlununyetiştirdiği,sağcısıyla,solcusuylanicebüyükdehalardaveharikaçocuklardabulunmayanadaletduygusunasahipbiradam.Zenginliğe,başarıyadoymayan,ölümsüzlükpeşindekoşan,kendinibeğenmişVasques’lerdeolabilir...Benise,bizimnispeteninsancıl,zorzamanlardadertdinlemesinibilenVasques’i,dünyadakibütünsoyutpatronlarayeğlerim.
Devleteişyaparakküpünüdoldurmuşbirşirketteçalışanbirarkadaşım,kazandığımparayıbeğenmeyerekgeçengünşöylededibana:“Sömürülüyorsunuz,dostum.”Bununüzerinedüşündümde,sahidendeöyle;nevarki,mademhayattasömürülmektenkaçmanınyoluyok,kendinibeğenmişlerin,şöhretbudalalarının,üzüntününyadaimkânsızlığın
peşindenkoşanlarınyerine,kumaştüccarıVasques’ekendimisömürtsemdahaiyideğilmi,diyedesormadanedemiyorumkendime.
BizzatTanrı’nınsömürdükleridevarki,bunlarbudünyanınuçsuzbucaksızboşluğunayuvarlanmışpeygamberlerveazizlerdir.
Başkalarıyuvalarınanasılsığınırsa,bendeRuadosDouradores’tekiobüyükbüroyaöylesığınıyorum.Hayatkarşısındabirsipereçekilircesine,masamınardınasiniyorum.Benimolmadığıhaldesahibiolduğum,içinekayıtlardüştüğümoticaridefterlereduyduğumsevgidengözlerimyaşarıyorneredeyse,mürekkephokkasınıvebirazötemdebordrolarıhazırlayanSergio’nunsırtınıseviyorum.Belkisevecekbaşkabirşeybulamadığımdanböyleoluyor,amabelkideinsansevgisinedeğerhiçbirşeyolmadığından;duygusallığakapılıpsevgimizibirinevakfetmeyeniyetlendiysek–yıldızlarınsonsuzkayıtsızlığındansabenimgösterişsizmürekkephokkasıyeğdir.
8H.K.
PatronumVasques.Nedendirbilinmez,patronumVasques’inkarşısında,sıksıknutkumtutuluyor.Buadambenimiçin,hayatımıngündüzsaatlerinehükmeden,rasgelebirayakbağındanbaşkaneki?Banakibardavranıyor,nedensebirdenbirekabalaşıpherkeseköksöktürdüğüanlarındışındayumuşakbirseslekonuşuyor.İyi,güzeldeniyebirtürlüaklımdançıkmıyor?Birsimgemibuadam?Akılmı,sağduyumu?Ne?
PatronVasques.Dahaşimdidengelecekzamanda,ogünduyacağımıbildiğimüzüntüylehatırlıyorumonu.Ben,herhangibiryerinyakınlarındakiküçükbirevde,bugünyaratmadığımeseriogündeyaratmayarak,yaratmamayısürdürebilmekiçindebugünkülerebenzemeyengerekçelerbulmayaçalışarakhuzuriçindeyaşıyorolacağım.Yadaberduşlarınkapatıldığıbiryerde,dibevurmanınhazzıylayuvarlanıpgidiyor
olacağım,kendilerinivaktiyledehasanmış,oysadüşgücündenyoksunbirerdilenciolmaktanöteyegidememişdöküntülerinarasınakarışacak,hayattanebaşarıyaulaşabilmiş,nedeherşeyielinintersiyleitmeyibeceripöbürtürlübaşarıkazanabilmişoisimsizkalabalıktaeriyeceğim.Neredeolursamolayım,patronVasques’iveRuadosDouradores’ibüyüközlemlerleanacağımvegünlükhayatıntekdüzeliğini,yaşanmamışaşklarınyadakazanmamayayazgılıolduğumzaferlerinanısıgibiyaşayacağım.
PatronVasques.Bugüngelecektenbakarakgörüyorumonu,hiçdeğişmemiş–ortaboylu,tıknaz,kabaamaölçülü,şefkatli,dobrayadakurnaz,sertvetatlıdilliolabilenbiri–,obirşef,sadeceparasıolduğundandeğil;ağırhareketeden,renkliküçükkaslarabenzeyenşişkindamarlıkıllıelleriyledeşef,kalınamayağlıolmayanboynuyla,koyuamahepsinekkaydıtıraşlısakallarıyla,altındangörünenkırmızı,sıkıetliyanaklarıyladaşef.Görüyorumonu,dinlenirkenbileenerjisaçanhareketlerini,dış
dünyayaaitşeylerisakızgibiçiğneyipdurangözlerinigörüyorum,onusinirlendirdiğimanınşokunutekraryaşıyorumvegülümsediğinigörünceiçimısınıyor–geniş,insancabirgülümsemebu,birkalabalıktanyükselencandanalkışlarabenziyor.
Busıradan,hattakabasabainsan,belkideetrafımdaonunkadarrenklibaşkakimseolmadığıiçinmeşgulediyorzihnimi,banakendimiunutturuyor.Öylesanıyorumkibubirişaret.Öylesanıyorum–yadasanıyorgibiyimki–biryerlerde,uzakbirhayatta,buadamınbenimiçindahaönemlibirrolüolmuş.
9H.K.
Ah,evet,anladım!PatronVasquesHayat’ıntakendisi!Bizehükmedenvehakkındaneredeysehiçbirşeybilmediğimiz,tekdüzevegerekliHayat’ın.Busıradanadam,Hayat’ınsıradanlığınıtemsilediyor.O,benimiçinher
şeyvedışımda,çünküHayatdabenimiçinherşeyvedışımda.
RuadosDouradores’tekibüromgözümdeHayat’ıtemsilediyorsa,yineRuadosDouradores’te,ikincikattaki[?]evimdeSanat’ısimgeliyor.Evet,Hayat’laaynısokaktaamabirbaşkayerdeikameteden,hayatınyükünühafifleten,bunakarşılıkyaşamanınyükünühafifletmeyenvehayatkadartekdüzeolan,tekfarkıbaşkabiryerdeoturmakolanSanat’ı.Evet,benimgözümdevarolanherşeyinanlamı,bütünmuammalarınçözümüRuadosDouradores’tedir–birtekmuammalarınvarlığınıhariçtutalım,çünküçözümsüzbirşeyvarsa,odamuammanınkendisidir.
10H.K.
Benböyleyimişte,işeyaramazve
duyarlıyım,isteriyiolsunisterkötü,soylusundanyadabayağısındanbütüncoşkularaolancavarlığımlakaptırabilirimkendimi–nevarkiaslakalıcıbirduygu,aslaruhunözünenüfuzeden,kalıcıbirheyecanduyamam.Bendenevarsa,birbaşkaşeyiizleyerekvarlıkkazanır;ruhkendinekarşı,yaramazbirçocuklauğraşırcasınasabırsız;giderekbüyüyenvehepaynıkalanbirsıkıntıvar.Herşeyilgimiçeker,amahiçbirşeybeniavucundatutamaz.Durmaksızındüşkurarak,yapılmadıkişbırakmam;karşımdakonuşankişininyüzündekimimiklerieninceayrıntısınakadaryakalarım,cümlelerindekimilimetriksapmalarıfarkederim;nevarki,duyduğumhaldeaslındaonudinlemez,bambaşkaşeylerdüşünürümvearamızdageçenkonuşmadanenazanımsadığım,osıradasarfedilensözlerolur–hemonunkiler,hembenimkiler.İştebuyüzden,birettiğimlafıbirdahaeder,cevabınıaldığımsoruyutekrarsorarımsıksık;bunakarşılık,sonradanaklımdanuçupgidenbirşeyisöylediğisıradakarşımdakininyüzhatlarının
gerilişiniyadadahaönceanlattığımıunuttuğumbirhikâyeyianlatırken,beniyalnızcagözleriyledinleyişini,fotoğrafınıçekmişgibi,üçdörtsözcükletarifedebilirim.İkikişiyimben–ikisideortalarındakimesafeyikoruyor,aralarındahiçbirbağolmayanSiyamikizleribunlar.
11H.K.
İlahi
Aslagerçekleşmiyoruz.Karşıkarşıyaduranikiuçurumuzbiz–
Cennet’ihayranlıklaizleyenbirkuyu.
12H.K.
Yaşamöyküsüyazılabilenlereyadaoturupkendiyazabilenleregıptaediyorum,aslındagıptamıediyorum,bilmeksizin.Benbudağınık,ilintisizduygularla(zatenbaşkatürlüsünüdeistemiyorum)olaysızyaşamöykümü,hayatsızhikâyemianlatıyorum.Bunlarbenimİtiraflar’ım;vebuitiraflardahiçbirşeysöylemiyorsambu,söyleyecekbirşeyimolmadığındandır.
İnsan,ilginçyadayararlıneanlatabilir?Başımızagelmişolanşeyler,yaherkesinbaşınagelmişyadayalnızcabizimbaşımızagelmiştir;ilkdurumdabayatlamıştır,ikincidurumdadabizdenbaşkasıanlayamazonları.Hissettiklerimiyazıyorsam,hissetmeninateşiniazaltmakiçinbaşkaçareolmadığından.İtiraflarımönemlideğil,çünkühiçbirşeyönemlideğil.Hissettiklerimlemanzaralarçiziyorumben.Duyularımıtatilediyorum.Üzüntülerinibastırmakiçinnakışişleyen,hayatdenenşeyvarolduğuiçinörgüörenkadınlarıçokiyianlıyorum.Yaşlıteyzem,sonugelmezakşamlardafalaçıpdururdu.
Duygularımıanlattığımbuitiraflardabenimfallarım.Gelecektenhaberalmakiçiniskambillerdenmedetumanlargibiyorumluyordeğilimonları.Kulakdavermiyorumyazdıklarıma,çünküfallarda,kâğıtlarınyalnızbaşlarınahiçbirdeğeriyoktur.Rengârenkbiryumakgibikendimiaçıyorumyadaçocuklarınipleriaçıkparmaklarınadolayıpsonradaeldenelegeçirdikleriipoyununuoynuyorumkendimle.Dikkatettiğimtekşey,başparmağınaltınadenkgelendüğümükaçırmamak.Sonraellerimitersçeviriyorumveortayayenibirşekilçıkıyor.Arkasındanyenidenbaşlıyorum.
Yaşamak,başkalarınınniyetleriyleörgüörmektir.Bununlabirlikte,ömürsüresincezihnimizözgürdürvebütünbeyazatlıprensler,ucukancalıfildişitığlaikiilmekatımısüresince,kendibüyülübahçelerindegezinebilir.Varlıklarlayapılantığişi...Aralıklar...Hiçbirşey...
Zaten,kendimdenebulabilirim?Neanlatabilirim?Duygularımınkorkunçderecedeyoğunolduğunu,duygularımınsapınakadar
bilincindeolduğumu...Kendimimahvetmekiçinkullandığımkeskinzekâmıvebenioyalamayadoymayandüşgücümü...Ölüirademiveonucapcanlıyavrusugibikollarındasallayandüşüncegücümü.Tığişi,evet...
13
Kaderdenvedüşüncelerdenörülükitabımıyavaşyavaşbirşeklesokmakiçinartardadizdiğimbukelimeler,içleracısıhalimehiçkâretmiyor.Kurduğumbütüncümlelerinderinliklerinde,suyuiçilmişbardağındibindeerimedenkalanbirtozgibi,birhiçolarakvarlığımısürdürüyorum.Muhasebehesaplarımınasılkaydediyorsam,edebiyatımıdaöyle,titizlikvekayıtsızlıklayazıyageçiriyorum.Yıldızlı,engingökyüzününvesayısızruhungizemikarşısında,bilinmezbiruçurumdandokunmuşgeceninkarşısında,hiçbirşeyianlayamayanruhumdakikaosunkarşısında–bütünbunlarınkarşısındayardımcı
muhasebeciolarakyazdıklarımda,ruhumunkâğıdınadöktüklerimdeşusefilRuadosDouradores’iniçindedönüpduruyor,evreninzenginuzamlarıylailişkileripekzayıf.
Gördükleriminhepsidüştenvegözaldanmasındanibaret;düşüniçindemuhasebekayıtlarınınyadadoğrudürüstmetinlerinolmasınınpekbirönemiyok.Çalıştığımbüronungirişkapısıyerine,prenseslerhayaletmeninnesidahaanlamlı?Bildiğimizherşeyinucusahipolduğumuzduygulardanbirine,bizibizyapanşeylerisekendivarlığımızayabancıbirduyumaçıkar–buysa,bizimhemoyuncusu,hemetkinizleyicisi,hattabelediyemeclisininözelizniyletanrılarıolduğumuzbirmelodramdır.
14
Aslagerçekleştirmeyeceğimizeserinkötüolacağınıbiliriz.Gerçekleştirmeyihiçbirzaman
istemeyeceğimizeserondandakötüolurdu.Gerçekleştirdiğimizeserise,enazındanvarolmaklaödüllendirilmiştir.Pekbirdeğeriyoktur,amavarlığınısürdürür,tıpkısakatkomşumunbiriciksaksısındabüyüyencılızbitkigibi.Bubitkionunneşekaynağı,bazenbenimbileiçimiaçıyor.Kötüolduğunubilebileyazdıklarımdaüzgünleriyadatalihsizlerikarıncakararınca,birazolsunoyalayabilir,dahakötüşeyleryapmalarınaengelolabilir.Benitatminetsedeetmesedebuhepyararlıbirşeydir,bütünbirhayatiçindeaynışeysöylenebilir.
Dahafazlasıkıntıdoğurmaktanbaşkaderdiolmayanbirsıkıntı;bugünçektiğinizacınınacısınıyarınçekeceğinizişimdidensizemuştulayanacı–nebüyükbiraçmazbu,hemyararsız,hembirokadarsahte,nebüyükbiraçmaz...
...perişanlığımdanyapılmauzunkaputunasıkıcasarınmış,gardabirbanktakıvrılmışuyuyorkendimibeğenmişliğim...
...düşlenmişimgelerdünyasından,eşit
paylaralarakdoğmuşbilgeliğimvehayatım...İçindeyaşadığımanınkaygısıvızgeliyor,
uzundasürmüyor.Zamanınenginliğineaçımben;vekoşulsuzolarakbenolmakistiyorum.
15
Doğuştanbanaaitolaniçimdekitoprağı,adımadımfethettim.İçindebirhiçolarakkaldığımbataklığı,azarazarelegeçirdim.Sonsuzvarlığımıdoğurdum,amakendimikendimdenforsepslekoparmakzorundakaldım.
3.FernandoPessoa’nınBernardoSoares’itakdimidir.
4.Pessoa’nın1915’tekurduğu,yalnızcaikisayıçıkan,kısaömrünerağmenbüyükönemtaşıyandergi.
5.BubilgiPessoaaçısındandoğrudeğil:PessoaonaltıyaşındaDurban’dabirİngilizokulunagidiyorduvehattaokulbirincisiydi.Dahasonra,DurbanÜniversitesi’ne,ardındanLizbonÜniversitesi’nedevametti.
6.Ondokuzuncuyüzyılsonundayaşamış,Lizbon’unsözcüsüolmuşgerçekçiveParnasçışair.
7.Bumetninilkikiparagrafı,1929Şubatı’nda,SoluçãoEditoradergisinin2.sayısındayayımlandı.
8.VarakçılarSokağı;Lizbon’da,AşağıŞehir’de,TejoNehrikıyısındauzanandartüccarlarsokağı.BernardoSoaresoradaçalışıyorveyaşıyor.
16H.K.
Cascais9ileLizbonarasındahayaller.PatronumVasques’inEstoril’dekimağazasınınbirvergisiniödemekiçinCascais’egittim.Dahayolakoyulmadan,yolculuğuntadınıçıkarmayabaşlamıştımbile,birsaattegidecek,birsaattegelecekvebüyüknehrinsürekliyenilenenmanzaralarıylaokyanusadöküldüğüyeriseyredecektim.Sonuçolarakgidişyolunda,doyadoyaseyredeceğimdiyesevindiğimdenizmanzaralarınagörmeyengözlerlebakaraksoyutdüşünceleredaldım,dönüştedeedindiğimizlenimlerikafamıniçinedizmekleuğraştım.Buyolculuğunenküçükbirayrıntısını,gözlegörülengerçekliğininenküçükbirparçasınıbiletarifedebilmektenâcizim.Unutkanlığımveherşeyetersgitmehuyumyüzündenyolculuktankazancımşubirkaçsatırdanibaretkaldı.Aksiolsadahamıiyiolurdu,dahamıkötü,hattaolacakolanneydi,bilemiyorum.
TrenyavaşlayıpCaisdoSodréGarı’nagiriyor.HiçbirsonucaulaşamadanLizbon’avardım.
17
Belkidebirgayretgösteripşubiricik,benzersizişegirişmeninzamanıgelmiştir:hayatımıgözdengeçirmek.Uçsuzbucaksızbirçölüntamgöbeğindeymişim.Edebîbirdillebirvakitlerneolduğumu,bunoktayanasılgeldiğimiaçıklamayaçalışıyormuşum.
18
Büyükbirdinginlikiçinde,ebediyenRuadosDouradores’e,buyazıhaneye,buiklime,şuinsanlaramahkûmolmuşhayatımıgözdengeçiriyorum,ruhumdabirtebessümsuretindenbaşkabirşeyyok.Karnımdoyuyor,
başımısokacakbiryerim,hayalkurmak,yazmak,uyumakiçinbirazvaktimvar–Tanrılardandahabaşkaneisteyebilir,Yazgı’dannebekleyebilirim?
Büyüktutkularım,sınırsızdüşlerimoldu–amaokadarıçıraklarda,terzikızlardadavardır,çünkübütündünyahayalkurar:Bizibirbirimizdenayıranşey,ohayallerigerçekleştirecekgücümüzünyadakendiliğindengerçekleştiklerinigörecekkadarşansımızınolupolmamasıdır.
Düşlerimdebendeçıraklar,terzikızlargibiyim.Onlardantekfarkım,eliminkalemtutması.Evet,onlardanbiredimle,bütünüylebanaaitbirgerçeklikleayrılıyorum.Ruhumdaiseonlarabenziyorum.
Uzaklarda,Güney’edoğruadalarvebüyük,kozmopolittutkularolduğunuçokiyibiliyorum[...]
Dünyaavucumdaolsaydı,gözümükırpmadanbirRuadosDouradoresbiletinedeğişirdimonu.
Belkidesonsuzakadarmuhasebeciolarak
kalmakbenimkaderimdir;şiirveedebiyatisealnımakonmuşbirkelebektirbelki;parlakgüzelliğiylegülünecekhalimiiyiceortayaçıkaranbirkelebek.
Moreira’yıözlemleanacağımamagöğeyükselmeninkarşısındaözlemlerinlafımıolur?
VasquesveŞürekâsışirketindemuhasebeşefliğineyükseltileceğimgünün,yaşamımınsayılıgünlerindenbiriolacağınıçokiyibiliyorum.Bunuacı,ironikbiröngörüsöylüyorbana,aynızamandabukesinbirgerçeklikolduğuiçin,zihinselyöndendeavantajlıyım.
19
22Mart1929
Kumsalın,denizkıyısında,ormanlarveçayırlarboyuncaçizdiğieğriyedipsizderinliktengelipvurandalgadanyakıcıbirarzununkararsızlığıyükseliyordu.Göz,
buğdaylarla[?]’leribirbirindenayıramıyor,araziservilerinarasındanuzayıpgidiyordu.
Birbaşınakalmışyadasesuyumuna,içtitreşimlerevedahabenzeştikleriandafarklılaşananlamlarınagörebirarayagelmişsözcüklerinsaygınlığı;başkadeyimlerinanlamlarınasızmışdeyimlerinşatafatı,izlerinmuzipliği,ormanlarıniyimserliği–vesonra,kaçamaklaryaptığımçocuklukbahçelerinde,havuzlardanyayılanhuzur...İştebuşekilde,saçmabircürettenyapılmışsurlarınardında,dizidiziağaçlarınvesolupgidenşeylerinürpertilerininarasında,benimyerimdebirbaşkasıolsa,üzgündudaklarındahayüksekmahkemelerdereddedilmişbiritirafımırıldandığınıduyabilirdi.SonŞövalyelerinŞatosu,bilinmezbiravludakimızrakşakırtılarınınarasında,birdahaaslahuzuryüzügörmeyecekti,üstelikşövalyelerduvarıntepesindengörünenyoldanbirgüngeridönsebile,yolunbutarafındaiseakşamlarıMağripmasallarıylaölmüşçocuğuavutan,onuhayatla,mucizelerlecoşturankadınınanısı
kalacaktı.Yitipgitmişsonşövalyelerkafilesinin
sesleri,gelecekzamanlarınbiranısıgibiuzunuzunyankılanıyordu,otlarınarasındakisabanizlerinitakipedenkuşgibihafifadımları,kıpırkıpıryeşillikleriaralamıyordubile.İlerdebirgüngelecekolanlardahaşimdidenyaşlıydı;sadecehiçgelmeyecekolanlargençti.Yolunkenarınadavullardizilmişti,trompetlerise,herhangibirşeyibırakmayahâlâgüçleriolsa,onlarıbirkenarabırakacakolanbitkinellerdencansızcasarkıyordu.
Nevarki,büyülü[geçitalayı]nınyürüdüğütoprakta,sönmüşseslerinyenidenyüksekperdedenyankılandığıişitilmişveköpeklergözlegörülebilenyollardaayaklarınısürümüştü.Herşeydebircenazetörenininsaçmalığıvardıvebaşkalarınındüşlerindekiprenseslerhiçbirdehlizdekaybolmaksızın,hiçdurmadangeçiyor,tekrargeçiyordu.
20
Ömrümboyunca,hayatımıezenkoşullarınbazılarındankurtulmakistediğim,bunakarşılıkkendimibenzerbaşkakoşullartarafındankuşatılmışolarakbulduğumçokoldu,olaylarınbelirsizörgüsündebanakarşıkesinbirdüşmanlıkvardı,desemyerivar.Diyelimki,beniboğmaktaolanbireliboynumdansöküyorum.Oelisöküpatankendielimin,benikurtarırkenboynumabiripgeçirdiğinifarkediyorum.İpiboynumdandikkatleçıkarıyorum,amabukezdekendiellerimleboğazımısıkmamaramakkalıyor.
21
24Mart1929
İstervarolsunlaristervarolmasınlar,biztanrılarınkölesiyiz.
22
Aynalardagördüğümsuretim,hepruhumunkollarınasığınırdı.Düşüncelerimdebileolduğumgibivarolabilirdimancak:zayıfvebelibükükbiri.
Herşeyimçoktanölmüşbirçocuğuneskifotoğrafalbümüneyapıştırılmış,renklibirprenstipografisinianımsatıyor.
Benisevmek,banaacımakdemek.Gelecekzamanınsonlarınadoğrubirgünbiriçıkıphakkımdabirşiiryazacak,bendebelkiveancakozaman,KendiKrallığım’dahükümsürmeyebaşlayacağım.
Tanrı;bizvarızveherşeybundanibaretdeğil,demek.
23H.K.
Saçmaaksiyomlar
Sahtesindendeolsasfenksleredönüşsek,hemdekimolduğumuzubilemezhalegelecekkadar.Çünküaslındasahtebirersfenkstenbaşkabirşeydeğilizvegerçekteneolduğumuzubilemiyoruz.Hayataayakuydurmamızıntekyolu,kendikendimizleuyumsuzolmak.Tanrısallık,saçmalıkdemektir.
Samimiyetle,sabırlaakılyürüterekteorilerkursakvebunuyalnızca,hemençürütmeküzereyapsak–edimlerimizi,onlarımahkûmedenkuramlarladoğrulasak–,hayattakendimizebiryolçizsek,sonradaoyoluntamtersinegitsek.Yapılmadıkşeybırakmasak,olmadığımız,olduğumuzuiddiaetmediğimiz,başkalarınınolduğumuzuhayaletmesinideistemediğimizbirşeyinbütünhallerinikuşansak.
Okumamakiçinkitaplaralsak;konserleregitsek,amanemüzikdinlesek,nedekimleringeldiğinebaksak;yürümektenyoruldukdeyipuzungezintilereçıksakvegidipkırlardakalsak,sadecevesadecekırlarbiziuyuşturduğuiçin.
24
Bugün,kimizamankabınasığmayanoçokbildikiçsıkıntısınınbeninasılboğduğunubedenimlebilealgılarken–asmakatısayesindevarlığımısürdürebildiğimolokantadayadabasitaşevindepekbirşeyyiyemedim,herzamankindendeaziçtim.Tamçıkarken,garsonşişeninyarısınınhâlâdoluolduğunufarkettivedönüpdediki:“GörüşmeküzereBaySoares;geçmişolsun.”
Bubasitcümlekulağımdabirborusesigibiçınladı:Ruhum,rüzgârdeğerdeğmezgökyüzündekibulutlarınhemendağılmasıgibi,anındaaydınlanıverdi.Ozamanakadaraçıkseçikgöremediğimbirşeyinfarkınavardım:Kahvelerdekiyadalokantalardakigarsonlarda,berberlerdeyadasokakbaşlarındadikilen,ayakişleriyapançocuklardaiçtengelen,doğalbirsevecenlikvar,deyimyerindeysedahabüyükbirsamimiyetleyaklaştığıminsanlardabunarastladığımısöyleyememdoğrusu.
Kardeşliğinböyleinceliklerivarişte.
Kimileridünyayıyönetir,kimilerideyönetilenodünyanıntakendisidir.Servetiniİsviçre’deyadaİngiltere’desaklayanbirAmerikalımilyonerlebirkasabanınsosyalistlideriarasındanitelikbakımındanhiçbirfarkyoktur;farkniceliktenkaynaklanıryalnızca.Uzakta,aşağıdabizvarızdır,yanikılıksızinsanlar,biz,bohemoyunyazarıWilliamShakespeare,biz,öğretmenJohnMilton,serseriDanteAlighieri,dünalışverişlerimiyapançocuk,komikfıkralaranlatanberber,yalnızcaönümdekişarapşişesininyarısınıiçmedimdiyegeçmişolsundileyerekkardeşçebirjestyapangarson.
25
İflaholmaz,renklibirgravürbu.Gözlerimidikmişbakıyorum,görüpgörmediğimipekbilemeden.Camınardındabaşkataşbasmalarıvar,birdebu.Girişte,merdiveninaltındaki
boşluğayerleştirilmişcamekânınortasındaazametleduruyor.
Gençkız,baharıgöğsününüzerinebastırmış,hüzünlügözleriylegözleriminiçinebakıyor.Kâğıdınbütünparlaklığıgülümsemesineyansımış,yanaklarıdaengüzelkırmızıyaboyanmış.Arkasındakigökyüzüpamukmavisi.Küçüksayılabilecekağzıiyiçizilmiş.Kartpostallıktasvirininüzerinden,gözlerinigözlerimederinbiracıyladikmiş,öyleceduruyor.Çiçekleritutankolubanabirininkolunuanımsatıyor.Entarisininyadabluzununyakasıepeyaçık,işlemeli.Gözlerindesahicibirhüzünvar:Gravürgerçeğininderinliğinden,dürüstçegözleriminiçinebakıyor.İlkbaharlabirliktegelmişbukız.İri,hüzünlügözlerivar,amabeniçarpanbudeğil.Camekânınönündenayrılırkenayaklarımazorlafgeçiriyorum.Yolunkarşısınageçiyorum,cılızbirisyanlageridönüyorum.Baharkucağındahâlâvegözlerinde,benimhayattasahipolamadığımherşeyinhüznüokunuyor.Gravüruzaktandaharenkli
görünüyor.Saçlarıtepeden,koyucapembebirkurdeleylesıkıcabağlanmış,bunufarketmemiştim.Basitbirgravürdebileolsa,insanoğlunungözlerindekorkunçbirşeyvar:görmezdengelinemeyecekbirbilinç,obedendebirruholduğunukanıtlayangizlibirhaykırış.Heryerimikanterlerebatıranuykudangüçbelauyanıpsislikaranlıklarınıslakkalıntılarınıköpekgibisilkinereküzerimdenatıyorum.Veuzaktanseyrettiğimizbumetafiziktaşbasmasının,bütünbirömrünhüzünlügözleri,aleladebirşeyevedaedercesineinancımıyitirdiğimigörmezdengelerek,sankiTanrıhakkındabirbildiğimvarmışgibisabitbakışlarlasüzüyorbeni.Altındabirtakvimolangravür,alttanveüsttenyassı,dışadoğrukıvrılan,gelişigüzelsiyahaboyanmışikisilmeylesınırlandırılmış.Bukesinaltileüstarasında,kaçınılmaz1Ocak’ısaklayan,modasıgeçmişmotiflerlesüslenmiş1929’unüzerinden,hüzünlügözlermuzipçegülümsüyorbana.
Buyüzübaşkabiryerdentanıyorumben,
hemdetuhafbiryerden:Bizimyazıhanedebirköşede,bununtıpatıpaynısı,gözümünaşinaolduğubirtakvimvar.Nevarkibelkigravürsanatından,belkibenimbakışlarımdankaynaklananbiresrarla,bizimbürodakikardeştakvimhüzünlügözlerdenyoksunkalmış.O,solakAlves’intepesindesilikvarlığıylauyuyan,parlakkâğıttanbirgravürdenbaşkabirşeydeğil.
Keşkegülüpgeçebilsembütünbunlara,amaiçimdederinbirrahatsızlıkesiyor.Yüreğimde,benigafilavlamışbirhastalığınsoğukluğunuhissediyorum.Busaçmalığabaşkaldıramayacakkadargüçsüzüm.İstemedenhangipencereye,Tanrı’nınhangisırrınayaklaştımacaba?Birmerdivenaltındaduranbucamekânnereyebakıyorolabilir?Gravürdegözleriminiçinebakangözlerkimindir?Titrememgeliyor.İşyerindegözümhepgerçekgravürünolduğuuzakköşeyekayıyorartık.Onabakmadanedemezoldum.
26H.K.
Herheyecanabirkişilik,ruhunherhalinebirruhkazandırmak.
Dönemeçtebelirdiler;birsürügençkızdılar.Şarkısöylüyorlardıyürürken;seslerideçokneşeliydi.Kimolduklarınıbilmiyordum.Onları,özelbirşeyhissetmeden,uzaktanuzunsüredinledim.Yüreğimburkuldu.
Acıdığımgeleceklerimiydi?Bilinçsizliklerimi?Belkidoğrudanonlardeğildi–amakimbilir?Belkideyalnızkendimdimacıdığım.
27
[Buradakimetin,konularıbirsonucabağladığıvebununhuzuruyansıttığıiçinkitabınsonundayeralan482no.yaaktarıldı.]
28
28H.K.
Müziğinyadadüşünhafifbirsoluğu,neolursaolsun,yeterkiöyleyadaböylebirşeyhissetmemizisağlasın,neolursaolsun,yeterkidüşünmektenbizialıkoysun.
29H.K.
25Aralık1929
Çatılaravuransonyağmurdamlalarıhızkesipde,parketaşlarınagökyüzününağırmaviliğiniyansıtmayabaşladığında,arabasesleridahagüçlü,dahaneşeliyenibirşarkıtutturdu,pencerelerindeüzerlerineyağangüneşekarşıaçıldığıduyuldu.Osırada,darsokağınenyakınköşesindeilkpiyangocununaşinasesiçınladıvekarşıdükkândakasalaraçakılmaktaolançivilerinsesiberrakhavada
yankılandı.Aslındaresmîtatilolmasınarağmen
kimseninbunaaldırışetmediği,ikiaradabirderedebirgündü.Çalışmavedinlenceyanyanaydı,benimdeyapacakhiçbirişimyoktu.Erkenkalkmıştım,aylaklıkederekvarolmayahazırlanıyordum.Odamdabiraşağı,biryukarıyürüyor,yüksekseslebirbirindenkopuk,kopukolduğukadardaolmayacakşeylerdüşlüyordum–birtürlübaşlayamadığımişler,tesadüfengerçekleşmişimkânsıztutkular,vaktiyleyapılsaydıuzunvedoyurucuolacaksohbetler.Nehuzurdanneyüceliktennasiplenmişbudalgınlıkla,amaçsızca,umutsuzcagezindikçeadımlarımbuözgürlüksabahınıyıpratıyor,alçaksesle,bağırabağıratelaffuzettiğimcümlelerim,yalnızlığımınyalındehlizlerindeçoğalarakyankılanıyordu.
İnsankişiliğim,dışarıdansukatılmamışbirkomedigibigörünüyordu;içerdenbakıldığındainsanaözgüolanherşeygibi.Yarımkalanuykumdagiydiğimaleladegiysilerinüzerine,böyleerkenkalktığımsabahlardakullandığım
eskiyağmurluğugeçirmiştim.Emektarterlikleriminsağısoludelinmişti;özelliklesoltekinin.Veellerimiölümdensonrayaaitoyağmurluğunceplerinesokmuş,yararsızdüşlerimibölüpduraniriadımlarlaküçücükodamdakibulvarıarşınlıyordum,kidüşlerim,bütünölümlülerinkinebenzeyenbirhayalinnihaihaliydi.
Odamınbiricikpenceresininyarıaralıkserinliğinde,sonsağanaktangeriyekalmışağırsudamlalarınınçatılardanhâlâdamladığınıduyuyordum.Bitenyağmurungetirdiğiserinlikler,bellibelirsizdeolsahissediliyordu.Bununlabirliktegökyüzügönülçelenbirmavilikteydiveyorgundüşmüşyadayereserilmişsağanaktanartanbulutlar,SãoJorge
Kalesi’ne10doğruçekilerekgökyüzününbilinenyollarınıolduğugibigözönüneseriyordu.
Kendimineşelihissetmezamanıydı.Nevarkiiçimebirağırlıkçökmüştü–bilinmeyenbirarzu,tarifsiz,amayakışıksızbileolmayanbirheves.Belkidecanlıolmaduygusukendini
göstermektegecikiyordu.Vegörmedenbaktığımsokağahâkimpenceremdendışarısarktığımda,kendimibirden,kurusundiyepencerelereasılan,sonraoradaunutulupyavaşyavaşburuşan,sonundadaasıldığıyerikirletenyaşbirtozbezigibihissettim.
9.Lizbon’unotuzkilometrekadarbatısındayeralanküçük,pitoreskliman.
10.Arapişgalindenkalan(X-XII.yüzyıllar),Lizbon’undoğukesiminetepedenbakankale.
30
Taşyüreklinintekiolduğumu(birazüzülerekdeolsa)kabulediyorum.Benimiçinbirsıfat,ruhtankopupgeleniçtenlikligözyaşlarındandahadeğerlidir.Ustam
Vieira11[...]Öteyandanfarklıbirihalinegeldiğim,
gözyaşlarıylatanıştığım,anasızlar,anasıhiçolmamışlargibiyakıcıgözyaşlarıdöktüğümdeoluyor;ölüyaşlargözlerimiyakıyorsadayüreğiminengizliyerindeağlıyorumaslında.
Annemianımsamıyorum.Öldüğündebir
yaşındaydım.12Duygularımınnasırlaşmasının,derbederlikleriminteksebebi,osıcaklığınolmayışı,hatırlayamadığımöpücükleriyokyere,deligibiözlemem.Uydurukbiriyimben.Uyandığımdakendimihepyabancıkucaklarda,adetayanlışlıklaavutulurkenbuldum.
Ahkiah!Benidarmadağınedenvebunalımlarasürükleyen,olabileceğimoötekikişiyeduyduğumbuözlemişte!Anabağrının
enderinyerindenkopupgelen,küçücükbiryüzekondurulanöpücüklerekadarsızanosevgidennasiplenmişolaydım,bugünacabanasılbirinsanolurdum?
Duygulardendiğindekayıtsızkalmamda,belkidevaktiyle[sevilmiş]birçocukolamamanınüzüntüsününiçimeişlemişolmasınındapayıvar.Çocukluğumdayüzümüyüzünebastırankadınbenibağrınabasabilmektenâcizdi.Bunuyapabilecekolan–Yazgıuygungörseydibanaaitolacakkadınçokuzaklarda,birmezarıniçindeydi.
Sonradanannemingüzelolduğunuanlattılarbana,dediklerinegörebunahiçbirkarşılıkvermemişim.Dahaozamandanbedenselveruhsalolarakdibevurmuş,hertürlüduyguyakapılarımıkapatmıştımvesöylenenlerinhayalleresığmazbaşkasayfalarınöncüişaretiolduğunuanlayamıyordum.
Uzaktabiryerdeyaşayanbabambenüçyaşındaykencanınakıydı;onuhiç
tanımadım.13Nedenbizdenuzakyaşardı,bunuhâlâbilmem,hiçdemeraketmedim.Tek
hatırladığım,ölümhaberinialdıktansonrasofralaraağırbirhavanınçöktüğü.Masadakilerarasıragözucuylabanabakardı,budüngibiaklımdadır.Bendeaptalgibianlayarakbakışlarınakarşılıkverirdim.Sonra,belkisezdirmedenhâlâbakıyorlardır,diye,hareketlerinedikkatederekyemeğimedönerdim.
Yazgınındamgasınıyemişduygusaldünyamınkaranlıkköşelerinde,istemesemdebunlarınhepsibenliğiminbirparçasıdır.
31H.K.
Herkesuykuyadaldığıiçinıssızkalmışevinöbürucundakiduvarsaati,vaktingecenindördüolduğunuhaberverendörtberraknotayıağırağırçalıyor.Henüzuyuyamadım,uyuyacağımdayok.Kafamımeşgulederekuykumukaçıranyadabedenimirahatsızederekdinlenmemiengelleyenhiçbirşey
olmadığıhalde,karanlıktauzanmışyatıyorum,sokaklambalarınınayışığınabenzeyenbelirsizaydınlığıkaranlıktakiyalnızlığıiyicekoyulaştırıyor;yabancılaşmışbedeniminuyuşuksessizliğiniuzatıyorumboyluboyunca.Okadaruykumvarki,artıkdüşünemiyorum;uykubendenokadarkaçıyorki,artıkbirşeyhissedemiyorum.
Dörtbiryanımolduğugibi,gecenininkârlarındanörülüçıplak,soyutevrenlesarılı.Biriyorgun,birikaygılıikiparçayabölünmüşümvebedeniminduyularısayesinde,varlıklarıngizeminedairfizikötesibilgiyedokunabiliyorum.Zihnimkimizamangevşiyor,oanlardagünlükyaşantımınbelirsizayrıntılarıbilinciminyüzeyineüşüşüyorveuykusuzlukhattında,sütunlardolusurakamıaltaltadizerkenbuluyorumkendimi.Yadaiçindeçürümekteolduğumoyarıuykudanuyanıyorumvebomboşzihnimdebelirsizgörüntüler,şiirselrenklereboyanmışistemsizgösterilerinisessizce,sıraylasergiliyor.Gözlerimbüsbütünkapalıdeğil.Gözümün
önündekibulanıkgörüntüler,uzaklardangelenölgünbirışıklaçevrilmiş;enaltta,sokağınıssızsınırlarındayanansokaklambalarınınışığıbu.
Vazgeçsem,uyusam,araftakalmışbubilincinyerinedahaiyi,benitanımayanbirinegizlicefısıldanmışhüzünlüşeylerkoysam!..Vazgeçsem,gerçektenuyuyabileceğim,geceleyingörülenkıyılarboyuncakıvraklıkla,yağgibiaksam,enginbirdenizlekarayayürüsemvegerigitsem!..Vazgeçsem,farkındaolmadan,dışarıdavarolsam,kıyıdakalmışağaçlıbiryolundallarındakihareket,hafifyapraklarınfarkedilmektençok,sezilendüşüşü,uzaklardakiaçıkdenizvesularınıpüskürtenincebirfıskiyeolsamvegeceniniçindeuzananparklarda,karanlıklarındoğallabirentlerinde,sonsuzarabeskleriçindeyitipgitmişbelirsizhernevarsaoolsam!..Bağlarımıkoparsam,varolmaktanvazgeçsemnihayet,amamecazianlamdahayatatutunsam,birkitabınsayfası,rüzgârdauçuşanbirsaçperçemi,yarıaçıkduranbirpencereninpervazınatırmananbirbitkinintitreyişi,yola
serilmişinceçakıllıkumunüzerindekiönemsizadımlar,uykuyadalmışköydenyükselensonduman,arabacının,sabahbirkeçiyolununkenarındaunuttuğukırbaçolsam...Saçmalık,karışıklık,hattayokoluş–herhangibirşey,yaşamındışında...
Varsayımlardanoluşanbitkiselhayatımdabendekenditarzımdauyuyorum,gözümükırpmadan,soluklanmadan;huzursuzgözkapaklarımınaltında,lekelibirdenizinhuzurdoluköpüklerinebenzeyen,sessizsokaklambalarınınuzakyansımasıyüzüyor.
Uyumakveuykubozmak.Benliğiminötekiyanında,yattığımyerinçok
gerisinde,çokuzağında,evinsessizliğisonsuzadokunuyor.Zamanındamladamlayağmasınıdinliyorum,damlalarınyerevuruşuduyulmuyor.Kalbiminbiruzuvolarak,varolmuşolanherşeyinyadaşimdiyekadarkivarlığımınanısıylaezildiğini,hiçeindirgendiğinihissediyorum.Başımıncismenyastığagömüldüğünü,oradaküçükbirvadioluşturduğunuhissediyorum.Yastıkkılıfının
yüzü,loşışıktatenimlebirbedengibitemasediyor.Üzerineyattığımkulağımbilebeynimematematikselolarakkazınıyor.Gözkapaklarımyorgunluktanseğiriyorvekirpiklerimin,kabarıkyastığınhissedilebilirbeyazlığınadeğmesiyleincecik,zorduyulanbirsesçıkıyor.İçimiçekereksolukalıyorum,soluğumkendiliğindenoluşupüreyenbirşey–bendeğil.Düşünmeden,hissetmedenacı
çekiyorum.Evde,varlıklarınsabitmerkezi14
olanduvarsaati,hiçlikdolu,kupkurubirtınıylabuçuğuvuruyor.Herşeyçokengin,herşeyçokderin,herşeyçokkaranlıkvesoğuk!
Zamanlarınakışınıgeçiyorum,sessizliklerigeçiyorum,şekilsizdünyalaryanımdanakıpgidiyor.
Birden,birhoroz,geceyiyoksayarakSır’ınbirçocuğugibiötmeyebaşlıyor.Artıkuyuyabilirim,çünküiçiminderinliğindesabaholdu.Vedudaklarımın,yüzümünetrafınıkuşatanyastıkkılıfınınhafifkıvrımlarınıusulcaoynatarakgülümsediğinihissediyorum.Kendimiyaşamateslimedebilirim,
uyuyabilirim,kendimiunutabilirim...Vebenikaranlığaboğanbuyepyeniuykudayaazönceötenhorozuanımsıyorumyadahorozgerçektenikincikezötüyor.
32H.K.
Sıkıntılıbirgeceninsenfonisi
Herşeyuyuyordu,evrenbaştansona,enginbirhataydısanki;vehavadasalınanbellibelirsizrüzgâr,varolmayanbirkışlanınüzerindeaçılmışbiçimsizbirbayraktı.
Yükseklerde,havanınsesleriarasındahiçbirşeyintarazlandığıhissediliyor,pencerekanatları,pervazlarıntitrediğiiyiceduyulsundiyecamlarısarsıyordu.Sessizgece,herşeyin
enderinindeydi,Tanrı’nınmezarıydı15(ruhuniçiyanıyorduO’na).
Vebirdenevrendekiyenibirdüzenşehrin
üzerinde,faaliyetegeçti,rüzgâr,esmeyearaveripıslıkçaldı.Yükseklerdemeydanagelengürültülühareketlerinsanınaklındauykulubirizlenimbırakıyordu.Sonra,gecebirkapangibikendiüzerinekapanıyorveduyduğunuzbüyükhuzursize,bütünbusüreboyuncauyumuşolsamkeşke,dedirtiyordu.
33H.K.
Birdenbirebastıransonbaharınşuilkgünlerindegeceerkençöküyorveinsan,günlükişlerineyetişemediğinisanıyor,oysaben,herzamankiişlerimlehaşırneşirkenbile,karanlığıngetireceğitembelliğintadınıpeşinençıkarıyorum,çünkükaranlıkgecedemek,geceiseuyku,yuva,özgürlük.Genişsalondalambalaryanıpkaranlığıkovduğunda,bütüngünuğraşılıpişbitirildiğihaldebizfazlamesaiyaparkenbensaçmabirhuzurduyuyorum,sankibaşkabirindenhatırladığımbirhuzur;ve
yatmavaktigelenekadarvakitgeçsindiyekitapokurgibi,huzuriçindeyazacağımıyazıyorum.
Hepimizkendidışımızdakikoşullarıntutsağıyız:Güneşli,güzelbirgün,küçükbirsemtlokantasınınbirköşesinde,kırlarınkapılarınıardınakadaraçarönümüzde;kırlaradüşengeçicibirgölgebiziiçimizeçekilmeyezorlarvekapısız,basitbirevolankendiözümüzesığınırız;günlükkoşturmacalarınüstünedegelsebirşafak,tıpkıağırağıraçılanbiryelpazegibi,dinlenmeyeduyduğumuzmahremihtiyacıadımadımbilinceçıkarır.
Nevarkibuhal,işimizisavsaklamamızayolaçmaz;aksine,hevesimiziyerinegetirir.Doğruyusöylemekgerekirse,artıkçalışmıyoruz:Yapmayamahkûmolduğumuzişledalgageçiyoruz.Nitekim,muhasebeleştirilebiliryazgımındörtdörtlükdüzenlenmişbüyük,beyazsayfasıüzerine,ozamanlarbileyaşlıolanteyzelerimindışdünyayasıkıcakapalı,eskievigelipoturuyor,uyuşukgeceçayınıhimayesinealıyorvekayıp
çocukluğumdaneskimasaörtüsünüaydınlatanpetrollambası,zifirikaranlıkbirelektriğinaydınlattığıişarkadaşımMoreira’yı,ötelerdekisonsuzluklarataşıyıpbendensaklıyor.Çaygeliyor;getiren,teyzelerimdenbileyaşlıhizmetçikadın,biruykukalıntısıvarüzerindevesabırlıbirhuysuzluk,ötedenberiköleolmaktankaynaklananbirşefkatdekarışmışbuna–veben,ölügeçmişiminiçindengeçerekhesaplarımıhatasızyapıyor,faturalarımıdüzenliyorum.Kendimiyenideneritiyor,kendiiçimdekayboluyor,kendimidünyaişleriylehenüzkirlenmediğim,hergizeme,hergeleceğeaçıkolduğumouzakgecelerdeunutuyorum.
Beniborçlardanvealacaklardanuzaklaştıranduyguöyletatlıki,oanbirşeysorsalar,aynıtatlılıklacevapveririm,sankiiçimtamamenboşalmış,sankiheryereyanımdagötürdüğümdaktilodan–ardınakadaraçıkvarlığımıtaşıyanoportatifmakinedenibarethalegelmişim.Düşleriminyarıdakalmasınaüzülmüyorum:Okadartatlıdüşlerkibunlar,konuşmayı,yazmayı,yanıt
vermeyi,hattagevezeliketmeyibilekesmeksizinsürdürebilirimonları.Vebütünbunlarolupbiterken,çocukluğumdakiçaytükenecek,işyerikapanacak...Defteriusulcakapatıpbaşındankalkıyorum,gözlerimakmamışyaşlardanyanarak,karmaşıkduygulariçinde,yazıhaneyikapatırlarkenhayallerimidekapatmalarınaüzülüyorum;acıçekiyorum,çünkükayıtdefterimikapadığımda,dirilmesiimkânsızbirgeçmişdekapanmışoluyor;vehayatınuykusuz,insansızvehuzursuzyatağına,duyduğumözlemlehüznün–yazgılarınınsondurağınagelmiş,karageceninbağrındakiikigelgitgibi–birbirinekarıştığıbilincimininişçıkışlarınadönmekcanımıyakıyor.
34
KimizamanRuadosDouradores’tenbaşkayereaslagidemem,diyedüşünüyorum.Vekâğıdadökünce,busürebanasonsuzlukgibi
geliyor.Nezevk,neün,neiktidar:özgürlük,yalnız
özgürlük.İnancınhayaletlerinibırakıpaklın
hortlaklarıylahaşırneşirolmak,sadecevesadeceyenibirhapishaneyegeçmekdemektir.Sanatbizieskimiş,resmîputlardanolduğugibi,genealeladebirerputolanyücegönüllülüktenvetoplumsalmeselelerdendekurtarır.
Kişiliğini,onuyitirerekbulmak–inancınkendiside,yazgımızınbuyönünüdoğrular.
35
...vederinbirküçümseme,insanlıkiçinçalışan,vataniçinsavaşanvehayatlarınıuygarlığınsürmesiiçinfedaedentüminsanlarakarşıbirtiksinti,birküçümseme...
...herbiriiçintekgerçekliğinkendiruhlarıolduğunu,geriyekalanınise–dışdünyaveötekiler–zihinselhazımsızlığındüşlerdeki
sonuçlarındanfarksız,estetiktenyoksunbirkarabasandanbaşkaşeyolmadığınıbilmeyeninsanlaraduyulan,tiksintiyleiyicebüyüyenküçümseme.
Çabaharcamayakarşıduyduğumtiksintigiderekbüyüyor,okadarki,hertürşiddetliçabanınkarşısındaelimeayağımasahipolamazoluyorumneredeyse–vesavaş,enerjikveüreticiçalışma,başkalarınayardımetmevb.,hepsibencebirtürutanmazlık[...]
Veruhumunenyücegerçeğiylekarşıkarşıyakaldığımda,yararlıolanherşey,dışımdaolanherşey,ensıkkurduğumdüşlereegemenolansafyüceliğekıyasla,banauçarıvekabageliyor.Benimgözümdeengerçekolanlariştebudüşlerdir.
36H.K.
5Şubat1930
Nesıradanbirodanındökülenduvarları,nekendimiyabancıhissettiğimbubüronuneskimasaları,neyıllarınAşağıŞehir’indeenlemesineuzayıpgiden,çokgezildiğiiçinsabittamiredilmezlikpayesinikazanmışsokaklarınsefilliği;ruhumunsıksıkyaşadığı,yaşamıngündelik,alçaltıcısıradanlığındandoğanbunalımıyaratanbunlarınhiçbirideğil.Sebepherzamançevremdebulunaninsanlar,benitanımayanyadaancakbenimleolantemaslarıölçüsündevegünlükteranelerletanıyaninsanlar–ruhumunboğazınasarılıporada,etimdebirtiksintinindüğümlenmesineyolaçanlaronlar.Hayatlarının,benimhayatımınendıştakikatmanınaparaleliğrençtekdüzeliği,benzerlerimolduklarınaiçtenlikleinanmaları–sırtımaforsakıyafetinigeçiren,benibirhapishanehücresinetıkan,düzmecebirvarlık,birdilenciyapaniştebütünbunlar.
Öyleanlaroluyorkisıradanyaşamınherayrıntısı,yalnızcavarlığıylabileilgimiçekiyor,herşeyiaçıkseçikokuyabilmederdinedüşüyorum.Böyledurumlarda–Vieira’nın,
Sousa’nın16tasvirlerihakkındasöylediğigibi–sıradanolandakibenzersizliğigörüyorumveburuhlaşairoluyorum;Yunanlılardaşiirinzihinselaşaması,buruhuneleştirilmesiylebaşlamıştı.Amaöyleanlardavarki–şuanüzerimebaskıyapanangibileri–dışımdakişeylerdençokkendimoluyorumveyağmurlu,çamurlubirgecede,gardakibirperonunyalnızlığıiçinde,üçüncümevkiikitrenarasındahangarauzananraylarınüzerinde,benimiçinherşeydeğişiyor.
Evet,bubenimgizlierdemim:Genellikletetiktebekleyen,kendimidüşünmemiengelleyennesnellik,bütündiğererdemlergibi(aynızamandabütündiğerkusurlargibi)bazenkendiniherzamankigibiifadeedemezoluyor.Böyledurumlarda,kendimekarşınasılcanımıkoruyabildiğimi,buinsanlarınarasında,onlaratıpatıpbenzeyerek,yapılarındakihayalîpislikleregerçektenuyumsağlayarakburadakalmakgibibiralçaklığınasılyapabildiğimisoruyorumkendime.Hayalgücünündişiolduğunugösterentümçözümlerin–intihar,
kaçış,vazgeçiş,bireysellik,aristokrasisiningösterişlitavırları,enküçükbirtiyatrobalkonundanbileyoksunhayatlarınyazdığışövalyeromanları–uzaktakibirdenizfenerininparlakışığıgibibelirdiğinigörüyorum.
Nevarki,bundandahaiyibirgerçekliğinidealJuliette’i,edebîsohbetinyüksekpenceresinisoyumdangelenuydurmaRomeo’nunyüzüneerkenkapattı.Juliettekendibabasınınsözünüdinliyor;Romeodakendibabasının.MontaigulerleCapuletlerarasındakisavaşsürüyor;perde,olmamışolaylarınüzerineiniyor;veben,bürodaçalışanlaraözgüyakamıdikleştirerek(oyakanıniçindepektabiiolarakbirşairboynuvar),hepaynımağazadanalınmışbotlarımısürüyerek,soğukyağmurbirikintilerindenfarkındaolmadansakınarak,bunakarşılık,hem
şemsiyemihemderuhumunonurunu17geneunutmuşolmanınutancınıduyarakevedönüyorum–oradaolmayanevsahibemin,enderolarakgördüğümçocukların,ancakyarıngöreceğimişarkadaşlarımıniğrençvarlığını
hissettiğimomöblelidaireye.
37H.K.
Istırapmolası
Birköşeyeatılmışbirşey,sokağadüşmüşbirbezparçasıolaniğrençvarlığımhayatıgörüncekılıkdeğiştiriyor.
38H.K.
Benolmadığıiçinbütündünyayaimreniyorum.Olmayacakşeylerarasındaherzamanenolanaksızıbugibigelmiştirbanavebunedenledealışılmış,aşırı,çılgınbiristeğe,bütünsıkıntılısaatlerimdeyaşadığımbirumutsuzluğadönüşmüştür.
İçkarartıcı,donukbirgüneşsağanağı,gözlerimdekietkingörmeduyusunuyaktı.Sıcaklığınsarısı,ağaçlarınyeşil-siyahındaçürüdü.Uyuşukluk[...]
39H.K.
21Şubat1930
Birden,başımıisimsizvarlığımdankaldırıp,varoluşbiçimimiaçıkçabiliverdim,sankibüyücübiryazgıbendekieskibirkörlüğüameliyatetmiş,buameliyathemensonuçvermişgibi.Veşimdiyekadaryapmış,düşünmüş,olmuşolduğumherşeyinbirtüraldatmacaveçılgınlıkolduğunugördüm.Görmemeyibaşardığımşeylerinkarşısındadehşetekapıldım.Olmuşolduğumvegayetaçıkçagörüyorumkiaslındaolmadığımherşeybeniyoldançıkarmış.
Birdenbirebulutlarıdelipgenişbirtoprak
parçasınıaydınlatanbirgüneşışınıgibi,geçmişyaşamımaışıktutuyorum;veaklaenuygunedimlerimin,enberrakdüşüncelerimin,enmantıklıtasarılarımın,sonuçtadoğuştangelenbirsarhoşluktan,doğalbirçılgınlıktan,tambircehalettenbaşkabirşeyolmadığınıfizikötesibirşaşkınlıklagözlüyorum.Birrolbileüstlenmişliğimyok:Orolübenimiçinbaşkalarıoynamış.Oyuncubiledeğilmişim:Ooyuncununhareketleriymişimyalnızca.
Yaptığım,düşündüğüm,olmuşolduğumherşeybirteslimiyetlertoplamındanbaşkabirşeydeğilmiş;yabenolduğumusandığımsahtevarlığateslimolmuşum,çünküondanbaşlayıpdışadoğruhareketetmişim;yadasoluduğumhavaylabirtuttuğumkoşullarınağırlığına.Gözümünönündekiperdeninkalktığışuanda,ansızınyapayalnızkalmış,kendiniherzamanvatandaşısaydığıyerdesürgünolarakbulmuşbirvarlığım.Eniçtendüşüncelerimdebile,ben,bendeğilmişim.
Budurumda,hayatınkarşısındaalaycıbirdehşete,birbireyolarakbilinciminsınırlarını
aşanbirşaşkınlığakapılıyorum.Şimdiyekadarhatadanveyanılgıdanbaşkabirşeyolmadığımı,hiçyaşamadığımı,sadecezamanıbilinçle,düşünceyledoldurduğumölçüdevarolduğumubiliyorum.Vekendimi,gerçekdüşlerledolubiruykudanuyanmışbiradamyadabirdepremsayesinde,yaşadığıhücreninaşinakaranlığındankurtulmuşbirigibihissediyorum.
Vekendimeağırlıkyaptığımıhissediyorum,evet,bilinçlenmeyemahkûmolmayabenzeyenbirağırlıkveriyorumüzerime,ansızınortayaçıkan,vaktinihissedenilegöreninarasında,uyuklayarakgidipgelmeklegeçirmiş,gerçekbireyselliğinkavramıbu.
İnsanın,gerçektenvarolduğunuveruhumuzungerçekbirkendilikolduğunuhissettiğizamaniçindengeçenleritarifetmesiçokzor–okadarzorki,bunuinsanlaraaithangisözcüklerleyapabilirim,bilemiyorum.Hissettiğimgibiateşimmiyükseldi,yoksabirhayatuyuruolmaktangelenateşinetkisibirdenbireüzerimdenmikalktı,bilemiyorum.
Evet,yineliyorum,kendinibirden,tanımadığı,nasılgeldiğinibilmediğibirşehirdebulanbiryolcugibiyim;vebelleğiniyitiren,uzunsürebirbaşkasıolarakyaşayaninsanlarıdüşünüyorum.Bendeçokuzunsüredenberi–doğduğumdan,bilinçlendiğimdenberi–birbaşkasıydımvebugünbirköprününtamortasında,ırmağaeğilmişolarakuyanıyorum,şimdiyekadarolmuşolduğumherşeydendahasağlambiçimdevarolduğumubiliyorum.Nevarkişehirbanayabancı,sokaklarıtanımıyorum,çektiğimacınınilacıyok.Dolayısıyla,ırmağaeğilmiş,gerçeğinbeniterketmesini,beniyenidenbirhiçlikvebiryalanolarak,akıllıvedoğalolarakbırakmasınıbekliyorum.
Bubiransürüphemengeçti.Çevremdekimobilyaları,eskimişduvarkâğıdınındesenlerini,tozlucamlardaniçerivurangüneşiyenidengörüyorumşimdi.Birangerçeğigördüm.Biran,bilinçliolarak,büyükinsanlarınhayattaolduklarışeyoldum.Onlarınsözleriniveedimlerinianıyorumvekendime,
GerçeklikŞeytanı’nınbiraniçinbileolsa,onlarıdautkuylasınayıpsınamadığınısoruyorum.Kendinibilmemek,yaşamaktır.Kendiniyanlıştanımak,düşünmektir.Amaoaydınlanmaanındaolduğugibikendinibirdenbiretanımak,insanın,içindekiruhunbölünmezözünü,ruhunbüyülüsözünübirdenbirekavramasıdır.Nevarki,birdenbelirenbirışıkherşeyiyakar,kavurur.Biziçıplakbırakır,kendivarlığımızdanbilesoyundurur.
Biransürdübuvebenkendimigördüm.Sonrasında,ozamanakadarneolmuşolduğumubilesöyleyemeyecekhaldeydim.Sonuçtauykumgeldi,çünkü,bilmemnedendir,banaöylegeliyorkibütünbunlarınvardığınokta,uyumak.
40H.K.
Nedenbilmem,bazenöleceğimiçime
doğar...İsterağrılarlasomutlaşmayan,buyüzdenruhsalboyuttabaşlıbaşınabirsonucadönüşenbirhastalıkdeyinbuna,isteruyumaklakanmayacakkadarderinbiruykuisteyenbiryorgunluk–kesinolanşuki,parmaklarındaduyumsadığıyorganıcılızellerininbırakmasınaisyanetmeden,pişmanlıkduymadanrazıolan,sonuyaklaşmışbirhastagibihissederimkendimi.
Böyleanlarda,ölümadınıverdiğimizşeyinneolduğunusorarımkendime.Ölümüneremeyeceğimsırrındandeğil,yaşamınsonaermesiningetirdiğifizikselduygudansözediyorum.İnsanoğluölümdenkorkar,amakofbirkorkubu;normalbirinsanbukorkuyabaşarıylagöğüsgererveyaşlısıyla,hastasıylanormalinsanlarınhiçliğinuçurumunuizlerkendehşetekapıldığınadirgörülür,kizatenhiçliğinneolduğunuuçurumabakarkenanlar.Bütünbunlarhayalgücüeksikliğindenkaynaklanıyor.Ölümünuykuhaliolduğunusanmakdadüşünenbirvarlığahiçyakışmıyor.Uykuyahiçbenzemediğinegörenedenöyle
olsun?Uykuyuuykuyapan,sonundainsanınuyanmasıdır,oysa,bilindiğiüzere,şimdiyekadarölümdenuyananarastlanmadı.Ölümuykuyabenziyorsa,ölümdenuyanacağımızıvarsaymamızgerekirdi.Herşeybiryana,normalinsanındüşündüğübudeğildir:O,ölümü,uyanılmayanbiruykuolaraktahayyüleder,bununsahiçbiranlamıyok.Söylediğimgibi,ölümuykuyabenzemez,çünküinsanuykudacanlıdırveuyurhaldedir;insanınnasılolupdauykuyuşunayadabunabenzetebildiğiniçokmerakediyorum,çünküneölümtecrübeedilebilir,nedeonabenzeyenherhangibirşey.
Banagelince;birölügördüğümde,ölümü,birgidişanınabenzetirim.Cesetise,üzerimizdençıkardığımızgiysilerihatırlatır.İçimizdenbiriçekipgitmiş,hemdeobenzersiz,biricikgiysisiniyanınaalmadan.
41H.K.
14Mart1930
Yağmurunsesindendoğansessizlik,seyredaldığımdaracıksokakta,griyeçalan,giderekyoğunlaşantekdüzeliğiniçindedağılıyor.Yaslandığımcamınveherşeyinyanındadurmuş,gözümaçık,ayaktauyuyorum.Binalarınkirlicephelerinden,özellikleardınakadaraçıkpencerelerdenkopan,ışılışıl,karanlıksuyuniplikiplikdökülmesininiçimdehangiduygularıuyandırdığınıbulmayaçalışıyorum.Venenehissettiğimineneyihissetmekistediğimibiliyorum,nedenedüşündüğümüyadakimolduğumu.
Hayatımdakıyıdaköşedekalmışnekadaracıvarsahepsigünlükhayatınhiçbitmeyen,beklenmedikfırsatlarındanyararlanaraksırtlarınageçirdiğineşekisvesinden,hertürduygudanarınarakgözleriminönündesoyunuyor.Genelliklehalindenmemnun,genelliklemutlubiriolarak,içimdebitmeyenbirhüzünolduğunufarkediyorum.Veiçimde
butespitiyapankişi,aslındahemenarkamda,pencereyeyaslanangövdemeeğilmiş;hafifçedalgalanarakağırağıryağan,loşvekötühavayıçizgiçizgibölenyağmuruomzumunyadabaşımınüzerinden,benimkilerdendahasamimigözlerleseyrediyor.
Tümgörevleri,kimseninzorlavermediğigörevleribilesavsaklasam,tümyuvalardan,şimdiyekadarhiçsahipolmadıklarımdanbilevazgeçsem,ağır,kırmızıdelilikörtüleriyleyalancıdantellerdenbüyüklükdüşlerinesarınıp,buğularlaveharabelerleyaşasam...Dışarıdakiyağmurunhüznünüde,içindekiboşluğunacısınıdaduymayanbirvarlıkolsam...Dağlarıkuşatanyollarda,dikyamaçlarınarasınasıkışmışvadilerderuhsuzca,düşüncesizce,kendindenarınmışbirduyguyladolaşsamvebunalmışbirhalde,uğursuzcauzaklaragitsem...Tablolarabenzermanzaralarıniçindekaybolsam.Uzaklarla,renklerlehafifletilmişbiryok-varlık...
Pencereminardındanhissedemediğimhafifbirrüzgâr,havadayükselipalçalarak
diklemesineinenyağmuruparçalıyor.Gökyüzününgörmediğimbirköşesiağarıyor.Bunukarşıpencereninoldukçapiscamınınardında,içerde,duvardaasılıduranbirtakvimibellibelirsizseçebilmemdenanlıyorum.
Herşeyiunutuyorum;öylecekalıyorum,görmedenvedüşünmeden.
Yağmurkesiliyor,biran,elmaszerreciklerdenoluşanbirtozbulutuhavadaasılıkalıyor;sankibirileriyukarıdan,gökmavisi,büyükbirörtününüzerindekikırıntılarısilkelemiş.Gökyüzününbirbölümüartıkiyiceaçılmışolmalı.Karşıda,camınardındakitakvimşimdidahaiyiseçiliyor.Üzerindebirkadınyüzüvar,kalanınıanlamakkolay,çünkübiliyorum,çokünlübirdişmacunuylailgilibu.
Gözlerimdışarıyadalmadanöncenedüşünüyordum?Bilmiyorum...İrademi?Çabamı?Yaşamakmı?Etrafısaranyoğunışıkselinebakılırsa,gökyüzühementamamenmaviyekesmişolmalı.Amaiçimdehiçhuzuryok–ah,huzurnedirbilemeyeceğim,asla!–,yüreğimin
derininde,birvakitlersattığımızoevinbirköşesindekiihtiyarkuyu,yabancılaşmışbirevintozlutavanarasınatutsakkalmışçocukluğumunanısıvar.İçimdehuzurdaneseryok,hayır,ama–neyazık!–huzurutatmakiçinistekdeyok.
42H.K.
Hiçdeğişmeyen,heranıaynıyoğunluktaakanbirhayatta,içinegömülüolduğumdurgunluğubirtemizlikkusuru,değişmezliğinyüzeyineyapışmışbirkiryadatozolarakdeğerlendirebilirimancak.
Bedenimizinasılyıkıyorsak,yazgımızıdaöyleyıkayabilmeli,çamaşırdeğiştirirgibihayatdeğiştirebilmeliydik–yemekyediğimizdeyadauyuduğumuzdaolduğugibivarlığımızısürdürmekiçindeğil,tamolaraktemizlikadıverilen,bizdendoğupayrılmışolansaygılıdavranışbunugerektirdiğiiçin.
Pisliğibiriradesorunugibideğil,aklınbirumursamazlığıolarakyaşayaninsanlarvardır;çoğuinsanise,özgürcealdıklarıbirkararlayadaistemedikleribirdünyayaboyuneğmeyerazıolduklarıiçindeğil,kendikendilerinianlamayeteneklerigerilediğiiçin,bilgiylealayetmeyiöğrendikleriiçintekdüze,silikhayatlarsürerler.
Kendipisliğindeniğrenenamaopisliğitemizlemeyendomuzlarvardır;dehşetekapılmışinsanınkaçmamasınanedenolandaiştebuduygununaşırıhalidir.Yazgısınındomuzaçevirdiği,kendigüçsüzlüğününçekiminekapılmış,bundandolayıgünlükhayatınınsıradanlığındankurtulmayaninsanlarvardır,benimgibi.Olmayanyılandanbüyülenenkuşlardıronlar;dünyayıgözügörmedenbirağaçgövdesinetutunupbekleyen,ensonundabukalemununiğrençdilineyapışansinekler.
Bendebilinçlibilinçsizliğimi,sıradanhayatağacımıngövdesindeağırağırgezdiriyorum.Yazgımıyerindenoynattıkçayürümüş
oluyorum,benilerlemediğimegöre,ilerleyeno;adımadımgitmeyedevamedenzamanımiçindedurumaynı;çünküilerleyengenebendeğilim.Tekdüzeliktenkurtulmakiçintekçarem,hakkındayaptığımbukısayorumlar.Tekavuntum,hücreminparmaklıklarınınarkasındabircamolması–hergün,ölümlehesaplaştıktansonra,cama,kaçınılmazlığıntozunaadımıbüyükharflerleyazarakimzamıatıyorum.
Ölümlemiatıyorumimzamı?Hayır,ölümlebiledeğil.Benimgibiyaşayanbirinsanölmez:Biter,solar,bitkiselhayatagirer.Bulunduğunuzyervarlığınısizsizsürdürür,geçtiğinizsokakgörülmezolduğunuzhaldeyaşar,içindeyaşadığınızev,sizolmayansizibarındırır.Hepsibudurvebizbunahiçlikderiz,amabuhiçliktragedyasınıbileoynayamaz,alkışlayamayız,çünkügerçektenhiçolduğunabileeminolamayız;bizkihemhayatın,hemdegerçeğiniçindebitenotlarız,bizkicamlarınhemiçinehemdışınabirikentozlarız,bizkiYazgı’nıntorunları,Tanrı’nın
evlatlıklarıyız,TanrısonsuzGece’yleevlidirveodahepimizidoğurmuşolanKaos’unduludur.
RuadosDouradores’tenİmkânsız’adoğruçekipgitsem...Şubüroda,Bilinmeyen’inkarşısınadikilsem...AmabunlarınAkılile–bizimvarolmuşolduğumuzuanlatanBüyükKitapileyolukesişse.
43H.K.
23Mart1930
Soyutaklamusallatolanbiryorgunlukvarki,enkorkuncuo.Fizikselyorgunlukgibiinsanaağırlıkyapmaz,duygularınöğrettiklerininverdiğiyorgunlukgibikafakarıştırmaz.Sahipolduğumuzdünyabilincininüzerimizeçökenağırlığıdıro,kendiruhumuzlasolukalamazoluşumuz.
Ozaman,hayatımızıntemelindekibütün
düşünceler,tutkularvehayatınsürmesiumudunuüzerineinşaettiğimizbütünsoyluamaçlar,rüzgârınönünekattığıbulutlargibiyırtılır,yarılırvesilikleşir,külevepusa,hiçvarolmamış,varolamayacakolanınenkazınadönüşür.Vebubozgununardından,yıldızlı,ıssızgökyüzününkapkara,amansızyalnızlığıolancaberraklığıylakendinigösterir.
Hayatınsırrınınbiziincitmesinin,korkutmasınınbintürlüyoluvar.Kimizamanesrarlıbirhayaletgibiüstümüzegelir,ruhumuzkorkularınenkorkuncuyla;yok-varlığınbircanavarolarakcanlanmasıkorkusuylatitrer.Kimizamandaarkamızdadururosafgerçek,onuancakarkamızadönmezsekgörebiliriz–sırraaslaeremeyeceğimizgerçeğini,sırrınsırrınaerilmezdehşetinisererortaya.
Amabugünboğazımısıkıştırandehşetokadarsoyluanlamlarıolancinstendeğilve
içimidahaçokkemiriyor.18Düşünmeyibileistememeisteği,hiçbirşeyolmamışolmaisteği,bedenin[ve]ruhuntümhücrelerininbilinçli
umutsuzluğuvarbununaltında.İnsankendini,sınırsızbirhücreniniçinekapatılmışbulduğundaansızınbastıranduygu.Nereyekaçılabilir,hücrebaşlıbaşınaherşeyiken?
Birdenbirarzusarıyoriçimi,taşkın,saçmabirarzubu,Şeytan’danönceyeaitbirşeytanlık;zamandanvetözdenyoksunbirgün,Tanrı’nındışınakaçmakiçinbiryolaçılsınistiyorum,nasılolacağınıbilmiyorumama,enderinyerimizvarlığınyadayok-varlığınbirparçası
olmaktançıksın.19
44H.K.
23Mart1930
İnsanıniradesinebağlıdikkat,açıklayamayacağımbirşekildeyorulurbazen,bununbelirtilerinisıksıkkendimdedegörüpşaşırmışımdır;tabiibendekikadarsilikleşmiş
birşeyinsanınekadarşaşırtabilirse.Sokakta,sankibiryerdeoturuyormuşgibiyürüyorum;uyanıkolandikkatimse,dinlenmehalindeykenbütünbedeniminolduğukadarcansızlaşıyor.Karşıtaraftanbanadoğrugelmekteolanbirindenoandabilinçlibirhareketlekaçamayabilirim.Aynışekilde,beklemediğimbirandarastladığımbiri,birbirimizeyaklaşırkenbirandurupbanabirsorusoracakolsa,onabircümleyle–hattaiçimdendüşünerekbilecevapveremeyebilirim.Nebirarzu,nebirduyguyadahareketetmeyigerektirecekherhangibirşeyeistekyokiçimde,bütünvarlığımlaistemektendebahsetmiyorum,sadece,deyimyerindeysebölünebileceğimherbiröğeninkısmi,özelistekleridiyebiliriz.Böyleanlardadüşünmeyi,hissetmeyi,istemeyibeceremiyorum.Verasgelegidiyor,ilerliyor,yürüyorum.Yaptığımhareketlerinhiçbiri,içindebulunduğumdurgunlukhalini(başkalarıhiçfarketmesedebenkendimibiliyorum)gözlegörülürhalegetirmiyor.Uzanmışyadarahatçaoturmuşbir
insanagayetiyigidebilecekburuhsuzluk,sokaktayürümekteolanbirinsanolarakbanaapayrıbirrahatsızlık,hattaıstırapveriyor.
Hareketsizliktenkaynaklanan,nekendinde,nedekaynağındaneşeolanbirsarhoşlukbu.Nekahetumuduolmayanbirhastalık.Neşelibirölüm.
11.XVII.yüzyıldayaşamış,zenginveklasiküslubuylaünkazanmışhatipvetarihçi.
12.TaparcasınasevdiğiannesiöldüğündeFernandoPessoaaslındaotuzyediyaşındaydı.Nevarki,odahaküçücükbirçocukkendulkalanannesiyenidenevlenmişti.BudaPessoa’nınonubelkideduygusalaçıdan“ölmüş”kabuletmesineyolaçmıştı.
13.Pessoa,Lizbon’daailesiylebirlikteyaşayanbabasıöldüğündeaslındabeşyaşındaydı.
14.Yada:sonsuzluğunbağrındakisabitmerkez.
15.Yada:dünyanınmezarı.
16.FreiLuisdeSousa(1555-1632),eserlerindeedebîbirüslupkullanantarihçi.
17.Yada:veruhumuntanrısallığını.
18.Yada:okadarsoyludeğilvedahageceyeözgü.
19.Yada:vevarolmamanın.
45H.K.
Okuyarak,düşleredalarak,yazmayıdüşünerek,düşüncelerinkaprislirüzgârınagöreakan,tutkulardanarınmış,kültürlübirhayatsürsem,sıkıntınınkıyılarındadolaşacakkadaryavaş,sıkıntıyahiçdüşmeyecekkadariyikurulmuşbirhayat.Heyecanlardanvedüşüncelerdenuzakohayatı,heyecanlarındüşüncesiylevedüşüncelerinheyecanıylayaşasam.Çiçeklerleçevrili,karanlıkbirgölgibigüneşinaltınauzansam,altınrengineboyansam.Gölgeleriniçindeyken,bireyciliğinyaşamdanhiçamahiçbirşeybeklememekanlamınagelensoyluluğunaerişsem.Dünyalardönüpdururken,çiçeklerdenbirtozbulutugibiolsam,bilinmedikbirrüzgârıngünbiterkenhavalandırdığı,alacakaranlığınuyuşukluğununrasgeleyerebıraktığı,dahagenişşekilleriniçindeseçilmezolanbirbulut.Vebunusevinmedenveüzülmeden,amagüneşinparlaklığından,yıldızlarınuzaklığından
çıkardığım,kesinbirbilgiyleyapsam.Bunlarındışındahiçbirşeyolmasam,hiçbirşeyesahipolmasam,hiçbirşeyistemesem...Karnıaçdilencininezgisi,körinsanınşarkısı,bilinmeyenbirgezgininbıraktığıbirnesne,çöldeyüksüzveamaçsızyürüyenbirkaçdeveninbıraktığıizler...
46H.K.
24Mart1930
Caeiro’nun,köyününnekadarküçükolduğunuvebununnelereyolaçtığınıolancadoğallığıylaanlattığıyalıncümleleriniilgisizceokuyorum,bunlarilhamveriyor,rahatlatıyorbeni.Köyüküçücükolduğuiçininsanoradanevrenin,şehirdegörülendendahabüyükbirparçasınıgörebilirmiş;iştebuyüzdenköykenttendahabüyükmüş:
“Çünkü,gördüğümşeylerinboyundayımben,
Kendiboyumdadeğil.”20
Herhangibirgücünzorlamasıolmaksızın,kendiliğindendoğuvermişgibigörünencümleler,hayatafarkındaolmadaneklediğimtümmetafiziktenarındırırbeni.Şiiriokuduktansonra,darbirsokağabakanpenceremegidipengingökyüzüne,gökyüzündekiyıldızkalabalığınabakıyorum.Kendimiözgürhissediyorum,kanatlı,görkemlibirşeybenitaşıyoradeta,titreyişitepedentırnağabütünbedenimisarıyor.
“Gördüğümşeylerinboyundayım!”Sinirlerimdekiolancadikkatitoplayarakbucümleyiherokuduğumda,evreniyıldızlarıylayenibaştankurmakiçinyazıldığınıdahaiyihissediyorum.“Gördüğümşeylerinboyundayım!”Enderinheyecanlarımızınkuyularındançıkıpenuzakyıldızlarakadaryükselenveyıldızlardanyansıyarakbirşekildeonlardadavarolangüç,nasıldasınırsızbir
zihingücüdür!Böylece,görmeyiöğrenmişolmanın
bilinciyle,sonsuzgökyüzününnesnelmetafiziğini,içimdeşarkısöyleyerekölmeisteğiuyandıranbirgüvenduygusuyla,hayranlıklaizlemeyekoyuluyorum.“Gördüğümşeylerinboyundayım!”Veayın,bütünüylebanaaitolan,bulanıkaydınlığı,kararsızışığıylaufkunsiyahımsımaviliğinieskitmeyebaşlıyor.
İçimdenduyulmamışvahşilikteşeylerhaykırarakkollarımıhavayakaldırmak,yücelerdekigizemecümlelerfırlatmak,boşmaddeyledolubüyükuzaylarakarşıyeni,büyükbirşahsiyetortayakoymakgeliyor.
Nevarkikendimegeliyor,yatışıyorum.“Gördüğümşeylerinboyundayımben!”Bucümlebütünruhumoluyor,bütünheyecanlarımıonayaslıyorumvederkenüzerime,içime,sertparıltılıbirayışığınıngeceylebirliktegenişleyen,çözülemezhuzuruçöküyor,dışarıya,şehrinüzerineçöktüğügibi.
47H.K.
...karmaşıkduygularımdanoluşanbuhüzünlüyığınıniçinde...
Bezginliklerle,sahteözverilerledokunmuşbirakşamhüznü,enufakbirduygulanmadahemenkendinigösterenbircansıkıntısı,tutulmuşbirhıçkırığayadaansızınortayaçıkmışbirgerçeğebenzeyenbiracı.Dikkatsizruhum,vazgeçişlerimdenibaretbumanzarayıizliyor–yarıdakalmışhareketlerleörülüuzunyollar,doğrudürüstkurmadığımhayallerdenoluşanyücedağlar,ıssızyollarıayırançalılarıhatırlatansavrukluklar,dilsizfıskiyeleriolaneskihavuzlardanfarksızvarsayımlar–,
karmaşıkduygularımladolu21buhüzünlüyığındaherşeybirbirinekarışıyor,herşeysıradanbirgörüntühalinegeliyor.
48
H.K.
Anlamakiçin,kendimiyokettim.Anlamak,sevmeyiunutmaktır.LeonardodaVinci,insanbirşeyeancakanladıktansonranefretyadasevgiduyabilir,demiş.Bundandahayanlış,aynızamandadadahamanalıbirsözbilmiyorum.
Yalnızlıkumudumukırıyor;yanımdabirilerininolmasıüzerimeağırlıkyapıyor.Başkalarınınvarlığıdüşüncelerimidağıtıyor;omevcudiyeti,bütünanalitikdikkatimikullansamdatanımlamaktaâcizkaldığım,apayrıbirdalgınlıklatahayyülediyorum.
49
Yalnızlığımbenikendinegörebiçimlendirdi,kendinebenzetti.Birbaşkasınınvarlığı–birtekkişibileolsa–düşünmemihemenengelliyorvenormalbirinsaniçinbirbaşkasıylailişkikurmak,kendiniifadeetmesi,konuşmasıiçin
uyarıcıgörevigörürken,aynıilişkibendebiruyarmayıcıyadönüşüyor–buçokzorlamadeyişdildekabulgörürsetabii.Kendimlebaşbaşaykensayısızkişiliközelliğihayaledebiliyor,şimdiyekadarkimseninkurmadığıcümlelerihemen,şıpdiyesöyleyebiliyorum,etraftakimseolmadığıhaldeakılyoluylasosyalleşmeninparıltılısonuçlarıbunlar;nevarki,birininfizikselolarakyanımagelmesiylebunlarınuçupgitmesibiroluyor;aptallaşıyorum,ağzımdanteksözcükçıkmıyorvearadanbirsaatgeçmedenuykudanölecekhalegeliyorum.Evet,insanlarlakonuşmakuykumugetiriyor.Benimiçin,yalnızcadüşlerdünyasındayaşayandüşdostlarım,yalnızcadüşlerdekisohbetlerimsahidengerçekvebelirginveaynadakisuretgibibirerruhlarıdavar.
Zaten,başkalarıylatemasetmekzorundaolduğumudüşünmekbilemidemibulandırıyor.Birdostumalttarafıbeniakşamyemeğinedavetetmeyegörsün;tarifigüçbunalımlaragiriyorumderhal.Netürden
olursaolsun,toplumsalzorunluluklarıyerinegetirmeyi–cenazeyegitmek,biriyleişyerindekibirsorunukonuşmak,tanıdıkyadatanımadıkbirinigardabeklemek–düşününce,yalnızcadüşününceaklımallakbullakoluyor(hattakimizamanbirgünöncesindenbaşlıyorbu),doğrudürüstuyuyamıyorumvegerçekolayolupbittiğindeeftenpüftenbirşeyolduğu,korkumunboşolduğuortayaçıkıyor,nevarkibuhikâyeaynensürüpgidiyorvebenbundandersçıkarmayıbirtürlüöğrenemiyorum.
“Benimtörelerimyalnızlığıntöreleri,insanlarıntörelerideğilkesinlikle”;bunukiminsöylediğinibilmiyorum,RousseauyadaSenancourolabilir.Amabenimkiyleaynıtürdenbirzihinolduğuaçık–belkitekfarkı,aynıırktanolmamasıdır.
50H.K.
Fosforlubirkurt,mavi-beyazyanıpsönerek
ilerliyor.Etrafta,karanlığıniçindekırlar,neredeysegüzelbirkokuyayan,genişbirgürültüsüzlük.Herşeyinhuzuriçindeolmasıbenikötüediyor,ağırgeliyor.Muğlakbirsıkıntınefesimikesiyor.
Zatenseyrekgiderimkırlara,bütünbirgün,heleüstüsteikigüngeçirdiğimdahadanadirdir.Nevarkibusefer,şuanevindebulunduğumbirdostum,davetinigeriçevirmemeizinvermediveiçimdebirsıkıntıyla,görkemlibirkutlamayadavetedilmişçekingenbiradamgibigeldimbende;sonuçtageldimveçokmemnunum,açıkhavayı,uçsuzbucaksızmanzarayısevdim,hoşbiröğleyemeği,akşamyemeğiyedim;şimdi,karanlıkgecede,ışıksızodamda,bubelirsizyeriçimesıkıntılarveriyor.
Kaldığımodanınpenceresi,bütünkırlargibibelirsizkırlara,gökyüzündetektükyıldızınparladığı,sesiduyulmayan,amahissedilenbirrüzgârınyarıpgeçtiğiengingeceyebakıyor.Pencereninkenarınaoturmuş,dışarıdavarolanevrenselhayatdenenhiçliğiseyrediyorum.
Zamannesneleringörülebilirgörülmezliğindensoleliminyanındauzananbeyazımsıpervazın,kabukkabukkalkmışboyanınaltındabellibelirsizpütürlütahtasınadekherşeye,hafifbirkaygıolaraksindi.
Kibarcavekolaycayapabilecekolsam,şimdineredeysekaçmakistediğimbudinginliğingözleriminönündeuzanmasınıkimbilirkaçkezistemişimdir!Orada,yüksekcephelerinarasındauzanandarsokaklarıylaAşağıŞehir’imde,huzuru,yazıyı,kesinliği;medenileşmişmasaörtüsününaltındakigüzelcecilalanmışçamtahtasınıunutturduğuoyerdençok,doğalşeylerarasındabulabileceğimikaçkezdüşünmüşümdür!Veşimdiburadayımişte,huzurluvesağlıklıbiryorgunlukladopdoluykenhuzursuzum,hapsedilmişgibiyim,evet,özlediğimihissediyorum.
Buyalnızcabenimbaşımamıgeliyor,yoksauygarlıksayesindeikincibirhayatakavuşmuşbütüninsanlaraolurmu,bilmiyorum.Amabanaöylegeliyorki,benvebenimgibihisseden
herkesiçin,yapaylıkdoğallığınyerinialdı,doğallıkisetuhaflaştı.İyiifadeedemedim:Yapaylıkdoğalhalegelmedi;doğallıkdeğişti.Günümüzeözgüaraçlarıiğrenç,yararsızbuluyorum;biliminortayakoyduğu,hayatımızıkolaylaştıranürünleri–telefon,telgrafgibi–yadakaprislerehitapedenyanürünleri–gramofonlar,hertzalıcıları–,bunlardankeyifalaninsanlariçinhayatıdahaeğlencelikılanbütünbuşeyleriiğrenç,yararsızbuluyorum.
Bunlarınhiçbiribeniilgilendirmiyor,hiçbiriiçimdeistekuyandırmıyor.OysakıyılarındaobüyükkentibarındırdığıiçinTejoNehri’niçokseviyorum.AşağıŞehir’dekidarbirsokakta,dördüncükattakibirevdengörebildiğimiçin,gökyüzünüçokseviyorum.Nekırlar,nedoğa,nedeherhangibirşey,ayışığıileyıkanmışdinginşehrin,Graça’danyadaSãoPedrodeAlcântara’danhayranlıklaizlediğimkarmaşıkgörkeminibanasunabilir.Benimiçinhiçbirçiçekbuketinin,Lizbon’ungüneşinaltındaparlayanrenkdemetikadardeğeriyoktur.
Çıplakbirbedeningüzelliğinesadecegiyinikdolaşanırklarduyarlıdır.Utanmaduygusu,tensellikiçin,enerjininönüneçıkanbirengelgibidir.
Yapaylık,doğalolandantatalmanınbiryoludur.Ouçsuzbucaksıztarlalardan,buradayaşamadığımiçinzevkaldım.İnsanbaskıaltındayaşamamışsa,özgürlüğündeğeriniölçemez.
Uygarlıkdoğayabiziöğretir.Yapaylık;doğalolanayaklaşmanınyolubudur.
Buarada,yapayıdoğalsanmaktankaçınmalıyız.
Üstüninsanlardadoğallığınözünüoluşturanşey,doğallayapayarasındakiuyumdur.
51H.K.
4Nisan1930
Tejo’nungüneyindekikaragökyüzünde,telaşlauçanmartılarınkanatlarındakibeyazparıltılarırenkfarkındandolayıbelirginleştiren,uğursuzbirkoyulukvardı.Oysadoğangündehenüzfırtınakokusuyoktu.Tehditkâryağmurkütlesiolduğugibiöbürkıyınınüzerineyığılmıştı.Hâlâhafifbiryağmurunıslaklığınıtaşıyan,AşağıŞehirkuzeyde,aklekelerlerengiaçılmayabaşlamışgökyüzüneyerdengülümsüyordu.İlkbaharıntazeliğindeinsanıısıranhafifbirserinlikvardı.
Böyleboş,kendiniaçıkçaelevermeyenanlardazihnimi,bilerekbelirsizbirdüşünceyeyoğunlaştırmayıseverim,içininboşluğundangelenduruluğunda,buberrakgününsoğukyalnızlığındanbirşeyleri,şuuzaktakikarafonuvetıpkımartılargibi,rengininzıtlığıyladerinkaranlıktaşekillenerek,herşeyingiziniortayaserenbirtakımsezgileribarındırırbudüşünce.
Nevarki,butamamenedebî,samiminiyetimintersine,Güneygöğününkaranlıkfonubanabirbaşkagökyüzünü,belkidebirbaşkahayatta,kenarlarındahüzünlükamışların
bulunduğubirnehrinsuladığı,enufakbirşehrinbulunmadığıbirKuzey’degördüğümgökyüzünü–amadoğru,amayanlışbiranıyı–hatırlatıyor.Nasılolduğunubilmiyorumfakat,hayalgücümdeaçılıpkanatlananvahşiördeklerelayıkbirmanzarabuvetuhafbirdüşüniçindeymişimgibi,hayalettiğimdüzlüğeaçıkça,alabildiğineyakınhissediyorumkendimi.
Irmaklarınkıyısında,kamışlarladoluuçsuzbucaksızbirülkebu,avcılarınvebunalımlarınülkesi:Girintiliçıkıntılıkıyıları,karanınpisuzantılarıgibikurşunsarısısularıniçinegiriyor,oyularakminyatürtekneleriçinçamurlukoylar,derecikleroluşturuyor;dereciklerinsuyu,kamışlarınkoyuyeşilsaplarınınarasınasaklanmış,yürümeyiengelleyençamurunyüzeyindeaynagibiparlıyor.
Hüzün,yeryerkendindendahakoyubulutlarlakırışmış,kurşuni,ölübirgökyüzününhüznü.Rüzgârıhissetmiyorumamaesiyor;vekarşıkıyı,aslında–nebüyükve
ıssızbirırmak!–birada,arkasındaöbürkıyınınvarlığıseziliyor,uzaklaradoğrudümdüzuzanankarşıkıyı,gerçekkıyı.
Orayakimseulaşamıyor,ulaşamayacakda.Zamanınvemekânınakışınıntersinekaçsam,şudünyadanomanzarayafiraretsembile,kimse,aslıyanımagelemeyecek.Neolduğunubilmeden,boşunabirşeyleribeklemişolacağımvesonundageceağırağırçökeceksadece;bütünuzayusulca,yavaşyavaşyıkılmışgöğegömülenenkarabulutlarınrenginedönecek.
Vebirden,oranınsoğuğunuhissediyorum.Takemiklerimdengeliyor,bedenimegiriyor.Kuvvetlesolukalaraktoparlanıyorum.Borsa’nınorada,Kemer’inaltındakarşımaçıkanadam,merakdolu,kuşkucugözleriylebakıyor.Kara,yoğungökyüzü,güneykıyısınadoğruiyicealçaldı.
52
Rüzgârbaşladı...Önce,boşbirmekânınsesi
gibiydi...Boşluğunbirdeliktenüfleyişiyadahavanınsessizliğiiçindebirçatlak.Sonrabirhıçkırıkyükseldi,dünyanınöbürucundangelenbirhıçkırıkvecamlarıntitrediği,bununaslındarüzgârolduğufarkedildi.Derkendahauzaklardayankılandıbu,boğukbirulumaydıartık,büyüyengeceyekarşımevcudiyettenyoksungözyaşları,farklışeyleringıcırtısı,küçükparçacıklarınyağışı,dünyanınsonunaaitbiratom.
53H.K.
Préface22
NezamankiHıristiyanlık,yerinigününalacağıfırtınalıbirgecegibiruhlarabaskıyapmaktanvazgeçti,yolaçtığıgözlegörülmezyıkımlardagörülüroldu;nasılbirfelaketesebepolduğu,ancakkendisiortadankalktıktan
sonraanlaşılabildi.Kimilerifelaketinkesinliklebukayboluştankaynaklandığınısandı:Nevarkibunedendeğildi,yalnızcaolanlarıgözlerönünesermişti.
Bununüzerine,insanlarâleminderahatçagörülebilenfelaketkaldısadece,günahlarınbağışlandığısahtegecelerinartıkgizleyemezolduğugerçekmutsuzluk.İnsanlar,kendilerinibütünçıplaklıklarıylagördüler.
Böylece,henüztazeliğinikoruyanruhlardaromantizmadıverilenhastalıkdoğdu,hayallerdenyoksun,mitlerdenyoksunbirHıristiyanlıktıbu,budurum,romantizminözündenasılhastalıklıbirkuraklıkolduğunuyansıtıyorduzaten.
Romantizminbütünkötülüğü,bizegerekliolanşeyilearzuladığımızşeyibirbirinekarıştırmasıdır.Hepimizhayatta,hayatınkorunmasıvesürdürülmesiiçinkaçınılmazolanşeyleregerekduyarız;öteyandanhepimizdahaiyibirhayat,eksiksizmutluluk,hayallerimizingerçekleşmesinivb.isteriz.
İhtiyaçduyduğumuzşeyleriistememiz
insancabirdavranıştır,yalnızcagerekliolanıdeğil,arzulanırbulduğumuzşeyleriistemekdeinsancadır.Hastalıklıolan,gerekliolanilearzulanırolanıaynışiddetlearzuetmek,kusursuzluközlemiyüzünden,ekmeksizkalmışgibiacıçekmektir.Romantizmhastalığıbudurişte:sankisahipolmanınbiryoluvarmışgibiAy’agözdikmek.
“Parayoksaekmekdeyok.”Politikanınaltkademelerindede,içimizdeki
enderinyerdede–aynıhastalık.Çoktanrılıçağıninsanı,gerçekdünyadaki,
varlıklardakivehattakendindekibuhastalıklıtarafıbilmiyordu.İnsanolduğuiçin,odaolanaksızolanıistiyordu;nevarkibundaokadardadiretmiyordu.Onundini[...]veruhlaradünyanınboşluğunudoldurandinlerdekiaşkınşeylersadeceoyolabaşkoyanlara,enderingizemlerolarakinsanlardanuzaktaöğretilirdi.
54
H.K.
Romantikleriniyibirörneğiolduğu,şuçokbireyselleşmiş,etkileyiciinsanı,bendekendihesabımabirçokkezdüşlerimdeyaşamayıdenedim;veherseferinde,sırfböylebirkişiyiyaşamayıdüşününcebilegülmektenkarnımaağrılargirdi.Sonuçtahersıradaninsan,talihinyüzünegülmesinidüşler;romantizmdeherbirimizingünlükyaşamalanındanbaşkabirşeydeğildir;nevarkiçevrilmiş,başaşağıedilmişhaliyle.Hemenherkes,kalbininengizliyerindetamamenkendineaitbüyükbirimparatorlukhayaleder,bütünerkeklerkölesiolacak,bütünkadınlarönündeeğilecek,bütünzamanlarınensoyluhalklarıonatapacaktır...Bununlabirlikte,benimkadarhayalkurmayaalışkınçokazinsanvar;dolayısıylapekazinsanböylesihayallerinsırfestetikaçıdanmümkünolduğunugörüp,gülüpgeçecekkadarakıllıdır.
Romantizmekarşıesasiddianamehenüzmahkemeyesunulmuşdeğil:Güyaromantizm,insandoğasınıniçgerçeğinitemsil
etmekteymiş.Aşırılıkları,gülünçtarafları,biziheyecanlandırabilmesi,cezbedebilmesi–bütünbunlarromantizmininsanıniçindekigerçeğindışarıdakiifadesiolmasındankaynaklanıyormuş;amaolabildiğikadargörünürhalegetirilmiş,somutlaştırılmışbirifadeymişbu;tabiiolabilirliğinsınırlarınıYazgı’danbaşkaşeylerdebelirleyebiliyorsa.
Kafamızıkarıştırmaktanbaşkaişeyaramayanbukandırmacalaragülüpgeçenbiriolarakbenbilekendimikaçkez,ünlüolmanınnekadarhoş,pohpohlanmanınnekadargüzel,birbaşarıeldeetmeninnekadarheyecanvericiolacağınıdüşlerkenyakalamışımdır!Nevarkikendimiodoruklaragerçektentünemişolarakgöremiyorumbirtürlü,AşağıŞehir’insokaklarıgibihepyanıbaşımdaolanötekiben’inkahkahasıkulaklarımdaçınlayıveriyorhemen.Şöhretemikavuşmuşum?Evet,muhasebeciyardımcısıolarak.Ünündoruklarınamıyükselmişim?MeğerbudaolaolaRuadosDouradores’teolmuş,bürodakilergörüntüyübozuyormuş.Dünyaâlembenimi
alkışlıyormuş?Alkışlardördüncükatakadaryükselipbenimzavallımöbleliodanınkabasabaeşyasına,mutfaktanbaşlayıpdüşlerekadar,dörtbiryanımısaran,benialçaltantümoiğrençliklereçarpıyormuş.BütündüşlerisüsleyenoİspanyolBüyüklerigibi,İspanya’dabirşatobilekurmuşdeğilim.Benimşatolarımiskambilkâğıdındandı–kirli,yıpranmış,oynanıptakımıbozulmuş,birdahakimseninkullanamayacağıkâğıtlardan;üstelikkendiliklerindenyıkılmayıbilebeceremediler;birinin–ihtiyarhizmetçininsabırsızcaelinintersiylevuruvermesiyleolabildiancak;kadıncağızörtüyümasanınbirkenarınaatmış,iyiceyaymayaçalışıyordu,çünküilahîbirlanetgibiçaysaatiçalmıştı.Nevarkibubilearkasıgelmeyenbirgörüntü,çünküdünyanınhiçbiryerindenebirkırevimvar,nedeailecegeçirilmişbirakşamınsonunda,tatlıbirhuzuriçinde,kocabirfincançaygetirecekyaşlıteyzelerim.Kurduğumhayal,metaforlarıyla,kahramanlarıylaçuvallamışdurumda.Sahipolduğumimparatorluk,eskibiriskambil
oyunukadarbileolamadı.Oncaşan,şöhret,banabirçaydanlıkyadayıllarınyükünü
sırtlamışbirkedi23bilebahşemedensöndügitti.Nasılyaşadıysamöyleöleceğim,kenarmahalleninbirinde,bireskicide,alıcısıbulunamamışmektuplaradüşülmüşnotlarınarasındakiloylasatılacağım.
Hiçolmazsa,düşkırıklıklarımınzaferinibüyükbirdüşünzaferiymişgibigötürebilsemherşeyinbelkideosonsuzçöküşüne,hiçbirşeyeinanmamanıngörkeminiysebirbozgunsancağıgibitaşıyabilseydim–neyazıkkiçoknarinellertutacakbusancağı,amadahazayıflarınkanındaveçamurdasürüklenecek...Herşeyerağmen,bizkımıldayankumlarabatarkengenedeyücelerdedalgalanacakbusancak–vekimsebununbirprotestomu,birmeydanokumamıyadaumutsuzlukmuolduğunubilmeyecek...Kimsebilmeyecek,çünkübuölümlüdünyadakimsebirşeybilmezvekumlarhiçsancağıolmayanlargibi,sancakdikenlerideyutar.
Vekumlarherşeyiörtecek–yaşamımı,
yazılarımı,sonsuzluğumu.Bozgunauğramamınbilincinigötürüyorum
yanımda,birzafersancağıgibi.
55H.K.
5Nisan1930
Gönlümromantiklerdenyanaolsada,ancakklasikleriokuduğumdahuzurbulabiliyorum.Hattasahipolduklarıbirikimiortayakoyansınırlılıklarıbilebanaadınıkoyamadığımbiravuntuveriyor.Oyapıtlar,sonsuzbirhayatdüşündürüyorbananeşeyle,enginboşluklarıkatetmeksizinseyredenbirhayat.Pagantanrılarbileoradagizemlerininyorgunluğunuatarlar.
Duygularımızın(hattabazensahipolduğumuzusandıklarımızın)müthişbirmeraklatahliledilmesi,yüreğinmanzaraylaözdeşleştirilmesi,bedenimizdekitümsinirlerin
anatomisininortayakonması,arzununirade,özlemlerindüşüncehalinegetirilmesi–fazlasıylaiçlidışlıolduğumbirsürüşey,okadarkibaşkalarındagördüğümdebiryeniliklekarşılaşmanınzevkinevaramıyoryadakendimebirhuzurpayıçıkaramıyorum.Buduygulariçimedolardolmaz,sırfbuyüzden,başkaşeyhissetmekistiyorum.Vebirklasikyapıtokuduğumda,obaşkaşeyekavuşmuşoluyorumişte.
Lafıhiçdolandırmadan,hiçutanmadanitirafediyorumbunu.NeChateaubriand’ınbirsayfası,neLamartine’inbirşiiri–adetadüşünceleriminsesiolanosatırlar,bildiklerimebilgikatmakiçinsöylenmişoşiirler–,hayır,hiçbiribana,Vieira’nınsıradanbirmetnikadaryada,klasiklerimizarasındaHoratius’unçizgisinidevamettirennadirşairlerdenbirininyazdığıbirodkadarzevkvermez,ayaklarımıyerdenkesmez.
Okuyorumveişteözgürüm.Nesnelliğeulaşmışım.Benolmaktan,odağınıkvarlıkolmaktançıkmışım.Okuduğumşey,üzerimde
pekhissetmediğim,sadecebazenağırlıkyapanbirgiysiyebenzemiyor;dışdünyanın,herhaliylehayranlıkuyandıranenginaydınlığınadönüşüyoroyadahepimizigörengüneşe,huzurlutoprağagölgelerinisaçanaya,denizeaçılangeniştopraklara,tatepedeyeşilbaşlarınısallayanağaçlarınoluşturduğuokarakütleye,bahçelerdekihavuzlarındonmuşsessizliğine,asmatünellerininaltındanvadilerindaryamaçlarınainenüstükapalıyollara.
Tahtındanferagatedenbirkralgibiyimokurken.Nasılkikralınasasıylatacıenyüksekdeğerine,kralgiderkenonlarıyerebıraktığındaulaşırsa;bendesıkıntının,düşünbütünmadalyalarınıgirişodalarındakitaşlarabırakıyor,sadecebakışımdakisoyluluğukuşanmışolarakmerdivenleritırmanıyorum.
Ölürcesineokuyorum.Veklasiklerin,sakinlerin,acıçekselerbilebunuaslasöylemeyenlerin,banakendimikutsalbiryolcugibihissettirenlerindünyasında–işteonlarındünyasındakendimikutsanmışbirhacı,amaçsızdünyanınnedensizseyircisi,çekip
giderken,hüznününsonsadakasınısondilenciyeverenBüyükSürgünPrensigibihissediyorum.
56H.K.
5Nisan1930
Şirketinherzamanbiryerleriağrıyanenbüyükhissedarı,bilmemhangihastalığıonabirazsolukaldırıraldırmaz,neredenaklınaestiyse,büroçalışanlarınıntoplucafotoğrafçektirmesiniistedi.Böyleceöncekigün,güleryüzlübirfotoğrafçınındirektifleridoğrultusunda,büyüksalonupatronVasques’inküçükodasındanayırankirlibeyaztahtalardaneğretikorkuluğunönündehepimizsırayadizildik.OrtadaVasques’inkendisi;ikiyanındada,mevkilerinegöreöncedüzenli,sonrarasgeledizilen,etiylekemiğiylehergünbürodaboygösterenvenihaianlamınıyalnızca
Tanrılarınbildiği,birtakımküçükamaçlarpeşindekoşanâdembabalar.
Bugünbüroyabirazgecikmeyle,doğrusunusöylemekgerekirse,oikifotoğrafuğrunakaskatıdurduğumuzuunutmuşolarakgittiğimde,herzamankindenerkengelmişMoreira’yıvepazarlamacılardanbiriniöneeğilmiş,siyahımsıbirşeylerikeyifleincelerkenbuldum,bunların,çekilenfotoğraflarınilkörnekleriolduğunuhemenanladım,neyalansöyleyeyim,heyecanlanmadımdadeğil.Aslındaaynıfotoğrafın,eniyiçıkmışolanınikikopyasıydıgördüklerim.
Fotoğraftahaliyleöncekendimiaradım,gördüğümdedegerçek,benişokauğrattı.Dışgörünüşümhakkındahiçbirzamaniddialıolmamışımdır,amakendimi,heledeherzamankihalleriyleyanyanadizilmişvarlıklarınezberebildiğimyüzleriylekıyasladığımdayüzümü,hiçbufotoğraftakikadarberbatgörmemiştim.KabasababirCizvitpapazındanfarkımyok.Etsizveifadesizsuratımda,beni,ötekiyüzlerindurgunsularınınüzerine
çıkartacakhiçbirzekâ,canlılıkyadaadınıkoyamadığımbirşeyinbelirtisiyok.Durgunsularmıdedim–yo!Aralarındagerçektenifadetaşıyanyüzlervar.PatronVasquesörneğin,ebleh,neşelivesertyüzüylecanlıgibi,kusursuzbirresimvermiş,fırçabıyıklarıdatabloyutamamlıyor.İnsanoğlunun–sonuçtaçoksıradanbirşeyolan,dünyayüzündehersaniyebinlerceörneğigörülen–kurnazlığı,enerjisibufotoğrafakaydedilmişyinede,insanpsikolojisiniaktaranbirpasaportakaydedilircesine.İkipazarlamacıçoksevimli;kasiyerdeiyiçıkmışamaMoreira’nınomzuonuyarıyarıyaörtmüş.Veo,Moreira!ŞefimMoreira,tekdüzeliğin,değişmezliğinözetiolanoadam,bendenbinkatdahahayatdolu!Bürodaayakişleriyapançocuğunbile–bunusöylerkenhissettiğimduygununkıskançlıkolmadığınakendimiiknaedebilsemkeşke–belirginhatları,içtengülüşüyleanlamsızlığıma,hediyeliksfenkslerinkindengerikalmayandeğersizliğimefarkatıyor.
Bütünbunlarınanlamıne?Basitbirfotoğraf
kâğıdınınsıfırhatapayıylaortayaserdiğigerçek,nedir?Soğukbirobjektifintanıklıkedebildiğibugerçek,hangigerçek?Benkimimkiböyleyim?Oysa...Amaherkesiböyleaşağıgörmekdeneoluyor!
“Çokiyiçıkmışsınız,”dedibirden,Moreira.Vepazarlamacıyadönerekekledi:“Sevgilidostumuztamkendigibiçıkmış,öyledeğilmi?”Ötekidedostçabiriyiniyetleonuonayladı,benikaldırıpçöpeatsadahaiyiydi.
57H.K.
5Nisan1930
Vebugün,şimdiyekadarnasılbirhayatyaşadığımıdüşünürken,kendimisepetiçinde,banliyötrenlerindetaşınanbirhayvangibihissediyorum.Saçmabirimgebu,nevarkitanımladığıhayatdahadasaçma.Osepetleringenellikle,hayvaniçeridekıpırdanacakolursa
rahatçaaçılanikiovalkapağıvardır.Fakatsepetitaşıyankişikapaklarınortasınakoluylahafifçebastırınca,ozayıfyaratığınelindenayaklarını,güçtendüşmüşbirkelebeğinkanatlarıgibi,beceriksizceileriuzatmaktanbaşkaşeygelmez.
Sepetitarifetmeyedaldım,aslındakendimdensözetmekteolduğumuunuttum.Sepetde,onutaşıyanhizmetçikadınınaslındaakçapakçaolangüneşyanığı,tombulkoludagözümünönünde.Hizmetçikadınınkolundanvekolunusaranyumuşaktüylerdendahafazlasınıgöremiyorum.Birdenbuserinliğin,küçükbirhayvanolarakkıpırdanıpdurduğum,istasyonlararasındagittiğim,kamışlardan,beyazşeritlerdenörülmüşsepetlerindışındarahatedemezoluyorum.Duraklarda,sırayabenzeyenbirşeyinüzerindedinleniyorumveonlarınsepetindışındakonuştuğunuduyuyorum.Sakinleşiyorum,benitekraryerimdenkaldıracaklarıbirsonrakiistasyonakadargözümükapatıyorum.
58H.K.
6Nisan1930
Çevremizisaranortam,eşyanınruhudur.Herşeyinkendineözgübirdışavurumuvardırvebudışavurumonakendidışındangelir.Herşey,üçekseninkesişmesininbirsonucudur,oşeyiokesişmeyaratır:kararıncamadde,bizimonuyorumlamabiçimimizveiçindebulunduğuortam.Üzerindeyazıyazdığımbumasabirtahtaparçasıdır,amaaynızamandamasadır,buodadakimobilyalardanbiri.Masanınbendeuyandırdığıizlenimiaktarmakistesem,yapacağımtarifteonunağaçtanyapıldığı,benimbunesneyemasadediğim,onabirtakımamaçlar,bellikullanımşekilleriyakıştırdığım,yakınındaveüstündeyeralannesnelerinonakendidışındabirruhkazandırdığı,onudönüştürerekondayansıdığı,içinesızdığıdüşünceleriyeralacaktır.Masayaverilmişolan,bugünsolmuşrenkbile,
üzerindekilekelereveçiziklerevarıncayakadar–bütünbunlar,bunubirkenarayazalım,masayadışarıdangelenşeylerdirveonabirruhkazandırandaözünüoluşturantahtaparçasındançokbunlardır.Veburuhunenözelyanı:Birmasaoluşunu,yanikişiliğinideonakazandırangenedışarısıdır.
Dolayısıyla,cansızolduğunudüşündüğümüzşeylerebirruhmaletmek–heminsani,hemdeedebîaçıdan–birhatasayılmaz.Birşeyolmak,üzerinebirşeylerinmaledilmesidemektir.Birağacınhissettiğini,birırmağın“aktığını”,birgünbatımınınacıverdiğiniyadadingindenizin(gökyüzününondaolmayanmaviliği)güleryüzlü(kendidışındayeralangüneşsayesinde)olduğunusöylemekbelkiyanlıştır.Amaherhangibirşeyegüzellikmaletmekdeoölçüdeyanlıştır.Aynışekilde,şeylererenk,biçim,belkivarlıkmaletmekdehatadır.Şudeniz,tuzlusudur.Şugurup,güneşışınlarınınşuboylamaveşuenlemeeğikdüşmeyebaşladığıandır.Karşımdaoyunoynayanşuçocuk,hücrelerinentelektüel
boyuttayığışmasıdır–dahadoğrusu,atomaltıhareketlerleilgilibelliçarklardanoluşanbirkümedir,milyonlarcaminyatürgüneşsistemindenoluşan,elektrikli,tuhafbiryığışımdır.
Herşeydışarıdangelir;belkiinsanruhuda,birgübreyığınındanbaşkabirşeyolmayanbedenimizitopraktanayıran,parlayanbirgüneşışığıdırsadece.
Budüşüncelerdenkocabirfelsefeçıkarılabilir;bunlardanyolaçıkarakbirtakımsonuçlaraulaşacakgücesahipolmakkoşuluylaelbette.Obendehiçyok;mantıklıolasılıklarüzerinde,dikkatli,bulanıkdüşüncelerinyükseldiğinigörüyorum,amabirgübreyığınınavurangüneşışınınıngörüntüsüherşeyibozuyor,tıpkıkabataştanyapılmabirduvarındibindeiyiceezilipkararmıştoprağadağılmışıslaksamanlargibi.
Benböyleyimişte.Düşünmekistediğimzaman,görüyorum.Ruhumunderinliğineinmeyeniyetlensem,kısasüresonra,aklımbaşkayerekayarak,upuzunmerdiveninilk
sarmalındaduruyorumvesonkatınpenceresinden,karmakarışıkçatıyığınınıpaslıtonlarlaıslatarakvedaedengüneşiseyrediyorum.
59H.K.
Düşleriminverdiğihevesle,nezamangünlükhayatımınseviyesiniaşanbüyükniyetleredinsemvebiraniçin,salıncaklaentepeyeçıkmışbirçocukgibikendimiyükseklerdehissetsem–herdefasındaoçocukgibiparkınzeminineinmek,savaşsancağınıdikmeden,kılıcımıkınındançıkarmayadermanbulamadanbozgunukabuletmekzorundakalmışımdır.
Sokaklardarastladığıminsanlarınçoğununda–sessizdudakhareketlerinden,gözlerindekihuzursuzkararsızlıktanyadakalabalıkiçindeyükseksesleokuduklarıdualardanseziyorumbunu–sancaksızbirordununverdiğibu
yararsızsavaşaatıldığınıhissediyorum.Vebütünoinsanlar,–arkamadönüpozavallı,oyenikdüşmüşsırtlarınıseyrediyorum–hepsi,tıpkıbenimgibitanıyorolmalılarobüyük,oiğrençbozgunu,çamurunvesazlarıniçindekaybolmuş,amagöllerinşiirinibilmeyen,kıyılarıyıkayacakayışığındanyoksunbozgunu–içleracısı,küçükadamlarınbozgununu.
Hepsininaynıbenimgibi,coşkuluvehüzünlübirruhuvar.Öyleiyitanıyorumkionları!Mağazalardaçalışanlar,bürolardaayakişleriniyapanlaryadaküçüktüccarlar;onlarındışında,benbendiyekonuşurkenkendilerindengeçen,bencilsessizlikleriyledoyan,saklayacakhazinesiolmadığıhaldecimri,kafekuşlarıvar.Amahepsibirerşair–zavallılar!–vegözümünönünde,benimdeonlarınkarşısındayaptığımgibi,ortakdensizlikyükümüzüsürüklüyorlar.Hepsiningeleceği,benimkigibi,geridekalmış.
Bürodakiherkesöğleyemeğineçıktı.Benise,donukcamınarkasından,karşıkaldırımdasendeleyerekyürüyenyaşlıadamagözlerimidikmiş,öylece,kıpırdamadanduruyorum.
Sarhoşolduğuiçindeğil,düşleredaldığıiçinsendeliyor.Dikkatinivarolmayanavermiş;hâlâbirumuduvarbelki.AdaletnedirbilmezTanrılaradaletligörünmekistiyorlarsa,gerçekleşmesiimkânsızdaolsadüşlerimizedokunmasınlar,sıradandaolsa,bizeiyidüşlerversinler.Şimdi,yaşımhenüzgençken,GüneyAdaları’nıhayaledebilirim;yadaulaşılmazHindistan’ları;yarın,aynıTanrılaröylesinebirtütüncüdükkânıalmayıyadacivardakikutugibibirevdeemeklililğintadınıçıkarmayıhayalettirebilirbana.Tektekbütünhayallerimizhepaynıhayaldir,çünkühepsisadecehayaldir.Tanrılarhayallerimideğiştirsin;amahayalkurmayeteneğimeelsürmesin.
Aklımdanbunlarıgeçirirken,yaşlıadamdikkatiminalanınındışınaçıkmış.Gözdenuzaklaşmış.Pencereyiaçıpetrafıkolaçanediyorum,amaboşuna.Kaybolmuş.Benimaçımdan,görselbirsimgeolarakgörevinitamamladı:İşibitti,sokağınköşesinidöndü.Biriçıkıpbanaonunmutlakbirköşeyidöndüğünüvezatenaslaburadabulunmadığını
söylese,pencereyikapamakiçinyaptığımhareketlekabulederimbunu.
Başarmak?..Kendilerinegüzelcümlelerlevesoylu
niyetlerleimparatorluklarkuran,amabunuyaşamakiçinbaşınısokacakbiryeri,karnınıdoyuracakekmeğiolmayan,dükkânarkalarındakalmışzavallıyarı-tanrılar!Komutanlarınınzafersarhoşluğunakapılarakortadabıraktığıbirordununbirliklerinebenzerbuinsanlar;vedurgunsularda,bataklıklardakaybolurlar;hayallerindengeriye,büyüklükkavramından,oorduyaaitolmanınanısındanve–yüzünüzatenhiçgörmedikleri–generallerininneyaptığınıbilebilmemelerindendoğanboşluktanbaşkabirşeykalmaz.
İşteböyle,birgüngelirherkes,alttarafıaskerkaçağıolduğuhalde,kendinigeneralolarakhayaleder.Ogünhepimiz,derelerinçamuruylaboğuşarak,kimseninkazanamayacağıbirzaferikutlarız,zaferdengeriyebirtekbizkalmışızdır,silkelenmesiunutulmuşbirmasaörtüsüneyapışmışbir
ekmekkırıntısıgibi.Oinsanlar,baştansavmatemizlenmiş
mobilyalarınçatlaklarınıdoldurantozlargibi,günlükhayatınboşluklarınıdoldurur.Sıradangünlerinaleladeışığında,pasrengineçalanmaunağacında,grimsikurtçuklargibiparlarlar.Birilerieskibirçiviyleçıkarıpataronlarıoradan.Amakimsebuişigönüllüyapmaz.
Büyükhayallerkuranzavallıyoldaşlarımbenim;sizlereokadarözeniyor,sizleriokadarhorgörüyorumki!Kendimiötekileredahayakınhissediyorum–enyoksulolanlara,kendilerindenbaşkahayallerinianlatacak,yazıyorolsalaradınadizeleryazacakkimsesiolmayanlara–,kendiruhlarındanbaşkaedebiyatyada[...]kitapbilmeden,kişiyiyaşamayetkisiverenobilinmez,aşkınsınavdangeçmeksizin,sırfvarolmaktanboğularakölenozavallılara.
İçlerinde,bireskizamansokağınınköşesinde,birvuruştabeşkişiyiyereyıkankahramanlarvar.Varolmayankadınlarınbile
direnmeyecüretedemediğiDonJuan’laradarastlayabilirsiniz.Kendisöylediklerine,söyledikleriandainanıronlar,hattabelkidekendileriniinandırmakiçinsöylerler.Evet[...],bubüyükkahramanlar,başkanasılbilinirsebilinsinler,birerinsandır.
Birkazandakaynayanyılanbalıklarıgibikıvrılıpbükülereküstüsteyığıldıklarınıgörüyorum.Ama,içindekaynadıklarıkazanıntutsağıolmuşlar.Gazeteleronlardansözediyor,arasıra...amakazandıklarızaferden,asla.
Mutluinsanlaronlar,çünküsalaklığınbüyüleyicihayalgücübahşedilmiş.Amayabenimgibi,yanılsamasızdüşleriolanlar[...]
20.Pessoa’nındışkimliklerindenCaeiro’nunbirşiiri.
21.Yada,karmaşıkheyecanlarımın.
22.OrijinalmetindeFransızca:Önsöz.(Ç.N.)
23.Yada:uykusuzgecelerinölümsüzkedisini.
60
Istırapmolası
Eyokurlar,mutluolupolmadığımısoruyorsanız,cevabımhayırdır.
61H.K.
Utangaçlıkasilbirhuydur,neyapacağınıbilememekövünülesi,yaşamabecerisindenyoksunolmakiseinsanıyüceltenbirözelliktir.
CanSıkıntısıdenenuzaklaşmaveSanatdenenküçümseme,bizim...[yaşamımıza]doyumabenzerbirşeyinparlaklığınıverirken...
Çürümüşlüğümüzdendoğanbuzayıfpırıltılar,hiçolmazsa,karanlıklarımızınortasındabirışıktır.
Sadeceacıbizibüyütür,acınıngöğsündebekleyensıkıntı,tıpkıeskikahramanların
torunlarıgibibirsimgeyebenzer.Ben,genelliklekendiderinliklerimdebile
henüztasarlanmamışeylemlerin,dudaklarımıuzatırkenaklımabilegetirmediğimsözcüklerin,tamamınaerdirmeyiumursamadığımhayallerinkuyusuyum.
Ben,taminşasısürerkeninşaedenindüşünmektenbıktığı,oldumolasıkendiyıkıntısındanbaşkabirşeyolmamışbiryapınınyıkıntısıyım.
Yalnızcazevkaldıklarıiçinzevkalanlardannefretetmeyi,neşelerinipaylaşmayıbeceremediğimiziçinneşeliinsanlarıhorgörmeyiihmaletmeyelimsakın...Busahteküçümseme,bubayağıkinaltındakitopraklakirlenmiş,kabasababirkaidedenbaşkabirşeydeğildir;üzerindeSıkıntı’mızınbenzersiz,kibirliheykeliyükselir,yüzüsırrınaerilmezbirgülümsemeylekuşatılmış,karanlıkbirfigürdüro.
Nemutluyaşamlarınıkimseyeemanetetmeyenlere.
62H.K.
10Nisan1930
Sıradaninsanlığakarşıfizikselbirtiksintiduyuyorum;zatenolantekinsanlıkbu.Bazende,tiksintiyiiyiceçoğaltmayaheveslenirim,kusmaisteğimizizorlakusarakyatıştırdığımızgibi.
Ensevdiğimşeylerdenbiri–başlayangününsıradanlığından,hapsedüşecekmişgibiürktüğümsabahlarda–mağazalarvedükkânlaraçılmadanönce,sokaklardaağırağıryürümek,delikanlılarınyadagençkızların(yadaherikitakımın)ağzından,kafamıniçindekigörünmez,özgürdüşünceokulunaalaycısadakalargibidökülenbölükpörçükcümlelerekulakvermektir.
Vehepaynıcümleler,aynısıraylabirbiriniizler:“Ondansonrabanadediki...”sırfsestonundanbileentrikayınekadarsevdiğianlaşılmaktadır.“Mademkiodeğil,öyleyse
sen...”vekarşılıkverensestebenimduymazolduğumbirprotestovardır.“Söylemişsin,tamam,söylemişsinişte...”,oysaterzikız,tizbirsesleitirafetmektedir:“Annem...istemiyormuş...”“Kimi,benimi?”ve
yağlıkâğıdasarılmışlunch’ını24koltuğununaltındataşıyandelikanlınınşaşkınlığıbenikandıramadığıgibi,odonuksarısaçlı,pasaklıkızıdakandıramamaktadırmuhtemelen.“Anlaşılanoki...”veyanımdangeçenüçgençkızınkıkırdaşmasımüstehcenbirşeyleri[gizler].“Bununüzerine,herifinkarşısınadikilipsuratınıntamortasına–tamortasına,ha,José!”vezavallıcıkyalansöylemektedir,çünkü,servisşefi(sestonunabakılırsa,rakibiservisşefindenbaşkasıolamaz)ogladyatörün,işyerinintamortasındavesekreterlerinönündekendisineelkaldırmasınaizinvermişolamaz.“Bendegidiptuvalettesigaraiçtim...”veveletgülmektenpisdonunaedecektirneredeyse.
Tekbaşlarınayadagruplarhalindeçıtçıkarmadangeçenlerdevaryadaduyamayacağımşekildekonuşuyorlar,ama
sözcükleribenimiçinapaçık,sezgilerinsaydamlaştırdığı,bayatlamışşeyler.Oşaşırtıcı,kaçamakbakışlarda,istemsizcekaçırılan,midebulandırıcıbakışlardanegördüğümüsöylemeyecüretedemiyorum–yazarakkendimesöylemeyebilecüretedemiyorum,niyetlensembileyazmamlaüstünüçizmembirolur.Cüretedemiyorum,çünkübilerekkusacaksan,bunusadecebirkezyapacaksın.
“Herifteöylebirgöbekvardıki,merdivenibilegöremedi!”Başımıkaldırıyorum.Bugençadam,hiçolmazsabirinitarifediyorvebutiplerintarifetmeleri,hissettiklerinisöylemelerindendahaiyidir,tarifederkeninsankendiniunutur.İğrenmemgeçiyor.Bahsigeçenadamıgörüyorum.Onuadetabirfotoğraftaseyrediyorum.Kullanılanargonunmasumiyetibilebenirahatlatıyor.Alnımıokşayankutsalbiresintibu–önündekimerdiveninbasamaklarınıfarkedemeyecekkadargöbeklibiradam–belkidemerdivendeniyikötü,düşekalkatırmanan,arkaavluyaaçılan,sahteışıklarladonatılmışyokuştaitişipkakışan,
insanlıktır.Entrikalar,dedikodu,yapılmasıakıldanbile
geçmemişşeylerinallanıppullanarakanlatılması,bukıyafetlergiyinmiş,zavallıhayvanlarınruhlarınınbilinçsizbilincindençekipçıkardıklarıdoyum,inceliktenyoksuncinsellik,cilveleşenmaymunlarıhatırlatanşakalar,korkunçbirşekilde,zerrekadarönemtaşımadıklarınıbilmeyişleri...Bütünbunlar,düşlerinistemsizliğinde,arzununıslakkırıntılarından,duygularınçiğnenipatılmışartıklarındanyoğrulmuş,iğrenç,korkunçbirhayvanıcanlandırıyorgözümde.
63H.K.
10Nisan1930
İnsanruhununbütünömrü,loşışıktakikıpırdanmaklageçer.Bilincinyarıkaranlığında,olduğumuzyadaolduğumuzuvarsaydığımız
şeyeaslauyumsağlayamadanyaşarız.Eniyilerimizbileiçindenbirşeylerleövünür,oysabakışaçımızdabiletamölçemediğimizbirhatavardır.Birgösterideverilenaradaolupbitenbirşeyizbiz;kimizamanbazıkapılarınardında,belkiyalnızcadekorunbirparçasıolannesneleregözümüzüniliştiğioluyor.Kocadünya,geceniniçindekaybolanseslergibikarmakarışık.
Hayatımıdöktüğüm,hemdesırfonlariçinvarolanbiraçıkyürekliliklebunuyaptığımbusayfalarvarya,onlarıyenidenokudumveşimdikendimisorguluyorum.Bütünbunlarnedir,neyeyarar?Birşeylerhissettiğimzamankimimben?Variken,ölmekteolanhangişeyim?
Birvadideyaşayanvarlıklarıçokyüksektenayırtetmeyeçalışanbirinsangibi,birdoruktankendimiizliyorum.Herşeyerağmen,karmakarışık,bulanıkbirmanzarayımben.
Ruhumdabiruçurumunaçıldığıbusaatlerde,enküçükbirayrıntı,birvedamektubugibibunaltırbeni.Hepuyanacakgibi
olurum,kendikendiminzarfıyımdıradeta,imzalarbeniboğmaktadır.Haykırdığımıduyanolsa,haykıracağım.Nevarkikimiduygulardandahabaşkaduygularabirbulutkafilesigibiilerleyen,derinbiruykudayım–gölgeligenişçayırlarayeşiller,güneşlerserpenbulutlardanbirkafile.
Görendederki,elyordamıylasaklıbirnesneyiaramaktayım,neneredeolduğunubiliyorum,nedebiriçıkıpneolduğunusöylemiş.Hiçkimseilesaklambaçoynuyormuşuz.Biryerlerdebiziaşanbiroyunvarmış,yalnızcasesiniduyduğumuz,şekilsizbirtanrı.
Evet,sefillikiçindeyaşanmışsaatleri,rahatladığımkısacıkanları,yanılsamaları,manzarayadoğruyöndeğiştirmişbüyükumutları,hiçgirilmeyenodalarıandıranhüzünleri,bazısesleri,müthişbiryorgunluğutasviredenbusayfalarıokuyorumtekrar–yazılmayıbekleyenİncilbu.
Hepimizdekendinibeğenmişlikvarvebu,başkalarınındavarolduğunu,onlarında
bizimkinebenzerbirruhasahipolduğunuunutturuyorbize.Benimkendimibeğenmişliğimise,şuüçbeşsayfadan,bazıpasajlardan,bazısorulardanibaret...
Kendimiyenidenmiokudum?Yanlış!Bunacesaretimyok.Neyeyararki?Busayfalardamevcutolanbirbaşkası.Bendahaşimdiden,hiçbirşeyanlayamazhaldeyim...
64
Bukusurlusayfalariçinağlıyorum,amaolurdagelecekkuşaklarbunlarıokursa,sayfalarınkusursuzluğundançok–tabiibaşarabilseydim–gözyaşlarımaiçlenecek,çünkükusursuzlukağlamaktan,dolayısıylayazmaktanbilealıkoyardıbeni.Kusursuzolan,kendinibellietmez.Azizağlar,çünküinsandır.Tanrısusar.İştebuyüzdenazizisevebilirizbiz,Tanrı’yıdeğil.
65
Ruhunhazinelerininveşölenlerininbekçisiolanotanrısal,oşanlıçekingenlik.
Ah,nasıldaisterdimhiçolmazsabirruhabirazzehir,huzursuzluk,şaşkınlıkkatmayı.İçindeyaşadığımkeşmekeşinboşluğunakarşıbirteselliolurdubana.İnsanlarıyoldançıkarmayıhayatımınamacıolarakbenimseyebilirim.Amasözleriminkarşısındatitreyentekbirruhvarmı?Beniduyabilecektekbirvarlıkvarmı,bendenbaşka?
66H.K.
Omuzsilkme
Bilinmezlikhakkındakidüşüncelerimizegenellikle,bilinenlerhakkındakafamızdaolankavramlarınrenginiyakıştırırız:Ölümüuyku
haliolarakadlandırıyorsakbu,onundışarıdanbakıldığındauykuyabenzemesindenkaynaklanır;ölümeyenibirhayatdememizinnedeniyse,hayattanfarklıbirşeygibigörünmesidir.İnançlarımızı,umutlarımızıgerçeklearamızdakibuküçükyanlışanlamalarsayesindekurarız–vemutlulukoyunuoynayanyoksulçocuklargibi,ekmekkırıntılarınapastadiyerekyaşarız.
Vebu,ömürboyuböylesürer:enazından,halkarasındauygarlıkdenenözelhayatbiçimiiçin.Uygarlık,birşeyeuymayanbiradvermekten,sonradaoturupbununsonuçlarıüzerindehayalkurmaktanibarettir.Veyanlışolanadiledoğruolanhayal,sahidendeyenibirgerçeklikyaratır.Oşey,sahidenfarklıbirbiçimebürünür,çünkübizonufarklıkılmışızdır.Gerçekliklerüretipdururuz.Hammaddehepaynıdır,amasanatınyarattığıbiçim,oşeyinaynıkalmasınaengelolur.Çamağacındanyapılmışbirmasa,gerçektendeçamdır,amaaynızamandamasadır.Başınaoturduğumuzşeydebirmasadır,çamkütüğü
değil.Aşkcinselbiriçgüdüdür;amasonuçolarakcinseliçgüdümüzledeğil,birbaşkaduygununvarolduğunuvarsayarakseveriz.Vebuvarsayımdahakikatenbaşlıbaşına,başkabirduygudur.
Sokaktaöylesineyürürken,birdenbirebirkahveyeoturupbusaçmasözleritelaşsızca,dalgıncayazmayabeniitenincebirışıkoyunumudur,belirsizbirgürültümüdür,birkokununanısımıyadadışarıdanbiretkiyleçınlayanbirmüzikmi,bilemiyorum.Budüşüncelerinereyevardırsaydımyadanetarafayöneltseydimhoşumagiderdi,onudapekbilemiyorum.Günhafif,nemliveılıkbirpustanibaret,tehditlertaşımayan,amahüzünlüvehernedensetekdüzebirpus.İçimdecanımıyakan,adınıbilemediğimbirduyguvar;kimbilirnehakkındabirfikirlazımbana;sinirlerimdeistekyok.Bilinçaltındahüzünlüyüm.Busatırlarıyazmamın,dahadoğrusukaralamamınnedenibunlardanbahsetmekdeğil,hattaherhangibirşeysöylemekdedeğil;tekamaç,dikkatsizliğimi
meşguletmek.Bukahvedesandviçlerisardıklarıbeyazkâğıdı–dahaiyibirkâğıtolmasadaolur,hepsiişimigörür,yeterkibeyazolsun–yavaşyavaş,ucukütleşmişbirkurşunkalemle(kalemiaçacakduygusallıkyokbende),ağırveyumuşakçizgilerledolduruyorum.Kanaatimegöre,doymuşdurumdayım.Rahatçaarkamayaslanıyorum.Gün,hırçınvebelirsizbirışığıniçindebatıyor,tekdüzeveyağmursuzolarak...Yazmayıbırakıyorum,çünküyazmayıbırakıyorum,hepsibu.
67H.K.
10Nisan1930
Sıksıkyüzeyselliğinvebüyülerinoyuncağıolur,kendimigerçekteninsangibihissederim.Böyledurumlardasevinçiçindebenzerlerimlegörüşür,apaçıkvarolurum.Suyüzünde
kalırım.Maaşımıaldığıma,evimedöndüğümesevinirim.Zamanıgörmedenhissederimveorganikherolaybenimiçinbirzevkkaynağıdır.Tefekküredaldığımdahiçbirşeydüşünmem.Böylegünlerdeparklaradabayılırım.
Bilmembuşehirbahçelerininözündenegibibirtuhaflık,yoksullukvardırki,ancakkendimiiyialgılayamadığımdaiyialgılarımonları.Birpark,uygarlığınözeti–doğanınismibilinmeyenbirileritarafındandeğiştirilmesidir.Bitkilerbasbayağımevcuttur,amayollarlakuşatılmışlardır.Parktadaağaçyetişir,nevarkigövdelerinindibinebanklarkonmuştur.Şehrindörtbiryanına–buradaküçükbirmeydandanibarettirşehir–doğruuzayıpgidendizilerebakıldığında,banklardahabüyükgörünürvehemenhiçboşkalmazlar.
Çiçeköbeklerinindüzenibanahiçbatmaz.Benimnefretettiğim,budüzeninherkeseaçıkolması.Buöbekler,etrafıduvarlarlaçevriliparklarıniçindebulunsaydı,yeşildallarınarasındafeodalyapılaryükselseydi,obankların
üzerinekimseoturmasaydı,obahçeleriyararsızcaseyretmektebirtesellibulabilirdim.Amaburada,şehringöbeğinetespihgibidizilmiş,neyazıkkibirişleviolanbuhalkbahçeleribanagörebirerkafestir;içindeağaçlardanveçiçeklerdendoğanrenklidüşlemlerinyalnızcadüşlemleriözleyecek,hapsolacakkadaryere,ruhsuzbirgüzelliğesahipolduğubirerkafes.
Amabazıgünlertamdabumanzarabanauyuyor,hattatrajikomedioynayanbirfigürangibibendeiçinedahiloluyorum.Kendimialdatmışoluyorumtabii,amahiçolmazsaöyleyadaböyle,dahamutluhissediyorum.Birandalgınlığımagelipgerçektenbireve,benibekleyenbiryuvayasahipolduğumuhayaledebilirim.Birunutuşanında,kendimitepedentırnağanormalbulabilirim,gayetbelirlibiryazgımvarmış,birbaşkaelbiseyifırçalayabilirvebirgazeteyibaştansonaokuyabilirmişimgibihissedebilirim.
Amabuyanılsamauzunsürmez,çünkükendiliğindensürüpgidemez,hemzatenakşam
daçöküverir.Çiçeklerinrengi,ağaçlarıngölgesi,yollarınveçiçeköbeklerinindizilişi,hepsisolarvebüzülür.Bualdatmacanınvebeniminsanlıkdurumumunüzerindebirdenyıldızlarınengindekoruaçılır,sankigünışığı,benimiçinkaldırılanbirtiyatroperdesiymişgibi.Böylece,gözlerimorkestranınisimsizsıralarınıunuturvesirkegitmişbirçocukheyecanıyla,ilkaktörlerinsahneyegelmesinibeklemeyekoyulurum.
İşteözgürüm,yitipgitmişim.Hissediyorum.Ateştentitriyorum.Ben,
benim.
68
Bütünyanılsamalarınveyanılsamalarıntaşıdığıherşeyinverdiğiyorgunluk–aynıyanılsamalarınyitirilmesi,onlarasahipolmanıngereksizliği,onlaraöncesahipolupsonrakaybetmeninpeşinbezginliği,sahipolmuşolmanınıstırabı,sonlarınınböyleolacağınıbile
bileonlarasahipolmuşolmanınentelektüelutancı.
Yaşamınbirbilinciolmadığınınbilincindeolmak,aklıneneskiyükümlülüğüdür.Bilinçsizakıllarvardır–elletutulmazzekâparıltıları,düşünceakımları,gizemlervefelsefeler–,bunlar,refleksleryadaböbreklerinpislikleridışarıatmasıgibikendikendineişler.
69H.K.
Yağmuryağdıkçayağıyor,durmaksızınşiddetleniyor.Kendinikaranlıklarındışınaatanbir[...]gibi...
Dağlık,dağınıkşehirkütlesibugünbirovagibigörünüyorgözüme,biryağmurovası.Bakışlarımınereyeçevirsem,herşeyyağmurrenginde,soluksiyah.Tuhafduygularsarıyoriçimi,hepsisoğuk.Bazenasılmanzaratamamenpustanibaretmiş,evleriseonu
perdeleyenbupusmuşgibigeliyor.Varolmazkenneolacağımıanlatanbirtür
önnevroz,bedenimiveruhumuüşütüyor;gelecektekiölümümünbiranısıbuadeta,benikendiiçimdedikenüstündetutuyor.Birsezgibulutununiçinde,kendimiölümaddegibihissediyorum,yağmuraltındauzanmışım,rüzgârbanaağlıyormuş.Vehissetmeyeceğimşeyinsoğukluğu,şimdikiyüreğimisıkıştırıyor.
70H.K.
Başkabirerdemimyoksada,hiçolmazsaözgürbırakılanduygularıngetirdiğisürekliyenilenmehalivar.
BugünRuaNovadoAlmada’danaşağıiniyordumkigözümbirden,tamönümdeyürüyenbiradamınsırtınatakıldı.Herhangibirinsanınsıradansırtıydıgördüğüm;sokaktangeçenbirininrasgelegözümetakılangösterişsiztakımelbisesininceketi.Solkolununaltınaeski
birçantasıkıştırmıştı,sağeliylekıvrıksapındankavradığıkapalıbirşemsiyeyide,yürüyüşününtemposunagöreyerevuruyordu.
Birden,oadamakarşıiçimdesevgiyebenzerbirşeyleruyandığınıhissettim,insanlarınortaközelliğiolanniteliksizliğinkarşısında,işinegidenbirailereisininsıradangünlükyaşamı,iddiasızveneşeliyuvası,kaçınılmazolarakhemneşeli,hemhüzünlüzevkleribarındıranhayatı,hiçbirşeyinnedeninimeraketmeksizinsafçayaşayıpgitmesikarşısında,kısacası,önümdeduranbugiydirilmişsırtıntamamenhayvanidoğasıkarşısındadoğmuştubuduygu.
Gözümüadamınsırtına,aralığındaniçerigözatarak,yarımyamalakdaolsadüşünceleriniseçebildiğimopencereyediktim.
Uyuyanbiradamınkarşısındanehissedilirse,bendeonuuyandırıyordu.Uyuyanherkesçocukluğunadöner.Belkidebuyüzden,yaniuyurkenyaşadığımızınbilincindeolmadığımıziçin,kimseyekötülükdeyapamayız–engözüdönmüşcani,kendinden
başkasınıgözügörmeyenenbencilinsanbile,neolursaolsunuyuduğusürecedoğanınbüyüsüylekutsalbirvarlığadönüşür.Uyuyanbirinsanıöldürmeklebirçocuğuöldürmekarasındabüyükbirfarkgörmüyorum.
Buadamınsırtıdauyuyorişte.Benimleaynıhızda,önümdenyürüyenbuinsantümvarlığıylauykuyadalmış.Bilinçsizceyürüyor.Uyuyor,çünkühepimizuyuyoruz.Hayatbütünüyledüştür.Odabilinçsizhaldeyaşıyor.Neyaptığını,neistediğini,nebildiğinikimsebilmiyor.Yazgı’nınbüyümeyençocuklarıolarak,hayatıuyuyoruz.İştebuyüzden,buduyguyladüşündüğümde,çocuksuinsanlığa,uyuyupkalmıştoplumsalyaşama,hepimizeveherşeyekarşıiçimdesonsuz,şekilsizbirsevgiuyanıyor.
Şuaniçimisaran,sonuçlarıveamaçlarıolmayan,çıplakbirinsansevgisi.Acılıbirşefkatduyuyorum,biziseyredenbirTanrı’nınduyabileceğicinsten.İnsandenenşuzavallılara,insanlıkdenenşuzavallı,tuhafyaratığayegânebilinçlivarlığınşefkatiylebakıyorum.Ne
yapıyorbukadarinsan?Ciğerlerdekibasitnefestenbaşlayıp
şehirlerinkurulmasına,imparatorluklarınsınırlarınısurlarlaçevirmesinedekhayatadahilolantümkoşturmacayı,tümniyetleri,birgerçekliklebirbaşkagerçeklikarasında,Mutlaklığınbirgünüilebirbaşkagünüarasındavarolan,kendindenmenkulbiruyuklamahali,düşeyadauykuyabenzeyenşeylerolaraktahayyülediyorum.Vesoyutbiranaçvarlıkolarak,ouykununiçindetoplanarakbanaaitolmuşçocuklarınüzerineeğiliyorumgeceleyin;iyi,kötüayırtetmeden.İçimsızlıyor,sonsuzbirvarlıkgibibüyüyorum.
Gözümüönümdekindenayırıporadan,osokaktangeçmekteolanherkesinüzerindedolaştırıyor,hepsini,peşindengittiğimobilinçsizinsanınsırtınınbanaverdiğisoğukvesaçmasevgiyle,sıkıcakucaklıyorum.Hepsiaynıbunların;atölye’densözedengençkızlar,işyerleriylealayedendelikanlılar,ellerindesepetlerlealışveriştendönenirimemeli
hizmetçikadınlar,bıyığıhenüzterlemiş,getir-götürişleriyapançocuklar–hepsiaynıbilinçsizliğinfarklıbedenveyüzlerdekitezahürleri,aynıgörünmezvarlığınelindetoplanmışiplerlehareketedenkuklalardanfarklarıyok.Bilinceişaretedenbütüntavırlarısergiliyorlar,amahiçbirşeyinbilincindedeğiller,çünkübirbilincesahipolduklarınınfarkındadeğiller.Kimileriakıllı,kimileriaptal–aslındahepsindeaynıaptallık.Kimileridahayaşlı,kimileridahagenç–aslındahepsiaynıyaşta.Kimilerierkek,kimilerikadın–aslındahepsinincinsiyetiaynı;varolmayanbircinsiyetbu.
71H.K.
13Nisan1930
Ötekiinsanlarlaaramdadaimi,derinbiruyuşmazlıkolduğunuhissetmeminnedeni,
sanırımonlarınçoğununduyarlıklarıyladüşünmesi,benimsedüşüncelerimlehissetmem.
Sıradaninsaniçin,hissetmekyaşamaktır,yaşamayıbilmektir.Benise,yaşamakdüşünmektir,derim;hissetmekisedüşünmeyibeslemektenbaşkaişeyaramaz.
Tuhafolanşuki,büyükheyecanlarduymayayatkındeğilsemde,kendiliğindenbendeençokheyecanuyandıraninsanlar,ruhenbenimleaynıyapıdaolanlardançok,mizacıbenimkinetabantabanazıtolanlar.Edebiyattaklasikyazarlarınüstünetanımam,oysaenazbenzediklerimdeonlardır.Tekbirkitapokuyacakolsam,VieiraileChateaubriandarasında,uzunboyludüşünmedenVieira’yıseçerdim.
Birinsanbendennekadarfarklıysa,okadargerçekgeliyorbana,çünküöznelliğimlebağıdahazayıfoluyor.İştebuyüzdendikkatle,daimaincelemekiçin,beniçokiğrendiren,kendimiçokuzakhissettiğimosıradaninsanlarıtercihediyorum.Onlarıseviyorum,
çünkünefretediyorumonlardan.Onlarıgörmektenhoşlanıyorum,çünkühissetmektennefretediyorum.Birtablodahayranlıklaseyrettiğimanzaralarıniçinegirince,genelliklehiçrahatedemezinsan.
72
Amiel25,hermanzaranınbirruhhaliolduğunusöylemiş;nevarki,sıradanbirhayalcininbayağıbirkeşfiolmaktanöteyegeçmiyorbucümle.Manzara,manzaraolduğuandabirruhhaliolmaktançıkar.Nesnelleştirmekyaratmakdemektirvekimse,yazılmışbirşiirin,birruhhaliyaratmaniyetiyleyolaçıkmışbirininruhhaliolduğunuiddiaedemez.Görmekbelkidedüşlemektiramabunagörmekyerinedüşlemekdiyorsak,görmeedimiiledüşlemeedimiarasındafarkgözettiğimizdenyapıyoruzbunu.
Hemzaten,sözpsikolojisiüzerineböyle
spekülasyonlaragirişmekneyeyararki?Kişiliğimdenbağımsızolarakbiterotlar,bitenotunüstüneyağmuryağarvegüneş,bitmişyadabitecekolançayıraaltınışıklarsaçar;dağlarnicezamandırdimdikdurmaktadırverüzgâr,(hiçvarolmadıysabile)Homeros’unvaktiyleduyduğugibiesmektedirhâlâ.Dahaziyade,herruhhalininbirmanzaraolduğunusöyleyebiliriz;ozamancümleninbirkuramınyalanınınyerine,birmetaforungerçekliğinitaşımakgibibirüstünlüğüolurdu.
Öylesinekaraladığımşubirkaçsöz,güneşinSãoPedrodeAlcântaradüzlüğündenbaşlayarakheryerikucaklayanışığıaltındaşehrinmanzarasınabakarkengeldiaklıma.Nezamanbukadarbüyükbiralanıkucaklasamvebedenselkimliğimioluşturanbiryetmişboyumdanveyetmişbirkilodankurtulsam,düşündüşolduğunudüşleyenleriçinalabildiğinemetafizikbirtebessümbelirirdudaklarımda,ruhumdakiyücelik,mutlakdışdünyanıngerçekliğinibanasevdirir.
TejoNehri’ninenucugökmavisibirgöldür
vegüneykıyılarındakitepeler,düzbirİsviçre’yigetirirakla.Küçükbirgemi(karabirbuharlıyükgemisi)PoçodoBispotarafındalimandanayrılıpdurduğumyerdengöremediğimnehrinağzınayöneliyor.Şuankigörünüşümün,apaçık,güneşeboğulmuşdışgerçeklikkavramının,önemsizolduğumusöyleyeniçgüdünün,küçücükolupdamutluolmayıdüşünebilmenintesellisininsilinipgideceğianadek,tümtanrılarbenikorusun.
(1932Haziranı’ndaRevoluçãodergisindeyayımlanmıştır.)
73H.K.
Doğadakidağlarınıssızdoruklarınaulaştığımızdakendimizdebirüstünlükhissederiz.Bütünvarlığımızla,enyüksekzirveyebiletepedenbakmaktayızdırartık.Doğanınenazındanböyleyerlerdebizesunabildiğienbüyükşey,ayaklarımızın
altındadır.Durduğumuzyerdenötürü,gözlegörülürdünyanınkrallarıyızdırşimdi.Etrafımızısarannevarsabizdenaşağıdadır:Hayatalçalanbiryokuş,bütünheybetiyleyükselenovarlığın,odoruğun,yanibizimönümüzeserilmişbirovadır.
İçimizdekazalardan,kötülüktenbaşkabirşeyyokvebirdenbireedindiğimizbuheybetdebizimdeğilaslında:Yukarıdaykenbütünheybetimiz,boyumuzlasınırlıdır;orayakadarçıktıysak,ayaklarımızlaçiğnediklerimizsayesindeolmuşturbuveokadaryükseğeçıkmamızıda,sadeceaştığımızısandıklarımızsağlamıştır.
İnsanzenginsedaharahatsolukalır;ünlüysedahaözgürdür;birasaletunvanınızvarsa,küçükdağlarıyaratmışsınızdemektir.Herşeyoyun,amaooyunbilebizimeserimizdeğil.Yakendimiztırmanmışızdıronunyanına,yabaşkalarıbiziçıkarmıştıryadazatendağındoruğundakievdedoğmuşuzdur.
Bununtamtersine,vadiyledoruğungöğeuzaklığıarasındakifarkıhiçönemsemeyenbiri
nebüyükbirinsandır.Tufansularıetrafımızısarmışolsa,birdağtepesindedaharahatederizelbette.AmaTanrı’nınlaneti,Jüpiter’inöfkesigibiyıldırımlarlayadaEolos’unkızgınlığıgibifırtınalarlainmişseyere,yukarıyahiççıkmamışolmakdahaiyiolur,kendimizideeniyiyereyapışarakkoruruz.
Gerçekbilge,kaslarıyükseklereçıkmayayatkınolan,bunakarşılık,dünyayadairbildiklerindendolayı,çıkmayıreddedenkişidir.Gönlündebütündağlaronundur;durduğuyerdenbütünvadilerinsahibidir.Güneşinaltınrengiışığaboğduğudorukları,enyüksektedurupışığıoradanalaninsandançokdahaiyigörüro;ormanlarınüzerindeyükselenbirşato,vadinindibindenhayranlıklabakanbiriiçin,şatonunsalonlarındakendiniesirgibihisseden,yerinikanıksamışbirbaşkasınagöreçokdahagüzeldir.
Böyledüşüncelerlekendimiavutuyorumişte,çünkühayattabaşkatesellibulamıyorum.VeAşağıŞehir’inTejo’yainensokaklarındanbedenimle,ruhumlasıradanbirinsanolarak
geçerken,şehrinışıklıtepelerininadetaemanetbirgörkemletekrarparlayışını,çoktanbatmışgüneşinoynaşanışıklarınıgördüğümde,simgeilegerçeklikbirbirinekarışıyor.
74H.K.
Fırtına
Birtürlüdağılmayanbulutlarınarasında,saydambirağartıgöğünmavisini
kirletiyordu.26
Getirgötürişlerinebakançocuğun,büronundibindeezeliveebedipaketinedoladığıipbirandonupkalıyor...
“Fırtınanınböylesini,ömrümdebirtekkezgördüm,”diyeyorumdabulunuyorçocuk,iyibiristatistikçiolarak.
Soğukbirsessizlik.Sokaktangelengürültülerbıçaklakesilmişadeta.Bütün
varlıklarıntedirginliğinihissettiksonugelmezcesine,kozmossoluğunututmuştusanki.Evrenbütünüyledonmuştu.Biran,sonrabaşkabiran–ardındanbirandaha.Kömürkarasıbirsessizlikleiyicekoyulaşmışkaranlıklar.
Birdenbire,canlıbirbıçakla[...]Tramvaylarınmadenîgıcırtısıinsansesine
neçokbenziyor!Nekadarneşeveriyoruçurumlaradüşüpdedirilmişsokağayağanşubasitsağanağınmanzarası!
EyLizbonum,yuvambenim!
24.Metindeİngilizce;öğleyemeğini.(Ç.N.)
25.Henri-FrédéricAmiel(1821-1881):İsviçreliyazar.Cenevre’deyaşadı,saygınbirakademisyenolarakbilindi.Sağlığındapekazyapıtıyayımlandı.Asılolarakölümündensonra,17000sayfatutangünlüklerininbulunmasıylaünkazandı.Yalnızlıkvebirtamamlanmamışlıkduygusuiçindeürettiği
yapıtı,bellinoktalardaPessoa’nınkiylebenzerlikgösterir.(Ç.N.)
26.Pessoa,bukitabınbirçokyerindedesözettiğigibi,fırtınalardanpaniğekapılacakkadarçokkorkuyordu.
75H.K.
Hızınzevkinivedehşetinitatmakiçinhızlıarabalaraveeksprestrenlerehiçgerekyok.Banabirtramvay,birdegiderekgeliştirdiğim,şaşkınlıkvericisoyutlamayeteneğimyetiyor.
Birtramvayıniçindeyken,hiçpaydosetmeyen,anındahareketegeçentahlilyeteneğimsayesinde,tramvayfikriylehızfikrinibirbirindenayırabiliyorum;hemdeöylebirayırıyorumki,birbirindenfarklıgerçekşeylerhalinegeliyorlarsonunda.Bununardından,kendimiartıktramvayıniçindedeğil,onunSafHız’ıiçindefarzedebiliyorum.Bundandasıkılıpsınırsızbirhızcoşkusuyaşamakistersem,aynıfikribukezSafHızTaklidi’netaşıyabilir,keyfimegörehızıartırıpdüşürebiliryadadünyadavarolantümarabalarınerişebileceğihızınüstüneçıkabilirim.
Gerçektehlikelerlekarşıkarşıyakalmaktankorkarımelbette,nevarkiodurumdaaşırı
heyecandançok,bütündikkatimiduygularımavermekbenirahatsızeder,kendimolmaktançıkarır.
Tehlikegördüğümyereadımımıatmam.Tehlikelerdenbilebıkmaktankorkarım.
Güneşzihindebatar.
76H.K.
Kimizaman,gelecekteözbilincimizincoğrafyasınıçıkarabileceğimizidüşünüyorum(üstelikzevkduyarak).Kanımca,kendiduyumlarıüzerineçalışacakolangeleceğintarihçisi,ruhununbilincindekiyansımasınakendiyaklaşımınımatematikselbirbilimedönüştürebilir.Bugüniçin,buzorsanatınhenüzemeklemeçağındayız–iştesizebirsanatdaha;henüzsimyaaşamasındakiduyularkimyası.Uzakgeleceğinobilginikendiiçhayatınaayrıbirönemverecektir.Kendindenyolaçıkarak,içhayatınıçözümleyebilecek,
şaşmazbiraygıtyaratacaktır.Kişininkendiniçözümlemesineyönelikduyarlıbiraletyaratmaktavebunu,yalnızcadüşünceninçeliklerinivebronzlarınıkullanarakimaletmektepekzorlanacağınızannetmiyorum.Kastettiklerimgerçekbronzveçelikler,amaakıldaüretilenlerden.Belkigerçektenböyletasarlanacakbu.Duygutahlilindenkesinsonuçalabilmekiçin,oduyarlıaygıtıaklımızdasomutolarakcanlandırmamız,böylecebuhassaslıkaygıtıfikriniyaratmamızgerekebilir.Ayrıca,aklıdadoğalolarak,aygıtıbarındırabilecekboşbiryeriolan,gerçekbirmaddeyedönüştürmemizelzemhalegelecek.Bunlarıngerçekleşmesi,içimizdekiduyularhakkındaedineceğimizbilgininkesinliğinebağlıdır;duyularazaminoktasınavardırılıncahiçkuşkusuzsomutlaşacakyadaiçimizdegerçekbiruzamyaratacaktır;somutvarlıklarındurduğuyerdekiuzamaözdeşolacaktırbu;öteyandan,somutvarlıklarınuzamıda,birvarlıkolarakdüşünüldüğündegerçekdışıdır.
Hepsibiryana,içimizdekiuzamın,alttarafı
ötekiuzamınyenibirboyutuolmayacağındandaemindeğilim.Gelecektekibilimselaraştırmalarbelkidetümgerçeklerinaynıuzamınfarklıboyutlarıolduğunuortayakoyacak;dolayısıylasomutyadatinselgerçeklerdenbahsedilemeyecek.Boyutlardanbirindebedenimiziyaşıyoruzbelki,birbaşkasındaiseruhumuzu.Belkibaşkaboyutlardavarki,onlardadakendimizinöbürlerikadargerçek,başkayönleriniyaşıyoruz.Aradabir,dayanağımolmasabile,buaraştırmalarınbizinihaiolaraknenoktayagötüreceğinidüşünmekhoşumagidiyor.
Belkide,mantıkdüzlemininyadauzamsalvezamansalgerçekliğindışındayeraldığıçokaçıkolan,Tanrıadınıverdiğimizşeyin,aslındainsanvarlığınınbirhali,varoluşunbirbaşkaboyutundakendimizialgılayışımızolduğunukeşfedeceğiz.Hiçolanaksızgelmiyorbubana.Belkidüşlerindeiçindevarolduğumuzundışındabirboyutyadaikiboyutunkesişmenoktasıolduğuortayaçıkacak;bircisimnasılboy,enveyükseklikleifadeediliyorsa,
düşlerimizdebelkiidealde,benlikteveboşluktayaşıyordur.Görselolduklarıiçinboşlukta;bizemaddegibigörünmedikleriiçinidealde;vesonolarakdabizeaitolmalarındankaynaklananözelboyutnedeniyledebenlikte.HerbirimizdeolanBenbile,belkideilahîbirboyuttur.Çokkarmaşıkmeselelerbunlarvezamanıgelincemutlakaaçıklığakavuşturulacakhepsi.Bugününhayalcileri,geleceğinnihaibilimininbireröncüsüolabilir.Buarada,gelecektenihaibilimdiyebirşeyolacağınainanmıyorumelbette.Amabununkonumuzlahiçilgisiyok.
Kimizaman,gerçektençalışan,bilimleuğraşanbirinsangibikılıkırkyararak,özenlebunabenzermetafizikdüşüncelerürettiğimoluyor.Dahaöncedesöyledim,ileridegerçekolabilirbu.Önemliolan,bundankendimefazlabirgururpayıçıkarmamam,çünkügurur,tarafsızdoğruluğavebilimselşaşmazlığazararverir.
77H.K.
Oyalanmakiçin–çünküinsanı,yarargözetmeksizinbilimleyadabilimselgörünenkonularlauğraşmakkadaroyalamazhiçbirşey–sıksık,titizlikle,ruhsallığımıbaşkalarınınnasılkavrayabileceğinianlamayaçalışırım.Buyararsıztaktiğinverdiğizevkekimizamanacıkarışsada,melankolinadirenbulaşıyor.
Kabacabaşkalarıüzerindebıraktığımizlenimianlamayaçalışır,sonrakendimcesonuçlaravarırım.Genelliklebaşkalarınınyakınlıkduyduğu,hattatuhaftır,bellibelirsizsaygıemareleridegösterdiğibiriyimben.Nevarkikesinliklecoşkukarışmıyorbuyakınlığa.Kimsebanaateşlibirdostlukbeslemeyecek.Pekçokinsanınbanaolansaygısınınnedenibelkidebudur.
78
H.K.
21Nisan1930
Öyleduyumlarvardırkiaslındabireruykudurlar;birsistabakasıgibiaklımızıtamamenişgaleder,düşünmemizede,hareketetmemizedeengelolur,varlığımızıaçıkçasürdürmemizeizinvermezler.Geceuyumamışızgibi,düştenkalmabirşeyleriçimizdeyaşamayısürdürürvegündüzgüneşininverdiğibiruyuşukluk,duyularındurgundüzeyiniısıtır.Hiçbirşeyolmamanınesrikliğidirbu;irademizinise,avludangeçerkenayağımızlaöylesinedevirdiğimizbirsukovasındanfarkıyoktur.
Bakaramagörmeyiz.Uzayıpgidenveinsandenenhayvanlarlacanlanansokak,üzerindekiharflerinhareketettiği,hiçbiranlamıolmayan,yereyatırılmışbirtabelagibidir.Evlersadeceevdir.İnsan,gördüğüşeyeanlamvermeyetisiniyitirmiş,amavarolanlarıkusursuzcagörüyor,evet,orasıöyle.
Marangozunkapısındanyükselençekiçsesleri,yanıbaşımızdakibirtuhaflıktangeliyorsanki.Genişaralıklarlaçınlayandarbelerinherbiri,yararsızbiryankıuyandırıyor.Atarabalarınıngürültüsü,fırtınalıbirgününgümbürtüsünüandırıyor.Seslerhavanıniçindençıkıyor,gırtlaklardandeğil.Nehiruzakta,yorgun,küllüsarısularıylasürünüyor.
Duyulanşey,cansıkıntısıdeğil.Acıdadeğil.Başkabirkişilikleuykuyadalıp–birdemaaşzammıalıpunutmakarzusubu.Hiçbirşeyhissedilmiyor,bedeninenaltbölümünde,bizeaitbacaklarıkaldırımdayürüten,ayakkabılarımızıniçindealgıladığımızayaklarıirademizindışındayürüterekilerleten,bedeninenaltbölümünde,kendiliğindenişleyenbirmekanizmadışında.Belkibubilehissedilmiyor.Kafamızıniçini,gözlerimizinhizasınıçepeçevrecendereyealan,sankikulaklarımızaparmaklarıylabastıranbirçembervar.
İnsanınruhununnezleyeyakalanmasıgibibirdurumbu.Vebirden,hastalığınedebiyattakiimgesindendolayı,hayat,
yürümeyehiçihtiyaçduyulmayanbirtürnekahetdönemiolsunistiyorinsan,nekahetfikrideşehrindışmahallelerindekievleriaklagetiriyor,amaevlerintamgöbeğinde,ocağınyanıbaşında,sokaktanvetekerlekseslerindenuzaktaolmayı.Hayır,hiçbirşeyhissetmiyoruz.Bilebile,uyurcasına,bedenimizelafgeçiremiyormuşuzgibi,girilecekkapıyııskalayıpduruyoruz.Herşeyiıskalıyoruz.Neredeseninküçükdavulun,sen,mumgibiduranayıcık?
79H.K.
21Nisan1930
Esintininiğrençkokusu,yenidoğmuşşeylereözgüohafiflikleTejo’danbaşlayıpilerleyerekAşağıŞehir’inilksokaklarınakiriniyaydı.Giderekısınandenizdenyayılansoğukuyuşukluğuniçinde,serinliğiylemide
bulandırıyordu.Hayatımideminiçindehissettimvekokugözleriminardınasindi.Yalancıbirbeyazlığakayan,külrengi,darmadağın,yumaklaşmışbulutlarenyüksekte,hiçlikteyüzüyordu.Atmosfergöğüürkütenbirtehdittiadeta,tıpkıhavadanibaret,duyulmazbirgökgürültüsügibi.
Durgunluk,martılarınuçuşundabilehissediliyordu:Gökyüzünebirileritarafındanbırakılmış,havadanhafifşeylerebenziyordumartılar.Havadaboğuculuktaneseryoktu.Günbatıyorduvehuzursuzlukyalnızcaiçimizdeydi;havaaraaratazeleniyordu.
Yaşamayamecburedildiğimhayattandoğmuşzavallıumutlarımbenim!Şuyaşadığımızsaate,şuhavayabenzeronlar,sissizsislere,sahtefırtınalardansarkantarazlanmışyaraizlerine.İçimdenbağırmak,manzaradanvedüşüncelerimdenkurtulmakgeliyor.Nevarkiniyetlendiğimşeydeçamurkokuyor,üstelikiçimdekisularalçalınca,şusırfkokusunugördüğüm,karayaçalançamuryayılıverdidışarı.
Kendimeyetmekistememnebüyükbirtutarsızlık!Faraziduyularınyarattığıbilinçnekadardaalaycı!Ruhduyularla,düşüncelerhavaylaveırmaklanebiçimiçiçegeçmiş!Kokualmaduyumdavebilincimdehayatcanımıyakıyor,bütünbunlarısöylerkentekderdimbunuanlatmak–Eyüp’ünkitabındakişuçokyalın,çokengincümleyedilimdönmediğinden:“Ruhumhayatımdanyoruldu!”
80
Istırapmolası
Herşeybeniyoruyor,yormayanşeylerbile.Neşeyleacınıntadı,benimiçinbir.
Nekadardaisterdimbirbahçedekihavuzda,kâğıttangemileriniyüzdürenbirçocukolmayı,birdeasmakameriyesiolsunüzerimde,kameriyeninkafesisığsulardaki
koyuyansımalarınarasında,ışıktanveyeşilgölgelerdenbirdamatahtasıçizsin.
Hayatlaaramdaincebircamvar.Açıkçagörmemeveanlamamarağmen,dokunamıyorumhayata.
Hüznümüakılçerçevesinesığdırmakmı?Akılyürütmekçabaharcamakanlamınageliyorsa,buneyeyararki?Hemzaten,insanüzgünkenelinibileoynatamaz.Sıradanhayatınvazgeçmeyiçokistediğimohareketlerindenbilevazgeçemiyorum.Vazgeçmekçabaistiyorçünkü,bendeisecesaretverecekküçücükbirruhbilekalmamış.
Sıksık,şuarabanınsürücüsüolmadığıma,şufaytondaarabacılıkyapmadığıma,herhangihayalîbirBaşkasıolmadığımayanıyorumacıacı,tabiibenimkindenbaşkaolanhayatısırfarzumdangüçalarak,zevkvererekgirsiniçimevebunudabaşkasıolmasısayesindeyapabilsin!
Bugerçekleşseydi,rasgelebirşeygibidehşetedüşürmezdibenihayat.Hayatfikribirbütüngibi,zihniminomuzlarınıçökertmezdi.
Düşlerimsaçmabirersığınak,yıldırımakarşışemsiyeaçmaktanfarkıyok.
Öylesinecansız,öylesineacınacakdurumdayım;hareketlerden,çabaharcamaktanöylesineuzağım.
Kendibenliğiminnekadarderininedalarsamdalayım,düşlerdekitümyollarbenikaygıdoludüzlüklereçıkarıyor.
Okadarsıkdüşkurduğumhalde,benbiledüşlerielimdenkaçırdığımboşluklaradüşüyorum.Ozamanaçıkseçikgörüyorumvarlıkları.Sarındığımsistabakasıdağılıyor.Vegözlegörülentümsivriköşelerruhumunetiniörseliyor,baktıkçatümsertşeylerbeniyaralıyor,kisertolduklarınıböyleanlıyorum.Nesneleringörülenbütünağırlığı,ruhumuniçineçöküyor.
Hayatımdayakyemeklegeçiyorsanki.
81
Sokaktaatarabalarıtıngırdayıpduruyor–
ayrıkveağırsesler;miskinliğimeyakışıyorlar,diyesigeliyorinsanın.Öğleyemeğisaatiamabenbürodakaldım.Birazkapalı,ılıkbirgün.Oseslerde,gününözelliklerinibuluyorum,belkisırfuyuşukluğumdandır.
82H.K.
Gününbittiğibusaatte,gerçekbirokşayışolmadığıiçiniyiceyumuşamışbuhafifokşayışı,bubelirsizmeltemialnıma,zihnimekimkondurdu,bilemiyorum.Tekbildiğim,çektiğimsıkıntınınşimdivarlığımadahaiyioturduğu,insanıngiysisininbiryarayasürtünmesininkesilmesigibi.
Havanınhafifbiresintisiyle,biraniçindeolsahuzuraerebilenbirduyarlık,nebahtsızbirduyarlıktır!Nevarki,herkesinduyarlığıbuhalde;örneğindurupdururkenparakazanmanınyadabeklenmedikbir
gülümsemenin,insanlarındengesinefazladanbiryükbindireceğinisanmam;bunlar,birangelipgeçiverenesintibenimiçinneyseodurbaşkalarıiçin.
Uyumayıdüşleyebilirim.Düşkurmayıdüşleyebilirim.Herşeyinnekadaröznelliktenuzakolduğunudahaiyigörüyorum.Dışımaaithayatduygusundandaharahatçayararlanıyorum.Veaslındabuncaşeyinnedeni,sokağınköşesinekadargidenserinesintinin,birdenyöndeğiştiriptenimiokşamışolması.
Bütünsevdiklerimiz,bütünyitirdiklerimiz–nesneler,varlıklar,anlamlar–işteböylesürtünürtenimize,oradandaruhumuzasızar;Tanrı’nınkucağındayaşanmışşukısacıksahne,tamzamanındahayalimdebeniyatıştırmaktanvebanaherşeyikalenderce,bilgecekaybedebilmeyiöğretmektenbaşkayararıdokunmamış,azıcıkesintidenibaretdeğildirasla.
83
H.K.
25Nisan1930
Hayatınşekildenşekilegirenkofluğundaanaforlar,hortumlar!Şehirmerkezindeki
büyükmeydanda27kalabalıkdenenkoyu,rengârenkakarsuakıyor,kıvrılarakilerliyor,birikintileroluşturuyor,derelereayrılıyor,ırmaklarhalindebirleşiyor.Gözlerimdalgıncagörüyor,birazyağmuryağacakdiyedüşünmemindeetkisiyle,bukarışıkkargaşayabütünimgelerdendahaiyioturan,suyubarındıranbuimgeyikuruyorumkafamda.
Bencetarifetmeleribeklenenherşeyikusursuzcaifadeedenbusonkelimeleriyazdıktansonra,yayımlattığımzamanbukitabınsonuna,“Yanlışlar”listesininardına,birde“Yanlışolmayanlar”listesikoymakveşunubelirtmekgeldiaklıma:Filancasayfadayeralan“karışıkkargaşa”ifadesi,ikikelimenindeaşağıyukarıaynıanlamagelmesinerağmendoğrudur.İyiamabununkafamdangeçenlerle
neilgisivarşimdi?Hiçilgisiyok,amazatenbuyüzdendaldımgittimbudüşüncelere.
Meydanınodaknoktalarınınetrafında,yürüyenkibritkutularınabenzeyentramvaylarşangırdıyor,homurdanıyor,sankidev,sarıkibritkutularıbunlar,sankiçocuklaryelkenniyetinebirkibritieğikolaraküzerlerineoturtuvermişler;madenîbirgıcırtıçıkıyoryolakoyulurlarken.Tamortadakiheykelinçevresinde,rüzgârınbirdensavuruverdiğikaraekmekkırıntılarıgibigüvercinleruçuşuyor.Tombulbedenleri,kısacıkayaklarıyla,minikadımlarlayürüyorlar.
Vehepsigölgebunların,gölgeler...Yakındanbakıldığındainsanlardeğişkenbir
tekdüzelikiçindeyaşıyor.BizimVieira,FreiLuisdeSousa’nın,“sıradanlığıçoközgünbirbiçimde”yazdığınısöylüyordu.Buinsanlarise,
“BaşpiskoposunYaşamı”ndaki28üslubuntersine,sıradanlıklarıiçindebenzersizler.Hiçumurumdaolmadığıhaldeüzülüyorumbuna.Hayattakiherşeygibi,bendeolduğumyerdeboşunaduruyorum.
HayalmeyalseçilebilendoğutaraftaşehirneredeysedimdikyükseliyorvehiçistifinibozmadanKale’yesaldırıyor.Solgungüneş,ansızınortayaçıkarak,kendisinigözümüzdensaklayanevöbeğinibelirsizbirhaleyleıslatıyor.Gökyüzününmavisinemdenağarmış.Dünküyağmurbelkiyenidenbastıracak,amadahahafifyağacak.Rüzgârdoğudanesiyorgibigeliyor;belkide,ikiadımötedekipazardantazeveolgunyeşilliklerinhafifkokusunuansızınbizetaşıdığıiçin.Meydanındoğutarafında,öbürtarafakıyaslayabancılardahafazla.Dükkânlarındemirkepenkleri,zayıflayansilahseslerigürültüsüyleyukarıiniyor;osesniyeböylebircümlefısıldadıbana,bilemiyorum.Belkidekepenklerdahaziyadeaşağıinerkenöylesesçıkarıyordurdaondan,amaşimdilikyukarıçıkıyorlar.Herşeyinbiraçıklamasıvar.
Birden,yapayalnızkalıyorumdünyada.Manevibirçatınıntepesindenseyrediyorumbütünbunları.Dünyadayalnızım.Görmek,uzaktaolmaktır.Açıkçagörmek,durmaktır.Tahliletmek,yabancılaşmaktır.İnsanlarbana
değmedengeçiyoryanımdan.Etrafımdahavadanbaşkaşeyyok.Kendimiokadartecritedilmişhissediyorumki,üzerimdekigiysiylearamdakiboşluğubilealgılıyorum.Çocukluğumadönüyorum,sırtımdagecelik,elimdedoğrudürüstyanmayanbirkandil,kocaman,ıssızbirevdeyürüyorum.Canlıgölgelerlekuşatılmışım–yalnızcagölgebunlar,donupkalmışmobilyaların,yanımdanyürüyenışığınkızları.Aynıgölgelerburada,güneşinaltındadasarıyordörtbiryanımı,nevarkisapınakadargerçekinsanlarbuseferkiler.
84H.K.
25Nisan1930
Bugün–duygularımınmolaverdiğibirsırada–yazdıklarımıntürüüzerinedüşündüm.Yanibennasılyazıyorum?Dahanicelerigibibende,istenciminbiryöntemveölçütler
yaratmakuğrunayoldançıktığınıgördüm.Böyleşeyleresahipdeğilkendeyazıyordumelbette;amabubakımdandaötekilerdenhiçfarkımyok.
Bugünöğledensonrakendimitahlilederken,üslupyöntemimintemelolarakikiilkeyedayandığınıfarkettim,hemenardındandabuikiilkeyi,değerliklasikyazarlarımızınoeski,doğrutavrınauyarak,yazıyazmasanatınıntemelkurallarıolaraktayinettim:Hissedileninasılsaöyledilegetirmek–açıksaaçık,kapalıysakapalı,karmaşıksa,karmaşıkolarak;vedilbilgisininyalnızcabiraraçolduğunu,biryasaolmadığınıakıldançıkarmamak.
Diyelimkikarşımda,erkeksitavırlarıolanbirgençkızduruyor.Sıradanbirinsanyalnızcaşunusöyleyecektir:“Bugençkızdaerkekhavasıvar.”Genesıradan,amakonuşmanınsöylemekolduğunudahaiyianlamışbaşkabiriiseşöylediyecektir:“Bukızerkek.”Anlatımolanaklarınınkendisineyüklediğigörevinbilincindeolan,amaözlüsözlerkullanmaktan
dahaçokhoşlananbirbaşkası,onuniçin“Budelikanlı,”diyecektir.Benolsam,adlasıfatınerillik/dişillikvetekillik/çoğullukbakımındanbirbirineuymasınadairentemeldilbilgisikuralınıçiğneyerekona,“Buhanımoğlan,”derdim.Veçokdoğrubirşeysöylemişolurdum;sığlıktan,ölçütlerden,günlükifadelerdenuzaklaşmış,ogençkızındışındakikoşullarıhesabakatmadan,bütünayrıntılarıvererekkonuşmuşolurdum.Ayrıca,konuşmazdım:Söylerdim.
Dilinnasılkullanılacağınıtanımlayandilbilgisi,dilitutarlı,amayanlışbirşekildesınıflaraböler.Örneğingeçişlivegeçişsizfiilleribirbirindenayırır,bununlabirlikte,konuşmayıbilenherinsansıksıkgeçişlibirfiiligeçişsizfiiledönüştürmekzorundakalır;hissettiğibirşeyinfotoğrafınıçekmekiçinyaparbunu;hayvan-insanlarınçoğugibiohissikaranlığıniçinde,yarımyamalakgörmekleyetinmez.Varolduğumusöylemekistersem,“Varım,”derim.Bireyleşmişbirinsanolarakvarolduğumusöylemekistersem,“Benbenim,”derim.Ama
kendiniyönetenveoluşturan,kendiniyaratmakgibitanrısalbirişleviendolaysızyoldanuygulayanbirzatiyetolarakvarolduğumuifadeetmeyeniyetliysem,varolmakfiilini,değiştirmeksizinkullanmammümkünmüdür?Budurumda,azametledilbilgisikarşıtı,üstünbirvarlıkmertebesineyükselerek,“Kendimivarım,”derim.Böylelikle,koskocabirfelsefeyialtıüstüdörtbeşkelimedeanlatmışolurum.Hiçbirşeyanlatmayankırkcümledendahaiyideğilmidirbu?Felsefedenvesözlüifadeyetisindendahafazlanebeklenebilir?
Hissettiklerinidüşünmeyibilmeyenler,bırakalımdilbilgisineuysunlar.İfadelerinehâkimolanlarisetamtersine,dilbilgisindenkendibildiklerigibiyararlansınlar.Derlerki,Roma-GermenİmparatoruSigismond,halkanutukçekerkenbirdilbilgisihatasıyapmış.Birikendisiniuyarıncadaşucevabıvermiş:“BenRomaimparatoruyum,dilbilgisinedehükmederim.”Vetarihteanlatıldığınagöre,supergrammaticamsanıSigismond’aburadan
kalmış.Harikabirsimge!Neolduğunusöyleyebilenherinsan,kendiçapındaRomaimparatorudur.Fenaunvandeğildoğrusu;insanolmak,kendinivaretmesinibilmektir.
85H.K.
Tanıdığımyadaismenbildiğimoncainsanınürettikleriniyadaenazındanbitmiş,bellibirhacmeulaşmışyazılarınıdüşündüğümde,bellibelirsizbirkıskançlıkuyanıyoriçimde,küçümsemeylekarışıkbirhayranlık,karmaşıkduygularınyarattığıtutarsızbirmelankoli.
Herhangibirşeyigerçekleştiripbitirmek,birsonucaulaştırmak(isteriyi,isterkötü–hemzatensonuçlarhiçbirzamantamameniyideğilsede,genelliklesaltkötüdeolmaz),evet,tamamlanmışbirşeyortayakoymakdeninceenyoğunhissettiğimduygu,kıskançlık.Birçocuğabenzetebilirizbunu:Buşeyherinsangibikusurlu,amabizeait,tıpkıçocuklarımız
gibi.Üzerimdenhiçayırmadığımeleştirelbakış
yüzündeneksikliklerinden,kusurlarındanbaşkasınıgöremeyen;çiziktirmeyecüretettiğiparçabuçukyazılardan,pasajlardan,varolmayandanalıntılardanöteyegeçmeyenbiriolarak,kalemealdığımüçsatırlıkşeyle,bendekendihesabımakusurluyum.Dolayısıyla,kötüdeolsa,yapıtyapıttırdeyiportayabitirilmişbirişkoysamyadatekkelimeetmesem,ruhdaâcizliğinikabulederekderinbirsessizliğegömülseiyiolur.
86
Merakediyorum,acabahayattakiherşey,herşeyinyozlaşmışhalimidir,diye.Varolmakbiryaklaşıklılıkhali,birşeyinbiröncekigünüyadaaşağıyukarıoşey,olmakmıdır?
HıristiyanlıknasıldeğeridüşürülmüşYeniPlatonculuğunsoysuzlaşarakyozlaşmasından,
RomadünyasıtarafındanYahudileştirilmişhaliyleHelenizmdenbaşkabirşeydeğilse,bizimkocamış,insanıkanseredençağımızda,birbirinitamamlayanyadadışlayantümbüyüktasarılarınpekçokfarklıyönesapmasındandoğmuştur,butasarılarınbaşarısızlıklasonuçlanması,başarısızlığıyaratançağında
yaratıcısıolmuştur.29
Orkestraeşliğindebirperdearasıyaşıyoruz.
İyiama,dördüncükattakişuyerimde,bukarmakarışıksosyolojiyığınıylaişimne?Hepsibirdüştü,tıpkıBabilprenseslerigibiveinsanlıküzerinekafayormakokadar,amaokadaryararsızki–sadeceşimdikizamanınarkeolojisi.
Tümevreneyabancıbirinsangibi,denizdüşündenkopmuşbirinsan-adagibi,fazlasıylavarlıkyüklenmiş,herşeyinsathındagidengemigibisisleriniçinedalacağım.
87
87H.K.
6Mayıs1930
Metafiziğioldumolası,gizlideliliğimizinbiruzantısıolarakgörmüşümdür.Gerçeğibilseydikzatengörürdük,kalanıdabirtakımsistemlerdenvedolgumalzemesindenbaşkaşeydeğil.Şöylebirdüşünecekolursak,evreninanlaşılamazlığınıtespitetmişolmakbizeyetmeli;onukavramayaçalışmakbirinsandandahaazıolmakdemektir,çünküinsanolmak,zatenevreninanlaşılamayacağınıbilmekanlamınagelir.
İnancı,hiçbiryerdendüşmemişbirtepsininiçinde,sıkıcabağlıbirpaketgibiveriyorlar.Paketialmamisteniyor,amaaçmaksızın.Bilim,bomboşbirkitabınsayfalarınıaçmamiçintabakiçindeuzattıklarıbirbıçak.Kuşkuyubirkutunundibindekitozgibiuzatıyorlar;iyiama,içindetozdanbaşkabirşeyyoksaokutuyunedenönümesürüyorlarki?
Bilemediğimiçinyazıyorumvetamamen
yabancısıolduğum,Gerçekliğianlatanobüyüklafları,duyduğumheyecanınihtiyaçlarınagörekullanıyorum.Rengibelli,karşıkonulmazbirheyecaniçindeysem,suiçercesineTanrılarderim,böylelikleheyecanımıçokboyutlubirdünyabilinciylebütünleştirmişolurum.Heyecanımdahaderinse,doğalolarakTanrı’dansözeder,bukezdeonutekilbirbilinciniçinesaklamışolurum.Eğersözkonusuheyecanbirdüşünceyse,odurumdadoğalolarakYazgı’dandemvururveonuçıkışyolubırakmaksızınköşeyesıkıştırmış
olurum.30
Bazen,sırfcümleninritmibozulmasındiyeTanrılardeğilde“Tanrı”demekgerekir;kimizamanda“Tanrıların”sözcüğünündörthecesinikullanmakkaçınılmazdır,budurumdabaşkabirsözâleminegeçmişolurum;kimizamandatamtersine,içimizdekibiruyağınkaprisleri,ritimdekibirbozukluk,anibircoşkukendinizorlakabulettirir–kaçınılmazolarakyaçoktanrıcılıkyadatektanrıcılıkgelirbununardından,bendekâhbirini,kâhötekinitercih
ederim.Tanrılarınvarlığınıüslupbelirler.
88H.K.
Yoksabile,neredeTanrı?Duaedipağlamak,işlemediğimsuçlaratövbeetmek,biranneninkininyerinitutmasada,bağışlanmanınbirokşayışabenzeyentadınıduymakistiyorum.
Herhangibirocağınbaşında,insanınsokulupağlayacağıbirgöğüs,amasonsuz,şekilsiz,biryazgecesikadarsınırsızbirboşlukçizen,aynızamandadayakıncacık,sıcacık,kadınsıbirgöğüs...Düşünülemeyecekşeyleriçin,tambilmediğimbaşarısızlıklariçin,varolmayanşeylereduyduğumsevgileriçinağlayabilsemoradavebilmemhangigeleceğidüşünerek,korkudantirtirtitreyebilsem...
Yenibirçocuklukçağı,yenidenyaşlıbirdadıolsa,yataktadikkatimgiderekdağılarak,birçocuğunbuğdaysarısısaçlarınasüzülen
tehlikelerledolu,huzurvericimasallardinleyerekuyusamtekrar...Hepsiçokbüyük,alabildiğinesonsuz,kesinveTanrı’nınbenzersizheybetinde,varlıklarınnihaigerçekliğininhüzünlü,yarıuykuluderinliğinde[...]
Birgöğüs,birbeşikyadaboynumusaranılıkbirkol...Usulcaşarkısöyleyenbirses–beniağlatmakistercesine...Şöminedeyananateşinçıtırtısı...Kışınbağrındakiosıcaklık...Bilinciminılık,başıboşakışı...Sonra,sessizce,uçsuzbucaksızbirboşlukta,yıldızlarınarasındasüzülenaymisalibiruyku...
Hilelerimibirkenarakoyupoyuncaklarımıda–sözcükler,imgeleryadacümleler–sevgiyle,neredeysetekteköperekbirköşeyekaldırdıktansonra,kocamanbirodadakaybolmuş,küçücük,savunmasız,yapayalnızkalmışhissediyorumkendimi,hüzünçöküyoriçime,alabildiğinederinbirhüzün.
Asılmeseleyedönecekolursak,oyunumuoynamadığımzamanbenkimim?Duyularsokağınabırakılmış,Gerçeklik’inrüzgârlı
köşelerindedişlerisoğuktanbirbirinevuran,Hüzün’ünbasamaklarıüzerindeuyumaya,ekmeğiniDüşlem’dendilenmeyemecbur,zavallıbiryetim.Babamagelince,adındanötesinibilmiyorum;dediklerinegöreTanrı’ymışadı;amabuhiçbiranlamifadeetmiyor.Bazıgeceler,kendimiçokyalnızhissettiğimdeonuçağırıpağlarım,onusevmemisağlayacakbirfikiryaratmayaçalışırım...Amasonra,babamıtanımadığımgeliraklıma,belkidüşlediğimgibideğildir,derim,belkideruhumungerçekbabasıaslaoolmayacak.
Nezamansonbulacakbütünbunlar,sefaletimisürüklediğimsokaklar,soğuktantitreyerekbüzülüpkaldığım,geceninellerinisırtımdakipaçavralarınaltındahissettiğimomerdivenler?NeolurduTanrıbirkerecikçıkıpgelse,benievinegötürse,sıcaklık,sevgiverse...Bazenbunudüşündüğümde,sadecedüşünebilmekbilesevinçtenağlatırbeni...Nevarkirüzgârsokaklardakolgeziyor,yapraklarkaldırımlaradökülüyor...Gözlerimi
kaldırdığımdayıldızlarıgörürüm,hiçbiranlamıolmayanyıldızları...Vetümbunlarınortasındabirbenkalırım,hiçbirSevgi’ninevlatedinmediği,hiçbirDostluk’unoyunlarınaalmadığı,yüzüstübırakılmış,zavallıbirçocuk.
Öyleüşüyorumki.Yalnızlıktançokyoruldum,çokbitkinim.Eyrüzgâr,gidipAnne’mibul.Gecevaktibeni,bilmediğimoevegötür...EySessizlik,sütannemi,beşiğimi,tatlıtatlıuyutanoninniyigeriverbana.
89
Üstünbirinsanayakışanyegânetavır,yararsızolduğunubildiğibirişiinatlasürdürmek,sonuçvermeyeceğininfarkındaolmasınarağmendisiplineayakuydurmakvezerrekadarönemvermediğifelsefivemetafizikdüşüncekıstaslarınasıkısıkıyasarılmaktır.
27.Buradasözüedilenmeydan,–bugündehiçdeğişmemişolan–AşağıŞehir’dekiFigueiraMeydanıolmalıdır.
28.PortekizlirahipveyazarFreiLuísdeSousa’nın(1555-1632)birbaşpiskoposunyaşamınıanlattığıeseri.Kitap,dikkatçekicibirdille,güçlütasvirlerleyazılmışolmaklabirlikte,manastıryazınınınayrıntılarıgüzelleştirmek,kötüyönleritörpülemekyadatamamenatlamakgibiözelliklerinesahiptir.(Ç.N.)
29.Yada:kendimiziifadeetmemizisağlayanolumsuzlamalarıntümünüortayaçıkaranda,butasarıların…
30.Yada:böyleceonubirnehirgibiyatağındaakmayabırakıyorum.
90H.K.
14Mayıs1930
Gerçekliğiyanılsamanınbirbiçimi,yanılsamayıdagerçekliğinbirhaliolarakgörmek,aynıölçüdehemgereklidirhemdeyararsız.Düşlerlegeçenbirhayat,eğervarolmakniyetindeyse,kendisinindışındagelişenolayları,varamayacağıbirsonucundağınıköncülleriolarakgörmekzorundadır;amabiryandandadüşünbarındırdığıolasılıklarında,bellibirölçüdedikkatimizihakettiklerinidekabuletmelidir,zatendüşlersayesindekendiiçdünyamızadalarız.
Herbirşey,şaşkınlıkyadasıkıntıyaratanherkonu;birbütünyadahiçlik,biryolyadabirkaygıkaynağıolaraktahayyüledilebilir.Herdefasındafarklıbiçimdeelealmaklaonuyenilemiş,kendiyleçarpıpçoğaltmışoluruz.Ömrüdüşlerlegeçen,köyündendışarıadımatmamışbirininkocaevrenehükmedebilmesini
sağlayandabudur.31Sonsuzluk,birçöldeolduğugibi,birhücreniniçindedevarolabilir.İnsan,başınıbirtaşadayayarakdakozmikbiruykuuyuyabilir.
Bununlabirlikte,düşünceleredaldığımızda–azbuçukdüşünenherkesinbaşınageldiğigibi–herşeybizeyaşlı,eski,defalarcagörülmüşgibigelebilir,bizonlarıdahaöncehiçgörmemişolsakbile.Meseleşuki,birşeyüzerindenekadaryoğundüşünürsekdüşünelim,düşüncegücümüzleonunekadardönüştürürsekdönüştürelim,bütünçabalarımızarağmenogenedebirdüşüncenesnesiolarakkalacaktır.Odurumda,şiddetlehayatıarzularız,bilgidışındabiryollaanlamayı,sadeceduyularımızladüşünebilmeyi,sözkonusunesneniniçindenbirbakışla,dokunmayı,hissetmeyiiçerenbiryöntemledüşünebilmeyiisteriz,sankibizsu,odasüngermişçesine.Böyleliklebizdekendigecemizleyüzleşiriz;heyecanlarınverdiğiyorgunlukiyicederinleşir,hattazatenkendiliğindenbirderinliğiolan,düşüncenin
yarattığıheyecanlarıgeçerbile.Nevarki,uykusuz,aysızveyıldızsız,sankiherşeyintersinedöndüğübirgecedirbu–sonsuzlukiçeri,daracıkbiryeresıkıştırılmış,günisebilinmeyenbirgiysininkaraastarınadönüşmüştür.
Eniyisi,eveteniyisi,sevenvebilmeyensalyangozinsanyadaiticiliğininfarkındaolmayansülükolmakveöylekalmak.Bilmemekhayatımızolsun!Hissettikçeunutalım!Neçokyaşanmışlıkkayboldukaçankaravelalarınyeşil-beyazdümensularında,ihtiyarkamaralarıngözlerininaltınaburunniyetinedikilmişmağrurdümenintükürdüğüsoğukbirbalgamabenzeyenosularda.
91
Şehrinhemendışındakibirduvarınüzerindenkırlaraşöylecebirbakınca,birbaşkasınınupuzunbiryolculuklaerişebileceğindençokdahaeksiksizbir
özgürlüğekavuşuyorum.Herbakışaçısı,başaşağıduran,tarifesığmazbirtabanıolanbirpiramidintepenoktasıdır.
Bugünbenigülümsetenşeyleremüthişöfkelendiğimbirdönemoldu.Herseferindebenibirkezdahaşaşırtan,aktifinsanların,gündelikhayatıniçindenolanlarınşairlerevesanatçılaraısrarlagülümseyipgeçmesi,bunlardanbiri.Bizimgazetefilozoflarınınsandığıgibi,kendilerineüstünlükpayıçıkarmakiçinyapmıyorlarbunu.Tavırlarındagenelliklebirtürsevgioluyor.Amabirçocuğu,hayatınşaşmaz,dakikişleyişinibilmeyenbirinişımartırgibidavranıyorlar.
Bunlarvaktiylesinirlendirirdibeni,çünkühernaifinsangibi(ozamanlarbendenaiftim),düşlervesözlerpeşindekoşanşairlereyönelenbugülümsemede,alttanaltabirmüstehziliksezerdim.Aslındabunueleverentekşey,gülümserkendilinhafifçeşaklatılması.Eskidenşairlerekarşıbirüstünlükduygusunuaçığavuranbirhakaretolarakgördüğümgülümsemeyi,şimdibilinçsizbirsoruolarak
kabulediyorum:Yetişkinlerinçoğunluklaonlardandahakeskinzekâlıolduğunukabuletmesigibi,bazıinsanlardadüşkurupdillendirmeyibilenlerolarakbizimkarşımızdaçözemedikleri,bundandolayıkorktukları,farklıbirduyguyakapılıyorlar.İçlerindenenakıllıları,zamanzamanbizimüstünlüğümüzüanlargibioluyorgaliba:İşteozamanoküçümseyenhavaylagülümsüyorlar,üstünlüğümüzüsezdiklerinisaklamakiçin.
Nevarki,sanatçıveşairolarakbiziüstünkılan,pekçokhayalcininkendilerindekitemelözellikolarakkabulettiğişeydeğildir.hayalcinineyleminsanınaolanüstünlüğü,düşüngerçekliktenüstünolmasındankaynaklanmıyor.Meseledüşlemeninyaşamaktankatbekatdaharahatvekolayolması;dolayısıyla,hayalci,eyleminsanınakıyaslahayattançokdahabüyük,çokdahazenginbirzevkalır.Lafıdolandırmadan,dahaaçıkkonuşacakolursak,asıleyleminsanı,hayalcidir.
Hayatıntemelolarakzihindekibirdurum
olduğunu,edimlerimizinyadadüşüncelerimizindetakdirettiğimizkadardeğeresahipolduğunugözönünealacakolursak,birşeyindeğerlenmesisadecebizebağlıdır.Aslınabakacakolursak,hayalcivaktiniparabasarakgeçirir,üstelikpiyasayasürdüğüparalarhemkendiakıldiyarında,hemdegerçekliğinmemleketlerindegeçerlidir.Ruhumunbanknotlarınınaltınkarşısındadeğeriyoktur,amabunupekumursamıyorum,çünkühayatınhayalîsimyasındaaltınaslabulunamayacaktır.Bizdensonratufan–ama“bizdensonra”nınaltınıçiziyorum.Herşeyinkocabiryalanolduğunugörüpbaşkalarınınonlarıyazmasınafırsatbırakmadanromanlarkalemealanlar,gizligizli,daharahatyazmakiçinMachiavelligibisırtınaSaraykıyafetinigeçirenlerdahauyanık,dahamutluinsanlardır.
92H.K.
(Achildhand’splayingwithcotton-reels,
etc.)32
Düşkurmaklageçtiömrüm.Hayatımınanlamıbuydu,evet,yalnızcabuydu.İç
hayatımın33dışındakihiçbirşeyedönüpbakmadım.Hayatımdakienbüyüküzüntüler,
gönlüme34bakanpencereyiaçıporadakibitiptükenmezkaynaşmayıseyrederekkendimiunutmamlaeriyipgitti.
Baştanberisadecehayalciolmayıistedim.Yaşamaktanbahsedenleriyarımkulakdinledim.Olduğumyerdeolmayana,aslaolamadığımşeyeaitoldumhep.Nekadardeğersizolursaolsun,benolmamakkaydıylaherşeyişiirselbuldum.Ben,birtekhiçlik’isevdim.Düşünübilekuramayacaklarımıarzuladımsadece.Hayatakıpgittiğinihissettirmeksizin,banaşöylebirdeğipgeçsinistedim.Aşktantekdileğim,uzakbirdüşolarakkalmasıydı.Tamamengerçekdışıolan
gönlümdekimanzaralardabilehepuzaklarcazipgeldi,gittikçesilinerekneredeyseufkadekuzanansukemerlerinde,manzaranıngerikalanındaolmayanbirdüşdinginliğivardı;iştebudinginliğinhatırınasevdimonları.
Kendimebirdüşdünyasıkurmasaplantısıhiçterketmedibeni,öldüğümgünekadardasürecek.Çekmecelerimindibinerengârenkmakaralaryada–içlerindebazençekmeceyesığmayacakkadarbüyükbiratınyadafilindeolduğu–satrançtaşlarıdizmiyorumartık,amaözlüyorum...bugündüşevrenime,kışınşömineninköşesindeısınırcasına,içdünyamdayaşayancapcanlıyaratıklarıdiziyorumkeyfimce.İçiminderinlerindeyığınladostumvarbenim,herbirikendinehas,gerçek,sınırlarıgayetiyiçizilmişvehepyarımkalmışbirvarlığasahip.
Kimizorluklarlaboğuşurbunların,kimikendiköşesinde,renklibohemhayatlarsürer.Ticaritemsilciolanlardavariçlerinde.(Kendimiticaritemsilciolarakdüşleyebilmekbaştanberienbüyüktutkularımdanbiridir,
amaneyazıkkiimkânsızdıbu!)Dahabaşkaları,Portekiz’intaiçindekiköylerdevekasabalardayaşar;şehreinerlerbazen;birgüntesadüfenkarşımaçıkarlarvekanımkaynayarak,coşkuylabağrımabasarımonları.Vebütünbunlarıdüşlerken,elimikolumusallayarak,yüksekseslekonuşarakodamdabiraşağıbiryukarıyürürken–derinbirsevinçdolariçime,tamamaererim,neşeylezıplarım,gözlerimparlar,kollarımıkocamanaçarımkucaklamakiçindostlarımıveelletutulur,enginbirmutlulukduyarım.
Hayır,hiçbirhüzünvarolmamışşeylerinhüznükadarişlemezinsanıniçine!Gerçekzamandayaşanmışgeçmişimidüşünürken,yolkenarınaatılmışçocukluğumuncesedineağlarkenhissettiklerim...Bubiledüşlerimdekiomütevazıyaratıklarıngerçekolmadığınıdüşününcebastırancoşkunacıya,ağlarkenkapıldığımheyecanayetişemez;hattafigüranlara,sahte-varlığımladüşlerimdeyürürkenbirköşebaşındayadahayalimdebinkezinipçıktığımodarsokaklardanbirinde,bir
kapıönünde,tesadüfen,birkerecikgözümüniliştiğiinsanlarabileiçimyanar.
Buyaratıklaracanvermenin,ayağakaldırmanınimkânsızlığınınverdiğiüzüntü,düşdostlarımın,bilincimdekiyerlerindenbağımsızolarak,gerçektenvarolabilecekleribiruzamaaitolmadıklarınıdüşününce,işteençokozamanTanrı’yakarşıhıncadönüşür;kurmacahayatımdaneleryaşamışızdırodostlarla,hayalîkafelerdeneparlaksohbetleretmişizdir.
Benimdışımdazerrecevarolmamış,nebiçimölübirgeçmiştirbuiçimdetaşıdığım!Yalnızcagönlümdegerçekolmuş,küçükköyevininbahçesindekiçiçekler.Odüşçiftliktesebzebahçeleri,meyvebahçeleri,çamormanları!Düşselyazlıklar,hiçbiryerdevarolmamışkırlardagezinmeler!Yolkıyılarındaağaçlar,patikalar,çakıltaşları,gelipgeçenköylüler...Baştanberibirerdüştühepsi,belleğimekazınmışbuncaşeysahtebiracıdoğuruyor–benise,saatlerimidüşlereverdiktensonra,onlarıdüşlediğimi
hatırlamakladasaatlergeçiriyorum;vegerçek,melankolikbirüzüntüduyuyorum,gerçekbirgeçmişeağlıyorumveciddiyetle,tabuttayatanölübirgerçekhayatıseyrediyorum.
Tamameniçdünyamaaitolmayanhayatlarvemanzaralardavar.Karşısındasaatlergeçirdiğim,sanatdeğeridüşüktablolarınyadabazırenklitaşbaskılarıngerçeğinötesinegeçtiğibileoldugözümde.Böyledurumlardadahafarklı,dahahüzünlü,dahayakıcıolurduhislerim.Gördüğümyerlergerçekolsunyadaolmasın,oralardabulunamadığımayanardım.Hiçolmazsa,küçücükkenuyuduğumbirodadaasılıduranoküçükgravürde,mehtabınaltındauzananormanınkıyısınafazladanbirfigürolarakçizselermişbeni!Nehirkıyısındakioormanda,ölümsüzayışığınınaltında(acemiceçizgilerledeolsa)durduğumu,gözlerdenırakta,birsöğüdüneğikdallarınınaltındankayığıylasüzülenadamabaktığımıdüşleyebilseydim!Oan,doludizgindüşlerekapılmamakacıverirdi.Çektiğimözleminyüzübaşkaolur,umutsuzluğumellerinibaşka
türlüuzatırdı.Beniişkencelerlekıvrandıranimkânsızlığınaltındayatansıkıntıisefarklıydı.DemekhiçbirininneTanrıkatındabiranlamıvardı,nedearzularımızınmantığınauygunbirşekildegerçekleşmeolasılığı–bilmediğimbiryerde,üzüntülerimivedüşlerimiyönetenmekanizmaylaaynıözden,dikeybirzamanıniçinde!Demekbenimiçinbileyoktu,hiçbiryerdeyoktudüşlerimdekicennet!Düşlediğimdostlarıma,yarattığımsokaklaraaslakavuşamayacaktımdemek,kendimeverdiğimoköyevinde,sabahlarıokargaşanıniçinde,horozlarınvetavuklarıngıdaklamalarıarasındauyanamayacaktım...üstelikherşeyinTanrı’nıneliylekusursuzcaayarlanmış,hepsininvarolmasıiçinmükemmelbirdüzeninkurulmuşolmasına,onlarasahipolabileceğimbirşeklesokulmuşolmalarınarağmen–oysakendidüşlerim,bueksiksizdüzeneveşekleancak,buzavallıgerçeklikleribarındıraniçimdekiuzamınvarolmayanbirboyutundaulaşabilirdi.
Şuyazdığımkâğıttanbaşımıkaldırıyorum...
Vakithenüzerken.Dahayeniöğleolmuş,günlerdenpazar.Yaşamanınverdiğimutsuzluk,bilinçliolmahastalığıbedenimintümzerrelerineişliyor,benibunaltıyor.Huzursuzruhlariçinadacıklar,herkesinkeşfedemeyeceği,düşlerinehapsolmuşruhlaraözel,kocamışağaçlarlaçevriliyollarolsa!Nezoriş,yaşamaya,azdaolsakıpırdanmayamecburolduğumubilmek,hayattabenimdışımda,benimkadargerçekbaşkainsanlarınolduğugerçeğininüzerimegelmesinesesçıkaramamak.Mecburenoturmuş,ruhummuhtaçdiye,buncaşeyiyazıyorum–vebunubileyalnızcadüşlemekle,kelimelere,bilincebaşvurmadan,silikleşmiş,ezgiliyenibirbenyaratarakifadeetmekleyetinemiyorum,oysaiçimdekilerigerçektendillendirdiğimihissedebilsemgözlerimdolardı,kendibenliğiminyamaçlarındanusulca,büyülübirırmakgibiakardım,bilinçdışına,Tanrıdışındahiçbiranlamıolmayanuzaklaradoğru.
93H.K.
Baştanberi,duygularasahipolmabilincim,duygularınkendisindendahayoğunolmuştur
bende.35Bilincindeolduğumacılardançok,acınınbilincimdekiyansımasıcanımıyakmıştır.
Heyecanlarımınhayatı,ilkbaştadüşünceninsalonlarınayerleşmeyitercihetmişti,bendehayatadairduygularımlaöğrendiğimşeyleri,eniyiomekânlardayaşadım.
Bunakarşılıkdüşünceheyecanımisafirederken,ondandahakaprislidavrandığından,hissettiklerimiyaşamaküzereseçtiğimbilinçrejimihissediştarzımıgündelikhayatadahauygun,dahaetkiliveyüzeyselhalegetirdi.
Düşünerekyankıveuçurumyarattımkendime.Derinleşerekkendimiçoğalttım.Enufakbirsahne–ışığınyarattığıbirdeğişim,biryaprağındönedöneyeredüşüşü,solmuştaçyaprağınçiçektenkopuşu,duvarınöteyanındakibirsesyadaherhaldedinleme
halindekibirininyanındakonuşanbirinsanınayaksesleri,eskibahçeyedoğruaralanmışgirişkapısı,ayışığında,yaybiçimlievöbeğineaçılanavlu–banaaitolmayanbütünbuşeyler,yankıların,özleminiçindedüşünceleriminduyarlığınıayaktatutuyor.Herduygudabaşkabiriyimben,tanımlanmamışherizlenimdeazapçekerekyenileniyorum.
Banaaitolmayanizlenimlerleyaşıyorum,reddedişlerletüketiyorumkendimi.Kendimolmatarzımlabilebirbaşkasıyım.
94H.K.
Yaşamak,birbaşkasıolmaktır.Veinsanbugün,dünhissettiğigibihissediyorsa,hissetmekolanaksızdır:Dünhissedilenibugündehissetmek,hissetmekdeğil,dünhissedilmişolanıbugünanımsamaktıryalnızca,artıkyokolmuşolandünkühayatıncanlıcesediolmaktır.
Akşamdansabahakaratahtadanevarsasilmek,herandirilenbirheyecanla,herşafaktayenilenmişolarakkalkmak–olmayıyadasahipolmayı,şukusurluhalimizlevarolmayıyadasahipolmayıbilmeyebirtekbununiçindeğer.
Buşafak,dünyanınilkşafağıdır.Hafifçesarıya,ardındansıcakbeyazadönenşupembelik,batıyakasındakievlerintazeışıklagelensessizliğesunduğu,binlercecamgözüolanyüzlerehiçböyledeğmedi.Neböylebirsaatvaroldudahaönce,nebuışık,nedebanaaitşuvarlık.Yarınkidebirbaşkasıolacakveyepyenibakışlarladonanmış,yenidenbiçimlenmişgözlergörecekgöreceklerimi.
Şehrindikyamaçları!Yalçınkanatlarıylaiyicegenişleyenkocabinalar,ışığınaltındagölgelerle,yanmışlekelerleörülen,farklıbiçimlerdeyığılmışkatmankatmanbinalar–bugünsadecesizlerigördüğümiçinvarsınız,bensiniz,yarın(benneolacaksam,sizlerdeo)olacaksınız,seviyorumsizi,hanibirgemiaçıkdenizdebirbaşkasıylakarşılaşıpardında
bilinmediküzüntülerbırakırkenküpeştedensarkanyolcugibi.
95H.K.
Birkeresinde,gecevaktiıssızbirdenizkıyısındagezinirken,bilmediğimsaatler,artardadizilmiş,bağlantısızanlaryaşadım.Denizkıyısında,böyleyürüyerektefekküredaldığımda,insanlarıyaşatmışolantümdüşünceler,insanlarınyaşamayıbıraktığıtümheyecanlar,tarihinkaranlıkbirözetigibiaklımdangeçti.
İçiminderinliklerinde,gelipgeçmiştümdevirlerinözlemleriniyaşadımkendimle,tümzamanlarınbunalımlarıbenimlebirlikteokyanusunseslerledolukıyısındayürüdü.İnsanlarınisteyipdegerçekleştiremedikleri,gerçekleştirirkenöldürdükleri,kimsenindiledökmediği,kişilerinolduğuovarlık–iştebütünbunlarıtaşıyordukıyıdayanyana
yürüdüğümhissedebilenbilinç.Âşıktaöbürâşığışaşırtanşeydibu,kadınınaitolduğukocasındanhepsakladığı,anneninhiçdoğmamışçocuğuiçindüşündüğü,yalnızcabirgülümsemedeyadabirfırsatçıkınca,şimdikindenbaşkabirandavücutbulanbirşey–denizkıyısındadolaşırkenyanıbaşımdaydıhepsi,benimlebirlikteayıldılarvedalgalarbirdevgibi,banabütünbunlarınuykusunuuyutanrefakatçiyisarıyordu.
Biz,olmadığımızşeyiz,hayatkısavehazin.Geceniniçindedalgalarınsesi,geceninkendisesidir;vekimbilirkaçinsanruhununderinlerindeduymuşturonun,derinlerdeçoğalanboğukköpüksesleriyleyankılandığını,karanlıktaparamparçaolanumutgibi!Eldeedenlerneçokgözyaşıdöktü,başaranlarneçokgözyaşıyitirdi!Denizkıyısındagezinirkengeceninsırrını,uçurumuniçyüzünügördümbütünbunlarda.Neçokinsanızyaşayan,neçoğuzkendinikandıran!Buvaroluşgecesinde,heyecanınıalgıladığımızşukıyılarda,hangidenizlerdiriçimizdeyankılanan!Yitirilmişolan,
istenmişolmasıgereken,yanlışlıklaeldeedilenvekazanılanşey;sevipyitirdiğimiz,yitirdiktenvesırfbununiçinsevdiktensonrailkbaştasevmediğimizifarkettiğimizşey;düşündüğümüzüsanırkenhissettiğimizşey;biranıolduğuhaldeheyecansandığımızşey;denizkıyısındakigecegezintimsürmekteykengeceninenderinyerindenolancaheybetiyle,gürültüylegelen,kumsalanarinköpüklersaçantazeokyanus...
Nedüşündüğünüyadanedeistediğinibilenbirivarmı?Benliğininkendisiiçinneolduğunukimbiliyor?Müziğinbizdeuyandırdığı,sırfvarolamadıklarıiçingönlümüzüçelenneçokşeyvar!Gece,hiçvarolmadığıhaldearkasındanağladığımızniceşeylerianımsatır.Üzerineserilmişhuzuruniçindenbirsesgibiyükselerekkıyıdapatlayıpsönüyordalgalarvegörülmeyenkıyıdanbirsalyasesigeliyorkulağımıza.
Herşeyiçinayrıayrıhissetmeyekalktığımdaneçokölüyorum!Veböyle,bedensizbirinsanolarak,tıpkıkıyıgibi
kıpırtısızyüreğimlebaşıboşyürürkenneçokduyguyladoluyorum–veherşeyiiçinealanbütünokyanus,yaşadığımızbugeceniniçindegezintimsırasında,ebedîgecegezintimsırasında,yüksekdalgalarınıkıyıyavuruphafifalaycıbiredaylasöndürüyor...
(PresençadergisininHaziran1930tarihlisayısındayayımlanmıştır,ciltI,no.27)
96H.K.
Düşlediğimmanzaralarıgerçekmanzaralarkadarnetgörüyorum.Düşleriminüzerineeğildiğimde,gayetgerçekbirşeylerinüzerineeğilmişoluyorum.Geçipgidenhayatabaksam,aynıandadüşgörüyorum.
Birkeresindebirisiiçin,düşlerindekikişileringerçekhayattakilerkadarbelirginvecanlıolduğunusöylemişlerdi.Benimhakkımdaböylekonuşulsayadırgamazdım,amasöyleneniüzerimealmazdım.Düşlediğimkişiler,bana
göregerçekhayattakilerebenzemiyor.Herikihayat–düştekivedünyadakihayatlar–kendineözgü,sahici,fakatfarklıbirergerçeklik.Yakınveuzaknesneleriçindegeçerlibu:Düşlerimdekiinsanlarbanadahayakınama[...]
97
Gerçekbirbilgeiçindenöyletavırbenimserki,dışarıdakiolaylarınüzerindekietkisikesinolarakenazainer.Bununiçinolaylarakıyaslaonadahayakındurangerçeklikleriüzerinekuşanarakzırhlanmasıgerekir,aynıgerçeklikler,olaylarıdahaonaulaşmadansüzüpkendileriyleuyumluhalegetirirler.
98H.K.
Bugünçokerkenbirsaattesıçrayarakuyandımvekederleriçinde,boğazımdaanlaşılmazbirtiksintiylehemenyataktanfırladım.Birdüşdeğildibunasebep;herhangibirgerçeklikdeyolaçmışolamazdı.Bellibirşeydenkaynaklandığıaçıkolan,kusursuz,mutlakbirtiksintiydibu.Ruhumunenderinindekikaranlıklarda,gözlegörülmez,bilinmezgüçlersavaşmaktaydı,savaşalanlarıisevarlığımdıvebenbutarifsizkeşmekeşyüzünden,tirtirtitriyordum.Bütünhayatakarşıbirmidebulantısıylauyandım.Yaşamakzorundaolmanındehşetiyataktanbenimlebirliktekalktı.Herşeygözümeboşgöründübiranveiçimdenbuzgibibirses,hiçbirderdinçaresiyoktur,dedi.
Üzerimeçökeninanılmazbirbunalım,enküçükhareketlerimebiletitremelerkatıyordu.Delirmektenkorktum;deliliktendeğil,sadeceoradaolmaktankorktum.Bedenimgizlibirçığlıktıartık.Kalbimkonuşurcasınaçarpıyordu.
Toparlamayaçalıştımsadabaşaramadığım
titrek,iriadımlarlaönceyatakodamıbirbaştanbirbaşaarşınladım,sonradabirköşesikoridoraaçılanküçükodanınçaprazikiköşesiarasındakiboşhattı.Mantıksız,tutarsızhareketlerle,komodiniminüzerindekifırçalarıtoparladım,birsandalyeninyerinideğiştirdim,hatta,biransarkaçgibisallanarak,yatağımınköşebaşlarındakipürtüklümetaldikmelereçarptım.Birsigarayaktım,bilinçsizceiçtimvesigaranınkülüancakbaşucumdakisehpayadüştüğünde–iyiamaotarafaeğilmediğimegöre,bunasılolmuştu?–,benicinçarptıyadaadıbaşkadaolsabutürdenbirderdetutuldumsandımveözbilinciminderinbirboşluğayuvarlandığımıkavradım.
Şafağınsöktüğühaberini,–nazlanarakyüzünügösterenufkubelirsiz,mavimsibirbeyazlığaboyayanozayıfvesoğukışığı–varlıklarınminnetdolubiröpücüğügibihissettim.Çünkübuışık,bugerçekgünbenikurtarıyordu;bilmediğimbirşeydenkurtarıyordu,farkındaolmadığımihtiyarlığımakoluyladestekoluyor,yapayçocukluğumu
okşuyor,kabınasığmayanhissetmeyetimindilencilereözgühuzurunukoruyordu.
Ah!Nesabahtıo,benihayatınhemaptallığına,hemdesonsuzsevgisineuyandıran!Darkaldırımlıobildiksokağımıngözümünönündeaydınlanışınıgörünceyaşlardizildigözüme;vesokağınköşesindekibakkalın,yavaşyavaşyayılanışıkaltındaseçilmeyebaşlanan,koyurenk,kirli,ahşapkepenklerinifarkettiğimde,kalbim,gerçekbirperimasalındaymışgibirahatladı,kendinikendigibihissetmemeningüveninekavuştutekrar.
Nesıkıntılıbirsabahtı!Yaşubendenuzaklaşıpgidengölgeler,neyingölgesiydi?Hangisırlartamamaerdi?Hayır,hiçbirideğil:İlktramvayın,ruhumunkaranlığınıaydınlatanbirkibritalevigibiyükselengürültüsü,sokaktangeçenilkinsanımınayaksesleri;bunlar,somutgerçeklikler,dostçabirsesle,olduğungibiolmaktanartıkvazgeç,diyorbana.
99
H.K.
12Haziran1930
Bazenherşeyyorarinsanı,dinlendiriciolanlarbile.Yorucuolduğuiçinyoranlar;birdedinlendirmesigerekirken,sırfbununiçinuğraşmayıdüşünmekbileyorucuolduğuiçinyoranlar.Hertürlübunalımın,hertürlüacınındahaaltınayuvalananruhsalbitkinliklervardır;bunlardansadeceinsanaözgübunalımlardanveacılardankendilerinigizleyebilenlerinhaberiolmaz,kendilerinekarşı,sıkıntıyıbilebaşlarındanustacasavacakkadardiplomatçadavranmayıbilenlerdirbunlar.Böyleküçülmelerine,dünyayakarşızırhkuşanmalarınabakarak,kendikendilerininbilincinevardıklarıbazıanlardazırhınbirdenbire,bütünağırlığıylaüzerlerineçöküvermesinedeşaşmamalı,nedehayatıntersinebirsıkıntıya,yitirilmişbiracıyadönüşmesine.
İşteoanlardanbiriniyaşıyorumşimdivebu
satırlarıyazıyorsam,enazındanhâlâhayattaolduğumukendimekanıtlamayaihtiyaçduyduğumdandır.Şuanakadargünboyuncauyurgezergibiçalıştım,hesaplarlauğraşırkenbirdüşteydimadeta,yazarkendeuyuşukluğumuatamadımüzerimden.Hayatınağırlığınıbütüngüngözkapaklarımda,şakaklarımdahissettim–gözlerimdeuyku,şakaklarımdabasınç,hepsininmidemevuranbilinci,bulantı,halsizlik.
Yaşamakbana,maddeninmetafizikbirhatasıgibigeliyor,eylemsizliktenkaynaklananbirdalgınlık.Güniçindeoyalanacakbirşey,benonutarifederken,kendimireddedişimibarındıranboşfincanıbendensaklayacakbirşeyaramıyorumbile.Hayır,günebakmıyorum,çökmüşomuzlarımladışarıda,hüznümeboğulmuşsokakta,insansesleriningeçtiğiniduyduğumıssızsokaktagüneşinparlayıpparlamadığınıbilmekistemiyorum.Hiçbirşeybilmiyorum,göğsümsıkışıyor.Çalışmayıbıraktımveyerimdenkıpırdamakistemiyorum.Eğimliçalışmamasasının
kocamışlığına,dörtyanındantutturulmuşkirlibeyazkurutmakâğıdınabakıpduruyorum.Düşüncelerinyadacansıkıntısınınizdüşümüolankaralamalarıseyrediyorumdikkatle.Birçokyerindeimzamvar,yanlamasınayadaterstenatılmış.Şuradaburadarakamlar,dalgınlığımınürünübirtakımanlamsızdesenler.Dangalakbirköylügibibakıyorumbunlara,büyükicatlaryapmışbiradamınyoğundikkatiylesüzüyorumhepsinivegörmeduyusunakomutaedensinirmerkezlerininardında,beynimdehâlâhiçbirkıpırtıyok.
İçimi,taşıyamayacağımkadarbüyükbiruykusardı.Hiçbiristeğimyok,hiçbirtercihimyok,kaçmamgerekenhiçbirşeyyok.
100H.K.
13Haziran1930
Benhepşimdikizamandayaşarım.Geleceği
bilmem.Artıkgeçmişimdeyok.Biri,herşeyinmümkünolmasıylaçöküyorüzerime,öteki,barındırdığıhiçbirşeyingerçekolmamasıyla.Neumutlarımvar,nedepişmanlıklarım.Hayatımınbugünekadarkihalini–yaniçoğunlukla,istediğimintamtersişekildeaktığını–bildiktensonranesöyleyebilirimkigeleceğimhakkında,beklemediğim,dilemediğimbirşeyolacağından,benimdışımdanbiryerden,hattabazenkendiirademinbiroyunuolarakbaşımageleceğindenbaşka?Geçmişimdeise,hatırlayıpdagereksizyereyenidenyaşamayıarzulayabileceğimhiçbirşeyyok.Kendibenliğiminizinden,onunbirbenzerindenbaşkabirşeydeğildimben.Geçmişim,olmayıbaşaramadığımhernevarsaonlarladolu.Uçupgitmişanlardakiduygularıbileözlediğimyok:Duyguşimdikizamanamuhtaçtır;oangeçtiktensonrasayfakapanırvehikâyesürer,öyküisebiter.
Şehirlibirağacınbirgörünüpbirkaybolankopkoyugölgesi,üzgünbirhavuzadamlayansuyunhafifşıpırtısı,muntazamçimenlerin
yeşili–alacakaranlıktabirpark–,şuanbenimiçintümevrensiniz,çünkübendekişubilinçlihissetmeyetisininiçitamamen,tıkabasasizinledolu.Hayattan,böylesibeklenmedikakşamlarda,bahçelerdeoynayanyabancı,gürültücüçocuklarınarasındakaybolduğunuhissetmektenbaşkadileğimyok,etraftakisokaklarınmelankolisinekomşudurobahçeler,ağaçdallarındanötede,yıldızfaslınıntekrarbaşladığıihtiyargökkubbeörterüzerlerini.
101H.K.
Ömrümüzüsonsuzakadarbirpencereninönündegeçirebilseydikvekımıltısızbirdumankümesigibiöylecekalabilseydik,sonsuzakadartepelerinkamburunusızlatanaynıanı,oalacakaranlıkanınıyaşayabilseydik...Sonsuzluğunötesinedeköylecedurabilseydik!Buimkânsızlığınhiçolmazsabiradımgerisinde,tekbirharekettebulunmaksızın,
günahlardansolmuşdudaklarımızdantekbirkelimedökülmesineizinvermeksizin,öylecekalabilseydik!
Görherşeyinnasılkarardığını...Dünyanınelletutulurhuzuruöfkemikabartıyor,arzununlezzetiniberbateden,gecikmişbirtatbırakıyorağzımda...Ruhumcanımıyakıyor...Uzaktabirdumançizgisiyükselipdağılıyor...Kaygılıbirsıkıntı,düşüncelerimisendenbaşkayönesaptırıyor...
Herşeynekadarboş!Biz,dünyaveherikisininkendisırları.
102H.K.
27Haziran1930
Hayattahayyüledebildiğimizkadardır.Bütündünyasıtarlasındanibaretolanköylününgözünde,otarlabirimparatorluktur.Caesar’ın
gözündeiseazımsadığıimparatorluğutoputopubirtarlakadardır.Fakirinsanınbirimparatorluğuvar,güçlüolanınisealtıüstübirtarlası.Aslınabakılacakolursa,sahipolduğumuztekşeyizlenimlerdir;dolayısıyla,hayatımızıngerçekliğiniizlenimlerinüzerineoturtmalıyız,algıladıklarışeylerindeğil.
(Böyledüşünmeminözelbirnedeniyok.)Çokdüşkurdumben.Buncadüşkurmuş
olmaktanyorgunum,amadüşkurmanınkendisindenyorulmuşdeğilimkesinlikle.Kimseyorulmazdüşten,çünküdüşunutmaktırveunutmaküstümüzdeağırlıkyapmaz;uyanıkuyuduğumuz,rüyasızbiruykudurunutmak.Düşlerimdeherşeyesahipoldum.Uyandığımzamanlardaoldu,amabununneönemivar?Kaçkezimparatoroldumkimbilir!Hemdeenanlışanlılarından;amanebayağıinsanlardı!Birkorsanınmertliğisayesindeölümdenkurtulan,uzunsürearayıptaradıktansonrabulurbulmazaynıkorsanıçarmıhagerdirenCaesar.Sainte-HélèneAdası’ndavasiyetnamesiniyazan,Wellington’u
öldürmeyekalkışanbirkorsanamirasındanpayverenNapoléon.Eyyücedüşünceler,nekadardabenzersiniztekgözlükomşukadınınruhundakiyüceliklere!Eyyüceinsanlar,ötedünyadabiraşçıkadınedeninsanlar!KaçCaesaroldum,hâlâdaolmayıdüşlüyorum?
Evet,çokCaesar’laroldum,amageridönüşkapısınıhepaçıkkapıbırakarak.İmparatorluğumyalnızcadüşlerdegeçerliydiveiştebuyüzdengerçektehiçbirşeyolamadım.Ordularımbozgunauğradıelbetteamabu,gönüllü,tatlıbirbozgundu,kimsenincanınazarargelmedi.Obozgunlardatekbirsancakyitirmedim;ordularımıbayraklarınıgözümdecanlandırabilecekkadarderindendüşlemedim,çünküherdüşünkırılıpdöküldüğübirdönemeçvardır...KaçCaesaroldumben,burada,RuadosDouradores’tebile.Oimparatorlarimgelemimdehepyaşıyor;nevarkigerçektenyaşamışimparatorlarınhepsibugünölü;veRuadosDouradores,başkabirdeyişleGerçeklik,onlarıtanıyamazartık.
Boşalankibritkutumu,önübalkonsuzpenceremdenöteye,sokağınuçurumunafırlatıyorum.İskemlemdedoğrulupkulakkabartıyorum.Boşkibritkutusu,sankibiranlamıvarmışgibiaçıkseçikyankılanıyoryerde,böyleliklesokağınıssızlığınıanlatıyorbana.Onundışındaçıtyok,kocakentingürültüsüsayılmazsa.Evet,kocabirpazargünündeşehirgürültüleri,ayrıteldençalan,ayrıayrıseçilebilensayısızses.
Gerçekdünyadaenderindüşüncelerimizintemelinekadarazşeyleatılır:öğleyemeğimegeçkalmak,kibritkutumunboşaldığınıgörmek,kendikendimeonusokağafırlatmışolmak,uygunsuzbirsaatteyemekyediğimiçinkeyfiminkaçması;vegünlerdenpazarolması,kaçırılmışbirgünbatımınınhavadakivaatlerivebuaşağılıkdünyadahiçbirşeyolmamak–vesonra,bütünmetafizik.
AmaneCaesar’laroldum!
103
103H.K.
Edimdebulunmayaduyduğumkini,fanustabirçiçekgibibüyütüyorumiçimde.Hayatabaşkaldırdığımiçinkendimleövünüyorum.
104
Hiçbirparlakdüşünceiçinebirtakımahmaklıklarkatılmadanpiyasayasürülemez.Kolektifdüşünceahmaklıktır,çünkükolektiftir:İçindekizekicetarafınbüyükkısmınızorunlubirvergigibifedaetmedenkolektifinsınırlarınıaşabilenyoktur.
Gençkenvarlığımızdaikilikvardır:Aklımızla(çokakıllıdaolabiliriz)deneyimsizliğimizingetirdiğiahmaklık(buysa,altdüzeydeikincibirakıldır),benliğimizdeyanyanavarlığınısürdürür.Buikisi,ancakileriyaşlardabirleşir.Nitekim,gençlerinhepkabasabaişleryapmasıdadeneyimsizliktendeğil,
buikiunsurunhenüzbirbütünhalinegelememişolmasındankaynaklanır.
Üstünzekâlıbirinsaniçin,günümüzdereddediştenbaşkaçıkaryolkalmamıştır.
31.Yazarburada,genekendiyarattığıkimliklerdenlirikvepaganşair,B.Soares’inustasıCaeiro’nunbilgeliğinegöndermeyapıyor.
32.Orijinalmetindeİngilizce:Pamukmakaralarıylaoynayanküçükbirçocuğunelleri,vb.(Y.N.)
33.Yada:sahnemin.
34.Yada:düşsokağıma.
35.Yada:duygularasahipolmaduygum…
105
Vazgeçmeninestetiği
Razıolmakboyuneğmeyiifadeeder;öteyandanyenmekrazıolmakdemektir,dolayısıylaucuyenilmeyeçıkar.İştebuyüzdenherzaferleinsanbirazdahabayağılaşır.Galipler,onlarısavaşmaya,zaferegötürmüşolanyorulabilmeyetisini,bugününkarşısındayitiriverirler.Hallerindenmemnundurlarartık,oysainsanancakbirşeyerazıolursa,galiplerinzihniyetinesahipdeğilsememnuniyetduyabilir.Yenmeyibilenler,hiçyenmemişolanlardır.Güçlüolan,kendicesaretinidurmadankırabilendir.Eniyisi,ensoylusuvazgeçmektir.Enyüceimparatorluk,normalhayattan,başkalarıylagörüşmektenvazgeçen,üstünlükkaygısınısırtındabirmücevhersandığıgibihissetmeyen,altındaezilmeyenbirimparatorunhükmündeolandır.
106H.K.
Kimizaman–başımı,başkalarınaaithesapları,kendihesabımaisebanahasherhangibirhayatınyokluğunukaydettiğimdefterlerdeniyicesersemlemişvaziyettekaldırdığımda–,belkieğikdurmaktankaynaklanan,amarakamları,bendekibaşarısızlıkduygusunudaiçinealanbirbulantıduyarım.Hayat,gereksizbirilaçgibimidemibulandırır.İşteozaman,yalnızcagerçektenisteyecekgücümolsa,busıkıntıyıüzerimdennekadarkolaycaatabileceğimiaçıkseçikgörürüz.
Edimlevarız,yaniistençle.İçimizdenistemesinibilmeyenler(isterdehaolsun,istersedilenci,farketmez),güçsüzlüktebirleşenkardeşlerdir.Birmuhasebeciyardımcısıolduğumubilirken,kendimidehailanetsemneyeyarar?CesarioVerde,doktorundankendisinemağazaçalışanıCesarioVerdedeğil,şairCesarioVerdeolarakhitapetmesinitalep
ederken,gereksizbirgururdankaynaklanan,buramburamkendinibeğenmişlikkokaniçiboşbirlafetmişoluyordu.Zavallıadam,baştanberimağazaçalışanıBayVerde’ydio.Şairoöldüktensonradoğdu,çünküinsanlaronu,ancakölümündensonraşairolarakkabulettiler.
Hayataetkinolarakkatılmak–doğruakılbudurişte.Kimolmakistiyorsamoolacağım.Amaolacağımkişiyiistememgerekbununiçin.Başarı,başarmaktır,başaracakdurumdaolmakdeğil.Birazgenişçeolmakkoşuluylaherarsayasarayinşaedilebilir,amainşaetmediktensonrasaraymıkalır?
Gururumukörlertaşatutmuş,düşkırıklığımdilencilerinayaklarınınaltındaezilmiş.
Hiçbirşeysöylemeyecesaretedemeyenler,hiçgöndermedikleridizelerde,“Seniyalnızcadüşümdeistiyorum,”dersevdiklerikadına.“Seniyalnızcadüşümdeistiyorum,”çokuzunzamanönceyazdığımbirşiirinbirdizesi.Aklımagelincegülümsettibeni,amabu
gülümsemeninnedenihakkındabilehiçbiryorumyapmıyorum.
107H.K.
Ben,kadınlarınsevdiklerinisöyledikleri,amakarşıkarşıyageldiklerindekesinlikletanımadıklarıinsanlardanım;tanısalarbiletanımadıklarıcinstenbiriyim.Duygularımınzarafetine,küçümsemeylekarışıkbirilgiylekatlanıyorum.Romantikşairlerinherkesinbayıldığıbütünözelliklerinesahibim;hattaoözelliklerinolmayışınabile,kibirinsanıgerçekbirromantikşairyapanbudur.Farklıromanlarıniçinde,çeşitlientrikalarınbaşoyuncusuyaptılarbeni(kısmen);nevarki,ruhumunolduğugibihayatımındaözü,aslabaşoyuncuolmamaktır.
Kendimleilgilinetbirfikrimyok;hatta,fikirsahibiolmamafikrindenbileyoksunum.Kendimedairbilinciminbirgöçebesiyim.
Uykudanilkuyandığımgün,içimdekiservetinbirparçasıolansürülerdağılıpgitti.
Tektrajedi,insanınkendindekitrajikliğigörememesidir.Ben,dünyaileyanyanayaşadığımıhepbilmişimdir.Onunlayanyanayaşamayaihtiyacımolduğunuisetamolarakanlayamadım;normalbirvarlıkolmayışımınnedenibudur.
Etkinolmak,dinlenmeyibilmektir.Çözülebilirsorunyoktur.Birsorunun
varlığı,özünde,birçözümünyokluğunutaşır.Birolguyuaramak,olgununvarolmadığıanlamınagelir.Düşünmek,varolmayıbilmemektir.
TerreirodoPaçoMeydanı’nda,nehirkıyısında,saatlerboyuncadüşünceleredaldığımoluyor,amasonuçyok.Sabırsızlığımdurmadanbenibudinginliktensöküpalmayaçalışıyor,cansızlığımisesürekliohaldetutmayaçabalıyor.Bedenselvarlığımısaranbiruyuşuklukiçindedüşünceleregömülüyorum,şehvetolabilirbuuyuşukluğunadı;rüzgârınmırıltısının,muğlaközlemlerimin
dinmezliğinin,imkânsızarzularımındoyurulamayışınınsesiolabileceğigibi.Ençokacıçekebilmehastalığıyüzündenacıçekiyorum.Arzulamadığımbirşeyineksikliğiniduyuyorumveacıçekiyorum,çünkübugerçekbiracıçekmekdeğil.
Nehirdekirıhtım,gününbatışı,suyunkokusu–üzerimeçökenbunalımıntertibinebirdebunlarekleniyor.İmkânsızçobanlarınkavallarınınenhoştarafıvarolmayışlarıdırvebirdevarolmamalarınınsayesinde,bu
gerçekdışıkavallarınadınınanılması.36
Derekıyılarındakiuzaksevdalarkendiiçimde,genebusaatlerdeyaralıyorbeni[...]
108H.K.
16Temmuz1930
Hayatıbirmidebulantısı,ruhumuzun
varlığınıdakaslarımızıbütünüylesaranbirrahatsızlıkgibihissedebiliriz.Ruhumuzdakihüzünyoğunlaşınca,uzaktanuzağatümbedenimizdegelgitleryaratır,bedenikullanarakacıçektirirbize.
Bilinçliolmanınıstırabının,şairindediğigibi,ölgünlük,bulantı
veacıverenbirarzu37
halinegeldiğigünlerdenbirinde,kendikendiminbilincindeyim.
109H.K.
(Storm)38
Kurşunimor,sınırsızbirsessizlikhiçbellietmedençöküyor.Üçbeşatarabasınınkoşturmacasıarasındabirkamyon,burayaçokyakınbiryerde,kendineözgüsesiylegürlüyor–eliniuzatsantutacağınkadaruzak
gökyüzündeolupbitenleringülünç,mekanikbiryankısıolarak.
Manyetikbirışıkhiçuyarmadan,ansızıngözkırpmayabaşlayıveriyor.Kalpçırpınıyor,içineazıcıkhavaçekiyor.Tatepedebircamfanuskırılarak,kocaman,yuvarlakparçalarhalindesaçılıyor.Hainbiryağmurörtüsü,birkezdahadünyanıngürültüsünütırmalıyor.
PatronVasques’insolmuş,yeşiledönmüşyüzü,afallamış,yapmacıklıgörünüyor.Bunu(göğsümüzarzorhavayladoldururken)görünceonayakınlıkduyuyorumbirden,çünküoanondanfarksızolduğumdanadımgibieminim.
110H.K.
Boldüşlerleuyuduğumzamanlarda,faltaşıgibiaçılmışgözlerlesokağaçıkarım,amadüşlerinizinde,gerçekliklerindegezinmeyedevametmekteyimdiraslında.Başkalarınınben
yokmuşumgibidavranmalarınısağlayanotomatizmimeşaşarım.Çünkü,astraldadımınelinihiçbırakmadankatederimgünlükhayatı,sokaklardaattığımadımlar,yarıuykuluimgelemiminbelirsizamaçlarınauygundur,uyumludur.Bununlabirliktegayetnormalyürürüm;netökezlediğimigörenolur,nedesorularayanlışyanıtlarverdiğimi;varımdır.
Nevarkisoluklanmakiçindurduğumilkanda,arabalardankaçmakyadayayalarırahatsızetmemekiçinayaklarımasahipolmak,önümegelenlekonuşmakyadaenyakınkapıyıçalmakgibikorkunçmecburiyetlerdenkurtulduğumda–işteoan,kendimiyeniden,sivriuçlukâğıttanbirgemigibidüşünsularınabırakırımvegündoğarken,öylecebekleyenarabalarınsesinde,bellibelirsizsabahınbilincinevarırkenkaygılarımıgidermişolanobaygınyanılsamayadalarımtekrar.
Derkendüş,hayatınortayerineokocasinemalarınıseriverir.AşağıŞehir’indüşselbirsokağındanaşağıinerim,varolmayanyaşamlarıngerçekliğialnıma,akıldakalmış
sahteanılardandokunmuşbeyazbirkumaşsararusulca.Kendimdekibilmediğimbirdenizdeyolalandenizciyimdirartık.Hiçgitmediğimheryerde,hepzaferlerkazanmışımdır.Başımıöneeğipimkânsızadoğruiçindeilerleyebileceğimbuuyuşukluk,yepyenibirrüzgârdır.
Herbirimizinkendineözgübiriçkisivar.Kendipayıma,varolmaolgusundakendimeyetecekkadaralkolbuluyorum.Varlığımıhissetmeninsarhoşluğuylarasgelegeziniyor,dimdikyürüyorum.Vakitgelmişse,herkesgibiişyerimedönüyorum.Henüzvaktideğilse,herkesgibinehrekadaryürüyüpnehrebakıyorum.Onlarlaaynıyım.Vebütünbunlarınarkasında,gizliceyıldızlarladonandığım,içindekendisonsuzluğumasahipolduğum,banaaitgökyüzüvar.
111H.K.
Günümüzdebirinsanbiriniseviyorsa,ahlakanlayışında,entelektüelçapındadacücelikyadahödüklükyoksa,karşısındakiniromantikbiraşklaseviyordemektir.Romantikaşk,Hıristiyanlığıninsanlarüzerindekietkisininyüzyıllarsonraortayaçıkanensonürünü;vecahilbiradamabuaşkındoğasınıkavratmakgerekirse,gereközü,gereksegeçtiğiaşamalarbakımındanbirelbiseye,birkıyafetebenzetebilirizonu;ruhunyadaimgelemindiktiği,karşısınaçıkaninsanoğullarındanyakışırdiyedüşündüklerinegiydiriverdiğibirkıyafet.
Nevarkikıyafetlerölümsüzolmadığından,ömürleriyettiğikadarvarlıklarınıkorur;nitekimdiktiğimizİdealkıyafetçokgeçmedenlimelimeolur,altındandagiydirdiğimizinsanıngerçekbedenigörünür.
Sonuçolarakromantikaşkinsanıhayalkırıklığınagötürenbiryoldur;tabiibubaştangözealınırsa,hayalkırıklığıdahiçdurmadanfarklıidealleredinmeyeveruhumuzdakiterzihanelerdegenehiçdurmadanyenikıyafetlerdikmeyekararverirseobaşka,bu
takdirde,kıyafetlerigiyeningörünüşünüsürekliolarakyenileyebilecektir.
112H.K.
25Temmuz1930
Bizaslındainsanlarısevmeyiz.Sevdiğimiz,birinsanhakkındaoluşturduğumuzfikirdir.Kısacasıkendiuydurduğumuzbirkavramı–vesonuçolarakkendimizisevmekteyizdir.
Budediğimaşkınherkademesindegeçerlidir.Tenselaşktayabancıbirbedeninaracılığıylakendihazzımızınpeşindenkoşarız.Tenselboyutuolmayanaşkta,yarattığımızbirdüşünceninaracılığıylakendizevkimizinpeşindenkoşarız.Otuzbirçekmedenyapamayanlariğrençinsanlardır,amaiyidüşünüldüğünde,aşkınmantığınıkusursuzcaortayakoymaktadırlar.Nebirbaşkasını,nekendini;hiçkimseyialdatmayanbironlar
vardır.Birruhlabirbaşkasıarasında,harcıâlem
kelimeleryadaedimlerimizgibibelirsiz,benzeşmezşeylerüzerindenkurulanilişkilermeselesinde,tuhafbirkarmaşasezilir.Tanışmaşeklimizyüzündenbileyanlıştanırızbirbirimizi.İkiinsan“Seniseviyorum,”deryadabunudüşünür,karşılıklıolarakhissederveruhunfaaliyetalanınıoluşturansoyutduygularkalabalığında,herikisidefarklıbirdüşünceyi,farklıbirhayatı,hattabelkifarklıbirrengiyadakokuyudilegetirmekderdindedir.
Bugünkendimi,varolmasaydımolacağımkadarbilinçlihissediyorum.Düşüncelerim,herhangibirşeyiifadeetmeninmümkünolduğunayalanyerebiziinandıranettenpaçavralardanarınmışbiriskeletkadarnet.Vazgeçmeküzeregeliştirdiğimbudüşüncelerinbellibirkaynağıyok–enazındanbilinçsahnemdebirşeygörülmüyor.Belkidebunlarınaltındayatan,bizimpazarlamacınınsevgilisiyüzündenkalbininkırılmasıdıryadagazetelerinyabancıgazeteleredayanarak
aktardığıaşkhikâyelerindegeçenbircümle,hattabelkidefizikselolarakaçıklayamadığım,birtürlükurtulamadığımşuhafifbulantılar.
YanılıyorduVergiliusdenenşârih.Ençokanlamakyoruyorbizi.Yaşamak,düşünmemektir.
113H.K.
Yenifilizlenenbiraşkabenzerbirşeylegeçeniki,üçgün...
Böylemeselelerdebirestetiçekebilecekyegânetaraf,bunlarınonuniçindedoğurduğuduyumlardır.Bundandahaöteyegitmek,kıskançlığın,acının,tahrikinbaşladığıalanagirmekolur.Heyecanaaçılanodada,derinliğindenarınmışbiraşkınnekadarhoşolduğunugörürüz–yanihafifbirzevkle,arzularınbellibelirsizkokusuylatanışırız;aşktrajedisininözündekiyüceliktenyoksunkalmışoluruzgerçi,amaşunuunutmayalımki
trajedilerbirestetiçingözlemlenmesigayetilginç,amasınanmasıgayetcansıkıcışeylerdir.İnsanhayataözengösterdikçe,düşdünyasıylailgilenemezolur.İktidarsahibiolmakisteyen,bayağılığınötesinegeçmelidir.
Doğruyusöylemekgerekirse,altındabaşkabirşeyinyattığınakendimiiknaedebilsem,buteoriyleseveseveyetinebilirdim;yaniaslındabütünmeseleninbenimürkekliğimden,yaşamakkonusundakiyeteneksizliğimdenkaynaklandığınıanlayamasındiye,aklımınkulağınındibindedavulçalmaktaolduğumainanabilsem.
114H.K.
Sahteninestetiği
Hayat,hayatındilegetirilmesineengelolur.Büyükbiraşkyaşasamaslaanlatamazdım.
Budolambaçlısayfalardasizekarşısergilediğimbengerçektenvarmı,yoksakendiuydurduğumsahteveestetikbirkavrammı,bunukendimdebilemiyorum.Doğrubildiniz,estetikolarakbirbaşkasındakendimiyaşıyorum.Kendihayatımı,varlığımayabancıbirmaddedenbirheykelgibiyonttum.Okadarkendimindışınaçıkardımkikendimi,özbilincimisırfbirsanatmalzemesineöyleçokindirgedimki,kendimitanıyamadığımoluyor.Bugerçekdışılığınardında,kimimben?Bilmiyorum.Biriolmalıyımmutlaka.Veyaşamaya,hareketetmeye,hissetmeyeçabalamıyorsam,–samimisöylüyorumbunu–farazikişiliğiminbelirlenmişsınırlarınıaltüstetmemekiçindir.Olmayıistemişolduğumveolmadığımkişiolmakistiyorum.Pesedersemçökerim.Birsanatyapıtıolmakistiyorum,bedenimleolamadığımagöreenazındanruhumla.İştebununiçinsakinveilgisizbirpozdayonttumheykelimi,sahteliğiminanlamsızbirçiçekgibi,uzakbirgüzellikolarakaçılıpserpilebileceğibiryerde,yanifazlaserin
meltemlerin,fazlagerçekışıklarıngiremediğibirseradaduranbirheykelbu.
Bazendüşünüyorumda,düşlerimibirleştirerekkendimekesintisizceakacakikincibirhayatkursamnehoşolurdu,günlerimidüşselkonuklarla,uydurukinsanlarlageçireceğim,acısınıdakeyfinideyaşayacağım,ikincibirhayat.Öylebirdünyadabaşımafelaketlergelir,büyüksevinçlerüzerimdeerirdi.Vebanadairhiçbirşeygerçekolmazdı.Amaherşeyinkendinehas,muhteşembirmantığıolurdu,herşeyhazvericibiryalanınritmiyleakıpgiderdi,herşeyruhumdanyapılmışbirşehirdeolupbiterdi,ruhumisesakinbirtrenleiçimdeçokuzaklara,çokuzaklardakibirperonagidipkaybolurdu...vebütünbunlarhemdışhayattakigibi,hemdeGüneşinÖlümü’ndekiestetikgibiaçık,kaçınılmazolurdu.
115H.K.
Varlığımızıöylebirhalegetirelimki,başkalarınıngözündehepbirmuammaolarakkalsın,bizieniyitanıyanlarınötekilerdentekfarkı,sadecedahayakınolupdabiziçözememeleriolsun.Benhayatımıböyleşekillendirdim,hemenhiçdüşünmedenyaptımbunu,amasanatıveiçgüdüleriokadarçokkullandımki,kendigözümdeayrıbirkişilikhalinegeldim,kuşkusuzbanaaitolan,amaneaçıkçanedetamolaraktanımlanmışbirkişilik.
116H.K.
Yazmak,unutmaktır.Bununyanısıraedebiyat,hayatıgörmezdengelmenindeenhoşyoludur.Müzikbiziyatıştırır,görselsanatlaruyarır,canlısanatlar(dansyadagösterigibi)avutur.Nevarkibunlardanbirincisihayattanuzaklaşırgiderek,çünküonubiruykuya
dönüştürür;ikincisıradagelenlersehayattankopmaz–birbölümügörsel,dolayısıylahayatiyöntemlerüzerinekuruluolduğundan,gerikalanlarise,bizzatinsanhayatındanbeslendiklerinden.
Edebiyatındurumubambaşkadır,ohayatlıktaslar.Birroman,aslaolmamışbirşeyinöyküsüdür,birdramiseöykülemetekniğikullanılmamışbirromandır.Birşiir,dizelerhalindekonuşmadığımızagöre,aslındakimseninkullanmadığıbirdiledökülmüşdüşünceyadaduygularınifadesidir.
117H.K.
27Temmuz1930
İnsanlarınbüyükbirkısmı,gördükleriniyadadüşündüklerininasıldilegetireceklerinibilememektenmustarip.Derlerki,dünyadakienzorşeybirsarmalıkelimeleredökmekmiş:
Yaylarınyadabazımerdivenlerinsoyutgörüntüsünügözümüzünönünegetiren,düzgünbirşekildeyukarıyadoğrudevamedenohareketiinsansözledeğil,ancakellehavadaçizerekanlatabilirmiş,iddiayagöre.Amabirşeyidillendirmeninoşeyibaştanyaratmakanlamınageldiğinihatırlarsak,sarmalıkolaycatarifederiz:aslatamamlanmaksızınyükselenbirçember.Biliyorum,çoğuinsanbutarificüretkârbulacaktır,çünküonlarbirşeyitanımlamanın,tanımiçingerekenlerideğil,başkalarıneistiyorsaonusöylemekolduğunusanırlar.Dahasıvar:Birsarmal,aslagerçekleşmeksizinsürekliyükselen,ikiyeayrılmışpotansiyelbirçemberdir.Yok,olmadı,budagenesoyutbirtanım.Somutkonuşacağımşimdiveböyleceneyikastettiğimhemenanlaşılacak:Birsarmal,hiçbirşeyinetrafınayukarıyadoğrudolanan,yılansızbiryılandır.
Edebiyatdenenşey,hayatımümkünolduğukadargerçekkılmakiçinçabasarfetmeninbiradıdır.Hepimizinbildiğigibi,farkındaolmadan
edimlerdebulunduğumuzdabile,hayatındoğrudanalgılanabilengerçekliğikesinliklegerçekdışıdır:Tarlalar,şehirler,düşüncelerkendikendimizihissedişimizden,bukarmaşıkduyumdandoğan,tamamenkurgusalşeylerdir.Edebiyatınıyapmadığımıztakdirde,izlenimlerbaşkalarınailetilebilmeözelliğindenyoksundur.Çocuklar,hissettiklerigibikonuştuklarıiçinmüthişedebiyatçılarsayılırlar,hemayrıcahissettikleri,başkalarınınnediyeceğihesabakatılarakhissedilenlercinsindendeğildir...Birkeresindebirçocuğunağlamaküzereolduğunuanlatmakiçinyetişkinler,yaniaptalinsanlargibi“Canımağlamakistiyor,”yerine,“Canımgözyaşıistiyor,”dediğiniduydum.(Eğerböylebirtanebulupdayazabilse)ünlübirşairdegayetdokunaklıbulacağımızkadaredebîolanbucümle,dosdoğrugözkapaklarınınaltındanfışkıransıcacıkyaşlardandoğmuşturvegözkapaklarıyaşamaktaolduğusıvııstırabınbilincindedir.“Canımgözyaşıistiyor!”Oküçücükçocuk,nedegüzeltarifetmiştikendisarmalını.
Söylemek!Söylemeyibilmek!Varlığıyazıyadökülmüşsesin,zihindekigörüntülerinüzerinekurabilmek!Hayatdahafazlasınadeğmez:Ondanötesi,erkeklerdenvekadınlardan,faraziaşklardanvesahtegerçekliklerden;birbirimizisindirmekveunutmakiçinkurnazcaoyunlardan,adınagökyüzüdenenduygudanyoksun,soyut,kocamavikayanınaltında–birtaşıkaldırıncakaçışıverenböceklergibi–dörtbiryanakoşturupduranvarlıklardanibaret.
118
Yazdıklarımıkimseninokumamasına
üzülüyormuyum?Bunları39yaşamaktankopmakiçinyazıyorum;yayımlatıyorumda,çünküoyununkuralıbu.Eğerbirsabahkalksamvebütünyazılarımkaybolmuşolsaüzülürümelbette,amaöylesanıyorumki,onlarabütünhayatımıverdiğimgözönüne
alındığındabeklenebileceğikadarderinveçılgıncabiracıolmazbu.Oğlunukaybedenbirannedebaşkatürlüdavranmaz,odaaylar
sonratekrarkendiolur.40Ölüleribağrınabasanuçsuzbucaksıztoprak(okadaranaçbirtavırlaolmasada)bukâğıtparçalarınıdabağrınabasabilir.Hiçbirşeyinönemiyok;kanımcaçoğuinsanhayatıçekilmezbirçocukgibigörmüştür,kafalarınıdinlemekiçindörtgözleyatmasınıbekledikleribirçocuk.
119H.K.
Amiel’ingünlüğünde,kitaplarınıyayımlattığınıanlattığıyerleriokurkenyüreğimyanar.Heykelbirandaparçalanıverir.Asılbüyüklükyazılanlarahiçdokunmamaktaydı!
Amiel’ingünlüğüoldumolasıiçimisızlatmıştır–kendihatamyüzünden.
Scherer’in41zihninürettiğişeyiAmiel’in
“bilincinbilinci”olaraktarifettiğinianlattığıbölümde,dosdoğruruhumdanbahsettiğinihissettim.
36.Busatırlarbizidoğrudan,Pessoa’nınkimliklerindenolanRicardoReis’inşiirlerinegötürüyor.
37.Metindeİspanyolca:languidez,mareo/yangustiosoafán.
38.Orijinalmetindeİngilizce:Fırtına.(Ç.N.)
39.Yada:kendimi,yaşamaktan.
40.Orijinalmetindebucümletamolarakokunamamıştır.
41.EdmondScherer(1815-1889),Amiel’in“Günlük”ünebirönsözyazmıştı.
120H.K.
Herhangibirinsanabaşkalarınınacıları,benzerlerininsıkıntılarıkarşısındaneşeveren,tarifizor,anlaşılmazbiracıtürüvardır.Kendiacılarımıincelerkenbuyöntemdenyararlanırımbende;veişiokadarileriyegötürürümki,kendimiperişanyadagülünçhissettiğimde,sankikarşımdabirbaşkasıvarmışgibikendimebakıpkeyiflenirim.Bunakarşılık,duygularımöyletuhaf,öyleolağanüstübirdönüşümeuğruyorki,bufazlasıylainsani,alaycıneşe,başkalarınıngülünçhalleriyleyadaacılarıylakarşılaştığımdasönüpgidiyor.Hattakarşımdakininküçükdüşmesiacıdeğilsede,estetikaçıdanrahatsızlıkveriyor,içimdeçözülmesigüçbiröfkeuyandırıyor.Gösterdiğimbutepkiyeiyilikdenemez;temelindeyatanfikirşuki,eğerbirisialaykonusuolduysa,sadecebenimiçindeğilherkesiçinolmuştur,kızdığımdabuzaten;insan
türünedahilherhangibirhayvanınhiçhakkıolmadığıhalde,birbaşkasıylaalayedebilmesineüzülüyorum.Amabaşkalarıbenimledalgageçseumurumdabileolmaz;çünküdışdünyayagiderekbüyüyen,katıbirküçümsemeduygusuylabakıyorum.
Varlığımınbahçesininçevresine,değmesurduvarındandahaürkütücü,neredeysegöğütutanparmaklıklardiktim,busayedebaşkalarınırahatçahemgörüphemdışlayabiliyor,bireryabancıolarakkalmalarınısağlıyorum.
Hayatımıbüyükbirtitizlikveözenle,nasılhareketetmeyeceğimiarayarakgeçirdim.
NeDevlet’eboyuneğerimneinsanlara,tekyaptığımkıpırdamaksızındirenmektir.Devletin,ancakedimlerimdendolayıbenimlederdiolabilir.Herhangibiredimdebulunmadığımsürece,bendenhiçbirşeyeldeedemez.Günümüzdeinsanlarıöldürmüyorlarzaten,Devletbenimdeolsaolsacanımısıkabilir;butakdirdezihniminzırhımıiyicekalınlaştırmak,düşlerimdedahauzaklarda,
dahaötelerdeyaşamakzorundakalırım.Amabuhiçbaşımagelmedi.Devletbenimlehırçıkarmayakalkışmadı.Bundakaderinbirparmağıolduğunabütünkalbimleinanıyorum.
121
Zihnidurmaksızınçalışanbirvarlıkolarakdeğişmezliğekarşıfiziksel,yazgısalbirsevgibesliyorum.Yenialışkanlıklardanvebilinmeyenyerlerdennefretederim.
122H.K.
Seyahatfikrimidemibulandırıyor.Hiçgörmemişolduğumherşeyigöreliçok
oldu.Henüzgörmemişolduğumherşeyigöreli
çokoldu.
Sürekliyenilenmeninsıkıntısı,varlıklarve
fikirlerarasındakialdatıcı42farklarınaltındaherşeyinhepaynıolduğunukeşfetmeninsıkıntısı,caminin,tapınağınvekiliseninaynıolması,yoksulbirkulübeylesarayınbirolması,aynıyapısalbütününkıyafetlibirkralyadaanadandoğmabirvahşirolüoynayabilmesi,
hayatınkendikendiyleezeliuyumu,43
yaşadığımherşeyindurgunluğu–ilkedimde,hepsisilinipgider.
Manzaralar,birtakımtekrarlardanibarettir.Trenlerasgelegiderken,manzarayaolanilgisizliğimle,farklıbiriolsamoyalanmamısağlayacakelimdekikitabaolanilgisizliğimarasındaboşuboşuna,sıkıntılaragarkolarakbölünürüm.Bellibelirsizmidembulanırhayattanveherhareketbulantıyıiyiceartırır.
Yalnızcavarolmayanmanzaralar,aslaokumayacağımkitaplardağıtıyorsıkıntımı.Hayatbenimiçin,beynimekadarulaşmayanbirdalgınlıkhali.Beynimiise,tamaksineözgürbırakıyorumki,hüzünleriyaşayabileceğimbir
yerimolsun.Ah,düşsünleryollaravarolmayanlar!Tıpkı
nehirlergibihiçbirşeyolmayanlariçindeakış,hayatıntakendisiolmalı.Amadüşünenlervehissedenler,hayatakarşıuyanıkolanlar;trenlerin,arabalarınvegemilerinkorkunçisterisiyüzünden,neuyuyabilir,nedeuyanıkkalabilirler.
Çokkısabilesürseheryolculuğundönüşünde,düşlerlebölünmüşbiruykudanuyanırgibioluyorum–duyularımbirbirineyapışmışhalde,karmaşıkbiruyuşuklukla,gördükleriminsarhoşluğunuduyuyorum.
Huzuraerebilmekiçinbanaruhsağlığıgerek.Hareketiçinse,ruhlabedenarasındabulunanbirşeyeksikbende;birtürlüulaşamadığımşeyjestlerdeğil,onlarıyapmaisteği.
Sıksıkgelmiştiriçimdennehri,TerreirodoPaçoileCacilhasarasındakişuondakikalıkmesafeyiaşmak.Vehemenherseferindeinsankalabalığından,kendimdenvetasarladığımşeydenürkmüşümdür.Birkaçkezoraya
gittimsedeherseferindegöğsümsıkıştı,geridönüpsağlamtoprağavaranadekayağımıyerebasmadımneredeyse.
İnsançokderindenhissederse,TejosayısızbirAtlantik’tir,karşıkıyıisebirbaşkakıta,hattabirbaşkaevren.
123
Vazgeçmek,kendimiziözgürkılmamızdemek.Hiçbirşeyistememekise,güçsahibiolmakanlamınagelir.
RuhumunbugünedekvermediğineyiverebilirbanaÇin?Hemruhumveremediysebirşeyi,Çinnasılversin,gününbirindeÇin’igörürsemderuhumlagöreceğimegöre?ServetpeşindeDoğu’yagidebilirim,amakesinlikleruhzenginliğiaramamorada,çünkübanaaitbirzenginliktirovebendeneredeysemoradayımdır,Doğu’ylayadaDoğu’suz.
Anladımkihissetmeyetisinesahipolmayanlarçıkıyoryolculuklara.İştebu
nedenleseyahatkitapları,deneyimleriaktaranyapıtlarolarakdeğerlendirildiğindepekzayıftır,çünküyazarlarınındüşlemindenyoksundurlar.Yazarları,eğerhayalgüçlerivarsa,gördükleriniiddiaettiklerimanzaraları,isteristemezgelişigüzelaktarmakyerine,hayallerindenfırlamışbayrakları,manzaralarıbütünayrıntılarıyla,kılıkırkyararakaktarırlarsaçokdahafazlabüyülerlerbizi.Hepimizdemiyoplukvar,birtekkendiiçimizebakarkenkurtuluruzbundan.Sadecedüş,bakarakgörebilir.
Aslında,yeryüzündeikişeyitecrübeederizsadece:evrenselolanıveözelolanı.Evrenselitarifetmek,bütüninsanlarınruhunda,herkesindeneyimindeortakolanşeyitarifetmektir–deringökyüzünüveyanısıraondandoğan,ondagerçekleşengündüzüvegeceyi;hepsiaynıserinlikte,kardeşsulardanolmanehirlerinakışını;yücelikleringörkeminiderinliklerinesrarındakoruyan,uzaklarda,titreşendiyarlardakidenizleri,dağları;mevsimleri,tarlaları,evleri,ellerinoynayışını
veyüzleri;kıyafetlerivegülümsemeleri;aşkıvesavaşları;sonluvesonsuztanrıları;dünyanınkökenininanasıolan,şekilsizGece’yi;herşeydemekolan,zihninyarattığıocanavarı,yaniKader’i...Bunlarıyadabunlarkadarevrenseldahabaşkalarınıtarifederken,ruhumlabütüninsanlarınanladığıAdem’indiliyle,ilkelvetanrısallisanlakonuşurum.AmayaSantaJustaasansörünü,ReimsKatedrali’ni,zuhafaskerlerininpantolonlarını,
Trás-os-Montes’de44Portekizceyinasıltelaffuzettiklerinianlatmayakalksam,nasılparamparçabirdil,nasılbirBabildilikonuşmakzorundakalacağımıdüşünebiliyormusunuz?Busaydıklarımınhepsiyüzeydekiiniş-çıkışlardır;insanbunlarıyürüyerekhissedebilir,hissetmeyetisiyledeğil.SantaJusta’daevrenselolanşey,dünyayıdöndürenmekanizmasıdır.ReimsKatedrali’ndekigerçeklikise,nekatedraldirnedeReimsşehri;insanruhununderinliklerinitanımayaadanmışdinselyapılaraözgügörkemidir.Zuhaflarınpantolonlarınınölümsüztarafı,kıyafetlerde
renkkurgusudur,kendincetoplumsalalandabiryalınlaşma,yenibirçıplaklıkyarataninsanibirdildirbu.Heryöreninkendinehasbirşivesininolmasındakievrenselyön,hayatıgelişinegöreyaşayaninsanlarınteklifsizkonuşmalarıdır,birbirinebenzeyenvarlıklarınçeşitliliği,hayattarzlarınınkarmançorman,artardadizilişi,halklararasındakifarklar,uluslarınzenginliğidir.
Kendikendimizinebediyolcularıolarak,bizimiçinolduğumuzşeydenbaşkamanzarayoktur.Hiçbirşeyesahipdeğiliz,çünkükendikendimizesahipdeğiliz.Hiçbirşeyimizyok,çünkühiçbirşeydeğiliz.Hangiellerimiuzatayım,hemhangievrenedoğru?Çünküevren,banaaitdeğil:Ben,evrenim.
124H.K.
KendinesaygısıolanherruhhayatıEnUç’tayaşamakister.Sizeverilenlerle
yetindiğiniztakdirde,köledenfarkınızkalmaz.Olanınfazlasınıisteyinceçocukgibidavranmışolursunuz.Birazdahafazlasınıeldeetmekisedeliliktir,çünküherfetih[...]
EnUç’takihayatıyaşamak,hayatınsınırlarınızorlamakanlamınagelir,amabunuyapmanınüçyoluvardırvebellibirseviyeyegelmişherruh,kendiyolunubulmalıdır.Yaşanmışbütünduygular,dışavurulmuşbütünenerjilerboyuncaOdysseusgibiupuzunbiryolculuğaçıkarak,hayataazamiölçüdesahipolabilir,enüstseviyedeyaşayabiliriz.Nevarki,dünyadünyaolalı,insanlararasındaherşekildeherşeyesahipolmuşolupda,bütünyorgunluklarıiçinealanbiryorgunluğateslimolarakgözlerinikapatabilmişolanlarçok
nadirdir.45
Hayatınbedenenveruhenkendilerineteslimolmasınıisteyipdebunaerişebilenler,onudoludolusevdiklerihaldekıskanmamayıbaşaranlardanadirdir.Amahiçkuşkusuz,bellibirseviyeyegelmiş,hergüçlüinsanbunuarzulamalıdır.Böylebiribudileği
gerçekleştirmeninkolayolmadığını,gücününHerŞey’intamamınıfethetmeyeyetmeyeceğinifarkettiğindeise,önündeikiyoldahaaçılır:Bunlardanbiri,eylemveenerjinindünyasındatamolarakelegeçirilemeyenşeyiduygulardünyasındakesinolarakreddetmek,defterdensilmek,ondanvazgeçmektir.İnsanoğullarınınaptal,beşparaetmez,eziciçoğunluğununyaptığıgibihayattaboşyere,bölükpörçük,yarımyamalakkoşturmaktansa,hiçkoşturmamakyeğdir.Ötekiyolisekusursuzdengeyi,MutlakOran’ıniçindekiSınır’ıaramaktır,buarayışınsonucunda,ateşliAşırılıkarzusuistençtenveheyecandankoparakAkıl’ataşınacaktır:Enbüyükamaç,bütünhayatıyaşamak,bütünhayatısınamakyerinedüzenlemek,Uyum’laveakıllıcabirDüzenleme’yletamamlamakolacaktır.
Çoğusoyluinsanda,hayatıniçindeedimdebulunmaarzusununyerinegeçenanlamaarzusu,duyarlılığınalanınagirer.Maddihayatıniçindekieylemlerlebütünilişkiyikesmek,böyleceenerjininyerineaklıkoymak
veistençleheyecanarasındakibağıkoparmak–ulaşabileniçinhayatınkendisindendahadeğerlidirbumertebe,çünkütamamenbuhalegelmekzor,kısmenyaşamaksasondereceacıdır.
Argonotlar,mühimolanyaşamakdeğil,denizlereaçılmak,derlermiş.MarazibirduyarlığıolanArgonotlarolarak,bizdediyelimkihissetmektirmühimolan,yaşamakdeğil.
125
Karavelalarınızınçıktığıhiçbiryolculuk,
Haşmetmeap46zihniminbukitapfelaketiylenihayettamamınaerdirdiğiyolculukkadaresaslıdeğildir.Karavelalarınıznetehlikeliburunlarınetrafınıdolaştı,nededahagerilerde–cesurlarıncesaretininde,düşselcesurlarındüşselgüçlerinindeulaşamayacağıyerlerde–koylarkeşfetti,hayır,derindüşünceleredalarakdolaştığımburunlarlakıyaslanacak
hiçbirşeyyok,nedeçabalarımla[...]aştırdığımkoylarla.
GerçekDünya,sizinbaşlattığınızatılımlakeşfedildiHaşmetmeap;ZihinselDünyaise,benimsayemdekeşfedilecek.
Demekcanavarlar,korkularçıktıArgonotlarınızınkarşısına.Düşünceminbuyolculuğunda,bendenicecanavarlara,nicekorkularagöğüsgermekzorundakaldım.Varlıklarınderinliğindekisoyutuçurumagidenyolda,böylesisırlarınacemilerininhayalbileedemeyeceğizulümlerekatlanmak,insanoğlununbilmediğikorkularlasınanmakgerekir;yeribelirsizortakokyanusagidenyol,dünyanınhiçliğinevaransoyutyoldandahainsanidirbelkide.
Adamlarınızevsizbarksızkalmış,geridönüşyollarıkapatılmış,kıpırtısızbirhayatınhuzurundansonsuzadekmahrumedilmişolarakyetiştiklerinde,sizYeryüzü’nünokyanusluucundaçoktanölmüştünüz.Maddiâlemde,yenibirgökle,yepyenibirtopraklakarşılaştıonlar.
Benise,kendimdekiyollardanuzakta,sevdiğimhayatıgörebilmektenmahrumkalmışbirkörolarak;bendeulaştımsonundaşeylerinsınırsızboşluğuna,varlıklarınsınırınınelletutulmazkıyısındaydıbu,Dünya’nınsoyutuçurumununbilinmeyenbiryerdekikapısında.
Okapıdangirdim,Haşmetmeap.Odenizlerdebaşıboşgezindim,Haşmetmeap.Ogözlegörülmezuçurumuseyrettim,Haşmetmeap.
BunihaiKeşiflerkitabını,bizeArgonotlaryaratanşahsınıza,Portekizceadınızaithaf
ediyorum.47
126H.K.
Büyükdurgunluklarbilirim.(Pekçokinsanınyaptığıgibi)acilbirmektubaalttarafıbirkartlacevapvermekiçingünlervegünlerboyuncaoyalanmamdanbahsetmiyorum.Bana
faydasıdokunacakkolaybiredimiyadakeyifverecekyararlıbiredimi(zatenkimseninyapmadığıgibi)sürekliolarakreddetmemdedeğilkastettiğim.Kendikendimlegeçimsizliğiminiçindedahaneinceliklervar.Ben,kendiruhumdadurgunlaşıyorum.İstenç,heyecan,düşünceiçimdedurupkalırvebudurgunlukgünlercegeçmekbilmez;benibaşkalarınaveonlarüzerindendekendimeruhunbitkiselhayatı–konuşma,hareket,görünüş–ifadeederböylezamanlarda.
Buloşzamanlardanedüşünebilirim,nehissedebilirim,nedebiristekduyabilirim.Sadecerakamlaryazaryadaanlamsızşeylerçiziktiririm.Hiçbirşeyhissetmem,sevdiğimbiriölseyabancıbirdildeolupbitmişgibialgılarım.Yapamam;hepuykudayımgibigelir,enakıllıcahareketlerim,sözlerim,edimlerim,dışımdabiryerdealınannefesler,herhangibirorganizmanınritmikolarakçalışaniçgüdüsügibigörünürgözüme.
Günler,günlerikovalar,şöylebirhesabıyapılsahayatımınkimbilirnekadarıböyle
geçmiştir.Bazen,budurgunluktanayıldığımıdüşlüyorum,amasandığımgibiçırılçıplakkalıvermemişim,gerçekruhumunsonsuzyokluğunuörtenelletutulmaztülleryerindeymişhâlâ;bazendedahasamimibirdüşünmebiçiminin,dahabirbanaaitbirhissetmetarzının,gerçektebenioluşturanlabirentinbiryerlerindekaybolmuşbiristencinkarşısında,düşünmenin,hissetmenin,istemenindebirerdurgunlukanlamınagelebileceğinikuruyorumkafamda.
Nasılisterseöyleolsun:Herşeyikendihalinebırakıyorum.Vekaderinemriyle,unutulmuşüçbeşyeminesadıkkalaraktesadüflerintamamladığıben,varlığımıtanrıyayadabelkidevarolantanrılaraterkediyorum.
127
Kendimekızmam,çünkükızgınlıkgüçlüinsanlarınharcıdır;kendimeboyuneğmem,çünküboyuneğmeksoylularınharcıdır;
susmamda,çünküsessizlikyücevarlıklarınharcıdır.Oysabennegüçlüyüm,nesoylu,nedeyüce.Acıçekerimvehayalkurarım.Zayıflığımsızlananbiriyaparbenivesanatçıolduğumiçingizliceşikâyetlerbesler,düşlerimi,güzelliklerihakkındakifikrimeenuygunşekildedüzenleyerekoyalanırım.
Birtekçocukolmadığımahayıflanırım(düşlerimeinanabilirdimozaman)yadabirdeli(benikuşatanherşeyiruhumdanuzaklaştırabilirdim).
Düşügerçekyerinekoymaktan,kendidüşlerimifazlasıyladerinyaşamaktanötürü,ensonundadüşselhayatımıngerçekolmayangülündebirdikençıktı:Odaşuki,düşlerimhoşumagitmezoldu,çünkükusurlarıgözümebatıyor.
Renkligölgelerinoynaştığıcamıboyamakla,camınöteyanındanseyrettiğimoyabancıhayatıngürültüsübendensaklanamaz.
Nemutlukötümseryöntemleriyaratanlara!Sadeceherhangibirşeyvücudagetirmişolmanınhuzurunutatmaklakalmazonlar,
ayrıcayaptıklarınıanlatmakdahoşlarınagidervekendilerinievrenselacınınayrılmazbirparçasıolarakgörürler.
Kendipayıma,dünyadanşikâyetçideğilim.Evrenadınabiritirazımdayok.Karamsarsayılmam.Acıçekerimveşikâyetederim,amaacıçekmekgenelbirkuralmıdır,insanındoğasındamıvardır,bilmem.Öyleyadadeğil,bilsemneolur,bilmesemneolur?
Acıçekiyorum,amabunuhakedipetmediğimibilmiyorum.(Kovalananbirceylan.)
Karamsardeğilim,hüzünlüyüm.
128H.K.
Anlaşılmaktandaima,tiksintiiçindekaçınmışımdır.Anlaşılmak,kendinisatmakdemek.Olmadığımgibigörünmeyi,gayetinsanibirşekilde,kibarca,doğalolarakgörmezdengelinmeyiciddentercihederim.
Dünyadahiçbirşey,işyerindekiarkadaşlarımınbeni“farklı”görmesikadarsinirimibozamaz.Onlarıngözündefarklıbiriolmamaktakiironininverdiğikeyfedüşkünümdür.Benikendilerinebenzetmelerininazabınıçekmek,farkedilmemekçarmıhınagerilmekisterim.Durumuazizlerdende,keşişlerdendedahakarmaşıkolanniceşehitlervardır.Akıldaazapçeker,tıpkıbedenvearzulargibi.Herişkencedeolduğugibi,aklınazabındadabirşehvetsezilir[...]
129
Bizimişyerindekilerdenbiri,genişbüronunalacamsısoğuğundaherzamankigibipaketyapmaklauğraşıyordu:“Günaydın!”dercesinekocabirsesle,“Ammagürledimübarek!”diyebağırdıortaya,yüreksiz,merhametsizhaydut.Yüreğimtekrarçarpmayabaşladı.Kıyamet
uzaklaşmıştı.Birduraklamaoldu.–Birangüçlü,çiğbirışık,sonrakababir
gökgürültüsü–henüzyakınımızdaolsadagiderekuzaklaşangökgürültüsü,olupbitenlerinsıkıntısınınasıldaaldıüzerimizden.Tanrıyokolmuştu.Ciğerleriminiyicehavayladolduğunuhissettim.Büroçokhavasızmışmeğer,üstelikdeminkielemanındışındabaşkainsanlardavarmış.Herkesindilitutulmuştu.Titrek,pürüzlübirşeyinhışırtısıişitildi:Moreirabirrakamıkontroletmekiçinkalınkayıtdefterininbirsayfasınıanidençevirivermişti.
130H.K.
Sıksıksorarımkendime,kaderinfırtınalarıylaaramda,benikoruyanbirzenginlikperdesiolsaydı,amcamınahlaklıeliyleLizbon’dakibirbüroyaemanetedilmemişveobüroseninbubürobenimderken,
muhasebeyardımcısıolarakgüyameslektezirveyevarmamışolsaydım,huzurlubirsiesta’yabenzeyenbirişe,karnımızordoyuranbirmaaşakavuşmamışolsaydım,neolurdumacaba.
Gayetiyibiliyorumkigerçekdışıhayatımgerçekleşmişolsabugün,şusayfalarıyazabilenadamolmazdım;enazından,dahaelverişlikoşullardayaşasamdüşlemekleyetineceğim,varolmayacaksayfalaragörevarolmakgibibirüstünlüklerivar.Meseleşukisıradanlıkbirzekâgöstergesidir,gerçeklikde–özelliklekabayadaaptalcaolanı–ruhundoğalbirbütünleyicisidir.
Hissedebildiklerimin,düşünebildikleriminhatırısayılırbirkısmınımuhasebeciolmamaborçluyum,amabunlardankaçıyorsam,hepsinireddediyorsam,bunudageneişimeborçluyum.
Biranketyapsalar,ruhunungelişimindeedebiyattankimlerinetkiliolduğunuyaz,deseler,listeninbaşınaCesárioVerde’yikoyardım,amapatronumVasques’i,şef
muhasebeciMoreira’yı,pazarlamacıVieira’yıveayakçıAntónio’yudaunutmazdım.Vetümisimlerinaltına,büyükharflerleaynıcanalıcıadresiyazardım:LİZBON.
Alıcıgözlebakıldığında,bütünbuinsanların,dünyayabakışımüzerindetıpkıCesárioVerdegibi,birerdüzeltmefaktörüolaraketkiliolduklarıgörülür.Tamanlamınıbilemiyorum,amamühendislerbudeyimigaliba,matematiğinhayatıyakalayabilmesiiçinyaptıklarıişlemleritarifederkenkullanıyorlar.Eğerböyleyse,doğruyerdekullandımdemektir.Değilse,deyiminanlamıbenimdediğimşekildedeğiştirilsin,metaforunyanlışlığınadeğil,nesöylemekistediğimebakılsın.
Olancabilincimikullanarakhayatımınnasılgöründüğünüanlamayaçalıştığımda,aklıbirkarışhavadabirhizmetçininküçükfırçadarbeleriyleörtününüzerindensüpürdüğüküçük,renklibirşey,şekerkâğıdıyadabirpuroyüzüğügeliyorgözümünönüne,örtüfaraşadoğrukaldırılmış,kırıntılargerçeklik
kabuklarıylakarışarakfaraşadökülecek.Orenklişeyegelince;kaderarkadaşlarınagöreayrıcalıklıolsada,onundasonufaraş.Vehizmetçiörtüyüsüpürürken,tanrılardünyaişlerininbirparçasıolanbuolaylarıhiçumursamadansohbetedevametmekteler.
Evet,zengin,üzerinetitrenen,tozunazikçesilkelenen,kısacasısüsgibibirşeyolsaydım,kırıntılarınarasındakaybolmuş,rengârenkbirkâğıtparçasınınöyküsünübileyaşayamazdım;kadertepsilerindenbirindekalır–“Almayayım,çokteşekkürler,gerçekten”–,sonradolabadönüpyaşlanırdım...Beyniminpratiktarafımideyeindirildiktensonraıskartayaçıkartılır,üzerimdeİsa’nınbedenindenkalantozlaçöptenekesine,hayatasonnoktayıkoymayagiderdim;devamındaneolacağınıda,hangiyıldızlarınolupbitenleriseyredebileceğinidehayaledemiyorum;amaillakibirdevamıolacak.
131
H.K.
Yapacakyadayapmakgerektiğinidüşünecekbirşeyimolmadığındanbukâğıdabiridealimintasvirini,kababirtaslağınıkaydedeceğim.
Mallarmé’ninduyarlılığıVieira’nınstilineaksa;Horatius’unbedenindeVerlainegibidüşünsem;ayışığındaHomerosolsam.
Herşeyi,herşekildehissetsem;duygularladüşünmeyi,düşünceylehissetmeyibilsem;düşdünyasınındışındahiçbirşeyifazlaarzulamayabilsem;koketçeacıçeksem;netgörebilsemveböylecedoğruyazabilsem;aldatmacalar,taktiklerkullanarakkendimitanısam,kaydıkuyduylafarklıbiriolsam;özetolarakbütünduyumlarıiçimdekullansam,Tanrı’yavaranadekhepsinididikdidiketsem;amasonratekrartoparlayıpvitrinekoysam,tıpkışuanseyrettiğim,sonmodaayakkabıboyasıkutularınıdizenşuçırakgibi.
Olanaklıyadaolanaksız,bütünbuideallerinsonuyakın.Önümdegerçeklikvar–
üstelik(göremediğim)çırağınkendisindenbiledeğil,çırağınsadeceelindenibaretbirgerçeklik;birailesi,birhikâyesiolanbirinsanın,ağsızbirörümcekgibikıpırdanarak,karşımdacamekânıyenidendüzenleyenanlamsızdokunacı.
Vederkenbirboyakutusu,Kaderlerimizianlatırcasınadüşüveriyor.
132H.K.
Dünyadenenoyunu,varlıklarındeğişkengelgitleriniseyrettikçe,herbirşeyin;gerçekliklerinsaygınlığının,yalancıpırıltılarınınözündeolanosahtelikiyiceişimeişliyor.Hersağduyuluinsanıneryadageçtanışacağıbudüşünmesürecinde,hepsi–alacalıbulacalıgeleneklervemodalar,ilerlemeler,kültürlerindüşekalkagelişmesi,imparatorluklarınvekültürleriniçindeyüzdüğükocakargaşa–,hepsigölgelerveunutuşlararasındadüşlenmişbirmit,birkurgugibigeliyorbana.Amabütün
bu(birvakitlergerçekleşmişbileolsalar)ölühırslarınnihaitanımınıBuda’nındünyayasırtçevirişindemi,yoksaİmparatorSeptimusSeverus’un(çokgenişbirdeneyiminürünüolan)kayıtsızlığındamıaramalıyız,bilemiyorum.Budaansızınherşeyinboşolduğunuanlayıp“Şimdiherşeyibiliyorum,”diyerekesrikliğindensıyrılmıştı,SeptimusSeverusise;“Omniafui,nihilexpedit,”demişti:“Herşeyidim;hiçbirşeyedeğmezmiş.”
133H.K.
Dünya,içgüdüselgüçlerdenenpisliklerdenbiryığınolduğuhalde,güneştealtınımsı,açıklıkoyuluışıltılarsaçandünya.
Kendiadıma,vebayı,kasırgalarıvesavaşlarıdüşündüğümde,kâhbilinçsizmikroplar,kâhgenebilinçsizyıldırımveanaforlar,kâhbirokadarbilinçsizinsanlarolarakkendinigösteren,
aynıkörkuvvetinbirmeyvesiolarakgörüyorumdünyayı.Birdepremlebirkatliamarasındakifark,bencebircinayetibıçakyadahançerleişlemekarasındakifarkkadardır.Hervarlığıniçindekendiliğindenvarolancanavar–ovarlığabelkialabildiğineyararsağlayacak,belkidealabildiğinezararverecekşekilde,kizatengörünüşebakılırsacanavarınpekumurundadeğildirişinbukısmı–yükseklerdekibirkayanınhareketiniolduğukadarbirinsanınyüreğindekikıskançlığınyadaaçgözlülüğünkıpırtılarınıdakullanmayıbilir.Kayadüşervebirinsanıöldürür;kıskançlık,açgözlülükisebirelisilahlandırırveoelbirinsanıöldürür.Dünyaböyleyuvarlanıpgiderişte,içgüdüselgüçlerdenenpisliklerdenbiryığınolduğuhalde,güneştealtınımsı,açıklıkoyuluışıltılarsaçarak.
Varlıklarınardındakigörünürzeminioluşturankayıtsızlığınhoyratlığıylabaşaçıkabilmekiçin,mistiklerçareyigeneinzivayaçekilmektebulmuşlardır.Dünyayıyadsımak,tıpkıbirbataklıktankaçargibisırtçevirmek
ona.Budagibi,mutlakgerçekliğiniyadsıyarakyadsımak;İsagibi,göreligerçekliğiniyadsıyarakyadsımak;onuyadsımak[...]
Hayattan,kendimdenhiçbirşeyistememektengayrıisteğimolmadı.Sahipolmadığımkulübeninkapısında,hiçvarolmamışgüneşekarşıoturdumveçoktanyorulmuşgerçekliğimin,gelecektekiyaşlılığıntadınıçıkardım(şimdilikyaşlılığıbilmiyorolmanınverdiğizevkle).Varoluşunfakirkulları,henüzölmemişolmaktanbaşkaneistervebirdehâlâumut[...]
[...]sadecedüşkurmazkendüşüntadınavararak,sadeceuzağındaykendüşlediğimdedünyanıntadınavararak.Hepharekethalindeolanamahiçgelmeyen,aralıksızsalınanbirsarkaç,hepgeridönmeküzeregiden,birmerkezdenvegereksizbirharekettenibaret,ikiyönlübirkaderinebeditutsağı.
134H.K.
Kendimiarıyorum,bulamıyorum.Kasımpatısaatlere,gerginvazolarınbelirginçizgilerineaidimben.Tanrı,ruhumubirsüseçevirdi.
Ruhumunseyrinihangişatafatlı,özentiliayrıntılartarifeder,bilemiyorum.Süsühiçkuşkusuz,ondavarlığımınözünebenzerbirşeysezdiğimiçinseviyorum.
42.Yada:gelgeç.
43.Yada:mahkûmolduğudeğişimdebile.
44.XIX.yüzyılınsonunaaitolanSantaJustaasansörü,Lizbon’unmerkezindedir.Trás-os-Montesiseülkeninkuzeyindeyeralan,dağlıkbirbölgedir.
45.Böylesibirideal,Pessoa’nınüçüncüönemliyankimliğiolanÁlvarodeCampos’tavücutbulur.
46.“DenizciHenrique”diyebilinen,AvishanedanınınprenslerindenDomHenrique’yeatıf
var.DomHenrique,XV.yüzyılda,“BüyükKeşifler”evaracakolanyolcuklarıbaşlatmıştı.
47.Portekiz’indenizlerdekikeşifleriylePessoa’nınzihinselOdysseia’sıarasındakisembolikparalellik,1934’teyayımlananMesihçişiiri“Mensagem”iolduğukadar,Pessoa’nınçokiyibildiğibiryazarolanPoe’nunArthurGordonPym’ninOlağanüstüSerüveni’ninsonunudahatırlatır.
135H.K.
Enbasit,gerçektenenbasit,ikibasitparçayabölünemeyecekkadarbasitşeyler,benyaşarkenarapsaçınadönüyor.Bazengünaydındemekbilegözümükorkutuyor.Okelimeyiyüksekseslesöylemekayıpmışgibi,sesimsönüveriyor.Varolmaktanduyulanbirtürutançbu–başkatarifgelmiyoraklıma!
Duygularımızısüreklitahlilettikçeyenibirhissetmebiçimiortayaçıkar,amaduygularıyladeğildeakıllarıylatahlilyapanlarayapaygelirbu.
Ömrümboyunca,metafizikaçıdankof,bununyanındainsanıgüldürecekkadardaciddibiriolmuşumdur.Bütünçabalarımarağmen,ciddihiçbirişyapmışdeğilim.İç
dünyamdamalin48birYazgıbenimlealayedipdurduhep.
Heyecanlarımızbasitpamuklulardan,ipektenyadadibadanyapılmışolsaydı!Böyleceanlatabilseydik,anlatabilseydikonları!
Ruhumdabirpişmanlıkbüyüyor,bizzatTanrı’nınvarolanherşeydenduyduğupişmanlıkbuvebirdedüşkuranlarınetinetutsakdüşleriçin,gözyaşıdolubirtutkuyükseliyor.Dizeleryaratmışbütünşairlere,ideallerini[...]görmeyiistemişbütünidealistlere,arzuladıklarınıeldeetmişherkesenefretsizbirnefretduyuyorum.
Sakinsokaklardabaşıboşdolaşıyorum,ruhumlauyumiçindekibedenimiyormakiçinyürüyorum,ruhumakarşı(şehvetebenzerbirşeylegelen,çoktanıdıkbiracınıninsanınyakasınıbırakmayankeskinliğiyle)ezgili,tarifsiz,anaçbirmerhametduyuyorum.
Uyusam,uyuyakalsam,sakinleşsem!Huzuriçindesolukalıpvermenin,evrensiz,yıldızsızveruhsuzsoyutbilincindenibaretkalsam–sadeceyıldızlarınyokluğunuyansıtan,ölüheyecandeniziolsam.
136
H.K.
Hissetmeknebüyükbirağırlık!Hissetmekzorundaolmaknebüyükbirağırlık!
137H.K.
[...]belkiduygularınkendisinin,belkidışavurumlarının;yadabelkideikisininarasındayeralan,duygularıdışavurmakamacıyla,sadecedışavurulmakiçinvarolansahtecoşkuyuyaratanzekânınaşırıyoğunluğu:Belkidesadece,içimdekibenolmayanbeninortayaçıkmasınısağlayanaraçtırbu.
138H.K.
Bilginin,adınazatenderinbilgidenenbir
derinliğivar,bununyanısıraaklındaderinleştiğibirhalvarki,odakültürdenenşey.Amabirdederinduyarlılıkvar.
Derinduyarlılığın,hayattecrübesiylehiçbirilgisiyoktur.Hayattecrübesiinsanahiçbirşeyöğretmez,tıpkıtarihgibi.Asıltecrübegerçekleolanbağıazaltmak,amaobağıdahayoğuntahliletmekdemektir.Duyarlılıkböylegelişir,derinleşir,çünküherşeybizdedir;yeterkiarayalım,aramayıbilelim.
Yolculukdediklerinedir,neyeyarar?Günbatımı,günbatımıdır;günbatımıgörmekiçinillakiİstanbul’agitmeyegerekyok.Yolculukyaparkeninsankendiniözgürmü
hissediyormuş?Lizbon’danBenfica’ya49
giderkendehissedebilirimaynışeyi,üstelikLizbon’dankalkıpÇin’ebilegitsembulamayacağımbiryoğunlukta;çünküözgürlükiçimdeyoksa,hiçbiryerdeyokdemektir.“Herhangibiryol,”demiştiCarlyle,“hattaEntepfuhlyolubiledünyanınöbürucunagötürebilirseni.”AmaEntepfuhlyoluEntepfuhl’açıkar;demekkiüzerinde
yürümekteolduğumuzEntepfuhl,aynızamandavarmayaçalıştığımızdünyanınöbürucuymuş.
Condillacünlüeserineşöylebaşlar:50“Nekadaryukarıtırmanırsaktırmanalım,nekadaraşağıinersekinelim,asladuygularımızındışınaçıkamayız.”Aslakendimizdenyelkenaçamayız.Aslabirbaşkasınavaramayız,bununtekistisnası,düşgücüylekendimizibaşkalaştırdığımız,kendikendimizihissederhalegeldiğimizdurumlardır.Gerçekmanzaralarbizimyarattıklarımızdır,çünküonlarıntanrısıbizizdirvegerçekteolduklarıgibi,yaniyaratıldıklarıgibigörürüzonları.İlgimiçekenvegerçektengörebileceğimyer
Dünya’nınYediBölgesi’nden51hiçbirideğil,sahidenbenimolan,biruçtanbirucakatettiğimsekizincibölgedir.
Geçilmedikdenizbırakmamışolanbiri,kenditekdüzeliğindegezinmiştirsadece.Dünyadavarolandançokdahafazladenizdeseyrettim,dünyadakindençokdahafazladağ
gördüm.Gerçekşehirlerdendahakalabalıkşehirlerdengeçtimvehiçbiryeringeniş,mutlaknehirleridalgınbakışlarımınkarşısındaaktı.Yolculuklaraçıkmışolsam,olsaolsahiçseyahatetmedengördükleriminsolukkopyalarıçıkacaktıkarşıma.
Başkainsanlarziyaretettiklerimemleketlerdeyabancıdır,isimsizdir.Benisegittiğimyerlerdesadeceyabancıbirseyyaholmanıngizlizevkideğil,ülkeninbaşındakikralınhaşmeti,geleneklerinikoruyanhalk,bumilletinvekomşularınınbütünbirtarihioldum.Manzaraları,evleri;herşeyigördüm,çünküherşeydim–imgelemiminözünden,Tanrı’dayaratılmıştıhepsi.
139H.K.
8Ocak1931
Epeydiryazmıyorum.Aylarvarki
yaşamıyorumveişyeriylefizyolojimarasında,düşüncelerimveduyumlarımiçimdedurgunlaşmışolarakdayanıyorum.Neyazıkkiinsanböyleykendedinlenemiyor:Çürümebileaynızamandamayalanmademektir.
Uzunzamandırsadeceyazmamaklakalmıyor,aynızamandayaşamıyorumda.Galibadüşlerledeuğraşmıyorumdoğrudürüst.Sokaklarbenimiçinsadecesokak.Bilincimdekiolancadikkatlebüronunişiniyapıyorum,amadalgınolmadığımıdasöyleyemem:Arkaplandatefekküredalmıyorsamdauyuyorum;herneolursaolsunişiminöbüryüzündehepbirbaşkasıyım.
Epeydirvarlıktanyoksunum.Sonderecehuzurluyum.Olduğumkişidenbeniayıranhiçbirşeyyok.Nefesaldığımıhissettimazönce,sankiyepyeniyadauzunzamandırertelenenbireylemiyerinegetirmişgibiyim.Bilinçliolduğumunbilincinevarmayabaşladım.Yarınbelkidekendimeuyanırım,kendihayatımınakışınakaldığımyerdendevamederim.Öylesidahamımutlueder,dahamı
mutsuz,bilemiyorum.Hiçbilmiyorum.Yürürkenbaşımıkaldırdığımda,batangününarkamda,Kale’ninolduğutepedeonlarcapencereyitutuşturduğunu,soğukbirkoryığınıgibievlerintepesindealevaldığınıgörüyorum.Katıalevdengözlerinetrafındabütüntepe,gününbitmesiylegevşemiş.Enazındanhüzünlenebilir,hüznümüngeçentramvayın(kulağımlagördüğüm)ansızınyükselensesine,insanseslerininuğultusuna,capcanlışehrinunutulmuşmırıltısınakarıştığınıkavrayabilirim.
Çokuzunzamandırkendimdeğilim.
140H.K.
Bazen–hemdehepbeklenmedikbiranda–tambirduygununortasındaykenhayatakarşıkorkunçbiryorgunlukçökerüstüme,üstelikokadarbüyükbiryorgunlukturkiüstesindennasılgeleceğimibilemem.İntiharınçareolacağı
şüphelidir,ölümise,bilincinortadankalkacağınıvarsaysakbiledahadaşüphelidir.Yorgunluk,yokolmanındeğil–buolabilirliklerarasınagirebilirdegirmeyebilirde–,çokdahakorkunçvederinbirşeyinpeşindedir:varolmuşolmayıbırakmak;iştebununhiçyoluyok.
Bazen,genelliklegayetkarmaşıkolanHindularıntasavvurlarındahiçliktenötebirolumsuzluğaişaretedenbuarzuylailgilibirşeylererastladığımıhatırlıyorum.NevarkiHindularınyaduygularıyeterincekeskindeğilvedüşündüklerinidilegetiremiyorlaryadadüşünceleriyeterincekeskindeğil,onuniçindehissettiklerişeyiyakalayamıyorlar.Sonuçolarakonlardaneyigörürgibiolsamhiçgörmezoluyorum.Öylesanıyorumki,budevasızduygununuğursuzsaçmalığınıbendenöncekelimeleredökenolmamış.
Vebuduyguyuyazarakiyileştiriyorum.Oironikreçeteyle,dilegetirilmekleiyileşmeyecekhüzünyoktur,safolmaması,içinebirparçaakılkarışmışolması,gerçektenderinolması
şartıyla.Edebiyatbaşkahiçbiryararıkalmadığındaenazındanbuişeyarayacak–biravuçinsaniçinolsabile.
Neyazıkkiakılhastalıklarıduygusalrahatsızlıklardan,onlardabedenselhastalıklardandahaazıstırapverir.“Neyazıkki”diyorum,çünküinsanlıkonurutamtersinigerektirir.Biresrarlakarşıkarşıyaolduğumuzdaüzerimizeçökenhiçbirsıkıntı,aşk,kıskançlıkyadapişmanlıkkadaracıveremez,bedendehissedilenyoğunkorkularkadarbunaltıcıolamazyadaöfkekadar,hırskadarinsanıdeğiştirmez.Amaşudadoğruki,ruhuparamparçaedenhiçbirıstırapşiddetlibirdişağrısı,karınağrısıyada(sanırım)doğumsancısıkadargerçekolamaz.
Yapımızgereğizekâmız,kimiheyecanyadaduygularımızıyüceltebildiği,ötekileregöreüstünbirmertebeyeyükseltebildiğigibi,onlarıtahlilederkenbirbiriylekıyaslamayakalkışırsaalçaltabilirde.
Adetauyuyarakyazıyorum,bütünhayatımimzasızbirmakbuz.
Horoz,ancakölüncedışınaçıkabileceğikümesteözgürlükşarkılarısöyler,çünküonaikitünekbahşedilmiştir.
141H.K.
Yağmurmanzarası
Heryağmurdamlasıyladoğadaağlayan,ıskalanmışhayatımdır.Gününhüznünüboşyeretoprağaakıtandamladamla,sağanaksağanakyağmurdabendekibelirsizliktenbirşeylervar.
Yağmurdinmekbilmiyor.Sesiruhumusırılsıklametti.Nebiçimbiryağmurbu...Sandalyemyağmurduygusuylasulanıyor,sıvılaşıyor.
Sıkıntılıbirsoğuk,buzkesmişelleriylezavallıyüreğimisarıyor.Kurşunisaatleruzadıkçauzuyor,zamanıniçinde
bitimsizleşiyor;saniyelergeçmekbilmiyor.Bunebiçimbiryağmur!Çörtenlerinağzındanbeklenmedikanlarda,
miniksellerfışkırıyor.Kafamdakisoyutborufikrininüzerinden,rahatsızedicibirçağlayangümbürtüsünündöküldüğünüduyuyorum.Yağmurupuzun,ölgünşikâyetinicamlaraçarpıyor...
Soğukbirelboğazımısıkıyor,hayatısolumamıengelliyor.
İçimdekiherşeyölüyor–hattadüşkurabildiğimeolangüvenimbile!Neyaparsamyapayım,fizikselolarakkendimiiyihissedemiyorum.Gönlümünkaydığıbütündinginliklerin,ruhumuparçalayansivriköşelerivar.Bakışlarımıkenetlediğimbütünbakışlarzifirikaranlıkçıktı,gününzayıflamışışığınınizivardıbunlarda,acısızölmekiçinbiçilmişkaftandılar.
142H.K.
Düşlerineniticitarafıortalıkmalıolmaları.Günortasında,ikiişarasındasokaklambasınayaslanmışduranşuçırakdamutlakabirşeylerdüşünüyor.Hayalindeyarımyamalaknelerigördüğünübiliyorum:Büroyaçökenyazbunaltısınınvemükemmeldinginliğiniçinde,işmektuplarıyazarkenbenimiçinedaldığımşeyleri.
143H.K.
Gerçekleşebilir,yakın,meşruşeyleridüşleyenler,uzakveyabancıdüşlerdekendinikaybedenlerdendahaçokhüzünveriyorbana.Büyükhayallerkuruyorsanyadelisindir,hayallerineinanırvemutluolursunyadabasitbirhayalperestsindir,hülyadaseniniçin,tekkelimeetmedenruhunuyatıştıranbirezgidir.Amagerçekleşebilirolanıdüşlersen,ozaman
sahicidüşkırıklığıdiyebirşeyingerçektenvarolabileceğinianlarsın.Romaimparatoruolamadımdiyekendimihelakedecekdeğilim,amaherakşamsaatdokuzadoğrusokağınsonundansağadönenküçükterzikızlahiçkonuşmadımdiyeacıacıyerinebilirim.Bizeolanaksızıvaatedendüş,zatenböyleliklebizienbaştan,ondanmahrumetmişolur;amagerçekleşebilirolanıvaatedendüşhayatınkendisinemüdahaleeder,çözümüdeondanbekler.Birikendindenbaşkaherşeyidışlayaraktamamenbağımsızolarakvarlıksürer;ötekiisedışındakiolaylarınolağanakışınaboyuneğmiştir.
Olanaksızmanzaraları,aslagidemeyeceğimçorakovalarınsonsuzluğunubununiçinseverim.Geçmiştekalmıştarihîdevirlerkatıksızbirzevktir,çünkübirsaniyeliğinebileolsa,gözümdesomutlaştıklarınıhayaledemem.Varolmayanıdüşümdegördüğümdeuyuyorumdur;varolmasımümkünolanıdüştegördüğümdeiseuyanmaküzereyimdir.
Öğlevaktitenhalaşanbüroda,balkondan
sokağasarkıyorum.Dalgınlığımgözlerimdeinsanlarınhareketleriniseçiyor,amaonlarızihnininderinliklerindegörmüyorgerçekte.Balkonkorkuluklarınınacıttığıdirseklerimedayanmışuyuyorum,birileribüyükbirvaattebulunmuşsanki,amahiçbirşeybilmiyorum.Sayısızkaraltınıngidipgeldiğikıpırtısızsokağınayrıntılarıbendenuzaklaşanzihnimdebeliriyor:arabalarayığılmıştavukkafesleri,azötededükkânkapılarındaçuvallar,köşedekibakkalınenuçtakivitrininde,banakalırsakimseninalmayacağı,hayalmeyalseçilenportoşişeleri.Aklımyarıcisimleşerekbendenkopuyor.Hayalgücümleinceliyorumetrafı.Sokaktakikalabalıkazöncedeaynıydı,hâlâoynakbirinsangörüntüsüo,birtakımhareketlilekeler,havadasalınanbirses,gelipgeçenamabirtürlükendiniüretemeyenbelirsizşeyler.
Duyularınkendisindençok,duyularınbilinciylekaydetmeliherşeyi...Farklışeylerinolabilirliğini...Veansızınbüroda,arkamdaayakçıçocuğuntepedeninme,metafizikgelişi.Olmayandüşünceakışımıkestiğiiçinonu
öldürebilecekgibihissediyorumkendimi.Nefretinağırlaştırdığıbirsessizlikiçindedönüponabakıyorum,gizlibirinsanöldürmearzusunungerginliğiyle,havadansudanbirşeysöylerkenkullanacağısesiöncedendinliyorum.Odanınucundanbanagülümsüyor,yüksekseslegünaydın,diyor.Bütünevrengibiondandanefretediyorum.Gözlerimvarsaymaktanağırlaşmış.
144
1Şubat1931
Oncayağmurlugününardındangökyüzü,uzayınderinliklerinesaklanmışmaviliğigerigetiriyor.Subirikintilerinintarlalardakiçamurgöllerigibiuyuduğusokaklarla,gökyüzünesoğukbirparlaklıkverenpırılpırılneşearasındakiçelişki,pissokaklarıgüzelleştiriyor,sıradanbirkışgöğünebaharhavasıkatıyor.Günlerdenpazarveyapacakhiçbirişimyok.
Havaokadargüzelkicanımdüşkurmayıbileçekmiyor.Eniçtenduygularımlagününtadınıçıkarıyorum,aklımdabunakendinibırakmış
durumda.Özgür52birmemurgibidolaşıyorum.Yaşlandığımıhissediyorum,sırfyenidengençleşmeninzevkinitatmakiçin.
Pazarlarıdolanbüyükmeydanda,başkatürlübirgüneaittörenlerindeviniminetanıkoluyorum.SãoDomingos’tabirayininbitipötekininbaşlamasıbirolmuş.Dışarıçıkaninsanlargörüyorum,birdeiçerigirmeyenler,çıkanlarıgörmemişolandahabaşkalarınıbekleyenlervar.
Hepsiboş.Hayatısıradanlaştıranherşeygibibunlardagizemlerle,dişlisurduvarlarıyladolubiruykuvebendeduvarınüzerinden,görevinitamamlamışbirhabercigibidüşünceleriminovasınıseyretmekteyim.
Eskiden,çocukkenbendebuayinegelirdim,belkidebirsonrakiydi,amadahaziyadebuydudiyehatırlıyorum.Gerekenciddiyetitakınarak,biricik,birtanecikeniyikıyafetimigiyer,önümeserilenherşeyin
keyfinevarmayabakardım–keyifalınacakbirtarafıolmayanlarınbile.Dışdünyaylayaşardım,elbisemyepyeni,tertemizdi.Gününbirindeölüpgideceğindenhabersiz,annesininelininkılavuzluğunakendinibırakmışbirinsandahaneisteyebilir?
Bütünbunlarınkeyfigeçmiştekaldı,nevarki,belkideancakbugünanlayabiliyorumnebüyükbirzevkaldığımı.Büyükbirsırraerecekmişçesineayinegider,dışarıçıktığımda,ormanıniçindebirdüzlüğevarmışgibiolurdum.Vegerçektendeböyleydi–hâlâdagerçektenböyle.Sadeceyetişkinliğeulaşıpbütüninançlarınıyitirmişolanvarlıklar,hatıralarıolan,ağlayanbirruhasahipvarlıklarbilirdüşevrenininvebelirsizliğinneolduğunu,kendindenvazgeçmeyi,buzkesmişparketaşlarını.
Kesinolanbirşeyvar:Birzamanlarneolduğumuhatırlayabiliyorolmasam,şuankibenekatlanamazdım.Hâlâayindençıkmaktaolandalgınkalabalıkvebelkibirsonrakiayinegelecekkalabalığınilkkıpırtıları–karşımda,
ahestebirnehirdengeçengemilerebenziyorlar,bendesankikıyıdakievimde,pencereleriardınakadaraçmışseyrediyorum.
Anılar,pazargünleri,pazarayinleri,eskivarlığımınverdiğizevk,geçmiştekaldığıiçinyaşayan,banaaitolduğuiçinunutamadığımzamandakimucize.Normalduygularlaçizilmişsaçmadiyagonal,otomobilleringürültülüsessizliğininortasındabirfaytonuntekerleklerininansızıngıcırdayışı–zamanınbeklenmedik,anaçbirmüdahalesisayesindevarlığınıkoruyabilmişbirfaytonbu,ohâlâburada,şimdikibenlekaybettiğimbenarasında,bendediğimoeskibakıştamevcuthâlâ.
145H.K.
2Şubat1931
Birinsannekadaryükseğeçıkarsa,isteristemezokadarşeydendemahrumkalır.
Zirvedebirtekonayervardır.Nekadarmükemmelsebütünlüğünüokadarkorumuşdemektir;vebütünlüğününekadarkoruduysa,kendindenbaşkabiriolmaihtimaliokadarazdır.
Bunlarıbirgazetede,birünlününhayatıboyuncayaşadığırenkliolaylarıokuduktansonradüşündüm.ÖmrüboyuncagirmediğiboyakalmamışAmerikalıbirmilyonerdibu.Neistediyseeldeetmişti–para,aşk,şefkat,bağlılık,yolculuklar,koleksiyonlar.Paranıngücüherşeyekadirolduğuiçindeğil,esasolarakparayıçekenmanyetizmanınengeltanımazlığısayesindebuolmuştu.
Gazeteyikafedekimasayabırakırken,heröğlen,endiptekibirmasadaöğleyemeğiyiyen,hattaogündeoradaolanuzaktantanıdığımbasitbirpazarlamacıhakkında,kendidünyasıbağlamındabenzerşeylerinsöylenebileceğinidüşündüm.Omilyonerinsahipolduğuherşeyebuadamdasahipti;kuşkusuzdahaazına,amaçapınakıyaslabudanormaldi.Buikiadamaynışekildebaşarıyaulaşmıştı,ünbile
aralarındabirfarkyaratmıyordu,çünküortamfarkıdengeyisağlıyordu.DünyadaAmerikalımilyoneritanımayanyoktubelki,amaşuracıktayemeğiniyiyenpazarlamacıyıda,Lizbon’dakişumeydandatanımayanyoktu.
Kısacasıbuikiadamdahertuttuğunukoparmıştı.Sadecekollarınınuzunluğufarklıydı;gerikalanherşeybenzerdi.Böyleadamlarahiçözenememişimdir.Enbüyükmeziyetin,ulaşılmazolanıeldeetmekolduğunudüşünmüşümdürhep,varolmadığınyerdeyaşayacaksın,öldüktensonrasağlığındakindendahacanlıolacaksın–kısacasızor,saçmabirşeyeldeedeceksinvebuuğurdadünyanıngerçekliğinibileengeldensaymayacaksın.
Hayatbittiktensonra,varlığınısürdürmeninzevkininhiçbiranlamıkalmaz,diyenolursa,anlamınıbilemem,derim,çünküinsanınhayatatutunmasımeselesinindoğrusunubilmiyorum;sonraderimki,gelecektesahipolabileceğimizününzevkibugüneaittir–geleceğeaitolan,ündür.Maddiyatınverdiğihiçbirzevkle
kıyaslanamayacak,gururuokşayanbirhoşlukturbu.Pekâlâdüşseldeolabilir;amahernasılolursaolsun,sadeceelimizinaltındaolanşeylerinuyandırdığızevktençokdahayoğundur.Amerikalımilyoner,şiirleriningelecekkuşaklarakeyifvereceğinihayaledemez,çünkübirtekşiiryazmışdeğildir;pazarlamacıdatablolarıylakendindensonrakinesilleriçıldırtacağınıdüşünemez,zirabirtektabloyapmışlığıyoktur.
Benise,bufanidünyadakesinliklehiçbirşeyolmadığımhalde,şusayfayıtekrarokurkengeleceğintadınıduyabiliyorumönceden,çünküşuanzatengeleceğiyazıyorum;biroğulgibigururlanabilirimkavuşacağımünle,enazından,gününbirindebanaünkazandırabilecekbirşeyvarelimde.Düşüncelerimegömülmüşolarakmasadankalkarken,Detroit’in(Michigan)vekocaLizbon’unüzerindebütünheybetimle,gözlegörülmezbirşekilde,ihtişamlayükseliyordum.
Fakatbirden,çıkışnoktamınfarklıolduğunuhatırladım:İlkdüşündüğüm,
öldüktensonradayaşamakisteyenlerin,hayattapekazşeyolmasıgerektiğiydi.Amaalbirinivurötekine,ikisidesonuçtaaynıkapıyaçıkıyor.Şöhretbirmadalyadançok,birbozukparayabenzer:BiryüzündeResimvardır,öbüründedeğerinigösterenbirrakam.Enyüksekrakamlarbozukparaolarakbasılmaz:Onlardansadecekâğıtparaolur,değerleridehepçokdüşüktür.
Benimgibibeşparaetmezinsanlar,metafiziktenizlerbarındıranböylepsikolojikdüşüncelerleavunur.
146
Kimilerininhayattabüyükbirdüşlerivardırveonaihanetederler.Kimilerininhayatındaenufacıkbirdüşeyeryoktur–genedeihanetederlerona.
147
147H.K.
Amaçneolursaolsun,çabanınsarfedilmesiylehayattarafındanyolundansaptırılmasıbirolur;böyleceobirbaşkaçabahalinegelir,başkaamaçlarahizmeteder,bazenilkbaştahedeflenenintamtersibirsonucavarır.Sadeceaşağılıkhedeflerinuğrundadidinmeyedeğer,çünkübirtekonlartamolarakeldeedilebilir.Zenginolmakuğrunaçabaharcamakistesem,birşekildebunubaşarabilirim;kişiselolsunyadaolmasın,bütünnicelhedeflergibibudaaşağılık,ulaşılabilirbirhedeftir,kontrolaltındatutulmasıdamümkündür.Peki,vatanımahizmetetmek,kültürügeliştirmekyadainsanlığıdahaiyibirnoktayagetirmekgibiarzularımvarsa,bunlarınasılgerçekleştirebilirim?Nebununyolunuöğrenebilirim,nedesonucudenetleyebilirim.
148
148H.K.
Paganlarıngözündekusursuzinsan,insanınolduğuhaliylemükemmelleştirilmesiydi;Hıristiyanlarınkusursuzinsanı,olmadığıhaliylemükemmelleştirilmişinsandı;Budistleriçinseinsanınvarolmadığıbirhalinmükemmelleştirilmesiydi.
Doğa,ruhlaTanrıarasındakifarktır.İnsanınortayaserdiğiyadadilegetirdiği
şeyler,tamamensilinmişbirmetninkenarınaalınmışnotlargibidir.Notlarabakarakmetninanlamınıazçokçıkarabiliriz;amahepbirşüphekalır,olasıpekçokanlamvardır.
149
İnsanpekçokkeztanımlanmış,genellikledehayvanıntersiolarakelealınmıştır.Bunedenleinsantanımlarıarasında,ortasınabirsıfatgelen,“İnsan...birhayvandır,”türünden
cümlelerlesıksıkkarşılarızyada“İnsan...yapanbirhayvandır,”arkasındandaneyiyapabildiğisöylenir.Rousseau“İnsanhastabirhayvandır,”dervebukısmendoğrudur.Kilise“İnsanakılcıbirhayvandır,”der,kikısmendoğrudur.Carlyle“İnsanaletkullananhayvandır,”der,budakısmendoğrudur.Nevarkibuvebenzeritanımlardaimaeksikvemarjinalkalır.Mantıkbasit:İnsanıhayvandanayırtetmekkolaydeğil,ikisinibirbirindenayıracakkesinkıstaslardanyoksunuz.İnsanoğlununhayatı,tıpkıhayvanlarınkigibi,gerçekbirbilinçsizlikiçindeakar.Hayvanlarıniçgüdülerinidışarıdanyönetenderinyasalar,genedışarıdaninsanınaklınıyönetir.İnsanaklıyeniyenifilizlenenbiriçgüdüyebenzer,herhangibiriçgüdükadarbilinçsizdir,henüzoluşumunutamamlayamamışolduğuiçinöbürlerinegöredahakusurludur.
YunanAntolojisi’nde“Herşeysaçmalıktangelir,”diyeyazar.Veherşeygerçektendesaçmalıktangelir.Ölürakamlarla,boşformüllerlehaşırneşirolan,bundandolayıda
kusursuzbirmantığınüzerineoturanmatematiğindışındabilimalacakaranlıktaoynananbirçocukoyunugibidir,kuşlarıngölgesini,rüzgârdasalınanotlarınkaraltılarınıyakalamayaçalışmaktanfarkıyoktur.
Netuhaftır,neilginçtirki,insanı,hayvanlaolanfarkınıortayakoyarakgerçektentanımlayankelimelerbulmaknekadarzorsa,üstüninsanlasıradaninsanınfarkınıgözönünesermekbirokadarkolaydır.
BiyologHaeckel’inaklımdayeretmişbirsözüvar;Haeckel’izekâmınyeniyeniişlemeyebaşladığısıralardaokumuştum,hanibilimihalkınseviyesineindirenyadadinesaldırankitaplarailgimizinuyandığıçağda.Cümle(aşağıyukarı)şöyleydi:“Üstüninsanla(benceKantyadaGoethegibibiri)sıradaninsanarasındakimesafe,sıradaninsanlamaymunarasındakimesafedenbüyüktür.”Bucümleyihiçunutmadım,çünküdoğru.Allah’ınunuttuğubiryerdekibirköylüylebenim–kidüşünenlersafındapekbüyükbiryerimyok–aramdakimesafe,hiçkuşkusuzoköylüyle,
maymunbiledemeyeceğim,birkediyadaköpekarasındakimesafedençokdahabüyüktür.Kedidenbanavaranadekhiçbirimizbizedayatılmışolanhayatayadabahşedilmişolankaderehükmedemeyiz;hepimizbilmemhangiaynıköktentüremişiz;birbaşkasınınhareketleriningölgelerinden,cisimleşmişizlenimlerden,hissetmeyetisinesahipsonuçlardanbaşkabirşeydeğiliz.Amaköylüylearamda,bendekisoyutdüşünceden,çıkarsızheyecandankaynaklananbirnitelikfarkıvar;kediyleikisininaklınıniseyalnızcaseviyeleribaşka.
Üstüninsan,aşağıinsandanvehayvankardeşlerindensaltironiduygusununniteliğiyledeayrılabilir.İroni,bilincinkendikendininbilincinevardığınınilkişaretidir.İkiaşamasıvardır:“Tekbildiğimhiçbirşeybilmediğimdir,”diyerekSokrates’indamgasınıvurduğuaşama
vebirdeSanches’in53“hiçbirşeybilmediğimibilebilmiyorum”sözündeifadesinibulanikinciaşama.Birinciaşama,kendikendimizdenkesinolarakşüpheyedüştüğümüznoktada
tamamlanırveherüstüninsanbuevreyeulaşır.İkinciaşamanınsonunda,hemkendimizdenhemdeşüphemizdenşüpheduymaktayızdırvegüneşlegeceninyeryüzünde,insanlığıngözüönündebirbirinikovaladığıkısacık,amagenedehaddindenfazlauzunsüreboyunca,bunoktayavarabilmişpekazinsançıkmıştır.
Kendimizitanıdıkçayanılgılaradüşeriz,“kendinitanı”diyenkâhin,Herakles’inişlerindendahazorbiriş,Sfenks’inkindendahakaranlıkbirbilmeceatmışoluyorduortaya.Çaresiise,bilinçliolarakkendinibilmezdengelmektir.Vebunundayolu,ironidenetkinbirşekildeyararlanmaktangeçer.Üstüninsaniçin,kendimizibilmezdengelmeninfarklıyollarınısabırlaaraştırıportayakoymaktan,bilinçlerimizinbilinçsizliğinitamolarakhesaplamayaçalışmaktan,bağımsızgölgelerinmetafiziğiyle,düşkırıklığınınyarıkaranlığındandoğanşiirleilgilenmektendahamünasip,dahayücebiruğraşdüşünemiyorum.
Nevarki,yanılsamayıtazeleyenbirşey
olurhep,yaptığımıztahlillerdekisivriliklergider,sahtebileolsagerçeklik,sokağınköşesindeyolumuzugözler.Biziyıpratandabudurişte,hayatbilebukadaryıpratmazyıprattığında,hayathakkındakibilgimizvedüşüncelerimizbile,üstelikyıpratmayıhiçkesmediklerihalde.
Dalgıncamasamayaslanmışhalde,budağınıkduygularıkendikendimeanlatarakoyalandığımyerden,sandalyemdenkalkıyorum.Doğruluyorum,kendiiçimdebedenimidoğrultuyorumveçatılarıtepedengörenpencereyegidiyorum,yenibaşlamışbirsessizliğiniçinde,usulcauykuyaakanşehrigörebilirimoradan.Bembeyazbirbeyazlıktakikocaay,binacephelerinibirbirindenayıran,özenlegizlenmişfarklarıhüzünleaçığavuruyor.Ayışığı,buzlubeyazlığıyladünyanınolancagizeminiaydınlatıyorgibi.Herşeyigösteriyorsanırsınız,oysayalancıışıklarlaparçalanangölgelerbunlar,aldatıcıboşluklar,saçmasapanengebeler,görülebilirliğiniçindekitutarsızlıklar.Hiçrüzgâresmiyorveesrar
şimdidahabüyükgörünüyor.Soyutdüşüncebulantılarıhissediyorum.Kendimiyadaherhangibirşeyigözönüneserenyazılaryazmayacağımasla.İncecikbirbulutayıntepesinde,gizlibirsığınakgibi,bellibelirsizsalınıyor.Bendebilmezdengeliyorum,tıpkışuçatılargibi.Tıpkıbütündoğagibi,bendekarayaoturmuşum.
(Presençadergisindeyayımlanmıştır;ciltII,n.34,
Kasım1931/Şubat1932)
48.OrijinalmetindeFransızca;kötüyürekli,zararlı,kurnaz,alaycıanlamında.(Ç.N.)
49.Lizbon’unbanliyösü.
50.Pessoa,Condillac’ınEssaisurl’originedesconnaissanceshumaines’indekidüşünceningenişbiraçıklamasınıyapıyor.
51.EskicoğrafyacılardaDünya’nıngelenekselbölünüşü.
52.Yadabekârbirmemur.
53.RönesansdönemininPortekizlifilozofu.
150H.K.
Canlıvarlıklardaiçgüdününzekâgörüntüsüaltındavarlığınısürdürmesi,benceseyredilmeyedeğerenözel,endeğişmezolaylardanbiridir.Bilincingerçekdışıbirşekildebaşkabirkılığabürünmesi,benimgözümde,hiçbirşeyinüzeriniörtemeyenobilinçsizliğiiyiceortayasermektenbaşkaişeyaramaz.
İnsanoğludoğduğugündenölenedek,bütünhayvanlargibikendinindışındakalmayamahkûmdur.Ömrüboyunca,yaşamakyerineüstünnitelikli,dahakarmaşıkbirbitkiselhayatsürer.Varolduğunubilebilmediğibazıkıstaslarafarkındaolmadanuyar,fikirleri,duyguları,eylemleritamamenbilinçsizcedir;bununnedeniyseinsanlarınbilinçsizliğideğil,ikifarklıbilincesahipolmamalarıdır.
Ellerindekininsadecebiryanılsamaolduğunusezebilmek–enbüyükinsanlarınvarabileceğinoktadabudurişte,yalnızbu.
Düşünceleriminyatağındantaşmasınaizin
vererek,sıradanhayatlarınsıradanöyküsünündizildiğibiripoluyorum.Görüyorumkiinsanlarherbakımdan,bilinçsizyapılarının,dışarıdandayatılankoşulların,onlarıbaşkalarıylatemasetmeyeyadaetmemeyeteşvikedencoşkularıntutsağıolmuşlar;vetemasettikçe,temasınetkisiyle,temasınsayesindeboşcevizlergibiçarpışmaktalar.
Hayatınolancasaçmalığının,hiçliğininveinsantarafındanyanlışbilinmesinindildekisimgesiolan,maddizevkleriçinrasgelesöylenenşusözükimbilirkaçkezduymuşumdur:“Hayattankazancımızbudurişte...”Kazanmakmı?Neiçin?Nereyegötürmekiçin?Benzersorularlainsanlarıgölgelerdünyasındanuyandırmakçokdokunaklıolurdu...Böylebircümleancakbirmateryalistinağzındançıkabilir,çünkümateryalistolmayanbiri,bilinçsizcedeolsazatenböylebirşeysöyleyemez.Sözkonusuinsanhayattannekazanmayıbeklemektedir,ayrıcanasılkazanacaktır?Kırmızışaraplıdomuzpirzolasını,tesadüflerinkarşısına
çıkardığısevgilisininereyegötürebileceğinizannetmektedir?İnanmadığıcennetlerdenhangisine?Birkurtçuğunkindenfarksız,kokuşmuşhayatındanbaşkaneyisığdırabilirtoprağa?Bundandahatrajikyadainsanoğlununinsanlığınıdahaiyiifadeedenbirsözbilmiyorum.Güneştençıkarlarınınolduğunubilseler,bitkilerdeböylekonuşurdu.Kendileriniinsankadariyiifadeedemeyenhayvanlar,uyurgezercezevkleriniböyleanlatırdı.Kimbilir,şuankonuşurken,kalıcıolacaklarınıbellibelirsizhissederekşusatırlarıyazarkenbende–belkibendebunlarıyazmışolmanınanısını“hayattanbütünkazancım”olarakgörüyorumdur.Vesıradaninsanlarınanlamsızcesetleritoplumezarlaranasılgömülürse,benimölçülerimegörehazırlanmışbugereksizmetindetopluunutuşaöylegömülecek.Domuzpirzolaları,kırmızışarabıvesevgilisiolanşuöbüradamlaalayetmeknehaddime?
Aynıbilinmezliktendoğmuşikikardeşizbiz,aynıırkınikiayrıniteliği,ortakbirmirasın
ikifarklıhaliyiz–hangimizötekiniinkâredebilir?İnsankarısınıinkâredebilir,amaannesine,babasınayadakardeşinebunuyapamaz.
151H.K.
Dışarıda,ağırakangeceyiyıkayanayışığında,rüzgârusulca,gölgelerdoğuranbelirsizbirşeylerioynatıyor.Bubelirsizşeyler,alttarafıüstkattaasılıolançamaşırlardaolabilirtabii,amaesasengölgeningömleklerekulakastığıyok,oelletutulmazbirşekilde,herşeyesessizceayakuyduraraksalınmayabakıyor.
Sabaherkenkalkayımdiyepanjurlarıaçıkbırakmıştım,amaşuanadek–üstelikvakitokadargeçoldukiartıketraftaçıtçıkmıyor–neuykuyadalabilmiş,nedetamolarakuyanıkkalabilmişdurumdayım.Odamınkaranlığınınötesindeaygeceyiaydınlatıyorsahidende,ama
pencereyiaşamıyor.Gümüşsü,içiboşdolungünvarolmaklayetiniyor;yattığımyerdengördüğümkarşıdakiçatılarise,siyahaçalanbeyazakıntılar.Ayınçiğışığıylabirlikte,yücelerdengelen,kimehitapettiğibelirsizbirselamabenzeyen,melankolikbirhuzuriniyoryere.
Vebenhiçbirşeygörmeksizin,düşünmeksizin,beklediğimuykuylagözlerimçoktankapanmışolarak,ayışığınıtamolaraktarifedebilecekkelimelerarıyorum.Eskilerolsabeyazderlerdionayadagümüştenyapılmış.Oysabirayışığınınsahtebeyazlığındanicerenklervardır.Yatağımdankalkıpsoğukcamlardandışarıbirgözatsam,eminimay,yalnızlıkkokanenyüksekyerlerdegrimsi,mavilibirbeyazlıktadırveyasolukbirsarıdır;üstüsteyığılmışkaralekelerebenzeyençeşitçeşitevlerdeise,kâhsabırlıcephelerisimsiyahbirbeyazlığınaltınrengineboyamıştır,kâhkiremitliçatılarınkahvemsikırmızısınırenksizbirrengeboğmuştur.Enaşağıda,çıplakparketaşlarınıngelişigüzel
dairelerçizdiği,adınasokakdenenhuzurluuçurumdarenksizdir,yalnızcataşlarıngriliğindendolayıhafifçegövermişolabilir.Ufukhizasındabelkikoyumavidir,amagöğünenyükseknoktasınayayılankaramaviyebenzemeyenbirrenktirbu.Pencerelerdekicamlaravuranise,karasarıbirışıktır.
Yattığımyerde,birtürlüzaptedemediğimuykuyladolugözlerimiaçsam,içindeincecik,sedefliiplikçiklerinsalındığı,sırfrenktenibaret,karlıbirhavagörürüm.Şuankihislerimlehissedecekolursambirsıkıntıya,beyazbirgölgeyedönüşürbuveusulcakararır,obelirsizbeyazlığınkarşısındagözlerimağırağırkapanırcasına.
152H.K.
Nezamanherhangibirşeyitamamlasam,şaşkınadönüyorum.Şaşkınadönmeklekalmıyor,üzülüyorumda.İçimdeki
mükemmeliyetçilikiçgüdüsününbenibitirmektenalıkoyması,hattadahabaştan,başlamamıbileyasaklamasıgerekiyor.Amaoluyorişte:Dalgınlıkbenigünahasürüklüyorveeylemegeçiyorum.Sonundaelimde,kendiirademlegerçekleştirdiğimbireylemindeğil,tamtersine,irademinzayıflığınınbirmeyvesikalıyor.Başlıyorum,çünküdüşünecekgücümyok;bitiriyorum,çünkükendimidurduracakcesaretimyok.Bukitap,korkaklığımınürünüdür.
Düşüncelerisıksıkkesip,duygularımıngerçekyadafaraziharitasınabirşekildeoturanbirmanzaraparçasınıarayasıkıştırıyorsam,buomanzaranınyaratıcılıktanyoksunolduğumunbilincinevarmaktanbenikurtaran,kaçıranbirkapıolmasındandır.Kitabınbelkemiğiolanbuyapayalnızsohbetimedevamederken,bazenansızınbirbaşkasıylakonuşasımgeliyor.Ozamaneğriaydınlığınaltındasırılsıklamuzananşehrinçatılarında,şuanolduğugibioynaşanışığıyardımaçağırıyorum;kentintepelerineyayılan,genedeelimiuzatsamtutacağımkadar
yakın,heransessizcedevrilecekgibiduranağaçlarınkıpırdanışınasesleniyorum;yadasarpevlerleçizilmiş,pencerelerinharfyerinegeçtiği,çoktanölmüşgüneşinsepencerelerenemli,yaldızlıbirtutkalgibiyapıştığı,üstüsteyığılmışafişlere.
Dahaiyisiniyazamayacaksamniyeyazıyorum?Ama,kendiseviyeminçokaltındakalsamda,kalemiminyettiğişuazıcıkşeyideyazmazsamhalimneolur?İdealleriolanbasitbirinsanolarak,birşeylerigerçekleştirmeyeçalışırımben;karanlıkbirodadankorkarcasınakorkarımsessizkalmaktan.Emeğinkendisindençokmadalyayaönemverenlere,başkalarınınyaptıklarıylaövünenlerebenzerim.
Yazdıkçakendimialçalttığımıhissediyorum;amabundanvazgeçemiyorumda.Yazmak,tiksinerekaldığımbiruyuşturucu,kendimeyakıştıramasamdabirtürlübırakamadığımrezilcebiralışkanlık.Bazızehirlerinsanaiyigelir,kimisi,ruhunterkibindekimaddelerdenyapılmıştır,düşlerimizingizliharabelerindentoplanmış
otlardan,tasarılarımızınmezarlarındabitmişkaragelinciklerden,ruhtaakancehennemnehirlerininyankılıkıyılarındadallarınısallayan,edepsizağaçlarınuzunyapraklarından.
Doğru,yazdıkçakendimikaybediyorum,amakendinikaybetmeyeninsanyoktur,yaşamakbaşlıbaşınakendinikaybetmekdemektir.Nevarkiisimsizkaynağındanfışkırdığıandanitibarenbiricikhedefbellediğidenizekavuşmuşbirırmağınsevinciniyaşatmıyorbanakaybolmak,yükselendenizinkumdabıraktığıbirgölcüğümben,kumlarsuyumuusulcaemecekvedenizeasladönemeyeceğim.
153H.K.
Müthişbirçabaylasandalyemdenkalkıyorum,amaodabenimlegeliyorsanki,hemdeiyiceağırlaşmışolarak;çünkü
öznelliğinsandalyesibu.
154H.K.
Kendimiçinkimimben?Hissettiğimşeylerdenbiriyimsadece.
Yüreğimçaresizce,delikbirkovagibiboşalıyor.Düşünmekmi?Hissetmekmi?Netolaraktanımlanmışbirşeysözkonusuolduğundanasıldayoruluruzherşeyden!
155H.K.
10Mart1931
Kimilerisıkıntıdançalışır:Aynışekildebendebazen,söyleyecekbirşeyimolmadığıiçinyazarım.Düşünmeyeninsanınhiççaba
harcamaksızın,kendiliğindendalıverdiğidüşlerebenancakyazarkenkavuşabilirim,çünküsadecenesirhalindedüşkurmayıbilirim.Ayrıca,tamdahiçbirşeyhissetmemehalininiçindençekipçıkardığımnesahiciheyecanlar,nesamimiduygularvardır.
İnsanınyaşadığınıhissedinceiçinedüştüğüboşluk,bazenolumluşeylerkadarderinleşir.Hayatınbirhiçolduğunusamimiyetlehissetmek,büyükeylemadamları,yaniazizleriçin–çünküonlaredimlerindebütüncoşkularınıortayakoyarlar,birazınıdeğil–,sonsuzluğaulaşmanınyoludur.Gecedenveyıldızlardanyapılmış,sessizlikleveyalnızlıklakutsanmışçiçekkolyeleritakarlarboyunlarına.Kendimidenaçizanearalarındasaydığımbüyükeylemsizlikadamlarıiseaynıduyguyatutunaraksonsuz-küçüğevarır;bizlerduygularılastikgibiçekipuzatarak,yumuşak,kesintisizgörüntülerininaltında,nerelerindeyarıklarolduğunabakarız.
Veböyleanlardaherikitarafdauykuyusever,tıpkıeylemeninde,seyretmekle
yetinmenindeneolduğunubilmeyen,insantürüneözgüvaroluşşekliniyansıtansıradaninsanlargibi.Nasıltarifedilirseedilsin,Tanrı’ylayadaNirvana’ylabütünleşmekuykudur;isterruhunatomlarınıaraştıranbirbilimolarakkullanılsın,isteristencinbirezgisi,tekdüzeliğinyavaşanagramıolarakuyunsun,duygularıağırağırtahliletmekdeuykudur.
Sankikarşımdaiçindekihiçbirşeyigöremediğimvitrinlervarmışgibi,herkelimededurarakyazıyorum.Sonundabendekalanise,gözucuylaseçebildiğimkumaşlarınrenklerine,bilmemhanginesnelerlebestelenmiş,şöylebirkulağımaçalınmışezgilerebenzeyenyarım-duygular,yarım-ifadeler.Yazarken,ölmüşçocuğunukollarındasallayandelibirkadıngibikendimisallıyorum.
Hangisiydibilmiyorumama,gününbirindekendimibudünyadabuluverdim,dahaönce,doğduğumandanotarihedekhiçbirşeyhissetmedenyaşamıştım.Neredeyim,diyesorduğumdaherkesbenialdattı,herkesötekileriyalanladı.Neyapacağım,dediğimde
tatlıumutlarlagözümüboyadılar.Nereyegideceğimibilemezhaldeyoldadurunca,niyeobelirsizyolagirmediğimeyadagerisingeridönmediğimeşaştılar–oysaneredengeldiğimibilebilmeksizin,yollarınkavuştuğuyerdeuyanmıştım.Birdebaktımkibirsahnedeyim,rolümühiçbilmiyormuşum,ötekileriseoynamayabaşlamışbile,rollerinibendenfazlabilmediklerihalde.Kendimisoylukıyafetleriçindegördüm,amakraliçemibendenesirgediler,ayıpladılarbeni.Elimdeiletilecekbirmesajvardı,onlarakâğıdınbomboşolduğunusöylediğimdebenimlealayettiler.Hâlâbilmemniyealayettiklerini,bütünkâğıtlarzatenbeyazolduğuiçinmi,yoksamesajlarısezgiyleokumakgerektiğindenmi.
Nihayetdörtyolağzındabirtaşaçöktüm,hiçsahipolmadığımocağınbaşınaotururcasına.Veyalnızkalırkalmaz,banaverdikleriyalanlakâğıttangemileryapmayakoyuldum.Kimse,biryalancıolarakbileistemedivarlığımainanmayıvebenimdegerçekolduğumukanıtlayacakbirgölüm
yoktu.Bellibelirsizbirsıkıntıylakaranlığa
zincirlenmişkuşkelimeler,kayıpkelimeler,birbirinitutmazmetaforlar...Bilmemhangiyollarınbittiğiyerdeyaşanmışdahamutluanlardangeriyekalanlar...Yokolmuşışığınanısıylakaranlıktaaltıngibiparlayan,sönmüşlamba...Açılıpdaavınıbırakanparmaklardandökülmüş,rüzgâradeğilçıplaktoprağakapılmışkelimeler,sonsuzadoğruyükselen,görünmezağaçlardanparmaklarınüzerlerinedökülenkuruyapraklargibi...Bilinmedikbahçelerdekihavuzlarınözlemi...Aslavarolmamışlaraduyulanşefkat...
Yaşamak!Yaşamak!Genedesormadanedemiyorumkendime,Proserpina’nınyatağındadahamırahatederdimdiye...
156H.K.
Kimdirhavuzlarınınyanındadurmuş,
paramparçahayatımınanılarınabekçilikedenazametlihükümdar?Yapraklarınhenüzyeterinceaçılmadığı,mavilihuzurumunkuş-saatlerindesoyluydum.Uzaktakaravelalar,taraçalarımıneteklerindeoynaşandenizitamamladıvegüneybulutlarında,elimdenkürekleribırakırcasınayitirdimruhumu...
157H.K.
İçimdekendinehasbirpolitikası,partileri,devrimleriolanbirdevletkursamvehepsibenolsam:Ben-halkınkraliyetpanteizmindekendimTanrıolsam,bütünbubedenlerin,ruhlarının,ayakbastıklarıtoprağın,yaptıklarıişlerinözüveeylemiolsam.Herşeyolsam,onlarolsamveolmasam.Çokyazık!İştegerçekleştiremeyeceğimbirhayaldaha.Başarabilsembelkiölürdüm,nedendirbilmemama,herhaldeTanrı’yakarşıokadarbüyükbir
günahişlemiş,Tanrı’nıntekelindekiherşeyolmagücünüöylesinegaspetmişolurdumki,arkasındanyaşamakmümkünolmazdı.
DuygularlabirCizvittarikatıkurabilsemnekadarkeyifliolurdu!
Bazımetaforlar,sokaktayürüyeninsanlardandahagerçektir.Kimikitaplarınkıvrımlarındasaklanantasvirler,niceerkeklerden,nicekadınlardandahaberrakhayatlarsürerler.Bazıedebîcümleler,insanlargibibirerkişiliğesahiptir.Yazdığımkimisayfalardabenidehşetedüşürenifadelervar,odereceinsanabenziyorbunlar,gecekaranlığındaodamınduvarlarındaoderecebelirginleşiyorlar...İsteryükseksesleokunsunisteralçaksesle–çünküseslerinisilmekmümkündeğildir–,yazdığımbirtakımcümlelerinsesi,kesinliklebenimdışımdaolan,bağımsızbirruhasahipbirşeyinsesiniyansıtıyor.
Öyleysenedenzamanzaman,birbirineters,hattauzlaşmasıimkânsızyollarladüşkuruyorvedüşkurmayıöğrenmeyeçalışıyorum?
Herhaldesahteyigerçek,düşlerimigözümlegördüğümşeylerkadarsahicihissetmeyialışkanlıkedinmemdenkaynaklanıyorbu;insanoğlununbanahatalıgelen,gerçeğiyalandanayırmayeteneğinikaybettimartık.
Birşeyingerçekolduğunuhissetmekiçinoşeyigözlerimle,kulaklarımlayadaherhangibirduyumlaaçıkseçikgörmekbanayetiyor.Hattabazen,biraradabulunamayacakikişeyiaynıandahissettiğimdeoluyor.Hiçbirönemiyok.
Bazıvarlıklarsaatlerceacıçekmeye,birtablodakifigüryadaiskambilkâğıdındakiresimolamadıklarıiçinsaatlerceüzülmeyeelverişlidir.Bugün,Ortaçağ’dayaşayanbirbaşkasıolamayacakolmasınıbirlanetaddedenruhlarvardır.Bendegeçtimoyoldan,amaartıkbitti:Çünkümeselenindahabaşkainceliklerinedaldım.Nevarki,sözgelimifarklızamanlaraveuzaylarasahipikiayrıkrallıktakralolduğumuhayaledememekbanaıstırapveriyor.Somutbiracıbu.İnsanınkarnınınacıkmasıgibibirşey.
Kavranılmazolanıdüşleyebilmekiçin
görünürhalegetirebilmek,üstünbirvarlıkolmamarağmençoknadirulaşabildiğimbirzafer.Evet,sözgelimibirerkeklebirkadınınnehirkıyısındayaptığıgezintininhemerkeğihemkadınıolduğumudüşleyebilmek,aynıanda,aynışekilde,aynınetliktevebirbirinekarışmaihtimaliolmaksızın.Yadaaynıanda,aynışekilde,aynınetlikte,karışmaihtimaliolmaksızın,amaherikisiyledekusursuzcabütünleşerekikişeyolmak:kendimihemgüneydenizlerindeseyredenbilinçlibirgemi,hemdeeskibirkitabınbasılısayfasıolarakbulmak.Ammasaçma!Fakatherşeysaçmazaten,düşkurmakgeneiçlerindeeniyisi.
158H.K.
Plutongibi(düştebileolsa)Proserpina’yıkaçırmışbiradamiçin,budünyadakiherhangibirkadınınaşkıdüşdeğilsenedir?
ShelleygibiAntikKadın’ısevdim,ama
henüzvaktideğildi:Hiçbirtenselaşk,banakaybettiğimaşkıntadınıveremedi.
159H.K.
Şuançokuzakgelen,bundandolayıbiryerlerdeokuduğumyadabirbaşkasındandinlediğimbiröyküymüşgibigörünenergenlikçağımdaikikezsevip,dibevurmanınacısınıtattım.Bugündurduğumyerden,uzakmıyoksayakınmıolduğunutamayırtedemediğimbugeçmişedönüpbaktığımdadüşünüyorumda,budüşkırıklığınıgençyaştatecrübeetmekiyiolmuş.
Gönlümünderinliklerindenelerçektiğimsayılmazsaeftenpüftenbirşeydi.Bumahremkonuyadışarıdanbakıldığında,biralayinsanaynıişkencelerdengeçmiş,denebilir.Ama[...]
Duyarlılığımınveaklımınbirbirinebağlıolarak,aynıandayaşadığıtecrübebenigenç
yaştaşunainandırdıki,nekadarmarazigörünürsegörünsün,benimkigibimizaçlarınyeridüşdünyasıdır.Hayalgücümün(sonradan)geliştirdiğikurgulararasındausandıklarımdaoldu,amanecanımısıktılar,nedebeniküçükdüşürdüler.Hemayrıca,imkânsızsevgililersizesahtekârcagülümsemez,yalandanşefkatgöstermez,küçükhesaplarlacilveyapmaz.Osevgilileraslabırakıpgitmezvebizimiçinhepvardırlar.
Ruhumuzdakopanbüyükfırtınalar,bütünevrenietkileyenfelaketlerdir.Sıkıntıüzerimizeçökünce,güneşyörüngesindençıkar,yıldızlarpusulasınışaşırır.Yazgı,gününbirindegeliphissetmeyetisinesahipbütünruhlarda,birtiyatrooynarcasınasıkıntılarınmahşerinioynarveişteozamangöklerledünyalarhüznümüzünüstüneyıkılır.
Hemkendiniherkestenüstüngöreceksin,hemdeYazgı’nınsanaenaşağıyaratıklardanbileaşağıymışsıngibidavrandığınıfarkedeceksin–kimbuhaldeolmaklaövünebilir!
Gününbirindeanidenilhamgelse,sanatın
olancagücüiçimedolsa,uykuyabirgüzellemeyazardım.Hayattauyuyabilmektendahabüyükzevktanımıyorum.Uyurkenhayatvesanattamamenhükümsüzkalır,varlıklardan,insanlardantamamenuzaklaşırsınız,hatırasız,yanılsamasızbirgecediruyku–venihayet,geçmişinde,geleceğindeolmayışıdır...
160H.K.
8Nisan1931
Ilık,hafifbulutlarıylaperişanhaldekigünümüzü,sabahtanakşamakadarbirdevrimhaberimeşguletti.İstertazeolsunisterbayat,nezamanböylebirhaberalsamiçimdeküçümsemeyeyadabulantıyabenzeyentuhafbirrahatsızlıkduyarım.Birilerininkalkıphareketegeçerekherhangibirşeyideğiştirebileceğinihayaletmesiaklımıincitir.Netürdenolursaolsunşiddetidaima,
insanoğlununözündekiaptallığınhoyratbiryansımasıgörmüşümdür.Hemzatenbütündevrimcileraptaldır,dahaazrahatsızlıkverdikleriiçinonlarkadarolmasada,bütünreformculardaöyle.
Gerekdevrimciler,gerekreformcularaynıkonudayanılıyor.Herşeyiiçerenhayatakarşıtutumunuyadahemenherşeydemekolankendivarlığınızaptetmekten,dönüştürmektenacizolaninsanlar,başkalarınıvedışdünyayıdeğiştirerekkendilerinebirçıkışnoktasıyaratmayaçalışırlar.Bütündevrimciler,bütünreformcularbirerkaçaktır.Kendikendiylesavaşamayaninsanbaşkalarıylasavaşır.Kendinidahaiyiyegötürmektenâcizolanbiri
reformyapmayakalkışır.54
Doğruhisseden,dürüstdüşünenbirinsan,dünyadakikötülükveadaletsizliktenrahatsızsa,gayetdoğalolarakbununöncekendinedokunankısmınıdüzeltmeyeçalışmalı,yanikendini.Buzatenbirömürboyusürer.
Bütünmeseledünyayıkavrayışımızdankaynaklanıyor:Dolayısıyladünyayı
kavrayışımızıdeğiştirirsekdünyayıdakendimiziçindeğiştirmişoluruz,çünküodurumdadünyabizimaçımızdan,şuanolduğugibikalmamışolacaktır.Kalemimizebirsoluktakocabirsayfayazıdöktüreniçimizdekidürüsttaraf,ölmüşduyarlılığımızıcanlandırmamızısağlayanreform–iştebudurgerçek,bizimgerçeğimiz,biricikgerçek.Dünyanıngerikalanıseyirliktirsadece,duygularımızınsınırlarınıbelirleyençerçevelerden,düşüncelerimiziiçinealanciltlerdenibarettir.Vebu,canlılarla,evler,afişler,kıyafetlerlebezenmişrengârenkmanzaralariçindegeçerlidir,tekdüzeruhlarınaynasıolanrenksizmanzaralariçinde;tekdüzeruhlareskikelimelerin,eprimişjestlerinsırtındaaradabiryüzeyevururvesonratekrarinsansözününtemelindeyatanaptallığagömülürler.
Devrimlermi?Değişimlermi?Gönlümünenderin,enmahremyerindetekisteğim,gökyüzünüpisbirgriliklekaplayandurgunbulutlarınsilinipgitmesi;aralarındanmaviliklerfışkırsınistiyorum,açık,kesingerçekliktir
mavi,çünkühiçbirşeydeğildir,hiçbirarzusuyoktur.
161H.K.
Hayattaentiksindiğimşey,toplumsalahlakedebiyatı.Sırf“görev”kelimesibile,davetsizbirkonukgibibatarbana.Ama“yurttaşlıkgörevi”,“dayanışma”,“insanlığahizmet”vebucinstendahabaşkateraneler,birpenceredentepemeatılmışçöplerkadarsinirimibozar.Birilerininkalkıpdaböyleifadelericiddiyealabileceğimi,değildeğerli,sadeceanlamlıbulabileceğimidüşünmesibileciddenonurumadokunur.
Deminbiroyuncakmağazasınınvitrininde,bukelimelerinbenimgözümdekianlamınıaynenyansıtannesnelergördüm.Oyuncakbebeksofralarındayalancıtabaklar,tabaklardayalancıyemeklervardı.Konuşmayetisindenötürübaşkalarınıseven,yaşamahırsından
dolayıonlardannefreteden,tamolduğugibi,yanişehvetli,bencil,kendinibeğenmişbiryaratıkolarakhayatınıgeçireninsanoğlu,uyaksız,mantıksızkelimelerleevcilikoynamaktanneanlar?
İnsanlarıyönetmesanatınıntemelindeikiilkeyatar:Onlarıbaskıaltındatutmakvealdatmak.Sahteışıklarsaçanbupırılpırılkelimelerincansıkıcıtarafı,kimseyibaskıaltınaalmayıda,aldatmayıdabecerememeleridir.Enfazlasarhoşedebilirler,amaodabambaşkabirşey.
Nefretettiğimbirşeyvarsa,odareformculardır.Reformcularüşenmedendünyadakiyüzeyselkötülükleritektektespiteder,sonradabunlarıgidermeküzerekendiniortayaatar,amaböyleyapmaklatemeldekikötülükleriderinleştirmişolurlar.Doğru,hekimlerdehastabedenisağlıklıbedenebenzetmeyeçalışır;amatoplumsalhayattaneyinsağlıklı,neyinhastalıklıolduğunubilemeyiz.
İnsanlığıDoğa’nınsonfigüratifresim
okullarındanbiriolarakgörmektenkendimialamıyorum.Bencebiradamlabirağaçarasındatemelbirfarkyoktur;vehiçkuşkusuz,hangisiortamadahaçokyakışır,düşünceligözleriminilgisinidahaçokçekerse,onutercihederim.Bubirağaçsa,ağacınkesilmesineadamınölmesindendahafazlaüzülürüm.Günbiterkengüneşinöylegitmelerivarki,birçocuğunölümübileyüreğimdeöylebüyükyaraaçamaz.Herkonudakendimihissetmeyenvarlığınyerinekoyarımkiodahissetmişolsun.
Böylekırıkdökükdüşünceleriyazmaklaoyalandığımiçinkendimekızacağımneredeyse,hemdehafifbirmeltembatangününsınırlarındanrenklenerekyükselirken.Renklenirken–aslındatamböylesayılmaz,çünkürenklenenodeğil,içindekararsızcasalındığıhava;amabanarenklenenmeltemmişgibigeldiğiiçinöylededim,olaylarıbanagöründüğügibisöylememşart,ben,benolduğumiçin.
162H.K.
Hayattabaşımızagelennekadartatsızlıkvarsa–gülünçdurumlaradüşmemiz,yanlışhareketlerimiz,şuyadabuerdemdennasiplenmemişolmamız–,hepsidışdünyadangelen,ruhumuzunözüneulaşmasımümkünolmayanbasitkazalarolarakgörülmeli.İçimizdeolsalarbiledışarıyaait,rahatsızedicişeyler,hayatındişağrılarıyadanasırlarıolarakkabuledelimhepsini,bunlarolsaolsaorganikvarlığımızıyadabizdekihayatiunsurlarızedeleyebilir.
Böyledavranmayıbaşarabilirsek(başkabirbağlamdamistiklerindeyaptığıbudur)sadecedünyadandeğil,kendimizdendekorunuruz;çünküböylelikleiçimizdeyuvalanmışodışarıyaaitşeyi,obaşkainsanı,zıddımızı,dolayısıyladüşmanımızıaltetmişoluruz.
Horatius’unbahsettiği,dünyabaşınayıkılsayılmayandürüstinsanböylebiridir.İmgeaptalcabileolsa,anlamdoğru.Yanyana
yaşadığımızvarlıklarıtaklitederekoynadığımızbütünrollerbaşımızayıkılsabileyılmayalım–dürüstlüktendeğil,sadecebiz,bizolduğumuziçin;bizolmak,göçüpgidendışdünyayaaitşeylerlehiçbirortaknoktamızınolmamasıdemektir,varlığımızdiyegördüklerişeyinüstüneçökselerbile.
Eniyilerhayatı,hiçbirşeylekıyaskabuletmezbirdüşolarakgörmelidir.
163H.K.
Doğrudantecrübe,hayalgücündenyoksuninsanlariçinkurnazcabirkaçışyoluyadabirsığınaktır.
Kaplanavcısınınatıldığıtehlikeleriokurken,zahmetinedeğecekkadartehlikeyebendeatılmışımdır;birtektehlikenintehlikesineatılmadım,insandahaçektiğizahmetinkarşılığınıalamadangeçipgitmişoluyorduçünkü!
Eylemadamları,düşünceadamlarınıngönülsüzköleleridir.Varlıklar,ancakhaklarındayapılanyorumlarladeğerkazanır.Sözgelimibirileribirşeyleryaratır,ötekilerdeanlamniteliğikazandırarakbunlarıhayatadönüştürür.Anlatmakyaratmaktır,çünküyaşamakyaşanmışolmaktanbaşkabirşeydeğildir.
164H.K.
Eylemsizlikbütündertlerintesellisidir.Hareketetmemekbizeherşeyiverir.Hayaletmekherşeydir,sonununeylemevarmamasıkoşuluyla.İnsansadecedüşlerindedünyanınkralıolabilir.Vekendinigerçektentanıyanherkes,dünyanınkralıolmayıarzuladığınınfarkındadır.
Düşünmek,amavarolmamak;iştebunuyapankraliyettahtınaoturmuşdemektir.İstek
duymaksızınarzuduymayıbaşarmak,taçgiymekgibidir.Sırtçevirdiğimizherşeyesahipoluruzböyle;çünküvarolmayangünışığındayadavarolmasımümkünolmayanayışığındaonlarısonsuzadekdüşleyerekhepaynıkalmalarınısağlayabiliriz.
54.Yada,varolmacesaretinesahipolmayanlar.
165H.K.
Bütünçabalarımarağmen,aklımındışındakiherşeyinsüsolsundiyevarolduğunudüşünmektenkendimialamıyorum.Mantıkyoluylabirinsanıntıpkıbenimgibicanlıbirvarlıkolduğunuanlayabilsemde,–benliğiminbağımsızbiriradesiolmayan,dolayısıylaengerçekbenolanparçası–dahagüzelbirağaçlakıyaslandığında,ağacıhepinsanaüstüngörmüştür.İştebunedenleinsanlığınedimlerini,tarihteyadatarihialıpneyedönüştürüyorsakonuniçindeyaşananbüyük,ortaktrajedileri,üzerindekitasvirlerinruhundanyoksun,renklibirfrizolarakgörmüşümdürdaima.Sözgelimi,Çin’debirfelaketyaşanmışdiyeüzüldüğümühatırlamam.Kanvevebakokmasınarağmen,banafazlasıylauzakbirmanzaradırbu.
Birkeresinde,şimdihüzünlehatırladığımbirişçieyleminedenkgelmiştim.Nederecesamimiolduklarınıbilemiyorum(çünkükendi
kendiylekalmışbireyinvesadeceonungerçekanlamdadüşünmeyetisinesahipolduğugözönünealınırsa,topluhareketlerinsamimiyetineiknaolmamçokzor).Hareketegeçmişaptalvarlıklardanoluşanyoğun,dağınıkbirkalabalıkvardı,bağıraçağırayürümelerini,böyleşeylereyabancıbirinsanolarakilgisizceseyrettim.Birdeniçimbulandı.Yeterikadarpisbiledeğildiler.Gerçektenıstırapçekenlerböylesürülerhalindedolaşmaz,gruplarkurmazlar.Acıdenenşey,yalnızbaşınaçekilir.
Nekadarzavallıbirtopluluk!İnsanlıktanveacıdannasıldabihaberdiler!Gerçektiler,dolayısıylainanılmazdılar.Kimseonlardanbirromansahnesi,birtasviriçinarkaplançıkaramazdı.Tıpkıbirnehirdeki,hayatnehrindekiçöplergibiakıyorlardı.Onlarıgörünceuykubastırdı,ağır,bunaltıcıbiruyku.
166H.K.
18Haziran1931
İnsanoğullarınınsürdüğühayataalıcıgözlebaktığımda,hayvanlarınhayatıylaarasındahiçbirfarkgöremiyorum.İnsanlardahayvanlardabilinçsizceolaylarınvedünyanınortasınafırlatılıvermişler;bazenbirazdurupgönüleğlendiriyor;hergünaynıorganikçevrimitamamlıyor;düşündüklerininötesindehiçbirşeydüşünmüyor,yaşadıklarınınötesindehiçbirşeyyaşamıyorlar.Kedigüneşteyuvarlanır,oracıktauyuyakalır.İnsankarmançormanhayatıniçindeyuvarlanırveoracıktauyuyakalır.İkisinindeyazgısıneyseoolmaktır.İkisidevarolmanınyükünüsırtındanatmayayeltenmez.İnsanlarınenbüyüklerişanaşöhretedüşkünolur;bunutamamenkendilerineaitbirölümsüzlüktençok,belkihiçbirşekildeulaşamayacakları,soyutbirölümsüzlükolarakkabulederler.
Aklımısıksıkyoklayanbudeğerlendirmelerinsonucunda,içgüdüselolaraktiksintiduyduğumbazıinsanlarakarşı
içimdeansızınbirhayranlıkuyanıyor.Mistikleriveçilecilerikastediyorum–bütünTibet’lerdekikeşişlervebütünsütunlarıntepesindekiSimonStylites’ler.Bunlarmeseleyisaçmalıkboyutunataşıyarakdaolsa,hayvanlıkyasasındankurtulmayaçalışırlar.Deliliğiseçerek,hayatınkanununuhiçesayarak–güneşinaltındayatıpyuvarlanarak,hiçadınıakıllarınagetirmeksizinölümübeklerler.Birsütununtepesindetaşkesilmişbileolsalarbirarayışiçindedirler;ışıksızbirhücrede,kaygılariçindekıvranırkenbilearzularıvardır;şehitdüşmeyi,eziyetlerekatlanmayıgözealırken,bilmediklerişeyleresahipolmanınpeşindedirler.
Bizgerikalanlarise,genehayvanca,amakâhdahakarmaşık,kâhdahayalınhayatlarsürer,seyirciyecakasatarakyürümektenbaşkaderdiolmayansessizfigüranlargibisahnedengeçeriz.İnsan,köpek,kedi,kahraman,bitvedehalar;hepimizyıldızlarınsonsuzhuzurununaltındaaslındadüşünmeden(çünküeniyilerdüşünmektenbaşkaşeydüşünmez)varoluşu
oynarız.Ötekilerise–kaderanınıbekleyen,kendindenvazgeçmişmistikler–hiçolmazsabedenlerindevegünlükhayatlarında,gizeminsihirlivarlığınıduyarlar.Gözlegörünengüneşiinkârederektutsaklıktankurtulmuş,dünyanınbütünboşluğunuiçlerindenatarakdadopdolukalmışlardır.
Mistiklerdenbahsederken,biraniçinaynenonlargibimistikoluyorum,amabenimiçinmesele,anlıkbirhevesleyazdığımbusözlerdenöteyegeçmez.BenhepRuadosDouradoreslibiradamolarakkalacağım–tıpkıbütüninsanlargibi.Manzumyadanesirbirbüroçalışanıolacağımdaima.Çapıbellibiriolarak,gizeminyadagizemsizliğindünyasında,duygularıma,duygularımınuyandığısaatlereuysalcakölelikedeceğim.Sessizgöktenmaviçardağıngölgesindesırrınaerilmeztörenlerdesoylubirdelikanlıolarakbulunacağım,töreninonurunahayatıgiyineceğimüstümevenedeninibilmeksizinadımlaratacak,hareketler,dönüşler,reveranslaryapacağım,şenlik(yadaşenliktebenimrolüm)bitenedek;
sonra,bahçeninendibindekikocabarakalardadurduğunuduyduğumnefisşeylerleziyafetçekeceğimkendime.
167
20Haziran1931
Sankihapsegirecekmişimgibi,bütünvarlıklardaolanotekdüzelikbatıyorbanabugün.Oysa,iyicedüşününceanlıyorumki,asıltekdüzeolanbenim.Bütünyüzler,hattadüngördüğümbiryüzbilebugünfarklı,çünkübugün,dündeğil.Hergünbugünkügündürvedünyadabirbenzeridahaolmamıştır.Aynıkalmakfikriruhumuzdavardırsadece–ruhyanlışdaolsakendinihepaynısanır,böyleceonungözünde,gerikalanherşeybirbirinebenzer,basitleşir.Dünyaayrışeylerden,alçaklıyükseklizirvelerdenoluşur,amaeğermiyopsak,onuyekpare,yetersizbirsisolarakgörürüz.
Keşkekaçabilsem.Bildiğim,banaaitolan,sevdiğimşeylerdenkaçabilsem.Keşkegidebilsem–Hindistan’dakiimkânsızbirkrallığayadadünyanıngerikalanınıngüneyindekidevadalaradeğil,sıradanbiryere–birköyeyadaçöle–,burasıolmayanherhangibiryere.Buyüzleri,bualışkanlıkları,bugünlerigörmekistemiyorumartık.Başkabiriolmalı,hücrelerimesinmişburolyapmasaplantısınınyorgunluğunuatmalıyım.Uykuhuzurladeğil,hayatlaçöksünüstüme.Denizkenarındabirkulübe,hattadağlarınsarpeteklerindebirmağarayeterbana.Neyazıkkiistemekleolmuyor.
Kölelikbuhayatınyasasıdır;başkakuraldayokturzaten,çünküisyanetmeninde,kaçmanındamümkünolmadığı,kayıtsızşartsızboyuneğilenyasabudur.Kimileriköledoğar,kimilerisonradanolur,kimileriiseköleleştirilir.Özgürlüğeolankorkakçasevgimiz(ansızınözgürkalsak,buseferdeyepyenibirşeyolduğuiçinyadırgar,hemenkaçardıközgürlükten)köleliğinüzerimizdeki
ağırlığınıaçıkçagösteriyor.Benielealalım;herşeydeki,yanikendimdekitekdüzeliktenkurtulmakuğrunabirkulübeyeyadamağarayakaçmayahazırım,ama,kendivarlığımınbirözelliğiolantekdüzeliğigittiğimheryeretaşıyacağımıbilebile,okulübeyegitmelimiyimacaba?Varolduğumyerde,varolduğumiçingöğsümsıkışırkenvebuhastalığınetrafımısaranşeylerdendeğil,ciğerlerimdenkaynaklandığınıbilirken,daharahatnefesalabileceğimbiryerbulabilirmiyim?Katıksızgüneşiveözgürenginleri,görünendenizivebütünufkudelilergibiarzulasamda,–kimbilebiliryatağımıyadaalışıkolmadığımyiyecekleri,hattasadeceartıkdörtkataşağıinmemeyi,köşedekitütüncüyeuğramamayı,geçerkenaylakberbereselamvermeyecekolmayıyadırgamayacağımı?
Etrafımızısaranherşeybizimbirparçamızhalinegelir,etinvehayatınalgılarınasızar.YüceÖrümcek’insalgısıyakınımızdakilereustalıklabağlar,ağırölümünrüzgârdasallananhafifdöşeğindebiziyatıştırır.Herşeybizdirve
bizherşeyiz;pekiama,herşeybirhiçolduğunagörebuneyeyarar?Birgünışığı,tepemizdengeçtiğiniansızınbelirengölgesindenanladığımızbirbulut,esiverenbirmeltemvedindiğindeardındangelensessizlik,şuyadabuyüz,uzaksesler,sohbetedalmışseslerinarasındaaradabirpatlayanbirkahkahavesonrayıldızlarlayazılmış,duygulardanyoksun,paramparçahiyerogliflerinyükseldiğigece.
168H.K.
Benise,hayataürkekçebirnefretduyduğumhalde,ölümünkarşısında
büyülenerekdehşetekapılıyorum.55Belkibaşkabirşeyolanbuhiçliktençekiniyorum,hemhiçliktenhemdeobaşkaşeydenürküyorum;adetaölümhiçliğivedehşetiaynıandabünyesinesığdırabilirmiş,tabutumabirbedeniolanbirruhunsonsuzsoluğunu
hapsedeceklermiş,adetaölümsüzbirşeye,hapsederekazapçektireceklermişgibi.Hiçşüphesizşeytanibirruhunicadıolancehennemfikride,butürdenbirkarışıklığın,birbiriniyalanlayanveçürütenikifarklıkorkununkarışmasınınbirürünüolmalı.
169H.K.
Bütünyazdıklarımıağırağır,sakinkafayla,parçaparçayenidenokuyorum.Vegörüyorumkihepsiboş,hiçyazmasamdahaiyiymiş.İstercümleler,isterseimparatorluklarolsun,vücudagetirilmişolannevarsa,sırfvücudagetirilmişolduklarıiçin,faniolduklarınıgayetiyibildiğimizgerçekşeylerinenkötütarafınıalırlar.Amabuağırsaatlerdekendimiyenibaştanokudukçahissettiklerimdecanyakıcıolanbudeğil;görüyorumkikalemoynatmayabiledeğmezmişbunlariçin,yazmayaharcadığımzamanıyalnızcaşimdi
sönmüşbirdüştenkazanmışımveişteonadeğermiş.
Hepimizhırslabirşeylerinpeşindenkoşarız,amayahırsımızıgideremeyipyoksullaşırızyadagiderdiğimizisanır,buseferdezengindelilerolupçıkarız.
Banaacıverenyazdıklarımıneniyisininkötüolmasıvebirbaşkasının,düşlerimisüsleyenötekiinsanınbuişibendenkatbekatdahaiyiyapacağınıbilmek.Sanattayadahayattabütünürettiklerimiz,tahayyülettiklerimizinkusurlukopyalarıolmaktanöteyegitmez.Sırfdışımızdakideğil,içimizdekimükemmellikdebozulmayamahkûmdur;yaptıklarımızsadeceolmasıgerekenegörekonulmuşkurallaradeğil,olabileceğimizidüşündüğümüzşeyinkurallarınadauymayabilir.İçimizgibidışımızdaoyukveboştur,beklentilerinvevaatlerinelindeoyuncaktırikiside.
Kapılarınıdışarıkapatmışbirruhunolancasertliğiyleyazdımbuyapayalnızmetinlerisayfasayfa,herhecedeyazdığımındeğil,yazdığımı
sandığımşeyinosahtesihriniyaşadım!Hayatınhakaretlerinekarşıaldatıcıbirintikamgibi,kalemiminyakalayamadığıbirhızladoğduğunuhissettiğimkanatlanmışanlarda,hevesle,alaycıbirbüyününetkisiylenesriminşairiolduğumusandım!Demekbütünbunlarınsonucundaelimegeçen,şimdiyazdıklarımıtekrarokurken,kendiölükuklalarımıgörmekolacakmış;hiçvarolmadığıhaldeiçiboşalmış,samanlarıdeliklerindenfışkırmışkuklalarım...
170H.K.
30Haziran1931Sonyağmurlar,onlarıkovalayanrüzgârı
mirasbırakarakgüneyegöçtügöçeli,şehrintepeleripırılpırılbirgüneşinneşesiylecanlandı,pencerelerdegenebeyazçamaşırlargörülüroldu.Binalarınrengârenkcephelerininentepesinde,duvaradikçubuklaragerilmişiplerdeçamaşırlardansediyor.
Bendemutluydum,çünküvarım.İşevaktindegitmekgibibüyükbirhedefle,heyecaniçindeçıktımevden.Ogünhayatınnabzı,güneşinyeryüzünde,farklıenlemveboylamlarda,almanaktayazansaattedoğmasınısağlayanötekimutlunabızlabirlikteatıyordu.Mutluluğumunnedeni,kendimimutsuzhissetmeminimkânsızolmasıydı.Huzuriçinde,büyükbirgüvenleyokuştanindim,çünküçokiyibildiğimişyeriveoradakarşılaşacağımtanıdıklargüvenilirşeylerdi.Nedenolduğunubilmiyordumama,kendimibirşeylerdenkurtulmuşhissetmemdeşaşılacakbirtarafyoktu.RuadaPrata’da,kaldırımkenarınadizilmişsepetlerde,güneşinaltındasapsarıparlayanmuzlarsatıyorlardı.
Aslındakanaatkârbirisayılırım:Yağmurdinsin,kutsalgüneyimizingüzelgüneşiparlasın,yeterbana;vebirdeüzerlerindekikoyulekeleretabantabanazıtsapsarımuzlar,çeneyekuvvetmuzsatanlar–RuadaPrata’nınkaldırımları,ötelerdemavisinealtınbulaşmış,yeşillenmişTejo,evrensistemininbuküçük,
bildikköşesieksilmesingözümünönünden.Güngelecek,hiçbirinigöremezolacağım,
kaldırımkenarlarındakimuzlar,cevvalsatıcılarınsesleri,gazetesatançocuğunsokağınköşesine,karşıkaldırımayanyanadizdiğigünlükgazetelerseyaşayacak.Biliyorum,başkamuzlar,başkasatıcılarolacakonlarvegazetelereeğilipbakanlarbaşkabirtarihgörecek.Cansızlarvarlıklarınısürdürebilirdeğişselerbile;benise,bircanlıolarakaynıkalsamdafaniyim.
Gidiptörenlemuzalıpşudakikayıtakdisetmekvar,muzlargüneşiadetaiçmiş,doğalbirışıkkaynağıgibiyansıtıyor.Amaritüellerden,simgelerdenutananbiriolarak,sokaktanbirşeyalmayadaçekinirim.Muzlarımıiyisaramayabilirler,adabıylasatamayabilirler,çünkübendeadabıylaalamayabilirim.Fiyatsorarkensesimtuhafgelebilir.Yaşamatehlikesinigözealmaktansayazmakyeğdir,yaşamak,güneşvesatılıkmuzlarolduğusürece,güneşaltındamuzalmaktanibaretolsabile.
Dahasonra,belki...Evet,dahasonra...Belkibirbaşkası...Bilemiyorum...
171H.K.
Çoğuinsanınhayatıaptalcayaşamasındandahafazlaşaşırdığımtekbirşeyvar:aptallığıniçindebilekendinibelliedenzekâ.
Sıradanhayatlarıntekdüzeliğigerçektendedehşetverici.Kendimibusıradanlokantada,öğleyemeğiyerkenbuluyorum,tezgâhınarkasındakiaşçınınkaraltısınaveyanıbaşımdaki,yaşınıbaşınıalmışgarsonabakıyorum,garsonsanırımaşağıyukarıkırkyıldırbumekânavebanahizmetveriyor.Buinsanlarınkinasılbirvaroluştur?Şuinsankaraltısıtamkırkyıldırneredeysebütüngününübirmutfaktageçiriyor;boşzamanıpekolmuyor,doğrudürüstuykuuyumuyor;memleketinenadirengidiyor,hiçiçiyanmadan,biranbiledüşünmedendönüyor;ağırağır
kazandığıveharcamayaniyetliolmadığıparayıağırağırbiriktiriyor;mutfağından(birdahagelmemeküzere)ayrılıpmemleketiGaliçya’dasatınaldığıtoprağayerleşmekzorundakalsaaklınıoynatır;kırkyıldırLizbon’dayaşıyor,neRotundaMeydanı’naayakbasmışlığıvarnedebirtiyatroya,birkerecik“Coliseu”yagitti–hayatınınyıkıntılarındasürünenpalyaçolarıseyretmeye.Nedendir,nasıldırbilmemama,evlenmiş,dörtoğluylabirkızıolmuş–tezgâhınarkasındanbenimolduğumtarafaeğildiğindegülümsemesindeinsanamutlulukveren,büyükbirmemnuniyetokunuyor.Enufakbirsahtekârlığıyok,zatenrolyapmasınagerekdeyok.Kendinimutluhissediyorsa,gerçektenmutludemektir.
Yabanaservisyapan,masalarakahvebırakmaklageçmişbirömrünherhaldemilyonuncukahvesinişuanönümekoymaktaolanşuihtiyargarson?Hayatıaşçınınkiyleaynı,tekfarkları,dörtbeşmetrelikbirmesafeylebirininmutfakta,öbürününlokantanınsalonundadurması.Bunundışında
sadeceikiçocuğuvar,Galiçya’yadahasıkgider,Lizbon’uötekinegörebirazfazlagörmüştür,Porto’yubilir,oradadörtyılyaşamışlığıvardırveötekikadarmutludur.
Buhayatlarıkorkuylakarışıkbirşaşkınlıklaizliyorumvetamdehşet,acıveisyanduygularımkabarırken,birdenfarkediyorumki,dehşet,acıyadaisyanduyanyoksa,bunlarıhissetmekilkbaştabuhayatlarıyaşayanlarınhakkıdır.Edebîimgelemintemelkusurubudur:Ötekilerinbizolduğuna,bizimgibihissetmekzorundaolduğunainandırırbizi.Amanemutluinsanlığaki,herinsanyalnızkendidirvefazladanbirkaçkişiolmayeteneğisadecedehalarabahşedilmiştir.
Meseleninözünebakacakolursak,herşeyadamınagöreverilmiştir.Lokantanınaşçısınıkapıyakoşturansokaktakieftenpüftenbirolay,enözgündüşüncenin,eniyikitabın,yararsızhayalleriminenlezzetlisininbilebenieğlendiremeyeceğikadareğlendiriyoronu.Vetekdüzelikhayatıntemeliyse,doğrusuşuki,buaşçıbanakıyaslaçokdahaustaca,hattaçok
dahakolaycaçıkmıştırişiniçinden.Gerçekneonuntarafındanebenim,çünkütaraftutmaz;bunakarşılıkmutluluğunondanyanaolduğunakuşkuyok.
Hayatıtekdüzeleştirmekbirbilgeliktir,çünküozamanenküçükolaybileinsanıbüyüleyebilir.Aslanavcısınınserüveni,üçüncüaslandansonrabiter.Butekdüzeaşçıiçinse,birsokakkavgasıortalamabirkıyamettadındadır.Lizbon’danhiççıkmadıysanız,Benficaotobüsünebinereksonsuzakadaryolculukyapabilirsiniz,heledebirkaçgünlüğüneSintra’yakaçacakolursanız,Marsgezegeninegitmişkadarolursunuz.Dünyaturuyapangezginiçin,beşbinkilometredensonrayeniliklerbiter:Yeniliğeboğulurneredeyse;yenilik,herseferindeyenilik,evet,şuebediyenyeniolmamasalı–amasoyutyenilikkavramı,yoldakarşılaştığıikinciyeniliklebirlikte,denizdibiniboylamıştır.
Gerçekbilgeliğeulaşmışbirinsan,dünyadenengösteriyioturduğuyerdenseyrederekkeyifalabilir,okumayazmabilebilmeden,
kimseyletekkelimeetmeden,sadeceduyularınıkullanarak,hüznübilmeyenruhundangüçalarakyaparbunu.
Hayatıtekdüzeleştirelimkiaslatekdüzeolmasın.Gündelikhayatısıradanlaştıralımkienküçükbirşeybizeteselliolsun.Hiçdeğişmeyen,donuk,yararsızhayatgailesininortasındabirdenbirfirarnoktasıparlayıverir:uzakadalarınhayalîyıkıntıları,eskizamanbahçelerindeşenlikler,başkamanzaralar,başkaduygular,birbaşkaben.Amamuhasebedefterimleuğraşırkenanlarımki,hepsibenimolsahiçbirinesahipolamazmışım.Düşlerdekikrallar,bizimpatronVasques’inelinesubiledökemez.Şakamaka,RuadosDouradores’tekibürodaimkânsızbahçelerinderinliklerineuzananyollardaniyidir.PatronVasques’esahipsem,düşlerdekikrallarıdüşlemenintadınıçıkarabilirim;RuadosDouradores’tekibürobenimolduğusüreceiçimdekivarolmayanmanzaralarıkeyifleseyredebilirim.Amadüşlerdekikrallarbenimolsa,elimdedüşleyeceknekalırdı?Oimkânsızmanzaralara
sahipolsam,imkânsızneyimkalırdı?Tekdüzelik,birbiriniizleyengünlerinhiç
değişmeyendonukluğu;dünlebugününbirbirindenfarksızlığı;ebediyenbenimsemişolayımbunları;gönülgözümde,şutesadüfengözümünönündengeçen,dikkatimidağıtansinekten,zarzorgörülensokaktanyükselenişvelikahkahalardan,paydosvaktiduyduğumenginözgürlükduygusundan,tatilgünlerininverdiğisonsuzdinginliktenkeyifalacakkadaraçılsın.
Kendimiherbirşeyolarakdüşleyebilirim,çünkühiçbirşeyim.Herhangibirşeyolsam,kuracakdüşkalmazdı.Biryardımcımuhasebeci,pekâlâRomaimparatoruolarakdüşleyebilirkendini;İngilterekralıisebunuyapamaz,çünküdüşlerinde,olduğundanbaşkabirkralolmaşansındanmahrumduro.Kendigerçekliğibaşkaherhangibirşeyhissetmesine
izinvermez.56
172
172
Kıyıyıizlersekdeğirmenevaracağımızkesindir,amaçabaylahiçbiryerevaramayız.
Gökyüzündensoğuk,ölübirsıcaklığınyayıldığı,bulutlarınüzerlerineyavaşlığıörterekışığıboğduğubirgüzikindisiydi.
Kaderbanatoputopuikişeyvermiştir:muhasebedefterlerivedüşyeteneği.
173
Düşuyuşturucularınendoğalı,bununiçindeenkötüsüdür.Enkolayalışkanlıkyapanodur,farkındaolmadanzehirlibirşeyiyutarcasına,nasılbaşladığımızıbileanlamadanbaşlarızdüşe.Canyakmaz,insanısarartıpsoldurmaz,dermansızdabırakmaz,amadüşüntadınıbirkerealanruhbirdahaiflaholmaz,çünküzehirdenvazgeçemezolur,kizehirkendindenbaşkabirşeydeğildir.
Tıpkıpusunardındangörünenbirmanzara
gibi[...]Düşlerimdegünlükhayatıimgelerle
süslemeyi,sıradanlığıolağanüstü,sadeliğidolambaçlıgöstermeyiöğrendim;kuytuköşeleri,ölüeşyalarıyalancıbirgüneşleparlatmayı,belkibirteselliolurdiye,kendimianlattığımcümlelereahenkkatmayı.
174
Uykusuzbirgeceninardındansevilecekbirtarafımızkalmaz.Uykumuzkaçtıkça,biziinsanlaştıranbirşeylerideyanındagötürmüştür.Gizlibiröfkedeyüzmekteyizdirsanki,etrafımızısarancansızhavayabilesinmiştirbu.Aslındakendimizizayıfdüşürmüşüzdürvebugizlisavaşındiplomasisi,benvekendimarasındayürümektedir.
Bugünayaklarımıveuçsuzbucaksızyorgunluğumusokaklardasürüdüm.Ruhumkarmançormanbiryumağadönmüş;herneisemyadaneidiysem,yaniben,adını
unutmuş.Biryarınımvarsa,tekbildiğimuyumamışolduğum;farklızamanlarbirbirinekarışarak,tekkişiliksohbetimibölenbüyüksuskunluklaryaratıyor.
Başkalarınıngelipgeçtiğikocamanparklar,oncainsanınaşinaolduğubahçeler,beniaslatanımayacakolanlarınyürüdüğümuhteşemyollar!Hiçbirzamangereksizolmayacüretetmemişbirinsanolarakuykusuzgecelerarasındadurguncabekliyorum,tefekkürlerimbitenbirdüşgibiirkiliyor.
Benkendinehapsolmuş,çekingen,gizlihayaletlerledolu,dulbirevim.Hepyanodadayımyadaonlaroradalar,etrafımıuluağaçlarınkalıntılarıkuşatmış.Sayıklıyorumvebuluyorum;buluyorum,çünküsayıklıyorum.Heygidiçocuklukgünlerim,sizdemiönlüklerigeçirdinizsırtınıza!
Vebunlarolurken,sokaklardayürüyorum,başıboşbiryaprakgibiuyuklayarak.İsimsiz,ağırbirrüzgârhavalandırmışbeni,manzaranıniçinde,ölenbiralacakaranlıkgibidolaşıyorumşimdi.Gözkapaklarımınağırlığını,yerdenzor
kalkanayaklarımdabilehissediyorum.Yürüdükçeuykubastırıyor.Ağzımıöylebirkapamışımkidudaklarımneredeysebirbirineyapışacak.Buyürüyüşüuçurumdabitireceğim.
Doğru,uyumadım,amaböyledahaiyihissediyorumkendimi,hiçuyumamışoluphâlâdauyumazken.Yarımruhladolaştığım,yanılgılaradüştüğümbuhaliortayakoyanbeklenmediksonsuzluktagerçektenbenvarım.İnsanlarbeniçokiyitanırgörünselerde,galibabirtuhaflıkseziyorlar.Onlarabaktığımıhissediyorum,gözkapaklarımınaltında,hafifçedeğdiklerihassasgözçukurlarımla;enönemlisi,dünyahakkındahiçbirşeybilmekistemiyorum.
Uykumvar,çokuykumvar,uykununtamamınaaçım!
175H.K.
(Firstarticle)57
Aitolduğumkuşak,biryürekkadarbirdebeyinledonatılmışinsanoğlunakesinliklearkaçıkmayanbirdünyayadoğdu.Bizdenöncekikuşaklarınyıkıcımantığıyüzünden,doğduğumuzdünyadinalanındagüven,ahlakialandadestek,politikalandabarışvaatetmiyordu.Sondereceyoğunmetafizikveahlakisıkıntıların,politikçalkantılarınortasındadoğduk.Eskikuşaklarkafalarınakazınmışolan,dışarıdankaptıklarıkendindenmenkulformüllerin,mantıksalvebilimselsüreçlerinetkisiyle,Hıristiyaninancınıntemelleriniyerlebirettiler:KutsalKitap’ıeleştirirkenmetinleribırakıpişinmitolojikboyutunayönelerek,dahaeskiolmalarınarağmenYahudimetinleridedahilolmaküzereKutsalKitap’ıbaşısonuolmayanbirmitler,efsaneler,edebiyatyığınınaçevirdiler;ardındanbilimseleleştirilerleİncillerdekiilkel“bilimin”barbarcasaflıklarınavehatalarınadikkatçekildi;sonolaraktartışmaözgürlüğü
kavramıyla,bütünmetafiziksorunlarınyanısıra,metafiziklebağlantılarıoranındadinleilgilisorunlardatartışmayaaçıldı.“Pozitivizm”denenoneidüğübelirsizşeyiniçindeyüzenbukuşaklargenelolarakahlakıeleştirmeye,hayatınkurallarınıdidiklemeyekoyuldularveböylesibiröğretişokundangeriye,elattıklarıhiçbirmeseleyiçözemediklerigerçeğivebunun
verdiğiacıkaldı.58Toplum,kültürününtemelindekisüreçleri,düzenitamamenyitirmesinincezasınıhaliylepolitikalandadagördü;sonuçolarakbizde,toplumsalyenilikleretutkun,büyükbirhevesleneolduğunubilmediğibirözgürlüğüvetarifetmeyibilebeceremediği,“ilerleme”denenbirşeyifethetmeyekoşanbirdünyadadoğmuşolduk.
Öteyandan,babalarımızınbukabasabaeleştirelmantığından,Hıristiyanolmanınmümkünolmadığıfikrinimirasaldık,amabunungetirebileceğimutluluğutatmaksızın;yerleşikahlakisöylemlerekarşıuyanıkolmayıöğrendiksede,insancayaşamakiçinkonulmuş
kurallaraveahlakakarşıkayıtsızolamadık;doğru,politikmeseleyiçözümsüzbıraktılar,amagetirilebilecekçözümlereomuzsilkipgeçmeyiöğretmediler.Babalarımızönlerinegelenineşeyleyakıpyıktılar,çünkügeçmişinsağlamlığındanizlerbarındıranbirçağdayaşıyorlardı.Onlarnekadaryıksada,toplumboyluboyuncaçatlamadanayaktakalabilecekkadargüçlüydü.Bizisebuyıkımıvesonuçlarınımirasaldık.
Şuandadünyaaptallara,huzursuzlara,yüreksizlereait.Yaşamavebaşarmahakkınasahipolmakiçin,birakılhastanesinekapatılmakiçingerekenşartlarıyerinegetirmekzorundasınız:düşünememe,ahlakaaykırıdavranmaveaşırıcoşku.
176
Akılhanı
İnançlaeleştiriarasındakiyolunortasındaakılhanıvardır.Akıl,inancabaşvurmadananlayabileceğimizşeylerolduğunaduyduğumuzinançtır;geneinancınbirbiçimidirbu,çünküanlamanıntemelinde,anlaşılabilirşeylerinvarolduğuvarsayımıyatar.
177
Biraniçin,anlatılmazolanıanlattığımızyanılgısınıyaratanmetafizikteoriler;kapalıkapılardanhangisininerdemeaçıldığınınihayetöğrendiğimizebirsaatliğinebiziinandırabilenahlakteorileri;matematikproblemleridışındahiçbirprobleminçözümüolmadığıhaldeherhangibirproblemiçözdüğümüzebirgünlüğüneiknaedenpolitikteoriler–hayatakarşıtavrımızı,sonuçvermeyeceğinibildiğimizedimlere,hiçbirkeyifvermesedeenazındanacıduymamızıengelleyenbirsıkıntıyaindirgeyelim.
Biruygarlığınzirveyeulaştığıeniyi,halkınçabalarınınhiçbirsonuçvermeyeceğinikavramasındananlaşılır,çünküortadankaldırılmasıyadaetkisizhalegetirilmesimümkünolmayanmerhametsizkurallarlayönetilmekteyiz.Kazaratanrılarınkaprislerinezincirlenmişköleleriz,bizdendahagüçlüdüramadahaiyideğildirtanrılar,üsteliktıpkıbizimgibiadalettenveiyiliktenüstün,iyiliğedekötülüğedeyabancı,soyutbirKader’indemiryumruğununhükmündedirler.
178H.K.
Ölümdenyapılmışızbiz.Hayatdiyekabulettiğimizşey,gerçekhayatınuykusu,varlığımızıngerçekhalininölümüdür.Ölülerdoğar,ölmezler.İkidünyayıterssıraylabilirizbiz.Yaşadığımızısanırkenölüyüzdür;ölümlepençeleşirkenyaşamayabaşlarız.
Hayatdediğimizleölümdediğimizarasındakiilişkininaynısı,uykuylahayatarasındadavardır.Hepuyumaktayızvebuhayatbirdüştür,birmetaforolarakyadaşiirselanlamdadeğil,gerçektenbirdüş.
Yaptıklarımızarasındaüstüngördüğümüznevarsaölümebenzer,herşeyölümdür.İdealler,hayatınanlamsız,yararsızolduğununitirafındanbaşkanedir?Sanat,hayatıninkârıdeğilmidir?Birheykel,ölümüçürümezbirmaddeyehapsetmeküzereşekillendirilmiş,ölübirbedendir.Hayatıniçinedaldığımızıhissettirenhazbile,kendiiçimizedalmayı,hayatlaaramızdakibağlarıkoparmayıifadeeden,ölümünoynakbirgölgesidir.
Yaşamaeylemibileölmeyedenktir,çünkühayattayaşadığımızfazladantekbirgünyokturki,tamdafazlaolduğuiçinaslındaeksikbirgünolmasın.
Düşleridoldururuzbiz,ev,alışkanlık,düşünceler,ideallervefelsefeağaçlarıyladoluimkânsızlıkormanındabaşıboşdolaşangölgeleriz.
Tanrı’yıaslabulamayalım,Tanrı’nınvarolupolmadığınıbilebilmeyelim!Bizişımartandüşlerin,sırtımızısıvazlayanyanılsamalarıniçindekaybolarak,dünyadandünyaya,hayattanhayatageçelim.
Amagerçekliğe,sondurağavarmayalımsakın!Tanrı’ylaaslabütünleşmeyelim!Tamhuzuraermeksizin,huzurunkırıntısıylayetinelim,huzurarzusuisehiçdinmesin!
179H.K.
Enkibirliolanımızbile,eğerinsansavedelideğilse,insanlığaözgüoçocuksuiçgüdüyledünyanıngizemivekarmaşasında,kendisineöyleyadaböyleyolgösterecekbirbabaeliarar,eyKutluBabamız[...]Herbirimizhayatrüzgârınınsavurupyereçaldığıbirertoztanesiyiz.Sağlambiryereyığılmalı,eleletutuşmalıyız;çünküzamanhepbelirsiz,gökyüzühepyüksekvehayatçokıraktır.
Enyücelerimizinteküstünlüğü,herşeyinboşvekaypakolduğunudahaiyibiliyorolmalarıdır.
Belkidebiryanılsamakılavuzlukediyorbize;amabununbilincindeolmadığımızkesin.
55.Yada:Sevmektenkendimialamadığımhayatla,cazibesindenkorktuğumölümünarasındayımişte.
56.Yada:başkabirvaroluşa.
57.Orijinalmetindeİngilizce:İlkmakale.(Ç.N.)
58.Cümletamanlaşılmıyor.Pessoa’nıntarzıdoğrultusunda,cümleninsonunuşöyledegetirebiliriz:Vebugerçekliğinbilefarkındaolmamanınverdiğiacıkaldı.
180H.K.
Gününbirindehayatımıdüzenesokupgüvenceyealdıktansonra,canımınçektiğikadaryazıp,istediğimkadarınıyayımlatmafırsatınıyakalarsam,biliyorumkiazyazdığım,yazdıklarımıdayayımlatmadığımbubelirsizhayatıçoközleyeceğim.Buhoyrathayatçoktangeçmiştekalmış,dolayısıylabirdahakavuşamayacağımbirhayatadönüşmüşolacağıiçindeğilsadece;herhayattarzınınkendincebirözelliğinin,ayrıbirzevkininolmasıvarbirde;farklıbirhayattarzınıbenimsediğimizde,böylesidahaçokhoşumuzagitsebile,hayatınoözelzevkinintadıkaçar,kendinehasözelliğidecazibesiniyitirir:Eskiyeaitzevkde,oözellikde,arkalarındabirboşlukbırakaraksilinmişlerdir.
Gününbirindesırtımdahaçgibitaşıdığımtasarılarımıazapyolumunnihayetineulaştırmayıbaşarırsam,bubaşarıdanbileazapduyacağımvedeğersiz,kaba,kusurluolduğu
günleriözleyeceğim.Öyleyadaböyle,birazazalmışolacağım.
Uykumvar.Boşsayılabilecekbürodasaçmasapanbirişleuğraşırkengünuzadıkçauzadı.İşyerindekilerinikisihasta,ötekilersebaşkayerde.Kendiköşesineçekilmişolanayakçıçocuksayılmazsayapayalnızım.Gününbirindesaçmadaolsabirözlemduyabilmeyeyönelikoşüpheliolasılığıözlüyorum.
Neredeyseyalvaracağımtanrılara,tabiivariseler;benibirkasanıniçindetutargibikorusunlar,gönülyaralarındanda,hayatınverebileceğisevinçlerdendeesirgesinlerdiye.
181H.K.
13Temmuz1931
Cançekişenışığıntitrekgölgeleriarasında,bitengünyerinihenüzerkencigeceyebırakmamışkendeğişenşehirdedüşünmeden,
başıboşgezinmeyiseverim;yürüdükçe,hiçbirşeyeskihalinedönemeyecekmişgibigelir.Duyularımdançokhayalgücümle,içimeçökendağınıkhüznüntadınıçıkarırım.Rasgeleyürür,kendimdekibirkitabıokumaksızınkarıştırırım,metneserpiştirilmişhızlıresimlerinüstüneuyuşuk,hiçbiryerevarmayanbirfikirgeliştiririm.
Kimileribaktıklarıhızlaokurveherşeyigöremedenbitirirokuduklarını.Bende,zihnimdekendikendinesayfalarınıkarıştırankitaptanbitmemiş,bulanıkbirhikâyeçekipçıkarıyorum,başkaserserilerinanılarıvariçindeveparklarınetrafındadönenşafakyadaayışığıtasvirleri,ipeklerebürünmüşkaraltılarıngeçtiği,sonratekrargeçtiğiyollar.
Sıkıntıdanvekendimibaşkahissetmektendolayıparçalanırım.Hemsokakta,hemgünbitiminde,hemkafamdakikitaptayürürümvebufarklıyollarınhepsinigerçektenkatederim.Açıkdenizevarmışbirgeminingüvertesindeymişimgibi,birgöçerim,birdinlenirim.
Bireğriçizenupuzunsokağınikiyanındakiölüsokaklambalarıbirdenbire,aynıandayanıverir.Sankibüyükbirsarsıntıatlatmışımgibihüznümiyicebüyür.Meselekitabınbitmişolmasıdır.Geriyesadece,soyutsokağınyapışyapışhavasında,tamamendışdünyayaaitincecikbirduygusızıntısıkalmıştır,varoluşbilinciminüzerinedamladamladüşen,aptalKader’insalyasınıdüşündürürbu.
Geceçökerkenbirşehrinhayatınekadarfarklıdır.Geceninçökmesiniseyredenbiradamınruhunekadarfarklıdır.Belirsiz,alegorik,gerçekdışıolarakalgılanabilenbirvarlığımyürürken.Anlatılmışbirhikâyegibiyim,üsteliketekemiğebürünecekkadariyianlatılmış,amabirkitabınbirbölümününbaşlangıcındanibaretşudünya-romanatamoturmamışbirhikâye:“Osaatlerdebiradam,ağırağırsokaktanaşağıyürürdü...”
Benimhayatlaişimne?
182
182H.K.
Ara
Hayatımkavrukkaldı,çünküdüşlerdekihalindebilecazibedenyoksungibiydi.Sonundadüşlerinverdiğiyorgunlukbenielegeçirdi...Bunuhissedince,dışımdangelen,sahtebirduyguyakapıldım,sonsuzbiryolunsonunamıgelmiştimyoksa...Kendimdentaşıpkimbilirnereyedüştümvehiçkıpırdamadan,boşyerekaldımorada.Dahaönceolduğumbirşeyim.Varolduğumuhissettiğimyerdedeğilim;kendimiararken,beniarayanınkimolduğunubilemiyorum.Herşeydensıkılarakgevşiyorum.Ruhumdankovulmuşumsanki.
Kendimebakıyorum.Kendikendiminseyircisiyimben.Duygularım,içimdekibilmediğimbirgözünönünden,dışarıyaaitşeylermişgibidizidizigeçiyor.Kendimdensıkılıyorum.Herşey,hattagizemdenyapılmışkökleribile,sıkıntımınrenginebürünmüş.
Saatlerinbenimiçinbıraktığıçiçeklersoldu
bile.Ağırağıryapraklarınıyolmaktanbaşkayapılabilecekbirişyok.Nasıldayaşlılıkkokuyorbütünbunlar!
Enufakbirhareket,kahramancabireylemdebulunmakkadarzorgeliyor.Enufakbirhareketinbedelini,gerçektenyapmayıdüşünsemhissedeceklerimihissedereködüyorum.
Özlediğimhiçbirşeyyok.Hayatımacıyor.Bulunduğumyeracıyor,kendimibulabileceğimidüşündüğümyerçoktandıracıyor.
İdeali,birfıskiyeninuydurukhareketiyleyetinmekolabilirdi–yükselipaynıyeredüşmek,hiçbiryararıkalmamışgüneşinaltında,düşgörenlerdüşündenehirlergörsün,dalgıncagülümsesindiye,geceninsessizliğinderasgelegürültüçıkaran,anlıkbirparıltıolmak.
183H.K.
Buılık,aldatıcıgün,donukbiryüzledoğduğundanberisıkıntıdanbunalanşehrinüzerindeşekilsiz,karabulutlardolaşıyordu.Bulutlarartardagelen,solgundalgalarhalindekayalıklarınolduğutaraftayığılıyor,onlarlabirlikte,sokaklarınherzamankinebenzemeyengüneşeolantarifsizhıncındanbirtrajedikokusuyükseliyordu.
Öğlen:İnsanlaröğleyemeğineçıkarken,sevimsizbirumutsolgunatmosfereçöreklenmiştibile.Limelimeolmuşpaçavralarabenzeyenbulutlar,karayaçalanöncüöbeklerikovalıyordu.Kalecivarındagökyüzütertemizdi,amamavisiçirkindi.Havagüneşliydi,nevarkikimsedegüneşebakacakhalyoktu.
Saatbirbuçuğagelirkenbizişteydik.Havabirazaçmışgibiydi,amasadeceşehrineskikesiminde.Kayalığınorasıkesinlikledahaaydınlıktı.Şehrinkuzeyindeisebulutlaryavaşçabirleşerekkocamanbirpusyumağınadönüşmüştü.Bukaranlık,zalimyığınkapkarakollarını,griyeçalan,köpürenakpençelerini
öneuzatmış,ağırağır,amansızcailerliyordu.Güneşiyakalamasıanmeselesiydi,busıkıntılıbekleyiş,sokağınseslerinidebirdenbireboğuvermiştisanki.Doğuyadoğrugökbirazaçılmıştıyadaöylegeliyordu,amabunaltıcısıcakdabirokadarartmıştı.Genişbüronunloşışığındaterdöküyorduk.“Sıkıbirfırtınageliyor,”dediMoreira,kocamuhasebedefterindenbirsayfaçevirirken.
Öğledensonrasaatüçte,güneştamamensahnedençekilmişti.Nehazindirkiyazortasındalambayakmakzorundakaldık,öncesalonundiptarafında,mallarınpaketlendiğiyerde,sonraodanınortasındada,çünküirsaliyelerihatasızyazmak,trenlerinsefernumaralarınıkaydetmekgiderekzorlaşıyordu.Saatdördegelirken,pencereyeyakınoturanbizşanslılardagüzelimışığımızdanmahrumkalmıştık.Büronunbütünışıklarıyandı.PatronVasquesodasınınkapısınıçekipçıkarkenbağırdı:“BaksanızaMoreira,Benfica’yagidecektimamavazgeçtim;fenayağacak.–Hemdetamotarafta,”diyekarşılıkverdi,(...
şehrinmerkezinde?)AvenidadaLiberdadecivarındaoturanMoreira.Sokağınsesleriansızıntizleşti,sonrahafifçedeğişti;venedenbilmem,ikiadımötede,bizimkineparaleluzanansokaktangeçentramvaylarınçanseslerindebirhüzünvardı.
184H.K.
22Ağustos1931
Bitenyazınardından,sonbaharınhenüzgelmediği,havanınbizibunalttığı,renklerinyumuşadığıyazdankalmagünlerde,akşamüstlerineiçiboş,mağrurbirhavagelir.Busaatlerimgeleminoyunlarınabenzer;hiçbirşeyeduymadığımızözlemlerin,gemilerindenizdebıraktığıizlergibiarkaarkayadizilerek,hiçdeğişmeden,upuzunbiryılangibisonsuzauzandığıoyunlara.
Böyleakşamüstlerinde,sıkıntıdanbeter,
amasıkıntıdanbaşkaadıdaolmayanbirduygudenizgibikabarıriçimde–ruhuntamamençökmesindenkaynaklanan,neredehissedildiğibelirsizbirperişanlık.GönüldostubirTanrı’yıkaybetmişgibiyimdir,bütünvarlıklarınÖzüölüdürartık.Vehissedilebilirevren,hayatikensevmişolduğumbircesettirşimdigözümde;hâlâsoğumamış,rengârenkışıklarsaçanbulutlarınensonuncularınınaydınlığında,herşeyhiçedönmüştür.
Sıkıntımdehşetedönmektedirsanki;yorgunluğumiseaslındabirkorkudur.Terimdeğil,bununfarkındaolmaktırsoğukolan.Rahatsızlıkbedenimdedeğil,ruhumdadır,hemdeöylebüyüktürkibedeninbütüngözeneklerindeniçerisızarakonudaistilaedersonunda.
Canlıolmaktanduyduğumtiksintiöylebüyük,dehşetöylekudretlidirki,nesakinleştiriciler,nepanzehirler,nemerhemler,nedeunutuşlarkâreder.Uyumaktanbütünvarlığımlaiğrenirim.Ölmektenbütünvarlığımlaiğrenirim.İlerlemekvedurmakiki
aynı,ikiimkânsızşey.Umudun,inançsızlıktanfarkıyok,ikisinindehamurusoğukvekülleyoğrulmuş.Boşşişelerledolubirrafımben.
Veyinede,parlakgünusulcaçekilirkençoktansilinmişvedasısıradangözlerime
değdiğinde,nasıldaburnumdatütergelecek!59
Kıpırtısızgöklerde,altınışıklarınhenüzsönmediğiboşluklardasessizceumuduncenazesinikaldırankafileneuzunbirkafiledir,nebiçimbiralaydırobirdendağılarakkırmızımsımaviliklergibisaçılan,saçılmasıylaakılsızuzayınenginlerindesolupgitmesibirolan,ohiçliklerveboşluklaralayı.
Neyiistediğimiyadaistemediğimibilmiyorum.İstemeyibilmezoldum,nasılistendiğinibilmiyorum,normaldeistediğimiziyadaistemeyiistediğimizibizebelliedenduygularıyadadüşüncelerianlayamıyorum.Nekimolduğumubiliyorum,neneolduğumu.Kocaevreninansızınçökenhiçliğininaltında,üzerimebirsuryıkılmışgibiyatıyorum.Veardımdabıraktığımizitakipederekyürüyorum,takigeceçökene,tamkendime
karşıiçimdebirsabırsızlıkyükselirken,farklıolmanınferahlatantesellisinigetirenedek.
Yahuzurlugecelerde,göğünyücelerinde,sıkıntıdan,huzursuzluktandermansızkalmış,okocaay!Bugökselgüzelliktenuğursuzbirhuzuryayılır,sıcakhavadaayınpusunabürünmüş,yıldızlardanürken,mavimsisiyahbiralaycılıksezilir.
185
Ara
Şuiğrençsaat,yaolurhalegelecekkadarazalsınyadabirsonuolacakkadarbüyüsün.
Günbirdahaışımasınvebenvebütünbuodaveaitolduğumhavası,hepsiGece’decanbulsun,Karanlık’tamutlaklığakavuşsunvegeriyehiçbirşeykalmasınbenden,belkiölümsüzbirşeysebile,belleğimintitrek,izbırakabilecekbirgölgesibile.
186
Eyüzgünyüreğim,tanrılardilesindeKader’inbiranlamıolsun!Yadadahaiyisi,Kaderdilesindetanrılarınbiranlamıolsun!
Bazengeceleyinuyandığımdaalınyazımıdokumaktaolan,görünmezellerhissederim.
Hayatıgömüyorum.Hiçbirşeyim,herhangibirşeyinakışınıkesintiyeuğratmıyor.
187H.K.
Hayatımıntemelindekitrajedi,bütüntrajedilergibikaderinbirşakasıdır.Gerçekhayatıtutsaklıkolarakgörüpreddediyorum;düşeise,alçakçabirözgürlükdiyesırtçeviriyorum.Amagerçekhayattaengündelik,enkirlinevarsayaşıyorum;düşteiseherşeyinenyoğununu,hemdehiçdurmadan.Günortasındauyuklayan,sarhoşbirköleye
benziyorum–tekbedendeikiacizlikhalibirden.
Aklımızdaçakanşimşeklerinhayatımızınkaranlığındaetrafımızısaran,bizimiçinhayatıkuranonesneleriaydınlatanışığıylaaçıkçagörüyorum,gözümdebütünhayatıtemsiledenRuadosDouradores’tekideğersizliği,gevşekliği,yakışıksızlığı,sahteliği–kendikadariğrenççalışanlarladoluşuiğrençbüro,içindebirölününyaşadığısayılmazsayaprakbilekımıldamayanşukiralıkoda,sokağınköşesindekişubakkalvetanıyıpdatanımadığımsahibi,ihtiyarkahveninönündedurangençler,ötekilerepekbenzeyenherbirgününsıkıntıverenyararsızlığı,tekdekorla,üstelikterskurulmuşbirdekorlaoynananbirdramdakigibi,hepaynıyüzleringerigelişi...
Amaşunudaaçıkçagörüyorumki,bunlardankaçmanınyoluyahepsinikontrolaltınaalmakyadatoptanreddetmek:Nevarki,gerçekhayattahiçbiriniaşamadığımiçinkontroledemiyorum,reddedemiyorumda,çünkühayalkurduğumsürecehepolduğum
yerdeyim.Vedüş,kendimdekendimdenkaçmanın
utancı,varlığımdaruhunböylesipisliklerindenbaşkabirşeyolmamasınınrezilliği;başkalarınınsabupisliklerisadecehorlarkençizdikleriölümresminde,akıllıbitkilerebenzeyecekkadarsakinleştiklerinde,uyurkengörmeleri!
Kendiiçimindışındabirtekkezolsunasilcedavranamamışyadayararsız,amagerçektenyararsızbirarzubeslememişolmamanedemeli!
Caesar,hırsıçokgüzeltarifetmiş:“Roma’daikinciolacağına,köydebirinciol!”Banagelince,bennebirköyde,neherhangibirRoma’dabirhiçtenbaşkabirşeydeğilim.KöşedekibakkalınhiçolmazsaRuadaAssunção’danRuadaVitória’yakadarbellibirağırlığıvar;düpedüzmahalleninCaesar’ı.Efendim?Üstünolanbenmiyim?Hiçlikteneüstünlük,nealçaklık,nedeherhangibirmertebeolmadığınagöre,nebakımdanüstünolabilirim?O,nedeolsakocamahallenin
Caesar’ı,haliylekadınlarındagözdesi.İstemediklerimiyapmaktan,sahip
olamayacaklarımıdüşlemektenbirtürlüvazgeçmememin,durmuşbirmeydansaatikadarsaçmabirhayatı(yaşayarak?)sakızgibiuzatıpdurmamınsebebibudurişte.
Hassas,amaistikrarlıduyarlılığım,gereğindenfazlauzamış,fakatbirbilincesahipolanbudüş[...],bütünolarak,benimayrıcalığımolanoalacakaranlıkhaliniyaratır.
188H.K.
Sıradaninsan,hayatnekadarçetingelsede,enazındanfazladüşünmeyerekmutluolabilir.Hayatıkendidışındabirşeyolarak,kedilerköpeklergibigelişinegöreyaşamak–sıradaninsanlarböyleyaparvehiçolmazsakedilerleköpeklerkadarmemnunkalacağındaneminolmakisteyenler,hayatıişteböyleyaşamalı.
Düşünmek,yıkmakanlamınagelir.
Düşüncesüreciiçinde,düşünceninkendisibizzatbuişiüstlenir,çünküdüşünmek,düşünülenşeyiparçalarabölmekleolur.İnsanlarhayatınsırrıhakkındadüşünmeyibilseler,heradımda,hereylemdebinlercekarışıklığınpusuyayatmış,ruhugözetlediğinihissedebilseler–aslahareketetmez,yaşamayabilecesaretedemezlerdi.Onunyerineertesigüngiyotinegitmemekiçinintiharedenlergibi,korkudanbirbirleriniöldürürlerdi.
189
Yağmurlugün
Havayıbuğulubirsarılıksarmış,kirlibeyazbirşeyinarkasındanbakıncagörülen,solgunsarıyıhatırlatıyor.Kurşunilerarasındasarılarbellibelirsiz.Amakurşunininsolgunluğu,hüznündebirazsarılıkgizliyor.
190H.K.
Zamançizelgesindemeydanagelenenufakbiraksaklık,insanınruhunayenişeylerinsoğukluğunuhissettirir,hafifrahatsızedicibirzevkverir.İştenaltıdaçıkmayaalışkınsanız,gününbirindesaatbeşteçıktığınızandazihninizinderhaltatilegirdiğinifarkeder,biryandandakendinizinasıloyalayacağınızıbilememeninsıkıntısınabenzerbirduyguylatanışırsınız.
Dünuzakbiryerdebirişimolduğuiçinbürodandörtteçıktım,beşteuzaktakiişimihalletmiştimbile.Osaatlerdesokaklardadolaşmayaalışıkolmadığımdan,kendimibambaşkabirşehirdebuldum.Herzamankibinalardaağırağıroynaşanışığıntonlarındaboşbirgüzellikvardı,herzamankiyayalar,dünakşamkifilodanyeniinmişdenizciler,bukomşuşehirdekarşımaçıkıyordu.
Osaattebizimişyerihâlâaçıktı.Bendeorayadöndüm,ertesisabahgelmeküzere
ayrılmışolduğumiçin,haliyleherkesşaşırdı.Nasıl,dönmüşmüydüm?Evetya,dönmüştüm.Oradayken,tinselaçıdankonuşacakolursakvarolmaksızınetrafımısaraninsanlarınarasındabirbaşımayken,hissetmemekteözgürdüm...Bürobirbakımabenimyuvam,yanihiçbirşeyhissedilmeyenyerdi.
191H.K.
Bazenhüzünlübirhevesle,gününbirinde,birparçasıolmayacağımbirgelecektebusayfalarıbeğenenlerçıkarsa,nihayetbeni“anlayan”birine,içindedoğupsevilebileceğimgerçekbiraileyekavuşmuşolacağımıdüşlerim.Nevarki,doğmakşöyledursun,ozamançoktanölmüşolacağımben.
Gününbirinde,yüzyılımızınoldukçabüyükbirbölümünüyorumlamayıgörevbildiğim–hattadoğuştangelenbirözellikdiyebilirim
buna–vebuişiherkesteniyiyaptığımanlaşılacak;veogün,kendizamanımdaanlaşılamadığım,neyazıkkikayıtsızvesoğukinsanlarınarasındayaşadığımyazılacak,başımagelenlereahvahedilecek.Vebütünbunlarıyazankişi,kendizamanındayaşayanyadaşimdietrafımdaolanbenimgibiinsanlarıanlayamamaklabüyükbirgünahişlemişolacak.İnsanoğluancak,çoktangöçmüşdedelerininişineyarayacaktürdenşeyleröğrenir.Hayatıngerçekkurallarınıancakölülerebelletmeyibiliriz.
Bütüngünüyazıyazarakgeçirdiktensonra,yağmurluikindinihayetbitti.İnsan,tenindeadetahavadangelen,taptazebirneşeduyumsuyor.Günbukez,grilikleryerinesolukmavilerlekapatıyorperdeyi.Hattasokaklardakiparketaşlarınabellibelirsizbirgökmavilikvurmuş.Yaşamakcanyakıyor,amauzaktanuzağa.Hissetmeninönemiyok.İkiüçvitrininışıklarıyandı.
Entepede,başkabirpenceredeinsanlarişdenenşeyinbitmesiniseyrediyor.Yanımdan
sürtünerekgeçenşudilenci,kimolduğumubilseşaşırıpkalırdı.
Aradakalmışsaatler,cepheleredüşendahaazmaviylevedahaazsolukmaviylebirazdahaakşamakayıyor.
İnanıpdayanılanlarınherzamankiişleriylehaşırneşirolduğu,bilinçsizliktendolayıacıçekerkenbilemutluolduğugün,usulcabitiyor.Zamanusulcainiyor,sönenbirışıkdalgasıbu,yararsızakşamdanyükselenmelankoli,yüreğimeişleyen,yanındasislergetirmeyenbirbulut.Usulca,tatlılıklainiyoroanlaşılmazsolgunluk,suylayoğrulmuşgünsonununmavisaydamlığı–mütevazı,soğuktoprağausulca,tatlılıkla,hüzünleiniyor.İnsanıuyuşturmayanbirsıkıntınıntekdüze,acıveren,görünmezkülünedönüşerek,usulcakonuyoryere.
192H.K.
Ortamısaranhuzurunaltındagizlifırtınaların,rahatsızlıklarındolaşmasına,sıcağınnefesaldırmamasınarağmen,fırtınalarbaşkayeregöçmüşolduğuiçinbuüçgün,varlıklarındupduruyüzeyinehoş,hafif,ılıkbirferahlıkgetirdi.Hayatınağırlığındanmustaripruhumuzundabazenböyle,hiçbirsomutnedenolmadığıhaldebirdenbirerahatladığıolur.
Farklıiklimlerolarakhayalediyorumkendimizi,üzerimizdebaşkayerdepatlayacakkasırgalarınağırlığıvar.
Varlıklarınobomboşenginliği,hemgökte,hemyerdehükümsürenosınırsızunutuş...
193H.K.
2Eylül1931
Hayatımınadımadımçöküşüne,olmayaözendiğimherşeyinağırağırsulara
gömülüşünetanıklıkettimgizlice.Diyebilirimki,gönlümneyiarzuladıysayadabiranımı,enazındanbiranındüşününeyevakfettiysem,enüstkattakibirsaksıdandüşmüşbirtaşgibikapımınönündebinparçayaayrılmıştır,lafıdolandırmadansöylenebilecekölügerçeklerdendirbu.HattaKader’inoldumolasıenbüyükeğlencesi,kendineaitşeylerekarşıbendesevgiyadaistekuyandırmakolmuştur,sırfertesigünoşeyesahipolmadığımı,asladaolamayacağımıgöreyimdiye.
Kendikendimialaycıbakışlarlaizlerken,neolursaolsunhayatıseyretmektendehiçvazgeçmedim.Veartık,bütünmuğlakumutlarınhüsranlasonuçlanacağınıkabullenmişbiriolarak,umutlahayalkırıklığınıaynıandatatmanınözelzevkininıstırabıiçindeyim,hemacı,hemtatlıbiryemeğebenziyorbu,acıylatatlıarasındakizıtlık,tatlıyıiyicebalaçevirmiş.Bütünsavaşlardapeşinenyenilmiş,şimdiheryeniçarpışmadanönce,songeriçekilmehareketiniherayrıntınıntadınıçıkararakkâğıdadöken,
karamsarbirgeneralimben.Kadermuzipbircingibiheppeşimdeydi.
Akılfikriherneyiarzularsamarzulayayım,eliminboşkalacağınızihnimekazımaktaydı.Yoldayürürkengözümevlenmeçağınagelmişbirgençkızınsiluetineilişse,gayetkayıtsızbiredaylabiraniçinobenimolsanehissedeceğimihayaletsem,hayaliminonadımötesindegençkızmutlakabiradamlabuluşur,odayakocasıçıkaryaâşığı.Romantikbiribundanbirtrajediçıkarırdı;biryabancıiseaynıolayıbirkomedigibiyaşardı;beniseikisiniharmanlarım;çünkübenliğiminderinlerinderomantik,kendimekarşıisebiryabancıyım;sonradayenibirironisayfasıaçarım.
Kimileri,umutsuzyaşanmaz,der;kiminegöreyseesasumutvarkenhayatbomboşkalırmış.Bugünneumutbesleyen,nedeumutlarıkırılanbiriolarakbanagörehayat,benimdedahilolduğumbasitbirçerçevedir,sırfgözzevkinehitapeden,bellibirkonusuolmayanbirgösterigibiizlerimonu–hepyarımkalanbirbalediroyadarüzgârla
kımıldayanyapraklar,günışığınınsüreklirenkdeğiştirdiğibulutlar,şehrinbirbirinebenzemezmahallelerinderasgeleçizilmişeskisokaklardakikeşmekeş.
Aslındavarlığımınbüyükbirkısmınıyazdığımmetinleroluşturur;bölümlerveparagraflarhalindeilerlerimben,kendimenoktalamaişaretleriserpiştirir,imgelerçılgıncakapışılırkençocuklargibigazetekâğıdındankaftanımlakralolurumyadakelimeöbeklerinibestelerken,kupkuru,amadüşlerimdehepcanlıkalançiçeklerden,delilergibitaçlartakarımbaşıma.Vehepsindenönemlisivarlığınınbilincinevarmışbirkuklakadarsakinimdir,aradabirsivrikülahınıntepesindensarkanvezatenkafasınınayrılmazbirparçasıolançıngırağısallayan,bunudahiçolmazsabirşeylerinyankısıduyulsundiyeyapanbirkukla–birölününhayatıdırşıngırdayan,Kader’eyapılannazikbiruyarı.
Nevarkikimbilirkaçkez,okeskinboşlukduygusununvebütünbunlarıdüşünmeninsıkıntısınınbudingintatminsizliğiniçinden
yavaşyavaşyükseldiğini,bilinçlibircoşkuyadönüştüğünüduymuşumdur!Birsusupbirbaşlayanseslerinortasındakonuşmalarıyakalamayaçalışanbiradamgibi,buinsanhayatınayabancıhayatın–kendinedairbilincinindışındahiçbirşeyinyaşanmadığıbuhayatıntemelindekiacıyıkimbilirkaçkeztatmışımdır!Kaçkezkendimdenuyanıpbirsürgünyeriolanbenliğiminderinliklerindeenazındangerçekbiracıyasahipmutluinsan,sıkıntıyerineyorgunlukduyanmesutinsan,ıstırapçektiğinifarzedeceğineıstırapçeken,ölmeyeyatacağına,evet,kendiniöldürenherkesin“insanı”olmanınkatbekatdahaiyiolacağınısezmedimmi!
Birromankahramanı,okunmuşbirhayatolupçıktım.Hissettiğimherşey,sadecevesadece(bütünçabalarımarağmen),yazılmaküzerehissediliyor.Nedüşünürsemanındakelimeleredökülüyor,imgelerekarışarakbozuluyor,belliahenklerekavuşuyor,nevarkioahenklerdeçoktanbaşkaşeyedönüşmüşoluyor.Kendimidurmadansilbaştan
kurgulamaktanmahvoldum.Kendimidüşünmektendüşüncelerimhalinegeldim,amaartıkbendeğilim.Kendimeiskandilsalladım,sonraiskandilibırakıverdimelimden;ömrüm,derinmiyim,değilmiyimdiyedüşünmeklegeçiyor,amaartıkbakışlarımdanbaşkaiskandilimyok,başdöndürücübirkuyununkaraaynasında,kendiyüzümügösteriyorbanabakışlarım,yüzüonuseyretmemiseyrediyor.
Birtüriskambilkâğıdıyımben,eski,bilinmedikbirresim,kaybedilmişbiroyununbiricikizi.Hiçbiranlamımyok,değerimibilmiyorum,kendimibulabilmemiçinnirenginoktalarımyadakendimitanımamayardımedebilecekbirişlevimyok.Veböylece,özümdençok,kendimitarifetmekiçin(tariftedoğrulukpayıvarsada,üçbeşyalandayokdeğil)kullandığımartardayağanimgelerdebuluroldumkendimi,kendimiöyleçokanlattımkisonundavarlığımtükendi,mürekkepniyetineruhumukullandımbende,hemzatenbaşkabirişeyaramıyor.Amaheyecansöndübile,tekrarboyuneğiyorum.
Kendimdekibenegeridönüyorum,birhiçolsabile.Vegözyaşsızyaşlarabenzeyenbirşeydonupkalmışgözlerimiyakıyor,varolmamışbirsıkıntıyabenzeyenbirşeykupkuruboğazımaoturuyor.Amaağlamışolsam,ne,neuğrunaağlamışolacağımınfarkındayım,nedeniyeağlamadığımıbiliyorum.Düşevrenigölgegibipeşimde.Vebenimuyumaktanbaşkaisteğimyok.
194
Yüreğimintamortasındabüyükbiryorgunlukvar.Aslaolamadığımkişibeniüzüyor,ondanbanakalananılardanneyeolduğunuanlayamadığımbirözlemkabarıyor.Umutlaravekesininançlaraçarpıpdüştüm,benimlebirliktebütünbatangüneşlerdedüştü.
195
GerçekhayattaMr.Pickwick’letanışamadıklarınayadaMr.Wardle’laelsıkışamadıklarınasamimiyetleüzüleninsanlarvardır.Bendebunlardanbiriyim.Romanbittiktensonra,odevirde,oinsanlarla,benimiçinsapınakadargerçekolanoinsanlarlayaşamadığımiçinhüngürhüngürağlamışımdırsahidende.
Dramlarromanlardahepgüzeldir,çünkünebirdamlagerçekkanakar,nedeölülerçürür,hemzatençürükşeylerromanlardaçürümezasla.
Mr.Pickwickkomikbiriykenaslındaöyledeğildir,çünkübirromankahramanıdır.Kimbilir,belkideromanTanrı’nınbizikullanarakyarattığıhayattançokdahakusursuzbirhayatvegerçekliktirvebiz,belkidesırfonuyaratmakiçinvarızdır.Görünüşebakılırsauygarlıklarsırfsanatveedebiyatüretmekiçinvar,kelimelerseonlardanbizekalan,bizimlekonuşanşeyler.Buinsan-ötesifigürlernedengerçek,sahiciolmasın?Zihinselvarlığımdaböyleolabileceğinidüşündükçecanım
yanıyor...
196H.K.
3Eylül1931
Enfazlaıstırapverenduygular,encanyakanheyecanlar,aynızamandaensaçmaolanlardır:imkânsızşeylerekarşı,sırfimkânsızlığınyarattığıistek,hiçvarolmamışolanaduyulanözlem,geçmişteolabilecekolanaduyulanarzu,farklıolmamanınacısı,dünyanınvarolduğunugörmeninverdiğitatminsizlikduygusu.Bilincinbuyarımtonlarıiçimizdeacıvericibirmanzara,varlığımızınsonsuzadeksürengurubunuçizer.Oankendimizekarşı,giderekkaranlığagömülenıssızkırlarınuyandırdığıduygularakapılırız;uzakkıyılararasındakapkarasularıyla,olancaberraklığıylaakan,gemileringeçmediğibirnehrinkıyısındakikamışlarınhüznüdürbu.
Acababuduygularsıkıntıdankaynaklanangizlibirdeliliğimiaçığavuruyor,yoksabirvakitleryaşadığımızbaşkadünyalarınbizdekalmışbulanıkanılarımı–rüyadagörülenşeylergibiiçiçegeçmiş,karışmış,bizesaçmagörünsedekökenleri–tabiikökenlerinibiliyorsak–hiçdeöyleolmayan,bulanıkanılar.Başkavarlıklarolmuşmudur,diyesoruyorumkendime,–eskibizler–,bugün,eskihallerininbirergölgesiolarak,nekadareksiksizolduklarınıeksikbirşekildealgıladığımız,olsaolsahayaledebileceğimizsağlamyapılarınıkaybettiktensonra,şuyaşadığımızgölgehalininikiboyutunadüşmüşvarlıklar.
Biliyorum,heyecanındüşünceleriolanbütünbuşeylerruhumuzukasıpkavuruyor.Neyedenkdüştüklerinihayaledememekyadagönülgözümüzdesildiklerininyerinekoyacakherhangibirşeybulamamak–bütünbunlarnenerede,nekimtarafından,nedeniçinverildiğinibilmediğimizbircezagibiçöküyorüstümüze.
Amabununsonucunda,bizdehayatave
bütünhayhuyunakarşıbirbıkkınlık,bütünarzularavebelirtilerinekarşıpeşinbiryorgunluk,bütünduygularakarşıisimsizbirtiksintikalıyorelbette.Melankolininkeskinleştiğiböylezamanlarda,düşlerimizdebileâşıkolmamız,kahramanolmamız,mutluolmamızimkânsızdır.Hepsi,hattahepsinindüşüncesibileboştur.Bizebaşkabirdildesöylenirbunlar,zihnimizdebirtürlüşeklegirmeyenhecelerdenoluşan,anlaşılmazbirsesdizisindenibaretbirdilde.Hayatıniçioyuktur,ruhumuzuniçioyuktur,bütündünyanıniçioyuktur.Bütüntanrılar,ölümdendahaderinbirölümleölmüştür.Herşeyboşluktandahaboştur.Herşeynihayetindevarolmayanşeylerinbirkaosudur.
Bunlaraklımdangeçerken,acabagerçeklikateşimidindirirmi,diyeetrafımabaktığımda,ifadesizevler,ifadesizşekiller,ifadesizjestlergörüyorum.Taşlar,bedenler,düşünceler–hepsiölü.Bütünhareketlerdurmuş–hepsibirduruştadonmuş.Hiçliğinhiçanlamıyok.Hiçliğitanımıyorum,tuhafbulduğumdandeğil,
neolduğunubilmediğimiçin.Dünyayıkaybettim.Oanınbiricikgerçekliğiolanruhumunenderinyerindeyoğun,gözlegörülmezbirıstırapvar,karanlıkbirodadaoturmuş,ağlayanbirerkeğinsesindeokunanbirhüzün.
197H.K.
Zamanıderinbiracıylahissediyorum.Birşeyleribırakıpgitmekbeniinanılmazsarsıyor.Birkaçayyaşadığımzavallımöbleliodayadaaltıgünkaldığımtaşraotelindekimasa,hattabirgarda,ikisaatoturuptrenbeklediğimhüzünlübeklemesalonu–tamam,amahayatıngüzelşeyleriniterkettiğimdevesinirleriminolancaduyarlılığıylaonlarıbirdahaaslagöremeyeceğimi,onlarakavuşamayacağımı,kavuşsakdaşubelirli,eşsizandakigibiolmayacaklarınıdüşününce–metafizikbirıstırapveriyorlarbana.Ruhumda
biruçurumaçılıyor,Tanrı’nınzamanınınsoğuknefesisolgunyanağımıokşuyor.
Zaman!Geçmiş!Ansızınherhangibirşey–birşarkı,tesadüfenburnumagelenbirkokuruhumdaanılarıntıpasınıçekiveriyor...Birvakitlerolduğum,birdahaaslaolmayacağımherşey!Benimolmuş,gelecekteaslaolmayacakşeyler!Veölüler!Çocukluğumdabenioncasevmişolanoölüler!Adlarınıandıkçaruhumbuzkesiyor;insanyüreklerindensürüldüğümü,kendigecemdeyapayalnızkaldığımı,kapalıkapılarınındilsizliğininkarşısında,dilencigibiağladığımıhissediyorum.
198H.K.
Tatilyazısı
Üçgünlüktatilde,kendiminbeni
bulamayacağıbiryerde,ikiminyatürburunladünyanıngerikalanındankopmuşminicikbirkoyuolan,küçükbirsahildeinzivayaçekildim.Kıyıya,entepedekibasamaklarıahşapolanilkelbirmerdivenleiniliyordu,tamortayagelincebasamaklarınyerinikayanınfarklıseviyelerineaçılmışoyuklaralıyordu,ikiyandandapastutmuşdemirdenbirtırabzanuzanıyordu.Vebuihtiyarmerdivendenherindiğimde,özellikledeayaklarımınaltındataşbasamaklarıhissettikçe,özvarlığımdançıkıpkendimibuluyordum.
Okültistlerin,enazındanbazılarınıniddiasınagöre,ruhkimianlardayücebirnoktayaerişir,heyecanlarınyadabelleğindekibirbölümünetkisiyledahaönceyaşanmışbirhayatınbiranını,birgörüntüsünüyadagölgesinihatırlayabilirmiş.Böylecevarlıklarınkökeninevebaşlangıcınaşimdiyegöredahayakınbirzamanadönervebirbakımaçocuklaştığını,esarettenkurtulduğunuhissedermiş.
Bugünpekazkullanılanomerdivendeninip
kimseciklerinayakbasmadığıosahileusulcasüzülürken,büyülübiryoldangeçerek
olabileceğimmonat’a60doğruilerliyorgibiydim.Günlükhayatımdakibazıvarolmaveedimdebulunmabiçimleri–varlığımındeğişmezkısmındabunlararzular,tiksintiler,bellitürdebirtakımkaygılarolarakkendinigösterir–sipereçekilenaskerlergibiiçimdeyokoluyor,gölgelerinarasındatanınmayacakhalegelecekkadarsiliniyordu;kendimdenuzaklaştırıyordububeni,biröncekigünühatırlamakyadaiçimdeherzamankihayatınısürenvarlığıbanaaitolarakgörmekzorgeliyordu.Genelolarakhissettiğimduygular,düzenliolarakdüzensizlikgösterenalışkanlıklarım,etrafımdakilerlesohbetlerim,dünyanıntoplumsalyapısınafarklışekillerdeuyumsağlayışım–sankibiryerlerdeöylesinegözgezdirdiğimşeylerdibunlar,basılmışbirbiyografinincansızsayfaları,herhangibirromandakendimizivermedenokumakla,romanınbelkemiğinikırdığımızyanhikâyelerdenbiri.
Vebununüzerine,yalnızcagerçekdışıbiruçakgibigöğünyücelerindeesenrüzgârınyadadalgalarınuğuldadığısahilde,yenibirdüştürünebırakıyordumkendimi–biçimsiz,uçucuşeylerdibunlar,büyükgerçeklerinderinlerindenyükselen,denizinoynakkıvrımlarıgibiyankılanan,gökvesukadarsaf,imgesizveheyecansız,derinduygular;uzaklardaeğrilerçizen,kıyıyayaklaştıkçayeşiledönen,saydamtirşetonlarınınyanıpsöndüğü,titrekmavibirdeniz;nihayetpesedenbinlercekolunutıslayarakkoparıpkararmışkumlar,köpüktensalyalarolarakortayaserdiktensonra–çatlayandalgaları,kökenlerdekiözgürlüğedönüşleri,tanrısallıközlemleriniveanıları(sözgelimieskibirzamanınacıvermeyen,şekilsizanısınıyadaşuyadabusebeplesadecemutlubiranıyı)bağrındatopluyordudeniz–köpükruhlukocabirözlemkalabalığıydıbuvesonrahuzur,ölümvehayatdenenkazazedelerinsığındığıadayıkuşatanoenginumman,herşeyyadahiçlik.
Uykusuzuykularuyuyordum,bütünduyularımlagördüğümşeylerdenkopmuşoluyordumçoktan,kendialacakaranlığımdan,ağaçlarınarasındasuyunsesinden,genişnehirlerinsakinliğinden,melankolikakşamlarıntazeliğinden,uykuyubarındıranakbirgöğsünyavaşsoluğundan,çocukluğun,dünyayıseyretmenindamgasınıyemişbütünbuşeylerden.
199H.K.
Ailedende,bircanyoldaşındandayoksunolmanıngüzelliği,sürgünlüğüntadınıhatırlatan;sürgünlükgururumuzu,ohafifgurbetacısınısilikleştirmeye,belirsizbirşehvetedönüştürmeyesevkedenobüyülüzevk–kendimce,kayıtsızcatadınıçıkarıyorumbütünbunların.Zihinselhayatımınenayırtedicikurallarındanbiri,dikkatiaşırıderecedeyoğunlaştırmamakvedüşebile,onuvarlık
alanınaçağırabildiğimibilmeninasaletiyletepedenbakmaktır.Düşlerefazlaönemvermek,öyleyadaböylebizdenkoparak,karıncakararıncagerçeklikmertebesineerişmişveböylece,kendisinekibarcadavranmamızıbeklemeyeolankayıtsızşartsızhakkınıkaybetmişbirşeyinüzerinefazladüşmekolur.
59.Yada:…birbaşkasıolmamanınsıkıntısınasıldaçökerüstüme.
60.EskiYunanfelsefesindebölünmezbirlik;Leibniz’infelsefesindeise,bölünemezbirbirlikolansonsuzsayıdakicevherlerinherbiriniifadeeder.(Ç.N.)
200H.K.
Sıradanlıkbiryuvadır.Günlükhayatbiranagibikucakaçarinsana.Büyükşiiriniçindeyücearzularınzirvelerinedoğru,aşkınveokültşeylerindoruklarınadoğruuzunbiryolculukyaptıktansonra,mutluaptallarınkahkahalarlagüldüğühanadönmekmüthişiyigelir,hayatınbütünsıcaklığınakavuşmuşoluruzböylece,bizdeTanrı’nınyarattığıhalimizedönerekaptallaşır,onlarlakadehtokuştururuz,bizebahşedilmişolanevrendenmemnunuzdurartık,gerisinidedağlaratırmanıpda,tepeyevarıncaöylecebakınmaklayetinenlerehavaleederiz.
Deliyadaaptalgözüylebaktığımbiradamın,pekçokfarklıkonudayadahayatmematmeselelerindesıradanbirinsanıaltetmesibenihiçşaşırtmaz.Saralılarakrizanındainanılmazbirgüçgelir;normalinsanlardanpekazıparanoyaklargibimantıkyürütebilir;çokazdemagog(belkidehiçbiri)dinlebozmuş
manyaklarkadarbüyükkalabalıklartoplayabiliretrafına,üstelikinsanlaraonlarkadaryüreklilikdeaşılayamaz.Bütünbunlar,sadecedeliliğindelilikolduğunukanıtlar.Çölortasındaruhunkörolmasındanibaret,herşeydenkopuk,bomboş,yapayalnızzaferlerdense,insanıçiçekleringüzelliğininfarkınavardıranbozgunlarıtercihederim.
Oyararsızhayalgücüm,kimbilirkaçkeziçdünyanındehşetini,gizemciliklerin,tefekkürünmidebulantısınıyaşatmıştırbana.Hayalkurmakiçinseçtiğimevimdentelaşiçindeişekoşmuşumdurböylezamanlarda;Moreira’nınyüzünügördüğümdeisenihayetlimanavarmışgibihissetmişimdir.Aslınabakılacakolursa,Moreira’yıastralhayatatercihederim:Gerçeğidoğruyatercihederim;hayatı,evet,yaratıcısıolanTanrı’yatercihederim.Hayatıbanaböyleverdi,bendeonuböyleyaşayacağım.Hayalkuruyorum,çünkühayalkuruyorum,amahayallereiçimdekitiyatrodaoynamaktanbaşkabiranlamyüklemekkendimebirhakaretolur;şarapsız
kalmam,amaşarabaekmekyadahayatibirihtiyaçgözüyledebakmam.
201H.K.
10/11Eylül1931
Gününyükselmesindençokönce,buaydınlıkşehringüneşedairalışkanlıklarınıntersineolarak,sayısızevin,harapboşlukların,yerinvebinalarıngirintilerininüzeri,güneşinyavaşyavaşyaldızabuladığıincecikbirsisleörtülmüştü.Nevarki,öğlendenhemenönce,güngökyüzündeiyiceyükseldiğindegevşeksistarazlanmaya,hafifsoluklara,tülkaraltılaradönüşerek,bellibelirsizsilinmeyebaşladı.Saatonageldiğinde,artıkkaybolmuşolansisihatırlatantekişaret,gökyüzündeki,donuk,kötübirmorluktu.
Şehrinyüzündekimaskekayıpgittikçe,altındakiçizgileryavaşyavaşortayaçıkıyordu.
Birpencereaçılınca,çoktandoğmuşolangünbirdahadoğdu.Seslerdehafifbirdeğişiklikhissedildi;yeniseslerbelirdi.Kaldırımtaşlarında,gelipgeçenlerinkimseyeaitolmayanauralarındabilemavimsibirfarkoldu.Güneşsıcaksabilesıcaklığıhenüznemliydivegözlegörülmezbirşekilde,çoktanyokolmuşolansisinsüzgecindengeçmişti.
Sislerolsunyadaolmasın,birşehrinuyanışını,kırdaşafaksökmesindendahadokunaklıbulmuşumdurhep.Şehrinkidahabiryenidendoğmaktır,güneşöncekoyubiraydınlıkla,ardındannemlibirışıklavesonundaışılışılbiraltınsarısıylaçayırları,ağaççıklarınkaraltılarını,yapraklarınaçılmışavuçlarınıyaldızlamaklayetinmekyerine,pencereleriçalarak,herrenktenduvarlara,açıklıkoyuluçatılarakonarak,bütünmarifetlerinipencerelerde,duvarlardaveçatılardasergilediğinde,buncafarklıgerçekliğecanverdiğinde,uyandırdığıumutdadahafazladır.Kırdaşafakseyretmekbanaiyigelir;şehirdeşafakisehemiyihemkötügelirvebuiyi
gelmesindendahaiyidir.Evet,çünkübanaverdiğidahabüyükumuduniçinde,herumuttakigibihafifbiracılıkvardır,gerçekolmayışınınburukluğununizidirbu.Kırdasabahvarolur;şehirlerdeise,vaateder.Biriyaşatır,ötekidüşündürür.Bütünmeşhurlanetlilergibibende,düşünmeninyaşamayayeğolduğunuhissedeceğimdaima.
202H.K.
14Eylül1931
Yazbiterken,sıcaklarınazaldığıilkgünlerinardından,akşamadoğruuçsuzbucaksızgökyüzündebazırenklerinyumuşadığını,sonbaharıhaberverensoğumuşmeltemindebunlarlahafifçeoynadığınıgördük.Yapraklarhâlâyeşildi,yapraklardökülmüyorduhenüz,birgünbizimdebaşımızagelecekolan,dışdünyadakiölümüalgılamaktandoğansıkıntıda
yoktu.Varolmakiçinçabalamaktanyorulmuştukadeta,ediminsonhareketlerineanlaşılmazbiruykuçökmüştü.Ah!Öyleacıbirkayıtsızlıkvardırkibuakşamüstlerinde,sonbaharvarlıklardanöncebizdebaşlar.
Heryenisonbahar,göreceğimizsonsonbaharabirazdahayakındır,ilkbaharyadayaziçindebuböyledir;amasonbahar,doğasıgereğiherşeyinsonunuhatırlatır,oysailkbahardayadayazın,gördüklerimizinsayesindebunukolaycaunuturuz.Amavarlıklarınrengârenketrafasaçılmasına,rüzgârındeğişensesine,geceçökerkenevreninoinkâredilmezvarlığınayayılan,eskimsihuzurakarşıbellibelirsizdikkatimiziuyandıranoduyguda,acelecibirhüznünkaraltısı,yolkıyafetleriiçindebirmelankoliseçilir.
Evet,hepimizgöçüpgideceğiz,üstelikherşeyimizlegöçeceğiz.Eldivenlereveduygularasahipolanlardan,ölümdenvememleketmeselelerindenkonuşanlardangeriyehiçbirşeykalmayacak.Nasılkiazizlerinyüzüde,gelip
geçenlerintozluklarıdaaynıışıklaaydınlanıyorsa,kimininaziz,kiminintozluktakmışkişilerolmasındangeriyekalanhiçliğideaynıışıksızlıkkaranlığaboğacak.Bütündünyanınölübiryaprakyığınıgibitasasızcauyuduğubudevkasırgada,krallıklarterzikızlarınelbiselerikadardeğerlidirveçocuklarınsarıörgüleri,imparatorluklarınasalarıylaaynıfanianafordadöner.HerşeyhiçtirveGörünmez’inönündeuzananavluda–aralıkkapısınınarkasındantekgörülen,yinekapalıbirkapıdır–bizdevebizimiçinalgılanabilirevrensisteminikurmuşbüyüklüküçüklüherşey,elleriolmadığıhaldehareketleriniyönetenrüzgâraitaatederekdanseder.Herşeygölgeveuçantozdur;duyulanteksesrüzgârınhavalandırıpsürüklediğişeylerdengelir,rüzgârınardındabıraktığındanbaşkasessizlikdeyoktur.HafifliklerindendolayıötekilerkadaryeryüzününesiriolmayanhafifyapraklarÖnAvlu’da,kasırgaylahavalanarakdahaağırvarlıklarınötesinedüşer.Gözlezorgörülen,ancakyakındanbakıldığındafarkları
anlaşılantekbiçimtozlar,kasırganınkalbineyuvalanır.Dahabaşkaları,sözgelimiminikkütüklerdairelerçizereksürüklenir,sağasolasaçılır.Birgün,varlıklarhakkındabilinenlerinsonunavarıldığındadiptekikapıaçılacakveherneidiysek–isterinsan,isteryıldızartıklarıolalım–hepsiiçerisüpürülecekkivarolanlarherşeyeyenidenbaşlayabilsin.
Yüreğim,yabancıbirkitlegibicanımıyakıyor.Beynimbütünhissettiklerimiuyuyor.Evet,gününbattığıyöndeüçbeşbulutlukkarmaşıkbiryığınıhiçgülümsemeden,ölgünbirsarıylaçevreleyenşuışığıhavayada,ruhumadagetirensonbahardır.Evet,sonbahardırbuvebudupdurusaattebütünvarlıklarınismikonulmamışyetersizliğininaçıkçafarkınavarmakdemektir.Sonbahar,evet,gelenyadaçoktangelmişolansonbahardırvebütüneylemlerdenpeşinenyorulmak,bütünhayallerinpeşinenyıkılmasıdır.Kimden,nefaydagelir?Kendiminehaldedüşünürsemdüşüneyim,zatenönavluda,yapraklarınvetozlarınarasında,
hiçbirşeyinanlamındansoyunmuşogözçukurundayürürkengörüyorumkendimi;güneşineğriışıklarınındünyanınsonuylaboyadığı,bilemediğimbiryerdekisaydamtaşlardahafifbirhayatsesiçıkarıyorayaklarım.
Düşünmüş,hayaletmiş,tamamlamışyadatamamlamamışolduğumnevarsa–bütünhepsisonbaharlagidecek,tıpkıyeresaçılmışyanıkkibritlergibiyadaburuşturuluptopyapılmışkâğıtlar,büyükimparatorluklar,bütündinler,eğlenceolsundiye,uyuklayançöküşçocuklarınıyaratmışfelsefelergibi.İnsanlığımadairnevarsa–özlemlerindenyaşadığımsıradaneve,banaaittanrılardangenebanaaitpatronVasques’edek,hepsisonbaharlagider,hepsisonbaharınkayıtsızyumuşaklığındagider.Herşeysonbaharlagider,evet,sonbaharlaherşeygider...
203H.K.
15Eylül1931
Buağırgünsonuderinimizdetamamaeripgereksizbiryaramıaçar,yoksavarlığımızsaltderinbirsessizliğinhükümsürdüğü,yabanördeklerinininmediği,ölgünkamışlarladolugöllerinolduğu,anlaşılmazalacakaranlıklariçindebiroyunmudur.Bilemeyizveyosunlarabenzeyençocukluğumuzdakihikâyelerdenhatırımızdakalanyoktur,oysageleceğingöklerindekisevgi,belirsizliğiusulcayıldızlaragötürenmeltemkendinigöstermiştirbile.Kimseleringelmezolduğumabetteadaklambasıkararsızcasalınır,yaşlı,ıssızbahçelerdesubirikintilerigüneşinaltındakokuşur,birzamanlarbirağacakazınmışismitanıyankalmamıştırvekaranlıkinsanlarınayrıcalıklarıparamparçakâğıtlargibişiddetlirüzgârlarınestiğiyollarasaçılmış,engelleretakılıpkalmıştır.Başkalarıgelecek,eskiinsanlarınpenceresindensarkacak;hiçgörmedikleribirgüneşinkötü,nostaljik
gölgesiniunutmuşolanlarşimdiuyuyor;vehiçbirşeyyapmadığımhaldecüretkârdavrananben,yandanakannehrinçamurunabulanmışsırılsıklamkamışlarınvegizliyorgunluğumunarasında,bitengünlereözgü,imkânsızsınırlarauzanansonbaharlardahiçkeşkedemedenöleceğim.Vebütünbunlarıniçinde,adetaçırılçıplaksoyulmuşsıkıntınınbirıslığıgibi,ruhumundüşlerinardındapusuyayattığınısezeceğim–dünyanınenbüyükkaranlığınayükselen,gereksiz,katıksız,derinbirçığlık.
204H.K.
15Eylül1931
Bulutlar...Bugüngökyüzününfarkındayım,onabakmadığım,dahaçokhissettiğimgünlerdeoluyor–çünküşehirdeyaşıyorumben,şehribarındırandoğadadeğil.Bulutlar...Bugün
onlartemelgerçeklikvegiderekkapanangökkaderimitehditedenbüyükbirtehlikegibi,hiçaklımdançıkmıyor.Bulutlar...Uğultu,çıplakbirkeşmekeşiçindeaçıklardanKale’ye,Batı’danDoğu’yageliyorlar,bazenbeyazabulanmışoluyorbukargaşa,bilmemhangiöncübulutlaradoğruiplikiplikuzanıyor;dahaağırdavrananbazıbulutlarsasesigayetiyiduyulanrüzgâronlarıdağıtmaktagecikinceneredeysekapkarakesilmiş;venihayet,darevsıralarıarasındakisokakdenenyalancıboşluklarıgitmeyegönülleriyokmuşgibigölgeleriyledeğil,yavaşlıklarıylakarartırken,kirlibirbeyazkarasınadöndüler.
Bulutlar...İstemedenvarım,istemedenöleceğim.Olduğumşeyleolmadığımşeyarasında,hayalettiğimşeylehayatınbeniyaptığışeyarasındabirboşluğum,birerhiçolanşeylerinortasındakisoyutvetenselnoktayım–kioşeylerinbiradımötesindedeğilimbende.Bulutlar...Hissettiğimdenasılbirsıkıntı,düşündüğümdenasılbirrahatsızlık,istediğimdenasılbiryararsızlık!Bulutlar...
Hâlâgeçiyorbulutlar,bazılarıkocaman,evleryüzündengöründüklerindendahaküçükolupolmadıklarıanlaşılamadığından,sankibütüngöğüelegeçireceklergibigeliyorinsana;kimilerininbüyüklüğübelirsiz,ikibulutunbirleşimiolabilirbunlaryadaikiyebölünecektekbirbulut–yükseklerde,yorgungökteartıkhiçbiranlamlarıyok;kimileriiseküçücük;güçlüşeylerinoyuncağı,saçmaoyunlardakullanılan,birtarafayığılmış,yalnızbırakılmış,soğuk,sönmüştoplargibiler.
Bulutlar...Kendimisorguluyorum,kendimibilmiyorum.Yararlıtekbirişyapmadım,sahipçıkabileceğimherhangibirşeydeyapmayacağımasla.Hayatımboyuncabirtek,varolmayanşeylerekarmançormanyorumlargetirmektenvazgeçmedim,bunuda,gizlievrenibanaveren,başkasınaaktarılmasıimkânsızduygularıanlatmakiçindizelerinesredönüştürmektekullandım.Nesnelolarak,öznelolarakkendimedoydum.Herşeyedoydum,hepsine.Bulutlar...Onlarherşeydir,yükseklerinparamparçaoluşudur,boş
dünyaylavarolmayangökarasındabugüngerçekolantekşeydirbulutlar;zorlaüzerlerineyıktığımsıkıntıdanartakalantarifsizpaçavralar;olmayanrenktetehditlerlekoyulaşmışsis;duvarsızbirhastanede,kirlipamuktoplar.Bulutlar...Onlardabenimgibidir,görünmezbircoşkununetkisiylegökleyerarasınasaçılmış,yıldırımlıyadayıldırımsızbiryoldur,dünyayıaklıklarıylaneşeyeboğaryadakaragövdeleriylekarartırlar,aradakalmanın,başıboşluklarınöyküleriolarak,yeringürültüsündenuzak,amagöğünsessizliğindenyoksundurlar.Bulutlar...Hâlâgeçiyorbulutlar,hepgeçeronlar,sonsuzadekgeçecekler,solgunyumaklarınıçözüptoplayarak,darmadağın,sahtegöklerinibellibelirsizgeripaçarak.
(Descobrimentodergisinin3.sayısındayayımlanmıştır;1931)
205H.K.
16Eylül1931
Günakarakkendinibırakıyor,eprimişkızıllıklardatükeniyor.Nebiriçıkıpbanakimolduğumusöyleyebilecek,nedebirzamanlarvarolduğumubilenolacak.Bilinmeyendağdanaslaöğrenemeyeceğimvadiyeindimveadımlarım,yavaşgünbatımında,ormandakidüzlüklerdebırakılmışizlerdisadece.Bütünsevdiklerimbenikaranlıktaunuttu.Songemiyiduyanbileolmadı.Postadaomektuptanhabersizdi,kizatenmektubuyazacakkimseyoktu.
Veherşeysahteydi.Başkalarınınanlatmışolduğuöyküleritekraranlatanolmadı;birvakitleraldatıcıbirumudakapılıpbirlimanbulmayagidenden,gelecektekisislerin,yaşanacakkararsızlıklarınbuoğlundandahaberyok.Adımıgecikenlerarasındasayıyorlarvebuadbilebirgölge,bütüngerikalanlargibi.
206
Orman
Ah!Amaodabiledoğruodadeğil–kayıpçocukluğumdakieskiodamdı!Birsisgibiuzaklaştı,gerçekodamınbeyazduvarlarını(sahiden)delipgeçtiveburadakiküçücük,apaçıkoda,tıpkıhenüzuyuklayanbirhayvanınkaslarınıuyandıranbirarabacınınadımlarınınvekırbacınınbellibelirsizsesigibi,tıpkıhayatvegüngibi,karanlığıniçindenyükseliverdi.
207
Doğruyadakesingözüylebaktığımızniceşeylerdüşlerimizinartıklarıdırsadece,anlamayetisindenyoksunolduğumuziçiniçinegömüldüğümüzuyurgezerliğinürünleri!Neyindoğruyadakesinolduğunugerçektenbiliyor
muyuz?Güzeldediklerimizarasındaaslındasadecebirdöneminalışkanlığını,mekânınvezamanınkurgusunuyansıtanlarhangileri?Gerçektenbizeaitolduğunusandığımız,oysayaradılışımızdanötürüderindoğasınıkavrayamayarak,sadecemükemmelbiraynasıolduğumuz,üzerinişeffafbirörtügibiörttüğümüznelervarkimbilir!
Kendimizinekadarkandırabildiğimizidüşündükçe,yokolmuşkesininançlarınyorgunelleriminarasındanincecikkumlargibiaktığınıhissediyorum.Vedüşünceninbirduyguyadönüştüğü,zihniminkaranlığagömüldüğüanlardabütündünya,gölgelerdenörülübirsis,köşelerin,açılarınsilindiğibirsahne,birinterludehikâyesi,gecikmişbirşafakgibigeliyor.Nereyebaksamkendiölümünüiçindetaşıyanbirmutlaklık,durguncabekleyenayrıntılargörüyorum.Düşüncemibaşkabirbağlamaoturtmamı,böyleceunutmamısağlayanduygularımisebirtüruyku,uzak,edilgenbirşey,biraraf,birfarklılık,gölgelerinvekarmaşanınbiroyunu.
Neredeyseçilecileriveyalnızlarıbileanlayacakhalegeldiğimbuanlarda–bütüngüçlerini,birköşesineasladeğişmezdiyedamgavurulmuşamaçlaruğrunaharcayan,inançlarıiçinbukadaruğraşaninsanlarıanlayabilecekolsam–,elimdengelsekocabirperişanlıkestetiği,geceyeözgüşefkatin,uzaklardakalmışbaşkayuvalaraduyulanözleminmakamında,özelbirahengiolançocukninnileribestelerdim.
Bugün,sokaktaayrıayrı,birbiriylekavgaetmişikiarkadaşımarastladım.İkisidekavgayıanlattı.İkisidedoğruyusöyledi.İkisidegerekçelerinigösterdi.İkisidehaklıydı,sonunakadarhaklıydı.Başkaşeyleryadaolaylarınfarklıyüzlerinigörmüşolduklarındandeğil.Hayır:Herikisideolaylarıharfiyennasılolduysaöylegörüyor,aynıkıstasladeğerlendiriyordu;amaherbirifarklıbirşeygörüyordu,dolayısıyla,haklıydı.
Gerçeğinvarlığındakibuikilikkarşısındaşaşırıpkaldım.
208H.K.
18Eylül1931
Nasıl,bilsekdebilmesekdebirmetafiziğimizvarsa,aynışekildeistesekdeistemesekdebirahlakanlayışımızdavardır.Benimahlakımsondereceyalındır–kimseyeneiyiliğindokunsunnekötülüğün.Kötülükyapmayacaksın,çünkübirincisi,tıpkıkendimgibiherkesinrahatsızedilmemehakkıvar,amaayrıcabudünyayakötülüklazımsa,doğalkötülüklerrahatrahatyeter.Şuölümlüdünyada,tanımadığımızbirlimandankalkmış,bilmediğimizbirbaşkalimanaseyredenbirgemideyaşıyoruz;aynıyolunyolcularıolarakbirbirimizihoştutmalıyız.Öteyandandaiyilikdeyapmamalıinsan,çünküneiyininneolduğunubiliyorum,nedeniyetlendiğimdegerçekteniyilikyapıpyapmadığımı.Birinesadakavermeklebelkidefelaketlereyolaçıyorumdur?Birinieğitmeyeyada
yetiştirmeyekalkışırsam,buyüzdennerezaletlerçıkacağınıbilebilirmiyim?Kafamdadolaşanşüphelerdendolayıayağımıdenkalırım.Hemayrıcabanaöylegeliyorkiyardımetmekyadaöğütvermek,yanlışbirşekilde,birbaşkasınınhayatınamüdahaleetmekdemek.İyilik,şımarıkçabirhuydur:Başkalarınışımarıklıklarımızakurbanetmeyehakkımızyok,insaniniyetlerleyadaşefkatlehareketetsekbile.İyilikler,bizezorlabenimsetilmişşeylerdir:İştebuyüzden,açıkçatiksiniyorumonlardan.
Ahlakanlayışımdandolayıiyilikyapmaktankaçınırımama,banayapılmasınıdabeklemem.Hastalandığımdaençokrahatsızolduğumşey,insanlarınbanabakmayamecburolmasıdır,benbirinebakmakzorundakalsammidembulanırdı.Hiçhastaziyaretinegitmedim.Hastayken,herziyaretimegelenesinirlenmiş,yaptığınıbirhakaret,mahremiyetimeakılalmazbirtecavüzolarakgörmüşümdür.Hediyelerdenhoşlanmam;çünkükarşılığındahediyevermekgerekir–isteraynıkişilere,ister
başkalarına,bununbirönemiyok.Gayetolumsuzbiranlamda,gayetgeçimli
birinsanımdır.Olabilecekenzararsızvarlığımben.Amadahafazlasıdeğilim;zatenistemem,olamamda.Varolanlaragörselbirşefkat,aklımdanyükselenbirsıcaklıkduyarım–yüreğimisebomboştur.Hiçbirşeyeinanmam,umutyadamerhametbeslemem.Hertürdendürüstlüğündürüstlerinden,bütüngizemcilikleringizemcilerinden,dahadoğrusubütündürüstlerindürüstlüklerinden,bütüngizemcileringizemciliklerindentiksinirim,içimikorkular,bulantılarbasar.Gizemcifikirlereylemegeçtiğinde,insanlarınaklınıçeldiklerini,iradelerinehükmettiklerini,doğruyubulduklarınıyadadünyayıiyileştirdikleriniiddiaettiklerindebulantıbusefergerçektenmidemevurur.
Ailemdenkimsekalmadığıiçinkendimi
şanslısayarım.61Öteyandan,isteristemezüzerimeağırlıkyapacakolsabile,birilerinisevmeyedekarşıdeğilim.Bütünözlemlerimedebîdir.Çocukluğumugözlerimdeyaşlarla
hatırlarım,amabellibirahengivardırbuyaşların,nesiraralarındanbaşlarınıkaldırıverirler.Çocukluğumubenimdışımdabirşeygibi,dışarıyaaitşeylerlehatırlıyorum;zatenbelleğimdetekkalandabu.Küçükken,taşradageçengünleridüşündükçeyüreğimiburkan,oraakşamlarınınsakinliğideğil,çaysehpasınınyeri,odayıçepeçevresaranmobilyalarınyerleri,etrafımdakiinsanlarınyüzlerivehareketleri.Ben,birtakımsahneleri,tablolarıözlerim.Bundandolayıkendiçocukluğum,başkalarınınçocukluğukadarduygulandırırbeni:Herikiside,neolduğunubilemediğimbirgeçmiştekalmış,edebîbirbakışlaalgıladığım,görüntülerdenibaretolgulardır.Bunlarbeniduygulandırıyorelbette,amahatırladığımiçindeğil,gördüğümiçin.
Doğduğumgündenberihiçkimseyisevmedim.Ençokduygularımısevdim–görülebilirhaldekibilinçlişeylerdibunlar,heptetiktebekleyenbirişitmeduyusununalgılarıyadadışarıdakizavallıdünyanınbanaseslenmek,geçmiştenkonuşmakiçinkullandığı
kokulardı(kikokular,hatıralarıçokkolaycanlandırır),yanifırındapişenbirekmektendahafazlagerçeklik,dahafazlaheyecanvermekiçin;tıpkıbeniçoksevenbiramcamıncenazesindendöndüğüm,bilmediğimbiryükünüzerimdenkalktığınıduyduğumouzakakşamüstündeolduğugibi.
Benimahlakımyadametafiziğim,başkabirdeyişlevarlığımiştebudur:Herşeydenvebizzatkendiruhundantamamengeçmişbiriyim;hiçbirşeyeaitdeğilim,hiçbirarzumyok,hiçbirşeydeğilim–insanlaraaitolmayanbirtakımduyumlarınsoyutmerkezi,yeredüşmüş,yüzüdünyanınzenginliğinedönükhassasbiraynayım.Bütünbunlarınüstünemutlumuyumyoksamutsuzmu,bilemiyorum;vebuumurumdabiledeğil.
(Descobrimento’nun3.sayısındayayımlandı,1931)
209
Başkalarıylaişbirliğiyapmak,birliktehareketetmek,onlarabağlanmak;hepmetafizikselaçıdanhastalıklıbiritkininürünübunlar.Birbireyebahşedilmişolanruh,başkalarıylailişkikurmakuğrunaödünçverilmemeli.Kutsalvarolmakolgusu,yanyanavarolmakgibişeytanibirolguyateslimedilmemeli.
Başkalarıylabirliktehareketettiğimdeenazındanbirşeyikaybetmişolurum:tekbaşımahareketetmeimkânını.
(Başkasına?),içimidöktüğümdesankibüyümüşümgibigelir,oysaaslındaküçülmüşümdür.Başkalarıylayaşamak,ölmektir.Benimiçinsadeceözbilincimgerçektir:Ötekilerbubilinciniçindehayalmeyalseçilenolgulardır,onlarıolduğundandahagerçekgörmek,marazibirdavranışolur.
Nepahasınaolursaolsunkendibildiğiniokumaktainatedençocuk,Tanrı’yayakındır,çünküvarolmayıistemektedir.
Yetişkinlerinhayatı,başkalarınasadakadağıtmaklageçer.Hepimizbaşkalarının
sadakalarıylayaşarız.Kişiliğimizi,yanyanavarolmadenenrezilceâlemlerdeharcarız.
Telaffuzettiğimizhersözbizieleverir.İletişimyoluolarakbirtekyazılısözhoşgörülebilir,çünküo,birinsandandiğerineuzananbirköprününbirtaşıdeğil,yıldızlarınarasındakibirışıkhuzmesidir.
Anlatmak,inanmayıreddetmekdemektir.Felsefe,sonsuzluğunfarklıtezahürlerialtındayürütülenbirdiplomasiolaraközetlenebilir[...]Tıpkıdiplomasigibifelsefedetemeldenyanlıştır,obirkendilikolarakdeğil,tamamenvekesinlikle,biramacayönelikbireylemolarakvardır.
Yazdıklarınıyayımlatanbiryazarınönündekiyegâneşerefliseçenek,hakettiğibaşarıyakavuşmamasıdırbelkide.Amabiryazariçingerçektenşerefliolan,teksatırbileyayımlamamaktır.Yazmamalıdemiyorum,çünküozamanyazarolmaz.İçindengeldiğiiçinyazıpda,ruhsaldurumuyüzündenyazdıklarınıortayaçıkarmayanlarıkastediyorum.
Yazmakladüşlerimizinesnelleştirmiş,birdışdünyayaratmışoluruz,yazarlığımızınbizesunduğu[?]birödüldürbudışdünya.Yazdıklarımızıyayımlattığımızdaise,odünyayıbaşkalarınasunmuşoluruz;fakat,onlarlaortaklaşasahipolduğumuztekdışdünyanıngerçek“dışdünya”,maddenin,görünebilirvedokunulabilirâlemindünyasıolduğunubildiktensonra,buneyeyarar?Bendekidünyayaötekilernasılortakçıkabilir?
210
Yüreksizliğinestetiği
Yazdıklarınıyayımlatmak–kendinitoplumamaletmek.Nerezilbirihtiyaçtırbu!Amaneysekieylem’lebağıkalmamışbirihtiyaç–yayıncıkazanır,dizgiciüretir.
Akılçağınagelmişherinsanınenbüyükkaygılarındanbirikendiniidealindekiimgeye
göre,düşünenbirbireyolarakbiçimlendirmektir.Modernçağındışarıdangelentizseslerininkarşısında,ruhumuzdakiasaletinmantığınıhiçbiridealdurağanlıktandahaiyiyansıtamayacağınagöre,Durağan,Etkisizolmayıidealedinmeliyiz.Yararsız?Onusadece,yararsızlığıöyleyadaböylecazipbulanlardertedecektir.
211H.K.
Coşku,kabalıktır.Coşkununifadeedilmesi,öncelikledürüst
olmamahakkımızabirsaldırıdır.Nezamandürüstolduğumuzuasla
bilemeyiz.Belkidehiçdeğilizdir.Vebugündürüstdavranıyorsak,yarın,tamtersibirnedendendolayıdaaynışekildedavranabiliriz.
Kendiadıma,hiçbirzamankesininançlarımolmamıştır:Sahipolduğumtekşeyduygulardır.Sırforadarezilbirgünbatımı
seyrettimdiyebiryerdennefretetmem.Duygularımızıdışavurduğumuzda,onları
gerçektenhissetmektençok,hissettiğimizekendimiziiknaetmeyeçalışıyoruzdur.
212
Görüşsahipleri,kendilerinikendilerinesatmışinsanlardır.Görüşedinmemek,varolmaktır.Bütüngörüşlerinsahibiolanlaraiseşairdenir.
213H.K.
Herşeyelimdenkaçıyor,buharlaşıyor.Bütünhayatım,anılarım,hayalgücümveiçerdiklerivenihayetkişiliğim–herşeybendenkaçıyor,herşeybuharlaşıyor.Başkasıolmuşolduğumu,başkahissettiğimi,başka
düşündüğümühissediyorumhep.Birbaşkadekordaoynananbirtemsilmişseyrettiğim.Ve,kendimikendimiizlemişim[...]
Bazenedebiyatçekmeceleriminherzamankidağınıklığınınarasında,onyıllık,onbeşyıllık,hattadahaeskimetinlererastladığımoluyor.Çoğubiryabancınıneserigibigeliyor;içlerindekendimigöremiyorum.Birionlarıyazmış...veobenmişim.Yazdıklarımıhissetmişimtabii,amabaşkabirhayatta,bugünbirbaşkasınınuykusundanuyanırcasınauyanacağımbaşkabirhayatta.
Çokeskiden,dahagencecikkenyazdığımsayfalar,onyedi,yirmiyaşımdankalmakısaparçalarelimegeçiyorsıksık.Kimisiozamanlarsahipolduğumuhatırlamadığımbirifadegücünüyansıtıyor.Bazıcümleler,ilkgençliktençıkarkenyazılmışbazıpasajlar,yıllarlaveolaylarlaşekillenmiş,bugünküvarlığımınürünüsanki.Kabuletmeliyimkiozamanneidiysem,şimdidetıpatıpaynısıyım.Veherşeyerağmen,eskiben’egörebüyükilerlemegöstermişolduğumuhissettiğimiçin
merakediyorum,mademozamandaaynıydım,gelişmenerede...
Bütünbunlarda,benigüçtendüşüren,sıkıştıranbirgizemvar.
Geçengün,ouzakgeçmişeaitkısacıkbirmetinbeniallakbullaketti.Gayetiyihatırlarımki,dilibirazdaolsaiyikullanmakaygısı,bendebirkaçsenedeneskiyegitmez.Nevarkibirçekmecenindibindebulduğumçokdahaeskibirmetnebakıyorumda,aynıkaygıondadavar.Olumlubiranlamdasöylüyorum,geçmişinakışınagözatarkenkendimianlayamıyorum:Nasılolmuşda,zatenolduğumşeyedoğruilerleyebilmişim?Birzamanlarkendimigörmeyibaşaramamışken,şimdinasıloluyordagörüyorum?Hepsibirbirinekarışıyor,kendimibulamadığım,kendiyollarımdakaybolduğumbirlabirentedönüşüyor.
Zihnimdüşâleminedalıyor.Şuanyazdığımıdahaöncedeyazdığımaeminim.Hatırlıyorum.Vebendevarolduğunudüşleyenovarlığasoruyorum,yoksabu
duygusalplatonizmaslındadahabelirginbirhastalıköyküsümü,şimdikihayatıneskibirhayattabıraktığıbaşkabiranımıdiye...
Tanrım,kiminizleyicisiyimbenböyle?Kaçkişiyim?Benkimdir?Kendimlebenarasındakibumesafenedir?
214H.K.
GeçengünFransızcabirmetinbuldum,yazalıonbeşyılolmuş.NeFransa’yaadımatmışlığımvar,nededoğrudürüstFransıztanımışlığım,dolayısıylabudildepekpratikyapamadım,sonradankonuşmayıiyiceunutmuşumdurherhalde.HerzamankikadarFransızcaokuyorum,yaşımilerledi,amadüşünceyapımdahapragmatik:Yaniilerlemekaydetmişolmalıyım.Nevarkibakıyorumda,geçmişimdengelenbumetindediliartıksahipolmadığımbirgüvenlekullanmışım;anlatımbugünolabileceğindençokdahaakıcı;koca
paragraflar,uzuncümleler,sözler,deyimlerdileşimdikindençokdahafazlahâkimolduğumugösteriyor,oysabirvakitlerFransızcayıbukadariyikullanabildiğimihatırlamıyorumbile.Bununasılaçıklayabiliriz?İçimdekikiminyerinegeçtimben?
Biliyorum,enkolayı,olaylarveinsanlarakıcıdır,diyebirteoriüretmek,hayatıniçeridenbirakışıolduğumuzudüşünmek,varlığımızınbüyükbirniceliğitemsilettiğini,kendikendimizüzerindenilerlediğimizivekalabalıkolduğumuzuhayaletmek...Amaburada,kişiliğimizinkendikıyılarıarasındasakinceakmasındandahabaşkabirşeyvar:Ötekivar,mutlaköteki,banaaitolmuşolanyabancıbirvarlık.Yaşın,hayalgücünün,heyecanınetkisiylekaybettiğim,bellibirkafayapısı,bellibirduyguiklimi–gerçektenböyleyseüzülürüm,amaşaşırmam.Pekiama,yazdıklarımıyenidenokurkenbiryabancıyıokurgibihissettiğimde,neyiseyretmişoluyorum?Kendimidibindegördüğümegöre,hangisuyunbaşındaduruyorum?
Bazenyazdığımıhatırlamadığımpasajlarbulduğumdaoluyor–bunaşaşırmıyorum–,amayazabilmişolabileceğimibilehatırlamıyorum–kiozamandehşetekapılıyorum–.Bazıcümlelerbaşkabirzihniyeteait.Tesadüfeneskibirfotoğrafbulmayabenziyorbu,hiçkuşkusuzbenimoradaki,farklıbirboy,yabancıçizgilerle–amahiçtartışmasız,tüylerürperticibirşekildebenim.
61.Pessoaaçısındanbudoğrudeğil;etrafındakardeşleri,kuzenleri,yeğenlerivardı;onlarlaoldukçasıkgörüşürdüde.
215
Birbirineenzıtgörüşleri,enfarklıinançlarıdilegetiriyorum.Meseleşuki,aslındanedüşünüyorumnekonuşuyorumnedeeyliyorum.Benimyerimehepdüşlerimdenbiridüşünüyor,konuşuyoryadaeyliyor,bendebirangeliyor,onuniçindehayatbuluyorum.
Birşeyleranlatıyorum,konuşanbirbaşka-ben.Gerçekbenidüşündüğümdetekhissettiğim,hayatkarşısındaalabildiğineyetersizlik,sonsuzbirboşluk,müthişbirbeceriksizlik.Gerçekbireyleme(varan)hareketlerdenhiçbirinibilmiyorum[...]
Varolmayıhiçöğrenemedim.Heristediğimieldeedebilirim,yeterki
kendimdeolsun.İsterimkibukitabıokuyunca,şehvetlibir
kâbusgörmüşgibiolun.Eskiahlak,bizimiçinkatıksızestetiğe
dönüşmüşdurumda...Toplumlailgilişeylerise,bugüntamamenbireysel...
Bendemilyonlarcafarklıalacakaranlık
varken–farklıolmayanlardacabası–vesadeceonlarıkendimdeizlemeklekalmayıp,dahasıbenkendimdeonlariken,alacakaranlıklarıseyretmeninneanlamıvar?
216H.K.
7Ekim1931
Batangüneş,göğünheryerinesaçılmışyalnızbulutlaradağılmış.Havadakifarklıgörüntülereyayılan,rengârenk,nefisyansımalar,yükseklerdekiçürümüşyerlerdedalgıncasalınıyor.Yarı-gölge,yarı-renkgibiboygösterençatılarındoruklarında,batangüneşinyavaşlamışsonışıklarırenklişekilleredönüşüyor,neışıkların,nedeüzerlerinekonduklarınesnelerinşekilleribunlar.Kendideyavaşyavaşsakinleşenşehringürültüsününüzerinde,büyükbirhuzurhükümsürüyor.Herşey,seslerinverenklerinötesinde,sessiz,
derinbirsoluklahavayıiçineçekiyor.Güneşingörmediğirenklicephelerde,
renklerebambaşkabirgrilikbulaşmayabaşlamış.Çeşitçeşitboyalarabirtürsoğukluksinmiş.Sokaklardakiyalancıvadilerdebelirsizbirkaygıuyuyor.Uyuyor,sakinleşiyor.Veyavaşyavaş,yükseklerdesalınanbulutlarınyerebakanyüzündekiışıltılarkararmayabaşlıyor;birtekakbirkartalgibiherşeydenuzak,herşeyinüzerindesüzülenşuküçükbulutta,güneşingüleçyaldızındanizlerkalmış.
Hayattaaradığımnevarsa,hepkendiliğimdenvazgeçtimaramaktan.Dalgıncabirşeyarayanvearayışladüşarasındabununneolduğunuunutanbiradamgibiyim.Arayan,kıpırdayan,rahatsızeden,yerdeğiştirtenvebeşparmağıylabasbayağıvarolan,beyaz,uzunelleringözlegörülürhareketleri,olmayanvearananşeydendahagerçektir.
Sahipolduğumnevarsahepdeğişerekaynıkalanşugökyüzünebenzer,uzaktangelenbirışıklaaydınlananhiçlikkırıntılarıdırbunlar,ölümünmutlakgerçeklikolarak,uzaktan,
hüzünlegülümseyerekaltınrengineboyadığıhayatparçalarıdır.Evet,loşbataklıklarınefendisi,boşmezarlarladoluıssızbirşehrinprensiolarak,özetlemekgerekirse,ömrümaramayıbilememeklegeçmiştir.
Herneolsamyadaolduysam,kendimihernesansamyadasandıysam,hepsibirden–düşüncelerdeyadayukarıda,ışığısönmüşolanobulutta–hayatdenenyataktaakanbirbilmem-ne’yinsaklayabileceğisırrı,gerçekliği,mutluluğubirandakaybediverdi.Eksilmişbirgünışığı,buduriştebanakalan;ışıkfarklıyönlereeğilmişçatılarınüstündeusulcaellerinigezdirerekdüşerken,çatılaröbeğindenherbirşeyinözündekiogölgedoğuyor.
Belirsiz,titrekbirdamlacık,işteilkyıldızınuzakışığı.
217
Duygularımızınherkıpırdanışında,nekadarkeyifliolursaolsun,birdurumyarıda
kalmışolur,içeriğininnasılolduğunubilmiyorum,amaduyarlılığımızınhayatınınenözelbölümünüoluştururbudurumlar.Sadeceçokbüyükdertleruzaklaştırmazbizikendimizden;küçüktersliklerde,bilmedenhepimizinözlemduyduğuhuzuruzedeleyebilir.
Hemenhepkendimizindışındayaşarızvehayathiçbitmeyenbirbozgun,birdağılmadır.Birtaraftandabirmerkezgibikendimizeyönelir,kendietrafımızdagezegenlermisalisaçma,uzakelipslerçizeriz.
218
Zaman’danveUzay’dandahayaşlıyım,çünkübilinçliyim.Varlıklarbendendoğupdağılır;tekmilDoğa,duyularımınenbüyükkızıdır.
Kendimiarıyorum–vehiçbirşeybulamıyorum.İstiyorumveolmuyor.
Güneşbensizdoğarvesöner;yağmurbensizyağar,rüzgâruğuldar.Nemevsimlerbenimiçincanlanırartarda,nedeaylaryadasaatlerbenimiçinakar.
Kendimdekidünyanınefendisi,yanımdagötüremeyeceğimmülklermişgibi[...]
219
Duyumlarınfaaliyetalanıolanruhum,bazenbenimlebirlikte,bilinçliolarak,geceleyin,kendimibaşkatürdenbirvarlığındüşlerindenbirdüşgibihissettiğimodonuksaatlerde,gazlambalarının[...]aydınlığında,arabalarıngelipgeçicigürültüsüiçindeşehrinsokaklarındadolaşır.
Bedenimsokaklara,daracıkyollaradalarken,ruhumdabirduygularlabirentinedönüşerekkarmaşıklaşır.Gerçekdışılıkkavramını,varoluşyanılsamasıkavramınıacıklıbirmakamdabizeöğretebilecek,evreninişgalettiğiyerinnasılboştandaöteolduğunumantık
yürüterekdeğil,somutolarak[...]açıkça[...]anlatabilecekherşey;bunlar,gerikalanherşeydenkopmuş,zihnimeyuvalanmıştır.Nedenbilmem,daryadagenişsokaklarınbendenbağımsızolarakuzanışı,artardadizilmişsokaklambaları,ağaçlar,ışıklıyadakaranlıkpencereler,açıkyadakapalıkapılarbenibunaltır;gözlerimiyigörmediğiiçinhepsigeceniniçindengelsedebirbirinebenzemeyenşekilleriyicebelirsizleşir,böyleceöznelolarakiyicecanavarlaşır,anlaşılmaz,gerçekdışıhalegelirler.
Kıskançlık,sefahat,kabalıkparçalarıişitmeduyumaçarpar.Dişlerinarasındanyenifırlamışmırıltılar[...]bilincimedoğrusalınır.
Yavaşyavaş,bütünbunlarlayanyanavarolduğum,varlıklarıtemsiledengölgelerinarasında,varlıklarınsadecebirergölgeolduğuyerlerde,seslerduyarak,amadoğrudürüstgöremeyerekgerçektenilerlediğimolgusu,bilincimdensilinir.Ezelizamanın,sonsuzuzayınkarşısındabütünbunlarınvarolabilmesinimüphembirşekilde,giderek
kavrayamazolurum.Bununüzerine,buzamanıvebuuzayı
tahliledipanlayabilecekveböyleceiçindekaybolabilecekkadarbilincineçıkarabilmişinsanlarıdüşünürümpasifçağrışımlarla.Hepsibirbirinebenzeyenbuinsanların,geneböylegecelerde,bugündüşünceleredaldığımşehirdenpekfarkıolmayanşehirlerde–Platon’ların,ScottErigene’lerin,Kant’larınveHegel’lerin,deyimyerindeysegerikalanherşeyiunutması,buncainsanagörefarklılaşması,banaçoktuhaf,gülünçgelir[...]Üstelikhepsiinsandı.
Veben,budüşüncelerieviripçevirerekdolaşırken,ürkütücübirberraklıkla,yabancı,belirsiz,köşeyeitilmişhissederimkendimi[...]
Yapayalnızgezintimazsonrasonaerecek.Hafifgürültülererağmenhepaynışekildealgıladığım,enginbirsessizlikadetabanasaldırıyor,zorlaboyuneğdiriyor.Varlıklardanyükselenmuazzambiryorgunluk,sırfburadaveburuhhalindeolduğumiçin,zihnimdenbedenimedek,heryerimeyayılıyor[...]
Bağırmakisteyecekkenyakalıyorumkendimi,çünkübirummanadalmışgibiyim[...],neuzayınsonsuzluğuylayadazamanınebediliğiyle,nedeisimlendirilebilecekyadaölçülebilecekherhangibirşeyleanlatılabilirbüyüklüğü.Sessizliğindoruğundakiböylekorkuluanlarda,cismenneolduğumuda,genellikleneleryaptığımı,neistediğimi,nehissettiğimivedüşündüğümübilmezoluyorum.Kendigözümdekaybolmuşum,kimseninbulamayacağıbiryeregitmişimsanki.Savaşmayaduyulanahlakiarzu,herşeyisistemleştirmekveanlamakiçinharcananzihinselçaba,oaniçinanlamayıpgüzellikdediğim(aslındaanladığım,gayetiyihatırladığım)birşeyüretmekisteyensanatçınınduyduğuyakıcıözlem–hepsibendekigerçeklikduygusunundışınakaçıyor,yararsız,boşveuzakbirşeyolarakdüşünülmeyebilelayıkgelmiyor.Kendimikatıksızbirboşluk,birinsanyanılsaması,birvarlığınmekânı,tuhafbirböceğinboşuboşuna,hiçolmazsaışığınılıkbiranısınıbulmakiçin
didindiğikaranlıkbirbilinçgibihissediyorum.
220
Istırapmolası
Hayalkurmak,neyeyarar?Neyarattımkendimden?Hiç.Gece’detinselleşsem[...]Dışçizgileriolmayaniç–heykel,asla
kurulmamışdışHayal.
221H.K.
16Ekim1931
Kendimibildimbileli,kendineverdiğisözleresadıkkalmamış,dalgacıbirhayalciyimdirben.Birbaşkasıolarak,bir
yabancıolarak,olduğumusandığımşeyinbeklenmedikseyircisiolarak,düşleriminyatağındantaşmasınınkeyfiniçıkarmayabaktımhep.İnandığımşeylereimanetmedim.Ellerimi,altınadınıverdiğimkumlarladoldurdum,sonraavuçlarımıaçıpkumuakıttım.Cümle,benimbiricikgerçekliğimdi.Cümlesöylendiğiandaherşeytamamlanmışdemekti,gerikalanıkumdusadece,baştanberiolduğugibi.
Hiçdurmadandüşleredalıyorolmasamvebitmeyenbirdüşteyaşamasam,kendimisevesevegerçekçiolaraknitelerdim,dışdünyayıbağımsızbirulusolarakgörenherbireygibi.Amakendimeherhangibirsıfatyakıştırmamayı,muğlakkalanbirtarafıolsadaherneisemoolmayı,kendimekarşı,yapacaklarımıaslaöncedentahminetmemetaktiğinikullanmayıtercihederim.
Hepdüşlerinpeşindekoşmayabirnevimecbursayılırım,çünküsadecekendiniseyredenvesadecebunuisteyenbirinsanolarak,dünyanınengüzelgösterisigerekbana.
Bununiçinkendimitepedentırnağaaltınlarla,dibalarlainşaeder,uyduruksalonlardangeçerim–birgözaldanmasındanibaretbirsahne,eskimişbirdekor,tatlıışıkoyunlarıyla,görünmezezgilerleyaratılmışdüşler.
Çocukkenseyrettiğimbirtiyatronunanısını,sevilenbirvarlığınöpücüğügibi,gizlicesaklıyorum;Aymanzaralarınıhatırlatan,maviağırlıklıdekor,imkânsızbirsarayıntaraçasınıtemsilediyordu.Çevresiniise,geneboyalıbezdenbüyükbirbahçekuşatmıştı;veben,budekorugerçekbirşeygibiyaşamakuğrunayıprattımruhumu.Hayattecrübemintamamenzihindegeçenbuaşamasında,usulcaçınlayanmüzik,gözlerönüneserilenbudekoraateşlibirgerçeklikkazandırıyordu.
DekorkesinliklemaviliydiveAy’ıhatırlatıyordu.Sahnedegörünenkahramanlarıhatırlamıyorum,amabugünbumanzarayayakıştırdığımoyunda,Verlaine’lePessanha’nındizelerivar;kanlıcanlıbirsahnede,ezgilibirmavirengebürünmüş,başkabirgerçekliğinötesindeoynanan,şimdiunuttuğumöbür
oyundantamamenfarklıbu.Tamamenbanaaitolan,sugibiakanooyun,muazzambirAykomedisi,gümüşsü,solukmavibirinterlude’dü.
Vesonrahayatgeldi.Oakşam,beniLion’aakşamyemeğinegötürdüler.Özlemimindilindeobifteklerintadıhâlâdurur–artıkyapmadıklarınıbildiğimyadasandığım,belkideozamandanberiöylesiniyemediğimbiftekler.Veherşey–uzaktanuzağayenidenyaşadığımçocukluğum,oakşamkikeyifliyemek,Ay’ıhatırlatandekor,gelecektekiVerlaineveşimdikiben–eskivarlığımlabugünküvarlığımarasındakialdatıcıboşluktauzanan,kesikkesikilerleyenoçaprazhattabirbirinekarışıyor.
222H.K.
Fırtınanınyükseldiği,sokağıngürültülerininyüksekperdeden,yapayalnızbirsesle
konuştuğugünlerdekigibi.Sokakyoğunvesilikışığınaltındakırış
kırıştıvesolgunkaranlıkansızın,dünyanındoğusundanbatısınailerleyen,yankılaruyandırançatırtılarınkargaşasıylatitredi...Amansızcayağanyağmuruniçkarartıcısertliği,yoğunluğuveçirkinliğiylehavadakisiyahlığıiyicekoyulaştırdı.–Aynıanda–hemsoğuk,hemılık,hemsıcakhavadörtbiryandayanılgılariçindeydi.Sonra,sipsivribirmadenîışık,genişsalonuaşarakinsanbedenlerininsakinliğindebirgedikaçtı;bubuzgibiirkilmeninüstüne,birsestaşısağasolaçarpaçarpayuvarlanarak,katılaşmışsessizliklereayrıldı.Yağmurunsesiküçülerekdahayeğnikbirsesedönüştü.Sokağıngürültüsüdekaygıverecekkadarazalmıştı.Birangörülensarıbirhuzmesağırkaranlığıperdeledigene,amabukezbirsolukalmayafırsatbuldukvehemenardından,başkabiryerde,okopukkopuksesinyumruğuyankılandı;ürkekbirelvedagibiydibu,fırtınadiniyordu.
Fırtınanınpatırtısıuzadıkçauzayan,giderek
azalanbirmırıltıyla,büyüyenışığıniçindeışıksızcauzakenginlerdesakinleşiyor,Almadatarafınayuvarlanıyordu...
Ansızınhavayamuhteşembiraydınlıksaçıldı.Hemevlerde,hembeyinlerdeherşeyitaşakesti.Herşeybirdentaşkesildi.Yüreklerbirandurdu.Hepimizsondereceduyarlıinsanlarız.Sankibiriölmüşgibi,dehşetvericibirsessizlikvar.Yağmurunbüyüyensesinihayetsakinleşiyor,adetaherkesingözyaşlarıondaakıyor.(Hava)kurşungibi.
223H.K.
Solgunbiryıldırımınçiftağızlıbıçağı,kendinibellietmedengenişodadagezindi.Vebeklenenses,nicedirtutulanoyutkunuş,derinleregöçerekpatladı.Yağmurunsesi,konuşmalarınarasındaduyulanağıtlargibi,hıçkırıklaraboğuldu.Eviniçindeçekingen,küçükseslerduyuldu.
224
...imgelemin,adınagerçekliğimizdediğimizşuepizodu.
Tamikigündüryağmuryağıyor,kurşuni,soğukgökten,rengiyleruhuhüzneboğan,bambaşkabiryağmurdökülüyor.İkikocagündenberi.Hissetmekhüzünveriyorvepencereninardında,damlayansuyun,yağanyağmurunsesininarasında,yüzümdenokunandabu.Yüreğimsıkışıyor,anılarımkaygıyadönüşüyor.
Müthişbiruykubastırdı,oysauykumdayok,uyumayıistemekiçinbirnedenimde.Eskiden,küçükvemutluyken,bizimavluyabitişikevdealacalıbirpapağanınsesiyaşardı.Yağmurlugünlerdebileaynıcanlılıklakonuşurvetabiituzukuruolduğundan,etrafısaranhüzündetelaşlıbirgramofonsesigibisalınan,kendinehas,değişmezbirduyguyudile
getirirdi.Üzerimeçökenhüzünyüzündenmiaklıma
geldibupapağan,yoksauzakçocukluğummuonubanahatırlatan?Hayır,hakikatendüşündümonu,çünkükarşıavludandurupdururkenbirpapağansesigeldi.
Nebiçimbirkarmaşabubendeki!Birşeyihatırladımsandığımda,aslındabaşkabirşeydüşünüyorum;görüyorsambilmiyorumveeniyidalgınkengörüyorum.
Tamamenkurşunkesilmişpencereye,dokununcaeliüşütencamlarasırtımıdönüyorum.Veloşışığınyarattığıbüyüyle,eskieviminiçini,dışarıda,yanavludagırtlakparalayanpapağanıdayanımdagötürüyorum;veyaşamışolmanınonulmazağırlığıaltında,uykugözlerimeçöküyor.
225
17Ekim1931
Evet,güneşbatıyor.Zihnimdarmadağın,ağırağırRuadaAlfândega’nınsonunakadaryürüyorum,aydınlıkTerreirodoPaçoufuktabelirdiğinde,batıgöğününgüneşsizliğinideaçıkçagörebiliyorum.Gök,hafifçeyeşermişbirmavidenbeyazımsıgriyedönüyor,soltarafta,karşıkıyınınyamaçlarındaise,kahvemsi,ölüpembesibirbulutöbeğipusuyayatmış.Etraftabendeolmayanbüyükbirhuzurhükümsürüyor,soyutsonbaharhavasınasoğukçasaçılmış.Ohuzurasahipolmadığımdan,varolduğunuvarsayarakbulanıkbirzevkduyuyorum.Amagerçekte,nehuzurvarnedehuzursuzluk:Gökyüzüvaryalnızca,giderekzayıflayanbütünrenklerdenbirgökyüzü–mavi-beyaz,henüzmavisinikoruyanyeşil,maviyleyeşilarasısolukgri,olmayanbulutrenklerininuçuk,belirsiztonlarıvesilikbirmorlakoyulaşmışkararsızbirsarı.Hepsidahaalgılandığıandasönenbirergörüntü,hiçlehiçinarasındagökveçürüktonlarında,kanatlı,entepeyeasılmış,bitmekbilmeyen,tarifsizbirfasıl.
Hissediyorumveunutuyorum.Herhangibirinsanınherhangibirşeyeduyduğubelirsizbirözlem,soğukhavadanyayılanbirafyongibibenielegeçiriyor.Gerçek,yapmacıkbirgörmesarhoşluğuiçindeyim.
Güneşinperdeperdeyokolduğunehirhattındaışık,soğukbiryeşilinmavileştirdiğisolgunbirbeyazlığabürünmüşolaraksönüyor.Havada,aslaeldeedilemeyeninuyuşukluğusalınıyor.Gökyüzününmanzarasıyükseklerdesusuyor.
Kabımasığmazolduğumuhissettiğimbusaatte,omuzipzevketeslimolupherşeyisöyleyesimgeliyor.Amahayır,uzaklığı,kendiniyokedişiylesadecederingökyüzügerçektenherşeydirvekendidebirbirinekarışmış,içiçegeçmişbirheyecanyumağıolanşuhissettiğimheyecan,buboşgöğünbenliğiminderinlerindekibirgöleyansıyansuretindenbaşkabirşeydeğildir,kayalarınarasınasıkışmış,dağlarındalgıncakendiniseyrettiği,ölübakışlı,dilsizbirgöldürbu.
Kaçkez,ah,kaçkez,şuanolduğugibi,var
olmanınsıkıntısını,bilmediğimbaşkabirşeyinözlemini,tümduygularınbendesonbaharadönerek,dışımdakiobilinçtehüzünlübirgrilikiçindesolduğunuhissettiğimihissederekacıduymuşumdur–vehissetmek,sadecehissetmekolduğuiçinkaygıyadönüşmüştürherseferinde.
Peki,kimkurtaracakbenivarolmaktan?Neölümdüristediğim,nedehayat:sıkıntılarlakuşatılmışarzularımınderinlerinde,ulaşılmazbirmağaranındibindeolduğudüşlenenbirelmasgibiparlayanoötekişey.Bugerçekveimkânsızevreninolancaağırlığıdıro,yabancıbirordunun,olmayanbirhavadausulcasolanrenklerinsancağıdır,havadaise,donuk,elektriklibirbeyazlıkiçindeuzak,duyarsızkıyılarıyladüşselbirhilalyükselir.
GerçekbirTanrı’nınsınırsızyokluğundanoluyorbunlar,yoklukiseboşbirceset,deringöğün,tutsakruhuncesedi.Sonsuzhapishane–sonsuzluğunyüzünden,nereyegitsekkaçamayızsenden!
(Descobrimento’dayayımlanmıştır,sayı3,
1931)
226
Nasıldaşehvetdolu[...]veyücebirzevkle,bazıgecelerşehrinsokaklarındadolaşırkenveyapılarınçizgilerini,farklıyapımtarzlarını,mimarilerindekiinceayrıntılarıruhumuniçiyleincelerken,kimipencerelerdeışıklaryanarken,çiçeksaksılarıbalkondandışarıuzanmış–diyordumki,iştebütünbunlarıseyrederken,nasıldaiçgüdüselbirhazlabilincimindudaklarınayükselirşukurtarıcıçığlık:Bunlarınhiçbirigerçekdeğil!
227H.K.
18Ekim1931
Sanatsalaçıdandüzyazıyışiiretercihediyorum.Bununikinedenivar;tamamenbenimleilgiliolanbirincisibaşkaseçeneğiminolmayışı,çünküşiireyeteneğimyok.İkincisiisegayetharcıâlembirnedenvebanaöylegeliyorkibirincisininbasitbiryansımasındanyadakılıkdeğiştirmişhalindenibaretdeğil.İştebununiçindeüzerindedurmayadeğer,çünküsanatadeğerkazandırmasıuygungörünenözelanlamadokunuyor.
Şiiribiraraseçim,müziktendüzyazıyasaltbirköprüolarakgörüyorum.Tıpkımüzikgibişiirindeahenginibelirleyenbirtakımkurallarvardır,bunlarmutlakakatıvezinkurallarıolmasada,korkulukgörevigörür,otomatikolarakbaskıkuraryadacezadüzeneklerioluştururlar.Düzyazıdaisesonsuzbirözgürlüklekonuşuruz.İçinemüzikalritimlerkatabilir,bunarağmendüşünebiliriz.İçineşiirselritimlerkatabilir,bunarağmenuzaktanbakabiliriz.Rasgelebirvezindüzyazıyızedelemez;düzyazıyaözgürasgelebirahenkise,dizeyiaksatır.
Düzyazıbütünsanatıkucaklar–kısmensözbütündünyayıkendindebarındırdığıiçin,kısmendeözgürsöz,söylenebilmesinin,düşünülebilmesininbütünyollarınıkendiiçindebarındırdığıiçin.Düzyazıdayenibirbağlamaoturtarakherşeyiverebiliriz:resminancakdolaysızolarak,olduklarıgibi,içboyutlarınıyansıtmaksızınverebileceğirengivebiçimi;müziğinbiçimlenmişbirbedeniyadadüşüncedenenikincibirbedeniolmaksızınverebileceğiritmi;mimarındışarıdandayatılankatımaddelerleoluşturmakzorundaolduğu,bizimseritimlerle,belirsizliklerle,kıvrakgelgitlerlekurduğumuzyapıyı;heykeltıraşındünyadakihaliyle,dönüştürmeden,aura’sızolarakbırakmakzorundaolduğugerçekliği;venihayetşairin,içindegizlibirtarikatınmüridigibibirmakama,birritüelegönüllüolarakhizmetettiği,kölesiolduğuşiiri.
Şunagönüldeninanıyorumki,idealuygartoplumdadüzyazıdanbaşkasanatolmayacaktır.Günbatımlarınıkendihallerinebırakacak,sanattanonlarısözlerle
kavramasından,anlaşılabilirbirrenklermüziğihalindenakletmesindenbaşkabirşeybeklemeyeceğiz.Bakıldıkça,dokunuldukça,kıvrımlarınıveotatlıılıklığınıkendinesaklayanbedenleryontmayacağız.Sadeceyaşamakiçinevleryapacağız,evlerbununiçinvar.Şiirgelecekte,sadeceçocuklarındüzyazıyayaklaşmasınahizmetedecek;çünkühiçkuşkusuzşiirçocuksu,belleğieğiten,başkaşeylereyardımcıolan,iyibirilkadımdır.
Küçüksanatlaryadaböylenitelenebilecekolansanatlar,düzyazıdaparlayankıvılcımlardır.Danseden,şarkısöyleyen,yüksekseslekendikendiniokuyandüzyazılarvardır.Gerçekbirerbaleolanfiilritimlerivardır;düşüncebunlarıniçindesaydam,kusursuzbirduyarlılıklakıvranarakçırılçıplakkalır.Vedüzyazıdabirdefırtınalıinceliklervardırki,SözdenenbüyükbiroyuncubunlarıniçindeEvren’inelletutulmazsırrını,bellibirritimlekendibedenininözünedönüştürür.
(Descobrimento’dayayımlanmıştır,sayı3,
1931)
228
Herşeyinbirkarşılığıvar.Günbatımlarındanaslabahsedilmeyenklasikleriokudukça,nicegünbatımlarınıbütünincelikleriylekavrayabilirhalegeldim.Varlıkların,seslerinvebiçimlerinfarklıdeğerleriniayırtetmemizisağlayancümlekurmayeteneğiyle,gökyüzününnezamanyeşilolduğunu,sarınınneresindegöğünyeşilimsimavisininsaklanabileceğinianlamayeteneğiarasındabirilişkivar.
Ayırtetmeyeteneğiyle“incedüşünmek”aslındaaynışey.Sentaksolmasa,kalıcıduygudaolmaz.Ölümsüzlük,birdilbilgisiuzmanınınişidir.
229
Okumak,elinrehberliğinegüvenerekdüşleredalmaktır.Kötüokursak,gözucuylaokursak,bizekılavuzlukedeneldenkurtuluruz.Derinbilgininardındanyüzeyselliğeulaşmak;iyiokumanın,derinolmanıneniyiyolubudurişte.
Hayatnekadardaaşağılık,iğrençbirşey!Görüyorsunya,istemediğinhaldesanaverilmişolması,iradene,hattairadeninyanılsamasınabilehiçbirşekildebağlıolmaması,aşağılık,iğrençhalegelmesineyetiyor.
Ölmek,tepedentırnağafarklıhalegelmektir.İntihariştebununiçinbiralçaklıktır;kendinitamamenhayatabırakmakanlamınagelirçünkü.
230H.K.[?]
Sanat,insanıneylemiyadahayatıbaşındanatmasınadenir.Coşkununirtiyadiifadesiolanhayattanfarklıolarak,sanat,coşkununzihinleifadesidir.Sahipolamayacağımız,cüretedemeyeceğimizyadaeldeedemeyeceğimizherşeyhayalimizdebizimolabilir,sanatıdaişteohayalleyaparız.Bazencoşkuokadargüçlüdürki,eylemeindirgensebilegiderilemez;duygunungerçekhayattaifadeedilemeyenartıklarındandasanateseridoğar.Nitekimikitürsanatçıvardır:sahipolmadıklarınıifadeedenlervesahipolmuşolduklarışeylerinartıklarınıifadeedenler.
231H.K.
Bireserortayakoyupda,ortayakoyduktan
sonrabununbeşparaetmezbirşeyolduğunugörmek,ruhaçısındanbirtrajedidir.Heledeinsandahaiyisiniyaratamayacağınıbiliyorsa,trajediiyicebüyür.Amayazmayahazırlanırkeneserinizinkusurlu,başarısızolacağınıbaştanbilmek;yazdıkçahakikatenkusurlu,başarısızolduğunugörmek–ruhabundanbüyükişkenceveaşağılamaolamaz.Rahatsızlığımsadeceyazdığımdizelerdenkaynaklanmıyor:Yazacaklarımındabenidahafazlatatminetmeyeceğinibiliyorum.Bunuiçimdeuyanırgibiolan,sipsivri,karanlıkbiraydınlanmada,hemtenselolarak,hemdefelsefibirbilimlekavrıyorum.
Öyleyseniyeyazıyoruz?Çünkü,vazgeçelimdiyenutuklaratsamda,aslındaneyazmayıtamolaraköğrenebildim,nededüzyazıyadaşiireolanzaafımdankurtulabildim.Bençiledoldururcasınayazmakzorundayım.Enkötüsüdeyazdıklarımınkülliyenişeyaramaz,kof,bulanıkolduğunubilmek.
Dahaküçücükkenşiiryazardım.Korkunç
dizelerdiyazdıklarım,amabanakalırsahepsimükemmeldi.Kusursuzbireserortayakoyduğunusanmanınverdiğioaldatıcızevkibirdahaaslatadamayacağım.Bugünyazdıklarımozamankilerdenkatbekatiyi;hattaeniyişairlerinyazdıklarınıbilegeçer.Nevarki,tamolaraknedeninibilemesemde,yazabileceklerimin,hattakimbilir,belkideyazmamgerekenlerinalabildiğinealtındaolduklarınıhissediyorum.Ölmüşbirçocuğa,ölmüşbiroğula,solupgitmişsonbirumudaağlargibiağlıyorumçocukluğumunkötüşiirlerine.
232
Hayattamesafekatettikçe,aslındabirbirinitutmayanikigerçeğedahaçokiknaoluruz.Bunlardanbirincisi,hayatıngerçekliğininkarşısında,sanatınveedebiyatıntümkurgularınınçoksolukkaldığıdır.İnsanagerçekhayattakinegöreçokdahasoyluzevkler
yaşattıklarıdoğrudur;öyleyadaböyle,hayattabilmediğimizduygularıbizeyaşatan,hayattabirarayagelemeyecekbiçimleriyanyanagetirendüşlerebenzerler.Sanatveedebiyatsonuçtabirerdüştür,gününbirindeuyandığımız,önümüzdeikincibirhayatınyolunuaçabilecekanılaryadapişmanlıklarbırakmayandüşler.
Öbürfikirdeşuki,mademkihersoyluinsanhayatısonunakadaryaşamak,herşeyi,heryeri,tadılmasıelzemgörünenbütünduygularıtecrübeetmekistervemademkibuimkânsız;budurumdahayatıntamamısadeceöznelolarakyaşanabilirvebütünözüyleyaşanabilmesiiçindeinkâredilmesigerekir.
Bunlar,birbirindençıkarsanamayacakgerçekler.Bilgeinsan,ikisinibirleştirmeyeçalışmaktanda,içlerindenbirinireddetmektendekaçınacaktır.Genede,öbürüneiçiyanarakdaolsa,biriniseçmekzorundadır;yadaikisinibirdenreddederekkendikendininüzerineyükselecek,özelbirnirvanayaulaşacaktır.
Hayattan,kendiliğindensunduğuşeylerden
ötesinibeklemeyipiçgüdüselolarakgüneşvarkengüneş,güneşyokkendeherneredeolursaolsun,sıcaklıkarayankedileriörnekalananemutlu.Nemutluhayalgücüuğrunakişiliğindenvazgeçipbaşkahayatlarıseyretmektenkeyifalana,duygularınkendisinideğil,dışdünyadaoynananhaliniyaşayana.Venihayetnemutluherşeydenvazgeçene;herşeydenvazgeçtiğinegörehiçbirşeyielindenalınamayacak,eksiltilemeyecekolana.
Köylü,romanokuru,dünyanimetlerinesırtçevirmişçileci,buüçümutluluğubilirler,çünküüçüdekişiliklerindenvazgeçmiştir:birihiçbirkişisellikbarındırmayaniçgüdüleriylehayatınısürdürdüğüiçin,ikincisiunutmakanlamınagelendüşlemleyaşadığıiçin,sonuncusudayaşamadığı,ölmeksizinuyuduğuiçin.
Netatminolabiliyor,nederahatlayabiliyorum,varolanyadavarolmayanherşeyedoymuşdurumdayım.Birruhumolsunistemiyorum,ondanvazgeçmekdeistemiyorum.Arzuetmediğimiarzuluyorum,
sahipolmadığımşeyesırtçeviriyorum.Nehiçolabilirimneherşey:Sahipolamadığımşeyleisteyemediğimşeyarasındabirköprüyüm.
233
Bütünbüyükşeylere,büyükhayatlarkadardağlarındoruklarınada,sonsuzşiirlerkadarderingecelerededamgasınıvuranobüyükhüzün.
234
Derdimizgönüleğlendirmekse,hataetmişolacağız.Tekyaptığımızsevmekse,ölebiliriz.
235H.K.
Ömrümdeyalnızcabirkezgerçektensevildim.Yakınlıkgörmekse,hayatımbununlageçti,hemdeherkestenyakınlıkgördüm.Belirsiz,uzakilişkilerimdebilenadirenkabalık,hoyratlıkyadahattasoğukluklakarşılaşmışımdır.Kendimdenbirparçasevecenlikkataraksevgiyeyadaşefkatedönüştürebileceğim–odaçokkesindeğilya–sevecenliklerdennasibimifazlasıylaaldım.Nevarki,gerekliçabayıgöstermeyenesabrımyettinedehevesim.
Kendimdebuolguyuizlemeyeilkbaşladığımda–kendimizibukadaryanlıştanırızişte–buhuyumunçekingenliktenkaynaklandığınısandım.Sonrabendeçekingenlikteneserolmadığını,bunakarşılıkduygularakarşı,hayataduyduğumtiksintidenbaşkatürlübirtiksintiduyduğumu,sürekliolarakbirduyguyabağlanmayıdüşününcerahatsızolduğumukeşfettim,özelliklesürekliçabaharcamakgerekiyorsa.“Neişeyararki?”diyesoruyordubenliğimdekidüşünmeyenşey.“Nasıl”ınneolduğunubilecekkadarince
düşünebilen,psikolojiksezgiyesahipbirinsanım;oldumolasıkavrayamadığımşey,“nasılınnasılı”dır.İrademinzayıflığı,özellikleiradeministemeyeyetmemesiolarakkendinigösteriyordu.Aklımgibicoşkularımiçinde,bizzatirademiçinde,hattahayatadairherşeyiçingeçerliydibu.
Amakaderinbirmuziplikyaparaksevdiğime,üstelikbenimdegerçektensevildiğimebeniinandırdığıgün,öncealtüstoldum,pusulamışaşırdım;piyangodabüyükikramiyevurmuştusanki,fakatverdikleriparapiyasadageçmiyordu.Ardındanhafifgöğsümkabardı–buduyguyutatmayaninsandeğildir–;nevarkiuzaktangayetdoğalgörünebilecekbuhalimçabucakgeçti.Arkasındangelenduyguyutarifetmekzor,amagayetnahoşsıkıntı,aşağılanmaveyorgunlukürpertilerivardıiçinde.
Evet,sıkıntı,sankiKaderbanamünasebetsizcebirişvebirbakıma,fazlamesaiyüklemişgibi.Sıkıntı;sankiyepyenibirgörev–iğrençbirmütekabiliyetgörevi–
üstlenmiştim,komiktiramabubirayrıcalıkgibiverilmiştibana,kendimezorlayaptırtmakzorundaydımbuişi,üstelikKader’eşükrederek.Sıkıntıvardı,evet,sankihayatınsüreklideğişentekdüzeliğiyetmiyormuş,bunabirdeadıkonmuşbirduygununzorunlutekdüzeliğinieklemekzorundaymışımgibi.
Vesonraaşağılanmavardı,evet,aşağılanma.Arkasındakisebepleuyuşmayanbuduyguyuuzunsüreçözemedim.Sevilmeaşkıiçimdeuçvermişolmalıydı.Sevilmeyelayıkbirbireyolarak,gösterilenyakınlıkgururumuokşamalıydı.Nevarkioarahissettiğimbiranlıkgerçekgururdışında,kionundaiçindekendinibeğenmişliktençokşaşkınlıkmıvardı,bilemiyorum;kendimiyokladığımdagerçektenhissettiğimbiraşağılanmaydı.Birbakımabirbaşkasınınödülünübanaveriyorlardısanki,yapısındandolayıhakikatenhakedenbiriiçinpahabiçilmezbirödüldübutabii.
Amabirdeyorgunlukvardı,hepsindençokyorgunluk–sıkıntıyıfersahfersahaşanbir
yorgunluk.Chateaubriand’ınbirsözününanlamınıişteozamankavradım,ogünedekkendimleilgiliyeterincetecrübemolmadığındanhepyanlışanlamışımmeğer.Chateaubriand,René’ninağzındanşöyleder:
“Onlefatiguaitenl’aimant.”62Birazşaşırarak,bukelimelerinbenimkinintıpatıpaynısıbirtecrübeyidilegetirdiğinifarkettim;dolayısıylayansıttıklarıgerçeğiinkâretmeyehakkımyoktu.
Sevilmek,gerçektensevilmeknasılbüyükbiryorgunluktur!Başkasınınheyecanlarınınyükühalinegelmeknasılbiryorgunluktur!Özgürolmayı,hepözgürolmayıistemişbirinsanısorumlulukhamalınadönüştürmek:bazıduygularacevapvermek,mesafelidavranmamainceliğinigöstermek,sırfbaşkalarıkendimizibirheyecanlarprensiyerinekoyuyoruz,insanruhununverebileceğininazamisinikabuletmekistemiyoruzsanmasınlardiye.Nasıldayorucudurvarlığımızınbirbaşkasınınduygularıylaolanilişkisininesiriolduğunuhissetmek!Öyleyadaböyle,ister
istemezbirşeyhissetmek,gerçektetambirkarşılıkbilebulmaksızın,birazdaolsasevmekzorundaolmaknasılbiryorgunluktur!
Bugölgelifasıl,yaşandığıgibisilindibenliğimden.Bugünnezihnimde,neheyecanımdaondanbirizvar.İnsanoğlununvaroluşyasalarınadair,kendibaşımaakıledemeyeceğimhiçbirşeyöğretmişdeğilbana;birinsanolarak,içgüdüselolarakbildiklerimvarvaroluşyasalarıhakkında.Şöylehüzünlehatırlayacağımbirzevkyadagenehüzünlehatırlayacağımbirkeyifsizlikdeyaşatmışdeğil.Sankibiryerlerdeokuduğumbirşeydibuyadabaşkasınınbaşınagelmişbirolay,yarıyakadarokunmuşbirroman,gerikalanınıneksikliğiniduymuşumamaçokdaüzerindedurmamışım,çünküokuduğumkadarı,neredeysebaştansonaanlamsızolsadakendikendineyetiyormuş,eksikbölümde,neanlatırsaanlatsındahafazlaanlamkatamazmışona.
İçimdetekkalan,benisevmişolanvarlığakarşıbirminnet.Amabudasoyut,şaşkınlık
dolu,herhangibirduygudançokakıldandoğmuşbirminnet.Benimyüzümdenbirininüzülmüşolmasınaüzülüyorum;benibirtekbuüzüyor,hepsibu...
Büyükihtimalle,hayatböyledoğalheyecanlarıbirdahakarşımaçıkarmaz.Çıkarmasınıisterimaslında,ilktecrübemiderinlemesinetahliletmişken,ikinciseferdenehissedeceğimigörmekiçin.Duygularımbelkidahayoğunolur,belkiolmaz.Kadereğeriçindengelirse,bunuesirgemesinbenden.Heyecanlarmerakımıcezbedebilir.Olaylarise,içeriklerineolursaolsun,zerrekadarilgimiçekmez.
236H.K.
Hiçbirşeyeboyuneğmemek,neinsana,neaşka,nedüşünceye;gerçeğeinanmaktan,hattavarolduğunufarzedecekolursak,onutanımanınbiravantajolduğunusanmaktan
kaçınmakanlamınagelenmesafelibağımsızlığıkorumak–düşünmedenyaşayamayaninsanlarıniçhayatlarıvezihinselhayatlarıböyleakmalıgibigeliyorbana.Birşeyeaitolmak–bayağılığındoruğu.İlke,ideal,kadınyadameslek–hepsibirerzindanvepranga.Varolmak,özgürkalmaktır.Hırsbile,ondankendimizegururpayıçıkarırsakbiryükedönüşür:Biripinucundaoynayankuklalarolduğumuzuanlayabilsek,gururduyulacakbirözellikbulamazdıkonda.Hayır,hiçkimseylebağımızolmamalı,kendimizlebile!Başkalarındanolduğugibikendimizdendekurtulmuşolarak,kendindengeçmeksiziniçinedalmış,çözümlerevarmayandüşünürlerolarak,Tanrı’dankurtulmuşolarakyaşayacağız,bupanayırtiyatrosunda,cellatlareğlensindiyeverdiğimizkısacıksarhoşlukmolasını.Yarıngiyotininecek.Yarındeğilseöbürgün.İnsanlarınamaçlarındanda,eylemlerindendehabersiz,nihaisonunöncesindebizisaranhuzurugüneşeçıkaralım.Güneşpürüzsüzalınlarımızıaltınışıklara
bulayacakvemeltemumutetmektenvazgeçmişolanlaraferahlıkverecek.
Kalemimimasayaatıyorum,çalıştığımeğimliyüzeydeyuvarlanıyorveyakalamadığımiçingerigeliyor.Birandaanladımherşeyi.Hissetmediğimbiröfkeninemrettiğişuhareketteansızınkabaranbirneşevardı.
237
BirhayatdüzeniiçinnotlarBaşkalarınahükmetmeyeihtiyaçduymak,
onlaraihtiyaçduymakanlamınagelir.Dolayısıylaşef,başkalarınabağımlıdır.
Kişiliğinihiçbiryabancıunsureklemedenbüyüt,başkalarındanhiçbirşeyistemeden,başkalarınahiçbirzamanemretmeden,amaihtiyacınolduğundaötekilerolmasınıbilerek.
İhtiyaçlarınıenazaindirki,hiçbirkonudabaşkalarınabağımlıolmayasın.
Böylekayıtsızşartsızbirhayatelbetteimkânsızdır.Amagöreliolarak
düşünüldüğündeimkânsızdeğildir.İşyerindekibirpatronuhayaledelim.
Gerektiğindeherkesidefterdensilebilecekdurumdaolmak,daktiloyazmayı,muhasebetutmayıvetemizlikyapmayıbilmekzorundadır.Dolayısıyla,sadecezamankazanmakiçinbaşkalarınaihtiyaçduymalıdır,yetersizolduğuiçindeğil.Getirgötürişleriyleuğraşançocuğa“Şumektubupostaneyegötürün,”diyorsa,vakittentasarrufetmekiçinyapmalıdırbunu,postaneninyolunubilmediğindendeğil.Yanındaçalışanlardanbirine“falancayeregidipfilancaişihalledin”diye,işikendihalletmeklevakitkaybetmekistemediğiiçindemelidir,yoksanasılhalledeceğinibilmediğindendeğil.
238
Erdeminhaklıbirödülü,günahınhaklıbircezasıyoktur.Zatenödüldeverilse,cezada
verilsehaksızlıkedilmişolur.Erdemde,günahdaorganizmalarımızınkaçınılmazifadeleridir,ikisindenbirinemahkûmdurorganizmalarımızveyaiyiolmanınıstırabınıçekerleryakötüolmanın.İştebununiçinhiçbirşeyolmayanvehiçbirşeyyapamayan,dolayısıylahiçbirşeyihaketmeyeninsanlarınhakettiğiödüllerlecezalarıbütündinlerbaşkadünyalarahavaleeder,hiçbirbiliminanlatamayacağı,hiçbirinancıngözümüzdecanlandıramayacağıyerlerdirbunlar.
Dolayısıylabütünsamimiinançlardan,herkimolursaolsun,birilerinietkilemehevesindenvazgeçelim.
Tarde’agörehayat,yararsızolandangeçerekimkânsızaulaşmayaçalışmaktanibarettir.Mademkaderimizbu,öyleysedaimaimkânsızıarayalım;başkayololmadığınagöreyararsızolandangeçerekarayalım;genedearadığımızıneldeedilemeyeceğini,yoldasevmeyeyadaözlemeyedeğerhiçbirşeyerastlamayacağımızıbilincimizeiyicekazıyalım.
Herşeydenbıkarız,demiştişârih,anlamak
hariç;öyleyseanlayalım,hiçdurmadananlayalım,birtaraftandaeryadageçsolupgidecekkolyeler,çelenkleryapmayauğraşalımkurnazca,anlamayetimizinhayaletçiçekleriyle.
239
İnsanherşeydenbıkar,anlamakhariç.Bucümleninanlamınıkavramakbazenzoroluyor.
Birsonucavarmakiçindüşünmekinsanıyorar,çünkünekadardüşünür,tahlileder,görürsek,sonucaokadarzorvarırız.
Ozamaninsanöylebireylemsizliğedüşerki,ohaldeykengözönündeolanıiyiceanlamakolurtekderdimiz,birestettavrıdırbu,çünküaslındailgilenmediğimizhaldeanlamakisteriz,anladığımızşeyindoğruolupolmadığınıumursamayız;sadeceanladıklarımızıniçindeherşeyintamolaraknasılsunulduğunavebusunuluşbiçimininnasılbirgüzellikstatüsükazandığınabakarız.
İnsandüşünmekten,kendineözgügörüşleresahipolmaktan,eylemekiçindüşünmeyiistemektenyorulur.Amageçiciolarakdaolsa,başkalarınıngörüşlerinibenimsemektenyorulmayız.İçimizdeuyandırdıklarıeğilimlereitaatetmez,sırfüzerimizdekietkilerinigörmekamacıylayaparızbunu.
240
Yağmurmanzarası
Bütüngece,geçmekbilmezsaatlerboyunca,yağmurunçıtırtısıdurmaksızınazaldı.Bütüngece,yarı-uykumunarasındayağmurunsoğuktekdüzeliğicamlarımdaısrar
etti.63Kâhbirboratepelerikamçılıyor,sukıvrakellerinicamdagezdirerektizbirseslekıvranıyor;kâhkulağısağıredenbirgürültüyleölmüşdışarıda,uykununsesiniduyuruyordu.Varlığım,yorganınaltındada,insanların
arasındada,hepaynıydı:Acılariçindedünyanınbilincinevarmışdurumdaydı.Gün,mutlulukgibidoğmakbilmiyordu–veosaatte,sonsuzadekgecikecekgibigeliyordubana.
Ahkeşkegünvemutlulukhiçdoğmayabilse!Umut,bütünheveslerinedoymanınhayalkırıklığınıaslayaşamayabilse!
Parketaşlarındasarsılasarsılagidengecikmişbirarabanınbeklenmedikgürültüsüsokağınbaşındanbaşlayıpgiderekbüyüdü,camlarımınönündeçıtırdadı,sonrasokağınöbürbaşında,hiçdurmadanbendenkaçanbelirsizuykununsonundaöldü.Aradabir,birkapınınçarptığıduyuluyordu.Bazendesudaçırpınanadımların,suyuyemiş,iyicekırışmışkıyafetlerinsıvısesi.Uzaktanuzağasaldırıyageçmeyehazırlanan,giderekçoğalanadımlaryüksekperdedenyankılanıyordu.Sessizlikçöküyordutekrar,osıradaadımlardauzaktaazalıyorduvesayılamayacakkadarçokyağmuryağıyorduhâlâ.
Gözlerimiosahteuykudanaçtığımda,
odamınhayalmeyalseçilenduvarlarındahenüzgörülmemişrüyalardanparçalar,belirsizışıklar,karaçizgiler,tırmanan,inenminicikşeylergörüyordum.Gündüzegörebüyümüşolanmobilyalarbusaçmakaranlıktabellibelirsizlekelerebenziyordu.Kapı,gecedennedahabeyaznedahasiyah,amagenedeondanfarklıbirşeyolarakseçiliyordu.Pencereyiisesadeceduyabiliyordum.
Yepyeni,eleavucasığmaz,kararsızyağmurunsesiçınladıkçaçınlıyordu.Suyunsesizamanıyavaşlatıyordu.Yalnızlığımbüyüyor,genişliyor,hissettiğimşeyi,istediğimşeyivehattarüyasınıgöreceğimşeyiiçinealıyordu.Karanlıktauykusuzluğumaortakolanbelirsiznesneler,perişanlığımınderinliklerindekendilerinebireryer,birerıstırapbuluyordu.
241
Üçgenrüya
Işığaaşırıyavaşbirsarılıkhâkimolmuştu,kirli,solukbirsarı.Varlıklarınarasındakiboşluklarbüyümüştüveyenibirdüzenegöredizilmişolanseslergelişigüzelçınlayıpduruyordu.Seslerinduyulmasıyla,çıtdiyekırılıvermişçesinekesilmesibiroluyordu.Galibaartmışolansıcaklık,safhaldekisıcaklıkbuzkesmiştiadeta.Hafifçearalanmışolaniçpanjurlardan,diklemesineuzananoyarıktan,görünürdekitekağacınduruşu,abartılıbirumutlabekleyişigörülüyordu.Yeşilifarklıydı,sessizliğiiçmişbiryeşildi.Atmosferdebirtakımtaçyapraklarkapanıyordu.Veuzayınterkibinde,düzlemleredenkgelenbirşeylerinarasındakifarklıbirbağıntıyüzünden,seslerin,ışıklarınverenklerinboşluğukullanmabiçimideğişmiş,paramparçaolmuştu.
242
Ruhunsığlıklarındangelen,iğrençhayaletlergibiuykusuzluğumuzamusallatolan,kimseninitirafetmeyecesaretedemeyeceğioutançverici,bayağırüyalarındışında,bastırılmışduyarlılığımızısaranoyağlı,vıcıkvıcıkçıbanlarındışında,ruhumuzkendiderinliklerindedahanegülünç,ürkünçvesözesığmazşeylerbulabiliristese,amaneçabalarpahasına!
İnsanruhukarikatürlerinyaşadığıbirtımarhanedir.Birruhbütüngerçekliğiylekendiniortayakoyabilecekolsavebilinen,adıkonulmuşbütünutançlardandahaderinbiredepolmasa,ruhtıpkıgerçeklikiçindendiğigibibirkuyuolurdu,bulanıkseslerinkolgezdiği,rezilcehayatlarla,cansız,yapışkanşeylerle,öznelliğimizinsalyasındanolma,yok-larvalarladolu,içkarartıcıbirkuyu.
243H.K.
4Kasım1931
Bircanavarlarkataloğuyapmakisteyenolursa,birtürlüuyuyamayan,hepuyuklamahalindekalanzihinlerimizegecenintaşıdığışeylerinkelimelerlefotoğrafınıçeksin.Farkındaolmadanuyumuşuz,bilediyemeyeceğimizhalde,düşlerintutarsızlığıvardırbunlarda.Uysallığımızınkanıylabeslenenbuvampirler,edilgenruhlarımızınüzerindeyarasalargibisüzülürler.
Sapkınlıklardanveinsanmüsveddelerindendoğmalarvalardırbunlar,vadiyidoldurangölgeler,kaderinbıraktığıizler.Bazen,onlarıyaratmış,üzerlerinetitremişolanruhabileutançverendizeleryadahiçbirşeyinçevresindeuğursuzcadönüpduranhayaletlerolarakbelirirler;bazendekayıpheyecanlarımızıngömülüolduğusaçmainlerdenfırlamışyılanlar.
Sahteliğinbudöküntülerinintekişlevi,bizikendisahteliğimizdençekipçıkarmaktır.Ruhumuzaekilmiş,uyuklayan,soğuk
kıvrımlaradönüşmüş,çöküşyolundakitereddütlerdirbunlar.Ömürleridumankadarsürer,ayakizlerigibisolupgiderlervekısırbirmaddeolanbilincimizdekiyerlerindengeriye,birtekkısacıkbiranıkalır.Bazenbirhavaifişeğinbizehasparçalarınabenzerler:Düşlerimizinortasındabirsaniyekıvılcımsaçarlar;vegerikalannevarsa,onlarıgörürgibiolmamızısağlayanbilincinbilinçsizliğindenibarettir.
Çözülmüşbirbağcıkolanruh,kendiliğindenvarolmaz.Büyükmanzaralaryarınakalmış,biziseonlarıçoktanyaşamışızdır.Kesilendiyalogkısasürmüştür.Kiminanırdıhayatınbunaindirgeneceğine?
Kendimibulursamkaybediyorum,inanırsamşüpheediyorum,eğerzateneldeetmişsemsahipolmuyorum.Gezinirgibiuyuyorum,amauyanığım.Uyurmuşgibiuyanıyorumvekendimeaitdeğilim.Hayatnihayetindeupuzunbiruykusuzluktur,düşündüğümüzveyaptığımızherşey,onubölen,ayıltıcısıçramalardır.
Uyuyabilmekçokmutluederdibeni.Budüşünceşimdikiandangeliyorzihnime,çünküevet,uyumuyorum.Gecegördüğümbütünrüyalarınsessizörtüsüylebeniboğankocabiryük.Ruhhazımsızlığı.
Birsonralarkafilesininardındanhepgünündoğduğunugöreceğiz–amaherzamankigibiçokgeçolacak.Herkesuyuyor,herkesmutlu,benhariç.Uyumayacüretedecekkadarkendimiyüreklendirmeksizin,birazdinleniyorum.Vevarlıksızcanavarlarındevasakafaları,kendibenliğimindibinden,birkeşmekeşiçindefışkırıyor.Mantığındışınataşmışkıpkırmızıdilleriyleuçurumdanyükselen,cansızgözleriyleölühayatımısüzenDoğuejderhaları;hayatımsagözlerinionlardankaçırıyor.
Tanrıaşkınakapatınkapanınkapısını,kapatın!Bilinçsizliğiminvehayatımınhesabıgörülsünartık!Neysekiaşağıdüşmüşpanjurlarınarasından,pencereninsoğukcamlarındangirenincecik,solukvehüzünlübirışıkufkunkaranlığınısilmeyebaşladı.
Neysekidoğacakolanşey,gün.Huzursuzluğunyorgunluğuiçindeadetahuzurluhissediyorumkendimi.Şehringöbeğindesaçmabirhorozötüyor.Kurşunimorbirgün,belirsizuykumadoğuyor.Gününbirindeuyuyacağım.Birtekerleksesikötübirarabadoğuruyor.Gözkapaklarımuyuyor,bendeğil.NihayetindeherşeyKader.
244H.K.
İdealimdekikader,emeklibirbinbaşıolmak.Sonsuzakadarbasitbiremeklibinbaşıolamayacakolmakçoküzücü.
Tamolmayaduyduğumaçlık,benibugereksizhüznegarketti.
Hayatıntrajikkofluğu.Merakımbenim,tarlakuşlarınınkızkardeşi.Günbatımlarınınkalleşsıkıntısı,tanvaktinin
ürkeksüsleri.Burayaoturalım.Gökyüzüburadandaha
iyigörülüyor.Yıldızlıderinliğinsonsuzluğunekadardaavutucu.Göğüseyrederkenhayatdahaazyakarcanımızı;hayatıniyicekızdırdığıyüzümüzden,narinbiryelpazeyihatırlatanhafifbirrüzgârgeçer.
62.MetindeFransızca;severekyoruyordukonuanlamında.
63.Yazar,bucümlelerdeorijinalmetinlerdealtınıçizdiğibazıseslerlealiterasyonyapıyor.
245H.K.
İnsanruhuneyapsaacınınkurbanıolmaktankaçmaz.Öyleki,hazırlıklıolmasıgerektiğinibilsebile,sevimsizsürprizlerkarşısındaacıduyar.Ömrüboyuncakadınlarınvefasızlığını,hafifliğinidoğalveharcıâlemşeylermişgibidilindendüşürmemişolanfilancaadamihaneteuğradığındaacıbirsürprizlekarşılaşmanınbütünsıkıntısınıyaşayacaktır–hemdesankihayatboyukadınlarınsadıkvevefalıolduğunainanmış,ençokbunabelbağlamışgibi.Herşeyiçürümüş,boşgörenbirbaşkasıise,yazdıklarınıdünyanınzerrekadarumursamadığını,bildikleriniöğretmekiçinverdiğiemeklerinyararsızolduğunu,zannettiğininaksineheyecanınıaslabaşkalarınaaktaramayacağınıkeşfettiğigün,beynindenvurulmuşadönecektir.
Başınaböyleyadadahabaşkafelaketlergeleninsanlarınbutürdenmutsuzluklarınöncedenkestirilebileceğini,hattakaçınılmaz
olduğunusöylerkenyadayazarkensamimiyetsizolduklarınısanmayınsakın.Zekicebiriddianındürüstlüğüyle,birandadoğanbirheyecanındoğallığıarasındahiçbirilgiyoktur.Nevarkiişlerböyleolupbitergibigörünür,insanbusürprizlerigayetiyibilirgibidavranır,sırfacıdanaslamahrumkalmasın,utançlekesiüzerindenhiçeksikolmasınveıstırapazalmasındiye;hayattanhepimizedüşeneşitpaydırbu.Hatayapma,acıçekmeyeteneğiherkeseeşitverilmiştir.Ancakhissetmedenyaşarsakbelagelmezbaşımıza;veenyüksek,ensoylu,geleceğieniyigöreninsanlar,öncedentahminediphorgördüklerişeylerekatlanan,acısınıçekenlerdir.Hayatbudurişte.
246
Yaşadıklarımızı,dikkatimizledeğilde,hayatımızlakatıldığımızbirromandakiolaylaryadabölümlerolarakgörsek.Ancakbutavır
sayesindekötügünlerin,hayatıncilvelerininüstesindengelebiliriz.
247
Fiilîhayatıoldumolasıenuygunsuzintiharyöntemiolarakgörmüşümdür.Eylemiise,haksızyeremahkûmedilmişdüşünçarptırıldığışiddetlibircezaolarakdüşünmüşümdürhep.
Dışhayataetkidebulunmak,olaylarınakışınıdeğiştirmek,varlıklarınyerinideğiştirmek,insanlarıetkilemek;bütünbunlarınözünde,düşlerimdekindenbiledahabulanık,belirsizbirşeyvar.Çocukluğumdanberi,kendimdedahilherşeydenkopmakiçinençoksarıldığımnedenlerdenbiri,bütüneylemlerindoğasıgereğiboşolduğunubilmekolmuştur.
Eylemek,kendinekarşıtepkigöstermektir.Etkilemek,kendindençıkmaktır.
Şusaçmalıkbenihepşaşırtmıştır:Özgerçeklikbirdiziduygulanımdanibaretolduğuhalde,nasıloluyordapiyasalar,sanayiler,toplumsalbağlarveailebağlarıgibialabildiğinekarmaşıkbirbasitlikteşeylerdevarolabiliyor;gerçekliğikendiiçindearayanbirruhunacılarlakıvranarak,aslaanlayamayacağışeylerbunlar.
248
Dışdünyanınvarlığınakatkıdabulunmaktanherzamankaçınmışolmamdanilerigelenolgulararasında,çoktuhafbirpsişikfenomenvar.
İçteniçebütüneylemlerdenkaçınırkenveolaylarınakışınıhiçumursamazken,dikkatimidışdünyayaverdiğimdeonutambirnesnelliklegörmeyibaşarıyorum.Hiçbirşeyinönemiolmadığındanveyapılacakbirdeğişikliğinhiçbiraçıklamasıolamayacağından,hiçbirşeyideğiştirmiyorum.
Veböylecebaşarıyorum[...]
249
XIII.yüzyılınortasındanberikorkunçbirhastalığınuygarlığımızınüzerineçöküşünüseyretmekteyiz.SüreklihayalkırıklığıylasonuçlananonyediyüzyıllıkHıristiyanlıközlemi,sürekliolarakertelenenbeşyüzyıllıkpaganizmözlemi,HıristiyanlığınbirparçasıolarakbaşarısızlığauğrayanKatoliklik,paganizminbirparçasıolarakbaşarısızlığauğrayanRönesansvenihayetevrenselbirfenomenolarakbaşarısızlıklasonuçlananReform.Düşlediğimizherşeyinyıkılışı,eldeettiklerimizinverdiğiutanç,başkalarıylapaylaşmanıniğrençolduğunubildiğimizbirhayatıyaşamanınvebaşkalarındabenimseyebileceğimiz,uygunbirhayatbulamamanınrezilliği.
Bütünbunlarruhlarımızadoluşuyor,onları
zehirliyor.Aşağılıkbirtoplumda,haliyleaşağılıkolaneylemekarşıbirtiksintisararzihinlerimizi.Ruhunüstfaaliyetizayıflar;sadecedahacanlıolanaltfaaliyetolduğugibidevameder;birincisitamamenatılkalırken,ikincisidedünyanınnaipliğinesoyunur.
Düşüncenintemelolmayanunsurlarındanoluşanbirsanatvebiredebiyat–romantizm;vefaaliyetintemelolmayanunsurlarındanörülübirtoplumsalhayat–moderndemokrasiişteböyledoğdu.
Dünyayabaşkalarınıyönetmeyegelmişinsanlarınkendilerinehâkimolmaktanbaşkaçarelerikalmadıböylece.Yaratmakiçindoğmuşolanruhlariçinise,yaratıcıgüçlerinbaşarısızlığamahkûmolduğubirtoplumda,dilediklerigibişekillendirebilecekleritekevren,düşlerindekitoplumsaldünyaveruhlarınıniçedönükkısırlığıydı.
Kendiniortayakoymuşolanküçüklerkadar,başarısızlığauğramışolanbüyüklerede“romantik”diyoruz.Aslındasözgötürmezduygusallıklarındanbaşkaortaknoktaları
yoktur;amabirilerindeduygusallıkzekâlarınıetkinbirşekildekullanamamalarınınbirsonucudur;ötekilerdeisedüpedüzzekâyoktur.BirChateaubriandilebirHugo,birVignyilebirMicheletaynıçağınürünüdür.AmabirChateaubriandbüyükbiradamkenküçülmüştür;birHugozamanınınrüzgârıylakabarmışortalamabirinsandır;birVignykaçmakzorundakalmışolanbirdehadır;birMicheletise,dâhibirerkekhalinegelmeyemecburolmuşdâhibirkadındır.HepsininbabasıolanJean-JacquesRousseau’daiseikieğilimbiraradaydı.Ondakizekâbiryaratıcınınzekâsı,duygusallıkisebirköleninduygusallığıydı.Rousseauherikisinideaynıgüçlüdilleifadeeder.Amatoplumsalduyarlılık,zekâsınınaçıkseçikolarakdüzenlemekleyetindiğiteorilerinizehirler.Obüyükzekâ,böylebirduyarlılıklayanyanavarolmanınutancındandolayıinlemektenbaşkaişeyaramamıştır.
Jean-JacquesRousseaumoderninsandır,amaherhangibirmoderninsanagöredaha
yetkindir.Onubaşarısızlığasürüklemişolanzayıflıklardanbile–hemkendisini,hembizimutsuzetmepahasına!–zafereulaşmakiçingüçlerçıkarmasınıbilmiştir.Ondandoğanşeyzaferikazandıgerçektende,amaşehregirdiğindebayraklarınınüzerinde“Bozgun”diyeyazıyordu.Ardındabıraktığı,savaşmaktanâcizolanşeyler,kaderininbirerparçasıolankrallıkasalarıiletaçlar,hükmetmeningörkemiveyenmeninihtişamıydı.
II
Doğduğumuzdünyahemvarolannimetleresırtçevirmeninacısınıçekiyor,hemdeşiddetin–üstünvarlıklarsırtçeviriyor,aşağıvarlıklarşiddetebaşvuruyor,aşağıvarlıklariçinbaşarıbudemek.
Modernçağdahiçbirüstünniteliğin,politikyadadüşünselalanda,eylemleolsun,düşünceyleolsun,dilegetirilmesimümkündeğildir.
Aristokrasininetkisininyokolmasıyla,
sanatakarşıkabalık,kayıtsızlıkdolubiratmosferortayaçıktı;inceliklibirduyarlılığınbarınamayacağıbiratmosfer.Ruhunhayatlateması,giderekçoğalanbiracıverirona.Çabaharcamakgiderekdahaçokcanınıyakarinsanın,çünküçabayaetkiedendışkoşullargüngeçtikçedayanılmazhalegelir.
Klasikideallerinçöküşübütüninsanlarıpotansiyelsanatçılar,dolayısıylakötüsanatçılarhalinegetirdi.Sanatınsağlambiryapı,titizlikleuyulmasıgerekenkurallargibikıstaslarıvarken,pekazinsansanatçıolmayacesaretedebilirdi,edenlerinçoğudagerçekteniyiydi.Amasanatbiryaratımdeğilde,duygularınifadesiolarakgörülmeyebaşlandıbaşlanalı,sanatçıolmanınyoluherkeseaçılmışoldu,çünküherkesinduygularıvardır.
250H.K.
Genedeyaratmakisterdim,hemdeçok...
Biricikgerçeksanatinşasanatıdır.Amamodernçevrezihnimizininşaetmekiçingerekennitelikleresahipolmasınıkesinlikleengeller.
Bilimiştebusayedegelişti.Bugünsadecemakineler,inşaetmekiçingerekennitelikleresahiptir;düşünmebiçimleriiçindesadecematematikselispatlardabirmantıkzincirigörebiliriz.
Yaratmagücübirdayanaknoktasıister:Gerçekliktenibaretbirkoltukdeğneği.
Sanatbirbilimdir...Bellibirahenkleacıçeker.Okuyamıyorum,çünküaşırısivrilmişolan
eleştirelmantığımyüzündenhatalardan,kusurlardan,dahaiyiolabileceklerdenbaşkaşeygörmüyorum.Hayalkuramıyorum,çünkühayaliöylecanlıyaşıyorumkionugerçeklekarşılaştırıyorumvederhalhayalingerçekolmadığınıhissediyorum,öylekidüşhemenbütündeğerinikaybediyor.Nesneleriveinsanlarımasumaneseyretmektatminetmezbeni,çünküderinleşmearzusukarşıkonulur
gibideğil:İlgimbuarzuolmadanayaktakalamadığıiçin,yaonunyüzündenölüryadasönergider.
Metafizikspekülasyonlarlaavunamıyorum,çünkübizzatkenditecrübelerimdengayetiyibiliyorumkibütünsistemlersavunulabilirvezihinselaçıdanhepsimümkündür;sistemlerkurmayayönelikbusaltzihinselsanattankeyifalabilmekiçin,bütünmetafizikspekülasyonlardaamacıngerçeğiaramakolduğunuunutabilmemgerekir.
Sırfanısıbilesevinçveren,mutlubirgeçmişimolsaydı;vehiçbirşeyinzevkvermediği,hiçbirşeyinilgimiçekmediği,hiçbirşeyinbanadüşüsunmadığı,şimdikizamanabenzemeyenyadabugeçmiştenfarklıbirgeçmişesahipbirgeleceğimümkünkılmadığıbirşimdideolsaydım–hayatımıgömüyorum,hiçbirzamanyaşamadığımbircennetinbilinçlibirhayaletio,doğacakumutlarınölüdoğmuşçocuğu.
Bütünlüğünükoruyarakacıçekenlerenemutlu.Sıkıntıçekselerdetuzlabuz
olmayanlara,inançsızkenbileinananlaraveartniyetsizcegüneşinaltınaserilebilenlere.
251
Otobiyografidenkırıntılar
İlkbaştametafizikspekülasyonlarla,sonrabilimselyaklaşımlarlaeğlendiktensonra,sonundatoplumsal[...]cazipgeldiğinihissettim.Amagerçekliğiararkengeçtiğimbuaşamalarınhiçbirindenedoğruyubulabildimnedehuzuru.İlgialanımneolursaolsun,hepazokudum.Amaokuduğumkadarında,birbirinezıtbirsürüteoriylekarşılaşmaktanbıktım,hepsineuzunuzunkafayorulmuş,hepsimakulvehepsiseçilmişbazıolaylarınüzerindeşekillenmiş,oysaolaylarıntamamınıbarındırıyorgibiler.Yorgungözlerimisayfalardankaldırdığımdayadadağılandikkatimdüşüncelerimdenuzaklaşıpdış
dünyayasırtçevirdiğindetekbirşeygörüyordum,benimgözümdeokumanınvedüşünmeninyararsızlığınınbirsimgesiydibuveemekharcamakfikrininbiletaçyapraklarınızihnimdenbirbirkoparıyordu:Varlıksonsuzbirkarmaşaiçindeydi,[...],açıkbirşekildekavranıp,üzerlerineherhangibirbiliminşaedilebilecekbazınadirolaylarsayılmazsa,devasatoplamaulaşmakaşırıderecedeimkânsızdı.
***Yavaşyavaşkendiderinimde,dışarıda
hiçbirşeybulamamamınsancısınıbuluyorum.Mantıkvesağduyunamınabendenevarsa,hepsini,kendinisavunmakiçinbirmantıkaramayabiletenezzületmeyenşüphecibirbakışaaktardım.Buhastalıktankurtulmayıdüşünmedim–zaten,neyeyarardıki?Hemsağlıklıolmakneydi?Buruhhalininbirhastalıktankaynaklandığınıneredenbiliyordum?Diyelimkigerçektenbirhastalıkvardı,sağlıktandahaiyi,dahamantıklıyada
daha[...]olmadığınıkimgarantiedebilirdi?Eğertercihedilensağlıklıolmaksabenniyehastaydım;tabiidoğanınbirhükmüyseobaşka,amaozamanda,niyebenihastaederkenmutlakabiramacıolan–amaçlarıolabiliyorsaelbette–Doğa’yakarşıçıkacaktıkki?
Bugünedekbulabildiğimbütünargümanlareylemsizliğidestekledi.Doğuştanmünzevilereözgübiruyuşuklukiçindeolduğum,günbegün,giderekdahagüçlübirşekildebenliğimesızdı.Uyuşuklukiçindekalmanınyollarınıaramak,kendimiçinçabaharcamaktan,toplumiçindesorumlulukalmaktankaçmayaçalışmak–kocaömrümünheykelinibilinçle,bumaddedenyonttumişte.
Okumayıbıraktım,azyadaçokestetikşuyadabuhayatanlayışındankaynaklanananlıkheveslerdenkurtuldum.Okuduğumpekazşeydensadecedüşlereyarayacakmalzemeyiçıkarıpalmayıöğrendim.Tanıkolduğumpekazolaydan,sadeceuzaklaradekyankılanarak,benliğimdeenderineuzanabilecekolanları
aklımdatutmakuygungeldi.Düşüncelerimden,hergünedindiğimdeneyimlerdenyalnızcakatıksızduygularıderlemeyezorladımkendimi.Hayatımaestetikbiryönverdim;vebuestetiğidetamamenbireyselbirrotayaçevirerekkendimeaitkıldım.
Ardından,içdünyamdakihedonizmüzerineçalışırken,toplumsalduyarlılıklardankaçmakiçinçabaharcamayakoyuldum.Gülüncünanlamınakarşıyavaşçazırhkuşandım.İsteklergibiduygularınçağrısınadaduyarsızkalabilmekiçinçalıştım[...]
Başkalarıylatemasımımümkünolduğukadarazalttım.Hayataolansevgimitamamensilmekiçinelimdengeleniyaptım[...]Şanşöhretarzusundanadımadımsoyundum,tıpkıyorgunluktanbitapdüşmüşbiradamın,rahatetmekiçinüstündekileriçıkarmasıgibi.
***Metafiziği,bilimlerive[...]inceledikten
sonra,sinirseldengemiçindahatehlikeli
zihinselmeşgalelerbuldum.Mistiklerinvekabalistlerinyapıtlarınagömülerekkorkudolugecelergeçirdim,baştansonaokumayıbaşaramıyordumbirtürlü,kesikkesik,titrekve[...]birşekildeokuyabiliyordumancak.Gül-Haç’ıngeleneklerivesırları,Kabala’nınveTapınakŞövalyelerininsimgelerlekurduğudil,uzunzamancanımıyaktı.Günleriminateşiniysezehirlispekülasyonlar,metafiziğinşeytanidüşüncetarzıdoldurdu–yanibüyü,simya;acı,sahtebircanlılıkveriyordubana,sankiheranmüthişbirgizemiçözecekgibiydim.Metafiziğinaşırıcoşkun,talisistemleriarasındakayboldum,rahatsızedicibenzerliklerle,bilinçliliğekarşıkurulmuştuzaklarla,sınırlarıdoğaüstüâlemdenyansıyansırlarlaçizilmiş,uçsuzbucaksız,gizemlimanzaralarladoluydubusistemler.
Duyumlarihtiyarlattıbeni...Düşüncelerdoğurayımderkenyıprattımkendimi...Olanömrümmetafizikbirheyecanadöndü,herşeydegizlibiranlamkeşfeden,gizemlibenzerliklerinateşiyleoynayan,insanınkendini
yerdenyerevurmasıiçin[...]tambilince,normalsentezeulaşmayısüreklierteleyenbirheyecan.
Zihnimkayıtsızlaştıran,karmaşıkbirdisiplinsizliğegömüldü.Neresiydisığındığımyer?Banaöylegeliyorkihiçbiryeresığınmışdeğildim.Neyeolduğunubilmedenbıraktımkendimi.
Arzularımıyoğunlaştırıpsınırladım,iyicegelişsinler,incelsinlerdiye.Sonsuzluğaulaşmakiçin–benceulaşılabilir–,bizesağlambirlimangerek,tekbirliman,oradandaSınırsız’ayelkenaçacağız.
Bugünkendidinimdemünzeviyim.Birfincankahve,birsigara,birdedüşlerim;göğün,yıldızların,işin,aşkınvehattagüzelliğinyadaihtişamınyerinigayetrahatdoldurabilir.Deyimyerindeysehiçbiruyarıcıyaihtiyacımyok.Benafyonumu,kendiruhumdabuluyorum.
Düşlediklerimnedirpeki?Bilmiyorum.Nedüşündüğümü,nedüşlediğimi,gönülgözüylenelergördüğümübilemezhalegelmekiçinvar
gücümleuğraştım.Galibaherseferindebirazdahauzağı,birazdahabulanık,dahabelirsiz,dahagörülmezolanıdüşlüyorum.
***Hayathakkındateoriüretmiyorum.İyi
midir,kötümüdür,diyesormuyorumkendime.Benimgözümdehayatkötüvehüzünlüdürvenefisdüşlerleiçiçedir.Başkalarınanasılgöründüğündenbanane?
Başkalarınınhayatı,sadeceyerlerinegeçipyaşamamayararveherbiriiçin,düşümdeonlarabiçtiğimhayatıyaşarım.
252H.K.
Düşünmek,neolursaolsun,genedebireylemsayılır.Etkinolanhiçbirşeyinbulaşmadığı,özbilincimizinbilesonundaçamurlaragömüldüğüeksiksizdüşte–sadeceorada,oılıkvenemliyok-varlıktaeyleme
gerçektensırtçevrilebilir.Anlamayaçalışmamak;tahliletmemek...
Kendinidoğayıgörürgibigörmek;heyecanlarınıbirmanzaragibiseyretmek–iştebilgelikbudur...
253H.K.
Bizihiçbirteoriyibenimsememeyesevkedenokutsaliçgüdü...
254H.K.
29Kasım1931
Pekçokkez,akşamadoğruağırağırsokaklardadolaşırken,varlıklarınolağanüstüdüzenitokatgibiyüzümeçarpmış,
sersemletmiştir.Benibudereceetkileyen,bukadargüçlübirduygudoğuranise,doğalşeylerdençoksokaklarınbirbirinekavuşması,tabelalar,kendiaralarındakonuşan,tepedentırnağagiyimliinsanlar,meslekler,gazeteler,bütünbunlardasezilenzekâdır.Dahadoğrusubusokakların,butabelaların,mesleklerin,insanlarınvetoplumun–kolaycabirbirineuyumsağlayan,kendiyolundayürüyen,yeniyollaraaçılanbuncaşeyinvarolması.
Enyalınhaliyleinsanabaktığımda,birkediyadaköpekkadarbilinçsizolduğunugörüyorum;konuşmasıdabambaşkabirbilinçsizliğinürünü;toplumlarkuruyorsabudagene,karıncalarlaarılarıntoplumsalhayattasergilediğibilinçtenherbakımdangerikalan,apayrıbirbilinçsizliğinoyunu.Nitekim,berrakbirışıktaenazorganizmalarınvarlığındakikadar,hattaondandaöte,enazkatı,zihinselfizikyasalarındakikadar,hattaondandaöte,dünyayıyaratan,onadünyayadamgasınıvuranzekânınşekillendiğinigörüyorum.
Kendiminezamanböylehissetsem,bilmem
hangieskiskolastikfilozofunşusözübirkezdahaçarparbeni:“Deusestanimabrutorum.”–“Tanrıhayvanlarınruhudur.”Bumuhteşemcümleyiyazan,altkademedenhayvanlarıyöneteniçgüdününnekadarsağlamolduğunuanlatmakistemişti;öylehayvanlardazekâdaneseryoktur–varsabileilkelbirzekâolabilir.Amahepimizaltkademedenhayvanlarız–konuşmak,düşünmekbireryeniiçgüdüsadece,üstelikyeniolduklarıiçinötekilerkadarsağlamdadeğiller.Filozofunogüzelim,osapınakadardoğrucümlesidegenişlerbudurumkarşısındavebendederimki,Tanrıherşeyinruhudur.
Evreninkocabirsaatdükkânındanbaşkabirşeyolmadığıtemelgerçeğiniciddiyetleelealacakolursak,bunusöylediktensonrasaatçininvarlığınınyadsınabilmesiniaklımalmıyor;Voltairebilesaatçiyeinanmayıreddetmemişti.Öncedenbelirlenmişbirplanauymuyorgibigörünenbazıolaylarıdüşünerek(amaolaylarınuyupuymadığınıanlamakiçinönceplanıbilmekgerekirtabii),oyüceakılda
bazıkusurlarbulanlarıanlayabiliyorumtabii.Anlıyorum,amaiddialarınıkabuletmiyorum.Aynışekildedünyadabuncakötülükvarken,oyaratıcıakılasonsuzşefaatsahibidenemeyeceğinedeaklımeriyor.Evet,anlıyorum,fakatgenekabuletmeksizin.Nevarkibuaklın,yaniTanrı’nınvarlığınıinkâretmek,insanzekâsınamusallatolanaptallıklardanbirigibigeliyorbana.Yoksainsanlar,bunundışındaherbakımdangayetüstünvarlıklarolabilir–hesapyapmayıbeceremeyenleryada(duyusalzekâyıişiniçinekatacakolursak)müziğe,resmeyadaşiireduyarlıolmayanlargibi.
Söylediğimgibi,nekusurlusaatçi,nedekötüniyetlisaatçiargümanınıkabulediyorum.Kusurlusaatçiargümanını,dünyanınyönetilmesine,düzenlenmesineilişkin,bizetesadüfikazalaryadasaçmalıkgibigelenayrıntıları,genelplanıbilmedengerçektendeğerlendiremeyeceğimiziçinbenimsemiyorum.Bütünişaretlerbirplanolduğunugösteriyor,bazendesaçmalıklarla
karşılaşıyoruz,amaşunukabuletmeliyizkiherşeydehükümsürenbirmantıkvarsa,aynımantıksaçmalıklardadageçerlidir.Planıdeğil,mantığıgörüyoruz;budurumda,planıhiçbilmediğimizhalde,bazışeylerinonauymadığınınasılsöyleyebiliriz?İncelikliuyaklarlayazanbirşairinarayaahenksizbirdizekattığıolur,bunubirahenkyaratmakiçin,başkabirdeyişlegörünürdeuzaklaştığıamacahizmetiçinyapar;ahenginkendisindençokkatıkurallarabağlıeleştirmenlerise,odizeyederhalyanlışyaftasınıyapıştırıverirler.İşteYaratıcıdaaynışekilde,bizimdarkafamızlaahengibozuyor,diyeyorumladığımızşeyleri,metafizikbirahengingörkemliakışıiçindebiryereoturtmuşolabilir.
Yukarıdasöylediğimgibi,kötüsaatçiargümanınıdakabuletmiyorum.Bunuaçıklamakdahazorgibigörünüyor,amasadecegörünüştebuböyle.Öncelikle,kötününneolduğunupekbilmediğimizisöyleyebiliriz,dolayısıylabirşeyiniyimikötümüolduğunakesinolarakkararveremeyiz.Genedeşuda
varki,heracı(iyiliğimiziçinbizemusallatolsabile)başlıbaşınabirkötülüktürvebudakötülüğünvarolduğunusöylemekiçinyeterli.Sırfdişimizağrıdıdiye,Yaradan’ıniyiliğindenşüpheduyabiliriz.Amabuargümanıntemelindekizayıflık,hemtanrısalplanın,hemdeakıllıbirkişilik,SonsuzZihinolarakdoğanıntamamınıbilmeyişimizdenilerigeliyorgaliba.Kötülüğünvarolmasıbaşka,bukötülüğünvarolmasınınmantığıbaşka.Aradakifarkkafakarıştıracakkadarçetrefil,amadoğruluğunahiçşüpheyok.Kötülüğünvarlığınıinkâredemeyiz,fakatkötülüğünvarolmasınınkötüolduğunukabuletmeyebiliriz.Kabulediyorum,meselehâlâolduğuyerdesayıyor,nevarkibu,kusurlarımızındaolduğuyerdesaymasındankaynaklanıyor.
255H.K.
29Kasım1931
Hayatınbizesunduklarınınarasında,hayatınkendisindenbaşkatanrılaradaşükretmemizigerektirenbirşeyvarsa,odacahilliğimizdir:Nekendimizibiliriznedebirbirimizi.İnsanruhukaranlık,vıcıkvıcıkbiruçurum,dünyayüzündekesinliklekullanılmayanbirkuyudur.Gerçektentanısakimsekendinisevemezdi;vekendinibeğenmişlikdenenşey–manevihayatınkanıcanıdırbu–olmasa,hepimizruhanemisindenölürgiderdik.Hiçkimsebirötekinibilmezvenemutlukiöyle;yoksa–isterannemiz,isterkarımızyadaçocuğumuzolsun,yanımızdakilerimetafizikdüşmanlarımızolarakgörürdük.
Birbirimizibilmediğimiziçinanlaşmayıbecerebiliyoruz.Romantiklerin,önemsizdeolsabirtehlikeyarattıklarınıfarketmedensöylediklerigibi,buncamutluçiftbirbirininruhunugörebilseydinehalegelirlerdi?Dünyadakibütünevliçiftleryanlışevlilikleryapmıştır,çünküherkesŞeytan’ınruhumuzu
elegeçirdiğigizliköşelerde,arzulananerkeğin
karmaşıkimgesini,yücekadının64değişkenresminisaklar.Evlendiğinizerkeğinarzulananerkekleilgisiyoktur,kadınsaoyücekadınınkanlıcanlıhalideğildir.Enmutluinsanlar,hüsranlasonuçlanmayamahkûmböyleeğilimlerininolduğunubilmeyenlerdir;mutluluktanenazpayalanlariseeğilimlerininfarkındadıraslında,amadahaötesinibildiklerisöylenemezvebazen,beceriksizcebirçıkış,kababirsözgizliŞeytan’ın,antikHavva’nın,ŞövalyeileSylphide’inellerin,sözlerinakışınakapılarakyüzeyevurmasınayeter.
Yaşadığımızhayatşeklisüreklideğişenbiruyumsuzluk,varolmayanyücelikle,varolmayıbeceremeyenmutlukarasındasevimlibiryoldur.Halimizdenmemnunuz,çünküdüşünebilme,hissedebilmegibi,ruhunvarlığınainanmamayeteneğinedesahibiz.Hayatımızınakıpgittiğibumaskelibalodakıyafetlergüzelolsunyeter;kıyafetherşeydir.Renklerin,ışıklarınkölesiyiz,gerçekliğedahilolurgibigirerizdansedenlerinarasınave
(yalnızbaşımızakalmadığımız,dansettiğimizsürece)dışarıdakigecenindondurucusoğuğundan,kendindendahauzunömürlüçaputlarabürünmüşfanibedenimizden,kendimizlebaşbaşaykenözümüzolduğunusandığımız,amaaslındaalttarafısözümonagerçekliğimizinkababirtaklidiolanşeydenhiçhaberdarolmayız.
Söyleyebildiğimiz,yapabildiğimiz,düşünebildiğimizyadahissedebildiğimizherşeyaynımaskeyitakar,aynıkılığabürünür.Sırtımızdakikıyafetleriçıkarmaknafile;aslaçıplakkalamayız,çünküçıplaklıkruhtagerçekleşenbirolgudur,soyunmaklaolmaz.Tüylerkuşlaranasılyapışırsatenimizeöyleyapışan,ruhumuzavebedenimizegiyindiğimizbintürlükıyafetiniçindeyadaneolduğumuzubilebilmeksizin,tanrılarınciddiyetleoyunoynayançocuklargibieğlenelimdiyebizebahşettiğişukısacıkömrü,belkimutlu,belkimutsuzyaşargideriz.
İçimizdenherhangibiri,isterbaşınabuyrukbiradam,isterserezilintekiolsun,nadirende
olsagününbirinde,olupolabileceğimizintamdaolmadığımızşeyolduğunu,enkesinyargılarımızdabileyanıldığımızı,vardığımızendoğrusonuçlarınbileyanlışolduğunuanlayıverir.Vekısacıkbiraniçipevreniçırılçıplakgörenbukişi,birfelsefeyaratıryadabirdinkurgular;felsefeyayılır,dinbüyür;felsefeyeinananlar,sonundaonuvarlığıunutulankıyafetgibikullanmayabaşlar,dinibenimseyenlerise,birsüresonraakıllarındanuçupgidenbirmaskegibitakaronu.
Kendimizlevebaşkalarıylailgilihiçbirşeybilmeksizin,neşeylebirbirimizidinlemeyi,dansetmeyi,dönmeyi,sakinsakinçeneçalmayısürdürürüz–gösteriyidüzenleyenlerindalgın,küçümseyenbakışlarıaltında,yıldızlarınbüyükorkestrasınınsesineuyarakciddiyetlerolünüoynayan,uydurukinsancıklarızbiz.
Bizimiçinyaratılmışolanyanılsamanıntutsağıolduğumuzubirtekgösteriyidüzenleyenlerbilir.Amayanılsamanınnedeninedir,yanılsama–buyadabirbaşkası–niyevardıryadakendilerideyanılsamanıntutsağı
olduklarıhalde,niyeyanılsamayıbizedayatmışlardır–hiçkuşkusuzkendileridebilmezbunu.
256H.K.
Entrikalar,diplomasi,gizliörgütler,okültizmgibigizliişler,kendimibildimbileli,hakikatenmidemibulandırır.Özelliklesonikisininadıgeçtiğiandakanbeynimesıçrar;kimilerininevrenintemelindekibüyüksırlaraerdiğiniiddiaetmelerideöyle,güyaTanrılarla,ÜstatlarlayadaDemiurgoslarlaözelanlaşmalarıvarmış–tabiiherşeyonlarınarasındaolupbiter,başkalarınınruhubileduymazmış–.
Böylebirşeyeinanamam.Amabunudüşleyenlerolduğunainanabilirim.Buinsanlarınhepsibirdendeliyadaaptalmıyoksa?Çokmukalabalıklar?Amakolektifhalüsinasyondiyebirşeyvar.
Buüstatların,manaâlemininbubüyükuzmanlarınınistisnasızhepsininbeniençoketkileyenyönü,müthişgizemlerinibizeanlatmayayadatelkinetmeyekalkıştıklarındanedenseçokkötüyazmaları.Şeytan’ahükmedebilenbiradamınPortekizceyehâkimolmamasıfenahaldesinirimedokunuyor.Şeytanlarladidişmek,dilbilgisiyledidişmektendahamıkolay?Birinsan,uzunuzundikkatveiradeegzersizleriyaptıktansonra,kendideyimiyleastralgörüntülergörmeyibaşarıyorsa,çokdahaazdikkatveiradesarfederekcümlekurmayınasılöğrenemez?YüksekBüyüöğretisindevetörenlerinde,insanıdoğrudürüstyazmaktanalıkoyannevar?Açıkbirdilleyazmakşartdeğil,okültizminkurallarınauygunolarakkapalıifadelerkullanmakgerekebilirtabii,amahiçolmazsa,ençetrefilşeylerdebileolanorahat,zarifüsluplaniyeyazmazlar?Birinsanniyebütüntinselenerjisinitanrılarındiliniöğrenmeyevakfederde,insanlarındilininrenginiveahenginiincelemeyeenerjisininbir
kırıntısınıbileayırmaz?Entemelkonularıbileöğretemeyen
üstatlardançekinirim.Herkesgibiyazmayıbeceremeyen,tuhafşairlerebenzetirimonları.Kabulediyorum,tuhaflar;genedekıstaslarauyamadıklarıiçindeğil,kıstaslarınüzerindeolduklarıiçinbuhaldeolduklarınıkanıtlasalardahamutluolurdum.
Derlerki,büyükmatematikçilerbasittoplama-çıkarmaişlemleriniyapamazmış;amabumeseledehatalardeğil,bilgisizliklerkıyaslanmalı.Büyükbirmatematikçiiki,ikidahabeş,diyeyazmışolsun:Sırfdalgınlıktanolmuşturbu,hepimizinbaşınagelebilir.Fakattoplamanınneolduğunuyadanasılyapılacağınıbilmemesikabuledilemez.Gelgelelim,bizimokültistüstatlarınçoğuiştebuhalde.
257H.K.
Düşünceyüksekbirmertebeyeulaştığıhaldezarafettenyoksunolabilir,ozamandaruhlarüzerindekigücünükaybeder.İşbilirliktenyoksunbirgüç,sadecebiryüktür.
258H.K.
İsa’nınayaklarınadokunmuşolmak,noktalamaişaretleriniyanlışkullanmayıaffettirmez.
Birinsansadecesarhoşkeniyiyazabiliyorsa,sarhoşdolaşsın.Karaciğerimekötügeliyor,derse,“Karaciğerinizneymişki?”derim.“Ömrüsizinkiylesınırlı,ölübirşey;oysayazabileceğinizşiirleryaşayacak,herhangibirşeyle‘sınırlı’olmaksızın.”
259H.K.
Söylemeyiseviyorum.Dahası,kelimeleriartardadizmektenhoşlanıyorum.Kelimelerbenimiçinelletutulurbedenler,gözlegörünürdenizkızları,etekemiğebürünmüşduyarlılıklardır.Belkidenezihinselboyutta,nededüşlerdegerçekduyarlılığınilginçbirtarafınıbulamadığımdan;belkidebunedenlearzubendeahenklisözöbekleriyaratabilen,başkalarınınyaptıklarınıdinleyebilenbirşeyedönüştü.Fialho’nunyadaChateaubriand’ınkalemindençıkmışsatırlarıokuyuncadamarlarımınderinliklerindebirkaynaşmaoluyor,oanlardatanıştığımerişilmezzevkiniçinde,insanıtitreten,sarhoşedenbirdehşetegömülüyorum.HattaVieira’nınbirsayfasıbile,soğuk,mekanikbirkusursuzluklakurulmuşcümlelerinerağmen,rüzgâratutulmuşbirdalgibisallıyor,birilerininhızlasarstığışeylerinpasifcoşkusunaboğuyorbeni.
Bütüntutkuluinsanlargibi,kendimdengeçmeninlezzetine;tamamenteslimolmanınzevkinindoyadoyaacısınıçekmeyebayılıyorum.Veçoğunlukladüşünmeye
kalkışmadan,dışımdangelenbirdüşekendimibırakarakyazıyorum,kelimelerinbenibirçocukmuşumgibisevipokşamasınıbekliyorum.Oan,anlamsız,marazicümlelerakmayabaşlıyor,birbirlerinekarıştıklarınehriunutan,hiçdurmadandeğişerek,sonsuzcakendikendininyerinegeçereksınırsızlaşan,hissedebilensularınkıvraklığıyla.Düşünceler,imgelerdilegetirildikleriiçinürpererek,birdüşünceninayabenzerlekesininhafifçetitrediği,solgunipeklilerdenseslikafilelerhalindegeçerleriçimden.
Hayatınveripalacağıhiçbirşeybeniağlatmaz.Nevarkibazınesirlereağladığımolmuştur.Şuangözümünönündekinesnelergibi,ayanbeyangörüyorumdahaçocukkenantolojininbirinde,Vieira’nınKralSüleymanhakkındakiünlüpasajınıilkokuyuşumu:“Süleymanbirsarayyaptı...”Titreyerek,heyecanlasonunakadarokumuştum;sonundamutluluktangözyaşlarınaboğulmuştum,hiçbirgerçekmutlulukoyaşlarlaağlatmayacaktıbenivehayatınhiçbirıstırabıoyaşlarıtaklit
ettiremeyecekti.Dupduru,görkemlidilimizinomuhteşemilerleyişi,düşünceninkaçınılmazkelimelerleifadeedilişi,yatağınıizleyensuyundoğalakışı,idealrenkleredönüşenseslerinbüyüsü;bütünbunlarbenidahailkanda,büyükbirpolitikheyecangibisarhoşetmişti.Söyledimya,benağladımbuna;vebugünhatırlarkendeağlıyorum.Çocukluğaduyduğumözlemdendeğil–öylebirözlemyokbende;oandahissedilenheyecanınözlemibuyaşlarıakıtan,senfonikbiryoğunluğuolanosapasağlamyapıyı,birdahailkkezokuyamayacakolmanınacısı.
Politikyadatoplumsalduygulararasındabendeizbırakanolmadı.Bunakarşılıkkendimce,soylubirduyguylaseviyorumvatanımı.BenimvatanımPortekizce.Şahsenbanadokunmadıklarısürece,birilerininPortekiz’ielegeçirmesiyadaistilaetmesiumurumdabileolmaz.Bunakarşılıkkin,sahicibirkinduyduğumoluyor(zatenkininbaşkatürlüsünübilmem),Portekizceyiyanlışyazanlara,cümlekurmayıbilmeyenlereyada
basitleştirilmişimlayagöre65yazanlaradeğil,kötüyazılmışsayfalarakarşı;gerçekbirinsangibinefretediyorumcümleyapısındakidayaklıkhatalardan,imladay’lerinesgeçilmesinden;kimtükürürsetükürsüninsanınmidesinikaldıranbalgamlardanfarklarıyok.
Evet,çünküimlanınbirşahsiyetivar.Birkelime,ancakhemgörülüphemduyulduğundatamamlanmışolur.Vesöz;asliasaletinizarifYunan-Romayazısıylakazanır;busayedesadecebirkraliçedeğil,aynızamandabirhanımefendiolur.
(Descobrimento’dayayımlanmıştır,sayı3,1931)
64.Yada:bulunmazkadının.
65.XX.yüzyılınbaşında,İspanyolcadaveİtalyancadaolduğugibiPortekizceninimlasındadareformyapıldı.(Ç.N.)
260H.K.
1Aralık1931
Sanat,hissettiklerimizibaşkalarınahissettirmek,kişiliğimiziözgürleşmekiçinözgünbiryolgibisunarakonlarıkendilerindenkurtarmaküzerinekuruludur.Hissettiğimşeyin,onuhissetmemisağlayanözününbirbaşkasınailetilebilmekgibibirözelliğikesinlikleyoktur;vebununekadarderindenhissedersemiletilmesideokadarimkânsızlaşır.Sonuçolarakhissettiklerimibirbaşkasınageçirebilmekiçinduygularımıonundilinetercümeetmemgerekir;başkabirdeyişle,hissettiklerimiöylebirifadeetmeliyimdirki,okuduğundaharfiyenbenimhissettiklerimihissedebilsin.Sanatkuramınagörebubaşkasıdediğimşuyadabukişideğilherkes;yanibütünbireylereaitortakinsanolduğundan,sonuçtayapmamgerekenkendiduygularımıtipikinsaniduygularadönüştürmektir;
hissettiklerimingerçekdoğasınıbozmakpahasına.
Soyutşeylerinkavranmasıhepzordur,çünküokurundikkatiniayaktatutmalarızordur.Basitbirörnekle,yukarıdakisoyutlamalarısomutlaştırayım.Diyelimkiherhangibirnedendendolayı(hesapyapmaktanyorulduğumyadaişsizliktensıkıldığımiçin),hayatakarşıbelirsizbirtiksintinin,kendiiçimdedoğan,aklımıkarıştıran,ruhumudaraltanbirsıkıntınınüzerimeçöktüğünühissettim.Buduygulanımıaçıklayıcıcümlelerletercümeettiğimde;nekadaraçıklarsamokadarbanaaitbirşeyolarakgöstermişolurumvebununsonucundabaşkalarınailetmemdeokadarzorlaşır.Duyguyubaşkalarınaaktarmayıbaşaramıyorsak,ozamantarifetmeyekalkışmaksızın,sadecehissetmekleyetinmekdahakolayvedahaanlamlıdır.
Genedefarzedelimkibuduygulanımıbaşkalarınageçirmek,yaniondanyolaçıkaraksanatyapmakistiyorum–çünküsanat
başkalarınanekadarbenzediğimizionlarailetmektir,obenzerlikolmadanneiletişiminbiryolubulunur,nedezatenbunaihtiyaçduyulur.Dolayısıylabendeinsanduygulanımlarıiçinden,oaniçindebulunduğumduyguyu;beniyorgunbirmuhasebeciyardımcısıyadacanısıkılanbirLizbonluyapan,insandoğasıylailgisiolmayan,tamamenkişiselnedenlerintonunu,tarzını,şekliniyansıtansıradanduygulanımıararım.Vesıradaninsanlardabendekiduygununaynısınıyaratansıradanduygunun,kayıpçocukluğaduyulanözlemolduğunugörürüm.
Dosdoğruseçtiğimkonuyaaçılankapınınanahtarıelimde.Yazıyorum,kayıpçocukluğumaağlıyorum;oeskitaşraevinininsanlarıyla,mobilyalarıylailgiliayrıntılarüzerindeduruyorumheyecanla;hakyadagörevdenhabersizolmanın,düşünmeyivehissetmeyibilmeksizinözgürolmanınmutluluğunuanıyorum–veeğerbunlarıgerektiğigibiandıysam,doğrucümlelerivesahnelerikurduysam,okurumdabendekio
çocukluklahiçilgisiolmayanduygunun,tıpatıpaynısıuyanacaktır.
Yalanmısöylemişolurumbudurumda?Hayır:Anlamışolurum.Çünkü,uyanıkkenrüyagörmeihtiyacıylasöylenençocuksu,anlıkyalanlardışındayalan,başkalarınıngerçektenvarolduğunun,kendivarlığımızıonlarauydurmamızgerektiğininbilincinevarmakanlamınagelir[...]Yalanruhunidealdilidirsadece;nasılkisaçmabirbiçimdebirbirineeklenmişseslerdenibaretolankelimelerden(kelimelerintabiiaslaifadeedemeyeceği)duygulanımlarımızınvedüşüncelerimizinenince,enmahremhareketlerinigerçekdileçevirmekiçinyararlanıyorsak;yalanıvekurguyudabirbirimizianlamakiçinkullanırız,saf,başkasınailetilmesiimkânsızgerçeklikyoluylabunuaslabaşaramayız.
Sanatyalancıdır,çünkütoplumsaldır.Vesanattakianlatımbiçimleriarasındayalnızikisiönemlidir–biriderinruhumuzahitapeder,öbürüyseruhumuzundikkatlikısmına.Birincisişiirdir,ikincisiyseroman.Şiirin
yapısındabaşlaryalan,romanınsakonusunda.Birincisihakikatiçeşitlikurallarauyan,dilinözünübileçarpıtançizgilerlevermeyeçalışır;öbürüysehiçbirzamanvarolmadığınıbildiğimizbirgerçekliğinüzerindenaynısonucavarmayaçalışır.
Rolyapmak,sevmektir.Nezamangüzelbirgülümsemeyadadüşüncelibirbakışgörsem(bakanyadagüleninkimolduğunaaldırmadan),hemenbugülenyüzünyadabakışlarınardındakiruhunderinliklerindehangipolitikacınınbizisatınalmayaçalıştığınıyadahangiorospununsatınalınmakiçinuğraştığınıdüşünürüm.Öteyandan,bizisatınalanpolitikacı,enazındanbizisatınalmışolmaolgusunusevmektedir;satınalacakolursakorospudahiçolmazsaonusatınalmışolmamızdanhoşlanır.Nekadaristesekdeevrenselkardeşliktenkaçamayız.Hepimizbirbirimiziseveriz,yalanise,karşımızdakineverdiğimizbiröpücüktür.
261H.K.
Bendekiduygularnekadarsamimiolursaolsun,hepyüzeydeyaşar.Aktörlüklegeçtiömrüm,üstelikbirincisınıfbiroyunçıkardım.Nezamansevdiysembaşkatürlügöründüm,kendimebile.
262
1Aralık1931
Bugündurupdururkensaçmaamadoğrubirduyguyakapıldım.Biranbirşimşekçaktıvehiçkimseolmadığımınfarkınavardım,kesinliklehiçkimsedeğilimben.Şimşekçaktığısıradabirşehirolduğunusandığımyerdekocabirçöluzanıyordu;benibanagösterenuğursuzışıkçölünüzerindehiçbirgökifşaetmedi.Dahadünyabilekurulmamışkenvarolma
gücümüçaldılarbenden.Yenidendoğmayamecburkaldımamabensizoldubu,benyenidendoğmadanoldu.
Varolmayanbirşehrinvaroşlarıyımben,yazılmamışbirkitabıngereksizyereuzatılmışyorumuyum.Hiçkimseyim,hiçkimse.Nehissetmeyibilirim,nedüşünmeyi,neistemeyi.Yazılacakbirromanınkahramanıyım,benitamamaerdirmeyibaşaramamışbirvarlığındüşleriarasında,hiçvarolmadığımhaldebinparçayaayrılmış,havayakarışmış,salınıyorum.
Düşünüyorum,hiçdurmadandüşünüyorum;amadüşüncelerimdebirdüzenyok,heyecanımdaheyecanyok.Enyukarıdakituzaktansüreklidüşüyorum,sonsuzuzayıaşıyorum,busonsuz,çoğulvebomboşdüşüşünbiryönüyok.Ruhumkarabirmaelström,boşluğunetrafındadolanıpduranuçsuzbucaksızbirbaşdönmesi,sonsuzbirummanınhiçbirşeyiniçindekibirçukurunçevresindekidevinimi;vesudançokdahaötebiranaforolanbütünbudenizleriniçinde
dünyadagördüğüm,duyduğumherşeyyüzüyor–evler,yüzler,kitaplar,sandıklar,müzikkırıntıları,dağılmışheceleruğursuz,bitimsizbirgirdaptadönüyor.
Veben,gerçektenbenolanşey,bütünbunlarınmerkezindeyim,varolmayanbirmerkezbu,varsadaçöküşüncoğrafyasıöylegerektirmiştir;etrafındadönmektenbaşkaamacıolmaksızın,kendiliğindenvarolmaksızın,sırfherçemberinbirmerkezivardır,mantığıylasüregittiğiohiçimben.Ben,gerçektenbenolanben,duvarlarladeğil,duvarlarınyapışkanlığıylakuşatılmışım,herşeyin,etrafıhiçleçevrilimerkeziyim.
Veiçimdeokahkahayıpatlatancehennemintakendisiydiadeta,hiçolmazsakıkırdayanüçbeşşeytanıninsanlığınıbilesunmuyor,ölüevreningaklayıpdurandeliliğinibahşediyordu,fizikseluzayındönüpdurancesedini,rüzgârdasalınanbütündünyalarınkapkarasınırlarını,hiçbirTanrı’nınyaratmadığı,kendindeyokolmuş,karanlıklarınkaranlığındaimkânsızca,benzersizcedönen
çirkin,çağdışıkıyıyı–herşeyi.Düşünmeyibilebilmek!Hissetmeyi
bilebilmek!Annemçokerkenöldü,onuhiç
tanımadım...
263H.K.
1Aralık1931
Sıkıntıyameyillibirinsanolarak,bugünedeksıkıntınıntabiatıüzerinekafayormamışolmamçoktuhaf.Ruhumikiaradabirderede,haniinsanıncanıneyaşamak,nebaşkabirşeyisterya,işteodurumda.Veaklımaansızıngelenbudüşünceyikullanarak–sıkıntınınneolduğunuhiçdüşünmemişolmayı–hayalkuracağım,yarı-düşünerek,yarı-hissederekherzamankigibibirazzorlamabirşekilde,sıkıntıyıtahliledeceğim.
Sıkıntı,birserserininuyuklamasınınuyanık
birinsandakidengimidir,yoksabuuyuşukluktandahasoylubirşeymidir,gerçektenbilemiyorum.Sıkıntısıksıkmusallatolurbana,amabildiğimvetespitedebildiğimkadarıylabellibirkuralıyoktur.Birpazargününühiçkıpırdamadan,zerrekadarsıkılmadangeçirebilirim;tamkendimiişekaptırmışken,dışarıdangelenbirbulutgibianidenüzerimeçöktüğüdeolur.Sıkıntıylasağlıklıolupolmamakarasındabağkuramıyorum;benliğiminengörünür,açıkbölümündeyuvalananbirtakımnedenlerdenkaynaklandığınıkabuledemiyorum.
Sıkıntımetafizikbirsıkıntınınmaskesidir,bilinmeyen,büyükbirhayalkırıklığıdır,hayatınpenceresinehüzünlesürtünensağırbirşiirdirdemek–böyleyadabunabenzerşeylersöylemeksıkıntıyırenklendirir;tıpkıçocuklarınyaptıklarıresimleriboyaması,sonrabiradımöteyegeçipresmindışçizgilerinisilmesigibi,amabütünbunlar,boşkelimelerindüşünceninmağaralarındaçoğalanyankılarındanbaşkabirşeykazandırmıyorbana.
Sıkıntı...Benliğimizdedüşünenbirşeyyokken,düşünmeninyorgunluğuyladüşünmek;hissedenhiçbirşeyyokken,hissetmekaygısıylahissetmek;istemeyireddedenhiçbirşeyyokken,istememeninyarattığıbulantıylaistememek–hepsisıkıntınıniçindeamasıkıntıdeğil,sıkıntınınbireraçılımıyadametaforu.Sankiruhumuzunşatosunusaranhendeklerinüzerindekiköprübirdenkalkıvermiş,amaşatoylakomşutopraklarınarasındadurupsadecebakmakmümkünmüş,karşıyageçmekimkânsızmışgibihissetmektirsıkıntı.İçimizinenderinyerindekibizlerinyalnızlığıdır,amaonunlaaramızdakişeydehayatlaaramızdakiderinuyumsuzluğukuşatan,enazbizimkadardurgun,pissularladolubirhendektir.
Sıkıntı...Istırapsızıstırapçekmek,istekolmadanistemek,akılyürütmedendüşünmek...Birolumsuzlukşeytanınınelinegeçmeye,varolmayanbirşeytarafındanbüyülenmeyebenzersıkıntı.Derlerkicadılaryadabeceriksizbüyücülertasvirlerimizi
yapar,sonraonlaraeziyetederlermiş,birtakımastraltransferlersayesindedeoişkenceleribizdeetimizdeduyarmışız.Buimgeyianlaşılabilirbirbağlamataşıyacakolursak,sıkıntıbirtakımşeytanlarınperilerdiyarındayaptığıbüyülerinüzerimizdekizararlıbiryansımasıgibigörünüyor,amaşeytanlarbirtasvirimüzerindedeğil,tasvirimingölgesiüzerindeçalışıyorlar.Benliğiminenmahremgölgesine,ruhumuniçinindışınayapıştırıyorlarkâğıtparçalarınıyadaiğnelerinisaplıyorlar.Gölgesinisatanoadama,dahadoğrususatanadamıngölgesinebenziyorum.
Sıkıntı...Çokçalışıyorum.Eylemyanlısıahlakçılarıntoplumsalsorumlulukdediğişeyiyerinegetiriyorum.Bugöreviyadakaderifazlazorlanmadan,pekhırgürçıkmadansürdürüyorum.Amakâhişiminortasında,kâhgeneahlakçılarındediğinegöresapınakadarhakettiğimüzeremolaverdiğimde,ruhumbirdenbire,zehirlikıpırtısızlığındantaşıveriyorveoan,yaptığımiştenyadadinlenmektendeğil,kendimdenusanıyorum.
Mademkikendimidüşünmüyorum,öyleyseniyekendimdenusanıyorum?Hiçbirşeydüşünmediğimegörebaşkanedenusanabilirim?Muhasebedefterlerimyadaumursamazlığımyüzündendeğersizleşenevrendenmi?Geleceğigörmeyeteneğinesahipruhumdabirdenbireözgünbirbiçimebürünenevrenselyaşamaacısındanmı?Böyleyapıpdakimolduğunubilebilmeyenbirvarlığıyüceltmekneyeyarar?Bubirboşlukduygusu,yemekarzusuvermeyenbiraçlık;çoksigaraiçinceyadahazımsızlığauğrayıncabeyinde,midedehissedilenbasitduyumlarkadardasoylu.
Sıkıntı...Belkideaslında,inançtanmahrumbıraktığımızderinruhumuzuntatminsizliğibu,tanrısaloyuncağınıelindenaldığımızbizhüzünlüçocuklarınçektiğiderin,büyüküzüntü.Belkide,kendisinekılavuzlukedecekbireleihtiyaçduyan,amaderinduygularınkaranlıkpatikalarında,düşünememeninsessizgecesinden,hissedememeninbomboşyollarındanbaşkabirşeyhissedemeyenvarlığın
kaygısı...Sıkıntı...Tanrılarıolanbirinisıkıntıaslaele
geçiremez.Sıkıntı,mitolojininolmayışıdır.İnançyoksakuşkubileimkânsızdır,ohaldeşüphecilikbileşüpheduymagücündenyoksunkalır.Evet,sıkıntıbudurişte:ruhunkendineyalansöylemeyeteneğiniyitirmesi,düşüncenin,gerçeğeuzandığıkesinolan,varolmayanmerdivenineksikliğiniduyması.
264
Mecazianlamda,yemeğifazlakaçırmanınneyebenzediğinibiliyorum.Bunumidemledeğil,duyguylaöğrendim.Bazıgünlerbendekibirşeyfazlayemişoluyor.Bedenimiağırlaşmışhissediyorum,beceriksizleşiyorum;dünyayıkılsayerimdenkıpırdayasımgelmiyor.
Amaböylezamanlardabiruğursuzlukpeydaoluyor,henüzhiçzarargörmemişolanuyuşukluğumunarasındakayıphayalgücümünbirkalıntısıfışkırıveriyor.
Bilgisizliğiminderinliklerindenplanlarçekipçıkarıyorum,basitkuramlaradayanarakvarlıklarinşaediyorumvemuhtemelenaslavarolmayacakolanşey,benimiçinpırılpırılparlıyor.
Böyletuhafanlardasadecetenselhayatımdeğil,manevihayatımdasaf,basitbireklentiyedönüşüyor;görevfikrigibivarolmafikrinideönemsemezoluyorumvefizikselolarakbütünevreninuykusuzluğunuçekiyorum.Bildiğimiuyuyorum,gözkapaklarımaçökenbuuykudagördüğümrüyayıdauyuyorum.Evet,böyleanlardakendihakkımdahiçolmadığıkadarçokşeybiliyorumvetekbaşımabütündilencilerinHiçkimseülkesinde,birparkta,ağaçaltındauyuduğuöğleuykularıoluyorum.
265H.K.
Seyahateçıkmafikribirmetaforolarak
hoşumagidiyor,bendenbaşkaherkesikeyiflendirecekenuygunfikirolarak.Dünyanınengingörünüşü,rengârenksıkıntısıyladevinerekuyandırılmışdüşgücümüarşınlıyor;artıkelinibileoynatmakistemeyenbiradamolarakbirarzutasarlıyorumveolasımanzaralarınerkenbastıranyorgunluğu,çoktansolmuşbiryüreğinçiçeğinisertbirrüzgârgibihırpalıyor.
Seyahatlerokumalargibidir,okumalarsagerikalanherşeygibi...EskilerleModernlerinarasındasessizbiralışverişinsüreceğibilgidolubirhayatdüşlüyorum,başkalarınınheyecanlarısayesindeheyecanlarımıtazeleyecek,düşünürlerinyadadüşünmeyineredeysebaşarmışolanların,yanielikalemtutanlarınçoğununçelişkilerinigözdengeçirerekzihnimiçelişkilidüşüncelerledolduracakbirhayat.Amamasamınüstündenrasgelebirkitabaelimiuzatmamlaokumahevesininsönmesibiroluyor;somutolarakokumayamecburolmakbenimaçımdanokumayıöldürüyor...Bunungibi,demiralınacakbiryereyaklaştığımanda
bütünseyahathevesleriuçupgidiyor.Böylecemüthişbaşarılıolduğumikiboşşeyedönüyorumtekrar,kendimokadarboşumki–isimsizadamıngünlükhayatınaveuyanıkbiradamınuykusuzluklarıolandüşlerime.
Okumalardakalanherşeydenfarksız...Günleriminsessizakışınıgerçektenbölebilecekbirşeylerdüşlemeyibaşardığımanda,itirazlarlaağırlaşangözlerimikaldırıpkendisylphide’imebakıyorum,zavallıcık,şarkısöylemeyibilsedenizkızıolurmuşbelki.
266H.K.
3Aralık1931
Lizbon’ailkgeldiğimde,bizimüstkattabirilerininpiyanodagamegzersiziyaptığınıduyardık,hiçgörmediğimküçükbirkızınrutinalıştırmalarıymışbunlar.Bugün,nasılolduğunuhiçanlayamadankendiiçime
süzüldüğümdefarkediyorumki,ruhumunmağaralarında,altkapıyıaçıncaobitmeyennotalar,bugünkadınlaşmışyadaölüpkara
servilerinyükseldiğibembeyaz66biryerehapsedilmişolançocuğuntanetanedökülennotaları,gayetrahatduyuluyorhâlâ.
Ozamanlarçocuktum,artıköyledeğilim;bunarağmenanılarımdakalansesgerçeğebenziyorveuyurtaklidiyaptığıyerdenhiçdeğişmemişolarak,genetanetane,genetempolubirtekdüzelikleyükseliyor.Onuböyledüşünürkenyadahissederkenbelirsiz,sıkıntılı,banaaitbirhüzüniçimisarıyor.
Çocukluğumunyitipgitmesideğilağladığım;çocukluğumdadahilherşeyinyitipgitmesi.Banaaitzamanınsomutolarakgeçipgitmesideğil,zamanınsoyutakışıbeniöldüren,fizikselbeyniminiçinde,üstkattakiokorkunçderecedeisimsizveuzakpiyanodanyükselengamlarıhiçdurmadan,gönülsüzceyineleyerek.Belleğinsaçmaderinlerindemüzikbileolmayanşeyleri,özlemleriçekiçgibivurupduranise,hiçbirşeyinsürmemesindekiokocagizem.
Usulcayükselenbirgörüntününiçindebellibelirsiz,hiçgörmediğimoküçüksalonugörüyorum,hiçtanışmadığımacemikız,çoktanölmüşbirdünyanınbirbirinebenzeyennotalarını,parmakparmak,ihtiyatladizmeyedevamediyorhâlâ.Görüyorum,giderekdahaiyigörüyorum,gördükçeyenidenkuruyorum.Nezaketsizcebaktıkça,dünöyledeğilsedebugünnostaljikbiryerolanüstkattakidairehayalîolarak,olduğugibibiçimleniyor.
Genedebütünbunlarımecazanlamdayaşadığımı,duyduğumözleminbanaaityadahakikatensoyutolmadığınıtahminediyorum;birüçüncükişidenrasgelekapılmışbirduygubu,benimedebîbulduğumduygunun,Vieira’nındeyişiylegerçeğeharfiyenuygunolduğunudüşünenbirinden.Faraziduygularbenihırpalıyor,kaygılariçindekıvrandırıyor;gözümüyaşladolduranözlemlerihayalgücümle,birbaşkasıolarakkavrıyor,hissediyorum.
Vepiyanoöğrencisininnotalarıdünyanınöbürucundangelenbirazimle,metafizikbir
inatlatekrartekrartekrarçınlıyor,anılarımınbelkemiğindeparmaklarınıpiyanoçalarcasınagezdiriyor.Başkainsanlarındoldurduğueskizamansokaklarıbunlar,bugünaynısokaklarfarklı;ölülerbugünküyokluklarınınsaydamlığındabenimlekonuşuyor;yaptıklarımınyadayapmadıklarımınpişmanlığıbu,birgecenehrininhışırtısı,huzurluevdenyükselensesler.
Kafamıniçindehaykırmakgeliyoriçimden.Keşkedurdurabilsem,ezebilsem,parçalayabilsemşuimkânsızplağı,başımda,aklımınefendisigibibağırandokunulmazcelladı.Keşkeemredebilsemruhuma,dolubirarabaymışgibibensizdevamet,beniburadabırak,diyebilsem.Duymakzorundaolmakdeliediyor.Venihayetindeşuiğrençderecededuyarlıbeynim,incecikderim,hassassinirlerimle,benbenim;belleğinemrindekişutiksinçpiyanodaçalınansonsuzgamlardasürüklenennotalarım.
Vegenevedaima,beyniminneredeysebendenbağımsızlaşmışbiryerindeLizbon’da,
ilkyaşadığımevdeyukarıdanaşağıakannotalarıduyuyorum.
267H.K.
KaptanNemo’nunsonölümübu.Yakındasırabanagelir.
Şuan,tümkayıpçocukluğumduryolunsonunageldiğinigören.
268H.K.
Kokualmayeteneği,tuhafbirgörmeduyusudur.Bilinçüstününansızınçiziverdiğiduygusalmanzaralarıoçağırır.Buçoksıkbaşımagelir.Diyelimkibirsokaktangeçiyorum;hiçbirşeygörmüyorum,dahadoğrusuetrafımdakiherkesnasılgörüyorsa
öylegörüyorum.Birsokaktayürüdüğümübilirim,ikitarafındainsanoğullarınıninşaettiğibirbirindenfarklıevleriylevarolduğunuisebilmem.Vederkenbirfırındanburnumaekmekkokusugelir,içimibayıltacakkadartatlıbirkoku:Çocukluğumouzakmahalledengelipodakikakarşımadikilir;gözümünönünebaşkabirfırıngelir,dosdoğru,ölümünetanıkolduğumuznevarsabarındıranbirperilerülkesindenfırlamışbirfırın.Diyelimkibirsokaktangeçiyorum;ansızın,daracıkbirdükkânıneğiktezgâhınadizilmişmeyvelerinkokusuyladolarhava:Venerede,nezamandı,bilemiyorumama,köydekaldığımkısacıkdönemağaçlarıylageliverir,yüreğimehuzurverir–birçocukyüreğidirgöğsümdeki.Birsokaktangeçmekteyimdir;vebirandaaltüstolurum,birmarangozhanedenyükselenodun
kokusuyüzünden:EysevgiliCesário!67
Karşımdabelirirsin,nihayetmutluluğakavuşurumbende,çünküanılarsayesindebiricikgerçekliğe,edebiyatageridönmüşümdür.
269
Mr.Pickwick’inSerüvenleri’niokumuşolmak,hayatımdakienbüyüktrajedilerdenbiridir:Çünküonubirdahaaslailkkezokuyamayacağım.
270
Sanat,varolmakdeneniğrençşeydenkurtulmamızısağlayanbiryanılsamadır.DanimarkaPrensiHamlet’inçektiğiçileleri,azabıhissettiğimizsürecekendibaşımızagelenlerihissetmezoluruz–bizeaitolduklarıiçinaşağılıkşeylerdirbunlar,zatenaşağılıkolmakdoğalarındavardır.
Aşk,güneş,uyuşturucuvesakinleştiricilersanatınbellibaşlıdallarıdıryadadahadoğrusu,kendiyarattıklarıetkileriüretmenintemelyolları.Nevarki,isteraşk,istergüneş,isteruyuşturucularolsun,hepsikendilerinehas
hayalkırıklıklarıylagelir.Aşkbıkkınlıkverir,umudumuzukırar.Güneşinardındanuyanırızveuyuduğumuzsüreceyaşamamışızdır.Uyuşturucularınbedeli,organizmayıuyarırkençökertmeleridir.Amasanattahayalkırıklığıyoktur,çünküherşeyinbiraldatmacadanibaretolduğudahabaştankabuledilmiştir.Sanattauyumakyoktur,çünküsanatinsanıuyutmaz–rüyagörüyorolsakbile.Sanattanzevkalmanınnebirbedelivardırnedevergisi.
Sanatınverdiğizevkaslındabizeaitdeğildir;dolayısıylaacılarlayadapişmanlıklarlabedeliniödemekzorundakalmayız.
Sanatdenince,zevkveren,amabizeaitolmayanherşeybununiçinegirer:gelipgeçenbirininbıraktığıiz,birgülümseyiş,batangüneş,şiir,nesnelevren.
Sahipolan,kaybeder.Birşeyesahipolmaksızınhissedeceğinihissedeniseoşeyikorumuşolur,çünküoşeyiniçindenözünüçekipalmasınıbilmiştir.
271
Aşkdeğilönemliolan,aşkıncivarındakiler...Aşkınhallerinianlamakiçin,aşkı
yaşamaktansabastırmakdahaiyidir.Bubakımdanbüyükanlamtaşıyaneldeğmemişliklervardır.Hareketetmektatmingetirir,amaaynızamandaaklıkarıştırır.Sahipolmak,sahipolunmak,dolayısıylakendinikaybetmekdemektir.Sadecedüşünce,çürümedengerçeğinbilgisinevarabilir.
272
Mesihheyecanınbirbiçimidir.Panteonda,birbirinireddeden,koltukve
iktidarsahibitanrılarayervardır.Herbiriherşeyolabilir,çünküoralardasınır,hattamantıkbilinmez;bizdebufarklıölümsüzlerinyanında,farklısonsuzluklarınveebediyetlerinyanyanavarolmasınınkeyfiniyaşarız.
273H.K.
Tarihkesinsınırlarçizmektenkaçınır.Nealçaklıklarındöndüğühuzurludönemler,neasalettengeçilmeyenkarışıkzamanlarvardır.Çöküşanlarındayiğitçefikirlerçoğalır;gücündoruğaçıktığızamanlariseentelektüelaçıdanfakirdir.Herşeykarışır,içiçegeçervekendikafamızdatasarladığımızdanbaşkabirgerçeklikyoktur.
Çirkefebulanmışnicesoyluidealler,çamurabatmışnicesamimiözlemlervar!
Banagöre,kaderinbelirsizliğininyarattığıbitiptükenmezkeşmekeşiniçinde,insanlarlatanrılarınbirbirindenfarkıyok.Kimselerinbilmediği,şudördüncükattakievinderinliklerinde,birdüşalayıhalindegeçiyorlarönümden,onlarainanmışolanlariçinanlamlarıneyse,benimiçindeo.Zencilerinyaptığıbuğulu,vahşibakışlıfetişler,çalılarlakaplısavanalardagezinenvahşilerinhayvan-tanrıları,
Mısırlılarınhiyeroglifleri,parlakYunantanrıları,sertRomatanrıları,Güneş’inveheyecanlarınefendisiMithra,merhametinefendisiİsa,aynıMesih’infarklıyüzleri,azizler,yaniyenişehirlerinyenitanrıları–hatadan,yanılsamadanibaretbuölümyürüyüşünde(yabirhacyolculuğubuyadacenazealayı)sıraylageçiyorlar.Hepsiyürüyor,arkalarındandaboş-düşlerinenberbatlarının,yerdegölgelerinigörüpayağıyeresıkıcabasangerçekliklersandığıodüşler,oboşgölgelergeliyor–adıÖzgürlük,İnsanlık,Mutluluk,ParlakGelecekyadaToplumsalBilimolanruhsuz,şekilsiz,zavallıkavramlar;dilencilerinkrallardançaldığıbirpelerininyerisüpüreneteklerininumursamazcahavalandırdığıyapraklargibi,yalnızlıkvekaranlıklariçinde
sürünüyorlar.68
274
Ah!Devrimcileryüzündeninsanlarınburjuvalarvehalk,soylularvehalkyadayönetenlerleyönetilenlerdiyebölünmüşolmasınepisbirhata,neacıbiryanlış!Esasayrımuyumlularlauyumsuzlararasında:Kalanıedebiyat,hemdekötüedebiyat.Dilenciuyumsağlayabildiyseyarınkralolabilir:Amaoandanitibarenonuoyapandilencilikniteliğinikaybetmişolur.Sınırıaşmış,vatandaşlıkhakkınıkaybetmiştir.
Kirlipencerelerihırçınbirsokağabakanşudaracıkbüroda,bunlarbeniavutuyor.Butespitlertesellioluyorbana,düşündükçedünyanınbilinciniyaratanlarınkardeşlikörgütücanlanıyor–dramaturgmüsveddesiWilliamShakespeare,öğretmenJohnMilton,bohemDanteAlighierivehattalafaramızda,dünyayüzündebirbaltayasapolamamışşuİsaMesih,okadarkitarihonunvarlığındanbilekuşkuyadüşmüştür.Ötekilerisebaşkatürden–devletdanışmanıJohannWolfgangvonGoethe,senatörVictorHugo,önderLenin,önderMussolini.
Gölgelerâleminde,çıraklarınveberberçocuklarınarasındakaybolmuşolanbizötekilerise,insanlığıoluşturuyoruz.
Birtaraftakrallarvesaygınlıkları,imparatorlarvezaferleri,dâhilerveaura’ları,azizlervehaleleri,halkınönderleriveiktidarları,orospular,peygamberlervezenginlerduruyor...Öbürtaraftaisebizvarız–köşedekidükkândaçalışanşuçırak,dramaturgmüsveddesiWilliamShakespeare,fıkrameraklısıberber,öğretmenJohnMilton,mağazadaçalışançocuk,bohemDanteAlighieri,ölümünunuttuğuyadakutsadığıvehayatınkutsamaksızınunuttuğuinsanlar.
66.Yada:beyazlıklarsaçılmış.
67.ŞairCesárioVerde.
68.Yada:krallarınsonsuzsürgününde,yenilgininmalikânesinikuşatanbahçelereyerleşmişdilencileringiydiğikralkıyafetinin.
275
Dünyayıyönetmeyeinsankendindenbaşlamalı.Dünyayıyönetenlernesamimidirnedesamimiyetsiz.Yönetenler,birtakımoyunlaryaparak,otomatiksüreçlerihareketegeçirerek,kendiiçlerindesapınakadargerçekbirsamimiyetüretirler;güçlerinibundanalırlar,ötekilerinokadaryapayolmayansamimiyetininkarşısındagüneşgibiparlayanbudur.Politikacılarınenönemliözelliği,kendilerinigerçektenkandırabilmeleridir.Sadeceşairlerlefelsefecilergerçekçibirgözlebakarlardünyaya,çünküyanılsamayauzakolanyalnızonlardır.Berrakbirşekildegörebilmeninyoluhiçeylemdebulunmamaktangeçer.
276
Hergörüş,dürüstçeolmasabile,bir
kabalıktır.Dürüstlükherbakımdanhoşgörüsüzlük
demek.Dürüstliberalyok.Zatenliberaldiyebirşeydeyok.
277
Şuküçücükdünyadaherkesincitilmiş,isimsiz,herkesyanlışyerde.Şefkatinkabardığıanlaratanıkoldum,böyleanlardazavallıhüzünlüruhlarınderinlikleriaralandısanki;farkettimkişefkatdalgası,dahasözedökülmesinefırsatkalmadansönüyorduvesuskunlaraözgükavrayışla,bununacımayabenzeyenbirşeyden(çabucakeskiyen,anlıkbirişaret),bazende,acınasıbirinsanlabirakşamyemekyiyipküpgibiiçmektenkaynaklandığınıgördüm.İnsancıldüşüncelerlemideyeindirilenrakılararasındasistematikbirilişkivardı;nitekimfazladanbirkadehrakıyadauzunsürenbirsusuzluknecanavarlarısütdökmüşkediyedöndürür!
Buinsanlarruhlarınıcehennemhalkından,bitkinliğevealçaklığaaçbirtakımşeytanlarasatmışlardı.Gururvetembelliğinzehriyleyaşar,vıcırvıcırkaynaşantükürenakreplerinarasında,kelimelerdenminderlerdesereserpeyatarkenölürlerdi.
Böylelerininenolağanüstüözelliği,kelimeninheranlamında,tepedentırnağaanlamsızolmalarıydı.Kimiönemligazetelerdeyazıişlerimüdürüydüveaynızamandavarolmamayıdabaşarabiliyordu;kimiyıllıklardahemengözeçarpanmevkileriişgaleder,amagerçekhayattahiçbiryeresahipolmamayıbecerirdi;şairlerdevardıiçlerinde,hattabazenhayatınıbuişeadamışşairler,amaaptalsuratları,külrengi,solgunbirtozlakaplanmıştı.Uzaktanbakıldığında,kaskatımumyalarınbirellerinisırtlarınakoymuş,canlılarınduruşunutaklitettiğibirdehlizaklagelirdi.
Zihnimtamamendurmuşbirhaldegeçirdiğimbukısasürgünlerden,gerçekteneğlencelibirkaçanın,esasolarakdahırçınbir
tekdüzelikleakananlarınanısıkalmışbende;hiçliğinüzerindeşekillenenbirkaçprofilin,isimsizhizmetkârlarayönelikzarifhareketlerin–özetle,neredeyseinsanıniçinibulandıranbirsıkıntınınvebunakarşılıkbirkaçzekicesözünanısı.
Kalabalığıniçindeolgunerkeklervardı–kimigönülokşayansözlerbilsedekötükonuşuyordu,herkesgibi,herkesleaynıbütünherkesgibi.
Toplumdabaşarıyaulaşanlararasındaenaltbasamaklardabulunan,oüçkuruşlukihtişamıelinintersiyleitenzavallılara,hiçbusefillerinsaldırısınauğradıklarızamankikadarsempatiduymamıştım.Başarılarınınnedeninideanladım:Yüceliğinparyalarıiçinzaferinsanlığakarşıdeğil,zavallılarakarşıkazanılanbirşeydi.
Doymakbilmezzavallıcıklar–yaiyibiryemeğeaçtırlaryadaşöhrete,odadeğilsehayatınküçüklezzetlerine.Kimolduklarınıbilmedensöylediklerinekulakverirseniz,Napoléon’unhocalarınıyadaShakespeare’inustalarınıdinlediğinizisanabilirsiniz.
Başarılıâşıklar,başarılıpolitikacılar,başarılısanatçılarvardır.Bunlarıniçindeâşıklarınkazancıhikâyelerdir,çünküaşktakazanılanzaferleri,olayınkendisiniuluortaortayadökmeden,artardaanlatmakmümkündür.Böyleerkeklerincinselmaratonlarınıdinlerken,yedincibâkireyegelinceinsanisteristemezhafifbirşüpheyekapılıyor.Aristokratyadasosyetikkadınlarladüşüpkalkanlar(kihemenhepsiöyledir)okadarçokkontestüketirlerki,gönlünüçeldiklerikadınlarınistatistiğiyapılacakolsa,hesabagörebugünyaşayanaristokratlarınbüyükannelerindebileneedepkalırneerdem.
Kimileriyseteketekdövüşteustadır,hatta
Chiado’da69,birsokakköşesindekibirbarda,içkiyifazlakaçırıpkocaAvrupaşampiyonlarınıhakkınrahmetinekavuşturmuşluklarıvardır.Bazılarınınisedünyadatanımadığıbakanyoktur.Enazçekinilmesigerekendebunlardır,nedeolsadinlemekparayladeğil.
Sıkısadistlervardıriçlerinde,kimioğlanlaradüşkündür,dahabaşkalarıdatitrek,amagüçlü
birseslekadınlaraelkaldırdıklarınıitirafederler.Sopaylayolagetirirlerkadınları.Veensonundaparaödemedenkalkıpgiderler.
Şairlervardırbirde[...]Bugülünçgölgeleryığınınakarşıinsan
hayatınıdolaysızolarak,engündelikhaliyle,örneğin,RuadosDouradores’tekiişyerimdebenimyaptığımgibi,ticaretiyletanımaktandahaetkilibirilaçbilmiyorum.SoytarıkaynayanotımarhanedençıkıpMoreira’nıngerçekmevcudiyetinekavuşuncanasıldarahatbirsolukalırdım,Moreira,şefim,özbeözmuhasebeci,işininehli,üstübaşıdökülen,itilipkakılmış,amaherkestenfarklıolarak,insanolmayıbilmişbiri...
278
İnsanlarınçoğuhiçüzerindedüşünmeksizinkimseyeaitolmayan,sahtehayatlaryaşıyor.OscarWilde“İnsanlarınçoğuaslındabaşkainsanlardır,”demişvehaklıymış.Kimihayatını
arzubileetmediğibirşeylerinpeşindeharcar;kimiömürboyuistediği,amahiçbirişineyaramayacakbirşeyleriarardurur;kimileridekendinikaybeder[...]
Amabüyükçoğunlukyaşadığıiçinmutludur,kafasınıfazlayormadanhayatıntadınıçıkarmasınıdabilir.Genelolarakbakıldığında,insanoğlupekazağlar;inlediğindeisekendiedebiyatınıyaratmışolur.Karamsarlığındemokratikbirsöylemolarakömrükısadır.Dünyanınmutsuzluğunayalnızlarağlar–ağladıklarınıdakendilerindenbaşkaduyanolmaz.BirLeopardi,birAnterodeQuentalsevgilisiz,yoldaşsızmıkalmış?Evrenbaştanyanlışkurulmuşdemektir.BirVignyazmısevilmiş?Ozamandünyabirzindandır.BirChateaubriandmümkünolanınötesinimihayaletmiş?İnsanhayatısıkıntıyladolubiruçurumduröyleyse.Eyüb’ünheryeriniçıbanlarmısarmış?Yeryüzünüçıbanlarsarıverir.Birmelankoliğinnasırınamıbasmışlar?Güneşlerinveyıldızlarınayaklarıacır.
İnsanlarisebütünbunlarahiçaldırmadan,sadecegerektiğizaman,mümkünolduğukadarazağlayarak–filanca,yıllargeçtikçe,doğumgünleridışındahatırlamazolacağıölmüşoğlunaağlar;berikibatırdığıparasınaağlar,belinidoğrultanayadaparasızlığıhazmedenekadardasürecektirbu–,evet,insanlarhiçbirşeyiumursamadansevmeye,hazmetmeyedevameder.
Yaşayanözümüzdiriltirbizi,canımızacankatar.Bütünölülerimizibirseferdegömeriz.Kayıplarımızı,kayıplığınensafhaliyleyaşarız.
279H.K.
16Aralık1931
Gitti.Getirgötürişlerinebakançocukbugüngitti,dediklerinegöreköyünedönmüş,birdahadagelmeyecekmiş–içindeyaşadığıminsanimekânın,dolayısıylabenimvedünyamın
ayrılmazbirparçasıolarakgörürdümonu.Bugüngitti.Koridordarastlaştık,böylecebeklenensürprizvedalaşmagerçekleşti,onasarıldım,odaçekinerekkarşılıkverdibana,olancayabaniliğimikuşanıpağlamamayıbaşardım,oysayanangözlerimyüreğimde,bendenbağımsızolarakcanatıyorduyaşlarakıtmaya.
Sahipolduğumuzherşey,ortakbirhayatsürmeninyadasadecekendibakışımızınoyunuyla,birazbizolur,çünkübizeaittir.BugünGaliçya’nınbirköyünegiden,adınıbilebilmediğimokimse,benimiçinsadecebirayakçıydı:Gözlegörülebilir,insanibirvarlıkolarak,hayatımınözününhayatibirparçasıydı.Şimdiazaldımben.Artıktamolarakeskisigibideğilim:Çocukgitti.
Yaşadığımızyerdeneyaşanıyorsa,aslındabizdeyaşanır.Gördüklerimizarasındasonaerenşeyler,bizdesonaerer.Varolmuşolaninsanlar–varolduklarısıradagörmüşsek–yokolduklarındabizdenkoparılmıştır.Çocukgitti.
Obüyükmasayakurulmuş,dünbaşladığım
yazılaradevamederkenşimdidahaağır,dahayaşlı,dahakuşkuluyum.Çalışmayahevesimyok,amakıpırtısızlığımıhareketegeçiripkendikendiminkölesiolabilirsemçalışabilirim.Çocukgitti.
Evet,yarın,belkidahasonra,ölümüyadagidişihaberverensessizçanbenimiçinçalacak,bürodaolmayankişi,merdivenaltındakidolaptaeskibirkayıtolmasırasıbanagelecek.Evet,yarınyadaKaderbenliğimdebenmişgibidavrananınhesabınıkapatmayakararverdiğinde.Doğduğummemleketedönermiydimacaba?Bilemiyorum.Bugüngideninyokluğuyüzündentrajediiyicesomutlaşıyor,sırfhissedilmeyihiçhaketmediğiiçiniyicehissediliyor.Tanrım,Tanrım,çocukgitti.
280
Eyyıldızlarıyalanlarsaçangece,eygece,eyEvren’leboyölçüşebilentekşey,değiştirbeni,bedenimide,ruhumudabedenininbirparçası
yap,yapkikaybedeyimkendimi,somkaranlıkolayım,geceolayımbende,derinliklerindeyıldızlarabenzeyendüşler,gelecekteparlayanışıklarlabeklenengezegenlerbarındırmayanbirgece.
281
Varlıklarıngeceleyinoyulanboşkalaniçinde,öncebirgürültü,gürültüyapıyor.Arkasından,sokaktatembeltembelsallanantabelalarınarasından,anlaşılmazbirçığlıkyükseliyor.Boşluğunkükreyensesibirdençoğalıyor,herşeyürperiyor,sallantıduruyorveherşeyesinenkorkununüzerinebirsessizlikçöküyor,sönüpgitmişbirbaşkakorkununkokusunualmışgizlibirkorkugibi.
Sonrarüzgârkalıyor,yalnızcarüzgâr,yarıuykumunarasındakapalıkapılarıntitrediğinigörüyorum,pencerelerindirenencamlarıçınlattığını.
Uyumuyorum.Yarı-varım.Bilincimdekalıntılaryüzüyor.Bilinçaltımın
ağırlığınıhissetmeksizinuykununağırlığınıhissediyorum...Vardeğilim.Rüzgâr...Uyanıyorum,tekraruyuyorumvehenüzuyumamışım.Ötesinegeçincekendimitanıyamadığımtiz,bulanıksesmanzaralarıvar.İhtiyatla,uyumaktaolabileceğimolasılığınıntadınıçıkarıyorum.Aslındauyuyorum,amauyuyupuyumadığımıbilmeksizin.Uykusandığımşeyde,herşeyinsonunu,geceniniçinderüzgârı,iyicekulakverdiğimdeiseciğerlerimin,yüreğimingürültüsünüdillendirenbirsesvar.
282H.K.
Yıldızbatımıağarıpsabahgöğünde,hiçliktekaybolduktansonravemeltem,aşağılardagezinenbulutlaravuranışığınturuncuyaçalansarısındaserinliğiniyitirdiktensonra–ancako
zamanhiçbirşeydenyıpranmışbedenimi,evrenidüşündüğümyataktausulcadoğrultabildim,oysagecegözümübilekırpmamıştım.
Gözlerimaçıkdurmaktanyanarakpencereyegittim.Sıkışsıkışçatılarınüzerineışık,soluksarıtonlarınıserpiyordu.Bütünbunlarıuykusuzluğunmutlaksersemliğiiçindeseyrediyordum.Havai,anlamsızsarıenyüksekevlerincephelerinekonuyordu.Gözümüuzaklaraçevirdiğimde,şehrinbatıtarafında,ufukyeşileçalanbirbeyazadönmüştübile.
Biliyorum,hiçbirşeyianlayamamakkadarsıkıcıbirgünbekliyorbeni.Biliyorum,bugünyapacağımherşeyde,henüztatmadığımuykusuzlukyorgunluğunundeğil,bugecegayetiyiöğrendiğimuykusuzluğunpayıolacak.Biliyorum,sadeceuyumadığımiçindeğil,ayrıcauyuyamadığımiçindekopkoyu,yüzeyselbiruyurgezerlikyaşayacağım.
Bazıgünlerbaşlıbaşınabirfelsefe,hayatadairbiryorumdur,evrenselyazgımızınkitabınanoktayıkoyan,acıeleştirilerledolu,
marjinalnotlarabenzerler.Şimdiöylebirgündeyim.Saçmaama,buderin,derinolduğukadardayararsızyorumunharflerini,saçmabirkalemgibi,buağırlaşmışgözkapakları,bubomboşbeyinçizecekgibigeliyor.
283H.K.
Özgürlük,yalnızkalabilmeyedenir.İnsanlardanuzaklaşabiliyorsan,onlarahiçbirmuhtaçlığın,parayaihtiyacın,sürüyeuymaiçgüdün,aşka,şanaşöhretehevesinyadamerakınyoksaözgürsündür,bunlarınhepsisadeceyalnızlıktanvesessizliktenbeslenir.Yalnızyaşayamıyorsan,doğuştankölesindemektir.Ruhenyadazihnenenyücemertebelereulaşmışolabilirsin:Soylubirkölesinöyleyseyadazekibiruşak,amaözgürdeğilsin.Vebirtrajedininiçindedeğilsin,çünküböyledoğmuşolmanbirtrajediysedebusenideğil,kendikendiyleyüzyüzegelenKader’i
ilgilendirir.Öteyandan,eğerhayatınağırlığınadayanamadığıniçinköleolduysan,yazıklarolsun.Özgürdoğduğun,kendikendineyetebilen,insanlardanuzakdurabilenbiriolduğunhalde,zavallınıntekiolduğuniçininsanlarlayaşıyorsan,yazıklarolsunsana.İştebu,nereyegidersengit,kendindebirliktetaşıyacağıntrajedindir.
Özgürdoğmakinsanınenyüceözelliğidir;mütevazıbirkeşişikrallaravehattahakettiğihaldeözgürlüğüküçümsemeksizin,güçlüolduklarıiçinkendikendineyetentanrılaraüstünkılanbudur.
Ölümbirkurtuluştur,çünküöleninsanınkimseyeihtiyacıkalmaz.Zavallıkölezorlakurtulmuşolurzevklerinden,acılarından,arzulananvebitmekbilmeyenhayattan.Kralvazgeçemediğimülklerindenkurtulur.Etrafınaaşksaçankadınlar,taparcasınasevdiklerigibi,gönüllerifethetmektenkurtulur.Zaferdenzaferekoşanlar,hayatlarınıadadıklarızaferlerdenkurtulur.
İştebununiçinozavallı,saçmabedenebir
asaletkatarölüm,bilinmediksüslerledonatıronu.Kendiöyleistememişolsabile,bedenartıközgürdür.Artıkköledeğildir,köleliğinigözyaşlarıiçindekaybetmişolmasınarağmen.Enbüyükbaşarısıkrallıkunvanıolankrallariçindegeçerlidirbu,birinsanolarakgülünçolsalarda,kralolaraküstünvarlıklardıronlar–ölüsükorkunçolabilir,amakralüstündür,çünküölümsayesindeözgürlüğünekavuşmuştur.
Bezginbirhaldepencereleriminkanatlarınıkapatıyorum,dünyayıdışlıyorumvebiraniçinözgürlüğekavuşuyorum.Yarınköleolacağımtekrar;amaşuanyalnızken,dünyadahiçkimseyeihtiyaçduymazken,tekkorkumbirsesinyadamevcudiyetinşuhalimibölmesiyken,küçüközgürlüğümün,yüceldiğimanlarıntadınıçıkarıyorum.
Koltuğumagüzelceyayılarak,üzerimeçökenhayatıunutuyorum.Bugünedekyaralamışolmasınınyarasısayılmazsa,artıkyaralamıyorbeni.
284
Hayatadeğmeyelimasla,parmakuçlarımızlabile.
Düşüncedebilesevmeyelim.Düştebileolsa,hiçbirkadınınöpücüğü
herhangibirduygumuzuuyandırmasın.Marazınustasıolarak,yanılgıdankurtulma
sanatınıbaşkalarınaöğretebilecekkadarilerletelimişi.Hayataolanmerakımızla,yeniyadagüzelbirşeykeşfetmeyeceğimizibilerek,peşinenbununyorgunluğunuduyarak,bütünduvarlarınardınıgözetleyelim.
Umutsuzluğudokuyanlarolarak,sadecekefenlerdokuyalım–hiçgörmediğimizdüşleriçinbeyazkefenler,kendimizdeöldüğümüzgünleriçinkarakefenler,sadecehayalinikurduğumuzeylemleriçinkülrengikefenler,yararsızduygularımıziçinimparatorlarınmorrengindekefenler.
Tepelerde,vadilerde,gölkıyılarındaavcılarkurt,geyik,yabaniördekavlıyor.Nefretedelimonlardan,avlandıklarıiçindeğil,bizeyâr
olmayanbirzevkitattıklarıiçin.Yüzümüzde,ağladıağlayacakbiradamın,
solgungülümseyişiolsun;görmekistemeyenbiradamınbulanıkbakışları;hayatıküçümseyen,sırfküçümseyecekbirşeyiolsundiyeyaşayanbiradamın,bütünhatlarımızasinmişküçümseyişi.
Veçalışanlar,savaşanlarhorgörümüzdennasiplensin,umutvegüvenbesleyenlerisenefretimizden.
285H.K.
20Aralık1931
Hepuykudaolduğumaiknaoldumolacağım.Yaşarkenrüyamıgörüyorum,rüyagörürkenyaşıyormuyumyadarüyailehayatbendekarışmış,kesişmiş,içiçegeçerekbilinçlivarlığımıoluşturmuşşeylermi,bilmiyorum.
Bazen,herkesgibibanadaneolduğumu
açıkçagösterenaktifhayatadaldığımhalde,tuhafbirşüpheninşöylebiryoklayıpgeçtiğioluyor;varmıyım,bunuartıkbilmezoluyorum,birbaşkasınınrüyasıolabileceğimihissediyorum;adetaetimhissediyorbirromankahramanıolabileceğimi;akılalmazbirhikâyeninbaştansonauydurmagerçekliğinde,yazıdilininçalkantılarınauyarakdevinenbirkahraman.
Romankahramanlarınıngözümüzdedostlarımızdanyadaahbaplarımızdan,apaçıkgörülengerçekhayattabizimlekonuşan,bizidinleyenherkestendahacanlıhalegeldiğinesıksıktanıkolmuşumdur.Bendebumeseleüzerindehayalkuruyorumişte,birbütünolarakdünyada,herşeyüstüsteyığılmışdüşlerdenveromanlardanmıibaretacaba,kutuiçindekutulargibi–herşeyBinbirGeceMasalları’ndakigibi,başkahikâyelerbarındıranveyalanlarlasonsuzgecedeyayılanhikâyelermiyoksa.
Düşündüğümdeherşeysaçmageliyor;hissettiğimdeherşeytuhafgeliyor;istek
duyduğumda,isteyen,derinlerimdekituhafbirşey.Nezamaniçimdebirdevinimolsa,devineninbenolmadığımıfarkediyorum.Hayalkurarken,birbaşkasınınkalemindendökülüyormuşgibioluyorum.Hissettiğimde,sankibeniboyuyorlar;istekduyduğumda,nakledilecekbirmalgibibirarabayatıkıyorlarbeni,galibabilerekbiryereyolluyorlar,benise,ancakorayavardıktansonragerçektenistemişoluyorumgitmeyi.
Ammakarışıkişler!Görmekdüşünmektenkatbekatiyidir,okumakiseyazmaktan!Gördüğümbeniyanıltabilir,amabirparçamdeğildir.Okuduğumhoşumagitmeyebilir,amaonuyazmışolmaktanpişmanlıkduymamagerekyoktur.Herşeynekadardaacıgeliyoreksiksizbirdüşünmebilinciyledüşününce,tinselvarlıklarolarak,bilincinikinciparçasınıbilerekdüşünürüz,kibildiğimizibilmemizdeonunsayesindedir!Havabugünmuhteşem,amakendimidüşüncelerdenalamıyorum...Düşünmekyadahissetmek,odadeğilse,kenaraitilmişdekorlarınarasındayatanbaşka
ne?Alacakaranlıkların,özensizkıyafetlerin,kapalıduranyelpazelerinsıkıntısı;veyaşamayamecburkalmışolmanınbıkkınlığı...
286H.K.
Henüzgençtik,ormanınyüksekyapraklarının,belirsizmırıltısınınaltındangeçerdik.Patikanınucundabirdenkarşımızaçıkandüzlüklerayınaltındagölolurdu,birbirinegeçmişdallarlaçizilensınırları,gecedendahayoğunbirgeceydi.Büyükkorularaözgükararsızmeltemindallarınarasındanefesleriduyulurdu.İmkânsızşeylerdenkonuşurduk;seslerimizgecenin,ayışığınınveormanınbirparçasıydı.Birbaşkasınınsesigibigelirdikulağımıza.
Bubelirsizormandayolyokdeğildi.Hernasılsabildiğimizkestirmelerivardı,yılankaviadımlarımızoynaşangölgeleri,ayışığınınbelirsiz,soğukvesertışıltılarınıçiğnerdi.
İmkânsızşeylerdenkonuşurdukvegerçekmanzaralardaaynışekilde,imkânsızdı.
287H.K.
Sadeceulaşılmazolduğuiçintaparızmükemmelliğe;ulaşabilsekelimizintersiyleiterdikzaten.Mükemmelolmakinsanolmamakdemek,çünküinsanoğlukusurludur.
Cennetegizlibirnefretduyarız–vebakınşuzavallıyakigökyüzündekırlarolsunistiyordu.Hissetmeyetisinesahipbirinsanınesoyutsarhoşluklar,nemaddiâleminharikalarıtatminedebilir:Küçükevlerdebuluruzmutluluğu,tepelerinyamaçlarında,mavibirdenizdekiyemyeşiladalarda,ağaçlarınaltındauzananpatikalardaveatadankalmaeskievlerdesaatlercedinlenmekte–dahaöncehiçböyleşeyleryaşamamışolsakbile.Göktekıryoksa,gökhiçolmasındahaiyi.Öyleysehepsi
hiçolsunvebirdüğümübileolmayanburomanbitsin.
Kusursuzluğaulaşmakiçininsanruhununerişemeyeceğibirsoğuklukgerekirbize;nevarkiozamanda,kusursuzluğusevebilecekinsanyüreğikalmazdı.
Kusursuzluğataparken,kusursuzluğauzanan,büyüksanatçılarıyaratanogerilimbüyülerbizi.Kusursuzlukiçinsarfedilenbuçabayıseveriz,amatamdabununiçin,sadeceçabaolduğuiçin.
288H.K.
İnsanoğlununkusursuzlaştırılabileceğineinanmamaknebüyükbirtrajedi!
–Yainanmak,yaonasılbirtrajedi!
289
KralLear’ıyazmışolsamömürboyu
pişmanlıkduyardım.70Çünküokadarbüyükbiryapıtki,hemkusurları,hemdebazısahnelerdenfışkıran,aslındanekadarmükemmelolabilecekleriniinsanahissettirenayrıntıları,üstelikkimilerininçokküçükolmasınarağmen,insanıngözündebüyüyor.Lekelibirgüneşdeğilbuyapıt;paramparçabirYunanheykeli.Metinbaştansonahata,perspektifyokluğu,bilgisizlik,zevksizlik,zayıflıkveihmalkârlıkkokuyor.Büyükeserlerarasınagirecekhacimde,mutlakkusursuzluğaerişmiş,yücebireseryazmak–bununiçingerekentanrısalyetenekdünyadakimsedeyok,kimseyenasipolmamışbuişibaşarmak.Birhamledekendinidışımızaatamayanherşey,zihnimizinkusurlarıyüzündengiderekbozulur.
Bunudüşününcehayalimdesonsuzbirhüzneboğuluyorum,ıstırapiçinde,ömrümboyuncaGüzelliğeyararıdokunacak,iyibirşeyyapamayacağımıidrakediyorum.KusursuzlukAllah’amahsus.Bütün
gücümüzüdeortayakoysakçabalamanınbirsınırıvar;bizçabaharcarkenyapıtfarklıruhhallerimizdengeçervebunlarındaherbiribaşlıbaşınabirkendilikolduğundan,kişiliğiyleyapıtınbireyselliğinizedeler.Ancakyazdığımızankesinolarakbilirizkötüyazdığımızı;yegâneuluyapıt,gerçekleştirmeyihayalbileetmeyecekolduğumuzdur.
Birdahadinlevebenianla.Herşeyiiyidinle,sonrasöylebana,düşhayattandahaiyideğilmidir.Çalışmaklabiryerevarılmaz.Çabalarımızınsonuyoktur.Hiçbirşeyyapmamak–yegânesoylu,seviyelitavırbudur,çünkügerçekleştirilenşeyintasarlananındaimaaltındakaldığını,tamamlanmışyapıtınhayaledileninalttarafıgroteskbirgölgesiolduğunukabullendiğimizigösterir.
Ahbiryazabilseydimdüşlediğimdramlarındiyaloglarını,okunası,duyulasıkelimelerikâğıdafırlatarak!Dramlarımdasarkmayan,hatasızbirolayörgüsü,mükemmeldiyaloglarvar,amaolayınakışını,somutolarak
yansıtmayayetecekkadaraçıkçacanlandıramıyorumkafamda;samimidiyaloglarınesasınıoluşturankelimelerinise,dikkatledinlesemdeyazıyadökebileceğimkadargüçlüçıkmıyorsesi.
Bazılirikşairleriseverim,çünküepikyadadramatikşiirleryazmayakalkışmamış,birduyguyuyadabirdüşanınısomutlaştırmaktanbaşkaşeypeşindekoşmanınfaydasızolduğunuiçgüdüleriylekavramışlardır.Bilinçsizhaldeykenyazabildiklerimiz,erişebileceğimizkusursuzluğunboyutlarınıortayakoyar.Shakespeare’inhiçbirdramının,Heine’ninbirşiirikadarbizidoyurmasınaimkânyoktur.Heine’ninşiirikusursuzdur,oysaisterShakespeare’inolsunisterbaşkasının,bütündramlarkusurludur.Birşeyinşaedebilmek,birBütünkurmak,müthişuyumluparçalardanoluşan,insanbedeninebenzeyenbirşeyveonuoluşturanparçalarınfarklıyönlerinibirleştirecek,mutlakbirlikveuyumüzerinekurulubirhayatyaratmak!
Eybeniduyanveyarımkulakdinleyensen,
bununnasılbirtrajediolduğununfarkındadeğilsin!Anasınıbabasınıkaybetmeye,bahtsızlığa,dostsuz,aşksızkalmaya–hepsinekatlanabilirinsan;amanegerçekte,nelaftaeldeedebileceğigüzelbirşeyihayaletmeye,hayır.Kusursuzbirişbitirdiğinibilmek,maksadınaulaşmışbiryapıtyaratmanınzevki–sakinbiryazgünü,birağacıngölgesindenedetatlıdıruyumak.
69.Lizbon’daticaretveeğlencemerkezi.
70.Pessoa,Shakespeare’ehayrandı;onubütünzamanlarınenbüyükdâhisiolarakgördüğünüdefalarcabelirtmiştir.
290H.K.
Koltuğumarahatçayerleşmiş,hayataaidiyetimiyicezayıflamışolarak,aslayazmayacağımcümleleri,aslatarifedemeyeceğimmanzaralarıinanılmazbirberraklıklakıpırtısızlığımaaktarıyorum,düşüncelerimdeaçıkseçikçiziyorum.Kelimekelime,upuzun,kusursuzcümleleryontuyorum,birtakımdramlar,entrikalarörüyor,sonrabunlarıdörtdörtlükyapılarolarakzihnimeyayıyor;uçsuzbucaksızşiirlerinherzerresinde,ölçülü,sözedökülmüşocoşkuyuhissediyorum,nefisbirtaşkınlıkgörünmezbirkölegibialacakaranlıktapeşimsırageliyor.Amaolgunlaşmayayüztutmuşbuduygularıgömdüğümyerdenkalkıpbiradımatsam,yazıyadökmekiçinmasayagitsem–kelimelerodakikaelimdenkaçıyor,dramlarsönüyor,ezgilimırıltılaraçan,hayatverencoşkudangeriyekalansauzakbirpişmanlık,ıraktepelerdebirtutamgüneşışığı,ıssızbir
kapınınönünde,yapraklarıhavalandıranbiresinti–hiçaçığaçıkmamışbirakrabalıkbağı,başkalarınınbildiğizevkveeğlenceler,içgüdümüzünbizedöneceğinisöylediğiveaslındavarolmayanokadın.
Tasarılar–hepsibenimdi!Benimyazdığımİlyada’da,Homeros’unulaşamadığıdinamikbirmantık,epodlarınınarasındadaorganikbirbağvardı.Kusursuzdizelerimdekiustalık,–tekeksiklerinihayeteerdirilmemişolmaktı–Vergilius’unberraklığını,Milton’ungücünükatbekataşıyordu.Düşlediğimalegorikhicivler,birbirinesıkısıkıyabağlıayrıntılardakisimgelerinaçıklığıylaSwift’iyayabırakırdı.NeHoratius’lar,neVerlaine’lerkaldıolmadığım!
Bunlarıaslındatamolarakdüşlemedenkoltuktanherkalktığımda,hiçbiriningerçekolmadığını,amaaynızamandasaltdüşdeolmadıklarınıbilmektenkaynaklananikilibirtrajediyaşamışımdır;düşüncelerimleonlarınvarlığıarasındakisoyuteşikte,onlardanbirşeylervardır.
Birdâhiydimben,düşlerimdekindendaha
çok,hayatımdakindendahaaz.Varoluşumdakitrajedibudurişte.Yarışıöndegötüren,fakathedefevarmasınabiradımkalayereyığılanbirkoşucuydumben.
291H.K.
Sanattakusursuzlaştırıcılıkdiyebirmeslekolsaydı(sanat)hayatımdanihayetbirişeyaramışolurdum.
Birbaşkasıbireseriyarattıktansonra,sırfonukusursuzhalegetirmekiçinuğraşmak;İlyadabelkideböylemeydanagelmiştir.
Amaenönemlisi,yaratmanınilkadımınıatmakiçinçabasarfetmeyecekolmak!
Romanlaryapanları,başlayıp,yazıpbitirenleriokadarkıskanıyorumki!Oromanlarınherbölümünüayrıayrıcanlandırabilirimdüşümde,bazendiyaloglardakicümlelere,bölümleribağlayanpasajlarakadartahayyülettiğimoluyor,ama
yazıhayallerinikâğıdasavurmayasıragelince,tutulupkalıyorum[...]
292H.K.
İstersavaşmaksözkonusuolsunisterakılyürütmek,bütüneylemlerhatalıdır;tıpkıinsanınherhangibirşeyyapmaktankaçınmasıgibi.Ahbirbilebilseydimhemhiçbirşeyyapmamanın,hemdeeylemdenvazgeçmemeninyolunu!Zaferimisimgeleyenhayal-tacına,yücelenlerinsessizlik-asasınakavuşmuşolurdumozaman.
Acıbileyokiçimde.Herşeyiokadarhorgörüyorumki,kendimideaşağılıyorum;başkalarınınacılarınıküçümserkenkendiminkilerideküçümsüyor,böylecekendiacımı,küçümseyerekeziyorum.
Evet,amaböyleoluncaacımbüyüyor...İnsanıstırabınabirdeğerbiçtiğian,onugurur
güneşiylekuşatmışolur.Acıyıçokyoğunyaşamak,IstırabınSevgiliVarlığıolduğumuzainandırabilirbizi.Öyleyse[...]
293
Istırapmolası
Uzunbir[...]sonrakitaptankaldırdığımızdagözlerimizsaf,pırılpırıldoğalgüneşinöfkesineuğrarya,benimgözlerimdebazenkendimdenayırdığımdaöyleacır,öyleyanarişte,bendentamamenbağımsız,dışımdaolduğusözgötürmezhayatın,başkalarınınvarlığının,hareketlerinboşluktakihalininveuyumununberraklığınıseyrederken.Ötekilerinduygularınaçarparım,içdünyalarımızınuyuşmazlığıkarşısındayüreğimsıkışır,ayaklarımbirbirinedolaşır,sendelerimvekulağımauğultugibigelentuhafsözlerinin,gerçekbirzemindekararlı,kendindenemin
yürüyüşlerinin,ellerininsahicihareketlerinin,onlarıbenimfarklıhallerimdeğil,bambaşkainsanlaryapançeşitli,karmaşıkoyunlarınarasınayuvarlanırım.
Bazeninsanlarıniçinedalıverdiğimdebirşaşkınlığa,boşluğadüşerim;sankiölmüşümgibigelir,solgun,renksizbirgölgeolarakyaşıyormuşumaynızamanda,ilkmeltemyereçalacakmışbeni,biridokunduğuandatozadönecekmişim.
Ozaman,enderinyerimdesorarımkendime,herkestenuzaklaşıpkendimiyetiştirmekuğrunaharcadığımemekleregerçektendeğermiydi,ÇarmıhaGerilmişZaferimeulaşmakiçinbenliğimiağırbircehennemazabınadönüştürmeyegerçektendeğermiydi.Aslındabiliyorumdeğdiğini,amagenedeböyleanlardadeğmediğini,hiçbirzamandadeğmeyeceğinifısıldayanbirduyguüzerimeçöküyor,içimidaraltıyor.
294
H.K.
Para,çocuklar(deliler)[...]Zenginliğeplatonikolaraközenmeliinsan.
Zenginliközgürlüktür.
295
Paragüzeldir,çünküözgürlüktür.
Beijing’egidiporadaölmeyiisteyipde71
yapamamak,yaklaşanbirfelaketinağırlığıgibiçöreklenirruhuma.
Lüzumlulüzumsuzalışverişyapaninsanlaraslındasandıklarındançokdahabilgedir–paraverdiklerioıvırzıvırlar,kendidüşlerininküçültülmüşhalleridiraslında.Birşeyesahipolmanınzevkinitadançocuklargibidirler.Ceplerindeparaolduğunutahminederekonlaragözkırpansaçmalıklarısatınalırken,kıyıdadenizkabuğutoplayanbirçocukkadarmutludurlar–veazamimutluluğunne
olduğunuenfazlahissettirenresimdirbu:kıyıdakabuktoplayanbirinsan!Birçocukiçin,birbirineeşikikabukyoktur.Uyurkenengüzelikisielindedir;kabuklarınıelindenalıpdakaybedeninsevayhaline!Ruhunundışparçalarınıçalmakha!Düşlerininkırıntılarınıondankoparmak!Çocuk,yenidoğmuşbirevreniçalınmışTanrıgibiağlarozaman.
296
Saçmalıkveparadokssaplantısı,hüzünlüinsanlariçinhayvanibirneşekaynağıdır.Nasılnormalinsanaşkagelipaklınagelenheraptallığısöyleyebiliyor,biranheyecanakapılarakyanındakininsırtınapatpatvurabiliyorsa,coşkuveneşeözürlülerdezekâtaklalarıatar,kendilerinehaso(soğuk)havayla,hayatın(sıcak)hareketleriniyerinegetirirler.
297
Reductioadabsurdum72ensevdiğimiçkilerdenbiridir.
298H.K.
Herşeysaçma.Kimiömrünüparakazanıpbirköşeyekoymayaadamış,amaneparasınıbırakacakçocuğuvar,nedetanrınınservetininbahtınıherdaimaçıkedeceğinedairenufakbirumudu.Şuötekivargücüyle,ancaköldüktensonraişineyarayacakbirşöhretiçindidiniyor,amaşöhretinintadınıçıkaracağıbaşkabirhayatainanmıyor.Berikiaslındaumurundaolmayanbintürlüişinpeşindenkoşuyor.Şuazötedekide[...]
Şuradaduranvarya,odagereksizyere,öğrenmekiçinokuyor.Şuöbürüzevkiçindeyaşamayabakıyor,amaodaboş.
Tramvaydayım,herzamankigibi,insanlarınbütünsomutayrıntılarınıağırağırgözdengeçirmekteyim.Benimiçinayrıntılarbirervarlıktır,birkelime,birharf.Karşımdaoturangençkızınüstündekielbiseyiöğelerineayırıyorum:Aleladebirkumaşolarakdeğildeelbiseolarakgördüğümiçin,kumaşıbirtarafa,dikişeverilenemeğibirtarafa;veayrışmasırasıyakahizasındakiözenliişlemeyegeliyor;ipekipliklerbiryana,sarfedilenemekdeöbüryana.Vebirden,ilkelbirekonomipolitikkitabıokurcasına,fabrikalar,çeşitçeşitfaaliyetlergözümünönüneseriliveriyor–kumaşındokunduğufabrika;elbiseninboynusaranyerinikıvrımkıvrımmotiflerlesüslemektekullandıkları,kumaşınbirtonkoyusuipeklerinbüküldüğüfabrika;vefabrikalarıniçindeatölyeler–makineler,işçiler,terzikızlar–,gözlerimiiçeriçeviripyazıhaneleredalıyor,birparçahuzurpeşindekimüdürlerigörüyorum,muhasebedefterlerininasıltuttuklarınabakıyorum;amabukadarlakalmıyorum;hepsininötesindegününübufabrikalarda,
yazıhanelerdegeçireninsanlarınevhallerinigörüyorum...Bütündünyagözümünönünegeliyor,sırföbürucundakimbilirhangikafayıtaşıyanoesmerboynusaran,yeşilelbiseüstünedahakoyubiryeşille,rasgeleişlenmiş,muntazambirnakışkarşımdaduruyordiye.
Kocatoplumsalhayatuzanıyorgözümünönünde.
Dahası,birtramvayda,karşımdaduranbirkadınınfaniboynununetrafını,yeşilkumaşüstünekoyuyeşilibrişimlerinkıvrımkıvrımsıradanlığıkuşatsındiyeemekvermişherkesinruhunu,aşklarını,küçüksırlarınıseziyorum.
Başımdönüyor.İriliufaklısamançöpleriyledoldurulmuştramvaysıralarıbeniuzakdiyarlaragötürüyor,çoğalarakendüstri,işçiveişçievleri,varoluşlar,gerçeklikler–herşeyoluyor.
Perişanbirhalde,uyurgezercesineiniyorumtramvaydan.Baştansonabütünhayatıyaşadım.
299H.K.
Benimheryolculuğumbüyükbiryolculuktur.TrenleCascais’egidenekadar,oikiadımlıkyoldadörtbeşülkeninmanzaralarını,kırlarını,şehirlerinigörmüşkadaryorulurum.
Önündengeçtiğimherbina,hermüstakilev,duvarlarıbeyazavesessizliğeboyanmışheryalnızevcik–herbiri,biraniçinkendimiiçindeyaşarkenhayalettiğimbiryuvadır,öncemutluymuşum,sonrasıkıntıbasıyormuş,ensonundaherşeydenbıkıyormuşum;vealıpbaşımıgittiktensonra,evdegeçengünlerimidelilergibiözlüyormuşum.Böylehayallerleheryolculuk,büyüksevinçler,sonsuzbirsıkıntı,uyduruközlemlerdevşirmeklegeçiyor.
Evlerin,köşklerin,bahçelievlerinönündengeçerkeniçlerindeyaşayanbütüninsanlarınhayatınısererimiçime.Evlerdekihayatlarınhepsinibirdenyaşarım.Baba,anneveçocuklar,kuzenler,dadıvedadınınkuzeni
olurum,hepsibirden;farklıduygularıaynıandahissetmek,aynıandafarklıinsanlarınhayatınıyaşamak–onlarıgörebildiğimiçindışarıdan,kendimiayrıayrı,herbirigibihissettiğimiçiniçeriden–başlıbaşınabirsanattır.
Kendimdefarklıkişilikleryarattım,yenileriniyaratmayadaaralıksızdevamediyorum.Herdüşümdoğardoğmazbirbaşkasıolupcanlanıyor,obaşkasıdabenimyerimedüşgörmeyebaşlıyor.
Yaratmakuğrunakendimiyokettim;kendiiçimdeokadardışımaattımkikendimi,kendimindışındavarlıksürüyorumartık.Farklıoyuncularınfarklıoyunlaroynadığıboşbirsahneyimben.
300
Üçgenrüya
Kıçgüvertedeuyurkenbirtitremegeldi–
çünkübenUzaklardakiPrens’in73ruhuna,birkehanetinürpertisivurmuştu.
Çığlıkçığlığatehditlerledolubirsessizlik,küçükodanıngözlegörülenatmosferinesolgunbirmeltemgibisızıyordu.
Bunlarınhepsiayışığınınyüzündenoluyor,aşırıparladığındaokyanushuzursuzlanıyor,usulusulsalınmakyerineçırpınmayabaşlıyor;henüzduymuşdeğilimama,Prens’insarayınıservilerinkuşattığınaartıkşüpheyok.
İlkşimşeğinkılıcı,öbürdünyada,boşluktabellibelirsizdalgalandı...Ayışığı,açıkdenizdeçakanbirşimşekrengindeveanlaşılıyorki,hiçolmadığımoprensinsarayıharabeyedönmüş,çokeskidekalmışşimdi...
Gemi,ölümkokanbirseslesularıyararakyaklaşırken,küçükodayasolgunbirkaranlıkçöküyor;hayır,ölmemiş,biryerlerdetutsakdeğilmiş,nebaşınanegeldiğinibiliyorumprensin–nedekaderininbugünnasılsoğuk,bilinmezbirşeyedönüştüğünü?..
301H.K.
Duygularıyenilemenintekyoluyenibirruhinşaetmektir.Hissetmebiçiminideğiştirmedenfarklışeylerhissetmeyeveruhunudeğiştirmedenfarklışekildehissetmeyeçalışıyorsan,boşunaçabalıyorsun.Çünküvarlıklarbiznasılhissediyorsaköyledir–nezamandırbiliyorsunbunubilmeksizin?–veyenişeylerolmasının,yenişeylerhissetmenintekyolu,bunlarıhissetmebiçimindebiryenilikyapmandır.
–Ruhdeğiştirmekmi?İyiamanasıl?–Onubulmakdaseninişin.
Doğduğumuzandanöldüğümüzanadek,tıpkıbedenimizgibiruhumuzdaağırağırdeğişir.Biryolunubuldabudeğişimihızlandır,bazıhastalıklardayadahastalıktankalkıncabedendekideğişimlerinhızlandığıgibi.
Aslakonferansvermeyegönülindirmeyelim–görüşlerimizvaryadahalkahitapetmekuğrunaonunseviyesineiniyoruz
sanmasınlar.Merakedenyazdıklarımızıokusun.
Zatenbütünkonuşmacılarbiraktörizlenimiverir–yeteneklisanatçılarınburunkıvırdığı,Sanat’ınuşaklarınabenzerler.
302H.K.
Farkettimkidüşüncelerimvedikkatim,hepaynıandaikişeyebirdenyöneliyor.Sanırımherkesedeaşağıyukarıböyleoluyordur.Bazıduygularokadarbelirsizki,ancaksonradan,hatırasızihnimizdebelirdiğizamanonlarıhissetmişolduğumuzunbilincinevarırız;banasorarsanızbuduygulardan,herbirimizdevarolanbuikikatmanlıdikkattenbirpartikurmaklazım–içpartidiyebilirizbelkibuna–.Yalnız,konubenolduğumda,dikkatimiverdiğimikigerçekliğiaynışekildegörmemgibibirdurumvar.Benimözelliğimbuişte.Belkitrajedimdebu–vehattatrajedimdekikomedi
de.İçkarartıcıbirşirketingereksizhikâyesini
kuranyazılarıaktardığımdeftereeğilmiş,dikkatleyazıyorum;vebirtaraftandadüşüncelerimaynıdikkatlevarolmayanbirgemiyle,hiçbiryerdeolmayanbirDoğu’nunmanzaralarıarasındasüzülüyor.Şuikişeybenimiçinaynıölçüdeaçık,aynıölçüdegözlegörülebilir:Büyükbirözenlesatırlarındışınataşmamayaçalışarak,VasquesveC.Şirketi’ninticaridestanınındizeleriniyazdığımkâğıtveiçindebulunduğumgeminingüvertesi;katranlıtahtalarınaralıklarınınsıkçizgilerledoldurduğukâğıdınbirazkenarındayım,durduğumyerdenaynıdikkatle,düzgüncedizilmişşezlonglara,yolculuğuntadınıçıkaranyolcularınhafifsarkanbacaklarınabakıyorum.
(Birçocukbisikletibenidevirse,obisiklethikâyeminbirparçasıhalinegelir.)
Sigarasalonudışarıyadoğruçıkıntıyapıyor;sadecebacaklarıngörülmesininnedenibu.
Hokkayauzanıyorum,tamosıradayabancınınsiluetininsigarasalonundan–
durduğumuhissettiğimyerinhemenyanından–çıktığınıgörüyorum.Banasırtınıdönüpöbüryolcularadoğruilerliyor.Yavaşyürüyor,kalçalarındandabiranlamçıkaramadım.Birİngiliz.Birhesabıdahakaydediyorum.Neredehatayaptığımıanlamayaçalışıyorum:Marques’inborcuvar,alacağıdeğil.(Şişko,sevecen,kalenderMarquesgözümünönünegeliyor,gemibiraniçinkayboluyor.)
303H.K.
17Şubat1932
Dünyahiçbirşeyhissetmeyenlereaittir.Eylemadamıolmanınbirincişartı,duyarsızolmaktır.Hayatısürdürmektemelolarakeylemitetikleyenözelliğe,yaniiradeyebağlıdır.Nevarkiikişeyeylemiköstekler:duyarlılıkvenihayetindeduyarlıbirdüşüncedenbaşkabir
şeyolmayananalitikdüşünce.Hereylem,doğasıgereğikişiliğimizidışdünyayayansıtır,dışdünyadabüyükorandainsanlardanoluştuğuiçin,kişiliğimiziyansıttığımızzamanesasolarakbirbaşkasınınyolunukesmiş,eylemebiçimimizleötekilerihuzursuzetmiş,yaralamış,ezmişoluruz.
Demekkieylemekiçinbaşkalarınınkişiliklerini,sevinçleriniyadaacılarınıtahayyületmektenkaçınmalıyız.Birineyakınlıkduyduğumuzandaherşeybiter.Eylemadamıiçindışdünyaatılmaddelerdenkuruludur–üzerindenatlayıpgeçtiğiyadayolunaçıkıncaittiğibirtaşgibikendiliğindenatılolanlarvardır;birdekarşısındapesedenbirinsangibiatılolanlar,belkitaştanfarksızdırinsanda,çünküeylemadamıonadaaynışekildedavranır:Ayağıylaiteryadaüzerindenatlayıpgeçer.
Eylemadamlarınınenüstünörneğistratejiuzmanlarıdır,çünküönemliolduğukadar,çokyoğundikkatisteyenbireylemdironunki.Hayatbirsavaştır,sonuçolarakherçatışma
hayatınbirsentezidir.Stratejiuzmanı,satrançoyuncusununtaşlarlaoynadığıgibiinsanhayatlarıylaoynar.Buoyundakiherhamleninbinlerceocağısöndürdüğünü,üçbinyüreğiacıyaboğduğunudüşünse,stratejiuzmanınehalegelirdiacaba?İnsangibiinsanolsakdünyanehalegelirdi?İnsanoğlugerçektenhissedebilse,uygarlıkdiyebirşeyolmazdı.Sanat,eyleminmecburenunuttuğuduyarlılığaulaşmanınyoludur.Sanat,öylegerektiğiiçinevdebırakılmışolanKülkedisi’dir.
Bütüneylemadamlarıesasındaenerjikveiyimserdir,çünkühiçbirşeyhissetmezsenizmutluolursunuz.Bireylemadamınıhepkeyifliolmasındantanırsınız.Asıksuratlaçalışanlarise,ikinciderecedeneylemcisayılır;hayatıniçinde,genel,büyükhayatıniçindebirmuhasebeciyardımcısıolabilirler,meselabenimgibi.Amahiçbirşekildeolaylaraveinsanlarahükmedemezler.Kumandaedebilmekiçinduyarsızlıkgerekir.Başkalarınıyönetmeninyoluneşelibirmizacasahipolmaktır,çünkühüzün,hisleriolanların
harcıdır.PatronumVasquesbugünbirişbitirip
hastabiradamıveailesiniperişanetti.Bunuyaparkenoadamınticaribirrakipolmanındışındadabirvarlığıolduğunutamamenunutmuştu.İşbağlandıktansonraduygularıgerigeldi.Amabuherşeybittiktensonraoldutabii,çünküönceolsakesinlikleişiniyapamazdı.“Şuzavallıadamaacıdım,”dedibana.“Beşparasızkalacak.”Sonrabirpuroyakıpekledi:“Neyse;gününbirindebaşısıkışırdabanagelirse–sadakaisterse,demekistiyordu–,onasıkıbirişborçluolduğumuunutmayacağım.”
PatronumVasques’inkinamussuzlukdeğil;obireylemadamı.Şuanoyunukaybetmişolanadam,sahidendeileridesadakasızkalmayacaktır,çokcömerttirbizimpatron.
BütüneylemadamlarıpatronumVasques’ebenzer–fabrikaları,ticarethaneleriyönetenler,politikacılar,askerler,dinselyadatoplumsalidealleriolanlar,büyükşairler,büyüksanatçılar,burnunundikinegidengüzel
kadınlar,şımarıkçocuklar.Hissetmeyenyönetir.Sadecekazanmakiçingerektiğikadarınıdüşünenkazanır.Gerikalanı–yanigenelanlamdainsanlık,bulanık,şekilsiz,duyarlı,hayalperestvenarininsanlık–bukuklatiyatrosuyokolanadekyıldızoyuncularıiyiceortayaçıkarmaktanbaşkaişleviolmayanfonperdesidir;insanlıkoyununtaşlarınınüzerinedizildiğisıradan,dümdüzbirsatrançtahtasıdır–vebirgün,çiftkişiliğiyüzündenpuanlardahileyaparak,kendinekarşıoynayarakeğlenenOyununBüyükEfendisitaşlarıtoplayacaktır.
304
İman,eyleminiçgüdüsüdür.
305
Hayattadüsturbellediğim,hiçbirşeye,özellikleiçgüdülereinanmamaalışkanlığımveiçtengelensamimiyetsizliğim,benihepböyledavranmaktanalıkoyanengellerinboşluğunuortayaserer.
Aslındabütünyaptığım,ötekilerikendidüşlerimhalinegetirmek,görüşlerineboyuneğerekzihnimle,sezgilerimleiçlerinegirmek,görüşlerinikendimeaitkılmaktır(mademkendimherhangibirgörüşesahipdeğilim,ozamanbaşkagörüşlerolmuş,bunlarolmuş,farketmez);onlarızevkimegöredavranmayazorlamak,böylecekişiliklerinidüşlerimebenzetmekiçin.
Düşbenimiçinhayatınokadarönündeki,sözlüilişkilerimdede(zatenbaşkatürlüilişkimyok)düşgörmeyi,başkalarınıngörüşlerininveduygularınınarasındacanlı,belirsizbireyselliğiminkayganhattındatutunmayıbaşarıyorum.
Ötekilerinherbiribirkanalyadabirark,denizsuyukeyiflerinegöreiçlerindenakarak,güneşinpırıltılarınınaltındakarakterlerinin
değişkenakışını,kendilerininokuruhalleriyleyapabileceğindençokdahasahicibirşekildeçizer.
Şöylehızladeğerlendirdiğimde,sıksıkötekilerinsırtındanyaşıyormuşumduygusunakapılsamda,aslındabenonlarıdahasonrakicoşkularımdangeçinmeyemecburederim.Böyleyaşarımben,bireyselliklerininkabuğununiçinesığınarak.Adımlarınızihnimdekikilekaydeder,bilinciminenderinyerinegömerim,öylekisonuçtaadımlarınıonlardanziyadebenatar,yollarındabenyürürüm.
Kendimiikiyebölmeksuretiylezihnimdeiki,hattadahafazlaeylemiizleyebildiğimiçin,başkalarınınhissetmebiçimlerinebilinçliolarak,kayıtsızşartsızayakuydururken,genelliklebiryandandaonlaraaityabancıruhhalinikendiiçimdetahliledebilmiş,böyleceneolduklarını,nedüşündüklerinitamamennesnelolarakdeğerlendirebilmişimdir.Bitmeyenbirhülyanınipinetutunmuş,düşleriminiçindeilerliyorumvesadecebaşkalarının–bazılarıölü
olan–heyecanlarınınzarifözünüyaşamaklakalmıyor,birzamanlarbasitbirruhhalininderinliklerindekaybolmuşolanfarklızihinselgüçlerinikendiiçmantıklarınagöresınıflandırıyor,üzerindedüşünüyorum.
Vebuncahayhuyunarasındahiçbirşeykaçmazgözümden–nefizyonomi,nekıyafetler,nejestler.Tıpkıtavırlarıgibidüşlerini,içgüdüselhayatlarınıvebedenlerinideyaşarımbaşkalarının.Birbütünhalinde,sereserpedağılarakheryerlerindevarolurumveonlarlakonuşurkenheran,bilinçlisibilinçsizi,tahliledeni,tahliledeniyle,alabildiğineaçılmışbiryelpazedebirleşenbirvarlıklarkalabalığıyaratırım,olurum.
306H.K.
Hıristiyanlığakuşkuylayaklaşmayımirasalmış,kendidekalanbütüninançlaraaynıkuşkuylabakanbirkuşağaaidim.
Babalarımızdasaygıduyulacakbircoşkuvardıhâlâ,Hıristiyanlıktanalıpbaşkayanılsamalaraaktarmayıbaşardıklarıbircoşku.Kimilerinitoplumsaladaletheyecanlandırırdı,kimilerininaklıfikrigüzellikteydi,bilimevegetirdiğiilerlemelereinananlarvardı;HıristiyanlıklabağıdahakuvvetliolanlariseDoğu’nunveBatı’nınderinliklerindeyenidinlerarardı–budinlerdeolmasabomboşkalacak–bilinçleriniyaşamakdenensafvebasiteylemdenkoparmakiçin.
Bunlarınhepsigeçti,bizlerbuavuntulardanyoksundoğduk.Heruygarlık,kendisinisimgeleyendininçizgisindeilerler:Yenidinlerbenimsemekbuilkdinivenihayetindebütündinlerikaybetmekdemektir.
Bizeaitolanbudini,onunlabirliktedebütünötekilerikaybettik.
Böyleceherkes,yaşadığınıhissetmeninumutsuzluğuylabaşbaşa,yapayalnızkaldı.Gemilerdenizlerdeyüzmekiçinyapılmışgibigörünür;amaasılamaçyüzmelerideğil,limanavarmalarıdır.Bizimkidetıpkıböylebiryüzmektirişte,hangilimanagideceğimizedair
enufakbirfikrimizolmaksızın.Argonotlarınmacerakokansözünüacılıbirperdedentekraredelim:Gerekliolanyüzmektir,yaşamakdeğil.
Yanılsamalarelimizdengittiğindenartıksadecedüşlerleyaşıyoruz–düş,yanılsamasızlığamahkûmolanlarınyanılsamasıdır.Kendimizitüketerekyaşıyor,kendimiziazaltıyoruz;dörtdörtlükinsankendinibilmeyendir.İnancımızolmadığındanumudumuzdakalmadı,umudumuzkalmadığındanartıkgerçekbirhayatımızdayok.Sadecegelecekleilgilideğil,bugünhakkındadahiçbirfikresahipdeğiliz;çünküeylemadamıiçinşimdikizaman,geleceğinönsözüdürsadece.Bizsavaşmacoşkusuyladoğmamışız,dolayısıylasavaşmaenerjisidebizdeölüdoğmuş.
İçimizdengünügeçirmekuğrunaaptalcabirsavaşınbatağınagömülenleroldu,bunlarçileçekerek,soylubirzaferuğrunaçabaharcayarakbedelödemektendekaçınarak,iğrençbirşekilde,alçakçakarınlarınıdoyurmayabaktılar.
Dahaasilsoydangelenkimilerimizise,halktanuzakdurdu,hiçbirşeyistemedi,hiçbirşeyegözdikmedi,sadecebizegöresırtımızdakihaçolanvarolmagerçeğiniunutuştepesinekadartaşımayaçalıştı.Nevarki,Haç’ıtaşıyangibitanrısalbirbilincesahipolmayanvarlıklarınbunubaşarmasıimkânsızdı.
Dahabaşkalarıiseruhlarınındışınaçıkıpgürültüvekarmaşadininesarıldılar,kendisesleriniduyduklarındayaşadıklarını,aşkuzaktangözkırptığındasevildiklerinisandılar.Yaşamakcanımızıyakıyordu,çünkücanlıolduğumuzubiliyorduk;ölmekkorkutmuyordu,normalölümkavramınıyitirmiştik.
Amadahabaşkaları,eyTükenişinSoyu,ÖlüZaman’ıntinselsonu,onlarherşeyireddetmeye,kendilerinesığınmayabilecesaretedemedi.Yaşadılarsa,kendileriniinkârederek,tatminsizlikvehüzüniçindeyaşadılar.Amabağırıpçağırmadık,kendikendimizeyaşadık,içimize,enazındanhayattarzımızakapandık,odamızındörtduvarınınvehareketetmekten
acizliğimizindörtsuruarasındahapistikhep.
307H.K.
Düşkırıklığınınestetiği
Mademhayattabirgüzellikbulamıyoruz,hiçolmazsahayattagüzellikbulamayışımızdangüzellikçıkarmayaçalışalım.Başarısızlığımızıbirzafere,sütunlarınortasındaazametleyükselenolumlubirşeyedönüştürelim.
Mademhayatınbizetekverdiğiinzivayaçekilmekiçinbirhücre,ozamansüsleyelimhücreyi,hiçolmazsadüşlerimizingölgesiyle,karmaşıkresimlerleyadarenklerle,unutuşumuzudadışarıdakiduvarlarınkıpırtısızlığınaişleyelim.
Bütünhayalcilergibi,üzerimedüşengörevinyaratmakolduğunudüşünmüşümdürhep.Çabaharcamayıyadaherhangibir
niyetimisomutlaştırmayıdahiçbeceremediğimiçin,yaratmakhepdüşlemeyi,istemeyiyadaarzulamayıçağrıştırmıştıryadayapmayıdilediğimbirhareketisadecehayaletmeyi.
308
Yaşamayıbeceremeyişimedehadedim,alçaklığımaiseincelik.
SahtealtınlarıtakıptakıştırmışbirTanrıolarak,kendimiçiğrenklereboyanmışmermertaklidikâğıttanbirsunağakoydum.
Amanekendimikandırabildim,nede[...]kendikendimikandırdığımınfarkındaoluşumu.
309
Kendikendinimethetmeninomüthişzevki.
***YağmurmanzarasıBütünidealleribarındıranbasitfikirden,
soğuğun,hüznün,bütünimkânsızyollarınkokusugeliyorburnuma.
***Gözler,birkadınınomuzlarındaoynaşan
şalabugün,eskisinegöreçokdahabilinçlibakıyor.Şalbirzamanlarsadecekıyafetinbirparçasıydı;bugünisesafestetikzevkinyarattığısezgileriaçığavuranbirayrıntı.
Nitekim,elimizehergeçenlesanatyapmayaçalıştığımızgünümüzde,atılanheradımdabilinçaltınabaşvurulduğunu,coşkunkonuşmalarla[...]bütünleştiğinigörüyoruz.
Bukadınfigürlerininhepsivarolmayantablolardanfırlamış.Belkibazılarındafazladanbirkaçayrıntıvar...Kimiprofilleraşırınetlikleriyledikkatçekiyor.Etraflarınısaranderinfonunüzerindesafçizgilerlebelirerekgerçekleşmemeyioynuyorlar.
71.PortekizliyazarEçadeQueirós’unOMandarinadlıromanınagöndermevar.
72.Latince,saçmaolanaindirgeme.(Ç.N.)
73.Metin,simgeselolarakPortekizkralıSebastiãoefsanesinebirgönderme.BugençkralHaçlıSeferlerisırasında1578’deFas’ta,KasrülkebirSavaşı’ndakaybolmuştu.Buda“saklıkral”ınbirgündöneceğinedairmesihçibirinançdoğurmuştur.
310
Ruhumgizlibirorkestra;bilemediğimçalgılarçalınıyor,kemanlarvearplar,kudümlervedavullariçimdeyankılanıyor.Kendimeancakbirsenfonidiyebilirim.
***Çabasarfetmekbirsuçtur,çünküher
eylemlebirdüşölür.
***Ellerinbirertutsakgüvercin.Dudakların,birersessizgüvercin(sesi
gözlerimedoğruuçan).Herhareketinbirkuş.Eğildiğindekırlangıç,
yüzümebaktığındaakbaba,okibirli,kayıtsızhalinlecoştuğundakartal.
Kanatseslerindenibarettirseniseyrettiğimgöl.
Tepedentırnağakanatlısın[...]
***Yağmuryağıyor,yağıyor,yağıyor...
Aravermeden,inlercesineyağıyor...Bedenimruhumusoğuktantitretiyor...
Boşluğudolduransoğukdeğilbu,yağmuruseyretmektendoğuyor...
***Herzevkbirkusurdur–çünkühayatta
herkeszevkpeşindekoşarveherkesgibidavranmak,kusurlarınensiyahıdır.
311H.K.
Bazen–hiçbeklemediğim,hiçbirbelirtisezmediğimhalde–sıradanhayatboğazımayumrukgibioturuverir,benzerlerimizdenilenlerinsesinden,hareketlerindenkelimeningerçekanlamındamidembulanır.Dosdoğrumidemevuran,dolaysız,fizikselbirbulantıdırbu,başımdaisehissetmeyeteneğiminuyanışıgibiaptalcabirmucize....Benimlekonuşanherinsan,gözleriniyüzüme
dikenheryüzbirküfür,birhakarettir.Bütüngözeneklerimdenevreneyayılanodehşetisızdırırım.Onlarıhissettiğimihissettikçedermansızkalırım.
Vehüznünmidemeindiğibuanlardahepbirerkek,birkadın,hattabirçocukçıkar,midemikaldıranobayağılığınetekemiğebürünmüşhaligibigelipkarşımadikiliverir.Eksik,öznel,üzerindeenikonudüşünülmüşbirduygudeğildironlarıbayağılığınörneğiyapan;içimdehissettiğimedışarıdanharfiyenuyan,ikitaraftabenzerbirbüyüyledoğmuşnesnelbirgerçekliktir;vebizzatkendikurduğumdüzeninbirörneğinisergiler.
312H.K.
Bazıgünlerkarşımaçıkanhervarlık–özelliklemecburengünlükrutiniminbirparçasıolanlar–birharfdeğeriüstlenirvebunlargerektekbaşlarınagereksebiraraya
gelerekgelecektenhaberverenyadaokültbiryazıyadönüşür,hayatımıngölgelerâlemindekiizdüşümünüçizer.Masamkanlıcanlıinsan-kelimelerledolubirsayfayadöner;sokakisebirkitaptır;tanıdıklarlakonuşmalarımız,dahaaztanıdıklarımlarastlaşmalarımız–tabiiçözmekiçinsözlüğeihtiyaçduyduğum,amaanlamaktadazorlanmadığımcümlelerdir.Kelimelerkonuşur,ifadeeder,amakendilerinianlatmaz,kendileriniifadeetmezler;dedimya,kelimelerbirşeyeişaretetmez,şeffafolduklarıiçinarkalarındaolanıgösterirler.Nevarkibuğulubakışlarımla,birdenbirevarlıklarınyüzeyinevuranbucamların,içimizdenneyihemörtüphemörtüsünükaldırdıklarını,neyidışarıgeçirdiklerinidoğrudürüstseçemem.Renklerinneolduğunudinleyenbirkörgibi,pekbilmedenfikirsahibiolurum.
Sokaktayürürkenbazenmahremsohbetlerçalınırkulağıma,yaöbürkadındırkonuyadaöbürerkek,üçüncübirkadınınâşığıyadadördüncübiradamınmetresi[...]
Öyleyadaböyle,bilinçlihayatlarınçoğunu
meşguledenbukonuşmagölgeleriniduyuncaüstümebulantıylakarışıkbirsıkıntıçöker,örümceklerindünyasınasürülmüşgibidaralırım;vegerçekinsanlarınarasındaezildiğimin,evsahibiminvekomşularınbenibinadakiöbürkiracılarlabirtutmasınınkaderimolduğununfarkınavarırımansızın;işyerininarkatarafındakipencereninparmaklıklarıarasından,yağmuraltında,sefilbiravluolanhayatımdabirikenherkesinpislikleriniiğrenerekseyrederim.
313H.K.
Mutsuzluğununfarkındaolmayanbuncainsanınmutluluğubeniürpertiyor.İnsanihayatları,gerçektenduyarlıolsalarsonsuzacıverecekolaylarladolu.Amagerçektebitkiselhayattaolduklarından,yaşadıklarışeylerruhlarınadeğmedenuçupgider,varoluşlarınıdişiağrıyan,amaaynızamandamüthişbir
servetesahipbiradamınkiylekıyaslayabiliriz–farkındabileolmadanyaşamaktıroservet:Tanrılarınbahşettiğiendeğerliyetenektirbu,çünkübizionlarabenzetirvefarklıbiryoldandaolsatıpkıonlargibi,sadeceacınındeğil,sevincindeüstüneyükseltir.
İştebundandırherşeyerağmensevgilibitkilerimibukadarsevmem!
314H.K.
Günümüzünmoderntoplumlarındayaşayanüstünvarlıklariçinbirkıpırtısızlıkyasasıçıkarabilmeyiisterdim.
Toplumduyarlıvezekivarlıklarbarındırmasa,kendiliğinden,kendikendiniyönetirdi.Bununonazararverenbiriciketkenolduğunutakdiredersiniz.Aşağıyukarıbumodelüzerineinşaedilmişolanilkeltoplumlarmutluydu.
Üstünvarlıklarıntoplumundışınaatıldıklarında,çalışmayıbilmedikleriiçinölüpgitmektenkurtulamamasıçokhazin.Sıkıntıdandayadaaralarındaaptallığayerkalmadığıiçindeölebilirler.Amabenburadainsanlığınmutluluğunudüşünerekkonuşuyorum.
Toplumdabaşınıkaldıranherüstünvarlık,
ÜstünVarlıklarAdası’na74sürgünedilebilir.Normaltoplumda,kafestehayvanbeslergibibesleyebilironları.
İnanınbana;eğerneacılarçektiğiniyüzünevuracakzekiinsanlarolmasa,insanlıkbunlarınfarkınabilevarmazdı.Duyarlıvarlıklar,sırfiyiniyettendolayıötekilerincanınıyakar.
Şimdiliktoplumiçindeyaşadığımızgözönünealınırsa,üstünvarlıklarınbiricikgörevi,kabilehayatınakatkıdabulunmaktanmümkünolduğukadarkaçınmaktır.Aslagazeteokumasınlar,okuyacaklarsadasadeceeftenpüften,ilginçolaylaragözatsınlar;hayır,taşradakişehirlerdengelenkısahaberlerdennasılkeyifaldığımıkimsetahminbileedemez.Sırfisimlerbile,belirsizliğinkapılarınıardına
kadaraçarönümde.Üstünbirvarlığınözlemduyabileceğien
yüksekmertebe,kendiülkesinindevletbaşkanınınadını,hattaülkemonarşiylemiyönetiliyoryoksacumhuriyetlemi,onubilebilmemektir.
Attığıheradımlaruhunu,gelipgeçenşeylerdenveolaylardanzerrekadarrahatsızlıkduymayacakhalegetirmelidir.Bunuihmalederse,kendineeğilebilmekiçinöncebaşkalarıylailgilenmekzorundakalır.
315H.K.
Zamanıboşageçirmeninaltındabellibirestetikanlayışıyatar.Duyguustalarıiçin,bilinçliliğinherbiçiminekarşıbirçarebarındıranbireylemsizlikkitapçığımevcut.Toplumsalsözleşmekavramını,içgüdülerimizinyarattığıeğilimleri,duygununtaleplerinialaşağıetmek,öyleherestetinharcı
olmayan,derinlemesinebirçalışmaister.Önce,edepvehayânınnedenleriaraştırılmalı,ardındankurallarakörlemesinesaygıgöstermemizealaycıbirteşhiskonulmalı.Bununyanısırahayatınişimizekarışmasınıengellemekiçinbecerilerimizigeliştirmemizdeönemlidir;tedavigörerek[...]başkalarınıngörüşlerineduyarlıolmayakarşızırhlanmalıyız,başkalarıylayanyanavarolmanınalçakçadarbelerinekarşıruhumuzgevşekbirkayıtsızlıklasarmalanmalı.
316H.K.
Hayatakarşı,estetiğedayalıbirdinginliğeulaşmak;öylekihayatınvecanlılarınbizerevagördüğühakaretler,aşağılamalar,bizisaranincecikduyarlılıkkuşağının,bilinçliruhumuzundışsurununberisindebizedokunamasın.
Hepimizdeaşağılıkbirtarafvar.Hepimiziçimizdebirsuçsaklarız–işlemişolduğumuzyadaruhumuzunişlememiziisteyipdurduğubirsuç.
317H.K.
26Ocak1932
Kafamısüreklimeşguledenşeylerdenbiri,nasıloluyordabaşkainsanlarvaroluyor,nasıloluyordabenimkinindışındaruhlar,birbilinçolduğuiçinbenzersizzannettiğimbilincimeyabancıbilinçlervarolabiliyor.Karşımdadurmuş,benimkelimelerimlekonuşan,yaptığımyadayapabileceğimhareketleriyapanşuadamın–şuadamınbirşekildebenzerimolabileceğinikavramışdurumdayım.Nevarkiillüstrasyonlardanyolaçıkarakdüşlediğimresimlere,romanlardanesinlenerekgördüğümkahramanlara,onlarıtemsileden
aktörlerlebirliktesahnedegezinenkurmacakişilikleredefarklıbakmıyorum.
Banaöylegeliyorki,hiçkimsebaşkalarınınhakikatenvarolduğunutamolarakkabuledemez.Birbaşkasınıncanlıolduğunu,tıpkıbizimgibihissettiğini,düşündüğünükabuledebiliriz;amadaimaadıkonulmamışbirfark,maddibirengelolacaktırarada.Geçmişzamanlaraaitöylefigürler,kitaplardasaklanmışöyleresim-insanlarvarki,tezgâhınardındanbizelafyetiştiren,tramvaydaöylesineyüzümüzebakanyadasokaklardaölübirtesadüfsonucubizedeğipgeçen,kayıtsızlığıncisimleşmişhaliolanvarlıklardançokdahagerçektirlerbizimiçin.Başkalarıdediğimizşey,birmanzaradan,genelliklefazlasıylaiyibildiğimizbirsokağıngörünmezmanzarasındanibarettir.
Kitaplardaanlatılanbazıkişileri,gravürlerdetanıştığımsimaları,ettenkemiktendiyetabiredilenmetafizikgereksizliktendoğmuş,gerçekdenilenkişilerdençokdahabanaait,aramızdakiakrabalıkbağındanve
samimiyettendolayıkendimedahayakıngörüyorum.Aslınabakılacakolursaşu“ettenkemikten”lafıçokiyitarifediyoronları:Kesilip,doğranıpbirkasapdükkânında,mermertezgâhabırakılmışkanrevaniçindeölüler,kaderinhayatları,kaburgaları,butlarıbunlar.
Meseleyiböyledeğerlendirmektenutanmıyorum,farkettimkiherkesböyleyapıyor.İlkbakıştainsanıninsanıküçümsemesiolarak;yadakatillergibineyaptığınızıbilmeden,askerlergibineyaptığınızıdüşünmedeninsanöldürmenizisağlayankayıtsızlıkolarakgörülenşey,kimseninbaşkalarınındabircantaşıdığıgerçeğine–tabiibubirsır–yeterincedikkatetmemesindenilerigeliyor.
Bazıgünler,bilmemhangimelteminsürükleyipgetirdiği,benliğimdekibilmemhangikapıylaberaberaçılankimianlarda,birdenköşedekibakkalındabirtinselliğininolduğunu,osıradabirçuvalpatatesinüzerineçıkmış,kapıyauzanmayaçalışançırağın
gerçektendeacıçekebilenbirinsanolduğunuhissediveriyorum.
Düntütüncüdekikasiyerinintiharettiğinisöylediklerindeinanamadım.Zavallı,demekkivarmış!Onuheptenunutmuştukoysa,tanımayanlarkadarbiztanıyanlarda.Yarındahadaçokunutacağız.Birruhuvarmışmeğer–kendiniöldürdüğünegörebunaşüpheyok.Yatutkuları?Dertleri?
Elbette...Amabütüninsanlığaolduğugibibanadaondantekkalan,pis,omuzlaraoturmayanucuzbirceketinüzerindesalınan,safbirgülümsemeninanısı.Fazlahissetmektenkendiniöldürecekkadarşiddetlehissetmişbiradamdanbanakalanlarınhepsibukadar,insanherhaldebaşkaşeyiçinkıymazkendicanına...Birkeresindesigaraalırkenyakındakelkalacağınısöylemiştim;nevarkisaçınındökülmesinebilefırsatolmadı.Onunlailgilihatırladıklarımdanbiridebu.Fakatbununbileaslındaonunladeğil,onunhakkındaedindiğimfikirleilgiliolduğunudüşünecekolursak,zatenbaşkaneanısaklayabilirdimki?
Birdencesetgeliyorgözümünönüne,içinekonulduğutabut,muhtemelengömüldüğüisimsizmezar.Vebirden,tersyüzedilmişceketivekelleşmişalnıylatütüncüdekikasiyerin,birbakımainsanlığıntakendisiolduğunugörüyorum.
Busadecebiransürüyor.Tıpkıbenimgibibirinsanolano,bugün,şimdi,açıkçaölü.Hepsibu.
Hayır,ötekileryok...Ağırkanatlarıyla,sert,puslurenkleriçindebatangüneş,benimiçindonupkalıyor.Akışınıgörmediğimgenişnehir,batangününaltındabenimiçintitriyor.Sularınçekildiğiyerdenehirlebuluşanşugenişmeydanbenimiçinyapılmış.Tütüncününkasiyerinibugünkimsesizlermezarlığınamıgömmüşler?Bugüngüneşonuniçinbatmıyor.Amasırfbunudüşününce,nekadarengellemeyeçalışsamda,benimiçindebatmazoldu...
318
318H.K.
...birbirleriniselamlamaksızın,hattatanımaksızıngeceniniçindegeçipgidengemiler...
319H.K.
Bugün,başarısızolduğumuaçıkçagörüyorumvebazen,sadece,başarısızlığısezememişolmamaşaşırıyorum.Zafereinanacakneyimvardı?Negalipgelenleringözükörkuvvetinesahiptim,nededelilerindelicibakışlarına...Soğukbirgüngibibilinçlivehüzünlüydümhep.
Açıkvenetşeyleriçimizirahatlatır,parlakgüneşinaltındagördüklerimizdeferahlıkverir.Masmavibirgünde,hayatınakışınıseyretmek–iştebu,benimgözümdeniceeksiklerinyerinitutar.Sürekliunutuyorum,hatırladığımdan
çokdahafazlasıgidiyoraklımdan.Yarısaydam,havaikalbimvarlıklarınkendinibeğenmişliğiyledoluyor,bendebaktıkçausulcaseviniyorum.Bedensizbirgörüntüdenbaşkabirşeyolmadımhiç,gününbirindegelmişolan,görmesinibilenbelirsizbirmeltemdışındabirruhumdayoktu.
Ruhumdabirparçabohemlikvar,bohemlerhayatınellerindenkaçanbirşeygibiakmasınasesçıkarmazlar,hayatıeldeetmeçabasıise,bunuyapmakdüşüncesininiçindeuykudadır.Amabohemzihniyetinosahtetesellisini–anidenyükselenvehemenbirköşeyeitilenheyecanlarınverdiğiucuzaldırmazlığıtatmadımhiç.Benyalnızbirbohemdimsadece,kibusaçmadır;yadamistikbirbohemdimki,budaimkânsızdır.
Doğa’nınkarşısındangelipgeçen,yalnızlığındinginliğineoyulmuşboşsaatler,sonsuzakadariçimdekazılıkalacak.Böyleanlardakafamdakibütüntasarıları,gönlümdengeçenbütünrotalarıunuttum.Özlemleriningökmavisiyuvasınayuvarlanarak,ruhumtambir
dinginliğekavuşurkenbirhiçolmanınzevkinevardım.Başarısızlıklardan,umutsuzluktanörülübirruhsalzeminiolmayan,akıldançıkmazanlardanhiçkeyifalmadımbelkide.Bütünözgürsaatlerimdeuyuyanbirıstırapvardı,bilinciminduvarlarınınardında,başkabahçelerdebellibelirsizçiçekleraçardı;hüzünçiçeklerininkokusuvehattarengisezgilerimleduvarlarıaşardıgenedeveyaşamanınverdiğiuyuşukluğumlayıprananöbürtaraf–güllerinaçtığıyer–,varlığımınkarmaşıksırrındabenimtarafımdanhiçayrılmadı.
Hayatımınnehribilmediğimiçdenizlerdekayboldu.Düşşatomunetrafındabütünağaçlarasonbahargelmişti.Budeğirmimanzara,ruhumunbaşındakidikenlitaçtır.Hayatımınenmutluanlarıdüşlerimdi–hüzünlüdüşler;içlerindebirikensulardakörbirNarkissosgibikendimebakardım,sukenarlarınınserinliğinintadınıalmış,geceleyingörebilen,eskibirgönülgözüylebedenininsuyaeğildiğinihissetmişbirNarkissos,düşlerinengizliyerindeyaşananosoyutdüşüncelere
fısıldanmışbirgönülgözüydübu.Hayaliincikolyelerin,engüzelanlarımdan
benimlebirliktekeyifaldı.Enhoşumuzagidençiçekkaranfildi,belkideincelikleristemediğinden.Dudakların,kendigülümseyişindekiironiyiyalınbirneşeylekarşılardı.Kaderininneolduğunuanlıyormuydungerçekten?Anlamıyordunda,biliyordun:Bakışlarındakihüzneyazılmışgizemindudaklarını,dudaklarınınyılgınkıvrımlarınıoderecekarartmasıbundandı.Vatanımızgülleringelemeyeceğikadaruzaktı.Bahçemizdekişelalelerdenakansuyu,sessizlikköpüklerisarardı.Suyunçarpıpyolunutayinettiğiçakıltaşlarınınküçük,pütürlüoyuklarındadahaçocukkenedindiğimizsırlar,hiçbüyümeyenkurşunaskerlerimizinboyundadüşleryuvalanırdı;askerlerişelaledekitaşlaradadiksekolurduaslında,düşlerimizdebireksikkalmadan,düşlerimizeketvurulmadan,büyük,durağanaskerîeylemlericraetsinlerdiye.
Başaramadım,biliyorum.Kendisinidörtduvararasınahapsedenateşepahabiçemeyen
tükenmişbirhastagibi,başarısızlıktananlaşılmazbirlezzetalıyorum.
Dostluğaazdaolsayeteneğimvardı,amahiçdostumolmadı,yabenihayalkırıklığınauğrattılaryadadostlukkavramı,düşleriminbirhatasıydı.Hepinsanlardanuzakyaşadım,yalnızlığımarttıkçadakendimidahaiyikeşfettim.
320H.K.
29Ocak1932
Parlaklığınıkaybetmeyebaşlamışgüneşinaltındayazınsonateşleridehafiflerken,sonbaharhenüzgelmedenbaşlardı,adetagökyüzününgülümsemeyireddettiğinianlatanohafif,belirsiz,yokyereuzayanhüznüyle.Gökyüzününenyükseknoktasında,renginözüeksilmişolduğundankâhdahaaçıkmaviler,kâhyeşilimsilerolurdu;bulutyığınlarının
arasındasolgun,ebrulierguvankırmızılarınaboyanmış,derbederbirunutuşolurdu;bulutlarınarşınladığıbuhuzurluyalnızlıkta,artıkuyuşuklukdeğilsıkıntıolurdu.
Sonra,havadakiserinsizliğiniçindekibirserinlikten,henüzsolmamışrenklerinsolmasından,manzaranınayrıntılarındakivenesnelerindağınıklığındakibirazalmavealacakaranlıkbilmemnesindensahicisonbaharıngeldiğianlaşılırdı.Henüzölenolmazdı,amahenüzvarolmayanbirgülümsemeylehayatıözlerdiherşey.
Vesonbaharnihayetgerçektengelirdi:Havarüzgârınserinliğiyledolardı;yapraklar,henüzkuruyapraklardeğilken,kurubirseslehışırdardı;yerbaştansonagenişbirbataklığınrengine,elletutulmazsınırlarınaboyanırdı.Sonbirgülümsemeolanoşeyusulcasolardı–gözkapaklarıağırlaşır,hareketleranlamsızlaşırdı.Böylecehisseden–yadahissetmeyeteneğinesahipsandığımız–herşeysonvedasınıyüreğinesıkısıkıbastırırdı.Biravlunundibindengelensertbirrüzgârsesi,bir
başkaşeyinbilincimizdekikararsızalgısındasalınırdı.İnsanıniçinden,hayatıgerçektenhissetmekiçiniyileşmekgelirdi.
Amadahasonbaharınortasındabastıranilkkışyağmurları,buanlamsızara-renkleritemizlerdi.
Sertrüzgârlarkıpırtısıznesnelerinüzerindeıslıkçalar,biryerebağlıolanlarısarsar,oynaknesnelerisürüklerdiveyağmurunkarmaşıkuğultularınınarasındaimzasızitirazlarsöyleyenolmayankelimeler,ruhtanyoksundüşkırıklarınınhüzünlü,hattaöfkeliseslerihaykırırdı.
Nihayetsonbahar,baştanaşağısoğuğavegrilerebürünerekçekilirdi.Şimdibirkışbaharındaydısıra,herşeyeyapışanbirçirkefedönmüşbirtozdubu,amakışsoğuğubiryandandaövgüyedeğerbirşeygetirirdibize:Yakıcıyazbitmişti,ilkbaharadahavardıvesonbahar,nihayetkıştatarifediyordukendini.Göğünyücelerinde,renklerinartıknesıcaklığınehüznüçağrıştırdığıyerde,herşeygeceyevesonsuzadekdüşünceleredalmayauygundu.
Onlarıdüşünmedenönce,benimiçinböyleydibütünbuşeyler.Bugünyazdıklarım,hatırımdakalanlardır.Gerçektensahipolduğumsonbahar,kaybetmişolduğumdur.
321
Fırsatparagibidir–kizatenodabirfırsattanbaşkaşeydeğil.Hayattahareketedeninsaniçinfırsat,istekleresahipolmanınbirsafhasıdırveistekbeniilgilendirmiyor.Benimgibieylemireddedenbirinsanaçısındanfırsat,denizkızlarınınyokluğununşarkısıdır.Büyükbirhazlaaşağılanmalı,aslakimsekullanamasındiyedeenüstrafakaldırılmalıdır.
Birşeyefırsatbulmak...Dünyadanvazgeçmeninheykelinidikebilirizbutoprağa.
Eygüneşinaltındauzananuçsuzbucaksıztarlalar,sizicanlıkılanbiricikvarlıkolanseyirci,gölgeninkıyısındanseyredersizi.
İçlerindekiahengeuyarakkabarıpalçalandalgalarhalindeyayılan,kendialacakaranlığının
hüzünlügörkemindeköpüktenyılanlarınınalaylarınagülümseyerekçözülenuzuncümlelerden,muhteşemkelimelerdensüzülenalkol.
322H.K.
Enkolayeylemlerbile,ruhsalbirsırratecavüzetmekanlamınagelir.Hereylemdevrimcibireylem,belkidehırslarımızıngerçek(doğasından?)sürgünedilmektir.
Hareketzihinselbirhastalık,birimgelemkanseridir.Hareketegeçmek,kendinisürgünetmektir.Hereylemeksik,yarımdır.Hayalinikurduğumşiirler,kâğıdadökmeyekalkışanadekkusursuzdur.İsamitindebileyazılıdırbu:İnsanlaşmışbirTanrı’nın,şehitdüşmektenbaşkaçaresiyoktur.Yücehayalcininoğluyüceşehitolabilirancak.
Yapraklarındelikdeşikgölgeleri,kuşların
titrekşarkısı,nehirlerinuzanankolları,güneşinaltındaürperenserinpırıltıları,gelincikdoluyeşilliklerveuyandırdıklarıduygularınbasitliği–dahabunlarıhissederkenpişmanlıksarıyoriçimi,sankihissederkenaslındahissetmiyormuşumgibi.
Saatler,akşamvaktiilerleyenbirarabagibi,düşüncelerimingölgelerininarasındagıcırdayarakgeridönüyor.Gözlerimidaldığımdüşüncelerdenkaldırdığımda,dünyadenenseyirliğinonlarıyaktığınıhissediyorum.
Birdüşügerçekleştirmekiçinonuunutmak,dikkatimiziondançekmekgerekir.İştebuyüzdengerçekleştirmek,gerçekleştirmemekdemektir.Hayattanekadargüldikenivarsaokadardaparadoksvardır.
Kendiadıma,yepyenibirruhlaranarşisininolumsuzanayasasıolacak,yenibirtutarsızlığızafereulaştırmakisterdim.Düşlerimiderleseminsanlığayararıolur,diyedüşünmüşümdürhep,zatenbuişehiçgirişmediysem,sebebibudur.Faydalıbirşeyyapmanınfikribilebanabattı,benikendikendimdenkuruttu.
Hayatcivarındamülklerimvar.Eylem’iminşehrindenkaçıpdüşlerimdekiağaçlarınveçiçeklerinarasınaçekiliyorum.Yemyeşilinzivama,hareketleriminhayatınınyankısıbileulaşmıyor.Bitiptükenmezkalabalıklarıniçindebelleğimiuyuyorum.UzaklardanbiryelkenligibigeçenHayat’agözlerimikapayarak,derindüşünceleriminkadehindenyaldızlıbirşarabıngülümseyişiniiçiyorum.
Güneşligünlerdesahipolmadığımşeylerintadıvar.Mavigök,beyazbulutlar,ağaçlar,olmayankaval–dallarınhışırtısındayarımkalançobantürküleri...Hepsiparmaklarımlahafifçedeğdiğimsessizbirarp.
Sessizliklerinbitkilerihatırlatançıplaklığı...Gelinciklergibihışırdayanismin...Parktakihavuzlar...geridönüşüm...ayininortasındaaklınıkaçırandelipapaz...Buanılardüşlerimeait.Gözlerimikapatmadığımdabilehiçbirşeygörmüyorum.Gördüğümşeylerseyok...Dalgalar...
Bulanıkbirkarmaşanıniçinde,ağaçlarınyeşilikanımaişliyor.Hayatuzakyüreğimde
çarpıyor...Gerçekiçinyaratılmamıştımben,amahayatbenitanımakistemiş.
Kadernebüyükbirişkence!Kimbilebiliryarınölmeyeceğimi!Kimsöyleyebilirbugünruhumunbaşınakorkunçbirşeygelmeyeceğini!Bunlaraklımagelince,kendimeduyduğumşüpheninbilenelerlekarşılaşacağınıbilmezken,bizihepdahaileriyegitmeyezorlayanyücezorbadankorkuyorum.
323H.K.
Yağmurhâlâhüzünle,amabütünevreninyorgunluğunuiçmişçesinedahayumuşakyağıyordu;şimşekyoktu,sadecearadabir,çoktanuzaklaşmışsesiylegökgürlüyor,homurdanarakçatlıyor,bazenyorgunlukonadabulaşmışgibiyarımkalıyordu.Yağmurbirandaazalırgibioldu.İşyerindekilerdenbiriRuadosDouradores’ebakanpencereleriaçtı.Sıcakhavanınölükalıntılarınısürükleyendahaserin
birhavakocasalonasüzüldü.PatronVasques’ingüçlüsesibürosunda,telefonbaşındayankılandı:“Nedemekhâlâmeşgul?”Sonrakendikendinekupkurubirdillekonuştuğu,hattınöbürucundakikadınhakkındaedepsizcebiryorumdabulunduğuduyuldu.
324
Düşleredalabilmekiçinhertüryanılsamadankurtulmakşarttır.
Eylemsizliğinenyüksekmertebesinedüşlevaracaksın,oradaduyularbirbirinekarışır,duygulartaşar,düşünceleriçiçegirer.Nasılkirenklerleseslertatlarınıbirbirinebulaştırır,kindeöyleaşkıntadını,somutşeylersoyutşeylerintadınıalıryadatamtersiolur.Herşeyibirbirinebağlarken,birtaraftandaherunsuruyalnızbırakarakbirbirindenayıranbağlarınparçalandığınıgöreceksin.Oandan
itibarenherşeyeriyecek,karışacak.
74.Yada:ÜstünVarlıklarŞehri’ne.
325H.K.
Samimiinançsızlığımızınkırgınlığını,bitkinliğiniörten,rengârenkinterludehikâyeleri.
326
Zatenyaşadığımdanfazlasınıhayalettiğimyok:Bengerçekhayatınhayalinikuruyorum.Onlarıhayalimizealacakkadargüçlendiğimizanda,bütüngemilerhayalgemisidir.Düşadamı,hayalettiğizamanyaşamadığıiçinölür;eylemadamıise,yaşarkenhayalkuramamaktanmustariptir.Hayalingüzelliğiylehayatıngerçekliğinitekbirmutlulukrenginedöktüm.Hiçbirhayalimiz,aslacebimizdekimendilyadakendietimizkadarbizeaitdeğildir.İnsanistediğikadarhayatınıdopdolu,sınırsız,görkemlibireyleme
dönüştürsün,ötekilerletemasın[...],küçücükdeolsalarengelleretakılıptökezlemektenvegeçenzamanıhissetmektenyakasınıkurtaramaz.
Hayaliöldürmekle,kendimizideöldürmüş,ruhumuzusakatlamışoluruz.Hayal,eniçinegirilememecesine,enelimizdenalınamamacasına,ensıkısıkıyabizimolanşeydir.
Evren,Hayat–gerçekyadayanılsamaolarak–herkesindir.Benimgördüğümüherkesgörebilir,sahipolduklarımaherkessahipolabilir–yadaenazındanöylehayaledebilir.
Amahayalinikurduğumşeyibendenbaşkakimsegöremez,kimsesahiplenemez.Vedışdünyayıötekilerdenfarklıgörüyorsam,budaistemedengörmebiçimimekattığımhayallerden,gözlerime,kulaklarımayapışanhayalkırıntılarındankaynaklanıyor.
327H.K.
Gününuçsuzbucaksızaydınlığında,seslerdekihuzurdaaltındır.Olupbitenherşeydebiryumuşaklıksezilir.Savaşçıktıdeselerhayır,derim,savaşyok.Böylebirgünde,buyumuşaklığındışındahiçbirşey,gerçeklerinyokluğununüzerineçöreklenemez.
328H.K.
Ellerinikavuştur,avuçlarımabırakvedinlebenieyaşk.
Günahlarıdinleyen,inceincedamıttığıöğütlerverenbirpapazgibi,yumuşak,avutucubirseslesanasöylemekistediğim,birşeyieldeetmearzumuzuneldeettiklerimizinfersahfersahgerisindekaldığı.
Zihnindekidikkatekarışansesimle,upuzunumutsuzlukduasınıokumaktırdileğim.
Hersanatçınınheryapıtıdahamükemmel
olabilir.Dikkatleokunduğunda,enbüyükşiirlerdebiledahaiyisiyazılamayacakpekazdizeye,dahayoğunhalegetirilemeyecekpekazepizodarastlanırvehepsinintoplamınıneriştiğikusursuzluğundahaüstünümutlakavardır.
Gününbirindebununfarkınavarıpdadüşünmeyekoyulansanatçıyanekadaryazık!Oandanitibarenişindeneşe,uykusundahuzurharamolur.Gençliğianlayamadaneldengider,tatminsizlikiçindeyaşlanır.
Hemayrıca,niyekonuşuyoruzki?Söylediğimizşuüçbeşkelimenindiledökülmemişhali,çokdahaiyidir.
Dünyayasırtçevirmeningüzelliğinekendimibiriknaedebilsem,ıstırapiçinde,sonsuzadekmutluolurdum!
Çünkü,dediklerimibanaduyurankulaklarımdandökülenkelimeler,hoşunagitmiyor.Kendimiyüksekseslekonuşurkendinlerken,konuşmamıbanataşıyankulaklarım,kelimeleridüşünüşümübanadinletengerçekkulaklaaynışekildedinlemiyorbeni.Kendimidinlerkenbenbilekendimhakkındayanılırken,
hattabazennedemekistediğimibileanlayamazken,başkalarıbenianlamaktannekadaruzaktırkimbilir!
Başkalarınekarmaşıkyanlışanlamalarlaanlarbizi!
Anlaşılmanınverdiğinefiszevk,bunuençokisteyenlereyasaktır–çünkükarmaşık,anlaşılamamışvarlıklarınözelliğidirbu;ötekiler,yaniherkesinanlayabileceğibasitinsanlarise–onlarhiçbirzamananlaşılmayaihtiyaçduymaz...
329
EyFarklı-Kadın,hiçdüşündünmüseninbana,benimsananasıldagörünmezolduğumuzu?Hiçdüşündünmünekadarcahiliyizbirbirimizin?Birbirimizigörmedengörüyoruzbirbirimizi.Birbirimiziduyuyorvesadecekendiiçimizdekisesekulakveriyoruz.
Başkalarınınkelimelerikulaklarımızınhataları,aklımızındenizlerindeolankazalardır.
Nekadardagüvenirizbaşkalarınınkelimelerineyakıştırdığımızanlama!Başkalarınınkelimelerledilegetirdiğihazlarbizeölümütattırır.Enufacıkbirderinlikkatmakaygısıgütmeden,dudaklarındandöküverdiklerikelimelerdeisehayatvehazbuluruz.
Eyherşeyiaçıklayan,yorumladığınderelerinsesi,mırıltılarındaniceanlamlarbulduğumuzağaçlarınsesi–ah,gizliaşkım,hepsi,bukatıksızdüşler,hücremizinparmaklıklarındanakankülnekadardabizhâlâ!
330
Mademkiherşeyinyanlışolmamasıihtimalivar,eyaşkım,öyleyseyalansöylemeninsancılızevkinedevaolmasınhiçbirşey.
İnceliğindoruğu!Sapkınlığınzirvesi!Saçmayalanlar,sapkınlığıncazibesinesonvedaha
büyükbircazibeolarak,masumiyetikatar.Kastenmasumlaştırılmışbirsapkınlık–incelmeninsınırıdahanekadarzorlanabilir?Bizehazvermeyebileçalışmayan,canımızıyakmanınneolduğunubilmeyen,zevkleacıarasındayeredüşen,biryetişkininöylesineeğlendiğiucuzbiroyuncakgibiyararsız,saçmabirsapkınlık!
EyNefise,lüzumsuzalışverişlerinzevkindenhabersizmisin?Dalgınlığımızagelseyanlışlıklagireceğimizyollarınkeyfinibilirmisin?Hangiinsanieylem,kendidoğalarınayalansöyleyen,kendiniyetleriniboşaçıkaranbusahteeylemlerkadarrenklidir?
Başkalarınayararıdokunabilecekbirhayatıhederetmek,güzelolacağıkesinbiryapıtıaslagerçekleştirmemek,başarıyagidenyoluyarıdabırakmakbüyüklüktür!
Ah,aşkım,aslabulunamayacakkayıpyapıtlar,bugünbirerisimdenibaretolananlaşmalar,küledönmüşkütüphaneler,paramparçaedilmişheykellernekadardaheybetli!
Muhteşembiryapıtıyakıpyokedensanatçılar,birbaşyapıtyaratabilecekkenkastensıradanbireserortayakoyanlaryadamükemmelbiryapıtaimzaatabileceklerinibildiklerihalde,Sessizliğeaslayapılmamışşeylerintacınısunmayıtercihedenbüyükşairler(kusurlubiryapıtızatenyazmayadeğmez)Saçma’nınkutsallığınanasıldaermiştir!
KimsegöremeseMonaLisa’nıngüzelliğibambaşkaolurdu.Heleonuçalmayı,yakmayıgözealansanatçı,MonaLisa’yıçizenibilekatbekataşardı!
Sanatniyebukadargüzel?Çünküyararsız.Hayatniyebukadarçirkin?Çünküamaçlardan,tasarılardanveniyetlerdenörülmüş.Bütünyollarbirnoktadandiğerinegitmekiçinçizilmiş.Kimseningelmediğibiryerdenkimseningitmediğibiryereuzananbiryoliçinnelervermezdim.Birtarlanınortasındabaşlayıpbirbaşkasınınortasındakayboluverecekbiryolyapmayaseveseveömrümüadardım;uzatılsabirişlevkazanacak,
amasonsuzadekyarımbiryololarakkalıpyüceliğinikoruyacakbiryola.
Harabelernedenmigüzel?Artıkhiçbirişeyaramazlarda,ondan.
Geçmişindinginliğimi?Olmadığı,olamayacağışeyibizehatırlatarakşimdikizamanayansıtmasındankaynaklanır:Saçmalığıaşkım,saçmalığı.
Yaben,bunlarısöylerken–bukitabıniyeyazıyorum?Çünkükusurluolduğunubiliyorum.Sırfhayaldekalsamükemmelolurdu;yazıyadökülüncekusursuzluğundankaybediyor:İştebununiçinyazıyorumonu.
Dahası,yararsızıvesaçmayısavunduğumiçin,kendimiyalanlamak,kenditeorimeihanetetmekiçinyazıyorumonu.
Veaşkım,bütünbunlarınsonucundakazanılacakenbüyükzafer,belkidehiçbiriningerçekolmadığını,benimdegerçeksanmadığımıdüşünmektir.
Yalanzevkvermeyebaşlarsa,onuyalancıçıkarmakiçindoğruyusöyleyelim.Canımızısıkarsaozamandayalansöylemeyikeselim,
çünküacı,sapkıncadaolsa,hiçbirşekildezevkbarındırmamalı.
331H.K.
5Şubat1932
Başımvebütünevrenağrıyor.Maneviıstıraplaragöre,bireracıolduklarıçokdahaaçıkolanbedenselacılarzihnimizdeyankılanarak,kendilerininyabancıolduğutrajedilerdoğurur.Olanherşeyikucaklayan,dolayısıylabirtekyıldızıbiledışarıdabırakmayanBütün’ekarşısabırsızyaparlarinsanı.
Birerinsanolarak,doğuştankafatasıdenilenmaddeniniçindebulunanbeyinadındakimaddeninürünüolduğumuzusöyleyenneidüğübelirsizdüşünceyipaylaşmıyorum,paylaşmadım,sanırımpaylaşmayacağımda.Bendenmateryalistolmazmış(galibaböyle
düşünenlerinadıbu),çünkügözlegörülebilen,griyadabaşkarenktekibirkütleylebakışlarımınardındangörebilen,gökyüzünüdüşünebilenyadahattagöklerinvarolmadığınıhayaledebilenbendenenşeyarasındaaçıkbirilişkikuramıyorum,deyimyerindeysebunugözümdecanlandıramıyorum.Hernekadarsırfaynımekânıpaylaşıyorlardiye(birduvarveduvardakigölgemgibi)ikişeydenbirininaynızamandaöbürşeyolabileceğineinanmasamdayadaruhunbeyneolanbağımlılığının,biryoluaşmakiçinbindiğimarabayaolanbağımlılığımdandahakuvvetliolduğunaakılerdiremesemde–genedebenliğimizinzihniolanşeyle,bedeninzihniolanaynışeyin,kavgalarabilezeminhazırlayanortakbirhayatsürdüğükanaatindeyim.Genelkuralagöre,hangisidahakabaysaötekinesataşıyor.
Bugünbaşımağrıyor,belkidemidemdendir.Amamideağrıyıbaşımatelkinetmeyegörsün,hemengelipdüşüncelerimidağıtıyor,oysadüşüncelerimbirbeyinsahibi
olmanınötesindebirayrıcalıkbenimiçin.Gözlerimibağlasalarkörolmam,amagörmemengellenmişolur.Şuan,şusaçmavetekdüzesaattebaşağrısındankıvranırken,dünyaolarakkabuletmektezorlukçektiğimşudışarıdakişeyiseyretmeninneilginçbirtarafıvar,nedeasaleti.Başımağrıyor,budemektirki,maddeninbanabirhakarettebulunduğununbilincindeyim.Herhakaretgibibudaöfkemikabartıyor,buyüzdendeinsantürünetersdavranıyorum,herhangibirkötülüklerinigörmemişolsamdayakınımdakiinsanlardabunadahil.
Canımölmeyiçokistiyor,enazındangeçiciolarak,amasöylediğimgibi,sırfbaşımtuttudiye.Vebirdenaklıma,büyükbiryazarınbunusonsuzderecedesoylubirşekildeifadeedeceğigeliyor.Öylebiriolsa,dünyanınisimsizacısınısafhasafhaişlerdişimdi;paragraflaryaratangözleriyeryüzündeoynananfarklıinsanidramlarıgörürdü,kanıateşlişakaklarınıdövdükçeokâğıdamutsuzluğunbütünmetafiziğinidökerdi.Benimyazdıklarımdaise
asaletteneseryok.Evrenağrıyor,çünkübaşımağrıyor.Amacanımıgerçektenyakan,varolduğumubilmediğiiçinvarolan,gerçekevrendeğil–tamamenbanaaitolan,ellerimisaçlarımdagezdirdiğimdehepsininsırfbanaeziyetolsundiyeacıçektiğinihissettirenötekievren.
332H.K.
...Bukadarkolaysıkıntıyakapılmakürkütücü.Yapımgereğimetafiziklehiçilgimolmadığıhalde,günlerboyuncayoğun,hattafizikselsıkıntılarlakıvranarakmetafiziklevedinleilgilimeselelerieviripçevirdiğimoldu...Çokçabukanladımki,dinmeselesiniçözmek,coşkularadairbirmeseleyimantıksalçerçevedeçözmekleaynıkapıyaçıkıyormuş.
333
333H.K.
18Temmuz1916
Hiçbirsorununçözümüyoktur.Gordiondüğümünükimseçözemez:Yapımızagöreyavazgeçerizbuiştenyakeserizgider.Zihinselsorunlarıduyarlığımızıkullanarakbirçırpıdaçözeriz,çünküdüşünmektenbıkmışızdır,sonuçlarçıkarmaktankorkmaktayızdır,belkisaçmabirşekildebirdesteğeihtiyaçduymaktayızdırveyabizibaşkalarınavehayataitençoğunluğakarışmaiçgüdüsününetkisinekapılmışızdır.
Birsorununbütünbileşenleriniaslabilemeyeceğimiziçin,çözümyolunudaaslabulamayız.
Gerçeğeulaşmakiçinyeterliverilazım,birde,verilerleilgiliyorumlarınıirdelemekiçindüşünmeyöntemleri.
334
334H.K.
16Mart1932
Sonyazdığımınüstündenaylargeçmiş.Busıradazihnimeöylebiruykubastırmıştıki,hayattabambaşkadavrananbiriolmuştum.Sıksık,adetamecazianlamdamutluhissettimkendimi.Varlığımortadankalkmıştı,birbaşkasıydım,düşünmedenyaşıyordum.
Vebugünbirdenbenliğimeyadabenliğimolarakhayalettiğimşeyegeridöndüm.Durupdinlenmeksizinçalışıpmüthişyorulduğumbirandaoldubu.Başımıellerimeyasladım,dirseklerimeğimliyüksekmasayadayalıydı.Vegözlerimkapalı,kendimibuldum.
Aldatıcı,uzakbiruykudabütünolanlarıhatırladımvebirden,çocukluğumungeçtiğievinupuzuncephesigerçekbirmanzarakadarnetolarak,varoluştanönceyadasonra,gözümünönündeyükseliverdi,önündeuzanantoprakmeydandadüşünortasındaydı.
Hayatınyararsızlığınıhissettimhemen.Görmek,hissetmek,hatırlamak,unutmak–hepsiiçimdekarışmıştı,dirseklerimdehafifçesızlıyordu,yansokaktanbelirsizbirmırıltıyükseliyor,sakinbürodadadingin,düzenliçalışmasesleriduyuluyordu.
Ellerimimasayakoyupetrafımaşöylebirbaktım,herhaldeölüdünyalarladolubiryorgunluğunbakışıydıbuvegördüğüm–görmekdeniyorherhaldebuna–ilkşeyhokkamınüzerinekonmuş,kocaman,mavibirsinekoldu(bürodangelmeyenoanlaşılmazuğultudemekbundanmış!).Uçurumundibinden,isimlerdensoyunarak,dikkatleseyrettimonu.Mavimsisiyah,altınımsıyeşiltonlardaydı,cilalı,iğrençpırıltısıçirkindeğildi.Bircan!
Kimsöyleyebilirbirtakımyücegüçlerin,sözgelimiserseriadımlarımızıgölgeleriylesaranGerçeğintanrılarınınyadaşeytanlarınıngözünde,benimdebiraniçinburunlarınındibinekonmuş,pırılpırılbirsinekolmadığımı?Ucuzbirbenzetmemibu?Dahaöncebinlerce
kezsorulmuşbirsorumu?Gerçekbirdüşüncedenyoksunbirfelsefemi?Belkiöyledir,amadüşünmedim:Hissettim.Bugülünçkıyaslamayıtensel,dolaysızbirdüzlemde,derinbirdehşetleyaptım.Kendimisineklekıyaslarkensinekoldum.Kendimisinekgibihissettiğimihayalederkenkendimisinekgibihissettim.Vekendimisinekcinsindenbircangibihissettim,sinekolarakuyudum,sinekolarakköşeyekıstırıldım.Amaenkorkuncu,aynıandakendimikendimolarakdahissetmemdi.Elimdeolmadangözlerimitavanakaldırdım,ilahîbircetvelintepemeinmesindenkorkmuştum,tıpkıbenimşusineğiezebileceğimgibi.Neysekigözlerimiindirdiğimdesinekhiçsesçıkarmadanortadankaybolmuştu.Şekilsizmasa,genefelsefesizkalmıştı.
335H.K.
“Hissetmekmi,ammacansıkıcışey!”Birkaçdakikalıkbirkonuşmasırasındaöylesinesöylenmişbusöz,cümleyebütüntadınıverenavamlığıdadahil,belleğiminzeminindeparlarhâlâ.
336H.K.
İçimizdenkaçkişi,insankaynayanıssızbiryolulayıkıylaseyretmiştir,bilmem.Buifadebaşlıbaşına,söylediğindenbaşkaşeyanlatmayaçalışıyorgibi,kizatenöyle.Issızbirsokakkimseninuğramadığıbiryerdeğil,yayalarınsankiıssızmışgibigelipgeçtiğibirsokaktır.İnsangörürgörmezkolaycakavrarbunu;eşektenbaşkaşeygörmemişbirinsanınzebrayıaklındacanlandırmasıiseimkânsızdır.
Duyumlarımızherbirimizde,farklıseviyelerdeki,farklıbiçimlerdekikavrayışlaragöredizilir.Anlamanın,bellibirşekildeanlaşılmayıgerektirenyöntemleridevardır.
Bazıgünlerayağımınaltındakitopraktantepemekadarbirtiksinti,birüzüntü,biryaşamasıkıntısıyükselirgibiolur;sırfbunakatlanabildiğimigördüğümiçin,hayatakatlanılmazdemektenkaçınırım.Hayatıniçimdebiryerdeboğuluşudurbu,bütüngözeneklerimdebirbaşkasıolmakarzusu,tadımlıkbirölüm.
337H.K.
Ençokhissettiğimşeyyorgunluk,birdevarolmaktanbaşkavarlıksebebiolmadığındayorgunluğayapışanşaşkınlıkvar.Yapmakzorundaolduğumhareketlerdenciddenkorkuyorum,telaffuzedeceğimkelimelerhakkındadakafamhiçrahatdeğil.Hepsidahabaştanbaşarısızlığamahkûmgibigeliyor.
Hemakıldanhemakılsızlıktanaptallaşmış,mutluluktandamutsuzluktandamide
bulandıracakkadargroteskleşmiş,sadecevarolduklarıiçinkorkunçlaşmışbuncayüzünuyandırdığıdayanılmaztiksinti–hepyabancıkaldığım,canlışeylerinokabarışı...
338H.K.
Kendimdenkoparakbirbireyolduğumu,yabancılarıngözündeyabancıbirbireyolduğumukavradığımoanlarda,günlükhayatıniçindeyadatesadüfenkarşılaşıpkonuştuğuminsanlarafiziksel,hattaahlakiaçıdannasılgöründüğümühepmeraketmişimdir.
Hepimizkendimizizihinselgerçekliklerolaraktahayyületmeyealışkınızdır,başkalarınıisefizikselgerçeklerolarakgörürüz;kendimizibaşkalarınınzihninibellibirşekildeetkileyen,basitfizikselcisimlerolarakkabuletmektezorlanırız;aynışekildeötekileridezihinselgerçeklerolarakgörmemizzordur;amaişaşka
yadakavgayageldimi,işteancakozamanötekilerindetıpkıbizimgibibirruhuolduğununbilincinevarırız.
İnsanların,banabakıncanasılbiradamgördüklerinedairsaçmalamayakoyulmamınnedenibuişte;sesimnasıldır,diyemerakediyorum,ötekilerinistemsizbelleğindenasılbirresimbırakıyorum,hareketlerim,cümlelerim,görünenhayatımbaşkalarınınyorumlarınınretinasınanasılkazınıyor.Kendimidışarıdangörmeyihiçbirzamanbeceremedim.Hiçbiraynabizi“dışarıdanbiri”olarakyansıtamaz,çünkübizikendimizindışınaçekebilecekaynayoktur.Bunuancakbirbaşkaruhyapabilir,birbaşkabakışvegörüş.Ustabirsinemaoyuncusuolsaydımyadasesimibağıraçağıraplaklarakaydetsembile,eminimötetaraftanbakıldığındaneolduğumubilmektengenebukadaruzakkalırdım,çünkübeninasılkaydederlerseetsinler,isteristemezhepkendiiçimde,yüksekduvarlarlaçevriliözbilinciminiçindekalacağım.
Herkesbenimgibimidirbilmemyada
hayatbilimiesasolarakkendimizindışındakalarak,içgüdüselolarakbirtüryabancılaşmahalineulaşmaktan,özbilincimizeuzakdurarakvaroluştanpayımızıalmaktanmıibarettir;tabiibendenbiledahabunalmışolanlarınkendiolmakdenilenaptallığasarılmasıvemucizeeseridışarıdabirhayatkurmasıdamümkün;arılarındünyadakihiçbirülkedeolmayandüzenlitoplumlarkurması,karıncalarınminicikantenlerleanlaşmasıdaaynımucizenineseridir,sonuçlarabakacakolursak,birbirimizianlamaktakikarmaşıkyeteneksizliğimizdüşünüldüğünde,karıncalarbizigeçmişdurumdadır.
Gerçekliğinbilincimizdekitopografyasındaoyuncaklıkıyılar,alabildiğineengebelidağlarvegöllervar.BirbütünolarakbunlarınüzerindeuzunuzundüşündüğümdePaysdu
Tendre’ın75yadaGülliver’inGezileri’ninharitalarıgeliyoraklıma,kitaplarınironivefantezidoluolmasınarağmen,dalgageçergibigerçeğeuygunçizilmiştirbunlar;sırfgerçekülkelerinneredeolduğunugayetiyibilenüstün
varlıklarıngönlüolsundiye.Düşünüldüğüandaherşeykarmaşıkhale
gelirvetabiidüşüncedekendinehasbirhazzıişekarıştırarakmeseleyiiyicearapsaçınaçevirir.Amainsandüşünürken,herşeydenniyevazgeçtiğini,neyinasılkavradığınıetraflıcaanlatarakaçıklamaihtiyacıhisseder,yalancılarınherargümanayaptığıgibibolayrıntıdaverir,nevarkitoprağıbirazkazıncayalanınınkökleriaçıktakalıverecektir.
Herşeykarmaşık,yoksaöyleolanbenmiyim.Herneyse,hiçbirşeyinönemiolmadığınagörebudaönemsiz.Saçmalayıpduranbuyoldançıkmışdeğerlendirmeler,birkenaraatılmıştanrılarınbahçelerindebitkiselbirhayatsürüyor,tıpkıduvarlardanuzaktutulmuşsarmaşıklargibi.Benisebuipesapagelmezdüşüncelerisonsuzkeresonucabağladığımgeceniniçindegülümsüyorum,dahayıldızlarbileyokkenKader’idoğuranbüyüknedenlerdenyetimkalmışbirinsanruhundabunlarıdoğuranhayatiironiylegülümsüyorum.
339H.K.
28Mart1932
Batangüneşinsulardançekildiğisaatte,yüzeydebellibelirsizparlayanaltınsışeyin,yorgunluğumlaaynıhizadasalındığınıhissediyorum.Hayalettiğimgölebenzetiyorumkendimi,gölündibindegördüğümşeydebenim.Buizlenimiyadasimgeyiyadaiçindekendimigözümdecanlandırdığımben’inasılaçıklayacağımıbilemiyorum.Kesinolanbirşeyvarsa,odasonışıklarınıkoyubiraltındemetigibigöleyansıtarakdağlarınardındabatanbirgüneşgördüğüm,gerçektengörüyormuşgibigördüğüm.
Düşünceninenbeterözelliklerindenbiri,düşündüğünüzhaldegörmenizdir.İnsanmantığıyladüşünürsedalargider.Heyecanlarıyladüşündüğündeuyuyordur.
İradesiyledüşünürse,ölüdemektir.Bunakarşılıkbendüşgücümledüşünürüm,bendemantık,üzüntü,itkinamınanevarsa,umursamaz,uzakbirşeyeindirgenmiştir,tıpkıgölgeleriuzamışsonbirgüneşinüzerindesalındığı,kayalarınarasındakişuölügölgibi.
Durdumvesularürperdi.Düşündümvegüneşsaklandı.Ağır,uykulugözlerimikapatıyorum,içimdebirgölülkesivaryalnızca,yosunlarınyükseldiğisuyunkoyuparıltılarıarasında,geceningünolmaktanvazgeçtiğibirülke.
Hiçkonuşmadıysam,yazdığımiçindi.Banaöylegeliyorkivarolanlarbaşkayerde,dağlarınardındavesankiilkadımıatmayabircesaretetsekyapılacakupuzunyolculuklarvar.
Tıpkımanzaramdakigüneşgibibendevazgeçtimvarolmaktan.Söylenmişyadagörülmüşolanlardangeriye,yabanördeklerininuçmadığıbirovanın;ölü,oynak,nemli,uğursuzbirovanınüzerindesalınan,göllerdenyansıyanölüparıltılarladoluderinbirgecekaldısadece.
75.MadeleinedeScudéry’ninXVII.yüzyıldayarattığıhayalîülke.(Ç.N.)
340
Manzaralarainanmam.Kesinlikle.Amiel’inmeşhur“Hermanzarabirruhhalidir”sözünekatıldığımiçinsöylemiyorumbunu–okatlanılmazherşeyiiçselleştirmesaplantısınıyansıtan,ensıkısözelkeşiflerdenbiridirbu.Sadecemanzaralarainanmadığımiçinböylesöylüyorum.
341
Özbilincimindış-maddesinioluşturanizlenimleri,rezil,derinruhumagünügününekaydederim.Onlarıkoyduğumserserikelimeler,yazıyadöküldüklerianbeniterkeder,imgetepelerindeveçayırlarında,kavramyollarında,imkânsızdüşpatikalarındabaşınabuyrukdolaşmayakoyulur.Bunlarınbanabirfaydasıyok,çünkühiçbirşeyinfaydasıyok.Amayazarkenrahatlıyorum,hastalığı
geçmediğihaldenefesibirdenbiredüzeliverenbirhastagibi.
Kafasıdalgınken,sümeninüzerinedörtköşesindentutturulmuşkurutmakâğıdınırasgelekaralayan,saçmasapanisimleryazaninsanlarvardır.Bukaralamalar,zihinselözbilinçsizliğiminürünüdür.Güneşeuzanmışbirkediuyuşukluğuylaçiziktiririmbunları,sonradan,baştanberiunutulmuşbirşeyiansızınhatırlamışçasına,müphem,gecikmişbirşaşkınlıklayenidenokuduğumdaolur.
Yazarken,kendimeresmîbirziyarettebulunurum.Görüntülerarasındakiboşluklarda,büyükbirzevklehissetmediklerimiçözümlediğim,kendimikaranlıktakibirtablogibiseyrettiğim,birbaşkasınınhatıralarındayaşayanözelsalonlarımvardır.
Eskizamanşatomudahadoğmadankaybetmişim.Atadankalmaşatomunhalılarınısattıklarındahenüzbenyokmuşum.Hayattanöncekikonakharabeyedönmüş.Çoknadiren,birayışığınehirdekisazlardanfışkırıpiçimde
doğduğunda,kırıkdişlisurlarınkalıntılarının,sarımsı-beyazlarbulaşmışkoyumavigöğünüzerindesimsiyahbelirdiğiodiyarakarşı,içimibuzgibibirözlemsarar.
Birsfenksimben,kendimibilmecelerleçözerim.Ruhumununutulmuşyumağı,hiçtanımadığımkraliçenindizlerinden,gereksiznakışlarınınbirsahnesigibidüşüverir.Oymalışifoniyerinaltınayuvarlanırvebendekibirşeygözgibiizleronu,takiderinbirkabirveyokoluşdehşetinceyutulanadek.
342H.K.
2Mayıs1932
Benaslauyumam:Yaşarımverüyagörürümyadadahadoğrusuuykudakigibihayattadarüyagörürüm,kiuykudahayattır.Bilincimdekopuklukyoktur:Henüzuyumadıysamyadaiyiuyuyamadıysam
etrafımınelerinkuşattığınıhissederim;gerçektenuykuyadaldığımandadarüyagörmeyebaşlarım.Dolayısıyla,tutarlıyadatutarsızimgelerindaimibirakışısayılabilirim,hepdışarıdalıktaslarimgeler,kimileriuyanıkolduğumdainsanlarlaışığınarasındadurur,ötekilerseuykudaykengörülebilenışıksızlıklahayaletlerinarasında.İkişeyibirbirindennasılayıracağımıgerçektenbilemiyorum,ayrıcauyanıkkenuyumadığımıyadauyuduğumsıradauyanmadığımıdaiddiaedemem.
Hayat,birbaşkasınınkarmançormanettiğibiryumaktır.Yerdeyuvarlarsanız,sonunakadaraçarsanızyadaözenlesararsanızbiranlamkazanır.Amakendihalindeyken,özgündüğümleriolmayanbirmesele,merkeziolmayanbirkarmaşadır.
Dahasonrayazacağımbuhisleriçindeyken(cümleleribilekurdumkafamda),yarı-uykunungecesindebelirsizrüyalardakimanzaralarıveonlarıiyicebelirsizleştiren,dışarıdakiyağmurunsesinialgılıyorum.Boşluğunbilmeceleribunlar,uçurumuntitrek
ışıkları,onlarlabirliktedinmekbilmeyenyağmurunşikâyeti,işitselmanzaranınbereketideumarsızcasızıyoriçeri.Birumutmuyoksa?Kesinlikledeğil.Yağmur,görünmezgökyüzündenhafifseslerledökülüyor–rüzgârladağılanbirmelankolibu.Uyumayadevamediyorum.
Hayatınkaynağındakitrajedi,kesinkesbirparkıniçindekiyollardameydanagelmişolmalı.İkikişiymişler,güzelmişlervebaşkabirşeyolmanınpeşindeymişler;aşkgeleceksıkıntısındaoyalanıyor,birtürlügelmiyormuş,birgünyaşanacaklarınözlemiyse,hiçhissetmedikleriaşkınkızıymışdahaozamandan.Hemenyanıbaşlarındaki,ayıiçineçekmişkorularda,ayışığında,eleele,arzusuzca,umutsuzcaterkedilmişyollarınobambaşkaıssızlığındayürüyorlarmış.Gerçekteöyleolmadıklarıiçin,gerçektençocuklarmış.Biryoldanöbürüne,ağaçtanağacakoşarak,kâğıttansiluetlergibi,kimseyeaitolmayanbusahnededolaşıyorlarmış.Derkenhavuzlarınoradakaybolmuşlar,iyiceyakınlaşmış,iyice
ayrılmışlar,dinenyağmuruntarifsizsesi,adımlarınınyöneldiğifıskiyelerdengeliyormuş.Oikisininhissettiğiaşkımbenveiştebununiçinuykusuzgeceninderinlerindeduyabiliyorumonlarıvebununiçinbiliyorummutsuzyaşamayı.
343H.K.
Birgün(zikzak)
BirharemdeKadınefendibileolamadımşuhayatta!Nebüyükbirkederdirbunuyaşamamışolmak!
***Eğrisiyledoğrusuylahesaplandığında,
dündennekaldıysa,yarındannekalacaksabugündengeriyedeokalır:hepaynıolmaya,hepbirbaşkasıolmayaduyulandoymakbilmez,sonsuzarzu.
***Düşleriminveyorgunluklarımınsonsuz
basamaklarındangeçerekingerçeksizliğinden,invedünyanınyerinial.
344
Kısırkadınlarınşerefine
Gününbirindedünyadakibuncakadınarasındanbirinialacakolursam,şöyleduaet:Nasılolursaolsun,mutlakakısırolsun.Fakatbenimhayrımaduaetmekistersen,ohayalîkadınıaslaalamamamıdile.
Kısırlıktanbaşkasoylu,onurlubirşeyyoktur.Hiçolmamışbirvarlığıöldürmekyüce,
aynızamandadasaçmavesapkıncadır.76
345
345
Sanasahipolduğumuhayaletmiyorum.Neyeyararki?Yoksahayalimihalkınseviyesinetercümeetmişolurum.Birbedenesahipolmak,insanısıradanlaştırır.Bedenesahipolmayıhayaletmekse(çokdüşükbirihtimal,ama)belkidahabilebeter:Kendinisıradanbiriolarakhayaletmişolursun–bundandahaiğrençbirşeyolamaz.
Mademkikısırolmakistiyoruz,öyleyseiffetimizidekoruyalım,çünküDoğa’nıniçindedöllenmişbirşeyireddetmekten,sonradareddettiğimizşeyinhoşumuzagidentarafındanfaydalanmaktandahabüyükrezillikolamaz.Asaletdirhemlealınmaz.
Keşişlergibiiffetliolalım,hayalîbedenlergibisaf,yarıdeliküçükrahibelergibimütevekkil...
Aşkımızbirduaolsun...Senigörmeklemeshetbeni,senidüşlediğimanlardandabirtespihduasıyapacağım,PaterNosterniyetineyaşamanınverdiğibıkkınlık,AveMariayerinedebunalımlarım...
Sonsuzadekböylekalalım,bircamdabirerkeksilueti,karşıcamdabirkadınsiluetiolarak...Aramızdadonmuşayaksesleriyankılanangölgeler,gelipgeçeninsanlığıngölgeleri...Mırıldanılandualar,sırlar[...]aramızdangeçecek...Bazıgünlerhavayıgerçekten[...]buhurkokularısaracak.Kimizaman,birheykelinsiluetiikiyanadualarserpecek...Vebiz,güneşvurduğundarenklenen,geceçöktüğündeçizgilerledolancamlarolarak,hepaynıkalacağız...Yüzyıllarilişmeyecekcamsessizliğimize–dışarıdauygarlıklargelipgeçecek,devrimlerpatlayacak,şenliklerkaynayacak,huzurlukalabalıklargünlükhayatlarındakoşturacak...Vebiz,gerçekdışıaşkım,hepaynıgereksiztavırdainatedeceğiz,hepaynısahtehayatısüreceğiz,hepaynı[...]
Takiyüzyıllarınveimparatorluklarınardından,Kiliseyıkılana,herşeybitenedek...
Bizise,kiliseyihiçbilmediğimizden,hangiuzamda,nekadarzamaniçin,nasılolacakbilememama,bizölümsüzcamlarolarak,naif
desenlisaatlerolarakkalacağız;ötedenberi,Gotlarzamanındankalmabirmezardauyuyanbirsanatçıçizmişolacakbizi,ellerinikavuşturmuşikimelekdemezarınmermerindeölümdüşüncesinidondurmuşolacak.
346
Düşlenenşeylerinsadecebuyüzüvardır...Öbüryüzünügöremeyiz...Etraflarındadönemeyiz...Hayattakivarlıklarlailgilisıkıntı,hertaraflarınabakabilmemizdir.Hayallerinisesadecebuyüzünügörebiliriz...Ruhlarımızgibionlarındasadecebiryüzüvardır.
347H.K.
Aslagönderilmeyecekmektup
Sizidüşünürkenyüzünüzügöstermeyebilirsiniz.
Hayatınız[...]Aşkımdeğilbu;sadecesizinhayatınız.Sizigünbatımınıyadaayışığınısevercesine
seviyor,buanınhepsürmesinidiliyorum,amaiçimdeduymamdışındabuarzuyakendimdenhiçbirşeykatmaksızın.
348H.K.
15Mayıs1932
Hiçbirşey,başkalarınınşefkatikadarağırgelmezinsana–kinbilegeçemezonu,çünkükinşefkatgibisüreklideğildir:Ağırbirduyguolduğundan,içgüdüselolarakonudahaseyrek,dahahafifhissetmeyeçalışırız.Aşkisekinkadarzalimdir.Herikiduygudabiziarar,peşimizdengelir,birtürlürahatbırakmaz.
İdealimherşeyibirromandayaşayıp
hayattadinlenmek–heyecanlarımıokumak,onlarıküçümseyişimiiseyaşamak.İnsanındüşgücühemenparmaklarınınucundaysa,birromankahramanınınserüvenlerindeheyecanlıanlarıbizzatkendiyaşar,hattabundandaöte,ziraserüvenlerkahramanaolduğukadarbizedeaittir.LadyMacbeth’isaf,gerçekbiraşklasevmişolmaktandahabüyükserüvenolamaz;böylesevenbirininhuzurakavuşmakiçin,ömürboyukimseyisevmemektenbaşkaçaresivarmıdır?
Bütünevrenipeşimetakıpbirgecedendiğerineyapmakzorundaolduğumyolculukneanlamageliyor,bilmiyorum.Bildiğimşuki,yoldaokuyarakoyalanabilirim.Okumakbencediğerhepsigibibuyolculuğudagüzelleştirmeninenkolayyolu;arasıra,gerçektenhissetmekteolduğumkitaptanbaşımıkaldırdığımdayabancıgözlerle,gerçektengeçipgitmekteolanmanzarayıgörüyorum–kırlar,şehirler,kadınlarveerkekler,geçmişeduyulanözlemlervepişmanlıklar–vebütünbunlarbanagöre
huzurunbirperdesiyalnızca,gözlerimdenfazlasıylaokunmuşsayfalarınyorgunluğunualan,pasifbireğlence.
Gerçektesadecehayalettiğimizkadarız,gerikalanparçamızgerçeğedönüştüğüanda,dünyayaveetrafımızdakilereaitolur.Hayallerimdenbirinigerçekleştirebilsemkıskanırdımonu;gerçekleştirilmesinesesçıkarmamaklabanaihanetetmişolurdu.Zayıfinsan,istediğimnevarsagerçekleştirdim,derkenyalansöyler;aslındahayatınonunehalegetirdiğidüşündemalumolmuştur.Kendibaşımızahiçbirşeyihayatageçiremeyiz.Hayatçakıltaşıgibihavayafırlatırken,tepedensöylenmeyibilirizancak:“Baksanızanekadardahareketliyim.”
Güneşdenenprojektörveyıldızlardansaçılanpullaraltındaoynananbuaraoyunneyebenzersebenzesin,sadecebiraraoyunolduğunubilmemizdebirkötülükyoktabii;tiyatronunkapılarınınardındahayatvarsayaşayacağız;ölümvarsaöleceğiz,oyununkendisininisebütünbunlarlahiçbirilgisiyok.
İştebuyüzdentiyatroyayadasirkegittiğimde(kibudanadirdir)kendimigerçeğehiçolmadığımkadaryakın,gönülgözümüherzamankindenaçıkhissederim;çünkünihayethayatınbirebirtemsilinetanıkolacağımıbilirim.Aktörler,aktrisler,palyaçolar,hokkabazlarönemliveuydurukşeylerdir,tıpkıgüneşveay,aşkveölüm,veba,açlıkveinsanoğlununbütünsavaşlarıgibi.Herşeytiyatro.Birdakika,yoksagerçeğimiistiyorum?Romanımadevamedeyim...
349H.K.
Enaşağılıkihtiyaç–içinidökme,itiraflardabulunmaihtiyacıdır.Ruhun,kendinidışarıyaaitkılmayaduyduğuihtiyaçyatarbununaltında.
İtiraflardabuluntabii;amahissetmedikleriniitirafet.Sırlarınıifşaederek,ruhunuonlarınağırlığındankurtarelbette;ama
neysekişimdiortayadökülensırlarıhiçbirzamanbilmemiştin.Bugerçeğidilegetirmedenöncekendikendinegüzelceyalansöyle.Birşeyidilegetirmekhepyanılmakdemektir.Bilinçliol:Birşeyidilegetirmeyi,senyalansöylemekolarakanla.
350H.K.
23Mayıs1932
Zamanınneolduğunubilemiyorum.Eğerbirölçüsüvarsa,gerçekolanhangisidir,onudabilmiyorum.Saatölçüsününyanlışolduğunubiliyorum.Saatzamanıuzamsalolarak,dışarıdanböler.Duyguölçüsünündedoğruolmadığınıbiliyorum:Ozamanıdeğil,zamanınalgılanışınıböler.Düşölçüsühatalıdır:Düşüniçindeykenkimizamanyavaş,kimizamanbüyükbirhızlazamanadeğipgeçeriz,
yaşadıklarımızınhızıdatabiatınıbilemediğimbirtakımgizliakıntılaragöreazalıryadaartar.
Bazenbunlarınhepsiyanlışmış,zamanyabancısıolduğubirşeyikuşatan,basitbirçizgiymişgibigeliyor.Geçenömrümdenkalananılardakizamanlar,saçmaboyutlaraveseviyeleregöretanzimedilmişdurumdalar,sözgelimionbeşyaşımdakifalancasahnede,çocukluğumda,oyuncaklarımınarasındaoturduğumfilancasahnedekindendahagençolabiliyorum.
Bunlarıdüşününcezihnimkarışıyor.Biryerlerdebirhataolduğunuseziyorum,amanedir,bilemiyorum.Birillüzyongösterisiseyrediyorgibiyim;kandırıldığımınfarkındayım,amahilenintekniğinide,mekanizmasınıdaçözemiyorum.
Ozaman,nebaşımdanatabildiğim,nedetamamensaçmadeyipgeçebildiğimsaçmadüşüncelerüşüşüyoraklıma.Yavaşgidenbirarabanıniçindekiyavaşdüşünenadam,hızlımıgitmektediryoksayavaşmı.İntiharetmişbiradamla,rıhtımdadengesinikaybedenbiradam
denizeeşithızlamıdüşer,aynıhızlamı,diyesoruyorumkendime.Aynızamanzarfındagerçekleşensigaraiçişim,şusayfayıyazışımvekaranlıkdüşünceleredalışımgerçekteneşzamanlımıdır?
Birdingiletakılıikitekerlekdüşünelim:Milimetreninbindebirikadarbileolsa,biriötekindenöndegörünebilir.Mikroskoplabakılsa,aralarındakifarkinanılmazderecede,hattagerçekolmasaimkânsızdenecekkadarbüyüyebilir.Peki,görmeyeteneğimizinfazlasıylazayıfolduğunudüşünürsek,mikroskophaklıolamazmı?Beşparaetmezdüşüncelermibunlar?Tabiikiöyle.Düşünceillüzyonlarımı?Onadatamam.Genedeölçüsüolmadığıhaldebiziölçen,varolmadığıhaldebiziöldürenşeynedir?Zamanınvarolduğundanbileeminolmadığımböyleanlarda,onubirinsangibitahayyülediyorumvebirdenuykubastırıyor.
351
H.K.
İskambilfalı
Yaşlıteyzeler(tabiihiçteyzenizolduysa),ıssızköyevlerindegazlambasıylaaydınlananakşamlarda,hizmetçininçaydanlığıngiderekyükselensesiyleuyuduğusaatte[...]iskambilfalıaçarakzamanöldürürlerdi.Buanlamsızdinginlik,içimdebenimyerimialanbirininburnunundireğinisızlatıyor.Çaygeliyor,iskambilkâğıtlarımasanınköşesindedüzenlibirdestehalindedurmakta.Kocabüfe,loşyemekodasınıiyicekarartmış.Hizmetçininyüzündenuykuakıyor,kadıncağızbiranöncebitsindiyesessizcesabırsızlanıyor.Herhangibirşeyleilişkisiolmayanbirsıkıntının,birnostaljininpençesindekıvranarak,bunlarınhepsinikendimdegörüyorum.Veelimdeolmadan,iskambilfalıbakaninsanlarınruhhalinidüşünmeyekoyuluyorum.
352H.K.
31Mayıs1932
Kocamanparklarıyadagenişçayırlarıseyrederkenanlamamilkbaharıngeldiğini.Benbaharı,şehrinküçükbirmeydanında,üçbeşcılızağaçtayakalarım;yeşilliklerhoşbirhüzüngibineşeli,güzelbirhediyeyebenzemiştir.
Pekkimseninuğramadığıküçüksokaklarınoktalayan,kendidepekhareketliolmayanböyletenhameydanlarıseverim.Gereksizdüzlüklerdirbunlar,uzakgürültülerinarasındakaybolmuş,bekleyişhalindeyerler.Şehirortasındaköyler.
İşteböylebirmeydandangeçiyorum,orayaaçılanbiryoldanrasgeleyukarıvuruyorum,sonrayokuşaşağıiniptekrarbaşladığımyeredönüyorum.Terstaraftanbakıncameydandeğişikgeliyor,amabatangüneşinaltındaaynıhuzur,ilkbaştagöremediğimtarafıanidenyükselenbirözleminaltınışıklarınaboğuyor.
Herşeyyararsızveyararsızlığıylabeniçarpıyor.Yaşadığımherneyseunuttum,sankibirianlatmış,bendedalgıncadinlemişim.Neolacağımhakkındahiçbirfikrimyok,onudaçoktanyaşadımveunuttumbelkide.
Tarifsizbirhüzneboğulmuşbirgünbatımıetrafımdasalınıyor.Herşeysoğuyor,hayır,havasoğumadı,dahadarbirsokağagirdim,küçükmeydandaartıkyok.
353
Serinleılıkarasıbirsabah,şehrinkenarmahallelerindekiyokuşlardan,yalnızevlerinarasındanyükseliyordu.Uyanışıtaşıyanhafifbirsis,uyuşuktepelerinüzerinde,şekilsizceparçalanarakdağılıyordu.(Havasoğukdeğildi,insanısadecehayatayenidenbaşlamamecburiyetiüşütüyordu.)Vebütünbunlar,hafifsabahınbuağırserinliği,onunhiçtatmadığıbirneşeyebenziyordu.
Arabayavaşça,büyükcaddeleredoğru
iniyordu.Evlerinyoğunlaştığıyereyaklaştıkça,bellibelirsizbirkaybolmuşlukduygusuruhunusarmayabaşlamıştı.İnsanoğlunungerçeğiufuktayükseliyorduartık.
Karanlıkçoktançekilmişolsadahafifağırlığınınhâlâhissedildiğiböylesabahsaatlerinderuhkendinianıntelkinlerinebırakarakgüneşinaltındabirantikliman,birdeorayavarmayıdilerdi.Sevinirdiöyleolsa,manzaranıngörkemlivakitlerindeyadaaysakincenehrevurduğundaolduğugibizamanbirdenbiredonacağıiçindeğil,farklıbirhayatyaşamışolacağıveoan,kendinehas,bambaşkabirtadakavuşacağıiçin.
Belirsizsisgitgidedağılıyordu.Güneşnesneleriiyideniyiyesarmalıyorduartık.Hayatseslerietraftayoğunlaşıyordu.
Böylebiranda,hernekadarkaderimizbuolsada,insanoğlunungerçeğinehiçkavuşamasakkeşke,diyesimizgelir.Sislesabaharasındabirruholarakdeğil,tinselleşmiş,yücelmiş,bellibelirsizgörülenbedenolarak,gerçekamahafiflemişbirhayatolarak
beklemedekalmak–işte,birsığınakbulmaderdimizineniyidevasıbuolurdu,sığınakpeşindekoşmakiçinhiçbirnedenolmasabile.
Herşeyiderinlemesinehissetmekyüzünden,eldeedemeyeceklerimizindışında–henüztohumhalindekiruhlarayürüyenduyguların,derinlemesinehissetmeyeteneğiyleuyuşabilecekinsanifaaliyetlerin,farklıtürlerdengerçekşeylerinarasındakaybolmuşheyecanlarınvetutkularındışındahiçbirşeyiumursamazoluruz.
Caddeboylarındadizilmişduranağaçlarsa,bütünbunlardanbağımsızdı.
Saatşehirdetükendi,tıpkıgemiyanaştığındanehrinöbüryakasındakitepenintükendiğigibi.Gemi,kıyıyaayakbasanadekküpeşteyeyapışıkolarak,karşıkıyımanzarasınıtaşıryanında;küpeşteninrıhtımaçarpmasesiylebirliktemanzarakopupgider.Pantolonunudizüstünekıvırmışbiradamhalatabirkancatakıyorvebudoğalhareketindebelirleyici,inandırıcıbirşeyvar.Yaptığıhareket,metafizikselolarakruhumuza,
şüphelereboyanmışbirsıkıntınınneşesiniuzatmanınimkânsızolduğunugösteriyordu.Rıhtımdakiçocuklargemileremalyüklemekgibiyararlıbirişehiçyakışmayanböyleduygularıbilmeyen,aleladebirigözüylebakıyordubize.
354
Havasıcakoluncainsanıniçinden,görünmezbirelbisegibisıcağıüzerindençıkarıvermekgeliyor.
76.Yada:başlıbaşınatuhaf,birokadardayücevesaçmadır.
355H.K.
Birdensıkıntıbastı.Sessizliğinnefesikesilmiştibiranda.
Çeliktensonsuzbirgün77,ansızınbinparçayabölündü.Birhayvangibimasayayapıştım,yararsızpençelerebenzeyenellerimsedüzahşapyüzeydekasılmıştı.Kuytulardanveruhlarımızdanruhsuzbirışıkfışkırmıştıvehemenyakındakitepelerdenbirdağçatırtısıyuvarlanmış,uçurumunipeklerinibirçığlıklayırtmıştı.Kalbimdurdu,nabzımgırtlağımdaatıyordu.Bilincim,birkâğıttakimürekkeplekesindenbaşkabirşeygöremedi.
356H.K.
11Haziran1932
Sıcakgeçtikten,yağmurunilkhafifliğihissedilirhalegeldiktensonra,aşırısıcakhavalardabulunmayancinstenbirhuzur,suyunbambaşkabirferahlıkkattığı,yepyenibirdinginlikhavadasüzülmeyebaşladı.Karanlıktan,fırtınadanhabersizbuyumuşacıkyağmuröyleaydınlık,öyleneşeliydiki,korunacakşemsiyesiyadakıyafetiolmayanlarbile,yanibüyükçoğunlukkonuşurkengülüyor,biryandandaışıksaçansokaktahızlıadımlarlayürüyordu.
İşinyavaşladığıbirsıradapencereyegittim–sıcakyüzündenpencereaçılmış,amayağmurbastırıncakapatılmamıştı–veyapımdaolanohemyoğunhemdekayıtsızdikkatle,görmedenyukarıdaharfiyentarifetmişolduğumherşeyiseyrettim.Evet,sıradançiftlerinneşesineacelekarışıyordu,incecikyağmuraltındakonuşuyor,gülümsüyor,telaşlıdeğildehızlıadımlarla,gölgelenmeyebaşlamışgününberrakaydınlığındayürüyorlardı.
Nevarkibirden,heporadaolanbirköşedenansızınyaşlıbiradamçıktı,görünüşü
ortahalliydi,yoksul,amaalçakgönüllüdeğil,şimdiyatışmışolanyağmurunaltındasabırsızlıklayürüyordu.Besbellihiçbiramacıolmayanbuadamdahiçolmazsasabırsızlıkvardı.Oandanitibarenonanesnelereyönelttiğimizilgisizdikkatledeğil,simgelereyönelttiğimiztanımlayıcıdikkatlebaktım.Kişininsimgesiydio;telaşıbundandı.Hiçbirşeyolmamışlarıntemsilcisiydi;acıçekmesibundandı.Gülümseyerekyağmurunrahatsızneşesinintadınıçıkaranlardandeğildikesinlikle;obizzatyağmurunbirparçasıydı:Birbilinçsizdiveokadarbilinçsizdikigerçeğihissediyordu.
Amasöylemekistediğimbudeğildi.Bakmaktanvazgeçtiğimiçinhemengözdenkaybettiğimoadamhakkındakigözlemlerimlebuaçıklamalarserisininarasınadikkatsizliğeaitbirgizem,zihnimdekiakışıkoparanacilbirdüşüncesızdı.Şimdi,bukarmaşanınucunda,büronunöbürtarafında,satışbölümününbaşladığıyerdepaketyapançocuklarınseslerinitamduymaksızınduyuyorumveavluyabakan
pencereninönündekimasada,şakalaşmaların,makasşakırtılarınınarasındakalınkahverengikâğıtlarlakaplanmışpaketleriikikezsaran,ikikezdüğümlenmişkoliiplerinigörmedengörüyorum.
Görmek,görmüşolmaktır.
357H.K.
Hayatınkurallarınıherkeslebirlikteöğrenebiliriz,öğrenmekzorundayız.Şarlatanlardanvehaydutlardankapabileceğimizgayetciddişeylervar;aptallarınvazettiğifelsefeler,rastlantısonucukarşımızaçıkaninsanlarınverdiğidürüstlükvemetanetderslerivar.Herşeyherşeyiniçindedir.
Öğledensonradikkatlesokaklardadolaşırkendeböyleolur,zihniminçokaydınlandığıbazıanlarda,yoldanhergeçenbanabirhabergetirir,herevbirşeysöyler,her
afişbirmesajbırakır.Sessizcegezinirkenhiçdurmadansohbet
ederim;insanlar,evler,taşlar,afişlervegökyüzü,hepimiz,Kader’inkocakafilesindekelimelerlekenetlenmişbirdostkalabalığıyız.
358H.K.
Dünbüyükbiradamgördümvedinledim.Sadeceadıbüyükdeğildi,hakikatenbüyükbiradamdı.Şudünyadadeğerdiyebirşeyvarsa,değerlibiradam;herkesdeğerinikabulediyor,odadeğerininbilindiğinibiliyor.Sonuçolarak,onabüyükadamdememiçingerekenbütünşartlarıyerinegetirmiş,bendeonabuunvanıveriyorumişte.
Görünüşüyorgunbirtüccarıandırıyor.Yüzükırışkırış,amabusağlıksızbirhayatsürmektendeolabilir,zihnininfazlaçalışmasındanda.Hareketlerisıradan.Oldukça
canlıbakışlarıvar–miyoplukderdiolmayanlarınayrıcalığıdırbu.Sesihafifbuğulu,sankibütünvücudunafelçinmeyebaşlamış,budaruhunböyleyüzeyeçıkmasınaengeloluyormuşgibi.Ruhise,dışarıçıkmayıbaşardığıandapartilerinpolitikası,escudo’nundeğerkaybetmesivebüyükadamınbüyükmeslektaşlarınınhertürdenalçaklığıüzerinekonuşuyor.
Kimolduğunubilmesem,buportredentanıyamazdımonu.Büyükadamlara,sıradaninsanlarınyaptığıgibiolmadıközellikleryakıştırmamakgerektiğinigayetiyibilirim:Meselabüyükşairdediğinheykelgibivücudasahipolmalı,Napoléongibibakmalı;yadadahaalçakgönüllübirifadeyle,kalabalıktakendinibellietmeli,hemdebakışıylacanyakmalı,demekgibi.Biliyorum,bunlartamameninsani,saçma,birokadardadoğalarzular.Amaherşeyiyadaneredeyseherşeyiumutetmekmümkünolmadığından,hiçolmazsaherhangibirşeyiumutetmedenedemeyiz.Vegördüğümüzhaliyledış
görünüşünardından,kendiniifadeettiğikadarıylaruhageçtiğimizde,oradabirözyadacanlılıkbulmayıbekleyemeyizkuşkusuz,amahiçolmazsazekâ,enazındanbirparçaakılumabiliriz.
Bütünbuinsanihayalkırıklıkları,hepimizinkafasındaolanilhamfikrindekigerçekvehakikitarafüzerinedüşünmeyesevkederbizi.Sanki,basitbirtüccariçinyaratılmışbubedenvekültürlübiradamiçinyaratılmışburuhbaşbaşakaldıklarındagizemlibirşekildeiçlerindeolan,genededışlarındakalanbirşeytarafındanelegeçiriliyormuşvedoğruyusöylemekgerekirsekonuşandakendilerideğilmiş:Birşeyonlarınağzındankonuşuyormuşvebuses,kendilerisöylesesapınakadaryalanolacakşeyleranlatıyormuş.
Tehlikelivekesinliklegereksizspekülasyonlarbunlar.Aklımageldikleriiçinpişmanolacağımneredeyse.Adamındeğerinidüşürmediklerigibi,bedeninedeçekidüzenvermişdeğiller.Doğruyadoğru;herneolursaolsunhiçbirşey,hiçbirşeyideğiştirmiyorve
söyleyebileceklerimiz,yapabileceklerimizdağlarındoruğunaşöylebirdeğipgeçiyor,oysavadilerdenelerneleruyuyor.
359H.K.
14Haziran1932
Hiçbirinsanötekilerianlayamaz.Şairindediğigibi,hayatokyanusundabireradayız;aramızdabizitanımlayan,birbirimizdenayırandenizvardır.Birruhistediğikadarbirbaşkaruhunneolduğunuanlamayaçalışsın,olsaolsakiminleikiçiftlafedebileceğiniöğrenmişolur–zihnininzemininefırlatılmışşekilsizgölgeninkimolduğunu.
Zerrekadaranlamamdeyimleri,buyüzdendeseverim.AzizeMarta’nınöğretmenigibiyim:Banaverilenleyetinirim.Görüyorumvebukadarızatençokfazla.Anlamayamuktedirkimvarki?
Birağaçlabiryüze,birafişlebirgülümsemeyeaynıgözlebakıyorsam,belkideanlaşılabilirliğeşüpheyleyaklaşmamdanoluyorbu.(Hepsidoğal,hepsiyapay,hepsibir.)Hernegörüyorsam,benimiçingörengözlegörülebilirolanşeylerintamamıdır,isterşafağıbekleyenyeşillibeyazlıderinmavigök,isterbaşkalarınınönündesevdiğibirvarlığınölümünüseyredenbirinsanınyüzünüburuşturansırıtmaolsun.
Küçük,kâğıttaninsanlar,basitgravürler,varolmaklayetinen,çevrilensayfalar.Kalbimbunlarabağlanmıyor,heledikkatimhiç;kâğıdınüstündeyürüyenbirsinekgibionlaradışarıdanşöylebirgözatıyor.
Barihissediyormuyum,düşünüyormuyum,varmıyım,bunlarıbiliyormuyumacaba?Birşeybildiğimyok:Renklerden,biçimlerdenveifadelerdenoluşannesnelbirşemavar,bendeonunsallanıpduran,ıskartayaçıkmışaynasıyım.
360
Baştansabitlenmişdoğalkaderleriylehayattakendiyolundagidenbasit,bozulmamışinsanlarlakıyaslandığında,kafeleridolduranşahsiyetlerinhalini,eniyirüyalarımızagirenecişbücüşcücelerletarifedebilirim–cücelernekâbusgetirirnehüzün,amauyanıpdahatırladığımızda,aslındacücelerinbirparçasıolmayan,amaonlarlabağlantılıbirşey,kimbilirnedenbulantıverir,tiksintiuyandırır.
Ortalamaseviyedeolanlardadahil,gerçekdehalarlagerçekgaliplerin,geceniniçindebirşeylereçarptığınıgörüyorum,kibirlipruvalarının,paketsicimleriylemantarkıymıklarındanibaretbuSargasDenizi’ndeneleriyardığınıbilmeksizin.
Herşeyinözetiburada,tıpkıodamınönündekiküçükavlugibi,işyerininarkasındakiparmaklıklıpencerelerdenbakıldığındaçöpatmakiçinyapılmışbirhücreyebenziyor.
361H.K.
Gerçeğiaramak–isterbirinancınüzerindeyükselenöznelgerçek,isterhakikatinkendisiniiçerennesnelgerçeklikyadaparaya,gücebağlıolantoplumsalgerçekliksözkonusuolsun–,buarayışınsonucundaödülelayıkzihinlerdaima,onunkesinliklevarolmadığısonucunaulaşırlar.Hayatınbüyükikramiyesi,ancakveancaktesadüfenbiletalmışolanlaravurur.
Sanat:Bütündeğerini,biziburadanuzaklaştırmaklakazanır.
362
Ahlakiyasanın,dahaüstünbirahlakiyasaadına,herneşekildeolursaolsunihlalimeşrudur.İnsanınaçolduğuiçinekmekçalmasıaffedilemez.Birsanatçınıngeçiminivehuzurunuikiyıllığınagarantiyealacakbir
parayıçalmasıbağışlanabilir,yeterkiyapıtıylauygarlığakatkısağlamayıhedeflemişolsun;yapıttasaltestetikkaygılargüdüldüyse,bumantıkgeçerliliğiniyitirir.
363H.K.
Bizvarya,bizsevemeyizküçüğüm.Aşk,yanılsamalarınentenselolanıdır.Dinle:Sevmek,sahipolmaktır.Peki,sevdiğimizzamanneyesahipoluruz?Birbedenemi?Bedenesahipolmakiçinmaddesinikendimizemaletmemiz,onuyememiz,içimizesindirmemizgerekir...Olmayacakşeyama,tutkioldu,bubilegeçicidir,çünkübedenimizdedevinir,dönüşür,hembizkendibedenimizedeğil,sadeceonunverdiğiduyguyasahibizdir;veayrıcasevdiğimizobedenibirkereelegeçirdikmiobizzatbizolur,birbaşkasıolmaktançıkarveötekivarlığınyokolmasıylaaşkdabiter.
Peki,ruhbizimmidir?–Sessizcedinlebeni.Hayır,değildir.Kendiruhumuzbizeaitdeğildir.Hemzaten,birruhanasılsahipolabilirsin?Birruhlabirruharasındadipsizbirkuyuvardır:birerruholmalarınınkuyusu.
Öyleyse,sonuçolarakneyesahibiz?Bizisevmeyeitenne?Güzellikmi?Sevincegüzelliğesahipolurmuyuz?Envahşice,enbaskıcışekildesahiplenerek,birbedeninnesineelkonabilir?Neobedene,neruhuna,hattanedegüzelliğine.Zarifbirbedenesahipolmaklagüzelliğisaramazsın,sadecehücrelerdenoluşan,yağlıbirbedenikucaklayabilirsin;öpüşmebirağzıngüzelliğinedeğil,ölümlümukozadanolmadudaklarınnemlietinedeğer;cinselbirleşmebilebasitbirtemas,samimibirsürtünmedir,amagerçekbiriçiçegeçme,birbedenlebirbaşkasınıniçiçegeçmesibiledeğil.Öyleyseneyesahibiz,evet,nedirsahipolduğumuz?
Yoksaduygularımızmı?Enazındanaşk,duygularımızaracılığıylakendikendimizesahipolmamızınbiryoluolabilirmi?Hiç
değilsevarolmahayalimizidahaşiddetle,dolayısıyladahaparlakolarakhayaletmeninbirbiçimimidir?Veenazındanduygusöndüktensonraanısısonsuzadekbizimlekalır,bizdeişteböylesahipolmuşoluruz...
Bunadaaldanmayalım.Duygularımızabilesahipdeğiliz.Hayır,hiçbirşeysöyleme.İyidüşünecekolursak,anı,maziduygusunadenir.Veherduygugibi,odabiryanılsamadır...
–Dinlebeni,birdahadinle.Pencereden,çarşafgibiuzanannehrinkarşıyakasına,uzaklarda,birtrendüdüğüylebölünenalacakaranlığabakmadandinle.–Sessizcedinlebeni...
Duyumlarımızasahipdeğiliz.Duyumlarımızınaracılığıylakendimizesahipolamayız.
(Alacakaranlık,eğikbirtestigibi,üzerimizeyağdöküyor[...]oradasaatlerdağınıkgülyapraklarıgibihavadasüzülür.)
364
Kendibedenimesahipdeğilken,onunaracılığıylabirşeyleresahipolabilirmiyim?Sahipolmadığımruhumlabirşeylerenasılsahipolabilirim?Zihnimianlamazken,zihnimsayesindenasılanlayayım?
Duygularımızgeçer;demekkionlarasahipolamayız.Heledeneolduğumuzuortayakoyanlara.Esenrüzgârınaitolduğuakarsuyasahipolabilirmiyiz?
Nebirbedenvarbizeaitolannedebirgerçek–biryanılsamabileyok.Yalanhayaletler,yanılsamagölgeleriyizvehayatımdışarıdada,içeridekikadaranlamsız.
Varmışunusöyleyecekkadarruhununsınırlarınıbilen:Ben,kendimim?
Amahissettiklerimi,benimhissettiğimibiliyorum.
Birbaşkasıbubedenesahipolsa,ondabenimleaynışeyimielegeçirmişolur?Hayır.Bedendekibirbaşkaduygudursahipolduğu.
Herhangibirşeyesahipmiyiz?Neolduğumuzubilmezken,neyesahip
olduğumuzunasılbilebiliriz?Eğeryediğinbirşeyiçin“onasahibim”
desen,senianlardım.Yediğinşeyikendinedahilettiğine,kendimaddenedönüştürdüğüne,onuniçinegirişinihissettiğineveoandanitibarensanaaitolduğunaşüpheyok.Amayediklerindenbahsederkenhiç“sahiplenilmiş”demedin.Budurumda,sahipolmakdiyeneyediyorsun?
365
Adı:Kesinkonuşmakolandelilik,adı:İnanmakolanhastalık,adına:Mutluolmakdenenalçaklık–hepsidünyakokuyor,hepsindeadınadünyadenenhüzünlüşeyintadıvar.
Aldırma.Batangüneşivegündoğumunusev,çünkübunlarısevmeninsanabilebirfaydasıyoktur.Beyazbulutlardamayısayı,uzakbahçelerdebakirelerintebessümlerihükümsürerken,güllerdenbirsabahtahttan
indirilenbirkralgibi,gurupvaktineözgüaltınvarlığınıgiyin.Arzularınmersinlerinarasındaölsün,sıkıntındemirhindilerdesonbulsun,suyunsesikıyıdabitenbirgüngibisanaeşliketsinveakmaktanbaşkaanlamıolmayanölümsüzırmak,uzakdalgalaradoğrukaçsın.Kalanı,biziterkedenhayat,bakışlarımızdasönenalev,dahasırtımızageçiremedenepriyenerguvanikralkaftanı,yalnızlığımızınbekçisiay,nihayetyanılgılardankurtulduğumuzsaatesessizlikleriniyayanyıldızlardır.Heptetiktebekleyendostvekısırhüzün,bizisevgiyleyüreğinebastırır.
Çökmekbenimkaderim.Mülkümbirvakitlerderinvadilere
yayılırdı.Kangörmemişsular,düşleriminkulağınaakardı.Hayatıunutmuşolanağaçdalı,uzununutuşlarımsırasındahepyemyeşildi.Ay,taşlarınüzerindekoşansukadaroynaktı.Aşkbuvadiyeaslaulaşamadı,iştebuyüzdenmutlulukvardıorada.Nedüş,neaşk,nedetapınaklarınkuytularındatanrılarvardı;meltemleyekparezamanınarasındangeçerdim,
üstelikensarhoş,enboşinançlardanenufakbirpişmanlıkduymaksızın.
366H.K.
Gereksizmanzaralar,tıpkıÇinfincanlarınıçepeçevresaran,kulpunbirtarafındanbaşlayıpöbürtarafagelipdayanangörüntülergibi.Fincanlarhepokadarküçükki...Birfincanınkulpunuaşamayanbirmanzara,hangiuzakdiyarlaravehangiporselen[...]uzanabilir?
BirÇinyelpazesininüzerindekimanzaraüçboyutludeğildiyekendinikahredeninsanlarvardır.
367H.K.
...vekasımpatılar,varlıklarıylayarı
gölgelenmişbahçelerdekendiyorgunhayatlarınıhırpalar.
...Japonlaraözgüosadeceikiboyutasahipolmazenginliği.
...Japonfincanlarınısüsleyensiluetlerin,mat,saydamzeminüzerindekirengârenkhayatı.
...kibarçaysofralarını–sırflüzumsuzsohbetleryapmakiçinbahanedirbunlar–oldumolasıgerçekbirvarlık,ruhuolanbirşahısgibigörmüşümdür.Tıpkıbirorganizmagibiçaysofrasıda,bileşenlerinintoplamınaindirgenemeyensentetikbirbütündür.
368
Yabazıporselenfincanlardabellibelirsizçizilmişfantastikbahçelerdekidiyaloglaranedemeli?Şuçaydanlığınöbürtarafındakilerkimbilirnebiçimbirasaletlekonuşuyorlar!Çokrenkliinsanlığımızınortasındabirölüolarak,onlarıduymayauygunkulağımyok!
Gerçekanlamdasabitolanşeylerinpsikolojisinefistir!Kumaşındasonsuzlukvardır;vebirde,fincandaçiziliolanbirkarakteringözlegörülürölümsüzlüğünündoruklarından,nebirtavırdakararkılan,nedebirjestleoyalananfaniheyecanımızıdudakbükereksüzüşüvardır.
Dokumalardakirengârenkhalkınneilginçbirfolkloruvardırkimbilir!Halılaranakşolunmuşinsanlarınaşkları–geometrikbirnamusüzerinekurulu,ikiboyutluaşklar–cesurpsikologlariçinbulunmazbirhazinedirherhalde.
Sevmeyiz,sadeceöyleymişgibiyaparız.Ölümsüzveyararsızolangerçekaşk,durağandoğalarındanötürühepaynıkalanbukahramanlarınaşkıdır.Çaydanlığımıntümsek[...]oturanJapon’da,onutanıdığımgündenberienufakbirdeğişiklikyok...Yanlışbirmesafededurankadınınellerininokşayışınıhiçhissetmedi.Güneşiyadaboşalmış,devrilmişbirkadehihatırlatansolgunbirrenk,butepeninyamaçlarınıgerçekliktensonsuzadek
koparıyor.Vebütünbunlarkaleminbiranınaitaatediyor–bubedbin,narinsaatlerilüzumsuzcadoldurabileceğimkalemdenkatbekatsadıkbirkalem.
369H.K.
Bubarbarmadençağında,kişiliğimizikorumak,onungerekkendinisıfırlayarak,gereksebaşkakişiliklerleözdeşleşereksoysuzlaşmasınıengellemekistiyorsak,hayalgörme,analizyapmavebaşkalarınıbüyülemeyeteneğimizinbilinçliolarak,üzerinetitreyelim.
Duygularımızdagerçekolan,bizolmayandırtamda.Gerçeğikuranduygulardaortakolanbudur.Bireyselliğimizinduygularınanormaltarafınayuvalanmasıdabundandır.Gününbirindegüneşikıpkırmızıgörsemneçoksevinirim!Bana,sadecebanaaitolurduogüneş!
370H.K.
Duyularımınonlaraneleralgılatacağımıtahminetmelerinekesinlikleizinvermem...Sıkıntıdaniçidaralarak,kocaman,çevik,hainkedileriyleoynayarakbirprensesgibioynarımduyularımla...
İçimdekikapılarıansızınkapattığımolur,yoksabirtakımduygularkaçıpsuyüzüneçıkabilir.Geçtikleriyollardakitinseleşyayıkaldırırım,duygulardaizbırakmasınlardiye.
Yaptığımızısandığımızsohbetleresızmışanlamsız,küçükcümleler;kendileridehiçbiranlamtaşımayancümlelerinküllerindendoğmasaçmaiddialar.
“Bakışlarınız,karşıyakadakiormanlarıngölgesindeuzanangizemlinehirde,birgemideçalınanbirezgiadeta...”
“Mehtaplıgecelersoğukolurdemeyinbana.
Ayışığındannefretederim...Mehtaplıgecelerdegerçektenmüzikyapaninsanlarvar...”
“Olabilir.Üzücütabii...Amabakışlarınızdan,birşeyleriözlemearzusuokunuyor...Gözleriniz,yansıttığıbuduyguyuistiyor...İfadenizdekisahteliğigörünce,birvakitlerkapıldığımbazıyanılsamalargeldiaklıma...”
“İnanınbana,söylediklerimihissettiğimoluyorvehattakadınolmamarağmen,bakışlarımiçindediklerim...”
“Kendinizifazlahırpalamıyormusunuz?Hissettiğimizisandığımızşeylerigerçektenhissedermiyiz?Sözgelimibusohbetingerçekleenufakbiryakınlığıvarmı?Yokelbette.Birromandaolsakabuledilemezdi.”
“Orasıöyle.Zatensizinlekonuşmaktaolduğumadaiknaolmuşsayılmamaslında...Kadınolmamarağmen,delibirsanatçınınresimlediğibirkitabınbirgravürügibiolmayıgörevbilmişimdirhep...Bendebazıayrıntılarfazlasıylaberrak.Biliyorum,bubanaaşırı,
hattazorlamabirgerçeklikhavasıveriyor.Bencegünümüzkadınınayaraşan,birgravürebenzemeyiidealedinmektir.Çocukkenevdekieskiiskambildestesindekikızolmakisterdim,rengiönemlideğil...Oresmigerçekanlamdabirmerhametsimgesiolarakgörüyordum...Amaçocukkenolurböyleahlakihevesler...Bunlarüzerindeancakdahasonra,bütünheveslerimizahlakdışıhalegeldiğindeciddiyetledüşünürüz.”
“Benise,çocuklarlakesinliklekonuşmadığımiçin,onlardasanatçıiçgüdüsüolduğunainanıyorum.Biliyormusunuz,sizinlekonuşurken,tamşuanda,söylediklerinizinderinanlamınagirmeyeçalışıyorum...Beniaffettinizmi?”
“Peksayılmaz...Başkalarınınhissedergibiyaptığıduygularıdidiklemekayıptır.Fazlasıylamahremdirlerhep...İnanın,sizebukadarsamimiitiraflardabulunmaktanhicapduyuyorum;baştansonayanlışolsalardazavallıruhumdankopmuşsahicipaçavralaronlar...Aslındainanınbana,enacıözelliğimiz,
gerçekteolmayışımızdırveenbüyüktrajedilerimizdekendimizedairdüşündüklerimizdeyaşanır.”
“Kesinliklekatılıyorum...İyide,söylemeninnefaydasıvar?Benikırdınız.Sohbetimizdenodeğişmezgerçeksizliğininiyekopardınız?Şimdibirçaysalonunda,güzelbirkadınlabirduyguhayalcisiarasındageçenbirsohbetedönüşürseneolacak?”
“Tabii...Özürdilemesırasıbende...Amadalgınlığımagelmiş,doğrubirşeysöylediğimifarkedememişim...Konuyudeğiştirelim.Vakithepnekadargeç!..Hayır,sinirlenmeyingene.Biliyormusunuz,bucümleninkesinliklehiçbiranlamıyoktu...”
“Özürdilemeyin,nekonuştuğumuzadadikkatetmeyin.Hoşbirsohbet,ikikişilikbirmonologlaolurancak...Öyleolmalıki,birnoktadansonragerçektenbiriylekonuştukmu,yoksasohbetibaştansonasadecehayalmiettik,bilemezhalegelelim...Entadınadoyulmaz,ensamimisohbetler,ahlakaveeğiticiliğeenuzakolanlar,yazarların
romanlarındaikikahramanayaptırdıklarıdır.Örneğin...”
“Tanrıaşkına!Umarımörneksaymayıdüşünmüyorsunuz!Busadecedilbilgisikitaplarındaolur;hembelkihatırlarsınız,onlarıdakimseokumaz.”
“Hiçdilbilgisikitabıaldınızmıelinize?”“Asla.Nasılkonuşacağımızıöğrenmekten
hepnefretetmişimdir...Dilbilgisikitaplarındabirtekistisnalarvesözuzatımlarıilgimiçekmiştir.Kurallarıboşveripgereksizşeyleranlatmak;esasenmoderntavrıdagayetiyiözetliyor.Böyledemeklazım,değilmi?”
“Kesinlikle.Dilbilgisikitaplarında(böylebirkonudasohbetetmeninnekadarlezzetli,nekadarimkânsızolduğununfarkındamısınız?),ensevimsizşeyfiil,bütünfiiller.Cümleyeanlamverenonlardır.Oysadürüstbircümleninhepbirdençokanlamıolmalı...Fiiller!İntiharedenbirarkadaşım–nezamansohbetbirazuzasa,birarkadaşımıintiharederim–,evetya,arkadaşımömrünüfiillerimahvetmeyeadamıştı.”
“Niyeintiharetti?”“Birdakika,henüzbilmiyorum...
Cümlelerinihiçbitirmemenin,amabiryandandabunubellietmemeninbiryolunuçalışıyordu.Anlammikrobunuarıyorum,derdibana...İntiharetmesinede,gününbirindenebüyükbirsorumluluküstlendiğinianlamasısebepolduelbette...Meseleninbüyüklüğüaklınıbozdu.Birtabanca...”
“Yo,hayır!Mümkündeğil!Nasıltabancadersiniz?Otürdenbiradamkafasınakurşunsıkarmıhiç?Azizim,hiçtanışmadığınızdostlarınızıpekanlamıyorsunuz...Biliyormusunuz,bubüyükbirkusurdur...Benimeniyiarkadaşım,kendiyarattığımsevimlibirkızçocuğu.”
“İyianlaşıyormusunuzbari?”“Uğraşıyoruz.Amaoufaklıkvarya,
anlatmaklabitmez...”Oçaysalonundaoturanikikişi,herhalde
busözlerihiçsarfetmediler.Amaokadarzarif,okadaroturaklıydılarki,böylesözlersöylemiyorolmalarıçokhazindi.Sohbeti
bununiçinyazdımişte,konuşmuşolsunlardiye...Sohbetinvarolmaduygumuzdagedikleraçtığıanlarda,tavırları,hareketleri,mimikleri,bakışlarındakivegülümseyişlerindekiçocuksuluk–hepsibüyükbirsadakatleaktarırgibiyaptığımşeyiyansıtıyorduaçıkça...Dahasonraikisideevlenincevetabiibaşkalarıyla–birbirleriyleevlenemeyecekkadaryakınlaraklımda–,olurdatesadüfenbusayfalaragözleriilişirse,inanınbana,hiçsöylemediklerisözlerihemenhatırlayacaklarvesadecegerçekteneolduklarınıdeğil,ayrıcaolmayıhiçistemedikleri,hattagerçekteolmayıbilmediklerikimseleribukadarsadakatleyorumladığımiçinbanaminnetduyacaklar...
Gününbirindeyazdıklarımıokurlarsa,gerçektendebunlarısöylediklerineinanmakzorundakalacaklar.Birinintelaffuzettiği,ötekinindinlediğigerçekcümlelerdeokadarçokeksikvardıki...–zamanınkokusu,çayınrayihası,obuluşmanınhatırınakadınıngöğsünetaktığıçiçeğinözelanlamı...Hepsisohbetlerininbirparçasıydı,amahaklarında
konuşmayıunuttular...Oysagerçektenvardıbunlar;benderomancıdançokbirtarihçiolarakelkoydummeseleye.Bazışeyleritamamlayarakyenideninşaediyorum...Budabirbirlerinesöylediklerivesöylemeyihiçistemeyeceklerisözleredikkatlekulak
kabartmamınözrüolsun.78
371
Saçmalığınzaferi
Ciddiyetlevehüzünlekonuşuyorum;bukonuaçmıyorbeni,çünküdüşlerdekineşelertutarsızdır,hüzneboyanmıştır,gizemli,özgünbirşekilde,onlaraonefistadıverendebudur.
Bazentarafsızcakendimdekicazip,saçmaşeylerebakıyorum,görmeduyusuaçısındanmantıkdışıolduklarındanonlarıgöremiyorum–bir“buradan”dan,bir“şuraya”danyoksunköprüler,başısonuolmayanyollar,tersine
çevrilmişmanzaralar[...]–;bizibağlarımızdankurtaran,gerçeklikleveardındansürüklediğiopratikdüşüncelerle,insaniduygularla,yararlıveverimlieylemarzularıyladoluşekilsizkafiledenuzaklaştıran,saçma,mantıksız,çelişkilinevarsa.Saçmalık,sıkıntıyarağmen,düşgörmenintatlıöfkesinihissettiğimizdebaşlayanruhhalinegirmemiziengeller.
Benise,nasılyaptığımıbilmeden,busaçmaşeylerigörünürhalegetirmeyibaşarıyorum–nasılanlatacağımıbilemiyorum,amagörmeduyumuzunkavrayamadığıbuşeylerigörüyorum.
372
Saçmalığınzaferi
Doğudanbatıya,saçmalayalımhayatı.
373
373H.K.
23Haziran1932
Hayatistemedençıkılan,deneyselbiryolculuktur.Zihninmaddeniniçindeyaptığıbiryolculukturveseyahatedenzihinbizeaitolduğundan,bizimdeömrümüzyoldageçer.Nitekim,dışarıdakihayattayaşamışolanlarakıyaslaçokdahaderin,zengin,gürültülühayatlarsürmüş,içinekapanık,dalgınruhlarvardır.Önemliolansonuçtur.Hissedilmişolanneyse,yaşanmışolandaodur.İnsan,birdüştendesomutbiriştenolduğukadaryorgundönebilir.Ençokyaşadığımızzaman,çokdüşündüğümüzzamandır.
Birbalosalonunda,birköşededuranbiradam,bütündansçılarladanseder.Herşeyigörür,görmekledeherşeyiyaşamışolur.Sonvenihaitahlildeherşeybirduyummeselesiolduğundan,birbedenetemasetmekleonugörmek,hattasadecehatırlamakarasında
hiçbirfarkyoktur.Yaniötekileriseyrederkenbendedansetmişolurum.Otlarınarasınauzanmış,uzaktanüçhasatçıyıseyredenbirİngilizşairinbirsözüvardır:“Dördüncübir
hasatçıvar,odabenim.”79
Aklımageldiğigibiaktardığımbudüşünceler,bugünüzerimeçöken,besbellihiçbirnedenideolmayanbüyükbiryorgunluktandoğdu.Sadeceyorgundeğilim,genehiçbilinmeyenbirsebeptendolayıbunalmışhaldeyimde.İçimdeöylebirsıkıntıvarkiyaşlargözümünucunda–ağlarkendökülendeğil,tutulanyaşlarbunlar;birruhhastalığınınyaşları,hissedilebilirbirıstırabındeğil.
Neuzunyaşadımhiçyaşamaksızın!Neçokdüşündümhiçdüşünmeksizin!Durgunşiddetlerle,kıpırdamadanaşılmışserüvenlerledoludünyalarçöküyorüstüme.Hiçsahipolmadıklarımaveaslaolmayacaklarımadoydumartık,varolmayantanrılardanbitkindüştüm.Hiçgirmediğimbütünsavaşlarınyaralarıvarüzerimde.Sarfetmeyihayalbile
etmediğimçabalar,etimibitapbıraktı.Donuk,dilsiz,boş...Enyükseklerdekigök,
yarımkalmış,ölübiryazmevsiminingöğü.Sankiyokmuşgibibakıyorumogöğe.Nedüşünüyorsamonuuyuyorum,yürürkenuzanmışoluyorum,hiçbirşeyhissetmedenacıçekiyorum.Duyduğumbüyüközlemhiçbirşeyiçin,obirhiç,tıpkıgörmediğim,kimliklerdensıyrılarakseyrettiğimderingökyüzügibi.
374
2Temmuz1932
Gününcetvelleçizilmişkusursuzluğundagenededurguncabekleyen,güneşeboğulmuşbirhavavar.Hayır,yaklaşanbirfırtınayok–istemsizbedenlerinkeyifsizliğibu,inadınamavibirgöğeyayılanbellibelirsizbirdonukluk.İnsanınüzerineçökenaylaklığınhissedilebiliruyuşukluğu,uykuyaçelinenyüzüokşayan
hafiftüy.Yazyakıcıolmasınarağmendingin.İnsanıncanı,hoşlanmasabilekırlaragitmekistiyor.
Kendikendimediyorumki,farklıolsaydımmutlubirgünolurdubu,çünküdüşünmedenmutluolurdum.Herzamankiişimi–hergünanormalderecedetekdüzegelenişimierkenbastıranbirkeyiflebitirirdim.BirkaçarkadaşlaotobüseatlayıpBenfica’dakidışmahalleleregiderdik.Tamgünbatarken,yeşilliklerarasındaakşamyemeğiyerdik.Neşemizmanzaranınayrılmazbirparçasıolur,bizigörenherkestarafındandaöylekabuledilirdi.
Herşeyerağmenben,benolduğumdan,kendimiobaşkainsanolarakhayaletmektenincebirzevkalmıyordeğilim.Birağacınyadaçardağınaltındaoturano-benbirazdanmideminaldığınınikikatınıyiyecek,içmeyecesaretedebileceğiminikikatınıiçecek,benimömürboyugülebileceğiminikikatıgülecek.Azsonrao,şimdiben.Evet,biraniçinfarklıoldum:Ceketinibirkenaraatmışbirhayvanolmanıninsani,alçakgönüllüzevkinibir
başkasındagördüm,yaşadım.Banaböylehayallerkurduranbirgününtarihegeçeceğineşüpheyok!Kendimibiryerlerdefelektenbirgeceçalan,turpgibisağlıklı,işgezisineçıkmışbiriolarakgördüğümouçucudüşgibi,masmaviyleyoğrulmuş,muhteşembirgünbuda.
(ARevista’dayayımlanmıştır,sayı1,1932)
77.Yada:Bütüncehennemlerinışıklarıhavayasaçıldı.
78.Yada:...vegününbirindesöylemişolmaktankaçamayacaklarısözlere.
79.EdmundGosse’un“LyingintheGrass”şiirindenalıntı.
375H.K.
Kır,bizimolmadığımızyerdir.Gerçekgölgeler,gerçekağaçlar,orada,yalnızoradayaşar.
Hayat,birünlemlebirsoruarasındakitereddüttür.Şüpheniniçindebirsonnoktavardır.
Mucize,Tanrı’nıntembelliğindenolur,dahadoğrusumucizeyiuydurmaklabizonatembeldemişoluruz.
Tanrılar,bizherneolamayacaksakonuncisimleşmesidir.
Varsayımlarınyorgunluğu...
376H.K.
Zararsızbirateşlegelenşuhafifsarhoşluk,ağrıyanuzuvlarımızıniçinesoğukve
yumuşacık,gözlerimizin,çarpanşakaklarımızıniçineisesıcacıkişleyenşurahatsızlık–sevgilizorbasınavurgunbirkölegibicandanbağlıyımorahatsızlığa.Benişusızlanan,titreyen,pasifşeyedönüştürüyorki,busayedegörülmeyenlerigörüyor,düşüncelerinetrafındandolaşıyor,duygularıarayakatabiliyorum–vesonundaparamparçabuluyorumkendimi.
Düşünmek,hissetmek,istemekkarmakarışık,tekbirşeyedönüşüyor.İnançlar,duyumlar,düşlenenlervegerçeklerdörtdörtlükbirdüzensizliktebuluşuyor;tersçevrilmişbirçekmeceniniçindenetrafasaçılaneşyalargibi.
377H.K.
16Temmuz1932
İyileşmeyeyüztutmuşolmaduygusunda,
heledehastalıkbellibelirsizsinirlerevurduysa,melankolikbirneşevardır.Heyecanlarvedüşüncelerbirtürsonbaharagirer,dahadoğrusuyapraklarındökülmediği,havasıyla,göğüylesonbaharabenzeyenbirilkbaharbaşına.
Yorgunlukbirkeyifolabilirvekeyiftehepbirazkedervardır.Birtaraftanbirparçasıolduğumuzhalde,varoluşunbirazdışındahissederizkendimizi,sankihayatınbalkonundansarkmışbakıyoruzdur.Tamolarakdüşünmedenseyretmekteyizdir,tarifedilirbirduyguolmaksızınhissetmekteyizdir.İstemgevşer,çünküonaihtiyaçyoktur.
İşteozamanbazıanılar,bazıumutlar,bazıbelirsizarzularusulcabilincinyamaçlarınıtırmanmayakoyulur,tıpkıbirdağıntepesindengörülüpdekimolduğuseçilemeyenyolculargibi.Uydurukşeylerinanılarıdırbunlar,gerçekleşmesedeolurumutlar,neşiddetlehissedilmiş,neşiddetleifadeedilmiş,varolmayıistemektenbileacizarzulardır.
Gündebuduyumlarauygunolduğunda,
örneğinsıcakolmayan,hattabundanötürüserinbilesayılabilecekkararsızbirrüzgârınestiği,yazortasıolduğuhaldemaviliklerlebirazperdelenmişbugünkügibigünlerde–buizlenimleridüşünüp,hissedipyaşadığımıziçin,anlattığımızruhhalideiyicederinleşir.Anılarımız,eskidenbeslediğimizumutlaryadaarzularcanlanmışdeğildir.Amaduygularımızşiddetlenmiştirvebelirsizağırlıklarıbiraz–saçmabirşekilde–yüreğimizisıkıştırır.
Şuan,uzakbirşeyvarbende.Evet,hayatınbalkonundayım,amatamolarakbuhayatındeğil.Onunüzerindeyim,durduğumyerdenonuseyrediyorum.Hayatkarşımdauzanıyor,bayırları,teraslarıyla,vadidekiköylerinakevlerindenyükselendumanlaradoğrualçalanzenginbirmanzarayabenziyor.Gözlerimikapattığımdagörmediğimiçin,görmeyedevamediyorum.Tekraraçarsamhiçbirşeygörmezoluyorum,çünküonlarıgörmüyorum.Tepedentırnağabelirsizbirözlemim–negeçmişe,negeleceğeduyulan:Benşimdikizamanınbirözlemiyim,isimsiz,fazlasıyla
uzamış,anlaşılamamış.
378H.K.
25Temmuz1932
Nesnelerisınıflandıranlar,yanibilimdensınıflandırmayıanlayanbilimadamları,sınıflandırılabilirşeylerinsonsuzolduğunu,dolayısıylasınıflandırılamayacağınıgenelliklebilmezler.Amabeniasılşaşırtan,sınıflandırılabilirbilinmeyenşeylerin;bilgininiçindekiboşluklardayuvalanan,ruhavebilinceaitşeylerinvarlığındandahabersizolmaları.
Bubelkideaşırıdüşünmemdenyadadüşleredalmamdankaynaklanıyor;varolangerçeklikledüşü,yanivarolmayangerçekliğibirbirindenayıramadığımdoğru.Gökvedünyaüzerinedüşünmeyekoyulduğumda,günışığındaparlamayanyadaüzerindeyürünemezbirşeyleriişiniçinekatıyorum–düşevreninin
eleavucasığmazharikalarıbunlar.Varsaydığımgünbatımlarınınaltınrengine
bulanıyorum,amabuvarsayım,varsayımımdacapcanlı.Düşselmeltemlerlekendimdengeçiyorum,amadüşselolan,düşlendiğiandahayatbuluyor.Pekçokhipotezegörebirruhumvar,amabuhipotezlerdekendincebirruhasahip,dolayısıylabanadakendiellerindekiniveriyorlar.
Gerçekliktenbaşkameseleyok,odazatençözümsüz,amadipdiribirmesele.Birağaçlabirdüşarasındakifarkhakkındanebilebilirim?Ağacadokunabilirim;düşesahipolduğumubilirim.Kendigerçeğiiçindenedirbu?
Nedirbuhakikaten?Ipıssızbüroda,birbaşıma,akılişekarışmadandüşgücüyleyaşamayakoyulanbenim.Terkedilmişmasalaryadakolilerinyapıldığıtaraftayerlerdesürünenpaketkâğıtları,yumaklardüşüncelerimibölmüyor.Taburemetünemekyerine,ileridegerçekleşecekbirterfininonuruna,Moreira’nıntombulkollukoltuğunarahatçakurulmuşum.Belkidekutsalyağa
bulanırgibidalgınlığabulanmamdabumevkinindeetkisivar.Çoksıcakgünlerdeinsanuykudanbaşınıkaldıramıyor;bitkinliktenuyumaksızınuyuyorum.Banabunlarıdüşündürendebu.
379
Istırapmolası
Sokakartıkbeniyoruyor;yohayır,yormuyor–hayattakiherşeysokak.Karşıda,sağomzumunüstündenbakıncagördüğümbistrovarvegenekarşıda,solomzumunarkasınadenkdüşenkasayığını;ortada,ancaktamdönersemgörebileceğimayakkabıcı,AfrikaKumpanyası’nınsundurmasınıdüzenliçekiçsesleriyleinletiyor.Öbürkatlarınneolduğubellideğil.Üçüncükattabirpansiyonvar,dediklerinegörebirfuhuşyuvasıimiş,amahepböyle,hayatböyle.
Sokakmı,beniyormakmı?Sadecedüşündüğümzaman.Sırfsokağabakarkenyadaonuhissederkendüşünmüyorum:Köşede,endiptekiadam,muhasebeciyardımcısıhiçkimseolarakbüyükbiriçhuzuruylaçalışıyorum.Ruhumyok,kimseninruhuyok–genişsalondaherşeyiştenibaret.Milyonerleringönüleğlendirdiğiyerlerde,hepoyabancıülkelerdedeişvardır,ruhyoktur.Eldevartoputopubir,bilemedinikişair.Ahnelervermezdimbendendebircümlekalsındiyegeriye,duyanın,“Güzellaf!”diyeceğibirşey,tıpkıkopyalayıpömrümünkitabınınsayfalarınakaydettiğimrakamlargibi.
Galibabirkumaşmağazasındamuhasebeciyardımcısıolmaktanhiçvazgeçmeyeceğim.Bütünsamimiyetimlesöylüyorum,umarımaslaşefmuhasebeciolmam.
380H.K.
28Eylül1932
Herhangibirduyumukaydetmeyeliuzunzaman–belkigünler,hattaaylar–olmuş;artıkdüşünmüyorum,öyleyseyokum.Kimolduğumuunuttum;yazıyazamazoldum,çünküvarolmayıbilmiyorumartık.Anlamsızcabiruyuklamahaliiçindebaşkalaştım.Hatırlamıyorolduğumufarkettiğimegöre,demekuyanmışım.
Hayatımınbiranındabayılmışım.Kendimegeldiğimde,neolduğumuhatırlamıyorum,birvakitlersahipolduğumbenliğinanısıise,kopukluktandolayıbozulmuş.Hayalmeyal,bilmediğimbirzamandilimidönüpduruyorkafamda,belleğiminbirparçasıöbürparçayıbulmakiçinboşyereçırpınıyor.Kendikendimletekrarbağkuramıyorumbirtürlü.Yaşadıysamda,bununfarkınavarmayıunutmuşum.
Artıkelletutulurhalegelensonbaharınbuilkgününün–ölüyazıazıcıkışıklaörten,serinliktenyoksunilksoğukgün–mesafeli
saydamlığıyla,sonuçsuzkalmışbirçabayıyadaaldatıcıistekleriçağrıştırmasıdeğilmesele.Bukaybolanlarinter-lude’undegereksizbiranınınyarımyamalakkalıntısıylakarşılaşmışolmakdadeğil.Sebepçokdahaacı,hatırlamadıklarımıanımsamayaçalışmanınsıkıntısı,bilmemneyinkıyısındayosunlarlakamışlarınarasındaboğulmuşolanbilincinoncaşeyikaybettiğinigörüncebastırancesaretsizlik.
Kıpırtısız,dupdurugünün,derinmavikadarparlakolmayanmavilikte,umutverenbirgöğüolduğunugörüyorum.Herzamankindenbirazdahaazyaldızlıgüneşin,duvarları,pencerelerinemlioyunlarlaaltınışıklaraboğduğunugörüyorum.Rüzgârınesamisiokunmadığı,hattarüzgârıhatırlatacakveyalanlayacakbirmeltembileesmediğihalde,tarifsizşehrinüzerindebirserinliğinuyuduğunugörüyorum.Düşünmeksizin,istemeksizingörüyorumbütünbunları,sadeceanılarımdauykumvar,özlemduyuyorsamodasadecebuhuzursuzlukyüzünden.
Yakalanmadığımbirhastalığınardından,uzak,işeyaramazbirnekahetdevresinegiriyorum.Uyandığımdabüyükbirhevesleyapmayacüretetmediğimşeyehazırlanıyorum.Hangiuykububenihiçuyutmayan?Hangiokşayıştekkelimeetmeyen?Ateşliilkbaharınsoğukyudumlarınıiçimeçekerekbirbaşkasıolabilsemkeşke!Hiçolmazsabirbaşkasıolmayıdüşünebilseydim,ahneolurdu–hayatınkendisindenbileiyiolurdubu,anılardacanlananoresimde,uzaklardahiçbirrüzgârınsarsmadığısuyeşilisazlarnehreeğilirken...
Aslaolmadığımkişiaklımageldiğinde,kendimigencecikhayalediyorumsıksık,gerikalanıiseunutuyorum!Hiçgörmediğimmanzaralarnekadardeğişmiş;gerçektengörmüşolduklarımise,hiçvarolmadıklarıhaldenekadartaze!Banane?Tesadüfler,fasılalartükettibenivegünserinliğinigüneştenalırken,sahipolmaksızınseyrettiğimgurubuniçinde,nehirkenarlarında,karasazlarbuzgibiuyuyor.
381H.K.
28Eylül1932
Sıkıntıyı,hiçbaşınagelmemişolanlarınbileanlayabileceğibirdilletarifedenhenüzçıkmadı.Kimilerininsıkıntıdediği,aslındabasbayağıbıkkınlık;yadabirtürrahatsızlık;olsunolsunyorgunluk.Gerçisıkıntı,sahidendeyorgunluğu,rahatsızlığıvebıkkınlığıandırır,amaaradakibenzerliksuyla,bileşimindekihidrojeninveoksijeninbenzerliğikadar.Suonlarıkapsar,fakatbenzeşmez.
Çoğunluksıkıntıyıböylesınırlı,eksikbirşekildetarifederken,sıkıntıyıbirbakımaaşanbirtanımortayaatanüçbeşkişideyokdeğildir:Bunlar,dünyadakiçeşitliliğinvebelirsizliğinuyandırdığısamimivetamamenmanevitiksintiyesıkıntıderler.Bıkkınlıkdenen,insanıesnetenşey;bizibirtürlüyerimizdeoturtmayanveadınarahatsızlıkdenenşey;felçedenyorgunluk–bunlarınhiçbiritamolarak
sıkıntıdeğildir;amasıkıntı,boynubüküközleminzincirlerinikıran,hayalkırıklığınauğramışarzuyutekrarayağakaldıranveruhtagizemciyiyadaazizidoğuracaktohumuşekillendiren,herşeyinboş,değersizolmasınınderinanlamıdadeğildir.
Sıkıntıdünyadanbıkmışolmaktırsahidende,yaşadığınıhissetmeninrahatsızlığı,yaşamışolmanınyorgunluğudur;sıkıntıgerçektendeherşeyinhaddindenfazlaanlamsızolduğunutendehissetmektir.Amabütünbunlarınötesinde,sıkıntıaynızamandavarolanyadaolmayanbaşkadünyalarınverdiğibıkkınlıktır;birbaşkasıolarak,birbaşkaşekilde,hattabirbaşkaülkedebileolsayaşamakzorundaolmanınrahatsızlığıdır;sadecedününvebugünündeğil,ayrıcayarınınveeğervarsasonsuzluğunyadahiçliksonsuzlukisehiçliğinverdiğiyorgunluktur.
Sıkıntınınpençesinedüştüğünderuhusadece,nesnelerinvevarlıklarınboşluğuyaralamaz;nesnelerilevarlıklarındışındabirbaşkaşeydahavardırboşolan,onubizzat
ruhunboşluğuhissedervekendinideboşlukolarakduyar;onoktadakendiylekarşılaştığındabirtiksintiduyar,kendinireddeder.
Sıkıntıkaosunfizikselolarakalgılanması,kaosunherşeyolduğuduygusudur.Esneyenler,somurtkanlar,yorgunlar,daracıkbirhücredetutsakhissederlerkendilerini.Hayatındarsınırlarındantiksinenler,eliayağıbağlanıpdahagenişbirhücreyeatılmışgibidir.Sıkıntınınpençesindekiinsanise,sonsuzbirhücrede,anlamsızbirözgürlüğüntutsağıdırsanki.Sıkıntıdanesneyenler,rahatsızlığayadayorgunluğaboyuneğenleryıkılanhücreduvarlarınınaltındakalabilir.Dünyanınküçüklüğündeniğreneninsan,prangalarınınkendiliğindendüştüğünügörüpkaçabilir;yadazincirlerikıramadığınahayıflanabilirvebuacıylatiksinmedenkendiniyenidenyaşayabilir.Amasonsuzbirhücreninduvarlarıbizemezarolamaz,çünküyokturlar;ayrıcazincirevurulmamışolduğumuzdan,canımızıyakarakbizehayatverecekbirşeydendeyoksunuzdur.
Hiçölmemecesineölmekteolanakşamın
huzurlugüzelliğikarşısındahissettiklerimbunlarişte.Berrakvederingöğebakıyorum,bulutkaraltılarınabenzeyenbelirsizvepembemsişeylervar,uçarı,uzakbirhayatınincecik,elletutulmaztüyleribunlar.Gözleriminehreindiriyorum,hafifbirürpertininyaladığısudahaderinbirgöktengelmebirmaviyiyansıtıyoradeta.Gözlerimitekrargöğeçeviriyorum,görünmezhavadaparçalanmaksızıntarazlananbelirsiztonlarınarasında,sönmüş,sızlayanbirbeyazlıksalınıyor,sankidahayüksek,dahaaşınmışolduklarıbiryerde,şeylerindeiçindebirşeyvarmış,oşeyindekendinehas,somutbirsıkıntısıvarmış,şeylergibiolamamasının,kaygıdanvehüzündenibaret,elegelmezbircisimolmasınınsıkıntısı.
Öyleysenedir?Derinhavada,hiçbirşeyolmayanderinhavanındışındanevar?Gökyüzünde,onaaitolmayanbirrenktenbaşkanevar?Bubelirsizkatarlardabulutluklarındanşüpheduyduğumbulutlardanbaşkanevar,batmaktaolangüneşin
belirginleşenpırıltılarındanbaşkanevar?Bütünbunlarıniçindebendenbaşkanevar?Ah,iştebudursıkıntı,sadecebu.Varolanherşeyde–gök,yer,evren–,hepsindesadecebenimolmam!
382
Sıkıntınıngerçekbirinsana,kendimleolanilişkiminetekemiğebürünmüşhalinedönüştüğünoktadayım.
383H.K.
Dışdünyanınvarlığı,sahnedeoynayanbiraktörünvarlığınabenziyor:Varolduğunaşüpheyok,amakesinliklebambaşkabirşeyolarak.
384H.K.
...Veherşeyonulmazbirhastalık.Hissetmeninyararsızlığı,beceriksizolma
mecburiyetininürpertisi,eylemektenâcizolmak[...]
385H.K.
2Kasım1932
Pusmu,yoksadumanmı?Yerdenmigeliyordu,göktenmiiniyordu?Bilenyoktu:Biryerlerdeninenyadafışkıranbirşeydençok,havayamusallatolmuşbirhastalıktısanki.Belkidedoğanınbirgerçeğideğilde,gözümüzdekibirrahatsızlıktı.
Herneise,manzarabaştansonauyuklama,güçsüzlükgetiren,tarifsizbirrahatsızlıkla
doluydu.Okötügüneşinsessizliği,tamamlanmamışbirbedendecisimleşmiştisanki.Birşeyolacakgibiydi,gözlegörülürşeyleribağrındasarıpsarmalamışbirtürönseziboşluktasalınıyorduadeta.
Gökyüzündesüzülenbulutlarmıydı,yoksapusmu,söylemekzor.Yeryerbirazrenklenen,anlamsızbiruyuşuklukvardı,eskipembetonlarındaçözüldüğüyadamavileşerekdurgunlaştığıyerlerdışındabellibelirsizsarılarbulaşmışbirgrilikvardı,amamavilergökyüzümüydü,yoksabirbaşkamavimigeliponukaplamıştı,artıkanlaşılmıyordu.
Hiçbirşeybelirlideğildi,belirsizlikbile.İştebununiçininsanıniçindenpusgibigörünmeyenpusadumandemekgeliyorduyadaneolduğunuzerrekadaranlamadanbupusmudur,dumanmıdır,diyemeraklanıyorduk.Belirsizliğekatkıdabulunansıcakhavaiçindebuböyleydi.Nesıcakla,nesoğukla,neserinlikle:Hava,ısısını,sıcaklığındışındakibirşeylerdençekipçıkardığıunsurlarlaörmüştüsanki.Özetlemekgerekirse,gözüüşütenpus
eliyakıyordu,dokunmavegörmeduyularıaynıduyununikifarklıalgılamabiçimiydiadeta.
Durgun,gerçekbirsisinyanındagetirdiğiyadagerçek,doğaldumanınkâharalayıpkâhyarıkararttığı,ağaçlarınçevresiniyadaevlerinköşelerinisaranoçizgileryadaköpüklühatlarbileyoktugörünürde.Herşeykendiliğinden,bellibelirsizgündüzgörülenlerihatırlatangölgelersaçıyordusankidörtbiryana,gölgeningölgeolduğunukanıtlayacakbirışık,görünürbirnesneolduğunudoğrulayacakbirkaynakolmaksızın.
Zatengölgegözlegörülmüyordubile:Birşeyigörmeninbaşlangıcıgibiydi,amaneredenbakılsaaynıydı,yarı-görünenşey,tamolarakortayaçıkmayaçekiniyordusanki.
Yahissedilenneydi?Herhangibirşeyhissetmeninimkânsızlığıydıtamolarak,çünküyürekbaşıniçinesavrulmuş,bütünduygularbirbirinekarışmıştıvevaroluşuyanmanınuyuşukluğuiçindeydi,işitmeyebenzeyenhayvansıbirduyukeskinleşmiş,kesin,
anlamsızbirşekildeortayaçıkacakbirşeyikolluyordu,tıpkıgerçeklikgibihepkendinigöstermeküzereolanvegenetıpkıgerçeklikgibiortayaçıkmamanınikizkardeşiolarakkalanbirşeydibu.
Zihindedönüpduranuyumaisteğisönmüştü,çünkübunundüşüncesibileesnemeyizahmetlibirişhalinegetirir.Görmektenvazgeçmekgözleriacıtır.Varlıkrenksizceböyleherşeydenvazgeçerken,varolmayıbecerenbiricikimkânsızdünya,uzaklardan,dışarıdangelenseslerdenibarettir.
Ahevet,birbaşkadünya,başkaşeylerveonlarıhissedecekbirbaşkaruh,ruhunbilincinevaracakbirbaşkazihin!Ruhlavarlıklarınberaberceazalmasından,olanherşeyintarifsizliğininuyandırdığımavimsişaşkınlıktansaherşey,hattasıkıntıbileyeğdir!
386H.K.
28Ekim1932
Yanyana-apayrı,ormanıniçindekikeskindönüşlereayakuydurarakyürüyorduk.Kendimizdekiyabancıtarafolanadımlarımız,engebelizemineyayılmışsararmış,yarıyeşilyapraklarınçıtırdayanyumuşaklığındauyumlayürürkentekyürekolmuştu.Amaadımlarımızaynızamandabirbirindenkopuktuda,çünküikiayrıdüşünceydik,aramızdaikisibirdenaynışeyiarşınlayan,olmadığımızoşeylerdenbaşkahiçbirortaknoktayoktu.
Sonbahargelmiştibile,kulağımızaçiğnediğimizyapraklardanbaşka,bizehoyratçaeşlikedenrüzgârınetkisiyledurmadandökülenyapraklarınyadageçmişveyageçmekteolduğumuzyerlerdekiyapraklarınsesleriçalınıyordu.Orman,bütündiğermanzaralarısilmişti.Nevarkiorman,çürümüşbirzemindeberaberceveapayrıolarakadımadımyürümektenbaşkahayatıolmayanlariçinyetenbiryerdi,birmemleketti.Öylesanıyorumkisonbaharlardanbirsonbaharda,osimgeselve
gerçekormandaogünün,belkiherhangibirgününyadabütüngünlerinsonuydu.
Hangievleri,hangigörevleri,hangiaşklarıterketmiştik–bizbilebilemiyordukbunu.Oan,unuttuğumuzlahiçbilmediğimizarasındailerleyenyolculardık,yüzüstübırakılmışideallerinatsızşövalyeleriydik.Amayürüyüşümüzünamacı,varlıknedenibundaydıveayaklarımızınaltındaçatırdayanyapraklarındinmeyensesinde,kararsızrüzgârındaimasertıslığında–belkiyürüyüşdeğildegeliştir,çünküneyolunedeanlamınıbildiğimizden,gidiyormuyduk,yoksageliyormuyduk,ondandahabersizdik.Vedöküldükleribellibiryerolmadığı,hattagörünürdedökülenyaprakdaolmadığıhalde,ağırenkazlaradönüşmüşyapraklarınsesihüznüyleormanısürekliuyutuyordu.
Aslındayanımızdakinimerakettiğimizyoktu,amaoolmadanyoladevametmezdikde.Ötekininyanımızdaolması,içimizdedevamedenbirtürdüştü.Uyumluayakseslerimizötekiolmadandüşünmemizeyardımcı
oluyordu,oysatekbaşımızaolsak,ayakseslerimizdenuyanırdık.Ormanartarda,sahtedüzlüklerdenibaretti,sankikendidesahteyadatükenmeküzeregibiydi,amanesahtegörünmeninbittiğibiryervardı,nedeormanın.Uyumluadımlarlahepaynıdüzendeyürümeyedevamediyordukveherşeyedönüşmüşolan,evrenolmuşolanormanda,ayaklarımızınaltındaçatırdayanyapraklarınetrafındadüşenyapraklarınincesesiduyuluyordu.
Kimdikbiz?Gerçektenikikişimiydik,yoksatekbirvarlığınikihalimi?Hiçbirfikrimizyoktu,sormuyordukda.Ormanazifirikaranlıkçökmediğinebakılırsa,biryerlerdebulanıkbirgüneşolmalıydı.Belirsizdeolsabiramaçvardıherhalde,yoksailerlemezdik.Birormanolduğunagöre,demekkibirdünyadandabahsedilebilirdi.Bizise,ölüyapraklarınüstündedurmaksızın,uyumluadımlarlayürüyenyolcular,usulcadökülenyapraklarınisimsiz,imkânsızdinleyicileriolarak,varolanyadaolabilecekherşeyinyabancısıydık.Hepsi
bu.Kâhkuvvetli,kâhdahayumuşakyükselenyabancırüzgârınmırıltısı,tutsakyapraklardangelenkâhtiz,kâhboğukhışırtı,ölüdoğmuşbirkalıntı,birtereddüt,birtasarıvesonraben,ikisindenhangisiolduğumubilemeyenben,yoksaikisibirdenmiydimyadahiçbirideğilmiydim;sonbahardanveormandan,hoyratvebelirsizesenrüzgârdan,dökülmüşvesonsuzakadardökülenyapraklardanbaşkahiçbirşeyinolmadığıtrajediyiseyrettim,sonunugörmeden.Genededışarıdabiryerdekesinliklebirgüneşvebirgünvarmışgibi,ormanınhışırtılısessizliğinde,varolmayanbiramaçuğrunahepmükemmelgörüyorduinsan.
387H.K.
[...]uzakyataklardagerçektenhayalettiğimorhareli,yaldızlıdenizlerinbağrında,muhteşemadalargördüğüandaboğulanbirkazazedegibi.
Galibabenimgibileredekadandiyorlar,içimde(zihnimindışarıdanyaptığıtarifegöre)egzotik,ateşlibirruhubeklenmedikkelimelerleaçığavuran,güyaolağanüstügeçinenohüzünlüpırıltılardanolmalı.Böyleyaratıldığımıvesaçmaolduğumuhissediyorum.İştebundandolayı,klasikyazarlarınortayaattığıbirhipotezeöykünerek,enazındanyedekruhumusüsleyenduygularıbirdilmatematiğiyleanlatmayaçalışıyorum.Yazarakdüşünmeyisürdürürkenbirangeliyor,dikkatiminesasolaraknereyeyoğunlaştığınıanlayamazoluyorum–bilmediğimbirnakışdeseniymişgibitarifetmeyeçalıştığımdağınıkduygularamı,yoksanasıltarifettiğimitarifetmekisterkensonundaaralarınadalıppusulamışaşırdığım,kaybolduğum,dahaötelerdekibaşkaşeylerigörürolduğumkelimeleremi.Bendefikirlerin,kelimelerinveimgelerinçağrışımlaryaptığınıhissediyorum–bunlarınhepsiaynıandahemgayetnet,hemdekarmaşıkbirşekildegerçekleşiyor–vehissettiğimizannettiklerim
kadarhissettiklerimidesöylüyorum;ruhumun,yüzüstübıraktığıyerdeçiçeklenmişimgelerdenhangilerinibanatelkinettiğiniayırtedemiyorum;barbarbirkelimeninsesininyadaarayakattığımbircümleninritmininbenizatenbelirsizolankonudan,biriktirdiğimduygulardanuzaklaştırıpuzaklaştırmadığını,tıpkıkafamızdiyeçıktığımızyolculuklardakigibibenidüşünmektenvesöylemektenalıkoyupkoymadığınıanlayamıyorum.Veaslındatekrarlandıkçabanakendimiyararsız,başarısızhissettirmesi,nihayetindekederlendirmesigerekenbütünbuşeyler,pırılpırılkanatlarveriyorbana.İmgelerdenbahsetmeyebaşlamamla–belkideaşırıimgekullananlarıayıplamaniyetiyleyolaçıktığımiçin–,içimdebaşkaimgelerindoğmasıbiroluyor;hissetmediğimşeyireddetmekiçiniçimdediklenmeyegöreyim,birbakıyorumkioşeyihissetmekteyim,itirazımdaallıpullubirduyguyadönüşmüş;nihayetçabalarımdanumudukesipkestirmeyollarasapmayakalkıştığımdabuseferdegayetklasikbirterim
yadauzamsal,yalınbirsıfat,önümdeduran,uyuklayarakbirşeylerçiziktirdiğimkâğıdınüzerindekisırperdesinikaldırıyor,mürekkeptendoğmaharfleroansihirliişaretlerbarındıran,saçmabirharitayadönüşüyor.Kalemimlebirliktekendimideyerinekaldırıyorum,arkamayaslanarakkıpırtısızlığınokocapelerininesarınıyorum,dağılmışım,uzağım,parçalanmışımvedişibirşeytangibiyim,uzakyataklardagerçektenhayaletmişolduğumorhareli,yaldızlıdenizlerinbağrındamuhteşemadalargördüğüandaboğulanbirkazazedegibinihaiyim.
388H.K.
Duyularımızınsadeceedebiyatıalgılamasınısağlasak;eğeronlaryükseldikçebizimküçülmemizgibibirtehlikevarsa,heyecanlarıdasırfoynakveparlakcümleheykelleriyapmayayarayanmalzemeyedönüştürsek...
389H.K.
Bugünruhumutanımlamakiçintercihettiğimifade,duyarsızlıklaryaratıcısı.Hayatafaydasıdokunacakbireylemdebulunacakolsaydım,ençok,insanlarıkendileriiçinhepdahafazla,ortakhayatındinamikyasasıiçinsehepdahaazhissedecekşekildeyetiştirmekisterdim.Sıradanlığınhastalığıyaymasınıengelleyebilecekbumanevitemizliğiinsanlaraöğretmek;idealimdekisahicipedagogayıldızlarınbiçtiğikaderbencebuolabilir.Yazdıklarımıokuyanherkes(konunungerektirdiğigibi,adımadımdaolsa)başkalarınınbakışlarıyadagörüşlerikarşısındahiçbirşeyhissetmemeyiöğrensinler–bukaderimdevarsa,hayatımınskolastikdurgunluğuşöyleböyledeolsaödülünübulmuşdemektir.
Eylemsizliği,oldumolasımetafizikselnedenlerdenkaynaklananbirhastalıkolarakyaşadım.Herhangibireylemdebulunmak,varlıklarıkavrayışımıhepzedeledi,dışevrendeikiyebölünmesineyolaçtı;sadecekımıldandığımzamanbile,bundanböyleyıldızların,göğünaynıkalamayacağıizleniminekapıldım.İştebunedenleenufakbirhareketinbilemetafizikselolarakneyetekabülettiğini,çokerkenyaşta,şaşırtıcıderecedeaçıkbirşekildegörüroldum.Eyleme,aşkınbirdürüstlükanlayışındanilerigelenbiredepleyaklaştım,butavırbilincimekazındığındanberihissedilebilirdünyaylaiçlidışlıolmaktanbenialıkoyuyor.
390
Batılinançlarasahipolabilmek,enyüksekdüzeydeicraedebildiğinde,birinsanınüstünlüğünükanıtlayansanatlardanbiridir.
391H.K.
13Aralık1932
Kendimcedüşünüpgözlemyapmayabaşladığımdanberi,insanlarıngerçeğibilmediğini,hayattaçokbüyükönemtaşıyanyadasadeceyaşamayafaydasağlayanhiçbiralandaaralarındaanlaşamadıklarınıfarkettim.Enkesinbilim,kendiyasalarıylakurallarınındörtduvarıarasındayaşayanmatematiktir;kuşkusuzuygulamalıolarakbaşkabilimleriaydınlatmayahizmeteder,amatekyaptığıötekibilimlerinkeşfettiklerineışıktutmaktır:
Keşfetmeyeyardımcıolmaz.Ötekibilimdallarındagüvenilirbulunan,kabulgörmüşhiçbirşeyinhayatınnihaiamaçlarıiçinzerrekadarönemiyoktur.Fizik,demiringenleşmekatsayısınıgayetiyibilir;amadünyayıkurangerçekmekanizmadanhabersizdir.Bilmeyiistediklerimizçoğaldıkça,bildiklerimizokadarazalır.Birtekmetafizikvardırgerçeğinvehayatınnihaihedeflerineyüzünüdönmüşolan,bubakımdanbizimyücekılavuzumuzolabilirdi,ancakmetafizikbilimselbirteoribiledeğildir,Falanca’nın,Filanca’nınelindebellibirtarzıolmayanzavallıevceğizleredönüşen,çimentotutmayanbirtuğlayığınıdıralttarafı.
Bunundışındainsanlarınhayatıylahayvanlarınhayatıarasında,yanılgıyıyadacehaletiyaşamatarzlarıdışındabirfarkolmadığınadadikkatettim.Hayvanneyaptığınıbilmez:Düşünmeden,akılyürütmeden,gerçekbirgeleceğiolmadandoğar,büyür,yaşarveölür.İyiama,hayvandanfarklıyaşayankaçinsanvarki?Hepimizuyuruz,tekfarkdüşlerimizde,
düşlerimizineriştiğinitelikveseviyededir.Ölümbelkibiziuyandırıyordur,amabudacevapsızbirmesele–imanınverdiğicevabısaymazsaktabii,bunagöreinanmakzatenkazanmakdemektir;umuduncevabınagöresahipolmakarzulamaklaolur;Tanrısevgisiise,veren,alır,der.
Busoğukvehüzünlükışgününde,akşamyaklaşırkenyağmuryağıyor,dünyanınilksayfasındanberi,aynıtekdüzeliklehepyağmışçasına.Yağmuryağdıkçaduygularımıbüküyorsanki,onlarisetamgöremeyengözlerinikentinzeminineçevirmiş;hiçbirşeyibeslemeyen,yıkamayan,neşevermeyenbirsuakıyoryerde.Yağmuryağıyorvebirden,neolduğunubilmeyen,düşünceleriniveheyecanlarınıhayaleden,yeraltındabiryuvaymışgibivarlığınözelbiryerinebüzülmüş,azıcıkısınıncaezelibirgerçeğekavuşmuşgibisevinenbirhayvanolmanınsonsuzhüznüyledoluyoriçim.
392
Halktaninsanlar–iyiinsanbudurişte!Halkinsanı,hiçbirzamaninsanlığahizmet
amacıgütmez.Temelözelliği,kendiçıkarlarınışiddetlekoruması,aynışiddetle,mümkünolduğukadarbaşkalarınınçıkarlarınadaköstekolmasıdır.
Halkinsanıgelenekleriniyitirdiğinde,bu,toplumsalbağınkopmasıanlamınagelir;toplumsalbağlabirlikte,azınlıklahalkarasındakibağdakopmuşolur.Obağınkopmasıylasanatınvegerçekbiliminsonugelir,uygarlığıdoğurantemeletkenlertükenir.
Varolmak,inkâretmekdemektir.Bugünyaşayanben,dünbenolanşeyin,dünkübenin,tekrarinkârındanbaşkaneyimki?Varolmak,kendiniyalanlamaktır.Hiçbirşeyhayatı,yazılanlarınbirgünsonratekzipedildiğigazetelerdendahaiyianlatamaz.
İstemek,muktedirolmamaktır.Eylemegeçmişolanvarsa,bunueylemiyapabilmesindenönce,amaancakgerçekten
muktedirolduğuzamanistemiştir.İsteyenaslamuktedirolamaz,çünküisterkenyitipgider.Bencebunlartemelilkeler.
393H.K.
...gerçektenarzuetmemişolduğumuzhaldehepimizinyaşadığıhayatınamaçlarıgibikirli.
İnsanlarınhepsideğilsedeçoğuiğrençbirhayatyaşıyor:Bütünneşeleriyle,hemenbütünacılarıylaiğrenç,ölümacısıhariç,çünküonaGizemkarışıyor.
Dikkatsizliğimdensüzülerekgelen,birbirinekoşanrasgeledalgalarhalindeyükselenseslerduyuyorum,dışarıdangelendağınık,kıvraksesleradetabaşkabirdünyayaait–doğalı,yanisebzeleri;toplumsalı,yanipiyangobiletleri;yuvarlaktekerlekgıcırtıları(hızlasarsılarakilerleyenyükarabaları,üstükapalıarabalar);tekerleklerinindönüşündenziyade
hareketleriylealgılananotomobiller;rasgelebirpenceredebilmemneyinkımıldaması;birçocuğunıslığı,üstkattanbirkahkaha,yansokaktatramvayınmadenîiniltisi;bizimkinidikkesensokaktanyükselenkarmaşıksesler;yükseklikler,alçaklıklar,farklılıklardanyükselensessizlikler;trafikvegökgürlemesigibidurupkalkmalar;birayaksesi;karmaşıkseslerinbaşlangıçları,ortalarıvesonları–otlarınarasınagömülmüşbirtaşgibibunlarıdüşünerekuyurken,birşekilde,yerimderahatsızcakıpırdanarakdünyayıgözetlerkenbenimiçinbunlarınhepsivar.
Ardındanvebukezhemenyandan,eviniçindenseslergelipötekilerekarışıyor:ayaksesleri,bulaşık,süpürge,kesikkesiksöylenenbirşarkı(belkibirfado);[...]sofradakieksikleryüzündenatışmalar;komodininüstündekalmışsigaralarıistemeler–bütünbunlargerçeklik,düşdünyamagirmeyen,cinsellikbarındırmayangerçeklik.
Nekadardahafifküçükhizmetçikızınadımlarıvezihnimdecanlanan,kenarına
kırmızıvesiyahbantgeçilmişterlikleri–onlarıbukadarnetolarakgörüyorsam,çıkansesokırmızılısiyahlıbanttanbirşeyleraldığıiçindir;evinoğlunundahakararlı,dahakendinegüvenlibotlarınınsesi,çocuktizbir“azsonragörüşürüz”ünardındangidiyor,kapınınçarpmasısözüikiyebölerek,“az”dansonragelen“...görüşürüz”ünyankısınıboğuyor;birdenbirsessizlik,sankidünyaburada,dördüncükattadurmuş;yıkanacakbulaşıklarınsesi;akansu;bir“bensanademiştim”venehirdensessizliksireniyükseliyor.
Amabeni,düşgücümeolduğukadarmidemedevuranbiruyuşukluksarmış.İkisinesteziarasındadağlarkadarvaktimvar.Kalkıpsoracakolsalar,benimdecanımcevapvermekistese,şuağırakankısadakikalardan;düşüncenin,heyecanınveeylemin,hattaneredeysebizzatduyumunşuankihiçliğinden,paramparçairadeninşuölüdoğmuşçöküşündendahaiyi,dahakısabirhayatisteyemezdim,bunudüşünmekbirmucize.Arkasındanneredeysedüşünmeksizinkendime
diyorumki,insanlarınçoğu,hattabelkitamamıbuşekildeyaşıyor,dahayukarıda,dahaaşağıda,kımıldamadanyadahareketederek,amayücehedeflersözkonusuolduğundaaynıuyuşukluğakapılarak,tasarılarınaböyleboşvererek,hayatınyoğunluğunuböyleazaltarak.Nezamangüneşteuzanmışbirkedigörsem,insanlığıdüşünürüm.Nezamanuyuyanbirinigörsem,herşeyinuykuolduğunudüşünürüm.Nezamanbirirüyagördüğünüsöylese,oadamınbelkidehiçdüşünmemişolduğunu,baştanberisadecerüyagördüğünüdüşünürüm.Sokağıngürültüsübirkapıaçılmışgibikabarıyorvezilsesigeliyor.
Önemlideğildi,çünkükapıhemenkapandı.Ayakseslerikoridorunöbürucundaduruyor.Birilerinintaşıdığıtabakların,suvekapkacaksesiçınlıyor[...]
394H.K.
Hayalkurduğumgibi,istersemakıldayürütürüm,çünküodaaslındahayalkurmanınbirbaşkabiçimidirsadece.
Dahatalihlizamanlarınprensi,birvakitlerprensesindimsenin,anısıhâlâiçimiyakan,başkatürlübiraşklasevmiştikbirbirimizi.
395
Oyumuşacık,ohavaisaat,yüzsürüpduaetmekiçinyapılmışgezginbirmihrapgibiydi.Karşılaştığımızan,gökteenuyumluburçlarbirarayagelmiştimutlaka.Hissetmebilincimizekarışan,görürgibiolduğumuzdüşünbelirsizbedeninasıldaipeksi,nasıldainceydi.Hayatınyaşanmayadeğmediğinedairodokunaklıdüşüncenin,bayağıbiryazmevsimigibiiçimizdetamamensönüpgittiğiniduymuştuk.Yanlışdaolsa,aşinaolduğumuzudüşleyebileceğimizoilkbaharıntekrardoğduğunuhissediyorduk.Gösterişsizbenzerliğimizde,ağaçlarınarasındakihavuzlar
birtertipsızlanıyordu,tıpkıkıraçdağlardakigüllerveyaşamanıntarifsizmelodisigibi–bütünbunlardakimseninbirsorumluluğuyoktu.
Sezmeninyadabilmeninyararıyok.Gelecekbizisaranbirsisveyarıngörürgibiolduğumuzandabugünebenzer.Alınyazım:ayınensoyluışıklarıbüyükyollarasaçılmışken,yapraklarınarasındaobelirsizsaatinmelteminintaşıdıklarındanyadakulağımızınduyduğunusandıklarındanbaşkaürpertiyokken,karavanınyoldabıraktığıpalyaçolar.Uzaklardalallar,kaçakgölgeler,hepyarımkalan,ölümlenihayeteereceğindendeşüpheduyandüş;ölenbirgüneşinışıkları,yamaçtakievdeparlayanbirlamba,sıkıntıyüklügece,kitaplardanyükselenölümkokusu,yalnızlıkvedışarıdakihayat,tepelerinöbüryamacındayıldızlaraboğulmuşolanuçsuzbucaksızgece,geceniniçindeağaçlarveyeşilrayihaları.Istıraplarınsayesindenehayırlıdüğünlerkuruldu;tekbirgemininbilegeridönmediğiolimana,üçbeşkelimeyleasalet
kazandırmayıbildin–gerçekgemilerbiledeğildigelmeyenler;veyaşamanındumanıherşeyiçizgilerindensoyundurupgölgelerivebellibelirsizsınırlarıbıraktıgeriye,uğursuzhavuzlardatutsaksularınhüznünü,zafertakınadönmüşçalıları,Watteauusulüperspektifleri,sıkıntıyıvesonrahepsibu.Binyıllar,sadeceseningeleceğinbinyıllar,amayoldadönüşyok,demekkihiçgelemeyeceksin.İçindenkaçınılmazbaldıranlariçilenkadehler–senindeğil,bütüninsanlığınhayatınınkadehleri;vehattadakikalarilerledikçedoğrulupsıkıntısınınyollarındayürüyenkaygılı,boğukgeceniniçindeyalnızcaduyulan,yalnızcadüşüncededuyulanhafifçeaçılmışkanatlar,fenerler,gizliköşeler.Sarıveyeşil-siyahvemavi-aşk–herşeyölüeysütannem,herşeyölmüşvehiçgitmeyenogemivarya,işteoaslındabütüngemiler!Duaetbenimiçin,duanbenimiçinyükselirkenbelkiTanrı’yıdayoktanvareder.Enaşağıda,uzaklaşmışkaynak,belirsizhayat,geceninçöktüğüköydesönenduman,bulanıkbellek,uzaknehir...
Uykunubağışlabana,unutuşubağışlaeykendivarlıklarıylauzlaşamayanBelirsizAmaçlarınefendisi,OkşayışlarınveTakdislerinAnası...
396H.K.
30Aralık1932
Şuan,sonyağmurlardagöğüterkediptoprağaköksalmışken–gökdupduruoldu,yerisenemlivehareli–,yükseklerdeykenderinmavininizinisürenhayatınşimdiyoğunlaşmışolanaydınlığı,aşağıda,geçmişsağanaklarınserinliğiyleneşelenmekiçinruhlardagöğününbirparçasınıbıraktı,yüreklerdeiseserinliğininbirazını.
İstesekdeistemesekde,zamanın,yerlegöğünzavallıuyruklarıolanşekillerinin,renklerininkölesiyiz.Etrafınıhorgörerekkendinedalanbiriningeçeceğiyollarbile,yağmura,güneşegörefarkeder.Sırfyağmur
yağıyoryadadindidiye,belkideancaksoyutduygularınenmahremyerindealgılayabileceğimizbirtakımkaranlıkdönüşümlermeydanagelebilir,gerçektenhissetmediğimizhaldehissedilebilirbunlar,çünküzamanıdatamhissetmediğimizhaldepekâlâhissetmişizdir.
Herbirimizbaşlıbaşınaçoğuluz,kalabalığız,kendikendimizinçoğalışıyız.Bundandolayı,etrafındakihavayıküçümseyenvarlıkla,ondantatalanyadaacıduyanvarlıkbirdeğil.Varlığımızıngenişkolonisindebaşkatürlüdüşünenvehisseden,farklıcinstenniceinsanlaryaşar.Şubirkaçkelimeyi–yadaduyguyu–yazmaktaolduğumşuanda(hazırfazlaişyokken,rahatlamakiçiniyibiryolbu),aynıandahembüyükbirdikkatleyazmaktaolankişiyim,hemoandayapacakişiolmadığınasevinenkişi,dışarıyabakıpgöğügören(zatenoturduğumyerdenseçilmiyorgökyüzü),bütünbunlarıdüşünenkişivevücudundabirrahatlıkhisseden,elleribirazüşüyendebenim.Yabancılardankurulubana
aitbuevrenden,alacalıbulacalıamasıkışıkbirkalabalıkmışgibitekbirgölgevuruyoryere–yazmaktaolanbirininhuzurlubedenibugölge,ödünçverdiğimkurutmakâğıdımıgerialmayagiderkenonuayağakaldırıpBorges’inyüksekmasasınadoğrueğiyorum.
397
Gölge-ışıkdizileriyle,dahadoğrusuışıkvedahaazışıklaalacalanmışcephelerinarasında,sabahşehrinüzerineağıyor.Anlaşılangüneştendeğil,şehrinkendisindenfışkırıyorsabah,ışıkseliçatılardan,duvarlardangeliyor–fizikselolarakonlardandeğil,dahaziyadebulunduklarıyerikaplayanvarlıklarından.
Işığıgörüncebüyükbirumudakapılıyorum;evet,kabulediyorum,butamamenedebîbirşey.Sabah,ilkbahar,umut–bunlarıbirezgiylebirbirinebağlayanmelodikbiramaçvar;ruhumdadaaynıamacınaynıanısıonlarıbiraradatutuyor.Yo,hayır;
kendimideşehirgibigözlemlersem,bugünün,bütündiğergünlergibisonaermesindenbaşkabirumutolmadığınıanlarım.Akıl,şafağıdagörür.Bugüneumutlarbağladımsada,benimdeğildiler,geçenzamanıyaşamaklayetineninsanlaraaittionlar,benisesadece,onlarınanıtamamendışarıdanalgılayışlarınıistemedenkendimdecanlandırmıştım.
Umutetmekmi?Nevarkiumutbesleyeceğim?Gününkendindenbaşkabirvaadiyok,gayetiyibiliyorumbirakışı,birdesonuolduğunu.Işıkdiriltiyorbeni,amanefayda;bugününasılbulduysamöylebırakacağım,birkaçsaatyaşlanmış,birduyguylakeyiflenmiş,birdüşünceyüzündenbirazüzülmüşolarak.Heryenidoğumda,neyinöleceğinidüşlemektenseneyindoğduğunuhissedebilirizpekâlâ.Şimdi,yüce,enginışığınaltındaşehirbirevtarlasınabenziyor–doğal,genişveplanlanmışbirşey.Amabugörüntününortasındaykenbile,nasılunutabilirimvarolduğumu?Şehirbilincimiçimde,benimözbilincimaslında.
Birdençocukken,sabahınşehrinüzerindeyükselişini,bugünkündenbambaşkatürlügördüğümgeliyoraklıma.Ozamanlarbenimiçindeğil,hayatiçindoğardıgün,çünkühenüzbilinçliolmadığımdanhayatıntakendisiydim.Sabahabakıncaneşemyerinegelirdi;bugündesabahabakarkenseviniyorum,fakataynızamandahüzünleniyorumda.Çocukduruyorhâlâ,nevarkisustu.Onungibigörebiliyorum,amagözleriminardındagörmekteolduğumugörüyorum;veodakikagüneşkararıyor,ağaçlarınyeşilikararıyor,çiçeklerdahatomurcuklarıpatlamadansoluyor.Evet,eskidenburalıydımgerçektende;bugünenyenigörünenmanzaralarınkarşısındabile,sürgünegidipdegeridönmüşgibihissediyorumkendimi,hemhancıymışımhemdeebedigöçebe,gördüğüm,duyduğumherşeyinyabancısıymışım,kendimdenyaşlanmışım.
Herşeyigördümçoktan,hattahiçgörmediklerimi,aslagörmeyeceklerimibile.Gelecektekimanzaralarınanısıbiledolaşıyor
kanımda,tekrardangörmekzorundakalacaklarımıdüşününce,sıkıntımahementekdüzeliğintadısızıyor.
Penceremdensarkmış,kocaşehirdekirengârenkyığınlarıseyrederkenruhumtekbirdüşünceylemeşgul:Bütünsamimiyetimleölmek,hesabıkapatmak,dünyadakihiçbirşehrinüzerindebirdahaaslaışıkgörmemek,birdahaasladüşünmemek,hissetmemek,güneşinvegünlerinakışınıardımdabirpaketkâğıdıgibibırakmak;genişyatağınkenarınaoturup,varolmakiçinelimdeolmadanharcadığımçabayı,ağırbirkıyafetgibiüzerimdençıkarmakistiyorum.
398
İçgüdülerim,varoluşunhiçbirsomutkoşulununbenimgibivarlıklarauygunolmadığını,gündelikhayatınhiçbirmeselesininlehimizesonuçlanmayacağınısöylüyor.Pekçoknedendendolayıhayattanzaten
uzaklaşıyordum,budatuzbiberoluyor.Sıradaninsanlarıyüzdeyüzbaşarıyaulaştıranbukoşullar,sırabanageldiğiandatahminedilmesiimkânsız,uğursuzsonuçlardoğuruyor.
Bugözlem,bazenacıacı,tanrısalbirdüşmanlıklakarşıkarşıyaolduğumudüşündürüyor.Hayatımınakışınıtarifedentalihsizkazalar,galibayalnızca,olaylarıbanazararverecekhalesokmayıgörevedinmiş,bilinçlibirdüzeneğinvarlığıylaaçıklanabilir.
Bundandolayı,başarıuğrunahiçbirzamanaşırıçabaharcamam.Eğerçokisterse,kısmetkendiayağıylagelsinbana.Gayetiyibiliyorumki,başkalarınınsuiçergibieldeedeceğibaşarılara,vargücümleuğraşsamdaerişemeyeceğim.İştebuyüzdenfazlabirşeybeklemedenkadereteslimoldum.Hemzaten,neyeyararki?Stoacıdünyagörüşüm,organikbirihtiyaçtankaynaklanıyor.Hayatakarşızırhlanmakzorundayım.Stoacılığınherhaligibi,budasertbirEpikürcülüktenbaşkabirşeydeğil:Tekdileğim,mutsuzluğumla
mümkünolduğukadareğlenebilmek.Bununekadarbaşarabildimyadazatenhayattabaşarıyüzügördümmü,bilemiyorum.Aslındainsanınherhangibirbaşarıyaulaşmasınınmümkünolupolmadığındandahaberimyok...
Sıradanbiradamınkendiçabalarıyladeğil,olaylarınkaçınılmazakışıylabaşarıyaulaştığıbiryerde,benolaylarınkaçınılmazakışınadakendimibıraksam,canımıdişimedetaksambaşarıyaulaşmam,aslaulaşamam.
Tinselolarakdoğumumkısabirkışgününeisabetetmişolabilir.Gece,varlığımaçokerkençökmüştürbelkide.Hayatımmahrumiyetvehüzünleyaşanmayamahkûmdur.
Aslındabütünbunlarınstoacılıklahiçbirilgisiyok.Istırabımınasaletisadecelafta.Hastabirhizmetçigibisızlanıyorum.Evkadınlarıgibiöfkesaçıyorum.Hayatımbaştansonayararsız,tepedentırnağahüzneboğulmuş.
399H.K.
Diyojen’inİskender’edediğigibi,bendesadece,gölgeetmededimhayata.Arzularımolduysada,arzuduymakiçinbütünsebeplerelimdenalındı.Bulduklarımıgerçektenbulsamdahaiyiolurdu.Hayal[...]
***Dışarıdadolaşırkenmükemmelcümleler
kurdum,evegirdiğimandatekkelimesinihatırlamıyordum.Cümlelerdekikelimeleresığmazşiir,varolmalarındanmıilerigeliyor,yoksakısmenhiçvarolmamışolmalarındanmı?
***Nedeninibilmesemde,herişte
tereddütlüyüm.Zihnimdeyarattığım,kendimeözgüidealdüzçizgiyibulmakiçin,kimbilirkaçkezaramışımdırikinoktaarasındakienuzunyolu.Etkinbircanlıolmayıbeceremedimhiç.İnsanlarınhiçıskalamadıklarınıbenıskaladım;ötekilerinolancadoğallığıyla
yaptıklarını,ömürboyubilinçlibirşekildeyapmayauğraştım.Başkalarınınneredeyseistemedeneldeettiklerineerişmeyidiledimhep.Hayatlabenimaramda,baştanberimatcamlaroldu:Negözümle,neelimlealgıladımonları;venehayatımıyaşadımnetasarladıklarımı,olmakistediğimkişinindüşüydümsadece;düşbizzatirademlebaşlamıştı,tasarılarımaslaolmadığımoinsanınenbüyükhayalleriydi.
Duyarlılığımmıaklımagörefazlacoşkun,yoksaaklımmıduyarlılığımagöre,diyesordumkendimehep.Ötedenberiyabirindeağırkaldımyaöbüründeyadaikisindebirden,dahadaolmazsaüçüncübirşeybunlarıngerisinedüşmüştür.
***İdeallerdüşleyenler[?]denince,midemin
endibindenbirbulantıyükseliyor–sosyalistler,özgeciler,insanlığahizmetetmeyiamaçedinmişherkes.Bunlaridealleriolmayanidealistler,düşüncesizdüşünürlerdir.Suyun
yüzünevuran,boşdenizkabuklarınındayüzeyeçıkmasınabakarakkendilerinigüzelsananpislikyığınlarıdırbunlar,paylarınadüşenkadereboyuneğmekadınahayatınyüzeyineçıkmayauğraşırlar.
400H.K.
Pahalıbirpuroyakıpgözlerinikapamak–zenginlikdiyeiştebunaderler.
Gençliğinigeçirdiğiyeregeridönenbiradamgibi,ucuzundanbirsigarayakarak,hayatımdaböylesigaralariçmeyealışkınolduğumyeregeridönmeyibaşarıyorum.Dumanınhafifkokusugeçmişiolduğugibidiriltiyor.
Bazendebirşekerlemedeaynıişigörüyor.Aleladebirçikolatalışeker,biryığınanınınüzerimeyürümesinesebepolaraksinirlerimibozabiliyor.Çocukluğum!Dişlerimkoyu,yumuşakhamuragömüldükçe,kurşun
askerleriminneşeliarkadaşınınyadaatniyetinebirsopaylagönlüolansüvarininküçüksevinçlerinidedişliyor,yenidenotadıalıyor.Gözümyaşarıyor,çikolatanıntadını,geçmiştekimutluluğuvekayıpçocukluğumukeyfimceharmanlıyor,büyükbirhazlakendimibutatlııstırababırakıyorum.
Damağımdakibutöreninsadeliği,ciddiyetindenhiçbirşeyeksiltmiyor.
Amageçmişgünleriapayrıbirtinselhavaylatekraryaratanşey,sigaradumanı.Bilincimdekidamağabellibelirsizdeğiyordumanveböylece,kendimdeöldüğüm
saatleri80dahayoğunbirşekildeistifliyor,başkabirmakamataşıyorveanıyorvedahauzakolduklarıhaldedahayakın,benisarmalarınarağmendahapuslu,somutlaştırdığımdadahahafifkılıyor.Mentollübirsigara,ucuzundanbirpuro,bazıanlaradoyumsuzbirtatkatabilir.Makultatvekokularıtitizliklearayarakcanlandırıyorumölüdekorları,yenidengeçmiştekirenklerineboyuyorum,muzip,yorgunkayıtsızlığınıon
sekizinciyüzyılın,geridönüşsüzceyitirdikleriniiseortaçağınrenklerine.
401
Kendimiçinacılardanvesilinmelerden,yüzkarasıbirservetyarattım.Acımışiiredökmedim;bununyerinebirkafileyaptımonu.Benliğimebakanpencereden,hayranlıklamenekşerengigünbatımlarını,nedensizacılarladolubelirsizalacakaranlıklarıseyrediyorum,göçebeömrümüntörenleriiçintehlikeler,yükler,hayatladoğuştanuyumsuzluğumdanilerigelenbaşarısızlıklargeçityapıyor.İçimdekihiçbirşeyiöldürmemişolançocuk,hepoateşlihali,göğsündenişanıylakendimesunduğumsirkgösterisiniseyrediyor.Sirkindışındavarolmayanpalyaçolaragülüyor;hokkabazlaraveakrobatlarabakarken,onlardabütünhayatıgörüyor.Veböylece,kabınasığmazbirinsanruhunayakışmayanokocasıkıntı,Tanrı’nınyüzçevirdiğibiryürektekionulmazhayal
kırıklığı,çirkin,yıpranmış,zavallıbirkâğıtlakaplanmışodamındörtduvarıarasındakeyifsizce,amaheveslerinialmışolarak,olancamasumiyetiyleuyuyor.
Kendimiilerliyorum,sokaklardadeğil,acımıniçinde.Sırasıradizilmişevler,ruhumukuşatananlayışsızlardır;[...]adımlarımkaldırımda,geceniniçindeyükselengülünçbirçangibi,birmakbuzyadabirkafesparmaklığıkadarsomut,korkmuşbirgürültügibiyankılanıyor.
Kendimdenayrıldığımda,birkuyunundibiolduğumufarkediyorum.
Hiçolmadığımkişiölmüşbile.OlmamgerekenkişiTanrı’yıunutmuş.Bubomboşaraoyundanbaşkahiçbirşeyyok.
Müzisyenolsamkendicenazemarşımıyazardım,gayetdehaklıolurdum!
402
Birtaşta,birtoztanesindetekrardünyayagelsem–ruhumbuarzuylaağlıyor.
Herşeydengiderekdahaazzevkalıroldum,hattahiçbirşeydentatalamamaktanda.
403
Kendimehiçbiranlamveremiyorum...Hayatağırgeliyor...Heyecanlarınşiddetinikaldıramıyorum.YüreğimTanrı’nınbirayrıcalığı...Hangigörkemligeçitlerekatılmışım,kimbilirhangizenginliklerdenbıkmışımki,şimdibubıkkınlıklaözlemlerimyatışıyor?
Yahangisayvan?Hangiyıldızkafilesi?Hangizambak,hangibayraklar,hangicamlar?
Hangisıralıpgötürmüşağaçlarıngölgesinebudünyadakisuları,servileriveçalılarıgayetiyihatırlayan,hiçbiryerdekendinebirçardakbilebulamayan,yalnızcahareketetmeyireddettiklerindedoğansonuçlarasığınabilen
düşlerimizinengüzelleri?
***
Çiçekdürbünü
Konuşma...Fazlasıylaolaysın.Karşımdadurmanaüzülüyorum.Nezamansadeceheyecanlıbirözlemolmaktakararkılacaksın?Ozamanadekkaçkadınolacaksınkimbilir!Vesenigörebileceğimidüşlemeyemecburolmak,kimseningeçmezolduğu,eskibirköprü...Hayatbuişte.Ötekilerkürekleribıraktı.Birlikleremirtanımazoldu...Süvarilerşafakvemızrakşakırtılarıarasındagitti...Şatolarıntekrarıssızkalmayıbekledi...Rüzgârlardanyüksekağaçtaburlarınıterkedenolmadı.Gereksizsundurmalar,eminellerebırakılmışdeğerlikaplar,kehanetlerinbelirtileri–bütünbunlartapınaklarınderinlerindesecdeyevaranalacakaranlıklara
aittir,bizimşimdikibuluşmamızadeğil,çünküparmaklarınınvegecikenkıpırdanışlarınındışında,gölgeleriniyayanıhlamurağaçlarınınvarolmasıiçinhiçbirnedenyok...
Uzaktopraklariçinsayısıznedenler.Kralvitraylarındanmamulanlaşmalar...Dinîtablolardakiozambak...Kafilekimibekliyor?Kayıpkartalıtekrarnereyedikmişler?
404H.K.
Penceresindedüşleredalmış,elindekiiplikleyadakurdeleyleoynayanbirkadıngibi,dünyayıparmaklarımızasarsak.
Nihayetindeherşeysıkılmayıdenemektenibaret,amaacısınıçekmeksizin.
Aynıandaikikralolmakilginçolabilirdi:ikisinekarşılıktekbirinsandeğil,aynıandaikiinsanbirdenolmak.
405H.K.
23Mart1933
Çoğunagörehayat,kafayormadanyaşanancansıkıcıbirşeydir,aradabirneşelimolalarlabölünenhüzünlübirşeydir,cenazelerinyanındanöbettuttuğumuzgecelerdesakinsaatlerivebeklememecburiyetinigeçiştirmekiçinanlatılanfıkralarabenzeyenbirşeydir.Hayatıbirgözyaşıvadisiolarakkabuletmeyihepanlamsızbulmuşumdur:Birgözyaşıvadisiolduğunaşüpheyokelbette,amaçokazgözyaşıdöküldüğükesin.Heine,büyüktrajedilerinardındansonnoktayısümkürerekkoyarız,demişti.BirYahudi,dolayısıylaevrenselolmasındandolayı,insanlığınevrenseldoğasınıaçıkçagörmüştüdemekki.
Hayat,bilincinevarsakçekilmezhalegelirdi.Neysekibunakalkışmıyoruzbile.Bilinçsizliğimizle,yararsız,anlamsızhayattarzımızlahayvanlardanfarkımızyok,pek
inandırıcıgelmiyorama,görünüşebakılırsaölecekleriniöncedenbilmeyenhayvanlarınaksinebizöleceğimiziöngörebiliyoruz,nevarkiölümüokadarçokunutuşun,dalgınlığınvetaşkınlığınarasındangörüyoruzki,bukonuüzerindepekuzunboyludüşünmediğimizsöylenebilir.
İştehayatımızvehayvanlardanüstünolduğumuzuiddiaetmekiçinbuyeterlideğil.Onlarlaaramızdakifark,dışarıdakihayatlailgilibirayrıntıda,konuşupyazabilmemizde,somutzekâmızdanbiziuzaklaştıranbirsoyutzekâmızınolmasındaveimkânsızlıklarıdüşleyebilmemizdeyatıyor.Nevarkihepsi,anaorganizmamızaaiteftenpüftenayrıntılardır.Konuşabilmek,yazabilmekasliiçgüdümüzolan,farkınavarmadanyaşamaolgusunahiçbiryenilikkatmaz.Soyutzekâmız,hayvanlardagüneşteuyumayatekabüledenşeyibizimiçinsistemleştirmektenyadagüyasistemleştirmektenbaşkaişeyaramaz.İmkânsızıhayaledebilmeyeteneğimizbiletekelimizdeolmayabilir,çünküayabakan
kedilergörmüşlüğümvar,belkiosıradagerçektendeayıarzuluyorlardı.
Bütündünya,bütünhayat,bireyselbilinçleraracılığıylaçalışan,bilinçsizliklerdenkurulugenişbirsistemdir.Nasılelektrikakımıveripikigazıtekbirsıvıyadönüştürmekmümkünse,aynışekildeikibilinci–birisomutvarlığımızın,öbürüsoyutvarlığımızınolmaküzere–,hayatvedünyavererek,tekbirüstünbilinçsizliğedönüştürebiliriz.
Özetleyecekolursak,düşünmeyenmutludur,çünkübizimbirtakımdolambaçlı,inorganikyadatoplumsalyollardanvekaderlerdengeçerekgerçekleştirdiğimizi,oiçgüdüyle,organikkaderlegerçekleştirir.Nemutluhayvanlaraençokbenzeyeninsana,bizimzorlaçalışaraksahipolabildiğimizvarlığa,parmaklarınıbileoynatmadansahipoluro;ancakhayalîyollardangeçerekdönebildiğimizevininyolunubilir;vebirağaçgibiolduğuyeresıkıcaköksalmışolduğundanmanzaranın,dolayısıylagüzelliğinbirparçasıdır,bizisearafefsanelerinden,
yararsızlığınveunutuşunettenkıyafetlergiymişfigüranlarındanbaşkabirşeydeğiliz.
406H.K.
Hayvanlarınmutluolduğunagerçekteninandığımyok,sadecebuvarsayımsayesindeelletutulurhalegelenbirduyguvarki,sırfonucanlandırmakiçinböylekonuşmakhoşumagidiyor.Mutluolmakiçin,mutluolduğunubilmekgerekir.Rüyagörmedenuyumakinsanahiçmutlulukvermez,insanınuyanıpdarüyasızuyuduğunufarkettiğianhariç.Mutluluk,mutluluğundışındadır.
Bilmedenmutlulukolmaz.Amamutluluğubilmekdekendiiçindeüzücüdür;çünküinsanınkendimutluluğunubilmesi,aynızamandamutluanlarıaşması,dolayısıylaonlarıhemenardındabırakmasıdemektir.Bilmek,herşeydeolduğugibimutluluktadaöldürmektir.Nevarkibilmemekdevar
olmamakanlamınagelir.BirtekHegel’egöre,mutlaklık,enazından
kâğıtüzerindeaynıandaikişeyolmayıbaşardı.Varlıkveyoklukhayatıniçindekiduyumlardayadatemelindekinedenlerdenebütünleşir,nekarışır:Birterssentezyoluylabirbirinidışlar.
Neyapmalı?Anıbirnesnegibitecritedipşimdi,mutluluğuhissettiğimizanda,hissettiğimizdenbaşkahiçbirşeydüşünmeksizinmutluolmalı,gerikalanı,gerikalanherşeyidışlamalı.Düşüncemiziduyguyahapsederek[...]
Bugünkügörüşümböyle.Yarınsabahfarklıolacak,çünküyarınsabahbenfarklıolacağım.Yarınneyisavunacağımacaba?Bilmiyorum,bilmekiçinyarındaolmamgerek.BugüninandığımölümsüzTanrıbilebununeyarın,nebugün,hiçbirzamanbilemez,çünkübenbugünvarım,oisebelkiyarınhiçvarolmamışolacak.
407
407H.K.
Tanrıbeniçocukyaratmış,ömrümboyuncadaçocukbıraktıbeni.İyiama,öyleyseHayat’ınbenihırpalamasına,oyuncaklarımıelimdenalmasına,narinellerimlegözyaşlarındansırılsıklamolmuşönlüğümüburuştururken,beniokulbahçesindebırakıpgitmesineniçinizinverdi?Şefkatsizyaşayamayacağımhalde,niyeşefkatibendenesirgedi?Ah!Nezamansokaktaağlayan,ötekilerinsürgünettiğibirçocukgörsemıstırapduyarım,çocuğunçektiğiacıdançok,eprimişyüreğimeyumrukgibiinenokorkunçşokyüzünden.Doludoluhissettiğimvaroluşunbütünşiddetiyleheryerimiağrırım,önlüğünucunuburupduranellerbenimdir,gözyaşlarıylabükülmüşosamimidudaklardabenimdir,buzayıflık,buyalnızlıkbenimdir;yoldangeçenyetişkinmilletiningülüşleri,
yüreğiminhassas81dokusunasürtülmüşkibritateşlerigibiyaralarbeni.
408H.K.
Çoktatlıbirsesle,uzakbirülkedengelmebirşarkısöylüyordu.Müzik,yabancıkelimelereaşinakılıyordubizi.Ruhumuzafado’yuhatırlatıyordu,amaşarkınınfado’ylauzaktanyakındanilgisiyoktu.
Üzeriörtülücümlelerindenvealabildiğineinsaniezgisindenanlaşıldığınagöreşarkı,herbirimizinruhundaolanvekimseninbilmediğişeylerianlatıyordu.Şarkıcıbirsokakköşesindehafifbirsarhoşluklakendindengeçmiş,dinleyicilerigörmezdengelerek,uyuklarcasınasöylüyordu.
Etrafınatoplanmışolanlargörünürdedalgageçmedendinliyorduonu.Şarkıherkesindivekelimelerbazenkonuşuyordubizimle,kayıpırklaraait,Doğulubirsırdıbu.Şehirgürültüleriaslındaduyulduğuhaldehiçduyulmuyordu,arabalarokadaryakındangeçiyordukiiçlerindenbiriceketimineteğine
sürtündü.Amaonuhissettimsededuymadım.Yabancınınşarkısında,içimizdehayalkuranyadahayalkurmayaçabalasadabaşaramayanşeyiokşayanbiryoğunlukvardı.Sokağaözgüçeşitçeşitolaylardanbiriydibu,derkenhepimizköşeyiyavaşçadönenpolisifarkettik.Geneağıradımlarlayaklaştı,sankibirşeygörmüşgibişemsiyesatançocuğunarkasınadikildi.Oanşarkıcısustu.Kimsebirşeydemedi.Bununüzerinepolisişekarıştı.
409H.K.
29Mart1933
Nedenbilmem,birdenfarkettimki,bürodaansızıntekbaşımakalmışım.Tarifsizbirşekildesezmiştimbunu.Özbilinciminkuytuköşelerindebirrahatlamaolmuş,bambaşkaciğerlerderinbirsolukalmıştı.
Beklenmedikgelipgitmelerinbizde
uyandırabileceğienilginçduygulardanbiridirbu:genelliklekalabalık,gürültülüyadayabancıbildiğimizbirevde,kendimizibirdenbireyapayalnızbuluvermeduygusu.Birandaherşeybizimolmuştursanki,kolayca,genişbiriktidaraerişmişizdir,dahaöncesöylediğimgibigevşer,rahatlar,huzurakavuşuruz.
Yapayalnızolmaknekadardagüzeldir!Kendikendineyüksekseslekonuşabilmek,kimseylegözgözegelmedengezinebilmek,sandalyedekaykılıphiçbirsesinbölmeyeceğidüşleredalabilmek!Ozamanevgenişbirçayırolur,odaisekocabirparkkadarbüyür.
Bütünseslerbiradımötedebulunan,amaapayrıbirevreneaitmişgibiyabancılaşır.Sonundakralolmuşuzdur.Nihayetindehepimizcanatarızbuna,kimbilir,belkideiçimizdeenhalkçıolanlar,sahteunvanlarameraklıolanlardanbiledahaşiddetleistiyordurbunu.Birkaçsaniyeliğineevreninmirasınıyeriz,adımızatahsisedilmişgelirlerintadınıçıkararakgeçimderdidüşünmeden,kaygısızca
yaşargideriz.Ah!Gelgelelim,merdivendençıkanayak
sesinden,banadoğrutırmanankimbilirkiminayaksesinden,mesutyalnızlığımıyarıdakesecekâdemoğlunungeldiğinianlıyorum.Gizliimparatorluğumbarbaristilasınauğrayacak.Ayaksesindenkimingeldiğinianlamışyadafalancayadafilancatanıdığınadımlarınıhatırlamışdeğilim.Amaiçimdenbirses,yukarıçıkankişininbanadoğrugeleceğinisöylüyor;şimdilikmerdivendebirayaksesisadece,amabirden,sırftırmananadamıdüşündüğümandaaçıkçacanlanıyorgözümünönünde.Evet,bizimişyerindeçalışanlardanbiribu.Duruyor,kapıaçılıyor,içerigiriyor.Boyluboyuncakarşımda.Girerkensoruyor:“Yalnızmısınız,BaySoares?”Karşılıkveriyorum:“Evet,demindenberi...”Gözüportmantoyaasılıeskicekette,üzerindekiniçıkarırkenekliyor:“YalnızbaşınainsanıncanısıkılırBaySoares,hemayrıca...”“İnsansıkılıyor,orasıkesin,”diyecevapveriyorum.“Uykunuzgelir,”diyoroda,delikdeşikceketisırtınageçirip
masasınayönelirken.“Kesinlikledoğru,”diyeonaylıyorumgülümseyerek.Sonraunutulmuşkalemeuzanıyorumvenormalhayataözgüisimsizsıhhatliliğiyeniden,kalıpgibiüzerimeoturtuyorum.
80.Kitaptabutürdenpekçokşaşırtıcıifadevar;örneğin“Oimpérioquemorri”–öldüğümimparatorluk–gibi.(Ç.N.)
81.Yada:kırışık/pütürlü.
410H.K.
Öyleinsanlarherfırsattaaynanınkarşısınakurulurlar.Bizimlekonuşurlarkonuşmasına,amabirtaraftandakendikendilerine,işveylegözsüzerler.Bazen,âşıklarıngayetdoğalolarakyaptığıgibi,sohbetibileunuturlarbuyüzden.Benihepsevimlibulmuşlardır,zirayaşımkemaleerdiktensonradışgörünüşümdeniğrenmeyebaşladığımiçin,nezamanbiraynagörsemderhalsırtımıdönmüşümdür.Nitekim,banahepiyidavranmalarındananlaşıldığınagöreiçgüdüselolarak,sivrilmeyenekadarmeraklıolduklarınıgörüncemeydanıonlarabırakan,gönülleriolsundiyekürsüdeninen,safikulakkesilmiş,iyibirçocukolarakkabullenirlerbeni.
Birbütünolarakbakıldığındakötüdeğildiler;tektekelealındıklarındaise,içlerindeiyileridevardı,beterleride.Ortalamalarameraklıbirzihniyetinummayacağıkadaryücegönüllülükgösterip
şefkatsaçabiliyor,bununyanısırahernormalinsanınkavramaktagüçlükçekeceğialçaklıklar,iğrençlikleryapabiliyorlardı.Cimriler,kıskançlar,hamhayalciler–opırılpırıltoplulukbunlardanibarettiişte,aynızamandaaradabirböylesefihyerleregidipkaybolandeğerliadamlarınyapıtlarınaortamdansızabilendebunlardı(FialhodeAlmeida’nınyazdıklarındakialenişehvete,iğrençkabalıklara,midebulandırıcıhoyratlığabakınız...).
Kimileribazeninsanıgüldürebiliyor,kimilerikomikliktenbaşkaşeybilmiyordu,gerikalanlarsazatenyoktular.Birkafedeespritüelolmakyaoradaolmayankişilerhakkındaşakalaryapmakdemekyadahazırbulunanlarasataşmak.Butürdenesprilereolsaolsakabalıkdenebilir.Birinsanınaklınınbirazkıtolduğunu,eniyi,başkalarınazararvermedenespriyapamamasındananlarsınız.
Geldim,gördümveoinsanlarınaksine,yendim.Çünkübenimiçinzafer,görmektenibarettir.Seviyesizdoğmuşbütünyığınların
birbirinebenzediğiniöğrendimvekafelerdeçoktantanıştığımoiğrençinsanla,birodasınıkiraladığımbuevdedekarşılaştım,evdekininbirtekeksiğivar–bununiçindebütüntanrılaraşükürlerolsun:Paris’tebaşarıyaulaşmahevesi.Bizimevsahibibazen,enkendindengeçtiğianlardaLizbon’da“YeniMahalleler”hayaletmeyekalkışabiliyor,amayabancımemleketlerinzüppeliğindençekiniyorki,içimsızlıyoronudinlerken.
İradeninmezarınayaptığımziyaretten,bulantılıbirsıkıntıkalmışhatırımda,birkaçdaesprilisöz.
Onlarıntoprağaverildiğigün,herkesmezarlığagiderken,geçmiş,şimdisessizliğebürünmüşolankafeninendibindeunutulmuştursanki.
...vegelecekkuşaklarhiçbilmeyecekonları,gevezezaferlerlekazandıklarıkarabayrakyığınlarınınaltında,sonsuzadeksaklıkalacaklar.
411
Gurur,yücebirvarlıkolduğumuza,duygularımızla,kesinolarakinandığımızınbirgöstergesidir.Kendinibeğenmişlikise,başkalarınınyüceliğimizikabulettiğineyadabiziöylegördüğünedair,geneduygulardanörülübirinançtır.Buikiduyguherzamanbirarayagelmediğigibi,yapılarıyüzündenillakitersdüşmeleridegerekmez.Farklıdırlar,amabağdaşabilirler.
Gurur,kendinibeğenmişlikletamamlanmamışolarak,tekbaşınavarolduğunda,çekingenlikleaynısonucudoğurur:İnsankendiyüceliğineinandığıhaldebaşkalarınınbuyargıyıpaylaşmasıgerektiğinidüşünmüyorsa,kendihakkındakigörüşünüötekilerinbenimsemişolabileceğigörüşlekarşılaştırmaktankorkar.
Kendinibeğenmişlikgururlatamamlanmamışolarak,tekbaşınavarsa(enderdeolsamümkündürbu),cüretkârlıklaaynısonucudoğurur.Başkalarınınsizin
değerinizeinandığınaeminseniz,onlardanyanakorkunuzolmaz.Kendinibeğenmeyeninsanlardamaddiyadamaneviolarakcesurcadavranabilirler;amacüretkârlıkiçinkendinibeğenmişlikşarttır.Cüretkârlıktan,insanınkenditeşebbüslerinegüvenmesinianlıyorum.Bunakarşılıkcürettebedenselyadamanevicesaretteneserolmayabilir,çünkübuikikarakterözelliğiçokbaşkakumaştandır,cüretlearalarındabirortaklıkyoktur.
412H.K.
Istırapmolası
Gururbileteselliolmuyor.Kendimibenyaratmadığımagöre,gururlanacakneyimvar?Benliğimdeövüneceğimbirşeylerolsaydıbile,övünülmeyecekolanlaronlarıkatbekataşardı.
Hayatımıgömüyorum.Düşlerdebileayağa
kalkmayayeltenemeyecekhaldeyim,ruhumdabileodereceunutmuşumnasılçabasarfedeceğimi.
Metafizikselsistemlerikuranlar,psikolojikaçıklamalar[...],henüzıstırabınacemisidir.Sistemlergetirmek,anlatmak,genebirşeylerinşaetmektenbaşkanedirki?Vebütünbudüzenlemeler,ayarlamalar,örgütlemeler,hayatıngerçekleşen–yanihazinbirşekildebaşarıyaulaşanbirçabasındanbaşkanedir?
Karamsarmıyım?Hayır,değilim.Acılarınıevrenseldiletercümeedebilenlerenemutlu.Benisedünyahüzünlümüdür,değilmidirbilmem,doğruyusöylemekgerekirseumrumdadeğil,başkalarınınacılarınıönemsemediğimgibi,aynızamandatedirginolurumonlardan.Ağlamaktanyadainlemektenkaçındıklarıanda(beniürpertir,rahatsızederbu),ıstıraplarınadönüpbakmambile–içimdeonlarıküçümsemeninobüyükağırlığınıduyarım.
Amakendiadımahayatınyarısınınkaranlıksa,yarısınındaaydınlıkolduğuna
inanmakisterim.Karamsardeğilim.Hayatıniğrençliğindendeğil,kendihayatımıniğrençliğindenyakınırım.Benimiçinyalnızcakendivarlığım,acıçekmemvekendimiacıdanayrıolarakhayalbileedemeyişimönemlidir.Düşlerleyaşayanlararasındamutluolanlar,karamsarlardır.Onlardünyayıkendisuretlerinegöreşekillendirir,böylecekendilerinihepevlerindegibihissederler.Beniseençok,dünyanıngürültüsüveneşesiilehüznüm,sıkıntıyüklüsessizliğimarasındakifarktandolayıacıçekerim.
Hayatbütünacıları,tasalarıveinişçıkışlarıylanedehoşveneşelidirkimbilir,eskibirarabanın,içinderahatrahatgidenseyyahıngözündeolduğugibi.
IstırabımıYücelmeninbirişaretiolarakbilegöremiyorum.Istırapsahidenbunaişaretedermi,onudabilmiyorum.Amaöyleönemsizşeylerdencanımyanıyor,öylealeladeşeylerbeniincitiyorki,bufaraziyeyibenimseyerek,birdehaolduğumfaraziyesinehakaretetmeyecesaretedemiyorum.
Batangüzelgüneşingörkemi,olancagüzelliğiyleyüreğimidağlıyor.Nezamanbumanzarayıgörsem,derimkikendime,mutlubiradamiçinbunuseyretmeknebüyükbirzevktirkimbilir!
Vebukocakitap,upuzunbirşikâyettir.
Yazılıpbittiktensonra,Sóşiirleri82Portekiz’inenhüzünlükitabıolmaktançıkacak.
Buıstırabınyanında,gerikalanbütünkederlersahteyadagülünçgeliyor.Mutluinsanlarınacılarıdıronlaryadayaşayanveyakınaninsanların.Benimçektiğimacılarise,hayatınbirtutsağına,kenaraitilmişbirvarlığaaittir.
Hayatlabenimaramda...Öyleki,sıkıntıverennevarsagörüyor,
sevinçuyandıranşeyleriisehiçhissetmiyorum.Yerigelmişken;farkettimkiacıyıetimizdeduymaktançokgörüyor,neşeyiisegörmektençokhissediyoruz.Düşünmektenvegörmektensakınarakazdaolsagönlünüyatıştırabilirinsan,keşişler,bohemlerveserserilergibi.Amaneolursaolsun,acıönündesonunda
gözlempenceresinden,düşüncekapısındangirecektir.
413H.K.
Düşleredaldığımızanlarınkabarıpalçalışınagöreevreniparçalayıpdalgıncatekrarkuralım,düşlevedüşiçinyaşayalım.Bütünbunlarıyaparkenbueylemintamamenyararsızolduğunuiyicebilinceçıkaralım,eksiksizcebilincindeolalım.Olancabedenimizlehayatıbilmezdengelelim,bütünduyularımızlakendimizigerçekliktenkoparalım,bütünruhumuzlaaşkıreddedelim.Çeşmeyetaşıdığımızküpleriboşyereboşkumladolduralım,boşaltıptekrardolduralım.
Çiçeklerdentaçlarörüpdahabiterbitmezözenlebozalım.
Renklerimizialıpboyanacakbirtuvalolmadan,palettekarıştıralım.Yontmakalemimizolmadığıhalde,heykeltıraş
olmadığımızhalde,yontmakiçintaşsiparişedelim.Herhareketibirsaçmalığadönüştürelim,saatlerimizinkısırlığınıyararsızlıklataçlandıralım.Yaşamabilincimizlesaklambaçoynayalım.
Saatlerin83bizevarolduğumuzusöyleyişinidinleyelim,amahafif,kuşkulubirgülümsemeyle.Zaman’ındünyayıresmetmesiniseyredelim,tabloyusadeceyalancıdeğil,aynızamandaanlamsızbulalım.
Birbirinitutmayancümlelerledüşünelim,sesolmayanseslerle,renklerdenhiçbiriolmayanrenklerleavazavazkonuşalım.Bilinçliolmadığımızınbilincindeolduğumuzu,bizimbizolmadığımızısöyleyelim,aynızamandadaanlayalımda(kizatenimkânsızdırbu).Bütünbunlarıokült,çelişkilibiranlamlaaçıklayalım,varlıklarınbaşkagörüntüleraltındabelkidetanrısalyönleresahipolduğubiranlamla;vesırtçevirmekzorundakalmamakiçinbuaçıklamayadafazlainanmayalım.
Boşsessizlikte,düşlerimizisözlerleyontalım.Tümeylemtasarılarımızı
uyuşukluğuniçindebeklemeyebırakalım.Veyaşamanındehşeti,bütünbunların
üzerinde,pürüzsüz,masmavibirgökgibi,soyutbirşekildesüzülür.
414
Amadüşlerimizdekimanzaralar,bildikmanzaralardanyükselendumanlardırsadece,bunlarıdüşlemek,neredeysedünyayıseyretmekkadarsıkıntıverir.
415
Düşlerdekiinsanlar,gerçekkişileregöredahakişilikli,dahahakikidir.
Düşevrenimbaştanberibenimbiricikgerçekdünyamoldu.Tepedentırnağauydurukkişilerleyaşadığımaşklarkadargerçek,onlarkadarateş,kanvehayatdolubaşkaaşk
yaşamadım.Nedelilik!Üsteliközlemibilekaldıiçimde,nedeolsatıpkıötekilergibibuaşklardagelipgeçici...
416
BazenDüşdünyası’ndakizarifakşamüstlerindebenliğimlekonuşmayadalmışken,farazisalonlarınloşluğundamiskinmiskintartışırken,biran,konuşmalarkesilipdebaşkalarındançokbenolandinleyiciylebaşbaşakaldığımdakendimesorarım–içindebulunduğumuzbilimçağınınherşeyianlamayıisterken,hangigerekçeyletamamenyapaykonularıesgeçtiğinimerakederim.Düşünmesibeniençokyoranmeselelerdenbiri,insanoğullarınıyadainsan-ötesivarlıklarıkapsayanalışılagelmişpsikolojibilimininyanısıra,halılardavetablolardayaşamsürenyapayvarlıklarveyaratıklariçinbirpsikolojinin(kimutlakaolmalıdır)niyeyaratılmadığı.Gerçekliğiorganikalanlasınırlamak,
heykelciklerin,işlemelerinruhsuzolduğunusanmakbüyüktalihsizlik.Şeklinolduğuyerde,ruhdavardır.
Kendikendimeinşaettiğimbudüşüncelere,gereksizceakılyürüterekulaşmışdeğilimkesinlikle,bunlarötekilerdengerikalıryanıolmayan,saçmasapansonuçlardoğuran,ciddibilimselçalışmalarınürünüdür.İştebundanötürü,herhangibircevapgelmedenvehattacevapbeklemeksizin,olasılığıgerçekkabulederek,kendiiçimdebirtakımtahlilleryaparak,budesideratumgerçekleşsenegibisahnelerinyaşanacağınıdüşlemeyekoyuluyorum.Bukonuüzerindedüşünmeyebaşladığımanda,zihnimingözününönüne,hayatıyansıttığınıgayetiyibildiklerigravürlereeğilmişçalışanbilginlergeliyor;halılardandokumamikroskobuuzmanlarıçıkıyor;kalınçizgilerle,titrekkonturlarlayapılmışresimdenfizikçiler;kimyacılar,evet,tablolardakişekilverenkfikrindenhemde;işlenmiştaşlarınstratigrafiktabakalarındanjeologlar;venihayetpsikologlar,enönemlilerideonlarzaten,bir
heykelinsahipolabileceğiduyguları,birtabloyadavitraykahramanınınsolgunpsişikdünyasındagezinendüşünceleri,değişmezliğinveölümünhükümsürdüğübuçoközelâlemlerde,alçakkabartmalardaölümsüzleşmişhareketlerde,tuvaldedondurulmuşfigüranlarınölümsüzbilinçlerinde[..?]delicecoşkuları,ölçüsüztutkuları,beklenmedikmerhametvekinleribirbirnotediptasnifediyorlar.
Sanatlararasında,psikologlarınincelikliçalışmalarıiçinenuygunzeminiedebiyatvemüziksunar.Romankahramanları,herkesinbildiğigibi,herhangibirimizkadargerçektir.Bazısesleruçarı,hızlıbirruhasahiptir,amapsikolojiyevesosyolojiyemükemmelenuyumsağlarlar.Aslında–kicahillerinbunubilmesiiyiolur–,renklerde,seslerdevecümlelerdetoplumlarvardır,tıpkısenfonilerdekiçalgılarınbütünlüğünde,romanlarıntutarlılığında,savaşçıların,sevgililerinvesimgeselvarlıklarınneşesinin,acısınınhissedildiği,içgıcıklayıcıpozlarınbirbirinekarıştığıkarmaşıkbirtuvalin
karelerinde–metaforsuz,mutlakanlamda–toplumsaldüzenlerin,devrimlerinvarolduğugibi.
Japontakımımdanbirfincankırıldığında,bununsadecehizmetçininsakarlığıylaaçıklanamayacağını,olayınbelkidebusıradanporseleninkıvrımlarındayaşayankahramanlarınateşliarzularındankaynaklandığınıdüşünürüm;bukaranlıkintiharkararıbenişaşırtmaz:Fincandayaşayanlar,hizmetçiyitabancaniyetinekullanmışlardır.Bunuanladığınızandamodernbilimiaşmışsınızdemektir,bununnekadaryerindebirdavranışolduğunudabenbilirim!
417H.K.
Hiçbirşeykitaplarkadarzevkvermez;çokazokuyanbirinsanımben.Kitaplarbizidüşleretakdimeder;fakatbirinsan,hayatınbütündoğallığıyladüşlerleçeneçalmaya
koyulduysatakdimeihtiyaçkalmamışdemektir.Birtekkitabıbilekendimikaptırarakokumuşdeğilim:Heradımdaaklınyadadüşlerinbitmeyenyorumlarıyüzündenkitabıntadıkaçardı.Birkaçdakikasonrakitabıyazanbenolurdum–veyazdıklarımhiçbiryerdedeğildi.
Ençok,başucumdakisehpadabenimlebirlikteuyuyansıradanyapıtlarıyenidenokumayıseverim.Bunlardanikisiyanımdan
hiçayrılmaz:PadreFigueiredo’nun84A
Retórica’sı,birdePadreFreire’nin85ReflexõessobreaLínguaPortuguesa’sı.Bukitaplarınezamanelimealsamfaydasınıgörürüm;ikisinindetamamınıdevirdim,amahiçbaştansonaokumadım.Buyapıtlardan,sanırımkendikendimegeliştiremeyeceğimbiryöntemöğrendim–nesnelyazmaklailgilisanatsalbirkural,yazılanlarınniyeyazıldığınıaçıklayanbiryasa.
P.Figueiredo’nunyapmacık,kapalı,kabatarzınınkarşısındaaklımhazzagarkolur.P.
Freire’nindüzensizdenebilecekakışıisezihnimihiçbıkkınlıkvermedenoyalar,benisıkmadaneğitir.Seçkin,dinginkafalardırbunlar;onlargibiyadaherhangibaşkabirilerigibiolmayayönelikbomboşisteğimidoyururlar.
Okuyorum,okurkenokuduğumadeğil,kendimedalıyorum.Okuyorumveuyuyorum,P.Figueiredo’nunretoriğinbüyüksimalarınıanlatışınıdüştegibiizliyorum,P.Freire’ninsesinibüyülüormanlardaduyuyorum,Magdalenademekgerekir,diyor,çünkükabainsanlarMadalenader.
418H.K.
Okumaktannefretederim.Dahakapağınıaçmadan,tanımadığımsayfalarınsıkıntısıçökeriçime.Ancakbildiğimşeyleriokuyabilirimben.BaşucukitabımP.Figueiredo’nunARetórica’sıdır,herakşam,binbirincikez,
düzgünbirmanastırdiliyleyazılmış,retoriğinbüyüksimalarınınhikâyeleriniokurum,binkereokuduğumhaldeadlarınıdabirtürlüaklımdatutamamışımdır.Amadilbanaiyigelir,büyükC’yleyazılanCizvitlereözgükelimelerdenmahrumkalsamrahatuyuyamam.
Öteyandan,aşırıözleştirmeciliğinerağmenP.Figueiredosayesinde,kendimitanımladığımdildeiyiyazmayı,terimlerehâkimolmayıdüsturbelledim,gerçitartışmalıbirtavırbu,amaaltındaiyiniyetyatıyor[...]
Okuyorum:
(P.Figueiredo’danbirpasaj)–görkemli,[boş?]vesoğuk,hayatakarşıbirteselliveriyor.
Yada:
(retorikçilerüzerinebirpasaj)önsözdetekrarbahsediliyor.
Söylediklerimdebirsözdamlasıkadarabartıyok;hepsisamimiduygularım.
Başkalarınınİncil’ivarsabenimdeARetórica’mvar.Üstünlüğümise,sakinliğimdenveherhangibirşeyetapınmıyorolmaktankaynaklanıyor.
419H.K.
Tepedentırnağadoğal,eftenpüftenşeyler,sıradan,kabasabahayataaitanlamsıznesneler–insanihayatımdakideğersizliği,iğrençliğidonuk,groteskbirçizgiylevurgulayantoz.Karşımdakocamanaçılmışduran,içindehayatınbütünDoğularıhayalettiğiMuhasebeDefteri;yadaservisşefininkâinatıaltüsteden,zararsızşakaları;vesonrapatronatelefon
etmesinisöylemek,resmîsevgilisiaradı–birestetikvezihinteorisininencinsiyetsizpasajıüzerinederindüşünceleredalmışkenbütünbunlar...
Vebirdearkadaşlarvar–tabiiiyiçocuklar,onlarlaçeneçalmak,öğlenyemeğineçıkmak,akşamyemeğiyemekçokhoşvehepsi,nasılsöylesem,öyleiğrenç,öylekaba,öyleacınasıki;sokakortasındaykenbilekumaşdükkânımızdayızdır;başkabirmemleketteykenbilemuhasebedefterimizinbaşındayızdır,çoktansonsuzluğadalmışolduğumuzhaldepatronumuzunyanındayızdırhep.
Herkesinmünasebetsizşakalarameraklıbirservisşefivardır,herkesinzihnibirbütünolarakevrenindışındadır.Herkesinbirpatronu,patronununsevgilisi,enolmadıkzamanda,güneşbütünihtişamıylabatarkençalanbirtelefonuvardır–vesevgililerkibarca[?]özürdilerdahadoğrusubaşkaarkadaşlarıarayakoyarak,gayetiyibildiğimizgibişıkçaylarda[?]verensevgililerinihaberdar
ederler.86
AmaAşağıŞehir’dekibirişyerindeyadabirkumaşmağazasınınmuhasebedefterlerininbaşındaolmasalarbile,hayalkuranherkesinkarşısındagenedebirMuhasebeDefteridurur,buevlendiklerikadınolabiliryadamirasaldıklarıbirgeleceğinidaresi–herneolursa,fakatkesinkesvardır.
Bizbütünhayalcilervedüşünenler,hepimizbirKumaşMağazası’ndayadaherhangibirAşağıŞehir’dekibirbaşkadükkândayardımcımuhasebeciyiz.Hesaplaryaparvekaybederiz;toplayıpgeçeriz,bilançoyuçıkarırız–görünmezhesapbakiyesihepeksidedir.
Kelimelerlegülümseyerekyazıyorum,amabanaöylegeliyorkikalbimçatlayabilir,kırılanbireşyagibiparçalanabilir,unufakolabilir,çöpegidebilir,çöpçüdeçöpkutusunubirhamledekaldırıpomzunavurduğugibi,dünyanınbütünbelediyelerininölümsüzçöparabasınagötürebilir.
Veherşeyolancaihtişamıyla,sereserpeaçılarak,gelecekolan,gelmekteolanKral’ı
bekler,çünkümaiyetinintozudoğudausulcadoğanyepyenibirpusturvemızraklarkendişafaklarındanuzaktaparlamayabaşlamıştırbile.
420
Cenazemarşı
Armalardakifigürlerbilinmedikhiyerarşileregörekoridorlaradizilipsenibekler–lepiskasaçlıuşaklar,çıplakbıçaklarındağınıkparıltılarından,miğferlerinvekibirlisüslerinrasgelebalkımalarından,mataltınınveipeklilerinkararmışışıklarındantanınandelikanlılar[...]
Hayalgücünühastalıklıhalegetirenherşey,ihtişamıniçindeyüreğimiziburkan,zaferlerdenbizibıktırankasvetlişeyler,hiçliğinsırları,dünyadantamameneletekçekmeninçilesi.
Sıcakgüneşinaltında,yemyeşilotlarınarasında,çoktankapanmışgözlereçökensoğuktoprağınyediayağıdeğil,hayatımızıaşanvehayatıntakendisiolanölümdür–tanrınınbirinde,belkiTanrılarınhatırladığıoyabancı
tanrıdabirölü-varlık.87
Ganj,benimDouradoresSokağı’ndandageçer.Bütünçağlarbudaracıkodadatutsaktır,geleneklerinrengârenkakışı,halklararasındakimesafelerveuluslarınbitiptükenmezçeşitliliği,[...]karışımıylabirlikte.
Vekendimdengeçmişbirhaldeosokakta,sadeceoradabekleyebilirimmazgallarveçiftağızlıbıçaklarlakuşatılmışÖlüm’ü.
421
Kafamdakiyolculuk
Sonsuzluğaaçılanbenimdördüncükattan,gözleriminönündebastıranakşamıniçinde,
makulbirderinlikteyıldızlarbaşlayacakdiyepenceredensarkmışım–düşlerimbilinmedik,farazi,belkisadeceimkânsızülkelereyolculuklariçinbiçilenuzaklıklaraayakuyduruyor.
422
Doğutarafından,aydanbiraltınparanınsarışınışığıfışkırdıişte.Genişnehirdekiizleri,denizeyılanlarsaçıyor.
423
Haddindenfazlauzunsatenlere,şaşkınerguvankumaşlarabürünmüşimparatorluklar,bayraklarladonatılmışcaddelerisüsleyenegzotikkumaşların,molayerlerindekişatafatlıçardaklarınarasındangeçerekölümyolculuklarınadevamettiler.Baldakenlergeçti.
Donukyadaşirinsokaklaralaylargeldikçeaçılıyordu.Yararsızyürüyüşlerindayanılmazyavaşlığındasilahlarsoğukışıltılarsaçıyordu.Kenarmahallelerdekibahçelervefıskiyelerunutulmuştu,terkedilmişşeylerinbasitbiruzantısıydıbunlar,ışıktankalmaanılararasındauzağadüşenkahkahalar–genedeyollardakiheykellerkonuşmayabaşladıdiyeolmadıbuyadasarınınkatarkatartonlarıarasında,mezarkıyılarındauzanansonbaharınrenklerininkaybolmasıdadeğildimesele.Teberler,görkemliçağlarınkavşakları;kıyafetlerinkoyuyeşili,solukmoru,narçiçeği;bozgunlarınortasındaıpıssızmeydanlar;adımlarımızınsüzüldüğüsıkormanlarda,sukemerlerininbıraktığıgölgeleribirdahaaslagörmeyeceğiz.
Davullar,titreksaatlerdeyankılanandavulgümbürtüleri.
424
Dünyadahergün,onlarıyönetenyasalar
hakkındabildiklerimizleaçıklayamayacağımızşeyleroluyor.HerAllah’ıngünü,birankonuşuphemenunutuyoruzbunları,onlarıbizetaşımışolangizemde,muammayıunutuşaçevirerekalıpgerigötürüyorhepsini.Unutulmasıgerekliolanınyasasıbudurişte,çünküanlatılamaz.Görünürdünyagüneşışıklarıaltındadönmeyedevameder.Amaobambaşkakişi,karanlıktabizigözetler.
82.AntónioNobre’ninSóadlışiirkitabınaatıftabulunuyor;1900yılında,33yaşındaölmüşolanşair,sağlığında“Portekiz’inenhüzünlükitabı”olarakbilinenbukitaplabüyükünkazanmıştı.
83.YadaTanrı’nın.
84.XIX.yüzyıldayaşamışLatinistveteolog.
85.FranciscoJoséFreire(1719-1773),“ArcádiaLusitana”ekolününenönemliteorisyeni;dahaçokCândidoLusitanoadıylatanınır.
86.Bucümletamolarakokunamamıştır.
87.Yada,Tanrılarımındininemensupyabancıbirtanrı.
425H.K.
Düşdebirtecrübedir.Bunudeneyinceöylebiraydınlandımki,artıkdüşlediğimherşeyigerçekgibigörüyorum.Onlarıbirerdüşyapanherşeyiyitirdimböylece.
Kendimiünlübiriolarakdüşlesem,hemenünekavuşuncageridebıraktıklarımız,içtenliği,isimsizliğikaybettiğimiz,böyleceşöhretinkatlanılmazhalegeldiğiaklımadüşer.
426H.K.
5Nisan1933
Enderinkaygımızısadeceevrenindeğil,ruhumuzundüzeniiçindeönemsizbirolayolarakkabulettiğimizandabilgeliğeadımatmışızdemektir.Bunukaygıylaiyice
kuşatılmışkendüşünebilenisetambirbilgedir.Acıçektiğimizanlarda,insanoğlununıstırabıbizesonsuzgelir.Amainsanoğlununacısısonsuzdeğildir,çünküinsanaaitolanhiçbirşeysonsuzdeğildir,genişdüşünüldüğündebizimacımızında,bizimolmakdışındaherhangibirdeğeriyoktur.
Deliliğeyakınduranbirsıkıntınınyadaondanbileenginbirkaygınınyüküüzerimdeyken,kimbilirkaçkez,tamisyanedecekkendurmuş,tamkendimitanrılaştıracakkentereddütetmişimdir.Dünyanınesrarınıbilememeninacısı,sevilmemeninacısı,haksızlığauğramanınacısı,hayatınbütünağırlığıylaüzerimizeabandığını,biziboğduğunu,tutsakettiğinihissetmeninacısı,dişağrıları,ayakkabıvurmuşayaklarınacısı–bizimiçinvetabiibaşkalarıyadagenelolarakcanlıvarlıklariçinenşiddetliacıbunlardanhangisidir,varmıbilen?
Benimlekonuşmuş,sesimiduymuşolanlardanbazılarınagöre,benduyarsızbirinsanmışım.Banasorarsanız,çoğuinsandan
dahaduyarlıolduğumusanıyorum.Benaslındakendiniiyitanıyan,bundandolayıduyarlılığınneolduğunuiyibilenduyarlıbirvarlığım.
Ah!Yo,hayatınacıolduğuyadavaroluşudüşünmeninacıverdiğidoğrudeğil.Doğrusuşuki,acımız,ancakbüyükdedikçebüyürveciddileşir.Bizdoğaldavranırsak,geldiğigibigeçer,nasılyeşerdiyseöylesolar.Herşeyhiçtir,buhiçliğiniçindeacımızdahiçtir.
Bunlarıkabınasığmayan,belkideruhumasığamadığıiçinbirtürlürahatedemeyenbirsıkıntının;herkesinveherşeyinboğazımayumrukgibioturan,delirticibaskısınınaltında;bedenimdehissettiğim,benikaygılaraboğan,ezenanlaşılmamışolmakduygusununpençesindeyazıyorum.Sonrabaşımıkayıtsız,mavigöğekaldırıyorum,yüzümürüzgâra,esintininbilinçsizserinliğinebırakıyorum,gördüktensonragözlerimikapatıyorum,hissettiktensonrayüzümüunutuyorum.Böyledahaiyiolmasamda,başkalaşıyorum.Kendimigörmeklekendimdenkurtulmuşoluyorum.Hattagülümsemekgeliyoriçimden:Şimdi
kendimidahaiyianlıyordeğilim,amaartıkfarklıolduğumdankendimianlamaktanvazgeçmişdurumdayım.Göğünenyücelerinde,görünürhalegelmişbirhiçliğiandıranminicikbirbulut,bütünevrenikucaklayanbirunutuşaakdamgasınıvuruyor.
427
Düşlerim:88Mademkidüşlerimdekendimearkadaşlaryaratıyorum,öyleyseonlarlagezerim.Kusurları,farklı[...]
Soyluolmakiçindeğil,güçlüolmakiçindeğil,kendimizolmakiçinsaf,temizolalım.Sevgivermek,sevgiyikaybetmekdemektir.
Hayatasırtçevirelim,kendimizesırtçevirmemekiçin.
Kadın–idealdüşkaynağı.Sakınelsürme.Şehvetkavramıylazevkkavramını
birbirindenayırmayıöğren.Varlıklarınkendisindendeğil,uyandırdıkları
düşüncelerdenvedüşlerdenzevkalmayıöğren.Çünkühiçbirşeyolduğugibideğildir:Düşlerise,herzamandüştür.Dolayısıyla,onlarıkorumakistiyorsanhiçbirşeyedokunma.Düşedokunursanölür,dokunduğunnesneleriseduygularınınyeşerdiğialanıolduğugibikaplar.
Görmekveişitmek,hayatınbizesunduğuyegânesoyluşeylerdir.Öbürduyularavamvetenseldir.Asalet,ancakhiçbirşeyedokunmamaklaeldeedilir.Aslayaklaşmamak–iştegerçekasaletbudur.
Tanrıiyidir,amaşeytandakötüdeğildir.Hepsibiryana,romantizm,XVII.yüzyılda
Fransa’daolduğundandahadengeli.
428
Duyarsızlığınestetiği
Hayalciherbirşeyinkarşısında,oşeyebirşeyolarakduyarsızkalmayaçalışmalıdır.
Refleksolarak,hernesneyadaolayıniçindendüşlenebilecekşeyleriçekipçıkarmayıbilmek,busırada,içlerindekiDışDünya’daölmüşolanbütüngerçekliğibırakıpgitmek–bilgekişibunudüsturbellemelidir.
Aslakendiduygularınısamimiyetlehissetmemekvekendihırslarına,arzularınavedoyumsuzluklarınakayıtsızcabakabilmeyikendince,cılızbirzaferolarakgörmek;neşelerin,sıkıntılarınyanında,ilgisizbirinsanlayanyanadururgibidurmak.
İnsanınkendindekurabileceğienbüyükimparatorluk,bedeniyle,ruhuylakendini,kaderinhayatınıgeçirmesiniemrettiğiyervealanolarakdeğerlendirip,kendinekarşıduyarsızlaşmasıdır.
Kendihayallerimize,eniçtenarzularımızatepeden,engrandseigneurbakalım,gerçekbirzarafetleonlarıgörmezdengelelim.Kendimizekarşıedeplidavranalım;durduğumuzyerdeyalnızolmadığımızı,kendikendimizintanığıolduğumuzu,dolayısıylakendimizekarşı,biryabancıymışızgibi,üzerindedüşünülmüş,
dingin,asaletindenötürüumursamaz,umursamazolduğuiçindesoğukbirtarzda,dışarıdanbirigibidavranmanınönemliolduğunuiyicebelleyelim.
Kendigözümüzdeküçülmemekiçin,hırs,tutku,arzuyadaumutbeslememeye,atılımlaryapmamaya,coşkusuzyaşamayaalışalım,yeter.Bunubaşarabilmekiçinhepkendimizinhuzurundaolduğumuzu,aslarahatdavranabileceğimizkadaryalnızkalmadığımızıhiçaklımızdançıkarmayalım.Busayedetutkuyavehırsaolandoğaleğilimimiziyenebiliriz,çünkütutkularvehırslar,zırhımızızedeleyenbirerkusurdur;nearzumuzolsunneumudumuz,çünküarzularveumutlarzarafettenuzak,avamduruşlardır;neatılımlaryapmayıbilelimnedecoşkulanmayı,zirahızlanmakbaşkalarınakarşıayıptır,sabırsızlıkiseheryerdekabalıkaddedilir.
Aristokratlar,yalnızolmadığınıunutamazlar;etiketlerden,protokollerdendebunedenlearistokratlaranlar.Aristokratıiçselleştirelim.Onusalonlarından,
bahçelerindenkoparıpruhumuza,varolmabilincimizetaşıyalım.Hepkendigözönümüzdeolalım,etiketlere,protokolleresaygıgösterelim,inceincedüşünülmüş,bir-gören-olurtavırlarıtakınalım.
Herbirimiz,Gizem’inmahallelerinebenzeyenküçükbirertoplumuz;mahalleninhayatınızarif,nezihbirhalegetirmeliyizhiçolmazsa,duygularımızınşenliklerineağırbaşlılık,incelikkatmalı,düşüncelerimizinşölenleriniyalınbirnezaketlemühürlemeliyiz.Etrafımızdakidiğerinsanlaryoksul,pismahallelerkurmaktaözgürdür;bizimkininneredebaşlayıpneredebittiğiniaçıkça
belirtelim,binalarımızın89yücecephelerindençekincelerimizingizliodalarınadekherşeyyalınbirişçilikleişlenmiş,soylu,dingin,gösterişsizolsun.
Herduygumuzuağırbaşlılıklahayatageçirmeninbiryolunubulalım.Sevişmek,biraşkhayaliningölgesine,ayınvurduğuikidalgacığınarasındauzanan,solgun,titrekbirarafaindirgensin.Arzuyu,kendikendiylebaş
başakalmışbirruhuntebessümünebenzeyen,yararsızvezararsızbirşeyedönüştürelim;gerçekleşmeyiyadakendinianlatmayıhiçhayaletmesin.Nefretitutsakbiryılangibiuyutalımvekorkuyadiyelimki,kendinibakışlardakikaygıylagöstersin,yalnızcaruhumuzunbakışlarınınderinindekiokaygıyla,korkununestetikkaygılarıylabirtekouyuşabilir.
429H.K.
18Eylül1917
Hayatımınheraşamasında,herdurumunda,başkalarıylaolanbütünilişkilerimde,hepdavetsizbirmisafirolarakgörüldüm.Enazındanbiryabancıolarak.Gerekailem,gerekdostlarım,benidaimadışarıdanbiriolarakalgıladılar.Birkezolsunkastenoşekildedavranmışdeğilim.
Davrandımsada,karşımdakilerinfarkındaolmadangösterdiğitepkilerdenolmuşturoda.
Herzaman,heryerdeiyikarşılandım.Bendendahaazçatıkkaş,kötümuamelegörmüş,azarişitmişinsanherhaldeenderdir.Amahiçeksikolmayanbusevecenliktesevgiyoktu.Doğalolarak,enyakınlarımiçinbilemisafirdim,bununiçindeiyiağırlanmalıydım,amayabancılaragösterilenohesaplıözenle,davetsizmisafirlerinpayınadüşensevgisizlikle.
Banayönelikbudavranışların,esasenkendimizacımdakibirtakımkaranlıktaraflardankaynaklandığınahiçşüphemyok.İşindoğrusubendebulaşıcıbirsoğuklukvar,elimdeolmadan,elimdeolmadanbaşkalarınıdabenimgibiazhissetmeyezorluyor.
Canayakınbirinsansayılırım.Karşımdakindendehemenyakınlıkgörürüm,sevgiisehiçgelmez.Bugünedekbirtekkimseninbilebanabağlandığınıhatırlamam.Gününbirindesevilmek,biryabancıylasenlibenlikonuşmakkadarimkânsızgelirbana.
Bütünbunlarcanımımıyakıyor,yoksa
ıstırapyadatevekkülgetirmeyen,kayıtsızbirkadergibikabulleniyormuyum,bilemiyorum.
Hephoşbirinsanolmayaçalıştım.Oldumolası,kayıtsızlıktanbaşkaşeybulamamanınacısınıçektim.Feleğinbiröksüzüolarak,bütünöksüzlergibibendebiribenisevsinistedim.Amasevgiyehiçdoyamadımvebuyararsızaçlığaokadargüzelayakuydurdumki,bazendoymamşartmı,onudabilemiyorum.
Herneolursaolsun,yaşamakcanımıyakıyor.
Başkalarıonlaragönülverecekbirvarlıkbulurmutlaka.Benise,banabağlanmayıhayaledenbiriylebilekarşılaşmadımhenüz.Herkesbaşkalarıiçinkendiniparçalıyor;banaisekibardavranmaklayetiniyorlar.
Saygıuyandırmayıbecerebiliyorum,sevgiuyandırmayaiseyeteneğimyok.Neyazıkki,saygıduyaninsanlarakarşıbunuhaklıçıkaracakhiçbirşeyyapmadığımiçin,sonundaortadagerçekbirsaygıdakalmıyor.
Bazenacıçekmeyisevdiğimidüşünüyorum.Amaaslındatercihimbudeğildi.
Neönderlikvasıflarıvarbende,nedemadunluk.Kaderinerazıbiradamınözelliklerinebilesahipdeğilim,oysakıtlıktabunlardaidareederdi.
Benimkadarakıllıolmayanlardahagüçlübirkarakteresahip.Hayattakendilerineyeredinmektedahaustalar;zekiceyeteneklerinikullanmaktadahabecerikliler.Karşımdakinietkilemekiçingerekenbütünözellikleresahibim,tekeksikbuişinsanatı,hattasırfbunudilemeyiisteyebilsem,odayetecek.
Gününbirindesevecekolsam,sevilmem.Herhangibirşeyiarzulamamlagözümün
önündeölmesibiroluyor.Oysakaderim,herhangibirşeyiöldürmekiçinenufakbirgücesahipdeğil.Onuntekzayıflığı,banakarşıölümcülolmak.
430H.K.
Kimidelilerin90endelicefikirlerinihembaşkalarınahemkendilerine,nebiçimbirbilinçle,mantıksalaçıdannasılbirtutarlılıklakanıtladığınıgörünce,özbilincimintamamenbilinçliolduğunaolaninancımıkesinolarakyitirdim.
431H.K.
Hayatımınbüyüktrajedilerindenbiri–amakaranlıkta,kurnazcaoynanantrajedilerdenbu–,doğalyollahiçbirşeyhissedemiyorolmak.Herkesgibisevmeyevenefretetmeyemuktedirim,herkesgibikorkabiliryadacoşkuyakapılabilirim;amasevgimyadanefretim,korkumyadacoşkumotanımlanmışduygularabenzemiyorhiçbirzaman:Yabiröğelerieksikkalıyoryafazladanbirtaneeklenmişoluyor–sonuçolarakfarklıbirşeyedönüşüyorvehissettiğimhayatla
uyuşmuyorlar.Hesapçıdenilenzihniyetlerde–deyimtam
yerinibulmuş–,duygularhesaplarla,bencilkaygılarlasınırlanırvefarklıgörünür.Gayetyerindeolarakkuruntuludenilenzihinlerde,doğaliçgüdülerdegeneböylebirkaymagörülür.Bendede,duygularımıaçıkçatarifetmeyeçalıştığımdabenzerbirbozuklukortayaçıkıyor–oysanehesapçıyımnekuruntulu.Duygularıaltüstetmeminhiçbirbahanesiyok.İçgüdülerimiiçgüdüselolarakbozuyorumveistemeden“hataen”istiyorum.
432H.K.
Koşullarkadarmizacımındatutsağıyım,insanlarınkayıtsızlıklarıkadar,benolarakgördüklerikişiyegösterdiklerisevgideincitici–bunlar,Kader’inbanabahşettiğiinsanyüzlühakaretler.
433
7Nisan1933
Aralarındanbiryabancıolarakgeçtim,amahiçbiriöyleolduğumuanlamadı.İçlerindecasusolarakyaşadım,amakimse–benbile–bendenşüphelenmedi.Beniakrabadansaydılar:Kimsedoğumsırasındakarıştırıldığımıbilmiyordu.Böylecehiçbirbenzeryanımızolmadığıhaldeötekilerebenzedim,hiçbiraileyeaitolmaksızınherkesinkardeşioldum.
Büyüleyiciülkelerden,hayattandahagüzelmanzaralardangeliyordum,amaoülkelerikendimdenbaşkakimseyeanlatmadım,sırfdüşlerdegördüğümmanzaralarıniseadınıbileanmadım.Parketaşlarındayadadöşemelerdeyankılananayakseslerimonlarınkinebenziyordu,amayüreğimyanıbaşımdaçarptığıhalde,uzaklarasürülmüş,yabancıbirbedeninhayalîefendisiydi.
Bubenzerlikmaskesininaltındagerçekbeni
tanıyan,hattamasketaktığımıanlayanolmadı,çünküşudünyadamaskelivarlıklarınolduğunubilenyoktu.Yanıbaşımdabirbaşkasının,nihayetindebenolanbirbaşkasınındurduğukimseninaklınınucundanbilegeçmedi.Benihepkendimlebirsandılar.
Benievlerindeağırladılar,elleribenimkinisıktı,sankivarmışımgibisokaktangeçtiğimigördüler;amabenolankişioevlerdehiçbulunmadı,yaşayanbeninsıkılacakeliyok,bakıncakendimitanıdığımkişi,geçecekbirsokaktanbilemahrumdu,tabiiosokakbütünsokaklardeğilse,başkalarınınonugörebileceğisokakdayoktu,obütünherkesdeğilse.
Hepimizisimsiz,birbirimizeuzakyaşıyoruz;başkakılıklaraltındabireryabancıolarakacıçekiyoruz.Nevarkibazılarıbirvarlıklakendisiarasındakibumesafeninhiçfarkınavarmaz;kimilerimesafeyiancakkorkulu,acılıanlarda,sınırsızbirşimşeğinaydınlığındagörür;kimileriiçinseömürleriboyuncadeğişmeyecekıstıraplı,gündelikbirşeydirbu.
Neolduğumuzunbizigerçektenilgilendirmediğini,düşündüklerimizin,hissettiklerimizinhepbirtercümeolduğunu,istediğimizşeylerigerçekanlamdaistemediğimizivebelkizatenkimseninistemediğini–anbeanbunlarıbilmek,herduygudabütünbunlarıhissetmek,budeğilmidirkendinikendiruhunayabancıhissetmek,kendiduygularındasürgünlükçekmek?
Nevarki,kılımıkıpırdatmadanizlediğimkarnavalınbusongecesinde,sokağınköşesindemaskesizbiradamlakonuşanomaskenihayeteliniuzattıvegülerekuzaklaştı.Doğaladam,odaracıksokağınköşesindensoladöndü.Maske–hiçbircazibesiolmayankukuletalıbirbaşlık–dümdüzdevamederekgölgeveışıkoyunlarıarasında,geridönüşsüzbirelvedaileuzaklaştı,kendimolarakdüşündüğümşeyeyabancıydı.İşteancakozamangördümosokakta,yananlambalardanbaşkaşeylervelambalarınaydınlatmadığıyerleribulandıran,belirsizbirayışığıolduğunu,okült,dilsiz,hayatınkendisigibihiçlikdolubirışık...
434H.K.
Ayışıkları
...açıkçagörülenüstüsteyığılmışçatıkütlesininüzerinde,donukbirkahverengininnemiylekirlenmiş,grimsiaybeyazlığı.
435H.K.
Vegeceyığınlarıhalindekatkatyayılanşehrintekbiryerine,soğuksedefmavisiylekarışıkbirbeyazlıkvurmuş.
436H.K.
Yağmur
Venihayet,ışıltılıçatılarınkaranlığınınüzerinde,ılıkbirsabahınsoğukışığıbirkabirazabıgibiyükseldi.Birkezdahaobildikdehşetbaşlıyor–gün,hayat,uydurukçıkarlar,kaçaryeriolmayankoşturmaca.Birkezdahafizikselvarlığımbaşlıyor,gözlegörülebilir,toplumiçindeyaşayabilir,anlamsızkelimelerleaktarılabilir,başkalarınınhareketlerine,başkalarınınbilincinegörekullanılabilir.Genebenimbu,olmadığımhalimle.Karanlıktandoğan,panjurlardakiyarıkları(Tanrım,hiçbirşeyiörttüğüyokbunların!)belirsizgriliklerledolduranbuışıknüvesiylebirlikte,şusığınağıuzunsüreelimdetutamayacağımıyavaşyavaşanlıyorum:uyumadanuzanmak,amaistesenuyuyabilecekdurumdaolmak,çarşaflarınılıkserinliğiyle–rahatlatmasada–birbedenesahipolduğumubilmeyişimarasındasalınarak,birgerçeklebirhakikatinvarolduğunufarketmeksizin,özgürcedüşgörmek.İçindebilincimintadınıçıkardığımmutlu
bilinçsizliğin,ohayvanimahmurluğungiderekelimdenkaydığınıhissediyorum,oysaomahmurluğunendibineindiğimde,güneşaltındakikedigözleriyle,özgürimgelemiminmantığınınçizdiğihareketleriizleyebiliyorum.Alacakaranlığavergişeylerin,gözkapaklarımınkıyısındayarıgördüğümkirpikdallarıaltındaağırakannehirlerinvekulaklarımdakanınağırsesiyleyağmurunmuğlakısrarıarasındakaybolmuşşelalemırıltısınınusulcasönüpgittiğinihissediyorum.Yavaşyavaşkendimikaybediyorum,takibircanlıyadönüşenedek.
Bilmemuyuyormuyum,yoksasadeceuyuduğumumuhissediyorum.Bellibirzamanaralığındarüyagörüyordeğilim,adetauyumamışolduğumbiruykudankalkarcasına,dikkatle,şehrinilkuğultularınıalgılıyorum,enaşağıda,Tanrıbilirnereyeaçılansokaklarınbulunduğuoanlaşılmazyerdenbirselgibiyükseliyoruğultular.Yağan,şuanduyamadığımagörebelkideyağmışolanyağmurunhüznündensüzülen,neşeliseslerbunlar...Belirsiz,ölgünbiraydınlığıngölgeleri
arasındansızanışıkyarıklarınınaşırıgriliğindenbaşkahiçbirşeyyok,sabahınbusaatinebukadarıyeter,zatensabahıbildiğimdeyok.Seslerneşeli,dağınıkveyüreğimintaiçinebatıyor,sankibirazabayadaidamaçağırıyorlarbeni.Hiçbirşeyibilmemekistediğimşuyataktayken,doğuşunuişittiğimheryenigün,hayatımdaönemtaşıyan,yüzleşmeyecesaretedemeyeceğimönemlibirolayıngünüolacak,gibigeliyor.Sokaklara,caddelereüzerindekiörtüleriatarakkaranlıkyatağındankalktığınıhissettiğimheryenigün,benibirmahkemeyeçağırıyor.Heryenibugündeyargılanmayamecburum.Veiçimdekiezelimahkûm,kaybettiğiannesiymişgibiyapışıyoryatağına,sankidadısıonudünyadankoruyabilirmişgibiyastığınıokşuyor.
Ogüçlühayvanınağaçlarıngölgesindemutlumesutuyuyuşu,paçavralariçindekiserserininyüksekotlarınarasındakiserinyorgunluğu,nemli,uzakbirakşamüstündeSiyah’ınuyuşukluğu,yorgungözlereçöken
esnemeninlezzeti–biziunutuşlaoyalayan,uykugetirennevarsa,ruhunpanjurlarınıusulcaitendinginliğinaklıyatıştırması,uyumanınisimsizceokşayışı...
Uyumak,farkındadeğilkenuzaktaolmak,uzanmak,kendibedeniyleunutmaktır;uzundallarınaltındayatankayıpbirgölebenzeyenbirsığınakta,ormanlarınenginyalnızlığındabilinçsizolmaözgürlüğüdür.
Dışarıdabirhiçlik,hafifbirölümsolukalıyor,insanhayıflanarak,yepyenibirtazelikleuyanıyorbundanveruhunkumaşıhiçliğiniçindeunutuşunellerinebırakıyorkendini.
Ah,tıpkıiknaedilememişbiradamıntekraritirazabaşlamasıgibi,yağmurunaydınlananevreneansızınsıçradığınıduyuyorum.Korkmuşumsanki,farazikemiklerimüşüyor.Veolduğumyerebüzülüpbirhiç,elimdekalanazıcıkkaranlıktakendikendiylebaşbaşabirinsanolarakağlıyorum,evet,yalnızlığavehayataağlıyorumvetekerleksizbirarabakadargülünçıstırabımgerçekliğinkıyısında,terkedilmişdışkılarınarasındayatıyor.Herşeye
ağlıyorum,küçücükkensığındığımdizlerinanısına,banauzatılan,çoktanölmüşelevesonranasılsarıldığınıhiçöğrenemediğimkollara,hiçyaslanamadığımomuzlara...Vebukezsahidendoğangün,gününçiğgerçekliğigibibenimiçimdedeyükselenacıvehayalettiklerim,düşündüklerim,kendimdeunuttuklarım–bütünbunlar,bugölgeler,kurgular,pişmanlıklarharmanıdünyalarınyuvarlandığıderinyarıklarakarışıyorvehayatıniçindekivarlıklarlabirlikte,çocuklarınçalıpgizlicemideyeindirdiğibirüzümsalkımınıniskeletigibidüşüyor.
İnsangünününuğultusuansızın,birzilsesigibiartıyor.Evinucunda,birilerininyaşamayagitmekiçinaçtığıilkkapınınkilidiyavaşçaşakırdıyor.Yüreğimeaçılansaçmabirkoridordaterliksesleriduyuyorum.Venihayetkendiniöldürmeyibaşaranbiradamgibianibirhareketle,içinesığındığımyatağınçarşaflarını,yumuşakörtülerinikaskatıbedenimdenkoparıyorum.Uyandım.Yağmurunsesiyukarıda,sonsuzdışarıdasilinmekte.Artık
daharahatım.Bilmediğimbirşeyiyerinegetirdim.
Kalkıyorum,pencereyegidiyorum,cesurbiradamgibikararlılıklaiçpanjurlarıaçıyorum.Aydınlıkbiryağmurgünüparlıyor,donukaydınlığıylagözlerimeakıyor.Sırapencereleriaçmakta.Serinhava,henüzılıklığınıkoruyanteniminemlendiriyor.Yağmuryağıyorkuşkusuz,amabuyağmur,kibelkihepaynıyağmurdur,gerçektenazalmış.Tazelenmek,yaşamakistiyorum,boynumudevbirboyunduruğauzatırgibi,hayata
uzatıyorum.91
437H.K.
29Ağustos1933
Bazenşehirdekırlaraözgühuzurutadabilir.Kimianlarda,özellikleyazortasında,
öğlenvakitlerinde,buışılışılLizbon’dakırlarbirrüzgârgibisararbizi.ŞuRuadosDouradores’tebilegüzelbirgüneşinsıcaklığıduyulur.
Ruhanekadardaiyigelirgökteyükselmiş,huzurlubirgüneşinaltında,adetabirköyşuracığataşınmışgibi,şuuydurukarabaların,bitmekbilmezkasaların,ağırağıryürüyeninsanlarınbirdenbiresusması!Bendeyalnızbaşıma,büronunpenceresindenbakarkenkendimibaşkabiryerenaklediyorum:Küçük,sakinbirtaşraşehrindebuluyorumkendimiyadagözdenırakköylerdedurgunlaşıyorum,kendimibirbaşkasıolarakhissettiğimiçinmutluyum.
Biliyorum:Başımıkaldırsam,AşağıŞehir’denekadarbürovarsa,hepsininkirpasiçindekipencereleri,cephelerigeçecekgözümünönündenvehâlâinsanlarınyaşadığıüstkatlardakianlamsızpencereler,entepede,çatıkatınınköşeleriarasında,çiçeksaksılarıylaçeşitçeşitbitkilerinarasındaherzamankigibigüneştekuruyançamaşırlar.Hepsini
biliyorum,amabütünbuşeylerialtınabulayanışıköyletatlı,benisarandinginhavaokadaranlamsızki,sahteköyüme,ticaretinhuzurlaeşanlamlıolduğuküçüktaşraşehrimesırtçevirmemiçin,göstermelikdeolsabirnedenyokelimde.
Biliyorum,biliyorum...Doğruyusöylemekgerekirse,artıköğlenyemeğininyadadinlenmenin,molavermeninvaktidir.Herşeykusursuzcahayatınyüzeyindekayıyor.Benise,yepyenibirmanzaradangeçenbirgemininküpeştesiymişgibibalkondansarkmışolsamda,uyumaktayım.Veadetagerçektentaşradayaşarcasına,hayalbilekurmuyorum.Amabirdenbambaşkabirşeyçıkıveriyorortaya,benikuşatıyor,hükmünealıyor:Küçükşehirdebiröğlevaktiniseyrederek,oyerlereözgühayatıntamamınıgörüyorum;evhayatınınosınırsız,omutlulukdoluaptallığını,tarlalardakihayatınosınırsız,omutlulukdoluaptallığını,iğrençlikleelelevermişhuzurunosınırsız,omutlulukdoluaptallığınıgörüyorum.Görüyorum,çünkügörüyorum.
Derkengörmezoluyorum,birbaktımkiuyanmışım.Gülümseyerekkolaçanediyorumetrafımıveilkişceketimindirseklerindeki(neyazıkkiceketimkoyurenk)tozusilkeliyorum,kimseninzahmetediptemizlemediğipencereyedayanmaktanolmuş,pencerekenarınıngününbirinde,biraniçindeolsa,denizlerdesonsuzbirturistikgeziyeçıkmışbirgeminintoztutmasıimkânsızküpeştesinedönüşeceğikimseninaklınagelmemiş.
438
Geceyeşiliyleağarmışbirmavilik,yazufkundabelirenbinalarınsoğukkeşmekeşini,hafifsarıyaçalanbirgriylebellibelirsizkuşatılmışsiyahımsı-kahvemsibirkaraltıhalindeyansıtıyordu.
Birzamanlarfizikselokyanusahâkimolarakevrenseluygarlığıyaratmıştık:Bugün,psişikokyanusa,heyecana,mizacınanasınahâkimolupentelektüeluygarlığıyaratmanın
zamanıdır.
439H.K.
...duygularımınacıtankeskinliği,enmutlulukvericiolanlarınbile;duygularımınmutlulukverenkeskinliği,enacıtanlarınbile.
Birpazarsabahı,epeygeçbirsaatte,günlerdensonsuzbirışıkgünündeyazıyorum,yarıdakalmışşehrinçatılarınınüstünde,hâlâanlatılmamışbirgöğünmavisi,yıldızlarıngizemlivarlığınıunutulmuşluğahapsediyor...
Bendedegünlerdenpazar...Yüreğimbilemediğibiryerdekibirkiliseye
gidiyor;tepedentırnağakadifelerebürünüpgidiyor,yüzüilkduygulardanpembeleşmiş,fazlabüyükgelenyakasınınüstündenhüzünsüzbakışlarlagülümsüyor.
88.Yazartarafındanaltıçizilmiştir.
89.Yada:duygularımızın.
90.Yada:sistematikolaraktaşkınlıkyapanbazıdelilerin.
91.Yada:hayataveTanrı’nınsoyutdavasına.
440
Bitenyazıngöğühergündonukbirmavimsiyeşileuyanıyor,sonrahızla,birazdilsizbeyazlasakinleşmişbirmaviyedönüyordu.Batıdaise,genelliklebütüngökyüzüneyakıştırılanrenkteydi.
Gerçeğisöylemek,aradığınıbulmak,herşeyinyanılsamaolduğunuinkâretmek–neçokinsandüşmenin,toprağagömülmenintelaşıylasarılırbuişeyaramazçarelerevecoğrafyaharitalarındakigibibüyükharflerlenasıldakirletirünlüisimler,okuduğumuzsayfalardakiyalınincelikleri!
Aslagerçekleşemeyecekolayınyarıngerçekleştiğinihayalederekçizilentablolar!Kesikkesikheyecanlardandökmelaciverttaşı!Hatırla,hayalîbirvarsayım,basitbirhamhayalkaçanıyıbarındırabilir?İnançlardanörülübirtaşkınlıkta,bütünbahçelerinsuyununmırıltısı,okatıksızheyecanhafifçe,kısacık,tatlılıklayükselirözbilinciminderinliklerinden.
EyHeliopolisgecesi!Heliopolis’ingecesi!Kimsöyleyecekbanayararsızsözleri,kimkanlavekararsızlıklaödeyecekdiyetimi...
441H.K.
8Eylül1933
Geceninyalnızlığınıniçindeepeyyüksekte,birpencereninardındayabancıbirlambaçiçeklendi.Şehringerikalanızifirikaranlık,sokaklarınaydınlığındanbelirsizyansımalarınnefesnefesetırmanarak,terstengelenbirayışığıgibiserpildiğiyerlerdışında.Geceninsiyahındaevlerderenklerini,tonlarınıpekbellietmiyor:Çatılarındüzeninibozantekşeyaralarındakibelirsiz,adetasoyutfarklılıklar.
Görünmezbirip,benilambanınisimsizsahibinebağlıyor.İkimizindeuyanıkolmasınınyarattığıortaklıkdeğilbununnedeni:Karşılıklıolamazbudurum,çünkübenpencere
kenarında,karanlıktadurduğumdanobenikesinliklegöremez.Sebepbaşkabirşey,sadecebanaait,yalnızlıkduygumlabağlantılı,gecedenvesessizliktendebeslenen,olambayıvarolanteklambaolduğuiçindayanaknoktasıolarakseçenbirşey.Galibageceyibukadarkarartanbuyananlamba.Galibalambabenvarolduğum,uyanıkolduğum,koyukaranlıktahayalkurduğumiçinışıkveriyor.
Belkidevarolanherşey,ancakbaşkabirşeyvarolduğuiçinvardır.Hiçbirşeykendiliğindenyoktur,herşeyyanyanavardır:Belkisahidendeböyledir.Karşıdabiryerlerdeşulamba,hayalîyükseklikleresığınmanınayrıcalığıylaçakmadanduranodenizfeneriolmasaydı,busaattevarolmazdım,biliyorum–enazındanbuşekildevarolmaz,birandaözbilincevarmazdım,bilinçolduğuiçin,birandaolduğuiçintamamenbendiro–.Hissettiğimbu,çünkühiçbirşeyhissetmiyorum.Bütünbunları,hiçbirşeyolmadıklarıiçindüşünüyorum.Hiç,hiç,gecenin,sessizliğinveiçlerindeykenulaştığım
hiçliğin,olumsuzluğun,fazlalığınbirazı,benlekendimarasındakimesafe,şeyvebirtanrınınunutuluşu...
442H.K.
Akılsızcaaklımlaeğlenerekuykusuzbiruyuklamayadalmış,birarayagelincetutarsızduygularkitabımıoluşturacaksayfalarınüzerindengeçiyorum.Vebirdensayfalardanıssızbirtekdüzelikduygusu,aşinabirkokugibiyükseliveriyor.Daimafarklıolduğumusöylerkenbile,durmaksızınaynışeyitekraretmişolduğumuhissediyorum;itirafedemeyeceğimkadarkendimebenzediğimi;vesonuçolaraknekazanmanınneşesininekaybetmeninheyecanınıtatmışolduğumu.Kendimlehesaplaşmamışlığımben,anlıkbirdengesizlik,bunlarüzüyorbeni,dermansızbırakıyor.
Hepkülrengiyazmışım.Sankibütün
hayatımvehattaakılhayatımbile,upuzun,yağmurlubirgünmüş,hapisliktenvealacakaranlıktan,boşbirayrıcalıktanibaretbirgün.İpekpaçavralarınhüznündeyim.Işıkvesıkıntılariçinde,neolduğumubilmezhaldeyim.
Hiçolmazsakimolduğumusöylemekiçin,haddiniaşanöznelhayatımınenufakduygularınıkaydetmekiçinsinirlerledonatılmışbirmakinegibiharcadığımzavallıçaba–hepsibirandaboşalıverdi,birkovadevrilmiş,kainatınsuyuyeresaçılmıştısanki.Sahterenklerleinşaettimkendimi–vesonuç,şubeşparaetmezimparatorluğum.Yaşanmışbirnesrinbüyükolaylarınıemanetettiğimşuyüreği,bugün,farklıbirruhlayenidenokuduğumşusayfalarınıssızköşelerindegördüğümde,birtaşrabahçesindekieskipüskütulumbayıhatırlatıyor,içgüdüylekurulmuş,ihtiyaçtançalıştırılmışbirtulumba.Enufakbirkasırgapatlamadan,boyumuaşmayanbirdenizdegemimdibevurmuş.
Vevarolmayanşeylerarasındakimesafeler
artardadizilirken,bilinçnamınabanakalanşeyesoruyorum,neyeyaradıbuncasayfayıinandığım,banaaitsandığımcümlelerle,birerdüşüncegibihissettiğimheyecanlarla;tenhalardagizlenenbirdilencikızınıntükürüğüyleyapıştırdığıkâğıtparçalarındanbaşkabirşeyolmayanbayraklarla,sancaklarladoldurmak.
Bendengeriyekalanasoruyorum,dahaKader’inkâğıtlarıarasındavarolmayafırsatkalmadanyitipgitmiş,buıskartalık,busüprüntü,buyararsızsayfalarneylekafiyeli?
Kendimisorguluyorvedevamediyorum.Soracağımıyazıyor,yenicümlelerlesarıpsarmalıyor,yeniheyecanlarlakarmaşayıdindiriyorum.Yarıngeneyazacağım,aptalkitabıma,inançsızlığımlahergünhissettiklerimiyazmayasoğukkanlılıkladevamedeceğim.
Öyleysesayfalarolduğugibidevametsin.Dominopartisibitince–istergalipbitirmişolalımistermağlup–bütüntaşlartersçevrilirveoanbütünoyunsimsiyahkesilir.
443
İçimdegömülüokadarçokCehennemveArafvarki–oysahayataaykırıbirişyaptığımıgörenolmuşmu...benimgibisakin,huzurlubiradamın?
Portekizceyazmıyorum.Benkendimceyazıyorum.
444H.K.
Hayatdışındaherşeykatlanılmazhalegeldi.Şubüro,şuev,sokaklar–hattasahipolsaydımtamtersişeylerde–fazlageliyor,beniboğuyor;birtekbütünlükyatıştırıyor.Evet,herhangibirunsurubütününiçindedüşündüğümandaderdimkalmıyor.Şuölübüroyaölümsüzcegirenbirgüneşışığı;birseyyarsatıcınınodamınpenceresinedekfışkırançığlığı;hattasadeceinsanların,bir
iklimin,havadurumudiyebirşeyinvarolması,dünyanıninsanısersemletecekkadarnesnelolması...
Güneşışığıbirdenbenliğimedoğrugeldi,odaonubirdengördü...Oysapektizbirışıktıbu,renksizdenebilirdi,siyahzeminibıçakgibikesiyor,geçtiğiyerlerdedöşemeyeçakılmışeskiçivilere,latalarınarasında,buaksızlıkpartisyonuüzerindekaraportelergibiuzanançukurlaracanveriyordu.
Dakikalarboyuncagüneşinbuhuzurlubüroyagirmesininyarattığı,hissedilmezetkiyiizledim...Ancakbirhapishanedeoluristilanınböylesi!Güneşinoynaşmasınıbirtekmahpuslarseyrederböyle,karıncalarınkaynaşmasınıseyredercesine.
445H.K.
18Eylül1933
Sıkıntıiçinmiskinlerinyadaişsizlerinhastalığıdediklerisıksıkkulağımaçalınıyor.Oysaçokdahakarmaşıkbirruhhastalığıdırbu:Sıkıntızatenmeyilliolanlaramusallatolur,üsteliksahicimiskinlerdençokçalışanlarıyadaçalışırgibiyapanları(budurumdabubenoluyorum)sever.
DoğalHindistanlarla,bilinmedikmemleketlerledoluiçhayatınsahicidebdebesiyle,aslındaiğrençbirtarafıolmayangündelikhayatıniğrençliğiarasındakiçelişkidendahakötüsüyok.Sıkıntınınyükü,ortadamiskinlikgibibirbahaneyokkeniyiceağırlaşır.Çalışmadanedemeyenlerinsıkıntısıiseenbeteri.
Sıkıntı,işsizliğinyarattığıisteksizliktenkaynaklanmaz,herhangibirşeyyapmanıngereksizliğineyürekteninanmışinsanlarınbaşınagelen,çokdahaağırbirhastalıktırbu.Vebuşartlardayapacaknekadarçokişinizvarsa,çekeceğinizsıkıntıdaokadarartar.
Kimbilirkaçkez,buncazahmetleyazdığımdefterdenkaldırdığımda,başımdakibütün
dünyanınakıpgittiğinifarketmişimdir!Uyuşukolmayı,hiçbirşeyyapmamayı,yapacakhiçbirişimindeolmamasınıçokdahafazlatercihederdim,çünküozamanbuelletutulursıkıntınıntadınıçıkarabilirdim.Şuankisıkıntımdanehuzurvar,neasalet,nedevarolmatiksintisinekarışanorahatlık:Yapmakzorundabileolmadığımişlerinpotansiyelyorgunluğununyerine,sadecevesadece,yapabilmişolduğumişlerinsınırsızcayavaşlamasıvar.
446H.K.
ÖmerHayyam
Hayyam’ınsıkıntısı,neyapacağınıbilemeyen,aslındahiçbirşeyyapamadığıyadabeceremediğiiçinbuhaldeolanbiradamınçektiğiylebirdeğildir.Öylesi,ölüdoğmuş
insanlarınvekendinihaklıolarakmorfineyadakokaineverenlerinsıkıntısıdır.Acembilgeninsıkıntısıise,bununlakarşılaştırılamaycakkadarasilvederindir.İyicedüşünmüşveherşeyinkaranlıkolduğunugörmüş;bütündinler,bütünfelsefelerüzerinekafayormuş,nihayetSüleyman’ınlafınagelmişbiradamınsıkıntısıdıronunki:“Gördümkiherşeyboşmuş,ruhunçektiğiacılardanibaretmiş”yadaşuötekikralın–dahaziyadeimparatordemeli–,SeptimusSeverus’un,odaderki:“Omniafui,nihil...”–“Herşeydim,hiçbirşeyedeğmezmiş.”
Hayat,demişGabrielTarde,yararsızlıktangeçerekimkânsızıaramaktır;ÖmerHayyamdaolsaböylesöylerdi.
Acembilgeniniçkiyekendinivermekteısraretmesininnedenibudur.İç,iç!Pratikfelsefesiböyleözetlenebilir.Neşesineneşekatmakiçin,neşeneşeyedahaçokbenzesindiyeiçen,ehlikeyifbirayyaştanbahsetmiyoruz.Unutmakvebelkibirazdahaazkendiolmakamacıylaiçen,kırgınbirayyaşdadeğildir
Hayyam.Oşarabaneşeyi,eylemiveaşkıkatandır;ÖmerHayyam’daenufakbirenerjiişareti,enufakbiraşkcümlesigeçmediğinidegözdenkaçırmayalım.Rubaiyat’tainceciksiluetiyle(nadirendeolsa)zuhuredenküçükSakikesinliklesalt“şarapsunangençkız”değildir.Şair,tıpkıbirşaraptestisininnarinliğinevurulurcasınavurulmuşturonunendamına.
Neşe,şaraptanBaşpapazAldrich92gibikonuşur[...]
SonuçolarakÖmerHayyam’ınpratikfelsefesi,hazarayışınındibevuracağıkadarsilikleşmiş,dinginbirEpikürcülüğevarır.Gülleriseyretsin,şarapiçsin,onayeter.Hafifbirmeltem,havadansudanbirsohbet,birtestişarap,üçbeşçiçek–Acembilgeninenönemliarzunesneleribundanibarettirişte,hepsibu.Aşkinsanıkışkırtırveyorar,eylemdağıtırvebaşarısızlığagötürür,kimsebilmeyibilmezvedüşünmekherşeyidonuklaştırır.İştebuyüzdenkendiiçimizdekiarzulardanveumutlardan,faydasızdünyayıaçıklama
iddiasındanveyaaptalcaonuiyileştirmeyi,yönetmeyiamaçlamaktanvazgeçsekdahaiyiolur.HerşeyhiçtiryadaYunanAntolojisi’ndeyazdığıgibi“herşeyakılsızlıktangelir”,üstelikbirYunan,yaniakılcıbiridirbunubizesöyleyen.
447H.K.[?]
Varolanbütündinlerin,bütünfelsefelerindoğrularınayadayalanlarına,gereksizyerekanıtlarıylaönesürülen,adınabilimdenenbütünvarsayımlarakayıtsızkalacağız.İnsanlıkdenenşeyinyadainsanlığınkaderiniyadabirbütünolarakbaşınagelebilecekvegelemeyecekolanlarıdaumursamayacağız.Sevmekse,evet,İncil’dedendiğigibi“yakınımızı”seveceğiz,amaİncil’inadınıbileanmadığıinsan’ıdeğil.Buherbirimiziçinbirnoktayakadardoğrudur:Enyürekliolanımızınbile,Çin’dekibirkatliamakarşıelindennegelir?Amasokaktahaksızyere
tokatlandığınıgördüğümüzbirçocukiçin,düşlerimizinolancagücüyleacıçekeriz.
Herkesesevgigöstermek,kimseyle
yakınlaşmamak.Fitzgerald93notlarındanbirindeHayyametiğinibiraçıdanböyleyorumlar.
İncilyakınlarımızısevmemizisöyler:İnsanayadainsanlığakarşıbirsevgidenbahsetmez,zatenkimsedebunudertetmez.
Buraya(sanırımlayıkıyla)aktarıpyorumlayabildiğimkadarıyla,ÖmerHayyam’ınfelsefesinibenimseyipbenimsemediğimimerakedenolabilir.Cevabım,hiçbirfikrimyok.Bazıgünlerpratikfelsefeleriçindeeniyisibuymuş,hattabaşkafelsefeyokmuşgibigeliyor.Bazıgünleriseboşbirbardakmisali,içiboş,ölüveyararsızbuluyorumonu.Kendimibilmiyorum,çünküdüşünüyorum.Dolayısıylagerçektendüşünüpdüşünmediğimidebilmiyorum.İnancımolsafarklıbirinsanolurdum;amaşudavarki,deliolsamdafarklıolurdum.Sonuçolarakfarklıolsaydımfarklıolurdum.
Fanidünyaylailgilibuöğretilerdenbaşka,birdetarikatlardaöğretilengizlibilimlervegizliolduklarındaifşaedilen,açıktörenlerlesergilendiklerindeisesaklanangizemlervartabii.Sözgelimi,RomakilisesindeMeryemadınayapılanayinleryadamasonluktakiKutsalRuhritüeligibibüyükKatolikritlerindegizlenenyadayarıgizlenenşeyler.
Amasırlaraerenbirinsanın,alttarafıyanılsamanınbaşkabiryüzününsıradanbirkurbanıolmadığınıneredenbileceğiz?Eğerrasgelebirdeli,delihaliyleçokdahabüyükbirsırrasahipse,bukişineyeinanacaktır?Spencerbilgimizinbirküreolduğunu,büyüdükçebilmediklerimizetemasettiğinoktalarındaçoğaldığınısöyler.Bununyanısıra,sırlaraermeninbizenelergetirebileceğinedair,birBüyüüstadınınşukorkunçsözleridehiçaklımdançıkmaz:“İsis’igördüm,”der,“İsis’edokundum:Amavarolupvarolmadığınıbilmiyorum.”
Acemşairi,hüznünvehayalkırıklığınınÜstadı.
448H.K.[?]
ÖmerHayyam
Ömer’inbirkişiliğivardı;benise,kendiadımanemutluyadaneyazıkki,hiçbirkimliğesahipdeğilim.Biransahipolduğumbenliktenbirsonrakianuzaklaşıyorum;dünolduğumubugünçoktanunutmuşoluyorum.İnsanÖmergibi,olduğukişiolduğunda,tekbirdünyada,dışdünyadayaşar;benimgibiolduğukişiolmadığındaise,sadecedışdünyadadeğil,aynızamandabinbirfarklıyüzüolanbiriçdünyadayaşar.Benimgibibiri,Ömer’leaynıfelsefeyibenimsemeyeheveslensebile,isteristemezonaçokuzakkalır.Dolayısıylaveaslındaistemedenkendimdeherbirifarklıbirruhatekabüledenfarklıfelsefelerbarındırıyorum,öteyandaneleştirebilirimdebunları;Ömerhepsinibirdenreddedebilirdi,çünküonuntamamendışındaydılar;benise
atamam,çünküonlar,bendir.
449H.K.
2Kasım1933
Bazıacıların,öylesineiçlerineişlemiş,öyleinceliklerivardırki,ruhtanmıyoksabedenmikaynaklanırlar,hayatınboşluğukarşısındakirahatsızlığımıyansıtırlar,yoksakaraciğer,mideyadabeyingibiorganikbiruçurumumuzunhastalanmasındanmıkaynaklanırlar,anlayamayız.Kimbilirkaçkez,herzamankiözbilincimin,kaygılıbirdurgunluğunkarmaşıkçökeltilerinekarışarakkarardığınıhissetmişimdir!Kaçkezvarolmakcanımıyakmıştır,odereceanlaşılmazbirbulantıdırkibu,hayattantiksinmektenmiilerigelir,yoksakusacağımınhabercisimidir,ayırtedemem!Kimbilirkaçkez...
Bugünruhum,bedenimekadarulaşanbir
hüznegarkolmuşdurumda.Belleğimi,gözlerimi,kollarımı,heryerimiacıtıyorum.Sankiolduğumşeyetamamenyayılmışbirromatizmayayakalanmışım.Varlığımgününduruaydınlığından,masmavigökyüzünden,tepedeasılı,salkımsaçakışıkdağıtandalgadanetkilenmiyor.Bizikuşatanhavayabirkişilikkazandıran,sankihâlâyazortasındaymışızgibisonbaharıhatırlatan,hafif,serinmeltemhiçneşevermiyorbana.Hiçbenimiçinhiç.Hüzünlüyüm,amabelirli–hattabelirsizbirhüzünbiledeğilbu.Orada,dışarıda,çöptenekeleriyledolusokaktayaşıyorumhüznü.
Buifadelernehissettiğimitamolaraktercümeedemiyor,zatenhiçbirşeyhissettiklerimizitamolaraktercümeedemezhiçkuşkusuz.Amaöyleyadaböylehissettikleriminetkisinibaşkalarınailetmeyeçalışıyorum–kendimlesokağınfarklışekillerdenasılkarıştığını;sokakbanayabancı,amaonugördüğümiçin,açıklayamayacağım,çoközelbirbiçimdebanaaitveböylecebenimbirparçam.
Farklıolupuzakülkelerdeyaşamakisterdim.Farklıolup,yabancısancaklaraltındaölmekisterdim.Bugünolmayangünlereaitolduğuiçindahagüzelgörünen,belirsizyansımalaraverenklekelerineindirgenmiş–esrarlı,bambaşka,benzerigörülmemişçağlardaimparatorilanedilmekisterdim.Şuolduğumadamıgülünçdurumadüşürebileceknevarsaisterdim,hemdebenigülünçdurumadüşürsündiye.Keşke,ah,keşke...Amagüneşparladığındahepgüneşvardır,geceçöktüğündehepgecevardır.Istırapcanımızıyaktığındahepıstırapvardır,düşbiziavuttuğundaisehepdüş.Olmasıgerekendeğil,olanneyseovardır,dahaiyiyadadahakötüolacağındandeğil,yoksafarklıolacağıiçin.Hepvardır...
Çöptenekeleriyledolusokaktaçöpçüleryerleritemizleyerekilerliyor.Kahkahalar,takılmalararasındatenekeleritektekyükarabalarınakoyuyorlar.Bendeyukarıdan,büronunpenceresinedikilmiş,uyuklayangözkapaklarımınardındanağırgözlerimle
onlarıgörüyorum.Hissettiklerimi,işibaşındanbuadamlarınkoşturmacasınabağlayanince,anlaşılmazbirşeyvar;yabancıbirduygubütünbusıkıntıyı,kaygıyı,bulantıyıçöpeçeviriyor,şakalaşmalararasındaomzunavurduğugibi,olmayanbiryükarabasınafırlatıveriyor.Vegünışığı,herzamankidinginliğiyle,sokakdarolduğuiçineğikolarakinipçöplerinkaldırıldığıyerdeparlıyor–tamolaraktenekelerinüstündedeğil,karanlıktalarçünkü,sokağınaşağısında,çırakçocuklarınkararsızlıkiçindekıpırdanarak,hiçbirşeyyapmamaklauğraştığıköşede.
450H.K.
Birmüjdenin,tıpkıkaramsarbirumutgibihavadasüzüldüğühissedildi;yağmurbilebirançekingenliğekapıldısanki;boğukbirkaranlıksessizcehavayayayıldı.Vebirdenmuhteşembirgün,birçığlıkgibihavaya
saçıldı.Soğukbircehenneminaydınlığıherbirşeyiniçinegirmiş,bütünbeyinleri,bütünköşeleridoldurmuştu.Herkesaptallaştı.Sonra,darbegeçinceherşeydenbirsafraattı.Donuk
yağmurdaaşınmış,kurusesiyle94neşedenbahsediyordu.İnsanistemedenkendiyüreğinihissediyor,düşünmekbaşdöndürüyordu.Bürodatarifsizbirdinkurulmaktaydı.Herkeskendiniolduğundanfarklıhissediyordu,patronVasquesdebirşeylersöylemeyidüşünerekodasınınkapısınaçıktı.Moreiragülümsedi,anidenkorkuyakapıldığıiçinyüzühâlâsapsarıydı.Vegülümseyişi,birsonrakigökgürültüsümuhakkakdahauzaktangelecek,diyordu.Sonsüratileriatılanbiraraba,sokağınbütüngürültüleriniadamakıllıaltüstetti.Telefongönülsüzcetitremeyebaşladı.PatronVasquesodasınadönecekyerde,büyüksalondadurantelefonayöneldi.Birdurgunlukoldu,birsessizlik,yağmurbirkâbustagibiyağıyordu.PatronVasquessusmuşolantelefonuunuttu,ayakişlerinebakanufaklıksalonunendibindehaddinibilmezbireşyagibihafifçekımıldandı.
Huzurverahatlıkgetirenbüyükbirneşehepimizişaşırttı.Sersemliğimiziatamamışolarak,olancasevecenliğimizi,geçimliliğimizitakınarak,anibirhevesleişimizedöndük.Söyleyenolmadığıhaldeiçeridekilerdenbiripencereleriardınakadaraçtı.Taptaze,tarifsizbirkoku,sudoluhavaylabirliktekocaodayadaldı.Şimdihafiflemişolanyağmuruysalcayağıyordu.Sokağıngürültüleriaynıolsada,şimdifarklıydı.Arabacılarınsesigeliyordu,sapınakadargerçekinsanlarınsesiydibu.Yansokaktantramvayçıngıraklarıaçıkçabizimletoplumsalbirbağkuruyordu.Yalnızbirçocuğunkahkahası,dupduruortamdabirkanaryanınötüşügibiçınladı.Hafifyağmuriyicecılızlaştı.
Akşamınsaataltısı.Paydosvaktiydi.PatronVasques,aralıkkapısınınönünden“Gidebilirsiniz,”dedibize,kelimeleriticaribirduagibitelaffuzederek.Hemenkalktım,muhasebedefterimikapatıpyerinekoydum.Kalemimiiyicegörünürbiryere,hokkadakiözeloyuğunayerleştirdim,sonraMoreira’nın
yanınagidipumutdolubir“yarıngörüşürüz”fırlattım,sankibanaçokönemlibirhizmettebulunmuşgibielinisıkarak.
451H.K.
Yolculuklarmı?Yolculuklaraçıkmakiçinvarolmakyeter.Bedeniminyadakaderimintreninde,tıpkımanzaralargibihepbirbirinebenzeyen,hepfarklıolansokaklaravemeydanlara,yüzlerevehareketleredoğrusarkarak,gardangaragidercesinebirgündenöbürünegiderim.
Düşleredaldığımzaman,görüyorum.Biryolculuktabundanfazlaneyapabilirim?Sadecehayalgücüçokzayıfolaninsanlar,birşeylerhissetmekiçinyerdeğiştirmeyeihtiyaçduyar.
“Herhangibiryol,hattaşuEntepfuhlYolubilesenidünyanınöbürucunagötürür.”Amadünya,dünyaolalı,nezamanetrafındatur
atılsa,öbürucuEntepfuhl’a,yaniyolculuğunbaşladığınoktayaçıkar.Aslındadünyanınucu,tıpkıbaşlangıcıgibi,dünyayıkavrayışımızdır.Manzaralarbizdemanzaralaşır.İştebundandolayıonlarıhayalettiğimdeyaratmışolurum;onlarıyarattığımagöredemekkivardırlar;vevarolduklarınagöre,herhangibirmanzaragibionlarıdagörebilirim.Yolculuğaçıkmayanegerekvar?İsterMadrid’e,isterBerlin’e,İran’a,Çin’e,isterkutuplaragideyim,görünüşümünvehissetmetarzımıntutsağıolduğumsürece,kendimdenbaşkaneredeolabilirim?
Hayat,onunehalegetiriyorsakodur.Yolculuklar,yolcularınkendisidir.Gördüğümüz,gördüğümüzdendeğil,bizherneysek,ondanibarettir.
452H.K.
Tanıdıklarımarasında,gerçekbirruhuolan
tekgezgin,uzunzamanönceaynıişyerindeçalıştığımbirdelikanlıydı.Buçocukşehirlerin,ülkelerin,seyahatacentelerininbroşürlerinitoplardı;gazetelerdenbulduğuyadasağdansoldanedindiğibirkartpostalserisivardı;dergilerdenmanzaralar,egzotikkıyafetler,iriliufaklıgemilerolanillüstrasyonlarkesmişti.Uydurukyadagerçekşirketlerin,hattaçalıştığıyerinadınaseyahatacentelerinidolaşır,İtalya’yagitmekiçinbroşürler,Hindistanyolculuğuiçinbroşürler,Portekiz’leAvustralyaarasındakigemibağlantılarınıgösterenbroşürleristerdi.
Tanıdığımensahici,bundandolayıdaenbüyükgezgindeğildisadece;aynızamandakarşımaçıkmışenmutluinsanlardanbiriydi.Sonradanneolduğunubilmediğimeüzülüyorum,dahadoğrusu,üzülmemgerektiğinihayalediyorum;aslındahiçönemiyok,çünkübugün,onutanıdığımkısacıkdöneminüzerindenonyıl,belkidahafazlazamangeçmişken,oartıkbiryetişkinolmuştur:Görevlerinebağlıbiri,hattabelki
evlenmiştir,toplumiçindeherhangibirrolüolansukatılmamışbiraptaladönmüştür–ölüdürkısacası,yaşarkenölmüştür.Vebedenselolarakyolculuğaçıkmakgibibirsalaklıkdayapmışolabilir,oysazihnindenekadariyigezerdi.
Şimdihatırladım:BuçocukParis’leBükreşarasındakidemiryollarınıezberebilir,İngiltere’yibirbaştanbirbaşaarşınlardıveyabancıisimleriyarımyamalaktelaffuzetmesinerağmenbellibelirsizkendinibelliedenruhununnekadaryüceolduğu,bütünparlaklığıyla,açıkçahissedilirdi.Bugünbirölüolarakvarlığınısürdürüyordurherhalde,amabelkigününbirinde,yaşlanıncaBordeaux’yagitmektenseBordeaux’yuhayaletmeninsadecedahaiyideğil,aynızamandaçokdahasahiciolduğunuhatırlar.
Amaaslındabütünbunlarınbaşkabiraçıklamasıolabilirdi,örneğinbelkidesadecebaşkabirinitaklitetmiştir.Yada...Evet,bazençocuklarınzekâsıylayetişkinlerinaptallığıarasındakikorkunçfarkabakıyorumda,
çocukkenyanımızdahepbirkoruyucumelekvarmış,diyesimgeliyor,bizekendiyıldızsalzekâsınıödünçverirmişvesonra,yukarıdangelenbiremrinzoruyla,belkiçokdaüzülerekbiziterkedermiş,tıpkıdişihayvanlarınbüyüyenyavrularınıterketmesigibivebizikaderimizdenenoyemliğebırakıverirmiş.
453
Kafeninterasından,titreyerekhayatıseyrediyorum.Şuapaydınlık,alabildiğinebanaaitmeydandayoğunlaşanhayatın–odarmadağınşeyin–pekazınıgörebiliyorum.Sarhoşluğunilkanınabenzeyenbirdurgunluk,niceşeylerinruhunuanlatıyorbana.Dışımda,gelipgeçenlerinayakseslerinde,hareketlerinininceayarlıöfkesindegözlegörülür,ortakhayatınakıpgittiğiniduyuyorum.
Busaatteduyularımdonuyorveherşeyfarklıgeliyor–duygularımkarmaşık,açıkbirhata,hayalîbirakbabagibikanatçırpıyorum,
yerimdenhiçkıpırdamaksızın.İdealleriyleyaşayanbiradamolaraken
hararetleözlediğimşeyinsahidendesadeceşumasada,şukafeninterasındaoturupböylecekalmakolmadığınıkimiddiaedebilir?
Herşeyküllerikarıştırmakkadarboş,henüzşafağıbulmamışzamankadarbelirsiz.
Veışıkvarlıklaraöyledingince,öylekusursuzcakonuyor,onlarıhüzünlegülümseyenbirgerçekleöylebiraltınrengineboyuyorki!Dünyanınolancagizemibakışlarımakadarinereksıradanlığın,sokaktakiseyirliğinkisvesinebürünüyor.
Ah!Gündelikhayat,hemenyanıbaşımızdakigizemenasıldadeğipgeçiyor!ŞüpheylegülümseyenZaman,bukarmaşıkveinsanihayatınışıklananyüzeyinenasıldaçıkıpGizem’indudaklarınayükseliyor!Bütünbunlarsizenekadarmoderngeliyor!Veaslındahepsieski,hepsigizlivehepsi,herbirşeydeparlayandanbambaşkabiranlamlamühürlenmiş!
454H.K.
Gazeteokumaişi,estetikaçıdandaima,maneviaçıdandaçoğunluklaazapvericidir,böylemeselelerepekkafayoranbiriolmasanızbile.
Savaşlarvedevrimler–mutlakaşuradayadaburadadevamedenbirtanevardır–sonundaolanlarıokuyupbitirdiğinizdedehşetdeğil,sıkıntıverir.Ruhumuzuyaralayan,oncaölüden,oncayaralıdan,savaşarakölenyadamücadeleyebilegiremedenöldürülenlerinfedakârlığındanyansıyanzulümdeğil;canlarınvemallarınyararsızlığısözgötürmezbirşeyuğruna,aptalcafedaedilmesidir.Bütünidealler,bütünhırslarerkeklerarasındageçençamaşırcıkadınkavgalarıdır.Hiçbirimparatorluk,birçocuğunbebeğininkırılmasınadeğmez.Hiçbirideal,küçükbiroyuncaktreninfedaedilmesinelayıkdeğildir.Faydalıbirimparatorluk,verimlibiridealgörenolmuşmubugünedek?Bunlarınhepsi
insanlığadahilveinsanlıkhepaynı–değişkenamakusurlukalmayamahkûm,ikiyanasallanabiliramailerlemektenâciz.Olaylarınamansızakışıkarşısında,nasılolduğunubilmedenedindiğimizvebilmediğimizbirvakittekaybedeceğimizhayatınkarşısında,toplumsalhayatdenen,savaştanveaslagerçekleştirilmeyenlerüzerindeboşyeredüşünmeninyorgunluğundanibaretsayısızsatrançtahtasınınkarşısında–bilgekişihuzuru,yaşamayıdüşünmekzorundaolmamayıözlemezdeneyapar,çünküyaşamayamecburolmak,havadan,sudanküçükbiryeristemekvehiçbiryerdedeğilsedağlarınardındabarışınhükümsürdüğüneyanılsamasınainanmakzatenyeterinceağırdır.
455H.K.
Hayattagülünç,iğrençyadaağırzekâlıgörünmemizenedenolantalihsizolayları,
kendisoğukkanlılığımızınışığında,yolculuğuncilveleriolarakgörmeliyiz.Şudünyadahiçliktenhiçliğeyadaherşeydenherşeyegidenbizyolcular(gönüllüolalımyadaolmayalım),yolculuğundertlerini,arabanınsarsılıpdurmasınıpekönemsememesigereken,sıradanseferileriz.Budüşünceyleavunuyorum,belkikendikendimiavutuyorum,belkidegerçektenbeniavutacakbirşeyvarbunda.Amazaten,üzerindefazlakafayormazsam,aslıolmayanavuntuelletutulurbirgerçeğedönüşüyor.
Hemsonra,insanıavutanöyleçokşeyvarki!Herzamanbirkaçyarımbulutunsalındığıomasmavi,oaydınlıkvedingin,deringökvar;kırlardaağaçlarınsertdallarınıoynatan,şehirde,dördüncüyadabeşincikatpencerelerineasılmışçamaşırlarısallayanhafifmeltemvar.Kâhsıcak,kâhserinlikvar,hemsonraanılarda,pişmanlıklaryadaumutlarla,
dünyanınpenceresinden95sarkansihirlibirgülümsemeylehepgerigelirvearzuladığımızşey,benliğimizinkapısınıçalar,tıpkıMesih
denendilencilergibi.
456H.K.
31Mart1934
Kalemielimealmayalıneuzunzamanolmuş!Birkaçgüniçinde,yüzlerceyıllıkbirinzivadayaşadım.Issızbirgölgibi,hiçbiryerdeolmayanmanzaralarınortasındadurgunlaştım.
Vakitgeçtikçegünlerinçeşitçeşittekdüzeliğini,hepsibirbirinebenzeyensaatlerinbenzemezakışını–sonuçolarakhayatıtadıyordum.Bütünbunlarıtadıyordumvebuzamanzarfındauyumuşolsamhiçbirşeydeğişmezdi.Issızmanzaralarınortasında,hiçbiryerdeolmayanbirgölgibidurgunlaştım.
Çoğuzamankendimitanıyamıyorum–kendinieniyitanıyaninsanlarasıksıkolurbu...Banacanverenfarklıkılıklaraltındakendimebakıyorum.Bütündeğişenleriniçinde,
değişmedenkalanbenimdir;yapılmışolanlararasındaise,hiçbirşeyolanherşey.
İçimedoğrubiryolculuğaçıkarcasınakendimedalarak,taşradakioeskievinobambaşkatekdüzeliğinihatırlıyorum...Çocukluğumoradageçti,amaçokistesembile,oçocukluğunşimdikihayatımdandahamutlumu,yoksamutsuzmuolduğunusöyleyemezdim.Eskidenoradayaşayanbugünküben,alabildiğinefarklıydı:İkisitamamendeğişik,kıyaskabuletmez,apayrıhayatlardı.Dışarıdanbakıldığındaikisiniyakıngösterentekdüzeliklerbile,hiçkuşkusuzkendiiçlerindebambaşkaydı.Kesinlikleikitekdüzelikdeğil,ikihayattılar.
Nedirbuanılarıuyandıran?Yorgunluk.Hatırlamakdinlendirir,çünkü
hareketetmezinsan.Kimbilirkaçkez,dahaçokdinlenebilmekiçinhiçvarolmamışlarınanılarınıcanlandırmışımdır;yaşadığımotaşraşehrindenbelleğimdekalanlarda,benimhiçoturmadığımgenişsalonlardayaşayan,döşemeninüstündelatadanlatayaatlayan,eski
zamanınbirucundanbirucunasalınananılarınnetliğideyokturnostaljiside.
Oderecekendikendiminkurgusuolmuşdurumdayımki,biraniçinhissettiğimherduygudahadoğduğuandabozuluphayalîbirduyguhalinegeliyor:Hatırlamakhayale,hayaletmekhayaldekiunutuşadönüşüyor,kendimitanımakisekendihakkımdahiçdüşünmemeye.
Kendivarlığımdanokadarsoyundumkivarolmakiçinilköncegiyinmemgerek.Sadecekılıkdeğiştirdiğimdekendimoluyorum.Çevremdekitümyabancıgüneşlerölürken,benimaslagöremeyeceğimmanzaralarıaltınrengineboyuyor.
457H.K.[?]
Modernmeselelerşunlardır:1)Aynalarınevrimi;2)Gardıroplar.
Birbedeniveruhuolan,giyinenvarlıklarhalinegelmişdurumdayız.
Ruhbedenledaimauyumluolduğundanruhunkıyafetgiymesiâdetoldu.Birbedeniolaninsanlarolarakgiyimlihayvanlarkategorisindeyeraldığımızgibi,aynızamandaentemelözelliğikıyafetsizdolaşmamakolanbirruhasahibiz.
Mesele,kıyafetimizinbirparçamızhalinegelmesideğilsadece.Kıyafetingiderekdallanıpbudaklanmasıvarbirde,ayrıcaneilginçtirki,bedenedoğalzarafetiniverenunsurlarlayadahareketlerlekıyafetarasındahiçbirbağyok.
Şuankizihinseldurumumutoplumsalbirörnekleaçıklamamistense,hiçsesimiçıkarmadanbirayna,birgiysiaskısı,birdetükenmezkalemgösterirdim.
458H.K.
Baharınortalarınadoğru,sabahınhafifpusundaAşağıŞehiruyanıyor,mahmurluğuhenüzüstünde,güneşdedoğmayanazlanıyor.Hâlâyarımbirsoğuğunhissedildiğihavadahuzurlubirneşehâkimvehayat,varolmayanmelteminhafifesintisinde,çoktangeçmişolansoğuktanhafifçeürperiyor–soğuğunkendindençokanısıyüzündenveşuankihavayabakmadan,onudahaçokyaklaşanyazlakıyaslayarak.
Küçükkafelerlebistrolarhariç,dükkânlarhenüzaçılmamış,amabudinginliktepazargünlerininuyuşukluğundaneseryok;sadecedinginlikbu.Yavaşyavaşrenginibelliedenhavadaerkencibirsarışınlıkvar,maviise,salkımsaçakpusuniçindepembeleşmekte.Tazekıpırtılarsokaklardaseyreliyor,gelipgeçenlerinyalnızlığıbelliolmayabaşlamış,enderaçıkpencerelerde,entepedebirkaçsabahhayaletidebeliriyor.Tramvaylarazyüksekten,oynak,sarı,numaralıyollarında
ilerliyor.96Vedakikalargeçtikçesokaklargözlegörülürşekildeıssızlaşmışlıktan
kurtuluyor.Nedüşünce,neheyecan;bütündikkatimi
duyularımavermiş,havadageziniyorum.Erkenuyandım;hiçbirplanyapmadansokağaindim.Düşgörürcesineetrafıgözlemliyorum.Düşünürgibigörüyorum.Vehafifbirheyecanpususaçmabirşekildeiçimdekabarıyor;dışarıdadağılansis,adetausulcaiçimesokuluyor.
Birden,istemedenhayatımhakkındadüşünürkenbuluyorumkendimi.Farketmemişim,amaolmuşbirkere.Görmektenveduymaktanbaşkabirşeyyapmadığımısanmıştımben,buaylakçagezintininbaşındanberi,dışarıdanaldığıgörüntüleriyansıtanbiralet,gerçekliğinkaraltılaryerinerenkveışıkolarakbelirdiğibeyazbirekrandemiştimkendime.Amabilmesemde,çokdahafazlasıymışım.Aynızamandakendikendinireddedeninsanmışımveböylesoyutdüşünmemdebaşlıbaşınareddetmekdemekmiş.
Havasisdağılıncakararıyor,adetasis
karışmışsolgunbirışıklakararıyor.Ansızıngürültününiyiceyoğunlaştığını,çokdahafazladünyanınvarolduğunuhissediyorum.Çoğalmışyayalarınayaksesleridahatelaşsız.
Derkenvarina’ların97hızlı,çevikadımları,devsepetlertaşıyanfırıncıçıraklarınınyalpalayışı,kendiyokluklarınıveötekilerinazıcıktelaşınıbirandaparçalayarakfışkırıyor;aklagelebilecekherşeyisatanbaşkakadınlardaayrıayrı,birbirlerinebenziyor;onlarıtekdüzeliktenkurtarantekşey,sepetleriniçindekiler,amafarklınesnelerdençokfarklırenkler.Sütçüler,seyyarmesleklerineözgübüyüklüküçüklübidonları,içiboş,saçmaanahtarlargibibirbirinevuruyor.Polislerkavşaklardadurgun,gününgözlegörülmezyükselişininiçinde,
uygarlığınkıpırtısızinkârı98onlar.Şuanhissediyorumki,bütünbunları,
aramızdaonlarıgörmemdenbaşkailişkiolmaksızınsadecegörmeyi,hayatınyüzeyinedahabugünvurmuşyetişkinbirgezgingibiseyretmeyineçokistermişimmeğer!
Doğduğumgündenberibütünbuşeyleremünasipanlamlaryakıştırmayıöğrenememişolmayı,üzerlerineyapıştırılmışolanındeğil,kendiifadelerininışığındaonlarıgörebilmeyi.Varina’yı,onavarinadenmesinin,varolduğununvebalıksattığınınbilinmesininötesindeinsanigerçekliğiiçindetanıyabilmeyi.Polismemurunu,Tanrı’nıngördüğügibigörmeyi.Herşeyinilkkezbilincinevarmayı,korkunçsırlara,Gizem’eerercesinedeğilde,dolaysızolarak,adetaGerçeklikçiçekaçmışçasına.
Birçankulesindeyadabirmeydandabirsaatvuruyor–sekizkereolmalı,amasaymadım–.Saatdenenşubayağılıkyüzündenuyanıyorumkendimden:Toplumsalhayatınzamanınsürekliliğinihapsetmekiçinyarattığımanastırhayatıdırsaat,soyutuniçindekisınır,bilinmezliğiniçindekihuduttur.Kendimdenuyanıyorum,artıkhayatlaveherzamankiinsanlıkladolmuşolan,beniçevreleyendünyayabakıyorum,gökyüzünütamamenterketmişolansisin(masmaviliktehâlâgezinen
uçukmaviliklersayılmazsa)kelimeningerçekanlamındaruhumagirmişolduğunugörüyorum,aynızamandavarlıklarınenmahremparçasına,ruhumlailişkikurduklarıyeredesızmış.Gördüğümüngörüntüsünükaybettim.Görürkenköroldum.Etrafımdakişeyleraşinaoldu,bayağılaşmayabaşladıbile.VeGerçekbitmişartık:ŞugördüğümsadeceHayat.
...Evet,benimdeaitolduğum,kendidebenimolanhayat;sadeceTanrı’yayadakendineaitolanGerçekliktükendi,negizemnehakikatbulunurGerçeklik’te,gerçekolduğuyadaöylegöründüğüiçinbiryerlerdesabitolarakvardırmutlaka,zamanabağlıyadasonsuzolmaktaözgürdür,mutlakimgedir,dışarıdakibirruhunaklındangeçendiro.
Adımlarımıyavaşça,sandığımdandahahızlıca,benievimegötürecekolankapıyayöneltiyorum.Amagirmiyorum;duraksıyorum;yolumadevamediyorum.AlacalıbulacalımallarınıesnercesineortalığasermişolanFigueiraMeydanıdoluyor,
yürürkenyolumukesiyor.Yavaşçailerliyorum,ölüyümvegözümdekigörüntübanaaitdeğil,oartıkhiçbirşeydeğil:İstemedenYunankültüründen,Romadüzeninden,Hıristiyanahlakındanveuygarlığıoluşturanbütündiğeryanılsamalardanmiraspayınıalmış,benimdeiçindebirşeylerhissetmekteolduğumoinsanihayvanaaitsadece.
Peki,dirilernerede?
459H.K.
Keşkekırdaolsam,şehirdeolmayısevebilirdimozaman.Şehriböyledeseviyorum–ozamanikikatfazlaseverdim.
92.HenryAldrich(1647-1710),İngiltere’de,
Christchurch’ünbaşpapazı,teologvehümanistolaraktanınır.DahaileridegeçenYunanşairiseGlikon’dur.
93.EdwardFitzgerald(1809-1883),ÖmerHayyam’ıİngilizceyeçevirdi.
94.Yada:neredeyseinsancasesiyle.
95.Yada:hiçliğinpenceresinden.
96.Yada:yollarınıçınlatıyor.
97.Sepetlerinibaşlarındataşıyanbalıkçılar;Lizbon’untipikgörüntülerinden,bugünazdaolsavarina’larhâlâvar.
98.Yada:üniformalıinkârı.
460H.K.
Duyarlılıkartmış,şimdidahainceşeylerihissedebiliyor,dahasaçmabirşekildesarsılıyor,ufacıkşeylerdentirtirtitriyor.Böylekaranlıkbirgündekaygılaraboğulmakiçinolağanüstübirakılgerek.Zatenpekhassasolmayaninsanlıkhavayıdertetmez,nedeolsaöyleyadaböyle,havanınherhalilazım;yağmurudakafasınadamlamadananlamaz.
Donuk,gevşekgünde,nemlibiryakıcılıkvar.Bürodatekbaşımahayatımıgözdengeçiriyorum–vegördüklerim,şuboğazımısıkıştıran,hüzünverengüneharfiyenbenziyor.Tekrarherşeyesevinenoçocukolarakgörüyorumkendimi,herşeyeheveslenendelikanlıvenihayetneşesidehevesidekalmamışbirerkek.Bütünbunlaruyuşukluk,donuklukiçindegelipgeçti,tıpkıbunufarketmeyeyadahatırlamayabenimecburedenşugüngibi.
Aramızdankimgeridönüşsüzyoldan
dönüpdeyoldalayıkıylayürümüşolduğunuiddiaedebilir?
461H.K.
Enküçükşeylerinbanaçileçektirmektenekadarmahirolduğunugayetiyibildiğimiçin,küçükolmalarınabakmadan,onlarıneredegörsemhiçtereddütsüzkaçarım.Benimgibigüneşinönündenbulutgeçtidiyeüzülenbirinsanabukaranlığın,herdaimkendivarlığıylaörtülüolangününelemvermemesimümkünmüdür?
Yalnızlığımbirmutlulukarayışıdeğil,çünküyapımdayokmutluolmayeteneği;hiçkaybetmemişolanlardışındakimsenineldeedemeyeceğihuzurdadeğilpeşindekoştuğum;biruykuarayışıbenimki,birsilinmeisteği,utangaççabirreddediş.
Buzavallıodanındörtduvarıbenimiçinhemhücrehemuzaklaşma,hemyatakhemde
tabut.Benençokhiçbirşeydüşünmediğim,istemediğim,hayalkurmadığım,hayalîbirbitkinin,hayatınyüzeyindebüyüyenbasitbiryosununuyuşukluğundakaybolduğumanlardamutluolurum.Hiçbirşeyolmadığımınsaçmabirşekildebilincinevarmanın,ölümün,yokolacağımısezmenintadınıçıkarırımdamlayaşdökmeden.
Hiç“Üstat”diyebileceğimbiriolmadı.Hiçbirİsagelipbenimiçinölmedi.HiçbirBudabanayolgöstermedi.HayalleriminyücelerindehiçbirApollon,hiçbirAthenazuhuredipruhumuaydınlatmadı.
462H.K.
Gelgelelim,kendimizorlahayatınhareketlerininveamaçlarınındışınaattıkça;şeylerletemasetmemeyeçalıştıkça–tamdakaçmakistediğimşeyinkucağınadüştüm.
Dünyanınpisliklerineaçıkmizacımınbütüntecrübesiylebiliyordumkihayatduyumubanahepacıvermiştir,bununiçinnehayatıhissetmeyiistiyordumnedevarlıklaradokunmayı.Amabutemastankaçınırkenkendimitecritettimvekendimitecritederkende,zatenaşırıhassasolanduyarlılığımıiyiceazdırmışoldum.Şeylerleilişkimitamamenkesebilmişolsaydım,duyarlılığımagayetiyigelirdibu.Amatamtecritmümkündeğil.Hiçbirşeyyapmıyorsamdanefesalıyorum;hiçhareketetmiyorsamdakıpırdanıyorum.Öyleki,tecridinsonucundaduyarlılığımıniyicebilenmesindenbaşkakazançeldeetmediğimgibi,eskidenbanahiçzararıdokunmayacak,incirçekirdeğinidoldurmazolaylardabirerfelaketedönüştü.Kaçmakiçinyanlışyöntemseçtim.Kötübirdönüşyaparakbaşladığımyerekaçtım,böyleceoradayaşamanındehşetinebirdeyolyorgunluğueklenmişoldu.
İntiharıhiçbirzamanbirçareolarakdüşünmedim,çünkühayataolannefretimaslındaonaolansevgimdenkaynaklanıyor.
Kendimlearamdakibuiçleracısıyanlışanlamanınbilincinevarmamçokuzunzamanaldı.Birhatayaptığımanihayetiknaoluncaöfkedendeliyedöndüm,herhangibirşeyeiknaolduğumdahepböyleolurum,biryanılsamayıkaybetmekdemektirbubenimgözümde.
İstencimitahliledeedeöldürdüm.Aynızamandaistençtenöncekidönemedenkdüşerama,genedeneçokisterdimşuherşeyitahliletmeyebaşlamadanöncekiçocuklukgünlerinegeridönebilmeyi!
Parklarımınendibinde,kıpırtısızsaatteböcekleruğuldarkenveyaşamakbirhüzüngibideğil,bitsindiyebeklediğim,etimdekibirsancıgibiüzerimeçökerkenölübiruyku,gökteyükselengüneşinaltındahavuzlarındalgınlığı.
Ötedebirsaray,bahçelerdalgın,uzaklardakaybolandaracıkyollar,varolmuşlariçinyapılmıştaşsıralarınölüzarafeti,sönmüşihtişam,bozgunauğramışzarafet,yitikcamboncuklar.Eyşimdidenunuttuğumarzu,ahkeşkesenidüşlemeninhüznünekavuşabilsemgene!
463
[Bu“bağlayıcı”metin,kitabınsonunaalınmıştır–483numaralımetin–.](Fr.çevirmeninnotu)
464H.K.
Bukitabınbundanöncekisayfalarınıokuyanherkes,benimbirhayalperestolduğumudüşünecekhiçkuşkusuz.Kesinlikledoğrudeğilbu.Hayalperestolacakkadarparamyok.
Büyükmelankoliler,sıkıntıkokanhüzünlerancakveancakrahat,gösterişsiz,fakatlüksortamlardayaşayabilir.İştebunedenlePoe’nunEgeus’u,saatlercehastalıklıdüşünceleregömüldüğündeeskibirşatodadır,ailedenkalmabirşatodurburası,hayatınkabiruykusunayattığıbüyüksalonunkapılarının
ardında,görünmezuşaklarhemevi,hemdeyemekişiniçekipçevirmektedir.
Büyükhayallerinyeşermesiiçin,birtakımtoplumsalkoşullargerekir.Bazıgünler,yazmışolduklarımınritmik,kaygısızhareketininbüyüsünekapılarakChateaubriand’ıdüşünmüş,amaçokgeçmedenvikontlukla,hattaBretonluklahiçbirilgiminolmadığınıhatırlamışımdır.Birbaşkasefer,söylediğimbirşeyinanlamındaRousseau’ylabirbenzerlikyakaladığımızannetmiştim,amasoyluveşatosahibiolarakdoğmaayrıcalığınasahipolmadığımgibi,İsviçreliveserseriolarakdoğmanınnasılbirşeyolduğunudabilmediğimihatırladımhemen.
Amasonuçta,RuadosDouradores’tedeevrenvar.Tanrıheryerdeolduğukadarburadada,varoluşbilmecesindenmahrumkalmayalımdiyeçırpınıyor.İştebundandolayı,tekerleklerdenveahşapdöşemelerdençekipçıkardığımhayaller,zayıfolmalarına,kötüarabalarla,tahtahayvankafesleriyledolumanzarayıyansıtmalarınarağmen,sahip
olduğum,sahipolabileceğimyegâneşeyler.Gerçekgünbatımlarıkesinliklebaşkayerde.
Amaşehrebakandördüncükattakibuevdebileinsansonsuzluğudüşleyebilir.Doğru,aşağısısonsuzbirkeşmekeş,amaöbüruçtayıldızlardavar...Akşamvakti,sokağaaçılanpenceremeyaslanmış,olmadığımburjuvanıntatminsizliğiyleaslaolamayacağımşairinhüznüarasındaparçalanmışhaldeykenaklımdabunlardolaşıyor.
465H.K.
9Haziran1934
Büyüksıcaklarbastırdığındahırçınlaşırım.Gördüğümkadarıyla,yazsaatlerininışığısertbileolsa,kimolduğunubilmeyenvarlıklaratatlıgelebiliyor.Amabendeböyleolmuyor.Taşkındışhayatla,hissetmeyiyadadüşünmeyibilmeksizinhissettiklerim,
düşündüklerim–sonsuzadekmezarsızbırakılmışduygularımıncesediarasındakifarkfazlasıylaşiddetli.Adınaevrendenenbuşekilsizvatanda,doğrudanbanabaskıyapmasadavarlığımınbirtakımgizliilkelerinesaldıranzorbabirdüzendeyaşıyorgibiyim.İçimdenusulca,gizlice,erkendenimkânsızbirsürgünüözlüyorum.
Enönemlisi,uykumvar.Enhastalıklıolanlarıdadahilbütünuykularıntersine,farkettirmedenfizikselolarakinsanıdinlendirenbiruykudeğilbu.Hayatıunutmanoktasına,belkidebizedüşlervermenoktasınavaran,ruhumuzasüzülerekherşeydenferagatetmeninhuzurluarmağanlarınıadetatepsiylebizesunanbiruykudadeğil.Hayır:Birtürlüuyuyamayanbiruykubu,gözkapaklarınaağırlıkyapıyoramakapatamıyoronlarıvecesaretiniyitirendudaklarımızınacıkıyılarını,hemaptallıkhemdetiksintiokunanbirifadeylebüzüyor.Ruhuzunuykusuzluklaryaşarken,bedeninüzerineçökengereksizuykularabenziyor.
Neşeyedeğilsedebirtürrahatlamayaancakgeceolduğundakavuşabiliyorum;rahatlıkanlarınormaldeinsanakeyifverdiğinden,isteristemezbenimkilerdekeyifveriyor.Böyleceuykugeçiyor,uykuylagelen,karmaşaya,zihninbulutlanmasınabenzeyenoşeyinsilindiğini,aydınlandığını,neredeyseışılışılparladığınıhissediyorum.Biraniçinbirbaşkaşeyeumutlanıyorum.Amaumutkısasürüyor.Ardındanuykusuz,umutsuzbirsıkıntıgeliyor,uyumamışbiradamınkötüuyanışıveyorgunbedenlizavallıbirruholarakodamınpenceresindenonbinlerceyıldızıseyrediyorum;onbinlercevederkenhiç,hiçlik–amabütünoyıldızlar...
466H.K.
Kendiyüzünügörememeliinsan,çünkübundandahakorkunçbirşeyyok.Doğainsanahemkendine,hemdekendigözlerininiçine
bakamamayeteneğinibahşetmiş.İnsansadeceakarsulardavegöllerde
seyredebilirdiyüzünü.Vebunuyaparkenvücudununalmasıgerekenşeklindesimgeselbiranlamıvardı.Kendinigörmekdenenoalçaklığıyapmakiçinsuyasarkmak,eğilmekzorundaydı.
Aynayıherkimicatettiyse,insanruhunuzehirlemiştir.
467
Şiirlerimidinliyordu–ogünedek,dalgınlıklagayetiyiokuduğumdizeleri–vederken,birdoğakanunununyalınlığıyladediki:“Buhalinizleböyleyseniz,helebirdesimanızbaşkaolsakimbilirnekadarbüyüleyicibirinsanolurdunuz.”“Sima”kelimesininiçeriğindençokkendisi,kendihakkımdabilmedikleriminboğazındantuttuğugibi,kelimeningerçekanlamındaayağımıyerden
kesti.Odamdakiaynayı,sefaletibilmeyenzavallıdilenciyüzümügördüm;birdenaynadöndü,RuadosDouradores’inhayaletiseriliverdikarşıma–postacılaralayıkbirnirvanayaulaşmıştım.
Duygularımınkeskinliği,birtürlüanlayamadığımbirhastalığadönüşmekte.Hastalığıçekenbirbaşkası,beniseonunhastaparçasıyım,çünkügerçektende,bendendahafazlahissedebilenbirşeyinbuyruğualtındagibiyim.Kocabirorganizmanınsorumluluğunutaşıyanözgünbirdokudan,hattabasitbirhücredenfarkımyok.
Düşündüğümdeanlayınkisayıklamaktayım;hayalkurduğumdaiseuyanığım.Kendikendimlekarışmışımveiçimdeartıkhiçbirşey,varolmayıbeceremiyor.
468H.K.
19Haziran1934
İnsansürekliolaraksoyutluğuniçindeyaşayınca–isterdüşüncenin,isterdüşünülmüşduygununsoyutluğuolsun–çokgeçmeden,hissettiğininyadaistediğininaksine,doğamızgereğienkolayalgılayabileceğimizgerçekhayataaitşeylerinbilehayaletedönüştüğünügörüyor.
Birininekadardostumsayarsamsayayımvehattabudostluknekadargerçekolursaolsun,onunhastalandığınıyadaöldüğünüduymak,sadecevesadecebulanık,belirsiz,silikbirduyguyaratıyorbende,budabeniutandırıyor.Ancakolayı,manzarayıgözümlegörürsemheyecanımkabarıyor.Hayalederekyaşamak,hayalgücümüzüaşındırır,özelliklegerçekliğihayaletmegücümüzü.İnsanzihnindevarolmayanla,zatenvarolmasımümkündeolmayanlayaşamaktan,sonundavarolabilecekolanıbilehayaledemezhalegeliyor.
Bugüneskibirdostumunameliyatolmak
üzerehastaneyeyattığınısöylediler,uzunzamandırgörmediğim,amabütünsamimiyetimle,taşkınbirşefkatolduğunuvarsaydığımbirduyguylahepdüşündüğümbiriydi.Haberialıncaiçimdeuyananbiricikberrakveolumluduygu,benibekleyenmecburiangaryaylailgiliydi:Onuziyaretedecektimyadaironikbirolasılıkla,gidecekcesaretibulamazsam,ozamandabununpişmanlığınıyaşayacaktım.
Hepsibu...Karaltılarlayaşayayaşayakendimdedüşüncelerimde,hissettiklerimde,kimliğimdebirkaraltıyadöndüm.Hiçolmadığımonormalvarlığaduyduğumsancılıözlem,varlığımınözünesızdı.Amahepsibu,sadecebudurhissettiğim.Ameliyatolacakarkadaşiçingerçekbirüzüntüduymuyorum.Ameliyatolacakhiçbirinsaniçin,şudünyadaacılar,sıkıntılarçekenhiçkimseiçingerçektenüzüldüğümsöylenemez.Bensadece,acıçekebilenbirvarlıkolamamanınazabıiçindeyim.
Vebirsaniyeiçinde,kimbilirhangi
içgüdününetkisiyle,karşıkonulmazbirşekildebambaşkabirdüşünceyegeçiverdim.Adetasayıklargibiyim;hissetmeyibaşaramadığım,olmayıbaşaramadığımşeyeağaçhışırtılarıkarışıyor,havuzlaradoğruakanbirsuyunşırıltısı,hiçbiryerdeolmayanbirpark...Hissetmeyezorluyorumkendimi,amabununnasılyapıldığınıbilemezolmuşum.Kendimingölgesi,varlığımıteslimettiğimbirgölgeolmuşum.OAlmanmasalındakiPeter
Schlemihlgibi99gölgemideğil,özümüsatmışımşeytana.Acıçekmemekten,acıçekmemeyibilmemektenmustaribim.Yaşıyormuyum,yoksayaşargibimiyapıyorum?Uyuyormuyum,yoksatamamenuyanıkmıyım?Belirsizbirmeltem,gününsıcaklığındangelenbirserinlikherşeyiunutturuyor.Gözkapaklarımahoşbirağırlıkçöküyor...Şugüneşinbenimbulunmadığım,bulunmayıistemediğimçayırlaradayaldızlardöktüğünühissediyorum...Şehrinbütüngürültülerindenbüyükbirsessizlikyayılıyor...Nekadargüzel!Birdehissedebilseydim,asılo
zamannasılgüzelolurdu!..
469H.K.
Yazmakbilecazibesinikaybettigözümde.Sadeceheyecanlarıifadeetmekdeğil,uzunuzadıyacümlelerişekillendirmekde;hepsiokadarsıradanlaştıki,yemekyeryadasuiçergibiyazıyorum,belkibirazdikkatli,belkibirazdikkatsizce,amadalgıncabirkayıtsızlıkile,coşkudanveateştenyoksunbirözenarasındabölünmüşolarak.
470H.K.
Konuşmak,başkalarınahaddindenfazlailgigöstermekdemek.Derlerki,çenesindenölürmüşbalıklar...veOscarWilde.
471H.K.
21Haziran1934
Şudünyayıbiryanılsamayadagölgeoyunuolarakkabuledebildiğimizandanitibaren,başımızagelenleribirdüş,uyumaktaolmamızagüvenerekvarmışgibidavrananbirşeygibigörebiliriz.Ardından,içimizdevaroluşunbütünaksiliklerine,engellerinekarşıkeskin,derinbirkayıtsızlıkuyandığınıduyarız.Ölenlersokağınköşesinidönmüştür,onlarıgöremeyişimizbundandır;ıstırapçekenlerse,onlarıhissediyorsakbirkâbus,düşünüyorsaknahoşbirrüyagibigözümüzünönündedir.Bizdekiacıdabuhiçliktenibarettir.Budünyadasolyanımızayatmış,uyumaktayızdırveyüreğimizinbunalmışcanınınsesidüşlerimizekadargirmiştir.
Hepsibu...Birazgüneş,birazmeltem,uzaklarısüsleyenüçbeşağaç,mutluolma
arzusu,geçipgidengünlerinmelankolisi,hepbelirsizkalanbilimvebirtürlüyakalayamadığımızgerçeklik...Hepsibu–hayır,hepsibu...
472H.K.
29Haziran1934
Gizemciliğiniçinde,sadecehoşluklarınolduğu,mecburiyetlerinbulunmadığımertebeyeulaşmak;hiçbirtanrıolmaksızınvecdegirmek,sırlaraermedengizemciyada
epoptes100olmak;hiçinanmadığımızbircennetüzerinegünlercedüşünmek–cehaletinneolduğunudagayetiyibilenbirruhzevkeancakböylekavuşur.
Birgölgeylekuşatılmışbirbedenolanbenliğiminçoküstünde,çokuzağımda–nekadardayüksektesalınırsessizbulutlar;bir
bedenetutsakdüşmüşruhun,benimçoküzerimde–nekadardayüksektesalınırgizligerçekler...Herşeyokadaryücelerdeki...Veaşağıdakigibiyukarıdadaherşeygeçer,bizeyağmurdanbaşkasınıbırakanbulut,ıstıraptangayrısınıbırakangerçeklikgörülmemiştir...Evet,yücelenherşeyyücelerdengeçervegeçer;arzulanabileceknevarsauzaktadırveuzaktangeçer...Evet,herşeyçekerbizikendine,herşeyyabancıdırbizeveherşeygeçer.
İstergüneşteisteryağmurda,isterbedenolayımisterruh,benimdegeçipgideceğimibilmekneyeyarar?Herşeyinsalthiçlik,dolayısıylahiçliğinherşeyolduğunuumutedebilmekdışında,hiçbirşeye.
473H.K.
26Temmuz1934
AnormalolmayanherzihindeTanrıinancıvardır.Anormalolmayanhiçbirzihinde,belirlibirTanrı’yainançyoktur.Herşeyi,hemvarolanhemdeimkânsızbirvarlıkyönetir;birkişiliğesahipsedetarifedilemez;varsaamaçlarıdaanlaşılamaz.OnaTanrıdemekleherşeyisöylemişolduk,Tanrıkelimesininbellibiranlamıyokturziraveböyleceherhangibiranlamyüklemedenonuifadeetmişoluruz.Ezeli,ebedi,heryerdehazırvenazır,şefaatliyadamutlakadaletsahibigibi,adınabazenyapıştırdığımızsıfatlarkendiliğindenkopargider,kendineyetenisimlerinyanındakihergereksizsıfatgibi.TanımsızolduğuiçinözniteliklerdendeyoksunolanO,tamdabunedendendolayımutlakisimdir.
Ruhunhayatatutunmasıdaböyleberrakvebelirsizbirşey.Hepimizöleceğimizibiliriz;hepimizölmediğimizihissederiz.Doğruyusöylemekgerekirse,karanlıkbiriçgüdüyüaletederekölümünbiryanlışanlamaolduğunabiziinandırannebirarzudurnedebirumut:Gönlümüzdengelenbiritirazdandoğarbu
inanç,birreddedişten[...]
474H.K.
Birgün
Öğleyemeğiyemekyerine–hergünkendimehatırlatmakzorundakaldığımbirihtiyaçbu–Tejo’yugörmeyegittim,sonrasokaklardarasgelegezinerekgerigeldim,bununruhumafaydasıolduğunudüşündüğümübilefarzetmedim.Herşeyerağmen...
Yaşamak,zahmetinedeğmiyor.Bakmak–iştebuna,birtekbunadeğer.Yaşamaksızınbakabilsekmutluluğuyakalamışolurduk!Nevarki,bütündüşlerimizinâdetiolduğuüzere,budaimkânsızdır.Hayatıdefterdensilebilenbiresriklikolsa!..
Hiçolmazsayenibirkaramsarlıkyaratsak,
yenibirreddediş,bizdengeriye,zararlıdaolsabirşeykalacağınakanabilelimdiye!
99.AlmanYahudifolklorununbirkahramanı,Chamisso’nunbiröyküsündegeçer.
100.Eleusisgizemlerindeyüksekdereceyevarmışmürit.Pessoahenüzyayımlanmamışbaşkabirmetindeepoptes’lerdenbahseder.
475H.K.
“Neyegüldünüz?”diyesorduMoreirakötülükdüşünmeden,salonubölenikietajerinarasındakiboşluktan.
“İkiismikarıştırmışımda...”dedimsoluğumutoparlamayaçalışarak.
“Ah,demeköyle,”diyekestiripattıMoreiravesonrabüroyada,benimüzerimedeyenidentozlubirdinginlikçöktü.
VikontdeChateaubriandşuradadurmuş,hesapkitaplauğraşıyormuş!PekSayınProfesörAmiel,şahanebirtabureyetünemişmiş!KontAlfreddeVigny,Grandelamağazasınınmallarınıgöndermekteymiş!Senancourburacıkta,RuadosDouradores’teymiş!
Hatta,okumasıasansörsüzbinadamerdiventırmanmakkadarzahmetliolanPaulBourgetbile...Saint-GermainBulvarımıbirkezdaha,iyicegörebilmekiçin,tamBrezilyalıplantasyoncununortağınınkaldırıma
tükürdüğüandapencereyeyöneldim.Aynıandahembunlarıdüşünmekle,hem
sigaratüttürüphemdeikişeyidoğrudürüstbağdaştıramamaklameşgulken,birdenzihnimdekikahkahadumanlaçakıştıveboğazımdatökezleyerek,duyulabilen,çekingenbirkahkahaolarakgünyüzüneçıktı.
476H.K.
Tamamenbenimelimdençıkmabugünlüğünfazlasıylasahteolduğunudüşünenlerçokolacaktır.Amasahtelikbenimyapımdavar.Hemayrıca,manevihayatımhakkındaözenlenottutmaktanbaşkaneeğlencemvar?Aslındaözendiğimdeyok,notlarıbirkuyumcutitizliğiylebirarayagetirdiğimdesöylenemez.Banaaitolanbuözenlidilde,kendidoğallığındadüşünmekteyim.
Dışdünyayıiçselbirgerçeklikolarakkabuledenbiriyim.Bunumetafizikselolarakdeğil,
gerçeğiyakalamamızısağlayanalışılagelmişduyularımlahissediyorum.
Geçmiştekiuçarılığımız,bugünömrümüyiyipbitiren,dinmeyenbirözlemdir.
Manastırlarınaçılmasaatişimdi.Gün,hırçınlıklarımızınüzerineçöktü.Havuzlarınmavimsigözlerindekisonbirumutsuzluğagüneşinölümüyansımış.Ah!Eskizamanparklarınınnedeönemlibirparçasıydık;heykellerle,yollarınpekİngiliznizamıylanasıldaşehvetlebütünleşmiştik.Kıyafetler,incekılıçlar,peruklar,reveranslarvealaylarnasıldasıkısıkıyaruhumuzunözüneaitti!Biz,kimmiyiz?Sadeceıssızbahçeninsonundakifıskiye,çoktantakattendüşmüş,acınasıbirhalde,dahayükseğeuçmayaheveslenmeyeuğraşankanatlısu.
477H.K.
...vegerçekkıtalarınsonunda,sonsuzbirgününbitiminde,uzak,gösterişli,soğuknehirlerinkıyısındasüsenler.
Sunupsunabilecekleribudur,amagerçektirler.
478H.K.
Ayışığı
Manzaranıntamamıhiçbiryerde.
479
Durduğumyüksekliktensarpgölgelerhalindeaşağıinendondurucuşehir,enaltta,ayınaltındauyuyor.
Bilincinhangiumutsuzluğudur,varolmanın,kendimetutsaklığımınhangi
sıkıntısıdırbenidörtbiryandanistilaedipdışarıtaşmayan,varlığımıyumuşaklık,korku,acıveperişanlıklabaştankuran.
Saçmabirhüzündebuneanlatılmaz,nebiçimbiraşırılık;herşeydenyetimkalmışneyakıcıvemetafizikselolaraknekadardabanaaitbiracı...
480
Şehirmelankolikgözleriminönündehayalmeyal,sessizceuzanıyor.
Evlerhavayaasılıöbeklerhalindeeşitsizcedağılıyorveay,belirsizlekeleredönüşerek,buyığınınkıpırtısızsarsıntılarındasedefgibiparlıyor.Çatılarvegölgeler,pencerelerveortaçağgörülüyor.Kenarmahallelereyeryok.Görünenlerintümününüzerindeuzaklarınışığısüzülüyor.Baktığımyerinüstündenkaraağaçdalları;cesaretiniyitirenruhumdakocaşehrinuykusunuduyuyorum.AyışığındaLizbonvebenimyarınkiyorgunluğum!
Bunebiçimbirgece!Dünyanınayrıntılarınıyaratanbilsinki,benimiçinayanındandahaiyiaraştırmakonusu,dahagüzelbirmelodiyoktur,gerikalanherşeyeuzaktıro,içindeyken,kendimitanırkentanıyamazolurum.
Düşünmediklerimibölennebirmeltemvar,nebirvarlık.Uykuluyum,yaşarkenolduğumgibi.Nevarkigözkapaklarımdabirağırlıkvar,kendisoluğumuduyuyorum.Uyudummu,uyanıkmıyım?
Ayaklarımıyaşadığımyereyöneltmekiçinharcadığımçaba,bütünduyularımaakıtılmışkurşun.Silinipgitmeninhazzı,gereksizliğinsunduğuçiçek,hiçtelaffuzedilmeyenismim,kıyılarınarasınıdoldurankaygım,görevleribaşkalarınabırakmaayrıcalığı–atadankalmaparkınbitiminde,sondönemecinardında,güldenbirgemigibiserpilmiş,başkabiryüzyıl.
481
H.K.
Berbereherzamankigibi,aşinabiryererahatça,kolaycadalıvermeninmutluluğuylagirdim.Yeniliklerekarşıkaygıylakarışıkbirhassasiyetimvar:Bensadece,bildiğimyerlerderahatederim.
Koltuğaoturunca,çocukboynumaserinvetemizbirörtübağlarken,oanaklımdangeçeni,sağkoltuktaçalışanarkadaşınısordum,yaşçaondanbüyükamaşakacıbiradamdı,hastaydı.Hiçgerekyokkensormuştumsoracağımı:Oradaotururkençağrışımlarbunuaklımagetirmişti.“Dünöldü,”diyekarşılıkverdihavlununvebenimarkamdaduranses,tonuhiçdeğişmeden,sesinparmaklarısonbirkezensemekaydıktansonrayakamlaaramdakiboşluktansıyrıldı.Bütüngerçekdışıkeyfimbirandaöldü,tıpkıyankoltuktanbirdahagelmemecesinesilinmişberbergibi.Bütündüşüncelerimüşüdüansızın.Tekkelimeetmedim.
Özlem!Hiçbiryakınlığımolmayanbirini
bileözlüyorum–zamanınkayıpgitmesininkarşısındakaygılanıyor,hayatıngizemikarşısındahastalanıyorum.Hergünküsokaklarımdahergüngördüğümyüzler–onlarıgöremezsemkahrolurum;hiçbirşeydeğillerdiroysagözümde,bütünhayatınsimgesindenbaşkahiçbirşey.
Sabahındokuzbuçuklarındasıksıkkarşılaştığım,kirlitozluklartakanalakasızihtiyar?Boşuboşunainsanamusallatolanpiyangocu?Tütüncününkapısındapurosunutüttürenşutombul,kırmızısuratlı,kısaboyluihtiyar?Yasolukbenizlitütüncü?Defalarcagördüğüm,gördükçehayatımınbirparçasıhalinegelenbuinsanlaraneoldu?RuadaPrata’dan,RuadosDouradores’ten,RuadosFanqueiros’tansilinmesırasıyarınbanadagelecek.Yarınben–şuhissedenvedüşüneninsan,kendievrenim–,evet,yarınosokaklardangeçmektenbenvazgeçeceğim,ötekileruzakbir“Neolduacaba?”ilebenianacaklar.Vebütünyaptıklarım,bütünhissettiklerim,bütünyaşadıklarımherhangibir
şehrinsokaklarındakigünlükhayattanbiryayanıneksilmesindenibaretkalacak.
482H.K.
Edebiyat–sanatiledüşünceninobirleşimi,gerçekliğilekelemeyenoicraat–benceinsanoğlunun,uğrundavargücüyleuğraşmasıgerekenamaçtır,tabiiinsanoğluaşırıbüyümüşbirhayvaniurdeğilde,sahideninsanolsaydı.Banaöylegeliyorkibirşeysöylediğimizdeoşeyinbütünerdeminikorumuş,ürkütücü
gücünü101iseelindenalmışoluruz.Kırlarkelimeleredöküldüğündebarındırdığıyeşilliklerdendahayeşilhalegelir.Çiçeklerihayalgücününuzamındaresmederekanlattığımızda,hücreselyaşamdaaslaolamayacakkadaruzunömürlürenklerebürünürler.
Kıpırdanmak,yaşamaktır;kendini
anlatmak,hayattakalmaktır.Hayattadoğrutasviredebildiklerimizindışındagerçekyoktur.Eleştirmencikler,müthişahenkliyazılmışfalancaşiirinalttarafıbirgününgüzelliğinianlattığınıvurgulamaktançokhoşlanır.Amagününgüzelolduğunusöylemekzoriş,hemgüzelgünkendiliğindenyokolurgider.Bundandolayı,bugüzelgünüupuzun,çiçeklerledonanmışbiranıylakorumalı,dışarınıngeçici,boştarlalarınıvegökleriniyeniçiçeklerle,yepyenigezegenlerledonatmalıyız.
Bizneisekherşeyodurveonuyoğunolarakhayalettiğimizsürece,bedenimizdeyuvalanmıştümhayalgücümüzlegerçekanlamdaoolduğumuzölçüde,herşey,zamaniçindeyerimizialacaklariçindevarolacaktır.Ogeniş,donukmanzarasıylatarihinbiryorumnehrinden,üstünkörütanıklıklarınhernasılsauzlaşmasındanbaşkabirşeyolduğunuzannetmem.Hepimizromancıyızvegördükçeanlatırız,çünkügörmekdebütünötekilergibikarmaşıkbiriştir.
Şuanifadeedeceköyleçoktemelfikir,
gerçekanlamdafiziğinötesindeduranöyleçokşeyvarkiyorgunlukçöküyorüzerime,birdahayazmamaya,artıkdüşünmemeyekararveriyorum;ateşinuykuyugetirmesinesesçıkarmayacağımvegözlerimikapayıpkediokşargibi,tümsöyleyebileceklerimiokşayacağımusulca.
483H.K.
5Haziran1934
Nihayetyatışmayabaşladım.102Bütünizler,süprüntülersankihiçvarolmamışçasınaruhumdansilindi.Sonundayalnızvehuzurluyumişte.Şuyaşadığımgibibirandadinedönebilirdim.Nevarkibeniyücelereçekenhiçbirşeyyok,hernekadaraşağıyaçekendeyoksada.Adetavarolmaktanvazgeçmişim,genedevarolduğumun
bilincindeymişimgibiözgürhissediyorumkendimi.
Yatışıyorum,evet,yatışıyorum.Gereksizbirşeykadaryumuşak,derinbirdinginlik,varlığımınkuytularınainiyor.Okunmuşsayfalar,yerinegetirilmişgörevler,hayatınolaylarıvetesadüfleri–hepsisilikbiralacakaranlığadönüşmüş,bilmediğimhuzurlubirşeyikuşatan,zorgörülenbirhaleye.Zamanzamanruhumuunuttuğumteşebbüsler;bazeneylemiunutturandüşünceler,heyecandanyoksunbirşefkate,kaba,boşbirmerhametedönüşüyor.
Bununsebebişutatlı,ağır,yumuşakvebulutlugündeğil.Dahayenişekillenenşumeltemdedeğil–neredeysebirhiço,titreyişlerişimdidenduyumsananhavanınbirazfazlası.Yeryerhafifçemaviylelekelenmiş,göğünisimsizrengidedeğil.Hayır.Hayır,çünkühissetmiyorum.Görmeyeniyetlideğilkengörüyorum,çaresizcegörüyorum.Varolmayanbirgösteriyiizliyorumdikkatle.Ruhdeğil,huzurduyuyorum.
Kıpırdadıklarındabileberraklıklarını,kıpırtısızlıklarınıyitirmeyendışşeyler,ŞeytanaklınıçelmeyegeldiğindeMesih’indünyayıentepedengördüğügibigörünüyorbana.Varlıklarhiçtir,Mesih’inniyekanmadığınıanlıyorum.Varlıklarhiçtir,benimanlayamadığım,oncabilimleyaşlanmışŞeytan’ınbukadarcıkşeyleakılçelebileceğinisanmışolması.
Akusulcaeyhissedilmeyenhayat,unutkanağaçlarınaltındansüzülen,sessizlikakıtannehir!Akokşarcasınakimselerinbilmediğiruh,eğilmişuzundallarardındakigörünmezmırıltı!Akgereksizce,akmantıksızcahiçbirşeyinbilincindeolmayanbilinç,uzakta,yapraklarınkucağındaparlayanbelirsizışık,neredengelipnereyegittiğibilinmeyenbilinç!Akvebenidebırakkiunutayım!
Yaşamayacüretetmemişinsanınhafifsoluğu,hissetmeyibilmeyeninkabayutkunmaları,düşünmektenkaçınmışolanınyararsızmırıltısı–usulcageçgit,silinerekgeç,mecburolduğunkasırgalarakapıl,zorlaönüne
serdikleriyokuştançık,istergölgeyeyürüisterdünyanınkardeşiışığa,isterşanaisterKaos’unveGece’ninkardeşiyıkıma–amakendindekiderinkaranlıklardahatırlakisendensonrageldiTanrılarveTanrılardazamanıgelincegöçer.
101.Yada:bütüntadını.
102.Pessoabumetniölümündenbiryılönceyazmıştı.
BÜYÜKMETİNLER
I
“UyuyansularınMadonnası...”
Yabancılarormanında
Biliyorumkiuyandımvehâlâuyumaktayım.Hayatınverdiğiyorgunluktanbitapdüşmüş,eskimişbedenim,vakithenüzçokerken,diyor.Hafifbirsinirvarüzerimde.Nedendirbilmem,kendimeağırgeliyorum...
Bedenlehiçilgisiolmayan,berrakbiruyuşuklukiçinde,uykuylauykusuzlukarasında,birdüşünsuretindenibaretbirdüştedurulmuş,yatıyorum.Dikkatimikidünyaarasındasalınıyor,körgözleriylebirokyanusunderinini,aynızamandabirgöğünderininigörüyor;derinliklerkarışıyor,içiçegiriyor,varolduğumyeride,düşümdeneyigördüğümüdebilemezhaldeyimartık.
Gölgelerledolubirrüzgâr,benliğimdeuyananınüzerineölütasarılarınkülünüüflüyor.Yabancıbirgöktenılıkbirsıkıntışebnemidamlıyor.Engin,kıpırtısızbirkaygı
ruhumuiçeridenyönetiyorvemeltemnasılağaçlarındoruklarıylaoynarsa,odaöyle,rasgeledeğiştiriyorbeni.
Ilık,hastalıklıodamda,sabahımüjdeleyenbuan,dışımda,alacakaranlığınbirürpertisisadece.Tepedentırnağahuzurlubirkarmaşayım...Nedendoğarkigün?Şafağınsökeceğinibilmekbenikahrediyor,sankibençabalamazsamgündoğmayacak.
Tarifsizbiryavaşlıklasakinleşiyorum.Gevşiyorum.Yarıuyuryarıuyanık,havadadalgalanıyorumvebaşkatürdenbirgerçeklikbeliriyorbirdenveben,kimbilirnerelerdengelenbugerçekliğintamortasındayım.
Birdenbireçıkıyorortaya–amayanıbaşındaki,buılıkodanıngerçekliğinisilmeksizin–,ansızınzuhurediyorotuhaforman.İkisinebirdenyönelendikkatimdeikigerçeklik,birbirinekarışandumanlargibiyanyanalar.
Busaydammanzarahemkendidünyasında,hemötekindenekadarberrak!
Yaşuuzakormanıbenimlebirlikte,
bakışlarıyladonatankadınkim?Nedenbiranmerakakapıldım?Bunuöğrenmeyiistediğiminbilebilincindedeğilim.
Bubulanıkoda,varolduğunubildiğim,ötesindemanzarayıgördüğümkoyubirpencere...Manzarayıiseçoktandırtanırmışım;şuyabancıkadınlabubaşkagerçeğin,bugerçekdışılığıniçindegezinirmişimnicezamandır.İçimde,şuağaçlarlaçiçekleri,şuücrayollarıtanıyalıberigeçmişyüzlerceyüzyılıvebakışlarımaaldırmaksızınbaşıboşgezinen,oeski,ouzakbenihissediyorum,buodadabulunmaduygusubakışlarımıperdeliyor.
Uzaktankendimigörüphissettiğimbuormandazamanzaman,ağırbiresintibirdumansavuruyorveduman,belirsizmobilyaları,perdeleri,gecedengelenuyuşukluğuyla,şimdikivarlığımlabulunduğumodanın,karanlık,berrakgörünüşü.Sonraesintidiniyorvemanzaratekrarbütünleşiyor,kendioluyor,ötekidünyanınuzakmanzarası...
Kimizamandabuküçücükoda,obambaşkamemleketinufkunayayılansislerinkülünedönüyor...Orada,toprakdiyebugözlegörülürodayabastığımızanlardavar...
Kendimidüşlerebırakıyorum,hemkendim,hemokadınolarakçiftim.Muazzambiryorgunluk,kapkarabirateşolupbenitüketiyor...Sonsuz,uysalbirarzu,üzerimeçökensahtehayattanbaşkabirşeydeğil...
Eydonukmutluluk...Eyyollarınkavuştuğuyerdekisonsuzdurak!Düşteyimvedikkatkesilmişzihniminardındabenimledüşleredalanbirivar...Vebelkideben,varolmayanoKimse’nindüşüyümsadece...
Dışarıdaşafaköyleuzakki!Banaait,farklıgözlerinönündeuzananormansaöylesineyakın!
Uzağındaykenneredeyseaklımdansilinenormanı,ençokonasahipkenözlüyorum,içindedolaşırkenağlıyorumarkasından,onakavuşmayıenderindendiliyorum...
Ağaçlar!Çiçekler!Uluağaçlarınarasındaaçılanpatikalar!
Sedirlerin,erguvanlarınaltındayürürkenbazenkolkolagirerdikveikimizindehayalindengeçmezdiyaşamak.Etimizbelirsizbirkokuydu,hayatımızisebirpınarınmırıldananyankısı.Eleletutuşurduk,bakışlarımızsorardı:Şehvetneydiacaba,aşkyanılsamasınatendegerçeklikkazandırmaknedemekti...
Parkımızdahepsibirbirindengüzel,binbirçeşitçiçekvardı–kıvrımkıvrımgüller,sarıyaçalanbeyazleylaklar,morelbiselerielevermesegözeçarpmayangelincikler,dağlarıngürkıyılarınasankibirazitilmişmenekşeler,minicikunutmabeniler,kokusuzkamelyalar...Veyapayalnızayçiçekleri,yüksekotlarınüzerindenşaşkıngözlergibi,hayretlebakardıbize.
Kocabirgözdenibaretgönlümüz,yosunlarıngözlegörülürserinliğiniokşardı,palmiyelerinyanındangeçerkenbaşkadiyarlarınolduğunusezerdikinceince...Vebunuhatırlayıncaboğazımızabiryumruotururdu,çünküburadabile,mutluyken
aslındadeğildik...Budakbudakyüzyıllarıdevirmişmeşelerin
köklerindekiölüdokunaçlaratakılırdıayaklarımız...Çınarlarbirdenyükseliverirdi...Veyanıbaşımızdakiağaçlarınarasındanuzakta,sessizçardaklardansarkan,karakarabalkıyanüzümsalkımlarınıgörürdük...
Önümüzsırayürüyenkanatlıyaşamahayalimize,ikimizdebenzer,mesafelibirgülümsemeylebakardık,henüzgözgözebilegelmişdeğildikogülümsemedoğduğunda,birbirimizhakkındatümbildiğimizbirkolun,birbaşkakolundikkatli,hassasteslimiyetineyaslandığıydı.
Hayatımızıniçiyoktu.Bizdışarıdaydıkvebaşkaydık.Kendimizitanımıyorduk,adetadüşlerdebiryolculuğunsonundazuhuredivermiştikruhlarımızınkarşısında...
Zamanıunutmuştukvemuazzamuzamzihnimizdeküçülmüştü.Yanıbaşımızdakiağaçların,uzakçardakların,ufuktakisontepelerinötesinde,varolanşeylerebahşettiğimizenginbakışlarıhakedenherhangi
birgerçekvarmıydı?Kusurludoğamızınsusaatinde,şaşmazbir
düzenledüşendüşdamlaları,gerçekdışısaatleryaratırdı...Değmezhiçbirşeyeuzakaşkım,hiçbirşeye,hiçbirşeyedeğmediğinibilmeninnekadarhoşolduğunubilmenindışında...
Ağaçlarınkımıldamadankıpırdanışı;çeşmelerinürperendinginliği;özsuyunkendinehasritminintarifsizsolukları;varlıklarındaniçindengeliyorgibigörünen,tinselbiruyumiçindegöğünderinlerindekisessizliğinuzak,amaruhayakınhüznüneeliniuzatanağıralacakaranlık;yapraklarınyararsızca,ahenkledökülüşü,içindeykentümmanzaranınkulaklarımızadolduğuvesılahasretigibihüzneboğulduğudüşyalnızlığınındamlacıkları–bütünbunlarbirkuşakgibiçözülüpbellibelirsizkuşatırdıbizi.
Geçmekbilmezbirzamanda,ölçmeyiakıldangeçirmeninbilegereksizolduğubiruzamdayaşadıkorada.Zaman’ındışındabirakışta,gerçeğinuzamdakialışkanlıklarındanhabersizbirenginlikte...Eysıkıntımıngereksiz
yoldaşı,kaçsaat,mutluhuzursuzluklarladolukaçsaatsundubizeoradasaatlerinhayaletleri!..Zihindeküldensaatler,uzamdaözlemleölçülengünler,dışarıdakibirmanzaranıniçindekiyüzyıllar...Bizise,bunlarneyeyarar,demiyor,yararsızolduklarınıbilmenintadınıçıkarıyorduk.
Orada,kesinliklesahipolmadığımızbirsezgiylebiliyordukki,buikikişilikyaralıdünyaeğervarsa,dağlarıneridiğienuzaksınırın,ötesindehiçbirşeyolmayanohattınötesindeydi.Oradayaşanananları,hurafelereinananhalklaraaitbirmağaranınkaranlığınabüründürendebuçelişkiydi,oanlarıbize,sonbaharalacasıbirgöktebelirenbirMagripşehrikaraltısıkadartuhafbirşekildealgılatanda...
Bilinmedikdenizlerindalgaları,kulağımızınuğultuluufkundaaslagöremeyeceğimizkıyılarıyalardı;okyanusubenliğimizdegörünürhalegelenedekdinlemekbiriciksevincimizdi,hiçşüphesiz,yararlıamaçlarınveYeryüzü’ndengelenemirlerindışındaki
hedeflerinpeşindengidenkaravelalarınvuruştuğubirokyanustubu.
Birden,adetahayattaolduğumuzuidrakedercesinehavanınkuşsesleriyledolduğunu,yapraklarınhışırtısının,satenkumaşlarasinmişeskibirkokumisali,bilincimizekazındığındançokdahayoğunolarakiçimizeişlediğinifarkederdik.
Böylecekuşlarıncıvıltısı,ağaçlarınhışırtısıvesonsuzdenizdenoluşan,unutulmayayüztutmuşoyeknesakzemin,ölgünhayatımızıkendimizeyabancıolmanınışığıylasarardı.Günlerboyuncauyanıkuykularuyuduk,hiçbirşeyolmadığımıziçin,arzuyadaumutbeslemediğimiziçinmutluyduk,aşklarınrengini,nefretintadınıunuttuğumuzaseviniyorduk.Kendimiziölümsüzsanıyorduk...
Sadeceötekininvarlığıyladolansaatleryaşadıkorada,kionundayaşadığısaatleraynıydı,saatleriseanlamsızcakusurluvetamdabunedenlemükemmeldi,hayatındörtgenşaşmazlığınaverevineçokiyioturuyordu...Tahtındanindirilmişsoylusaatler,eprimiş
saraykıyafetlerinebürünmüşsaatler,paramparçasıkıntılarınınçokluğuylaövünenbirdünyadanburayadüşmüşsaatler...
Vebütünbunlarınverdiğikeyifcanımızıyakıyordu,hemdenasılyakıyordu...Çünkümanzara,sakinbirsürgünhayatıtadıversede,gerçekdünyayaaitolduğumuzuhatırlatıyordu,herzerresineanlaşılmaz,hüzünlübirsıkıntının,bilinmedikimparatorluklarınçöküşügibiölçüsüz,sapkınbirsıkıntınınnemliihtişamısinmişti...
Şafak,odamızınperdelerindeışığınbirgölgesi.Solgunolduğunubildiğimdudaklarım,birbirindengönülsüzceyaşamanıntadınıiçiyor.
Donukodamızınhavasıbirörtüörtülmüşgibiağır.Bütünbumuammayayönelenuykuludikkatimizin,biralacakaranlıktörenindeyerlerdesürüneneteklerebenzeyen,yumuşacıkkıvrımlarıvar.
Hiçbirarzununbizdevarolmasıiçinsebepyok.Dikkatise,şahlanandurgunluğumuzundayattığıbirsaçmalıkaltıüstü.
Bedenlerimizinimgesikimbilirhangi
alacakaranlıkyağlarıylameshedilmiş.Çökenyorgunluk,biryorgunluğunkaraltısı.Çokuzaktangeliyor,tıpkıbiryerlerde,birhayatımızınvarolabileceğifikrigibi...
İkimizindenebirismivarnedeakılalırbirvarlığı.Kendimizigülerkenhayaledebilecekkadargürültüedebilseydik,canlıolduğumuzusandığımızagülerdikmutlaka.Çarşafınılımışserinliğiayaklarımızı(herhaldebenimkilergibiseninkileride)okşuyor,birbirimizinçıplaklığınıduyumsuyoruz.
Kopalımaşkımhayattanvekurallarından.Kendimizolmaarzusundanbilekaçalım...Çevirincesessizliğinperilerini,geceninelf’lerini,unutuşungnome’larınıanansihirliyüzüğüaslaçıkarmayalımparmağımızdan...
Vetamondankonuşmayıhayaledecekken,kalabalıkormanbirkezdahabeliriyorgözümüzünönünde,amaşimdirahatsızlığımızdanötürüdahabirrahatsız,hüznümüzünyüzündendahabirhüzünlü.Kafamızdakigerçekdünyafikrionugörüncebirsisgibidağılıyorvebugizemliormanda
geçengezgindüşte,benliğimbanayenidensahipoluyor.
Çiçekler,ahoradayaşadığımçiçekler!Gözüntanıyıpisimleretercümeettiği,ruhumuzunkendilerindendeğil,isimlerininezgisindenkokularderdiğiçiçekler.Uzunuzun,tekrartekrarsöylenenisimleri,seslikokuorkestralarıolançiçekler...Yeşilşehvetleriylekendilerinetakılanadlaragölgeveserinlikverenağaçlar...İsimleri,tıpkıetlerininruhunudişlemeyebenzeyenmeyveler...Eskimutluzamanlarınkutsalkalıntısıgölgeler...Hemenyanıbaşlarınaserilmişmanzaraiçtenliklegülümsediğindegörülenağaçlarınarasındakiodüzlükler,pırılpırıldüzlükler...Eyebrulisaatler!..An-çiçekler,dakika-ağaçlar,eyuzamdadonupkalmışzaman,uzamınçiçeklerleveçiçekkokularıylaveçiçekisimlerininkokularıylaörtülmüşölüzamanı!..
Budüşsessizliğindehayalperestbirçılgınlık!..
Hayatımızhayatıntakendisiydi...Aşkımızaşkınkokusuydu...Sadecevarlığımızladolup
taşan,imkânsızsaatleryaşardık...Çünkübirgerçeklikolmadığımızıetimizinherzerresiylebiliyorduk...
İçiboşkalmış,kişisizöznelerdik,yanlıştanımlanmış,başkabirşeydik...Kendinedairbilincindeeriyenomanzaraydıkbiz...Veaynıandaikimanzaraolduğugibi–birigerçek,birideyanılsama–,bizdeanlaşılmazbirşekildeikiydik,öbürünündebizolupolmadığını,şumüphemötekiningerçektenyaşayıpyaşamadığınıikimizdetambilmiyorduk...
Havuzlarındurgunluğununkarşısındabirdenbirebelirdiğimizde,birağlamaarzusugibihissediyordukkendimizi...Manzaranıngözleriyaşladoluydu,sabitgözlerivarolmanınsayısızsıkıntısıyladoluydu...Evet,doluydu,varolmanın,gerçekyadayanılsama,herhangibirşeyolmakmecburiyetininsıkıntısıyla–vebusıkıntı,havuzlarda,sessizsürgünlerdeykenvatanına,sesinekavuşuyordu...Bizistemeden,bilmedenyürüyordukgene,nevarkihavuzbaşındanbirtürlüayrılamıyorduksanki,onlardabizdenkalan,yaşayan,simgeselleşenve
kaybolanöyleçokşeyvardıki...Ormandakimseninolmayışıdanegüzelbir
serinlik,nekorkunçbirmutluluktu!Oradayürüdüğümüzhaldebizbileyoktuk...Çünkükimsedeğildik.Kesinliklehiçtik.Ölüm’ünöldüreceğiherhangibirhayatasahipdeğildik.Öylenarin,öylesiliktikki,oluşunsoluğubizigereksizliğimizlebaşbaşabırakmıştıvezaman,birpalmiyeyiokşayanmeltemgibiokşayarakgeçiyorduüzerimizden.
Nebirçağımızvardınedebiramacımız.Nesnelerinvevarlıklarınvaroluşundakitümsebepler,buyoklukcennetininkapısındakalmıştı,ağaçgövdelerininpütürlüruhu,yapraklarınbizeuzananruhu,çiçekleringelinlikruhu,meyvelerinbelibükülmüşruhukendisinihissedişimizihissetmekiçinoradabeklemişti...
Hayatımızıböyleöldükişte,ayrıayrıölmeyeoderecedalmıştıkkitekbirvarlıkolduğumuzu,ikimizindeötekininyanılsamasıolduğunu,kendiiçimizdeysevarlığımızınbasitbiryankısıolduğumuzugöremedik...
Belirsiz,minicikbirsinekvızıldıyor...Belirsizsesler,açıkça,darmadağınzihnimde
günyüzüneçıkıyor,odamızınbilincimdekiyerinidoğangünledolduruyor...Odamızmı?Yalnızolduğumagörehangiçiftiçinodamız?Artıkbilemiyorum.Herşeysiliniyor,geriyesöndüsönecekbirsis-gerçekliktenbaşkabirşeykalmıyor;kararsızlığımbunagömülüyorgiderek,afyonlaavutulmuşkendimikavrayışımdaiçindeuyukluyor.
Sabah,Saat’insolgunzirvesindenyuvarlanırcasınadaldıiçeri...
İşteaşkım,yandı,tükendidüşlerimizinodunlarıhayatımızınocağında...
Umutaldatmacasınasırtçevirelim,bizeihaneteder,oyorucuaşkyanılsamasına,bizidoyurmadandoyduğuiçinhayataldatmacasınadavehattaölümaldatmacasınıdakovalım,çünküistediğimizdençokfazlasını,umutettiğimiziniseçokazınıgetirirbize.
EyPeçeli,kendimizdekisıkıntıaldatmacasınıdaatalımsırtımızdan,kendiliğindenihtiyarlaro,kaygısınısonunadek
yaşamayadacesaretiyoktur.Ağlamayalım,nefretetmeyelim,arzu
duymayalım...EySessiz,Kusurludoğamızınölü,kaskatı
profiliniincebirkefenleörtelim...(6Aralık1913’teAAguiadergisinde
yayımlanmıştır)
SessizliğinMeryemiH.K.
Bazen,kendimiküçülmüş,bunalmışhissettiğimde,düşlemingücübileyaprakdöküpkuruduğundaveelimdedüşlerimidüşünmektenbaşkadüşkalmadığında,eskidüşlerimirasgelekarıştırdığımolur,isteristemezhepaynıkelimelerlekarşılaşsakdatekrartekrarkarıştırdığımızkitaplargibi.Seninkimolduğunudaozamanmerakederimişte,şatafatlısessizliktörenlerininyapıldığıfarklımanzaraları,eskiiçdünyalarıağırağırseyrederkenhepgördüğümoresmi.Bütün
düşlerimdedüşgibigörünüryadasahtebirgerçeklikgibibanaeşlikedersin.Seninlebelkidüşlerindeyaşayanmemleketler,belkideyoklukla,insaniolmayanşeylerleyoğrulmuşbedenlerininbirparçasıolanülkelergezmişimdir,esasbedeninise,gizlibirsarayınbahçesinde,soğukhatlarlaçizilmişsakinovavedağlardaerimiştir.Belkidesahipolduğumtekdüşsünsenvebelkiyüzümüseninkineyapıştırsam,gözlerindeimkânsızmanzaraları,sahtesıkıntıları,yorgunluklarımınkaranlığını,huzursuzluğumunkovuklarınıdolduranoduygularıbulacağım.Düşlerimdekimanzaralar,senidüşlememekiçinbiryololmasınsakın?Kimolduğunubilmiyorum,amabenkimim,onubiliyormuyumsanki?Düşgörmeninneolduğunugerçektenbiliyormuyumki,sanadüşümdemenintamolarakneanlamageldiğinibilebileyim?Belkibenimparçamsın,belkienönemli,engerçekparçamsın,bunubiliyormuyum?Yoksadüşbenim,gerçekliksenmisin,bensenindüşünmüyüm,yoksasenbenimyarattığımbirdüş
değilmisin?Nasılbirhayatseninki?Seninasıl
görüyorum?Profilinmi?Hiçdeğişmediğihaldehiçaynıkalmıyor.Bildiğimdensöylüyorumbunu,amabildiğimibilmeden.Bedeninmi?İsterçıplakolsunistergiyinikhepaynı,otursada,yatsada,ayaktadursadahepaynıpozisyonda.Bütünbuanlamsızlıklarınanlamıne?
***Hayatımhüzündoluveşikâyetedesimbile
yok;yaşadığımsaatlerokadarsahteolduğuhalde,elimikaldırıpdağıtmayıbilehayaletmiyorum.
Nasıldüşlemem,düşlerimseni?GeçenSaatlerinSahibesi,uyuyansuların,
ölüyosunlarınMadonnası,uçsuzbucaksızçöllerin,çorakkayalıklarlakaplıkapkaramanzaralarınKoruyucuTanrıçası–benigençliğimdenkoru.
Devasızlarıntesellisi,hiçağlamayanlarınGözyaşı,aslaçalmayanSaat–neşedenve
mutluluktanesirgebeni.Bütünsessizliklerinafyonu,elsürülmez
Lir,uzaklaşmanınveyalnızlığınişlendiğiNakışlıCam–erkeklerdennefreteden,kadınlaragülüpgeçenbirnesneyapbeni.
ÖlümÇanı,elsizOkşama,karanlıktaölmüşGüvercin,hayalkurmaklageçensaatlerinKutsalYağı–benidindensakın,çünküdinginliktir,inançsızlıktandakoru,çünkügüçdemektir.
GünbiterkensolanZambak,kurugüllerledoluÇekmece,ikiduaarasındakiSessizlik–hayattantiksindirbeni,sıhhatekarşıöfkever,gençliğimiküçümset.
EybütünbelirsizdüşlereaçılanKucak,gereksiz,kısırbirvarlıkyapbeni;nedensizcesaflaştır,aldatmayısevmezbiraldatıcıetbeni,senkiYaşanmışHüzünlerinNehrisin;ağzımbuzdanbirülkeolsun,gözlerimikiölügöl,hareketlerimsekadimağaçlardanusulcadökülenyapraklar–eySıkıntılarınİlahisi,eyYorgunluklarınMorAyini,eyTaç,eyEleAvucaSığmaz,eyUruç!
Sanabirkadınmışsıngibiduaetmeknekadarkoyuyorbana,bilemezsin,senibirerkekgibisevememek,gözlerimidüşlerimdenkaldırıp,gökyüzündebiryeredinememişmelekleringerçekdışıcinsiyetinintamtersibirTankızıllığınabakarcasınasanaçevirememek!
***Birduaokurcasınasöylüyorumsanaolan
aşkımı,çünküaşkımdabaşlıbaşınabirdua;amanesevgiliolarakdüşünebilirimseni,nedekarşımdabirazizegibidururkentahayyüledebilirim.
Yaptıklarınvazgeçişinheykeliolsun,ellerinisekayıtsızlığınkaidesi,kelimelerinreddedişinnakışlıcamı.
***Hiçliğinihtişamı,perişanlığınadı,Ahiret’in
huzuru...Tanrılardanönce,tanrılarınbabalarından
öncevehattaaynıtanrılarınbabalarınınbabalarındanöncegelen,bütündünyalara
çorak,bütünruhlarakısırölümsüzBakire...Varlıklarvegünlersenindir;yıldızlar
mabetlerineasılmışadaklardırvetanrılarınyorgunluğu,bilinçsizcekurduğuyuvasınadönenkuşgibi,gelirbağrınasığınır.
Sıkıntısonhaddinevardığındagündüzükeşfedelimvegündüzlerhiçkeşfedilmeyeceksebile,ogüngenedekeşfingünüolsun!
Eygüneşsizlik,birdahakamaştırgözleri;eyvarolmaktanvazgeçmişayışığı,parla...
Senkiparlamayangüneş,birteksenışırsınmağaralarda,çünkükızlarındıronlar.Birteksen,varolmayanay,[...]verirsinkovuklara,çünkükovuklar[...]
***Hayaledilmişşekillerincinsiyetindensin
sen,şekillerinhükümsüzcinsiyetinden[...]Kâhsaltprofil,kâhsaltdavranışyadatekbirağırhareketsin–sen,benimoldukçacanbulananlardan,davranışlardanyaratılmışsın.
İçimizdekisessizliklerinMadonnasıkıyafetininaltındaneolduğunudüşlüyorsam,
cinsiyetincazibesinekapıldığımdandeğilkesinlikle.Göğüslerinöpülmesitahayyüledilecekcinstendeğil.Bedenintepedentırnağaet-ruh,amainsandeğil,beden.Etininözütinseldeğil,tinselliğintakendisi.SenDüşüştenöncekikadınsın,cenneti[?görmüş?]topraktanbirheykel.
Sanabircinselorganıolan,gerçekkadınlaraduyduğumtiksintidengeçerekvardım.Yeryüzününkadınları[...]olabilmekiçinbiradamınkıpırkıpırağırlığınakatlanmakzorundadır–insanzevkincinselliğinemrinegireceğinidahabaştangördüğühaldekadınlarınasılsever,aşkınhemenpörsümesinenasılengelolabilir?Kadın-Eş’ifarklıbirduruşuolan,cinselbirleşmehalindekikadıngibigörmektennasılkaçabilir,nasılsaygıduyabilirizona?Kendimizindeaslendişilikorganındangeldiğimizi,iğrençbirşekilde
yavrulandığımızı103düşününce,biranneyesahipolmafikrindeniğrenmemekmümkünmüdür?Ruhumuzunaslenettengeldiğini–etimizidoğuranobedensel[?]idrakedincene
biçimbirtiksintisararbizi;venekadargüzelolursaolsun,kökeniyüzündençirkindirruhumuz,doğumşeklidemidebulandırıcıdır.
GerçekhayattakisahteidealistlerEş’emethiyelerdüzer,Annefikrininkarşısındadizçökerler...Birşeylerisaklamayayarayanbirgömlektironlarınidealizmi,yaratmagücünesahipbirdüşdeğil.
ArıolanyalnızsensinDüşlerinSahibesi,hemsevgilihemlekesizolaraktahayyüledebileceğimbirsenvarsın,çünkügerçekdışısın.Senianneolarakkafamdacanlandırıpsanatapabilirimde,çünkünedöllenmeniniğrençliğiylelekelendin,nedoğurmanın.
Tapılacakyalnızseniken,nasıltapmamsana?Sevgiyebirsenlayıkkenseninasılsevmem?
Kimbilebilirsenidüşledikçe,başkabirgerçekliğiniçindegerçekkılmadığımı;bedenlerimizedokunmadan,farklıhareketlerlesarmaşarak,başkatürlübirbirimizesahipolaraksevişebileceğimizi,başka,arıbir
dünyadabenimolmayacağını?Hembelkizatenvarsındırvebenseniyaratmakşöyledursun,senibaşkabirgözle,safgönülgözüylebaşka,kusursuzbirdünyadagörmüşümdürsadece,bunakimitirazedebilir?Kimsöyleyebilirsenidüşünmeninsadeceseninlebuluşmak,sevmeninisesadecesenidüşünmekolmadığını;tendentiksinmemin,aşktaniğrenmemin,dahatanımadankaygıylabanayolunugözletenokaranlıkarzudanyadahakkındahiçbirşeybilmediğimhaldebeniolduğumgibisanaitentarifsizözlemdenkaynaklanmadığını?
Vehatta,kimiddiaedebilirçokeskiden,belirsizbirbaşkayerdesenizatensevmemişolduğumu?Şutükenmezsıkıntıyıbaşımasaranda,oyerinhasretidirbelki.Belkivarlığımınduyduğutarifsizbirözlemsinsen,yokluktanibaretbirbeden,Uzaklık’ınbedenivebelkidedişiyidişiyapanlardanbaşkanedenlerdendolayıdişi.
Senibakireolarakdadüşünebilirim,anneolarakda,çünkübudünyadandeğilsin.Kollarındakiçocuk,karnındataşıyarak
lekeleyeceğinkadarküçükolmadıasla.Hepşimdiolduğungibiydin,budurumdabakireolmangerekmezmi?Hemsevebilirimseni,hemtapabilirim,çünküaşkımsanaelkoymaz,hayranlığımdasenibendenuzaklaştırmaz.
Sonsuz-Günol,batangüneşlerim,benliğinle
kuşatılmışgüneşinin104ışıklarıolsun.GörünmezAlacakaranlıkolvearzularım,
hırçınlığımkararsızlığınınrenkleri,belirsizliğiningölgeleriolsun.
Mutlak-Gece,YegâneGeceol,bendekendimitamamenkaybedipsendehükümsüzkalayımvedüşlerimyıldızlargibiparlasın,uzaklaşmaveinkârdanyapılmışbedeninde.
Harmanininkıvrımlarıolayım,tacındakitaşlar,parmaklarındakiyüzüklerinobambaşkaaltını.
Ocağındakülolacaksam,adımatozdeselerneçıkar?Odanınpenceresiysemeğer,boşlukolsamneyazar?Susaatindesaatisemgeçsemneolur,değilmikisanaaitolduğumsüreceduracağım,ölsemneolur,sanaaitoldukçaölmeyeceğimmadem;senikaybetsemneolur,
senikaybettikçebulacaksameğer?SenkisaçmaşeyleriYapan,kopuk
cümleleri105Eğirensin,sessizliğinbeniyatıştırıpuyutsun,saf-varlığınokşasın,yatıştırsın,rahatlatsın,[...]inuykuversinbana,eyAhiret’inHanımı,eyYokluğunÜstadı;bütünsessizliklerinBakire-Ana’sı,üşüyenruhlarınOcağı,kimsesizlerinkoruyucuMeleği,hüzünlü,ölümsüzKusursuzluğuninsani,gerçekdışıGörüntüsü.
***Hayır,kadındeğilsin.Yüreğiminenderin
yerindebile,dişiliknamınahiçbirşeyçağrıştırmıyorsun.Birtekhakkındakonuşurkensanadişidiyorkelimeler,ifadelerdesenibirkadınolarakçiziyor.Seninleaşkhayalimledopdolubirşefkatlekonuşmamgerekirvekelimelerinsesiancaksenidişibirvarlıkolaraktahayyülettiklerindeböyleçıkıyor.
Amasen,belirsizözünebakınca,hiçbirşeysin.Gerçekliğinyok,saltsanaaitbir
gerçekliğinbile.Aslınabakarsannegördüğümvarseni,nedehattahissettiğim.Birduygugibisin,aynızamandakendininnesnesiolan,kendikendininenmahremyerineyuvalanmışbirduygu.Görürgibiolduğumgörüntüsünhâlâ,sonsuzbirŞimdi’de,birdönemecinötesindekaybolan,kılpayıkaçırdığımbirgömleğineteği.Profilinhiçbirşeyolmamanınprofiliveidealbedenininhatları,bizzathatimgesininkolyesininincilerinitektekdöküyor.Çoktangeçtinsen,çoktanvaroldunsen,benseniçoktansevdim–seninvarlığınıhissetmek,bunlarınhepsinihissetmekdemek.
Düşünceleriminarasındakimesafeleri,duygularımınboşluklarınıdolduruyorsun.İştebununiçinhissetmiyorumseni,düşünmüyorumda,amadüşüncelerimvarlığınıhissettiğimçapraztonozlar,duygularımsaadınıandığımgotikkemerlerdir.
Kendikendiniifşaedenkusurludoğamın,oberrak,obomboş,okaranlıkmanzarasındakaybolmuşhatıralarınay’ısın.Varlığımbellibelirsizalgılıyorseni,belindekemerinseni
hissedeceğigibi.Huzursuzluğumungecesularınındibindeakyüzüneeğiliyorum,biliyorumkigöğümdeayıuyandıranaysınyada,nasılbilmiyorumama,ay’ıtaklitedentuhafbirdenizaltıay’ısın.
NekadardaisterdimsenigörebileceğimYeniBakış’ı,senidüşünmemi,hissetmemisağlayacakYeniDüşünmeler’iveDuygular’ıyaratmayı!
Harmaninedokunabilsemkeşke,oysasözlerim,kendiuzattıklarıellerinkalkıştığıharekettenbitapdüşüyorveacıveren,büyükbiryorgunlukkelimelerimiüşütüyor.Şukuşundönedöneinmesidebundan,sankihepyaklaşmakisterdidebukuş,birtürlügelemezdi,sendemekistiyorumetrafındadöndüğüşeye,amacümlelerimintabiatıayakseslerininözünüyansıtmaktanâcizyadabakışlarınınağırakışınıveyahepyarımkalanjestlerindekikıvrımlarınboş,hüzünlürengini.
***Veuzakbirvarlığakonuştuğumdoğruysa
veeğerbugünolabilirliklerbulutuykenyarıngerçekliğinyağmuruolarakyeryüzüneyağarsan–şunuaslaunutmakikutsallığın,hayalimdedoğmuşolmandangelir.Hayattadaimayalnızbiradamındüşüol,birâşığınsığınağıolmasakın.Kutsalçanakolarakkal.Gereksizbiramforaolarakgizeminikoru.Kimseseninhakkında,nehrinkendikıyılarıiçinsöylediğinisöylemesin:Sadecebenisınırlamakiçinvarlar,diyemesin.Bununyerinedüşlereyaslanıpömürboyuhiçakmamak,kuruyupgitmekyeğdir.
Kendiniyüzeyselliğeada,hayatını,hayatabakmasanatınadönüştürmeyeveaslaaynıkalmayan,hepbakılanolmayaada.Aslabaşkabirşeyolma.
Bugünbukitabınprofilindenbaşkabirşeydeğilsin,tamamenyapaybirprofil,etekemiğebürünerekötekilerdenayrılmışbirzamanparçası.Bütünbunlarınhepsiolduğunayürekteninansam,senisevmekhayaliüzerinebirdinkurardım.
Senherbirşeydeeksikkalanparçasın.Sen,
onlarısonsuzakadarsevebilmemiziçinherşeyelazımolansın.Mabet’inkapılarınınkayıpanahtarı,Saray’agidengizliyol,sisinebediyengözdensakladığıuzakAda’sın...
İçavluH.K.
ManzaranınHayat’ıbirhalegibikuşattığı,hayalkurmanınisekendikendinihayaletmeklesınırlıkaldığıbusaatlerde,huzursuzluğumunsessizliğindeaşkım,içindekiağaçlıklıbiryolunenucunda,terkedilmişbirevinkapılarınınaçıldığıbukitabıbüyüttüm.Bütünçiçeklerdenruhtopladımonuyazmakiçin,kuşcıvıltılarındakigeçicianlarlabirsonsuzlukvedurgunlukağıdokudum.
Dokumacıkızgibi[...],hayatımınpenceresinekuruldumveyaşadığımı,varolduğumuunutarakılıkbircenazeiçin,sessizliğimdekisunaklaraserilenlekesizketenörtülerdenkefenleryaptım[...]
Şimdibukitabısunuyorumsana,çünküonungereksizolduğukadargüzelolduğunubiliyorum.Hiçbirşeyöğretmiyor,hiçbirşeyeinandırmıyor,hiçbirduyguuyandırmıyor.Rüzgârlasavrulmuşküllerledolubiruçurumaakan,nebereketnefelaketgetiren,basitbirderecik.
Bütünruhumlayazdımbukitabı,amaosıradakitapdeğildiaklımdangeçen:Baştanayağahüzünleyoğrulmuşkendimivehiçkimseolmayansenidüşünüyordumyalnızca.
Saçmaolduğuiçinseviyorumkitabı;vermekistiyorsam,odagereksizolduğundan;hiçbirişeyaramadığıiçinvermekistiyorumsanaveveriyorum...
Senokudukçaduaedilmişolsunarkamdan,senkitabısevdikçetakdisedilmişolayımvesonrabugünkügüneşdünkününasılunutursa,(veaslakurmayıbeceremediğimhayallerde
benkadınlarınasılunutuyorsam)106sendeöyleunutonu.
ÖlüarzularımınyattığıSessizlikKulesi;bukitapKadimSır’ıngecesindeseniyenilemiş
olanayışığıolsun!CanyakıcıKusurluluğunnehri,bukitap
safdüş-okyanusunadoğruseninsularınakendinibırakmışbirkayıkolsun.
DüşünveHüznünmanzarası,bukitaptıpkıZamankadarseninolsunvesahtekralkıyafetlerigiymişZaman’dada,sendedebütünsınırlarıaşsın.
***Sessizliğiminpencerelerininönünden
sonsuznehirlerakıyor.Hepöbürkıyıdagözüm,niyeoradafarklıvemutlubiryaşamsürmeyidüşlemem,bilemiyorum.Belkideteselliveren,sakinleştiren,kutsalyağlarsürüpayinleryapabilenyalnızsenolduğundan.
Banakendinivarmışsıngibigösteriplütuftabulunmakuğruna,hangisahteayiniyarıdabıraktın?Dansınhangikıvrakanında,Zaman’laberaberdonupkaldında,yarıdakalanbuhareketleruhumabirköprüattın,gülümseyişinidebdebemeuyan,krallarınerguvangiysisinedönüştürdün?
Tedirginliğiahenkleyaşayankuğu,ölümsüzsaatlerinliri,mitikacılarınelletutulmazharpı–senBeklenenveGiden’sin,okşayanveyaralayan,zevkleriıstırabınyaldızınabulayan,hüzünleregüldentaçlartakansın.
HangiTanrıyarattıseni,kendinedünyayıyaratmışTanrı’nınnefretettiğihangiTanrı?Bilmiyorsun,amafarkındadeğilsinbunun;nebilmekistiyorsunnedebilmemek.Hayatınıbütüntasarılardanarındırdın,kusursuzlukvedokunulmazlıkkisvesinigiyerekgörüntünügerçekdışılıklakuşattınkiSaatlerbiledudaklarıyladeğemesinsana,Günleryüzünegülümseyemesin,Gecelerayıavuçlarınabırakıpdabirzambağabenzetmesin.
Döküstümeeyaşkım,dökgüzelleşmişgülyapraklarını,güldendemükemmelzambakları,sırfadlarınınezgisiylebilekokularsaçankasımpatıları.
Vebendeöleyimhayatınıkendimde107
hiçbirsevişmeninbeklemediği,hiçbiröpüşmeningözkoymadığı,hiçbirimgeleminiffetsizliğesürüklemediğiBakire.
Herumudunönündeuzananavlu(amasadeceavlu),herarzununKilit’i,herdüşeaçılanPencere...
Bütünmanzaraları–gecevaktiormanıveuzakta,ayselialtındaparlayanırmağıgörenCihannüma...
İnsanınyazmayıaklınınucundanbilegeçirmeyeceği,hayalinikurmaklayetineceğidizelerle,düzyazılarladolusayfalarsınsen.
***Biliyorumkiyoksun,amaacabakendi
varlığımdaneminmiyim?Bendekivarlığınolduğumagöre;hayatımseninkindendahamıgerçektirveseniyaşayandaaynıhayat
mıdır?108
Alevdenolmahale,yokluktanibaretvarlık,ahenkli,dişisessizlik,okunmazbedenlerledolualacakaranlık,bilinmezbirşenliktenkalma,unutulmuşkadeh,başkabirDünya’dakibirOrtaçağ’dabirdüş-ressamınboyadığınakışlıcam.
Kimselerinayağınındeğmediğibirbahçenin
ortasında,lekesiz,zarifkutsalkâsevemayasızekmek,yaşayanbirazizeninterkedilmişsunağı,hayalîbirzambağıntacı...
Sıkıntıdoğurmayantekformsunsen,çünküduygularımızauyarakdurmadandeğişirsinvesevincimiziöperken,sıkıntımızıolduğugibiacımızıdayatıştırırken,afyongibirahatlıkverir,uykugibidinlendirirsin,ellerimizibirleştiren,kavuşturanölümdesensin.
Eymelek,hangikumaştandırkanatlıbedenin?Senkitutsakbiruçmak’sın,senkidurgunuruç’sun,senkiesrikliğinvehuzurunbirişaretisin,nasılbirhayat,hangitoprağabağlarseni?
***Seninhayalinlegüçbulacağım;ve
yazdıklarım,Güzelliğinkonuştuğundaşekillerinezgisiniçalacak,kıtalarındakıvrımlarolacakveölümsüzdizelergibi,bazenansızıngözkamaştıracak.
EyYalnızBenimOlan,senvarken,bendeseninvarolduğunugörürken,bütün
sanatlardanfarklıbirsanatyaratalım.Gereksizbiramforaolanbedenindenyenidizelerinruhunuçıkarayım,titreyenparmaklarımsessizçalkantınınritminden,henüzinsankulağıdeğmemiş,yalansatırlarbulsunmetnime.
Ezgiligülümsemensilinirken,bastırılmışbirhıçkırığı,kendinihatavekusurluluktanibaretgörendünyayıanlatsınbana.Harpçalanlaraözgüellerin,senivaretmekletükettiğimdeömrümü,gözlerimi,gözkapaklarımıkapasın.Vehiçkimseolmayansen,EyYüce,sonsuzadek,hiçvarolmamıştanrılarınensevdiğisanat,hiçvarolmayacaktanrılarınkısırvebakireanasıolarakkalacaksın.
103.Yada:hayata/dünyayadoğruitildiğimizi.
104.Yada:içindekendinesahipolan.
105.Yada:cinsiyetsizcümleleri.
106.Yada:kendilerininhayalettiğigibihayaledemediğimkadınları.
107.Yada:Öleyimhayatımısende.
108.Yada:aynıölühayatmı.
II
“Ölühayatımınolancaağırlığınıduyuyorumüzerimde”
BavyeraKralıII.Ludwigiçincenaze
marşı109
BugünÖlüm,alışıkolmadığımağıradımlarla,kapıma,çerçiliğegeldi.Herzamankindendahayavaşçaönümehalılarıserdi,ipeklileri,unutuştanvebizesunduğuavuntulardandokunmuşdibaları.Kıvançlagülümsüyor,gülümsediğinifarketmişolmamıdapekumursamıyordu.Amatamaklımıçelmişken,hiçbirisatılıkdeğil,dedi.Onunderdibenigösterdiğişeyleredeğil,kendineheveslendirmekti.Nitekim,halılarınıanlatırken,uzaktakisarayındadabunlardanseriliolduğunusöyledi;ipeklininböylesibirtekonungölgelerşatosundagiyilirmiş;ahrettekimülkündekimihraparkalıklarınıkaplayan
dibalarsa,buradakilerdenbilegüzelmiş.Beniçıplakkapımdatutandoğuştangelen
bağı,usulcaçözüverdi.“Ocağında,”dedibana,“ateşyok:Öyleyseocağıneyapacaksın?Evinde,”dedi,“ekmekyok:Masanolmuş,neyazar?Hayatında,”dedi,“dostnedirbilmedin:Yaşamanınnesindenkeyifalırsınkibuhalde?”
“Ben,”dedi,“sönmüşocaklarınateşi,boşmasalarınekmeği,yalnızların,anlaşılmamışlarınsadıkyoldaşıyım.Budünyadaeksikolansaadet,karanlıkkrallığımınkıvancıdır.Benimimparatorluğumdaaşkyorgunlukvermezhiç,çünküsahiplenmedenenşeyinıstırabınıbilmez;yaralamazdakimseyi,çünküyormaz,çünkühiçsahiplenmemiştir.Elimiusulcadüşüneninsanlarınbaşınakoyarımveunuturlar;boşumutlarabelbağlamışlarıngöğsümeyaslandığınıgörürüm,nihayetoradahuzurbulurlar.
Banaduyulanaşktainsanıtüketenotutkuya;yoldançıkarankıskançlığa;donuklaştıranunutuşayeryoktur.Beni
sevmekbiryazgecesinebenzer,dilencilerinyıldızlarınaltındauyurken,yolkenarlarındakitaşlarabenzediğibirgeceye.Sessizdudaklarımdannedenizkızlarınınşarkılarıyükselir,nedeağaçların,pınarlarınezgileri;amasessizliğimtıpkıanlaşılmazbirmüzikgibikucakaçarinsana,verdiğimhuzurise,meltemlerintaşıdığıtatlıuyuşuklukgibidir.
Senihayatabağlayan,”dedibana,“nevarki?Aşkınseniistediğiyok,şanpeşindenkoşmuyor,kudretiseyanınabileuğramadı.Mirasaldığınevbirharabeydi.Sanabırakılantopraklarınilkürünleriniçoktandonvurmuş,güneşisevaatleriniçoktanyakıpkavurmuştu.Bahçendekikuyularhepkördü.Havuzlarındakiyapraklarsendahagöremedensolupgitmişti.Ayrıkotlarıağaçlarınaltını,hiçyürümediğinpatikaları,yollarıkaplamıştı.
Geceninmutlakhükmündekibenimimparatorluğumdaisetesellibulacaksın,çünküumudunolmayacak;unutacaksın,çünkü
arzulardanuzakduracaksın;110huzurbulacaksın,çünkühayatsızkalacaksın.”
VeÖlüm,iyigünlergörmeyemuktedirbirruhladoğmamışbirinsanın,güzelgünlerumutetmesininnekadarboşolduğunuanlattıbana.Düşünbiziavutamayacağınıgösterdi,çünküuyandığımızvakithayat,derdimizedertkatarmış.Uykudinlendiremezmişbizimeğer,nesnelerinkaraltılarıyla,yaptıklarımızınkalıntılarıyla,arzularımızınölünüveleriyle,işteböylehayaletlerledoluymuş,hayatdenenkazanınenkazıymışbunlar.
Konuşurkengörülmemişbiryavaşlıkla,gözümüalanhalılarınısardıtekrar,gönlümüçelenipeklilerini,gözyaşlarımlaıslanandibadanmihrapörtülerini.
“Kendinemahkûmsunsen,öyleysebaşkalarıgibiolmayaheveslenmekniye?Gülerkenkisamimineşendesahteolduğuna,çünküancakkimolduğunuunuttuğunzamanneşelenebildiğinegöre,niyegülersinki?Neyeyararağlamak,zerrekadarişeyaramadığınıbildiğin,gözyaşlarındantesellibulmakiçindeğil,yaşlaryüreğiniferahlatmıyordiyeağladığınhalde?
Güldüğündemutluysan,gülüşünbenimzaferimdir;neolduğunuhatırlamamakmutluediyorsaseni,benimleyken,herşeyinaklındansilineceğiyerdeykenneçokmutluolursun,kimbilir?Düşgörmeyincedinlenebiliyor,hattauyuyabiliyorsan,uykunundüşsüzolduğuyatağımdanasılgüzeldinleneceksin,düşünsene!Güzelliğigördüğündebiranhemhayatı,hemkendiniunutarakyerindedoğruluyorsaneğer,sarayımdanebiçimşahlanırsın,gecedençaldığıgüzelliğindeneuyumsuzluğu,neyaşlanmayı,nedekıyaslarıbarındıransarayımda;yada,örtülerinhiçbirrüzgârlaoynamadığı,sandalyelerinarkalarınıtozlarınkaplamadığı,ışığınkumaşları,kadifelerisoldurmadığıvezamanınduvarların
bomboşbeyazlığınısarartmadığı111
salonlarımda.Hepaynıkalanşefkatlikollarımabırak
kendimi;dinmeyenaşkımateslimol!İçtükenmezkadehimdennemidebulantısı,neburukbirtatveren,netiksindirennesarhoşedenyücenektarı.Veşatomunpenceresinden
ogüzel,dolayısıylakusurludeniziveayışığınıdeğil;anaç,engingeceyi,dipsizuçurumunyekpareihtişamınıseyret!
Kollarımdayken,orayagelenedekkatettiğinazapyolunubileunutacaksın.Göğsümeyaslandığında,sanasinemiaratanaşkıbileduymazolacaksın!Yanımagel,tahtıma–Graal’aveGizem’ehükmedendokunulmazimparatorsunbundanböyle,tanrılarla,kaderlerleyanyanaolacaksın,onlargibihiçbirşeysen,öncenyadasonranyoksa,neifratanetefritemeylet,hattanedebirkarardadurmaya.
Seninanaçkadınınolacağımben,yenidenkavuştuğunikizkızkardeşin.Vebütünkaygılarınbenimleevlenince,kendiiçindearayıpdasahipolamadıklarıntamamenbanakalınca,ozamanesrarlıözümde,hiçesayılmışvarlığımda,dünyanınsilindiği,ruhlarınyıprandığı,tanrılarınbilesönüpgittiğigöğsümdekaybedeceksinkendini.”
EyKopuşlarınveVazgeçişlerinKralı,Ölüm’ünveYıkım’ınİmparatoru,budünyanın
yollarından,harabelerinden112kovulmuş,olancagörkemiylebaşıboşgezinen,canlırüya!
EyzenginlikleriçindekiUmutsuzluğunKralı,içinesinmeyensaraylarınçileliefendisi,hayatıbiranolsununutturamayanşenliklerin,alaylarınüstadı!
EyKral,senkimezarlarınarasındandoğrulan,mehtaplıbirgecedegelipbaşkahayatlarahayatınıanlatansın,senkizambaklarıdökülmüşsoyluçocuk,senkibirimparatorluğun,fildişisoğuğuhabercisisin!
EyuzunuykusuzgecelerinÇoban-Kralı,ayışığıvurmuşyollardaşansız,kadınsız,başıboşdolaşanSıkıntılarŞövalyesi,sessizprofili,yüzüneindirdiğitolgasıylavadilerindiplerindeyürüyen,köylerdeanlaşılmayan,kasabalardaalayaalınan,şehirlerdeiseküçümsenen,koyaklardaasılıkalmışormanlarınefendisi!
EyÖlüm’ün,Benimdir,diyerektakdisettiği,kararmışbinalar,eprimişkadifelerarasında,İhtimallerinenucundakitahtındaoturan,etrafındakaraltılarla,işteböyleimkânsızbirmaiyetlesaltanatsüren,hem
anlamsız,hemdebirokadargizemli,fantastikmuhafızlarcakorunan,solgun,saçma,unutulmuş,anlaşılamamışKral.
Soyluçocuklar,getiriniz!–bakireler,getiriniz!–uşaklarvehizmetçiler!getirinizkadehleri,tepsileri,çiçekkordonlarınıÖlüm’ünşölenine!Karalarabürünüpbaşınızamersindentaçlartakıpgetiriniz.
Kadehlerinizdibindenkankurutanotu,tepsilerinizden[...]eksikolmasın,çiçekkordonlarımenekşelerden,hüznüçağrıştırantümhüzünlüçiçeklerdenörülsün.
Kraldağlarınortasında,gölkıyılarında,hayattanuzakta,dünyanınkıyısındayükseleneskisarayında,akşamleyinÖlüm’ünsofrasınaoturacak.
Birsesiyleinsanıağlatantuhafçalgılarlaşenlikiçinorkestralarkurulsun.Uşaklarbilinmeyenrenklerde,sadekıyafetlergiysin;
kahraman113mezarlarıgibihemyalınolsunlar,hemdegörkemli.
Veşölenbaşlamazdanönce,ölükralkaftanlarıgiymiş,upuzunOrtaçağalayı,
hayatınayaklanmıştümokuralları,birkâbustazuhuredengüzellikmisaliyürüsünkocabahçelerdekiağaçlıklıyollarda.
Ölüm,Hayat’ınzaferidir!Ölümleyaşarız,çünkübugüncanlıysak,bu
sadecedüniçinölmüşolduğumuzdandır.Beklediğimizölümdür,yarınabiziinandıran,bugünkübizinöleceğindeneminolmamızdır.DüşgörürkenÖlümsayesindeyaşarız,çünküdüşgörmekhayatıninkârıdır.Ölümleölürüzyaşarken,çünküyaşamaksonsuzluğuninkârıdır!Ölümyolgösterir,ölümbiziarar,ölümyanımızdadır.Yalnızölümdürbizeaitolan,bütünarzuladıklarımızölümdür,arzulayabilsekdediğimizherşeyölümdür.
Sarayınkanatlarında,diriltenbiresintidolaşıyor.
İştegeliyor,görünmezölümvaryanındaveaslagelmeyen[...]
Haberciler,çalınboruları!Selamdurun!Hayallereolansevgin,yaşanmışları
küçümseyişinlebirdi.AşkıküçümsemişBakire-Kral,
IşığıküçümsemişGölge-Kral,HayatıelinintersiyleitmişDüş-Kral,Çalparalarınvedavullarınboğukgürültüsü
altında,Karanlıkseniİmparatorilaneder!Günbatımında,Ölüm’ünhükümsürdüğü
memleketleredoğruışıksaçartaçgiymetörenin.
Bilinmedikrenklerde,gizemliçiçeklertakmışlarbaşına,günahkârbirtanrıgibisıkıcasarmışsenibusaçmakordon.
...erguvandüşayinin,Ölüm’eaçılanşatafatlıoda,
Çöküş’ünimkânsızyosmaları.Uşaklar!Selamlayınşumuhteşemşafağı,
mazgallarınüzerindenborularıçalarak!ÖlümünKralı,krallığınagelmekte!Eysizuçurumçiçekleri,eysizkaragüller,
aybeyazıdarılar,kırmızısıaydınlığakesmişgelincikler!
Cenazemarşı
Dünyayüzündekiinsanlar,dünyayısarsacakyadadeğiştirecekneyapmakta?Konudeğerliadamlarolduğunda,hepsibirbirindendeğerlideğilmidir?Sıradaninsanlardeğerlerinibirbirlerindenalır;eylemadamları,yorumladıklarıgüçten;fikiradamlarıiseyarattıklarından.
İnsanlıkiçinyarattıklarınınkaderi,Yeryüzü’nünbirkeresoğumasınabakar.Gelecekkuşaklaraverdiklerinyaseninledoludurtıkabasavesendenbaşkasıanlamazyadaçağınladoludurki,öbürçağlaranlamayacaktırveyabütünçağlarabirmesajdır,ozamandabütünçağlarınhızlakoştuğunihaiuçurumiçinanlaşılmazolarakkalacaktır.
Tıpkıpencerelergibikaranlıktadeviniriz.Arkamızda,gizem[...]
Hepimiz,tamkararındabirömrüolanfanileriz.Neazdırmüddetimiz,nedefazla.Bazılarıölürölmezölür,kimileriysekendilerinigörüpsevmişolanlarınanılarındayaşarbirazdaha;uluslarınınyadaaitolduklarıuygarlığın
belleğindeyaşayanlardavardır;vebirdebaşındansonunadek,ayrıksıuygarlıklarıntersineakışınauyanlarki,sayılarıüçbeşigeçmez.Amahepsinikuşatırzamanınyıkıcılığıvesonundayutar;evet,yıkıcılığınaçgözlülüğününkurbanıolurhepsive[...]
KalıcıolmakbirArzu’dur,sonsuzlukisebiryanılsama.
Ölümünolgularıyızdırbiz,ölümünolgularıdıryaşadıklarımız.Ölüdoğar,ölüyaşarız;çoktanölmüşüzdürÖlüm’egirerken.
Hercanlıvarlıkyaşar,çünküdeğişir;değişirçünkügelirgeçer;vegelipgeçtiğiiçindirki,ölür.Hercanlıvarlıkdurmaksızınbaşkaşeyedönüşürvesüreklireddederkendini,hayattansaklanır.
Hayatbirfasıladıryani,birbağ,birilişki,amageçmişolanlageçecekolanarasındabirilişki,ÖlümileÖlümarasındaölübirfasıla.
...Zekâ,görünenin,başıboşluğunbiryalanı.Maddeninhayatıherhaldeyakatıksız
düştüryadazekâmızınürünlerinide,heyecanlarımızınnedenlerinidegörmezden
gelen,atomlarınbasitbiroyunu.Demekkihayatınözübiryanılsamadır,birhayal;birarıvarlıktıryadayok-varlık,hiçolmayanılsaması,hayalidebudurumdayok-varlıkolmalı;hayatise,ölüm.
Nekadardaboşturgözleriniölümsüzlükyanılsamasınadikipdidinmek!“Ölümsüzşiir,”deriz;“aslaölmeyeceksözler.”Amayeryüzügerçektensoğuyuncasadeceüzerinikaplayancanlılarıdeğil,ayrıca[...]
BirHomeros,birMilton,yeryüzüneçarpacakbirkuyrukluyıldızdandahagüçlüdeğildir.
KıyametduygusuH.K.
HayatımdakitümolaylarınYenilikdeneniğrençliğedokunmakanlamınageldiğini,yanaştığımheryeniinsanın,masamakoyupkarşısındaherzamankikorkuludüşüncelerimedaldığımbilinmezliğinyenivecanlıbirkırıntısı
olduğunufarkettiğimanda–herşeydenelçekmeyekararverdim,hiçbiramacımolmayacak,olabildiğinceazhareketedecek,mümkünolduğukadarsaklanacaktımkineinsanlarulaşabilsinbananedeolaylar,buperhizebüyüközengösterecek,vazgeçişlerimienuçnoktayadekgötürecektim.Sırfyaşamaolgusuöylesinekorkuveriyor,öylesineeziyetediyordubana.
Birkararavarmak,birşeyitamamınaerdirmek,kararsızlıktanvekaranlıktançıkmak–birerfelaketgibi,evrenisarsankıyametlergibigelirbunlarbana.
Hayatbenimiçin,birkıyametlervefelaketlersilsilesidir.Günbegün,elimioynatmayabile,kendimigayetaçık,gerçekdurumlardahayaletmeyebileiyiceâcizleştiğimiduyumsuyorum.
Başkalarınınvarlığı(hepşaşkınaçevirmiştirbubeni)güngeçtikçedahaçokacı,dahaçokkaygıveriyor.Ötekilerlekonuştukçaürpertilergeliyorüzerime.Biribenimleilgilenecekolsa,derhalkaçıyorum.Biriyüzümebaksa,
olduğumyerdesıçrıyorum.Hepsavunmahattındayım.Hayatınve
başkalarınınacısınıçektiriyorumkendime.Gerçeklikleyüzleşebilmektenâcizim.Güneşbile,saltvarlığıylaeziyor,hüzneboğuyorbeni.Sadecegecevakti–geceleyin,kendimlebaşbaşayken–,herşeydenuzak,herşeyiunutan,negerçekliklenedebirşeylerinyararıylailgisiolmayan,yitikgecedekendimekavuşuyor,biraztesellibuluyorum.
Hayatımüşüyor.Varlığımnemlimağaralardan,yeraltındakiışıksızmezarlardanibaret.Sonimparatorluğuayaktatutansonordununuğradığıbüyükbozgunumben.Bitmişbiruygarlığıntadınıalıyorumkendimden–eski,muzafferbiruygarlığın.Birvakitlerbirbakımabaşkalarınahükmedenben,yalnızımartık,yüzüstübırakılmışım.Hepyolgösterenimolmuşken,dostsuz,kılavuzsuzkalmışım.
İçimdebirmerhametarsızıvar,netapanı,nemabedikalmışölübirtanrıymışgibikendiarkasındanağlıyor,çünkügüyagençbarbarlar
sınırboylarındagörünmüşvehayatgelipimparatorluktanyaşamasevincininhesabınısormuş.
Hepkorkarımhakkımdakonuşulmasından.Neyeelimiattımsakuruttum.Herhangibirşeyolmayıdüşlemeyebilecüretedemedim;heledebirşeyolmayıdileyebileceğimidüşünmek–iştebudüştebileolmaz,çünküdüşlerimdebileyaşamaktanâcizolduğumugördümben,gönülgözüaçık,katıksızbirhayalciykenbile.
Başımışuyastıktan,şubedene,yaşadığımfikrinevehattabaşlıbaşınahayatfikrinedayanamadığımiçingömdüğümyerdenkaldıracakbirduygumevcutdeğil.
Gerçeklerindilindenkonuşmambenvehayatıniçinde,nicedirilkkezayağakalkmışyatalakbirhastagibisallanırımyürürken.Birtekyataktaykennormalbirhayatsürdüğümühissederim.Ateşimçıktıysaeğer,müzminbirhastaolarakgayetdoğalgelir,hoşumagider.Rüzgâratutulmuşbiralevgibititrer,şaşkınadönerim.Yalnızcakapalıodalarınölühavasındasolurumnormalhayatımı.
Okyanuskıyılarındaesenmeltemleridirhemözlemeyeliçokoldu.Birmanastırgibiruhumakapanmayarazıoldumçoktanvekendimiçinıssıztopraklardakupkurubirsonbaharolmaya,subirikintilerininüzerindekubbeleşenkaranlıkta,solanbirışığıandıranbirsurettenbaşkadiriyokosonbaharda,nedeomorihtişamın–dağlarındoruklarındacançekişensürgünedilmişgünbatımınındışındabirgayretyadarenk.
Aslındaacıyıdidiklemektenbaşkazevkyokveaşınan,çürüyenduyumlarındonuk,ağırakışındanbaşkaşehvet–gözgözügörmezkaranlıktakulağımızayumuşacıkayakseslerigelirörneğin,kimindirdiyedönüpbakmayızbile;sözlerinianlamayaçalışmadığımızanlaşılmaz,uzakşarkılarduyarız,amadahasonrasöylenecekanlaşılmazsözlervegeldikleribelirsizyerşarkılarınkendisindendahabüyüktesellidirbize;geceuzamlarınıtüygibiuzaklıklarladolduran,ışığısolmaktaolansularınnarinsırlarıduyumsanır;kimbilirnerelerdendönen,buradanduyulmayankim
bilirhangikahkahalarıgetiren,yazmevsiminindermansızkalıpsonbaharadöndüğüikindilerde,oılıkuyuşukluktaağırlaşanfaytonlarınçıngıraklarıişitilir...Bahçedekiçiçekleröldü,solupbaşkaçiçekleredöndü–dahaeski,dahasoylu,solgunsarılarıylagizemin,boşvermişliğin,sessizliğinçağınadahayakınçiçeklere.Subirikintilerininyüzüneçıkankabarcıkların,düşleriçindebirvarlıknedenivar.Uzaklardangelenkurbağasesleri,içimdeuzananölütopraklar!Düşteyaşanankırdinginliği!Vebirdehayatımvarki,iştenkaçan,yolkenarlarındauyuyanbirserserikadaryararsız;çimenlerinkokusununbirsismisali,yarısaydam,serinvederin,ucubiryerebağlanmayanherşeykadarsonsuzbirsesmisaliruhunanüfuzettiği,–yıldızlarınsoğukmerhametialtındagöçebeyaşayan,geceyeait,ihmaledilmiş,yorgunbirserseri...
İmgeleribasamakolarakkullanıpyenileriniyaratarak,tesadüfendoğupiçgörümlegördüğümbüyüktablolarayığılmışmetaforlarıyelpazegibiaçarakdüşlerimleakıyorum;
hayatıkendimdenkoparıpdargelmişbirkıyafetgibibirköşeyekoyuyorum.Yollardanuzağa,ağaçlarınarasınasaklanıyorum.Kayboluyorum.Usulcaakankısacıkbiranda,yaşamasevgisiniunutmayı,ışığı,keşmekeşiyoketmeyi,duyguselininiçinde,saçmabirşekilde,gözeneklerimdensıkıntılarakıtarakkocabirimparatorluğunharabesiniyıkmayıbaşarıyorum,kihiçbirşeyeağlamayacağım,arzularımdan,isteklerimdentamamenkurtulacağım,hattakendimdenvarolmayıbileistemeyeceğimobüyük,osonşehredavullarvebayraklarla,başımdikgirebileyim.
Düşlerimdekihavuzlarınmavimsiyüzünasıldayakıyorcanımı.Hayalimdekiayın,ormanlarüzerindesalınansolgunluğubenimdir.Hiçgörmediğimhaldehatırımdakalmışşudurgunsonbahargöğü,kendiyorgunluğumdur.Ölmüşhayatımın,bütünboşhayallerimin,içimdekigöklerinmavisinde,ruhumdaakannehirleringözlegörülürfısıltısında,görmedengördüğümbuğdaytarlalarınınhuzursuz,enginsakinliğindeasla
banaaitolmaksızınbenimolmuşşeylerinağırlığıüzerimeçökmüşsanki.
Birfincankahve;loşbirodada,yarıkapalıgözlerleiçilen,kokusuiçeişleyenbirsigara...Hayattanbugerçekliktenbaşkatalebimyoktur,birdedüşlerimden...Azmıbu?Bilmiyorum.Hemaznedir,çoknedir,onubiliyormuyum?
Dışarıdabiryazikindisi.Nekadardaisterdimbirbaşkasıolmayı...Pencereyiaçıyorum.Dışarısıyumuşacık,amasinsibirsancıgibi,anlamsızbirtatminsizlikgibiyaralıyorbeni.
Beniinciten,içimiparçalayan,ruhumulimelimeedensonbirşeydahavar.Şuan,birbaşımapencerededurmuş,böylehüzünlü,tatlışeylerdüşünürken,tablolardakiinsanlargibigüzel,estetikolmamgerekirdi–oysaöyledeğilim,okadarınıbileolamadım...
Geçsinşuan,silinipgitsin...Gecegelsin,büyüsün,çöksünherşeyin
üstünevekalkmasınbirdaha.Şuruhsonsuzadekkabrim,kapkaradünyamolsunbenimvehissetmeden,arzuduymadanyaşayamaz
olayımbundanböyle.114
Sıkıntılıgeceninsenfonisi
Ağırbinalarınkarataşlarınakazınmış,duyulmadıkgelenekleriolaneskişehirlerinşafakları;güneşdoğmazdanöncekihavagibinemli,çamurlu,taşkınauğramışçayırlardatitreşentan;herşeyinbaşagelebileceğidaracıksokaklar;modasıgeçmişodalarda,ağıryüzlüeskisandıklar;ayışığında,avlunundibindekikuyu;hiçtanımadığımızbirbüyükanneninilkaşklarındankalmabirmektup;geçmişisürgünettiğimizodalardakiküfkokusu;artıkkimseninkullanmayıbilmediğibirtüfek;pencerelerdegeçirdiğimizsıcakikindilerdeyükselenateş;yoldakihiçkimseler;sıçramalarlabölünenuyku;üzümbağlarınamusallatolanhastalık;çansesleri;yaşamanınmanastırlaraözgühüznü...Zarifellerininkutsadığıvakit...Okşayışgelmezasla,yüzüktekitaşyarı-aydınlıktakanar...Ruhumuzdainancınzerresi
yokkenkatıldığımızkilisedekibayramlar:Kaba,çirkinazizlerinbedenleriningüzelliği,imgelemimizdeeksiksizyaşadığımızromantiktutkular,soğukhavaylanemiiyiceartanşehrinrıhtımlarında,geceçökerkeniçbulandırandenizkokusu...
İncecikellerin,hayatıntutsağıbirvarlığauzanır.Uzunkoridorlarvemazgaldelikleri,ardınakadaraçık,kapalıpencereler,yerdemezarsoğuğu,yarımkalmışülkelereyolculuklaraçıkmayıistercesine,özlemeksevmeyi...Eskikraliçelerinadları...İriyarışövalyelerinnakşolunduğupencereler...Kiliseniniçinde,nüfuzedemediğizemininkaranlığındayoğunlaşansoğukbirtütsükalıntısıgibi,hafifçedağılansabahaydınlığı...Kavuşturulan,kupkurueller.
Kadimbirkitabıaçıpsaçmarakamlardabüyücülerinilmini,gösterişligravürlerdeMüritliğinmertebelerinikeşfedenbirkeşişintedirginliği.
Kıyıdagüneş,bendeateş.Deniz,kaygımıboğazımdaışıtıyor...Uzaktayelkenlilervar,
nasıldasüzülüyorlarateşimde...Ateşiniçinden,denizeinenmerdivenler...Deniziyalamış,serinmeltemdesıcaklık,marevorax,
minax,maretenebrosum115geceötelerdeargonotlarınuğrunasularagömülüyor,yananalnımdailkelkaravelalariçin...
Herşeybaşkalarınaait,onlarasahipolmamanınhüznühariç.
İğneyiverbana...Bugünevdeohafifayakseslerieksik,birdeneredeolduğunubilemeyişimvar,onun,ayrıcakıvrımlar,renkler,iğnelerlegerçekleştirebildiklerinin.Dikişleriartıksonsuzakadarkomodininçekmecelerinehapis–haddindenfazlabuçekmeceler–,anneminboynunasarılmışhayalîkollarınsıcaklığıisehiçbiryerdeyok.
109.WittelsbachHanedanı’namensupolanII.Ludwig(1845-1886)“DüşlerKralı”olarakbilinir.19yaşındatahtaçıktı.1886yılındadelirdiği
gerekçesiyleBergŞatosu’nakapatıldı.ÜçgünsonracesediStarnbergGölü’ndebulundu;olayınintiharmıkazamıolduğuhiçbirzamananlaşılamadı.(Ç.N.)
110.Yada:pişmanlıkduymayacaksın.
111.Yada:beyazsüslerinaklığını.
112.Yada:sürgünlerinden.
113.Yada:kendicanınakıyanların.
114.Çokzorokunabilmişolanbucümleşaşırtıcı;Pessoa’nındahaziyade“dünyayüzündeherhangibirarzuyadaistekduyamazolayım”demesibeklenirdi.
115.Yırtıcı,tehditkâr,karanlıkdeniz.(Ç.N.)
III
“Görünenâşık”
Görünenâşık
(Anteros)116
H.K.
Derinaşkıvedoğrukullanılışınıyüzeyselvegörünüşebağlıbirşeyolarakkavramışım.Bengörseltutkularameyilliyim.Dahagerçekdışıyazgılaraadanmışyüreğimiise,olduğugibikoruyorum.
Birinsanda“tablo”sundan,saf,basitdış’ındanbaşkabirşeyisevdiğimihatırlamam,ruhsadecedışıcanlandırmak,yaşatmak,böyleceonu,ressamelindençıkmatablolardanfarklıkılmakiçinişekarışır.
Sevdimmişöyleseverim:Şuveyabunedendenötürügüzel,çekicigelenbirresme,birkadınyadaerkekresmineuzunuzunbakarım–arzununolmadığıyerdecinsiyet
tercihideolmaz–,böyleceresimaklımatakılır,benitutsakalır,tamamenelegeçirir.Nevarkionugörmektirtekdileğim,ennefretedeceğimşey,resimdesergilenenkimseyletanışıpkonuşmakolur.
Bakışımlaseverim,hayalgücümlebiledeğil,çünkügönlümüçelenresimleilgilihayallerededalmam.Onunlaaramdabaşkaherhangibirbağcanlandırmamkafamda,tamamengörüntüyedayalıolanaşkımdabundanötepsikolojikbiryönyoktur[?]Dışgörünüşünüsergileyenbuvarlığınkimolduğu,neyaptığı,nedüşündüğübenihiçilgilendirmez.
Dünyayıoluşturandevinsanlarvenesnelersilsilesi,içibenihiçilgilendirmeyensonsuzbirtablogalerisidirgözümde.İlgisizliğiminnedeniise,ruhuntekdüzeliği,herkestehepaynıolmasıdır;sadecebireyselçıkışlarfarklıkılarruhu,eniyikısmıisedüşe,görünüşevejestleretaşan,böyleceaklımıalantabloyadasızanıdır,sevgimiverebileceğimdeğişmezfigürlergörürümtabloda.
Banagöre,birinsanınruhuyoktur.Ruh,sadecesahibiniilgilendirir.
Böylece,ensafhaleindirgenmişbakışımla,nesnelerinvevarlıklarınhareketlidışınıyaşar,iç-ruhunaisebirbaşkadünyanıntanrısıgibikayıtsızkalırım.Varlığıancakbirsatıhüzerindederinleştiririm,gerçektenderinlikistediğimdeise,bunukendimde,şeylerikavrayışımdaararım.
Budurumda,böylesaltgörünüşolaraksevdiğimvarlıklakişiselbirilişkikurmamınesağlayabilir?Bununbirhayalkırıklığıolamayacağıkesin;dahaötesinihiçdüşünmedensadecegörüntüsünüsevdiğimegöre,varlığınaptalyadasıradanolmasıhiçbirolumsuzlukyaratmaz;çünküondan,aslındabeklemediğimdışgörünüşündenbaşkabeklentimyokturvedışgörünüşhâlâyerindedir.Amakişiselbirilişkikurmakgereksiz,dolayısıylazararlıdır;nevarkigerçekleşmesigerekmeyenşeylerinhepsizararlıdırzaten.İnsanlarınisminibilmekneyeyarar?Nevarkibirileriyletanışmafaslı
sırasında,banailkbelletilendehepbuolur.Kişiselilişkininbize,sevmetarzımında
gerektirdiğiüzere,karşımızdakinikeyfimizceseyretmeözgürlüğünüvermesigerekirdi.Amainsanınşahsentanıdığıbiriniistediğigibiseyretmesiyadasüzmesidemümkünolmuyor.
Fazladanherunsursanatçıiçinbirrahatsızlıkkaynağıdır,zirabulanıklıkyaratarakyapıtınetkisinizayıflatır.
Kaderimindoğalakışındavarlıklarıngörünüşünün,görüntüsününedebî,tutkuluseyircisiolmakvar–düşlerinesnelleştiren,doğadakişekillerinvetezahürleringörünürâşığı[...]
Psikiyatrlarındeyimiylebirpsişikmastürbasyon,hattaerotomanivakasıbiledeğilbenimkisi.Psişikmastürbasyondakigibihayalkurmuyorum;rüyamdakendimibaktığımyadaandığımkişininseviştiğisevgili,hattasadecebirarkadaşıolarakbilegörmüyorum.Birerotomangibiokişiyiidealizeedipsomutestetiğindışınataşıyorda
değilim:Öncegözlerime,ardındangözlerimingördüğününsaf,dolaysızanısınasunduklarınınötesindeondanbirtalebimdeyok,hakkındaherhangibirdüşüncemde.
Görünenâşık(2)H.K.
Seyretmesihoşumagidendişişahsiyetlerbile,düşlemimegizlibiraşkıntohumunuatacakgüçtenyoksun.Onlarıgörüyorumvebenimiçinbütündeğerlerigörülmüşolmalarındanilerigeliyor.Onlaraneeklesemküçülürler,çünküdeyimyerindeyse“görünürlükleri”küçülmüşolurozaman.
Bukişilerleilgilinehayaledersemedeyim,dahailkandabaştansonasahtegelir;hayalnekadarhoşumagidiyorsa,sahteliktendeokadartiksinirim.Katıksızhayaldirbenibüyüleyen,gerçeklehiçbirbağlantısı,temasıolmayan.Çıkışnoktasıhayatolankusurluhayaliseiğrendirirbeni,dahadoğrusuoyolasapmış
olsamiğrendirirdi.İnsanlık,gözlerivekulaklarısayesinde,bir
depsikolojikcoşkusuylayaşayanbirbezektirbence.Hayattantekdileğim,karşısındaseyirciolmaktır–kendimdendehayatıgörmektenötesiniistemem.
Birbaşkahayattangelmiş,buhayatıniçindedalgıncailerleyerekzamanınıdolduranbirvarlıkgibiyim.Herbakımdanyabancıyımona.Aramızdaadetabircamvar.Ocamheptertemizolsunki,aradaolmasındanrahatsızlıkduymaksızıngözleyebileyimhayatı;amacamhepolsun.
Bilimseldüşünenkafalariçin,birşeyiniçindegerçektevarolandanfazlasınıgörmek,oşeyiiyigörememekdemektir.Maddieklentiler,tinselyöndenküçültürvarlığı.
Müzelereolannefretimde,galibaruhumunbueğilimindenkaynaklanıyor.Benimiçinbirmüzehayatıntakendisidir,resimdaimadoğruduroradaveyanlışvarsaodaancakseyircininkusurundanilerigelir.İşteokusuruazaltmayaçalışıyorum,bumümkündeğilse,o
zamandurumarazıoluyorum,başkatürlüolamazziraveherşeyiçingeçerlidirbu.
SahiplenmenehriH.K.
Hepimizfarklıyız;iştesizeyapımızla
ilgili117biraksiyom.Sadeceuzaktanbakıldığında,yanikendimizolmadığımızboyutuniçindeykenbenzerizbirbirimize.Dolayısıylahayat,belirsizkalaninsanlariçindir:Yalnızcabelirlihalegelmeyekalkışmayanlarvebelirlidebelirsizdeolmayıp,basbayağıhiçkimseolanlaranlaşabilir.
Herbirimizikikişiyiz;ikiinsankarşılaşıp,yakınlaşıpbirbirinebağlandığındadördününyıldızınınbarıştığıenderdir.Hareketedeniniçindekihayalciadam,zatenhareketliylesıksıkbozuşurken,Öteki’ndevarolanhareketliylevehayalciylenasıldalaşmasın?
Hepimizbaşlıbaşınabirgücüz,çünkücanız.Kendimizedoğruyolaçıkar,
başkalarındamolaveririz.Kendimize,ilgiyedeğerbulacakkadarsaygımızvarsa,başkalarıylahertürdenyakınlaşmabirçatışmademektir.Öteki,arayanınönündeengeldirdaima.Birtekaramayanmutludur;çünküsadecearamayanbulur,çünküzatensahiptirbulduğunaveherneyeolursaolsunsahipolmak,mutlulukdemektir(tıpkıdüşünmemeninzenginliğinenönemliparçasıolduğugibi).
İçiminderinliklerindesanabakıyorumfarazinişanlımvedahaşimdiden,senhenüzvarolmadanaramızdaanlaşmazlıklarbaşladıbile.Nethayallerkurmaalışkanlığımsayesinde,gerçeklikhakkındadakesinbirfikiredindim.Fazlahayalkuranbiradam,hayalinegerçeklikkatmayaihtiyaçduyar.Hayalegerçekliklebirlikte,gerçekliğindengesinidekatmakzorundadır.Hayalegerçekliğindengesinikatarsa,buseferdehayatıngerçekliğindenolduğugibihayalingerçekliğindendevegerçekdışıhayattanolduğukadarhayalingerçekdışılığındanda
mustaripolur.Hülyamınenderinyerinde,ikikapılı
odamızdabekliyorumseni;banadoğrugeliyorsunvehayalimdesağkapıdangiriyorsun;geldiğinvakitsoldakikapıdangirersen,bubilehayalimleseninarandabirfarkyaratır.İnsanlığınbütüntrajedisibuküçükörnekteyatıyorişte,düşünceleredaldığımızsıradayanımızdaolanların,asladüşündüğümüzgibiolmadığınıortayakoyuyorbu.
Aşk,kişiliğifarktaarar,buisesaltmantıksalboyutta,helegerçekdünyadakesinlikleimkânsızdır.Aşksahipolmak,dışındakalmasıgerekenikendineaitkılmakister,sevilenvarlıkkendisininbirparçasıhalinegelsin,amaoolmasındiye.Sevmek,kendinivermektir.İnsannekadarçokverirse,aşkdaokadarbüyükolur.Amakendinitamamenvermekötekinin
bilincinideortayasermekolur.118Dolayısıylaaşklarınenbüyüğüölüm,unutuşyadavazgeçiştir–aşkınsaçmalığındabarınanbütünaşklar.
Eskisarayındenizeuzanantaraçasında,
aramızdakifarkıdüşüneceğizsessizce.Denizeuzananbutaraçadabenprenstim,senprenses.Güzelliknasılayladalgalarınbuluşmasındandoğduysa,aşkımızdabuluşmamızdandoğmuştu.
Aşksahiplenmeister–neyebenzediğinibilmeksizin.Kendimizebileaitdeğilken,bensanayadasenbananasılaitolabilirizki?Kendivarlığımasahipdeğilken,yabancıladığımbirvarlığanasılsahipolayım?Benzediğiminsandanbilefarklıyımben:Farklıolduğumbirinenasılbenzeyeyim?
Aşk,pratiğedökülmesigerekenbirgizemcilik,sırfgerçekleştirilmeküzerehayaledilmişbirimkânsızlıktır.
Ammametafizikselkonuştum.Fakatbütünhayatzaten,tanrılarınkarmaşıksesleriveyolumuzuntekyololduğunubilmeyişimizarasında,elyordamıylakurulmuşbirmetafiziktir.
Perişanzihniminbanakarşıenbeternumarası,sağlığaveaydınlığaolanzaafımdır.Oldumolası,güzelbirbedenin,birgencin
yürüyüşündekineşeninevrende,bendevarolanbütündüşlerdendahaetkiliolduğunudüşünmüşümdür.Bazen,zihnençoktanyaşlanmışbiradamınneşesiyle,kıskançlıkyadaarzuduymaksızın,batangününrasgelebirleştirdiği,gençliğinbilinçsizbilincinedoğrukolkolayürüyençiftleriizlerim.Beniilgilendiripilgilendirmediğinibirkenarabırakıpbirgerçekliğiseyredercesinekeyifalırımkarşımdadururlarken.Kendimionlarlakıyasladığımdadasürerkeyfim,amabukezadetayaralayıcıbirgerçekliğinverdiğiveyaranınıstırabına,tanrılarıanlamışolmanınbilincini–vekıvancını–karıştıranbiradamınduyduğubirkeyiftirbu.
Sembolistspiritüalistlerin119tamtersiyimben,onlartümvarlıklarıveolaylarıbirgerçeğingölgesiolarakkabuleder,kikendileridegölgedenbaşkabirşeydeğildir.Banagöreyseherşeybirsondurakdeğil,birçıkışnoktasıdır.Okültistleriçinherşey,herşeydebiter;benimiçinherşeyherşeydebaşlar.
Tıpkıonlargibibendekıyasveçağrışımla
gidiyorum,amaonlaradüzeniveruhgüzelliğinihatırlatanküçücükbahçe,banaolsaolsa,mutsuzluğamahkûmhayatıninsanlardanuzakta,mutlulukladolabileceğidahagenişbahçeyiçağrıştırır.Herbirşeybana,gölgesiolduğugerçeğideğil,üzerindengeçerekvarılangerçeğitelkineder.
Estrelabahçesi,ruhuntatminsizliğindenyüzyıllaröncetasarlanmışbireskizamanparkınıhatırlatırbanaakşamüstlerinde.
Sahiplenmegölü(1)
Sahiplenme,zihnimdesaçmabirgöldür–devasa,kapkaravealabildiğinesığ.Tuzundandolayıyanılıpsuyunuderinsanırinsan.
Ölümmü?Ölümhayatınyüreğindedir.Tepedentırnağaölmektemiyim?Hayathakkındahiçbirbilgimyok.Yaşamakbiryükmübana?Yaşamayısürdürüyorum.
Hayalmi?Hayalhayatınyüreğindedir.Hayalimizimiyaşarız?Yaşarız.Sadecehayal
miederizhayali?Ölürüz.Veölümhayatınyüreğindedir.
Tıpkıgölgemizgibipeşimizsıragelirhayat.Vegölgeancak,gölgelerheryerisardığındayokolur.Hayatancak,devinimineteslimolduğumuzdabırakırpeşimizi.
Hayalinenacıtarafı,varolmayışımızdır.Aslındahayalkurabildiğimizdeyok.
Sahipolmaknedir?Hiçbilgimizyok;öyleyseherhangibirşeyesahipolmayınasılisteyebiliriz?Yaşamanınneolduğunubilmeyiz,diyeceksinizşimdibana–amayaşarız...Pekiama,gerçektenyaşıyormuyuz?Hayatınneolduğunubilmedenyaşamak,yaşamakbumudur?
Sahiplenmegölü(2)
Neatomlar,neruhlar,hiçbiriiçiçegeçmez.İştebuyüzdenherhangibirşey,birötekinesahipolamaz.İstergerçekliksözkonusuolsunisterbirmendil–hiçbirşeysahiplenilemez.
Mülkiyethırsızlıkdeğil,birhiçtir.
Mektup(1)H.K.
Tamolarakkaçaydır,bilemiyorum,sizebaktığımı,ısrarla,hepaynıkararsızvetelaşlıhavaylabaktığımıgörüyorsunuz.Farkettiğinizibiliyorum.Vefarkettiğinizegöre,ürkekdenemeyecekbubakıştaherhangibirmesajınesamisininokunmayışınaşaşırmışolmalısınız.Daimadikkatli,kararsızveaynı,üstelikyalnızhüznübarındırdığınamemnungibi...Hepsibu.Bunlarıaklınızdaeviripçevirirken–nasılbirduyguylaolursaolsun–,niyetlerimideyoklamışolmalısınız.Açıklamanızdankendinizdepektatminolmadan,tuhafbirsıkılganlığıolan,hattahafifçatlakbiriyadadelicinsindenbirşeyolduğumudüşünmüşsünüzdür.
CanımEfendim,sizebakmammünasebetiyle,netamolarakutangaçdenebilirbana,nedetescillideli.Başkabirşeyimben,
inandırmayaümidimyoksadasizegöstereceğimgibiilkel,farklıbirşey.Defalarcamırıldandımhayalimdekivarlığınıza:“Gereksizbiramforaolmagörevinizi,sıradanbirkadeholarakişleviniziyerinegetiriniz!”
Kendimceuydurduğumimgenizeduyduğumderinözlemegarkolmuşken,gününbirindeöğrendimkievliymişsiniz!Hayatımınentrajikgünlerindenbiriydi.Kocanızıkıskandığımdandeğil.Hattabireşinizolupolmadığınımeraketmemiştimbile.Teksorun,hakkınızdaedindiğimfikrinmahvolduğunuhissetmemdiacılariçinde.Gününbirindetablonunbirindekibirkadınınevliolduğugibisaçmabirşeyöğrensem–evet,harfiyenböyle–,geneaynııstırabıçekerdim.
Sizesahipolmakmı?Nasılyapılır,onubilebilmem.Ofazlasıylainsanilekeyiüzerimdetaşısaydım,yanibunubilseydimde,kocanızınseviyesineinmeyisırfaklımdangeçirmeklebile,kendigözümdenekadaralçalır,azametimeneokkalıbirtokatindirmişolurdum!
Sizesahipolmakmı?Gününbirinde,
tesadüfenkaranlıkbirsokaktangeçerkenadamınbiriüzerinizesaldırıpsahipolabilir,hattasizidölleyipardındarahimdekioizibırakabilir.Sahipolmak,bedeninizesahipolmakdemekise,nedeğerivar?
Ruhunuzasahipolmakmı?Birruhanasılsahipolunur?Hemayrıca,“ruhunuzu”elegeçirmeyibaşaranaçıkgözler,çapkınlardaçıkabilir.Odakocanızoluyorişte!Onunseviyesineinmemegönlünüzrazıolurmuydu?
Yanıbaşımdafikrinizle,gizlicenesaatlergeçirdim!Hayalâlemimdenasıldasevdikbirbirimizi!Amayeminederim,oradabiledüşlemedimsizesahipolmayı.Hayallerimdebilenamuslu,efendibirerkeğimben.Güzelbirkadınınimgesinedesaygımvar.
***Ruhumuasla,bedenimisizinkinesahip
olmayazorlamayaiknaedemem.Bunuaklımdangeçirdiğimanda,içimdegörünmezengellereçarpıyorum,bilmediğimağlarayakalanıyorum.Sizegerçektensahipolmayı
istesem,kimbilirdahanebeterişlergelirbaşıma!
Çünkü,birdahasöylüyorum,denemeyebilekalkışamazdım.Kendimioişiyaparkenhayaledemiyorum.
KuzumHanımefendi,bakışlarınızdakianlamveistemsizceyansıttığısorubiryana,iştebunlardıyazacaklarım.Sizeyazılmışbumektubuilkolarak,bukitaptaokuyacaksınız.Üstünüzealınmazsanız,sağlıkolsun.Sizegerçektenbirşeysöylemektençok,oyalanmakiçinyazıyorum...Yalnızcaticarimektuplarbellibirineyazılır.Gerikalanlar,enazındanyazanbirüstüninsansa,sadecekişininkendineyazılmalı.
Başkabirdiyeceğimyok.Tabiatımgereğisizehayranlıkbeslediğimdenkuşkunuzolmasın.Aradasıradabenidüşünürsenizpekmesutolurum.
Mektup(2)
Baritekgörevinin,birhayalcininhayaliolmakolduğunuanlayabilseydin.Sadecebirdüşkatedralininbuhurdanlığıolmakolduğunu.Ellerininhareketleriniyontuptıpkıhayallergibi,ruhundakiyenimanzaralaraaçılanpencereleredönüştürmekolduğunu.Bedenininmimarisinibirhayaltaklidigibikabuletmekolduğunu,öylekiinsanlarbaşkaşeylerdüşünmedengöremesinseni,sanabakan,birteksenhariçbütündünyayıdüşünsünvesenigörmekmüzikdinlemek,başkazamanlarınderinliklerindekaybolmuş,ölügöllerle,sessiz,sisliormanlarladolumanzaralardanuyurgezergibigeçmekolsun,bizebenzemeyen,görünmezçiftlerbilmediğimizduygularıyaşasınomanzaralarda.
Seni,sanasahipolmamaktanbaşkahiçbirşeyiçinistemem.Hayalkursamvesenbanagörünsen,hâlâhayalkurduğumuzannetmekisterim–hattabelkisenigörmesemde,ayışığınınölügölleribirdenbirekapladığını,imkânsızçağlardakaybolmuşokoca,kapalıormandaşarkıkırıntılarınınsalındığınıfark
ettiğimdede.Görüntünruhumun,hastabirçocukgibi,
birkezdahabirbaşkagökhayaletmeküzerekıvrılıpuyuyacağıyatakolsun.Vekonuşacakolursaneğer,seniduymakgerçektenseniduymakdeğil,ayışığında,kadimokyanusaakannehrinikiyakasınıbirleştirenbüyükköprülergörmekolsun,karavelalarımızdasonsuzadekbizeaitolsunookyanusta.
Neo,gülümsüyormusun?Hiçhaberimyoktu,meğeriçimdekigöklerdeyıldızlaryürürmüş.Derinuykumdaçağırıyorsunbeni.Farketmemiştimama,hayalîyelkeniyleayışığındasüzülenşuuzakgemide,uzakdenizmanzaralarıgörürmüşüm.
116.“Eros’akarşı”anlamındakiAnti-Eros’tanyada“Eros’tanönce”anlamındakiAnte-Eros’tantüretilmişolabilir.AnterosaynızamandaPessoa’nınyazmayıtasarladığıbirşiirindeadıydı;buşiirAntinousveEpithalame’ylebirlikteBatı’dacinselliği
anlatacaktı–Yunan,Roma,Hıristiyanlık,modernçağvegeleceğinuygarlığıolarak“Beşinciİmparatorluk”–.
117.Yada:insanlığımızın/olgunluğumuzun.
118.Tamanlaşılamamışbircümle;“ötekininözbilincini”dedemekistiyorolabilir,R.Zenith’inilerisürdüğügibi,“sevgilininötekinikavrayışını”da.
119.Yada:HıristiyanPlatoncuların.
IV
“İyihayalkurmasanatıüzerine”
İyihayalkurmasanatıüzerine(1)
Enbaştahiçbirşeyesaygıgöstermemeye,inanmaya,hiçbir[...]özengöstereceksin.Bununlabirlikte,hiçsaygıduymadıklarınakarşıtavrınıortayakoyarken,birşeyleresaygıgöstermeisteğinidekoruyacaksın;sevmediklerindentiksinirken,sevmeyeduyulansancılıarzuyu;hayatıküçümserkenonuyaşamanınvesevmeninnekadardagüzelolduğunuaklındatutacaksın.Böylecehayallerinintemeliniatmışolacaksın.
Gerçekleştirmeyesoyunduğunyapıtın,gerikalanherşeyinentepesindedurduğunuaklındançıkarmayasınsakın.Hayaletmek,kendinibulmakdemektir.RuhununKristofKolomb’uolacaksın.Ruhundakimanzaralarınpeşinedüşeceksin.Dolayısıyladoğru
istikametegittiğinden,aletlerininhatasızçalıştığındaneminolmalısın.
Hayalkurmasanatızordur,çünkübütünçabanın,çabaharcamamayayoğunlaşmaktanibaretolduğubiredilgenliksanatıdır.Uyumasanatıdiyebirşeyolsaaşağıyukarıbunabenzerdi.
Şunudaunutmakihayalkurmasanatı,hayallerimizeyönvermesanatıdeğildir.Yönvermek,bireylemdir.Gerçekhayalcikendinebırakırkendini,kendisininkendinisahiplenmesinibekler.
Dünyevitahriklerekapılmayasınsakın.İlkbaştacanınmastürbasyonyapmakisteyecek.Sonraalkol,afyon,[...]Bunlarınhepsigeneçabademek,aktifbirarayışdemek.İyibirhayalciolmakiçinsadecebirhayalciolmalısın.Afyonlamorfineczanedenalınır–bunubilebile,hayalkurmanayardımcıolacaklarınınasıldüşünebilirsin?Mastürbasyonbedenselbirmesele,nasıl[...]
Mastürbasyonyaptığınıhayaledersenmeseleyok;hayalleredaldığındaafyon
çekiyorsundurbelki,morfinkullanıyor,afyonfikriylesarhoşoluyorsundur,[...]hayallerdekimorfinle–olsaolsatebrikedebilirizseni:Oşanlı,kusursuzhayalcirolünülayıkıylaüstlenmişsindemektir.
Kendinihepolduğundandahahüzünlü,dahamutsuzolarakdüşün.Zararıolmaz.Hatta,yarattığıyanılsamasayesinde,hayalegidenbirmerdivengörevibilegörebilirbu.
İyihayalkurmasanatıüzerine(2)
Herşeyiertele.İnsan,yarındasavsaklayabileceğibirşeyi,kesinliklebugünyapmamalıdır.
Hattanebugünnedeyarın,herhangibirşeyyapmayagerekyok.
Neyapacağınıdüşünmesakın.Yapma.Hayatınıyaşa.Oseniyaşamasın.Doğrudaveyanlışta,zevktevesıkıntıda
gerçekvarlığınıkuşan.Bunuancakhayalkurarakbaşarabilirsin,çünkügerçekhayatın,
insanihayatın,kendinigeçbirkalem;başkalarınaaitolandır.Dolayısıylahayatınyerinehayalikoyacak,sırfmükemmelliğihayaletmeyiişedineceksin.Doğumundanölümünedek,gerçekhayattakieylemlerinhiçbirindeişgörensendeğilsin:İşgörülürsün;yaşamazsın:Sadeceyaşanırsın.
Başkalarınıngözünesaçmabirsfenksgibigörün.Fildişikulenekapan,amakapıyıçarpmadan.Fildişikule,sensin.
Kalkıpbunlarınyanlışolduğunu,saçmaolduğunusöyleyenolursa,kulakasmayasın.Amabenimsöylediklerimedeinanma,çünkühiçbirşeyeinanmamalıinsan.
Herşeyiküçükgör,amaöylebiryapki,küçümsemeksenirahatsızetmesin.Küçükgörmeninseniüstünkıldığınısanma.Asaletleküçümsemesanatıbudurişte.
İyihayalkurmasanatıüzerine(3)
Herşeyihayalettiğiniçin,hayattavar
olanlarıntümüsanadahaçokacıverecek.Budasırtındakihaçınolacak.
Metafiziğeyatkınzihinleriniyihayalkurmasanatıüzerine
Fikiryürütme,[...],hepsikolaylaşacak[...],çünkübenimiçinvarsayoksahayal.Kendimehayaletşunu,dervehayalederim.İçimdebirfilozofyaratırımbazen,obüyükbirciddiyetlefelsefelerindenbahsederken,bendesoylubirdelikanlıolarakkızınakuryaparım,kionundaevininpenceresindenbakanruhuyumdur.
Bildiklerim,haliylesınırlarbeni.Kalkıpbirmatematikçiyaratmamelbette.Sonsuzkombinasyonlardenememe,sayısızhayallerkurmamaizinverenelimdekibilgiyleyetinirim.Hemkimbilir;belkihayaledeedebelkidahaiyilerinideyapabilirimbirgün.Amadeğmez.Böyleyetiyorumkendime.
Kişiliğinunufakoluşu.Fikirlerim,duygularımyadakarakterimnasıldır,
bilmiyorum...Birşeyhissediyorsamda,içimdebelirensıradanbiradamıngörünürhalegelenkimliğinde,bellibelirsizalgılanıyorancak.Özvarlığımınyerinehayallerikoydum.Herbirimiz,kendikurduğumuzhayalizsadece.Benise,bubiledeğilim.
Hiçbirkitabıbitirmeyelim,baştansona,sayfaatlamadanokumayalım.
Hissettiğiminneolduğunuaslabilememişimdir.Herhangibirduygubahiskonusuolduğundayadatarifedildiğinde,ruhumunbirparçasınıanlatıyorlargibigelirdi,amasonradantekrardüşündüğümdehepşüpheyekapılırdım.Gerçektendehissettiğimgibimiyim,yoksasadeceöyleolduğumumusanıyorum.Kendidramlarımınbir
kahramanıyım.120
Çabagöstermekboşunadır,amabizioyalar.Akılyürütmeleraslabirsonucavarmaz,amaeğlencelidir.Sevmekbirkarınağrısıdır,amabelkidesevmemekteniyidir.Bunakarşılıkhayal,herşeyinyerinitutabilir.Gerçekbirçabayokken,çabafikrinibarındırabilir.
Hayalimde,korkmaktan,vurulmaktançekinmedensavaşlarakatılabilirim.Zatenasla
varamayacağımbirgerçekliğe121ulaşmakiçinuğraşmaksızın;çözemeyeceğimigayetiyibildiğimbirsorunaçözmeyeniyetetmeksizin;[...]olmadanfikiryürütebilirim.Reddedilmekten,aldatılmaktan,nefretuyandırmaktankorkmadansevebilirim.Sevgilideğiştirebilirim,nasılolsahepaynısıolacaktır.Benialdatmasını,bendenkaçmasınıistersem,tekbiremrimle,canımınçektiği,zevkimezevkkatacakşekildeolurbunlar.Enbüyükdertleri,enbüyükişkenceleri,enbüyükzaferleriyaşayabilirim.Sankigerçekmişgibiyaşayabilirimherşeyi:Yeterkihayallericanlandırmayı,berraklaştırmayı,gerçekkılmayıbileyim.Budaiçiniçinçalışmayla,sabırlaolur.
Hayalkurmanınfarklıyöntemlerivar.Bunlardanbiri,iyicenetleştirmeyeçalışmadankendinidüşlerebırakmak,duygularınçalkantısına,alacakaranlığınadalıvermektir.Seviyesiz,yorucubirhayalyöntemidirbu,
çünkütekdüzedir,hepaynışekildedevameder.Birdehayalinetleştiripyönetmekvar,amadüşlemiyönetmekuğrunaharcanançabafazlasıylayapmacıkkaçar.Sanatınınzirvesindekibenimgibibirhayalciise,hayalinşuhayalolmasını,şöylefantezileribarındırmasınıistersadece:Hayalderhalkarşısındatamdilediğigibi,amamüthişçabalarpahasınabiletasarlayamayacağıbirşekildeakmayabaşlar.Diyelimkikendimikralolarakhayaletmekistiyorum.Ansızınbunakararveriyorumvebirdebakıyorumki,memleketinbirinekralolmuşum.Hangikral,nasılbirkral,bunlarıbanahayalsöylüyor...Bubiryana,hayallerimeegemenliğimiöylebirkabulettirdimki,beklenmedikbirşekilde,daimanearzuluyorsamonuveriyordüşlerim.Düzenitamoturmamışbirfikrinetleştiripmükemmelhalegetirdiğimçokolur.Farklıçağlara,hayallerimdeyaşadığımfarklıülkelereyayılanOrtaçağ’ıbilinçliolarakdüşleyebilmemmümkündeğil.Varlığındanhabersizolduğumaşırıhayalgücümkarşısındagözlerim
kamaşmışvaziyette,bendebakmaklayetiniyorum.Hayallerimikendihalinebıraktım...Okadartemizlerki,beklentileriminhepüstüneçıkıyorlar.Arzuladığımdanhepdahagüzeloluyorlar.Nevarki,ancakmükemmelliğeulaşmışbirhayalciböylesisonuçlarümitedebilir.Dalgıncabunuaramaklayıllarımgeçti.Bugünise,kolaycayapabiliyorum.
Hayalkurmayaeniyikitaplarlabaşlanır.Romanlar,acemileremüthişyardımcıolur.Kendilerinikitabakaptırmayı,büsbütünromankahramanlarıylayaşamayıöğrenmekle,ilkadımıatmışolurlar.Ailemiziveyaşadığımutsuzluklarıiçimizidaraltanbirerbudalalıkgibigörmeyebaşladıysak,aşamakaydetmişizdemektir.
Dikkatimizihikâyeninüslubunasaptıranedebîromanlardankaçınılmalıdır.Hiçutanmadanitirafedeyimki,benböyleyaptım.Tuhaftır,içgüdüselolarakelimheppolisiyeromanlara[...]giderdi.Baştansonaokuyabildiğimaşkromanıolmadı.Amabu
tamamenkişiselbirmesele,sorunhayallerimdebile,mizacımınaşkıkaldıramamasındankaynaklanıyor.Herkeskendindekieğilimlerigeliştirmeli.Hayalkurmanın,özümüzüaramakolduğunuhiçaklımızdançıkarmayalım.Cinselliğedüşkünbiradam,okumakiçinbenimkilerintamtersikitaplarseçecektir.
Hayalciheyecanıbedenindeduyduğunda,hayalinilkbasamağınıatladığısöylenebilir.Başkabirdeyişledövüşlerin,kaçışların,çatışmalarınolduğubirromandanbedenimizgerçektenbitmiş,bacaklarımızkırılmışolarakçıkıyorsak...ilkevreaşılmıştır.Cinselliğedüşkünbiradamise,romandaböylebirbölümegeldiğinde,sadecezihnindemastürbasyonyaparakboşalabilmelidir.
Ardındansıra,burayakadarolanlarızihinselboyutaaktarmayagelir.Cinselliğedüşkünadamındurumunda,boşalma(bunuörnekseçtim,çünküenşiddetlisi,ençarpıcısıbu),genedeyaşanmaksızınhissedilmelidir.Adamkatbekatfazlayorulacak,amaherbakımdançokdahayoğunbirzevkduyacaktır.
Üçüncüaşamada,bütünduyulanımlartamamenzihnetaşınır.Zevk,yorgunlukkadarartar,amabedenartıkhiçbirşeyduymazveeller,kollaryorulacağına,hayalinsonundabitapdüşen,gevşeyenzekâ,istençveheyecandır...Bunoktayavarınca,artıkhayalinenüstevresinegeçmevaktigelmişdemektir.
İkincievredekişikendiiçinromanlarinşaeder.Yukarıdadasöylediğimgibi,hayalizihnetamolarakzerketmedenbunagirişilmemelidir.Yoksa,romanyaratmakiçinbaştaharcanacakçaba,hayalinmükemmelbirşekildezihinselleştirilmesiniengeller.
Üçüncüevre
Hayalgücümüzüiyiceeğittiktensonra,isteklerimizisıralayalımyeter,okendikendineromanlaryazacaktır.
Yorgunlukartıkhemenhemensıfırainmiştir,zihinselboyuttabile.Kişiliğintamamençözüldüğü,dağıldığıgörülür.Birruh
iledonanmışsafkülolmuşuzdur,amabellibirşekildenyoksunuzdur–içinegirdiğivazonunşeklinialansuyabilebenzemeyiz.
Güzelcehazırlandıktansonra[...],içimizdedramlarbelirebilir,bunlarbizeyabancı,mükemmeldramlarolarak,dizebedizeoynanabilir.Onlarıyazmayamecalimizkalmamıştırbelki...Amazatenbunagerekolmayacaktır.İkincikademedenyaratıcılarolabiliriz–içimizdeyazmaktaolanbirşairhayaledebiliriz,obellibirtarztuttururken,birbaşkasıdafarklıtürdeyazacaktır...
Bukonudazirveyeulaşmışbiriolarak,hepsiözgünvefarklı,sayısızşekildeyazabiliyorum.
Birtablovekişileryaratıphepsiniaynıandayaşadığımızda–hepsininbirbirinebağlanacağı,birbirinietkileyeceğişekildebütünburuhlarolduğumuzda,hayalinenüstmertebesineerişmişizdemektir.Bununsonucundazihininanılmazölçüdekişiliksizleşir,tozumsubirküledöner;itirafedeyimki,varlığıntamamentükenmesiniengellemekdezordur...Amaöyle
büyükbirzaferdirkikazanılan!Çileciliğinnihaiaşamasınaancakböyle
varılır.Bumertebedehiçbirinanç,hiçbirTanrıyoktur.
Tanrı,benim.
İlahîkıskançlıkH.K.
Yanımdabaşkalarıvarkenhoşbirduyguyakapıldığımda,onlarındabundanpayaldığınıdüşünerekkıskanırım.Benimleaynışeyihissetmeleri,ruhlarınıkullanarakruhumukurcalamalarıbirtüredepsizlikgibigelirbana.
Birmanzarayıseyrederkengururumuençokyaralayanşey,başkabirinin,benzerbiramaçlaburayıçoktanseyretmişolduğunubilmeninacısıdır.Tabiibaşkasaatlerde,başkagünlerdeolmuşturbu.Nevarkibubahaneyiönesürersem,hiçtarzımolmayanskolastikbiroyunlasırtımısıvazlamış,ağzımabirparmakbalçalmışolurum.Gayetiyibiliyorumki
aradapekbirfarkyokvebaşkalarıbumanzarayıbenimleaynıdeğilsede,çokbenzerbirşekilde,aynıruhutaşıyangözlerlegördüler.
Gördüğümşeylerideğiştirmeye,tamamenbanaaitkılmayauğraşmamınnedenibudurişte–dağlarınprofilini,güzelliğinifazlabozmadan,güzelliğininçizgileriylepekoynamadandeğiştirmeye;bazıağaçların,bazıçiçeklerinyerine,alabildiğine,tamamenfarklıolanaynılarınıkoymaya;günbatımındaherzamankietkileriyaratanbaşkarenklergörmeyeuğraşmambundandır;buişteustalaştığımiçin,–hattabakmaeylemindebileustalaştımkiartıkhiçzorlanmadangörebiliyorum–dışdünyayıiçeriyeuyarlamışoluyorum.
Nevarkibu,gözlegörülebilirşeylerideğiştirmeçalışmalarımınenaltbasamağınıoluşturuyor.Kendimitamamenkoyuverdiğim,hayalleredaldığımanlardaçokdahaiyisinideyapabiliyorum.
Manzaranınüzerimdebirmüziketkisiyapmasını,görselimgelerçağrıştırmasınısağlıyorum–esrimeyleeldeedilen,tuhafbir
zaferbu,çağrışımıbaşlatanetkenle,çağrıştırmasıgerekenduygularınaynıyapıdaolmasındandolayıdaalabildiğinezor.Bualandaenbüyükzaferime,anlaşılmazbirışıkveatmosferinhükümsürdüğübirgün,CaisdoSodréMeydanı’nabakarkenulaşmıştım,meydanıdüpedüz,çatılarınuçlarındasaçmasapanşapkalarabenzeyentuhafçanlarınasılıolduğubirÇinpagodasıolarakgörmüştüm–boşluğa,şuiğrençüçüncüboyuttavarlığınısürdürenuzamınüzerindekiatlas-boşluğa,kimbilirnasılçizilmişbirÇinpagodası.
Oan,sahidende,yerlerdesürünen,kıskançlıklakarışıkbirgerçeklikarzusuylayanıptutuşan,uzakbirkumaşınkokusugeldiburnuma.
DuyguterbiyesiH.K.
Hayatıhayaldençekipçıkardığımızdaveduygularımızıfanustaişleyerekbirdinvebir
politikayarattığımızda,yaniilkadımıattığımızda,builkadımınruhumuzdakiyansıması,enufacıkşeyleribileolağanüstüvesınırsızolarakhissetmemizdir.İlkadımbudurişte,amasadeceilkadım.Birfincançaya,normalinsanınkolaydoyurulanihtiraslarınverdiğibüyüksevinçlerde,birfiskedesilinenözlemlerdeyadaaşkınnihayeteerdiğitenselliktebulabileceğisonsuzşehvetintadınıkatabilmek;güneşinbatışınıyadabirbezemeninayrıntısınıseyrederken,genelliklegörülüpduyulanlarındeğil,sadecesolunanyadatadılanlarınverebileceğişiddetliduyguyu–yalnıztenselduyuların(dokunma,tatalma,kokualma)bilinçdüzeyineçıkardığı,duyunesnesiyleyakınlaşmahaliniyakalayabilmek;gönülgözünü,hayallereözgüişitmeduyusunu(bütünfaraziduyularıvefarazilikduyusunu)dışadönükduyulargibialgılayabilir,dokunabilirhalegetirmek:Kendikendinihissetmesanatındailerlemişbirheveslininbirkeredenediktensonra,benimifadeetmekistediğimeoldukçayakın,somutbirfikri
iletebilsinlerdiyesonraddeyedekbüyütmeyibaşarabileceğiduygularınarasındanbunlarıseçiyorum(tabiibaşkabenzerduygulardadüşlenebilir).
Nevarkiduygularınbumertebesinevarınca,duygumeraklısınınüzerinebirağırlıkvefizikselyükbiner,çünkügeldiğinoktaylabağlantılıolarak,dikkatinitopladığıheranınkarşılığındadışarıdan,bazendeiçeriden,genebilerekgitgideşiddetlendirilenacılardayatıldığınıhissetmiştir.Hayalci,aşırıduygununbazenuçboyuttazevkanlamınagelsedeaynızamandasonsuzıstırapçekmeyidegetirebileceğinigördüğüvebutespitiyapmayaitildiğiiçinkendinedoğruyükselişindeikinciadımıatmakdurumundakalır.
Belkiaşıpbelkideaşamayacağıevreyibirkenarabırakıyorum,durumagöreşuyabutavrını,hattailerlemekaydettikçeneşekildeyürüyeceğinibilebelirleyebilenbirevredirbu–yanigerçekhayattantamamenkopupkopamamasına,başkabirdeyişlezenginleşip
zenginleşememesinegöredemekistiyorum;çünküdönüpdolaşıpvarılacaknoktabudur.Gerçisatıraralarımdan,hayalcininbüyükeserineyoğunlaşmasıgerektiğininanlaşılacağınıumuyorum,herhaldebununkendinidünyadannekadartecritedebildiğine,kendinineyoğunluktakendineadayabildiğinebağlıolduğudaanlaşılacaktır:Varlıklardanvehayallerdençekipçıkardığıduygularınişlerliğini,hastalıklıbirşekildeuyandırmakolacaktıreseri.İnsanlararasındaaktifolarakyaşamak,onlarladüzenliolarakgörüşmekzorundaysak–aslındainsanlarlasamimiyetigerçektenminimumaindirebiliriz(çünküzararlıolanbasitbirtemastabulunmakdeğil,samimiyetkurmaktır)–ötekiyletemasımızınyüzeyinitamamendonduralımki,bizeyönelikbütündostaneyadakardeşçehareketleriçimizegiremeden,benliğimizdeyeredemedenkayıpgitsin.Bukadarıbilezorgörünüyor,amabuhenüzbaşlangıç.İnsanlarıuzaklaştırmakkolaydır:Yanlarınayaklaşmazsınız,olurbiter.Herneyse,burayıgeçipkaldığımyerden
anlatmayadevamedeyim.Enbasit,enkaçınılmazduygularımızınbir
andayoğunlaştığını,karmaşıklaştığınıfarzetmek,dahaöncedesöylediğimgibiduyumunverdiğizevkiaşırıderecedeartırmakanlamınagelir,amabuaynızamanda,istenmeyenbirşekildeacıyıdabüyütmekdemektir.
Demekkihayalciiçinikinciaşama,acıyıengellemekolacaktır.BirstoacıyadasofuEpikürcügibidavranmamalıdırbunuyaparken–onlarbütünortamlarındankoparlardı,çünküböyleceacıyaolduğugibizevkekarşıdadayanıklılıkkazanırlardı.Hayalcitamtersineacıdanzevkçıkarmayıbilmeli,ardındansahtekârcaacıçekmeyi,başkabirdeyişleacıylaberaberherhangibirzevkduymayıöğrenmekiçinalıştırmayapmalıdır.Bunubaşarmanınikifarklıyoluvar.Bunlardanbiriacıyıaşırıderecedetahliletmek,zihnideönceden,zevkvarkentahlildenkaçınmaya,sadecehissetmeyeayarlamaktır;tarifindegöründüğündençokdahakolaybiryöntemdirbu,tabiiüstüninsanlariçin.Acıyıtahliletmek,acıher
bastırdığındaonutahlileteslimetmek,bunudaiçgüdüselolarak,düşünmedenyapacakhalegelenekadarsürdürmek,bütünacılaratahlilinzevkiniekler.Buyöntem,tahlilgücünüveiçgüdüsünüabartarakgerikalanherşeyikısasüredeyutarveacıdangeriyesadecetahliletabi,şekilsizbirizkalır.
Dahazor,dahainceliklibirbaşkayöntemise,acıyıidealbirfigürdecanlandırmaya;içimizdeacıçekmekle,ıstırabımızıduymaklagörevlibirbaşkaBenyaratmamızadayanır.Ardındaniçte,kendiacısından,birbaşkasınaaitmişgibizevkalabilecek,sapınakadarmazoşistbirsadistvaredilmelidir.İlkokuyuştauygulanmasıimkânsızgörünenbuyöntemiizlemekkolaydeğildir,amakendikendineyalansöylemesanatındaustalaşmışolanlariçinpekzorsayılmaz.Aslındatamtersine,gerçekleştirilmesibüyükorandamümkündür.Bunubirkezbaşarıncada,nebiçimbirkanvehastalıktadı,nasıldakokuşmuş,uzak,tuhafbirzevkkokususineracıyaveıstıraba!Acı,bazısancılarınkaygıverici,yürekparalayıcı
şiddetineyaklaşır.Ouzun,ağırçilesararır,birhastalığınardındanyaşananderiniyileşmedönemlerineözgübelirsizmutluluğunrengidirsarı.Yatışmazlığın,maraziliğinçiçekleriniaçanzarifbiryorgunluk,zevklerimizinverdiğikarmaşıkkaygıyı,zevklerimizinelimizdengideceğifikriylekıyaslar,şehvetliduygularınyorgunluk-öncesihalimizdenaldıklarıhastalıklızevkiisebizeverecekleriyorgunluğundüşüncesiyle.
Istıraplarazevklerinzarafetinikatmakiçinüçüncübiryoldahavardırki,aynızamandaşüphelerimizi,kaygılarımızıyumuşacıkbirtabakayadönüştürmeyedeyarar.Buyol,dikkatimiziazdırarakazabımızıveçilelerimizialabildiğineyoğunlaştırmayadayanır;oderecedeki,sırfaşırılıklarıyla,bütünaşırılıklarınzevkiniverebilirlerbize,şiddetleriylede,–alışkanlıktanveruhsalterbiyesindenötürüzevkiarayan,kendinizevkeadamışbirvarlığa–acıtanbirzevktelkinedebilirler,acıtır,çünküaşırıbirzevktirbu,biziyaralamışolan,kantadındabirdoyumdur.
Ve,yapayinceliklerüzerineuzmanlaşmışbiri;sözgelimizekâ,hayattanferagatetme,tahlilveacınınkendisisayesindesaflaşmışduygularlakendiniinşaedenbirmimarolarakben;buüçyöntemibiraradakullandığımda,özelbirstratejibelirlemeyefırsatbırakmadan,ansızınsaplanıverenbiracıyı,kurutanakadartahliledipzalimcebirdışBen’ekapattığımda,acınınenuçhaliniiçimegömdüğümde,işteoankendimigerçektenkahraman,muzafferhissederim.Hayatımertelenirozaman,sanatiseayaklarımdasürünür.
Bütünbunlar,hayalcininhayalineulaşmakiçinaşmasıgerekenikincievreyioluşturursadece.
Mabedinmuhteşemkapısınauzananüçüncüevreyi,bendenbaşkakimtamamlayabilmiş?Asılzahmetliaşamabudur,çünküinsankendiiçinde,gerçekhayattakibütünçabalardansonsuzkeredahazorluçabalargöstermekzorundadır,amaaynızamandaruhunherboyutunda,hayatınaslaveremeyeceğidoyumlarsağlar.Herşey
tamamlandıktan,herbirşeytamamen,birbiriylebağlantılıolarakyerinegetirildiktensonra,evet,üçincelikliyöntemimdeeskiyenedekkullanıldıktansonra,üçüncüaşamadaduyumdoğrudansafakıldangeçirilir,üstünbirtahlillesüzülür,sonundadaedebîbirtarzdaşekillendirilerek,özgünbirbiçimeveçekiciliğekavuşturulur.Ozaman,evet,onukesinolaraksabitlemişimdemektir.Gerçekdışıyıgerçekkılmış,ulaşılmazolanıebedibirkaideyeoturtmuşumdur.İçiminderinliklerindekutsalİmparatorolmuşumdur.
Sanmayınkiyayımlansındiyeyadayazmakolsun,hattasanatolsundiyeyazıyorum.Ruhhalleriniişlemeyedayanansanatımınnihaiamacı,varabileceğienüstünincelik,bilinçdışınagöremantıksızolanincelikbuolduğuiçinyazıyorum.Sıradanbirduyumualıp,geneonukullanarakYabancılarOrmanındayadaÇıkılmamışYolculukadınıverdiğimkatıksıziçselgerçekliğiyaratabileceğimanadekkurcalıyorsam,inanınbana,dupduru,ışıltılıbirnesirkurmakyada
yazdıklarımladoyumaulaşmakdeğildirderdim–aslındabunudaistemiyordeğilim,hattabunihaiinceliğihayallerimdenoluşandekorunüzerinegüzelbirkapanışperdesiolarakdaindiriyorum–;asılemelim,nesriniçselolanıtamamendışsalkılması,böylecegerçekdışıhalesokulabilirolanıgerçekleştirmesi,çelişkilikutuplarıyanyanagetirmesi,hayalidışsallaştırarakonasafhaldekihayallereözgüazamigücübahşetmesidir–benkihayatdurgunu,yanlışlarkuyumcusu,Kraliçeruhumunşikâyetçiuşağıyım,dizimeaçtığımHayatkitabımdayazanşiirlerdeğildirKraliçe’yealacakaranlıktaokuduklarım,oşiirlerhiçbıkmadanyazıpokurgibiyaparken,Kraliçe’nindeduyargibiyaptıklarıdır,osırada,nenerede,nedenasıl,bilmemama,Akşamdışarıdabiryerde,içimdemutlakGerçeklikolarak,ruhungizemlibirgünününnihai,hafifaydınlığıolarakyükselenbumetaforlayumuşar.
Vicdanmuhasebesi
Vicdanmuhasebesi
Hayatıhayallerdeyaşamak,hemdeyalandanyaşamak,genedeyaşamaktırhayatı.Hayattanferagatetmek,genedebireylemdir.Hayalkurmak,gerçekdışıhayatıgerçekhayatınyerinekoyarak,yaşamayaduyulanihtiyacıitirafetmektir,insanböylece,hayatıyaşamaarzusunuiçindenatamayışınıdadengelemişolur.
Bütünbunlarmutluluğuaramakdeğilsenedir?Dünyayüzündekim,başkaneyinpeşindenkoşarki?
Durmaksızınhayalkurmak,süreklitahlilleryapmak,temelolarakhayatınverebileceğindenfarklıbirşeysundumubana?
İnsanlardankoptum,amakendimibulamadım[...]
Bukitapheraçıdantahliledilmiş,enineboyunataranmıştekbirruhhalidir.
Benimsediğimtavırhiçolmazsabiryenilikgetirdimibana?Böylebirtesellininizibileyok.HerakleitosveVaizsöyleneceklerisöylemiştiçoktan:“Hayatkumdaunutulmuşbir
oyuncaktır[...]ruhunboşluğuvederinüzüntüsü.”ZavallıEyüp’tenisetekbircümle:“Ruhumhayatyorgunu.”
Hayalederkenkendimidinlerim.Artardadizilmişimgelerimingizliezgileriylesakinleşirim[...]
Resimlibircümleninsesikaçjestebedeldir!Birmetaforneçokşeyintesellisidir!
Kendimidinliyorum...İçimdentörenalaylarıgeçiyor.Kortejler...sıkıntımdaparlayanpullar...
Maskelibalolar...Hayranlıklaseyrediyorumruhumu...
Parçalanmışgörüntülerdenbirçiçekdürbünü...
Fazlayoğunduygularınoihtişamı.Issızşatolarındibindekralyatakları,ölüprenseslerinmücevherleri;mazgallardanhayalmeyalgörülenkörfezler;şerefveiktidargelecekmutlaka,entalihlileriçinsürgüngittikleriyerlerdealaylarkurulacak...Uyuyanorkestralar,ipeklilerinsırmaipleri,ipçikleri...
Pascal’de:
Vigny’de:sende[...]Amiel’de,eksiksizolarakAmiel’de:...(bazı
cümleler)...Verlaine’devesembolistlerde:Neağırbirhastavariçimde...Hastalıkhiç
olmazsaazıcıkbirözgünlükkazandırsaydı.Yaptıklarımı,bendenöncekimbilirkaçkişiyaptızaten...Miyadıdolmuşbiracıyakatlanmakbenimkisi...Bunlarıdaçoktanakıledipacısınıçekenlerolmuştur,benşimdiniyedüşünüyorumki?
Ama,evetya,benimdegetirdiğimbiryenilikvar.Nevarkionuyaratanbendeğilim.Gece’dengeldiovebiryıldızgibiparlıyorbenliğimde.Bütünçabalarımarağmenneüretebildimonunedesilebildim...İkigizemarasınakurulmuşbirköprüyüm,fakatnasılinşaedildiğimdenbilehabersizim.
(Rasgelegünce)H.K.
Maddegünbegünhırpalıyorbeni.Rüzgâratutulmuşbiralevhassaslığındayım.
Sokaktayürüyorum,gelipgeçenlerinyüzündekigerçekifadelerideğil,hayatımıtanımış,nasılbiradamolduğumubilmişolsalar,ruhumunürkek,gülünçaykırılığınıhareketlerime,yüzümehafifçeyansıtmışolsambenigördüklerindetakınacaklarıifadeyigörüyorum.Dönüpyüzümebilebakmayanbakışlarınderinliklerindealaylarseziyorum,çokdadoğalbuluyorumbunu,zevkduyabilen,birşeyleryapaninsanlarladolubirdünyadakiistisnalığımabualaylar;karşımaçıkansimalarınaltında,hayatımınhuzursuzsakarlığınınbilincimdekikatmankatman,heryeresızanizdüşümününkıkırdadığınıduyargibioluyorum.Böyleşeylerdüşündüktensonrakendimiboşunaiknaetmeyeçalışıyorum,gülünçlüğünveohafifutancınsadecebendenkaynaklandığına,yalnızbendenfışkırıpetrafasıçradığına.Başkalarınayansıyıpnesnelleştiktensonra,kendigülünçlüğümügördüğümimgeyibirdahahatırlatamamkendime.Birdenbire,
alaylarla,kötülükledoluptaşan,sıcakbirfanustahissediyorumkendimi,boğuluyorum,titriyorum.Herkes,ruhununenderinyerindeparmağıylabenigösteriyor.Yoldakarşımakimçıksa,sevimli,küçümseyenalaylarıylataşatutuyorbeni.Hastalıklıhayalgücümündoğurupgerçekkişilerleözdeşleştirdiğidüşmanhayaletlerarasındayürüyorum.Dörtbiryandan,sırftokatlar,alaylaryağıyorüzerime.Vebazensokakortasında,kimsebenigözetlemezkenduruyor,sendeliyor,yenibirboyutarıyorum,uzamıniçine,uzamınöteyanınaansızınaçılıverecekbirkapı,başkalarınınbilincimdekiyansımasından,etrafımdakiinsanlarıncanlıruhlarınıngerçekliğininfazlasıylanesnelleştirdiğiiçgüdümdenkaçabileceğimbiryere.
Acababaşkalarınınruhunayuvalanmaalışkanlığımdanmıdır,kendimionlarıngördüğügibi–yadabenifarketselergöreceklerigibigörmem?Herhalde.Benisahidentanımışolsalarnehissedeceklerinianladığımandanitibaren,gerçektenböylehissediyorlarmış,nasıl
hissettiklerinideşimdi,şuandaifadeediyorlarmışgibioluyorherşey.İnsanlarlayârenliketmekbenimiçinbirazap.Başkalarınıkendimdetaşıdığımiçin,uzaktaykenbile,genedegörüşmeyemecburumonlarla.Yapayalnızım,kalabalıklarcakuşatılmışım.Kendimdışındakaçabileceğimhiçbiryeryok.
Eyalacakaranlıktayükselenyücedağlar,ayışığındaadetadaralansokaklar–ah,keşkebilinçsizliğiniz,safMadde’yeözgü,yargıdan,duyarlılıktanyoksun,duyguları,düşünceleri,ruhunşaşkınlıklarınıbarındıracakbiryeriolmayantinselliğinizbendeolsaydı!Ağaçlar,eyağaçlar,içimiaçanyeşilinizlekaygılarımınveacılarımınalabildiğinedışındasınız,sıkıntılarımadevasınız,çünküdertlerimeçevirecekgözünüz,ogözlerindibindenbakıpdabunalımlarımındeğerinianlamayacak,onlarlaalayedecekbirruhunuzyok!Eyyollardakitaşlar,parçalanmışkütüklervesenkocadünyayazeminolan,isimsiz,sıradantoprak,eykızkardeşim–ruhumaduyarsızkalarakbanarahat,huzurverensizler[...]AnamYeryüzü’
nünayındayadagüneşinde–senkişefkatlibirannesindir,insanannemgibibeniayıplayamazsınbile,hemfarkındaolmayarakdaolsabeniçözümleyecekruhundayoktursenin,nedekendineitirafedemeyeceğinfikirleriniaçığavurananlıkbakışların.Enginokyanus,çocukluğumunseslidostu,sakinleştirir,avutursunbeni,çünküsesininsanaaitdeğildir,insankulaklarınazayıflıklarımı,kusurlarımıfısıldayamaz.Engingök,masmavigök,meleklerinegizemineyakıngök[...],sahteparıltılarsaçanyeşilbirbakışlabakmazsınbana;güneşigöğsündetaşıyorsandaaklımıçelmekdeğildirniyetinveyıldızlarla[...],derdinbeniaşağılamakdeğildir...Doğa’nınuçsuzbucaksızHuzur’uanakucağıgibidir,çünkütanımazbeni;atomların,sistemlerinuzakdinginliği,hakkımdahiçbirşeybilmediğiiçinöylekardeşçedavranırki...Minnetiminbirifadesiolarakenginliğinizevehuzurunuzabirduaokumakisterdim,nihayetonlarınsayesindebaşardımkuşkuların,şüpheleringölgesindesevebilmeyi;bizidinlerkenbile
dinleyemeyişinizidinleyebilsemkeşke,bakangözlerinizinyücekörlüğünebaksam,buhayalîgözlervekulaklarladikkatetsenizbana,dikkatliHiçliğinizinhuzurundayken,geridönüşsüzbirölümünmutluluğunuduysam;vebaşkabirhayatumutetmedenhiçolmanıntadınıçıkaran,bütünmaddelerintinselrenklerinesahipbaşkavarlıklarınolmasıihtimalininde,bütünTanrılarındaötesinegeçsem.
BilinçligünlükH.K.
Hayatım:meleklerinyuhalamalarıarasındaafişlerdensilinmiş,sadeceilkperdesioynanmışbirtrajedi.
Dostlarmı?Birtanebileyok.Olsaolsa,aramızdabiryakınlıkolduğunusanantanıdıklar;treninaltındakalsam,cenazegünüdeyağmurbastırsaüzülürlerbelki.
Hayattanuzaklaşmamınkazandırdığıdoğal
ödül,başkalarınınbenimlekesinlikleuyuşamazhalegelmesioldu.Etrafımdainsanlarıuzaklaştıransoğukbirhalevar,buzdanbirçember.Yalnızlığımdanacıduymamayıbeceremedimhenüz,yalnızlığınsadecesıkıntısızbirdinginlikanlamınageldiğiruhsalmertebeyeulaşmaköylezorki.
Banadostçadavranılmasınaaslaprimvermedim,kalkıpaşkınıgösterenolsaonadavermezdim,kizatenimkânsızdı.Dostumolduğunusöyleyenlerhakkındahiçhayallerekapılmadımsada,genedenezamanhayallerimiyıksalaracıçekmeyibaşardım–acıçekmektenibaretkaderimöyleçetrefil,öylekarmaşıkki.
Heradımdaihaneteuğradığımdanadımgibiemindim;venezamanihaneteuğrasamafallamışımdır.Beklediğiminbaşımagelmesi,benimiçinhepbeklenmedikbirşeydi.
Kendimdebirinsanıcezbedecekherhangibirözellikgöremediğimden,birinsanıncazibemekapılabileceğinedehiçinanmadım.Hepbeklediğimbeklenmedikolaylargünbegün
benihaklıçıkarmasa,budalalıkderecesinevaranbiralçakgönüllülükdenebilirdibudüşünceye.
Acıyıpdabanabağlananlarolacağınıbilehayaledemiyorum,insanıniçininkaldırmayacağıkadarçirkinolduğumdoğruysada,başkalarınıngözündeacınacaklartakımınagirecekkadarecişbücüşdeğilimdir,sebepokadarbelirginolmadığıiçin,sonradanmerhametedönüşebilecekşekildeyakınlıkduyulacaklardandasayılmam;merhametuyandırabilecektarafımagelince,ocihettenhiçumutyok,çünküruhusakatolanlarakimseacımaz.
Geçenömrüm,hayatımınnekadarkötü,iğrençolduğunupekhissetmeksizinbudurumaayakuydurmaküzeresürekliçabalamamlaözetlenebilir.
Birinsanenkazından,eskazahayattakalmışbirpiçten,henüzhastanelikolmamışbir
deliden122başkabirşeyolmadığımızıteslimetmeksıkıbirentelektüelcesaretister;amabütünbuolgularısineyeçektiktensonra,
kaderimizemükemmelenuyumsağlamak,Doğa’nınbedenimizelayıkgördüğülanetiisyandaetmedenboyundaeğmeden,elimizibilekaldırmadan,hattakaldırmayayeltenmedenkabuletmekiçin,dahadabüyükbirruhcesaretilazımdır.Buhaldekibirvarlığaacıçekmemesinisöylemekfazlaolur,çünkü,apaçıkbirmutsuzluğugörüpdeüzerinemutlulukyaftasıyapıştırmak,iştebuinsanoğlunungücünüaşıyor;amamutsuzluğuolduğugibikabuledincedebuseferacıduymamakimkânsız.
Kendimidışarıdanbakaraktahayyülettiğimiçinkaybettim–kaybettimyaşamasevincimi.Başkalarınıngözüylegörüncekendimiaşağıladım–aşağılanmayıhaklıçıkaranhuylarımıkeşfettiğimdendeğil,kendimibaşkalarınıngözüylegörmeye,banaduyduklarıhorgörüyüduymayabaşladığımdan.Kendimitanımanınutancınıyaşadım.Buazabınsonundaneyüceliyorinsan,nedebirkaçgüniçindediriliyor,tekyapabildiğimçileninbütüniğrençliğinekatlanmakoldu.
Şunuaçıkçaanladımki,birinsanınbenisevmesiimkânsız,tabiiestetikduygusundannasibinialmamışbirideğilse–kendiminebiçimaşağılardımozaman;vegeneanladımki,birininyakınlıkduymasıda,ancakbanakarşıkayıtsızlığınınbircilvesiolabilir.
Kendimizide,başkalarınınbizinasılgördüğünüdeaçıkçaanlamak!Ogerçekleyüzleşmek!Venihayet,kendigerçeğiyleyüzleştiğindeazapçekenMesih’inçığlığı:“Tanrım,Tanrım,beninedenbıraktın?”
(Pessoa’nınölümündensonra1938Nisanı’ndaadını
Pessoa’nın1934’teyayımlanmışünlükitabındanalanMensagemdergisininilk
sayısındayayımlandı.)
BinbaşıH.K.
8Ekim1919
Doğuştangelenmutsuzluğumunözünühiçbirşey,gerçektenensevdiğimhayaltürükadar,varolmasıkıntımasıksık,gizlicesürdüğümmerhemkadarsamimiyetleanlatmazbana,bütünselbirşekildedeyorumlamaz.Dileğiminesası,özetişudur:hayatıuyumak.Hayatı,yaşanmışolarakarzulamayacakkadarçokseviyorum;yaşamamayıise,hayatıfazlasıylayakışıksızbirşekildearzulamayacakkadarseviyorum.
İştebundanötürü,buradasergilediğimhayal,sevdiğimhayalleriçindeeniyisidir.Bazen,akşamleyin,içindekilerinbelkigittiği,belkisessizleştiğihuzurluevdepencereminpanjurlarınıkaparım,ağıriçpanjurlarıdaüzerlerineçekerim;sırtımdaeskibirkıyafet,koltuğumagömülüpkendimiemeklibirbinbaşıolarakhayaletmeyedalarım,birtaşraotelindeyaşarmışım;akşamyemeğindensonradahamütevazıbirmüşteriyleberaberkalmışız,müşteridenedensizyereoradaoturmuşbekleyen,gecikmişmisafirmiş.
Böyledoğmuşhayalediyorumkendimi:
Emeklibinbaşınıngençliğide,şuanhissettiğimderinarzuyaulaşmakiçinaskeriyedehangibasamaklarıtırmandığıdabenihiçilgilendirmiyor.Zaman’danveHayat’tanbağımsız,benolarakhayalettiğimbinbaşınınbirgeçmişi,birailesiyok,hiçdeolmamış;vakitöldürmekiçinarkadaşlarınınanlatıpdurduğufıkralardanbıkmışvaziyette,şutaşraotelininhayatınıyaşamaktaebediyen.
FarklılıkbildirgesiH.K.
Devletveşehirişlerininbizimüzerimizdebirkudretiyoktur.Bakanların,idarecilerinmilletinzenginlikleriniharvurupharmansavurmasınıpekumursamayız.Tıpkıyağmurlugünlerinçamurugibi,dışarıdadırbunlar.Nebizimonlarlabiralıpveremediğimizvardır,nedeonlarınbizle.
Savaşyadamillîkrizgibibüyükçalkantılardailgialanımızagirmez.Bizedokunmayan
yılanbinyılyaşasın.Başkalarınaalabildiğinetepedenbakmamızdanilerigeliyorgibigörünsede,butavırlaraslındasadece,kendimizeoldukçaşüpheyleyaklaşmamızdankaynaklanır.
Neiyiyiz,nedemerhametli–tamtersiolduğumuzsanılmasın,sadeceneöylededeğilizböylede.İyilik,kabaruhlarınzarafetidir.Başkatürlübirdüşünce,bizimkindenfarklıruhlardacereyanedenbirfenomenolarakanlamtaşırgözümüzde.Onaylamaktankaçınarakbakmaklayetiniriz,amakınamayızda.İşlevimizhiçolmaktır.
Kendikendinealttabakadiyenbirsınıftanyadayükselmekleveyaalçalmakladahilolabileceğimizbaşkabirsınıftangelseydik,anarşistolurduk.Nevarkiçoğumuzsınıfların,toplumsalkatmanlarınaralarındadoğduk–özelliklearistokrasiyle(yüksek)burjuvaziarasındakiyerde,kanımızınuyuşabileceği
dehalaravedelilereaittoplumsaluzamda.123
Eylembiziyoldançıkarır,bundabedenselzayıflığımızınpayıvarsada,dahaziyade
maneviaçıdaniştahlıolmayışımızdıretken.Etkinolmakahlakdışıgelirbize.Kelimeleredöküldüğüandaherdüşüncedeğerindenkaybeder,kelimelerbaşkalarınaaitbirşeyedönüştürüronu,anlayabileninanlayabileceğihalesokar.
Okültizmevesırlarlailgilibütünsanatlarabüyükzaafımızvardır.Nevarkitamolarakokültistsayılmayız.Okültistolmakiçindoğuştanolmasıgerekenarzueksikbizde,bunundışında,büyücülerevemanyetizmacılarabuişiöğretiponlaramükemmelbiraraçkazandıracaksabrımızdayok.Amagenedeyakınızokültizme,çünkü,esasenkendiniöylebirifadeediyorki,konuhakkındaokuyanların,hattameseleyiçözdüğünüsananlarınbüyükçoğunluğuaslındahiçbirşeyanlamıyor.Okültizminbugizemlitavrındamuhteşembirkibirvar.Bununyanısıra,gizeminvedehşetindamgasınıtaşıyanduygulardoğuranverimlibirkaynak:Yıldızlarvaları,büyüayinlerindetapınaklardaadıgeçen,ecişbücüştuhafyaratıklar,bizim
boyutumuzdamaddenin,kapalıduyularımızınetrafında,içimizdekibirmırıltınınelletutulursessizliğindegezinen,hiçortayaçıkmamışhalleri–dehşetverici,vıcıkvıcıkbirelgibideğerek,tehlikelerin,karanlığınkucağınaatarbunlarbizi.
Fakatokültistlerleyıldızımızhiçbarışmaz,nedenideyüreklerindesevgiyle,insanlığınhavariliğiniyapmalıdır:Budagizemlerindenarındırıronları.Birokültistastralboyuttaancaküstünbirestetikuğrunaçalışmalıdır,yoksayakınınaiyilikyapmakgibiiğrençbiramaçiçindeğil.
Doğrudürüstfarkındabiledeğilizama,karabüyüye,aşkınbiliminyasakkollarına,Mahkûmiyet’evedeğerigiderekazalanReenkarnasyon’akendinisatmışKudretinEfendilerinekarşıatadankalmabirzaafınpençesindekıvranırız.Zayıf,kararsızvarlıklaraözgügözlerimiz,tersineişleyenmertebelerleilgilibitiptükenmezteorilere,soysuzlaşmıştörenlere,giderekalçalanhiyerarşininuğursuzeğrisinebirdişişehvetiyleatılarakkaybolur.
Şeytan,elimizdeolmadan,erkeğindişiyiçektiğigibiçekerbizi.BedenselZekâyılanı,tıpkıhaberciTanrı’nınsimgeselasasınaolduğugibi,yüreğimizededolanmıştır:Merkür’dürbutanrı,Anlayış’ınefendisi.
Aramızdaoğlancıolmayanlar,cesaretlerinitoplayıpolmayacanatar.Eylemekarşıiştahsızlık,insanıisteristemezefemineyapar.Şimdikihayatımızda,bircinsiyethatasındandolayı,evhanımlığıveaylakşatosahibeliğiolangerçekmesleğimizielimizdenkaçırmışdurumdayız.Bunakesinlikleinanmıyorolsakda,içimizdeninanıyorgibiyaparsakağzımızdakanlıbirmizahtadıkalacaktır.
Bütünbunlarınnedenikötülüğümüzdeğil,sadecezayıfolmamız.Kendimizlebaşbaşakaldığımızdakötülüğetaparız,sırfkötüolduğundandeğil,İyi’dendahakudretli,dahayoğunolduğundanvekudretli,yoğunolanherşeysinirlerimizecazipgeldiğinden,kadınsiniri
olmalıymışbizimkiler.Peccafortite:124Bubizehitapetmez,çünkügücümüzyok,hattazekâgücündenbileyoksunuz,oysaelimizdeyalnızo
vardır.Ağırgünahlarişlemeyidüşün–buaklıbaşındaemir,bizimiçinbuanlamagelebilir.Amabazen,bunuyapmakbileimkânsızdır:İçhayatımızındakendincebirgerçekliğivardırki,kimizaman,herhangibirgerçeklikgibibiziyaralar.Çağrışımlarıyadazihinselişlevleriyönetenkanunlarınvarlığı,iştebu,doğuştangelendisiplinsizliğimizebirhakarettir.
120.Yada:kahramanlarınınparçalarıyım.
121.Yada:eğerulaşamazsamüzüleceğimbirgerçekliğe.
122.Pessoadelirmektençokkorkardı,hattaikiFransızpsikiyatragittiğinibilehayaletmişti.
123.Pessoa’nınailesinde,hemanatarafındahemdebabatarafındayüksekrütbelisubaylarvardı,üveybabasıdaDurban’dakonsolostu.
124.İşleyeceksenağırgünahişle,anlamında;erkendönemdegünahişlemeküzerinekurulubirHıristiyanmezhebidekurulmuştu.(Ç.N.)
V
“Duyumcu”
ÖzdeyişlerH.K.
Kesin,sarsılmazgörüşlere,içgüdülere,tutkulara,oturmuş,kendinikabulettirmişbirkarakteresahipolmak;hepsidönüpdolaşıpşukorkunçsonucudoğurur:ruhumuzunbirolguya,dışarıyaait,maddibirşeyedönüşmesi.Yaşamak,varolanlarıvekendimizibilmediğimiz,tatlı,kıpırkıpırbirhaldir;birbilgeyeyakışan,hayatverenbiricikyaşamtarzıdırbu.
Varolanlarlakendisiarasındadaimibiraracıolmayıbilmek,oturaklı,bilgebirinsanınulaşabileceğienyüksekmertebedir.
Kişiliğimiz,bizimiçinbilebirmuammaolarakkalmalı:Dolayısıylakendimizideiçinedahiledereksüreklihayalkurmayıgörevbilmeliyizki,kendimizedairbirgörüşedinmemizimkânsızhalegelsin.
Başkalarınınkişiliğimiziistilaetmelerinindeözellikleönünegeçmeliyiz.İnsanlarınbizimleherhangibirşekildeilgilenmesinde,eşigörülmemişbirhoyratlıkvardır.Şusıradan“Nasılsınız?”lafınıaffedilmezbirkabalıkolmaktançıkaranşeyvarsa,odagenelliklezateniçininboş,samimiyetsizolmasıdır.
Sevmek,yalnızlıktanyorulmaktanolur;yanibiralçaklıktır,insanınkendineihanetidir(sondereceönemlidirsevmemek).
Birinegüzeltavsiyelerdebulunmak,Tanrı’nınbaşkalarınabahşettiğihatayapmayeteneğinebirtecavüzdür.Zatenbaşkalarınınyaptığışeylerin,onlarıbizimdeaynıandayapamamamızgibiiyibirtarafıolmalı.Kabuledilebilirenüstsınır,bizimbizolduğumuzu,Başkasılar’lakesinlikleuyuşamadığımızızihnimizekazıyalımdiye,söylenenintamtersiniyapmaküzeregörüşalmaktır.
Araştırmalaryapmanıntekiyitarafı,başkalarınınsöylememişolduğubiryığınşeyinağırağırtadınavarmaktır.
Sanat,biryalnızlıktır.Sanatçıbaşkalarınıtecritetmenin,yalnızbaşınakalmayaheveslendirmeninyolunuaramalıdır.Birsanatçı,okurlarıkitaplarınaokumaksızınsahip
olmayıtercihediyorsa,zirveyeulaşmışdemektir.Tanınmışyazarlarzatenbuhalde;amabuenbüyükbedelolduğundan[...]
Bilinçliolmak,kendinekarşıkötüdavranmayıgetirir.İnsanınkendiderinliklerinegözünüdiktiğizamangirmesidüşmesigerekendoğruruhhali,sinirlerevekararsızlıklarabakarkenkihalidir.
Üstünbirvarlığazihinselolaraktekyakışan,kendiolmayanherşeyekarşımesafeli,soğuk,sakinbiredaylaacımasıdır.Tavırzerrekadardoğruyadaözgünolduğuiçindeğil;amaodereceözendiricidirki,benimsenmezseolmaz.
Milimetreler(enküçükşeylerin
Milimetreler(enküçükşeylerinhissettirdikleri)H.K.
Herşeyvarolduğusüreceşimdikizamandayeraldığı,bunedenledeşimdikizamanalabildiğineeskiolduğuiçin,şimdininbirparçasıolanşeylerebakarkenbirantikacınınşefkatini,birkoleksiyoncununöfkesiniduyuyorum,bugündevarolanlarailişkinyanılsamalarımıgeçerli,hattadoğruvekesinliklehaklıtemelleredayananbilimselaçıklamalarlaelimdenalanherkesingerisindekalmışbirkoleksiyoncunun.
Birkelebeğinboşluktauçarkençizebileceğideğişikgörüntüler,kamaşmışgözlerimiçingörünmezbirşekildeboşluğakazınanfarklıbirervarlıktır.Kafamdakibulanıkanılaröyleyoğunki[...]
Hayatımısadeceminicikşeylerinuyandırdığıküçücükduygularderinleştirir.Önemsizşeylerisevmemdenkaynaklanıyorolabilirbu.Belkideayrıntılaraolanaşırıtitizliğimdendir.Genedebence,tabiiböyle
meseleleritahliletmektenhepkaçındığımiçinkesinkonuşamamama,sebepküçükşeylerintoplumsalyadafiiliboyuttahiçbirönemininolmaması,busayedegerçeklikledeoiğrençbağlarıkurmaması.Küçükşeyler,gerçekdışıtadındadırbence.Yararsızgüzeldir,çünküayakdireyen,uzayanyararlışeylerkadargerçekdeğildir;omuhteşemönemsizşey,oşanlısonsuz-küçükiseneredeyseoradakalır,sadeceneiseodurvealabildiğineözgür,bağımsızyaşar.Tıpkıönemsizşeygibiyararsızşeydegerçekhayatımızda,alçakgönüllübirestetiğiolanbirmolayaratır.Birkurdeleyebatırılmışiğneninobasit,oanlamsızvarlığı,necaziphayaller,nelezzetleruyandırırruhumda!Çokönemlidirbuolgu,bilmemeksenebüyüktalihsizliktir!
Bundanbaşkabizienderinden,hoşlanılacakhalegelecekkadarderindenörseleyenduygulararasındagizeminverdiğihuzursuzluk,enkarmaşıklarından,enenginlerindenbiridir.Gizemise,eniyiküçükşeyleriseyrederkenbelliederkendini,çünküküçükleryer
değiştirmediklerigibisaydamdırlarda,üstelikkıpırdamadandurupgizemeyolverirler.Birçatışmayıseyrederkengizemiyakalamakzordur,–amaşudavarki,insanoğullarınınvaroluşundaki,toplumlarındakivesavaşlarındakisaçmataraf,zihnimizdegizemifethetmeküzerebayrakaçanşeyolabiliraynızamanda–diyordumkiyoldaduranbasitbirtaşıseyretmektenzordursavaş,çünkütaşvarolduğundanbaşkaherhangibirfikiruyandırmaz,dolayısıyladüşünmeyedevamedecekolursakderhalvaroluşundakigizemgeliraklımıza,bundanbaşkaherhangibirfikirçağrıştıramazzaten.
Şükürlerolsunkısacıkanlara,milimetrelereveküçücükşeylerin,kendilerindenbilealçakgönüllüolangölgelerine!Anlar[...]Milimetrelerise–bircetveldeyanyana,sıkışsıkışdururken,nasıldaürkekvecesurdurlar!Bazenhemacıduyarım,hemdebütünbuşeylerdeninanılmazbirhazalırım.Birazkababirgururverirbubana.
Duyarlılığıgereksizyereartırılmışbir
fotoğrafcamıyımben.Bütünayrıntılar,dışımdakişeylerekıyaslaölçüsüzcekazınıyorüzerime.Camsadecekendimleuğraştırıyorbeni.Apaçıkgörülüyorki,dışdünyabenimiçinsafduygudanibaret.Aslaunutmuyorumhissettiğimi.
“Duyumcu”H.K.
İnançlarınölümüne,dinlerintozatoprağakarışmasınatanıklıkeden,bilimlerinalacakaranlığagömüldüğübudevirde,duyumlarımızelimizdekalanyegânegerçekliktir.Aklımızıkurcalayanteksıkıntı,bizitatminedebilenbiricikbilim,duyumlarbilimidir.
İçimizindonanımınaözengöstermek–varlığımızabiranlamkatmanınüstünveakılcıbiryoluvarsa,odabudurbence.Hayatımımuhteşemdibalarlakaplıbirruhtayaşayabilmişolsaydım,şikâyetedeceğim
dertlerimolmazdı.Geçmişebütünsaygısını,geleceğeisebütün
inancınıyadaumudunuyitirmişbirkuşağa,dahadoğrusubukuşağınbirparçasınaaidim.Dolayısıylaşimdikizamanı,gidecekbaşkayerikalmamışinsanlarıniştahıylayaşıyoruz.Veduyumlarımız,heledehayallerimiz(gereksiz,basitduygular)geçmişide,geleceğidehatırlatmayanbirbugünekavuşabildiğimizyegânemekânolduğundan,içhayatımızagülümsüyor,kibirlibiruyuşuklukiçinde,varlıklarınnicelgerçekliğiylebağımızıkoparıyoruz.
Hayattaaklıfikrieğlenmekteolaninsanlardanfarklısayılmayızbelkide.Yalnız,bencilsıkıntımızıngüneşibatmaktaartık,hazcılığımızdaalacakaranlıkveçelişkitonlarındabirsoğuğateslimoluyorağırağır.
Yeniyeniiyileşenhastalarızbiz.Genelliklenebirsanatnebirmeslekedinen,hattahayattantatalmasanatınıbileöğrenmeyeninsanlarız.Uzunilişkilerbizihuzursuzettiğinden,genellikleeniyidostlarımızdan
yarımsaattesıkılırız;sadeceaklımızagelincegörüşelimisterizonlarla,birliktegeçirdiğimizeniyianlarise,onlarlaberaberolduğumuzuhayalettiğimizanlardır.Bu,dostlukanlayışımızdabireksikliğemiişareteder,bilmiyorum–belkideetmez.Kesinolanbirşeyvarsa,odaençoksevdiğimiz–yadasevdiğimizisandığımız–şeyinancakhayalinikurduğumuzdatam,eksiksizdeğerinekavuştuğudur.
Gösterilerdenhoşlanmayız.Oyunculara,dansçılaraburunkıvırırız.Gösteri,sırfhayaliyleyetinilmesigerekenşeylerin,özününbozularaktaklitedilmesindenibarettir.
Başkalarınıngörüşlerinekayıtsızız–doğuştangelenbirkayıtsızlıkdeğilbu,genellikleacıtecrübelerinsonucundaduygularımızıterbiyeetmekzorundakalmamızdanilerigeliyor–,onlarahepkibardavranabilir,hattaherşeyerağmenilgidebarındıranbirilgisizliklebağlanabilirizbile,çünkühayallerdeherkesilginçtirvefarklıinsanlaradönüştürülebilir;vebizdegeçeriz
[...]Sevmektenâciziz,sevilmekiçingereken
sözlersedahasöylemedenyorarbizi.Zateniçinizdenkimisterkisevilmeyi?René’ninseverekyoruyorlardıonu,sözü,tamolarakşiarımızsayılmaz.Sevilmeyidüşünmektirbizitekyoran,telaşadüşürecekkadaryorarhemde.
Hayatımdaimibirateş,durmaksızıntazelenenbirsusuzluk.Gerçekhayat,eyyamıbahurgibibunaltırkibeni,bundabirparçaalçaklıkdayokdeğil.
SamanyoluH.K.
...Zehirlibirtinselliktenakan,eliyüzüdüzgüncümlelerle...
...soylukıyafetleriyırtılmışritüeller,
dünyadaayinleriyleyaşıtkimse125kalmamışgizemlitörenler,
...cismanibedenimizdenayrıbirbedende
hissedilentutsakduyumlar,yalınlakarmaşıkarasındakiincelikleriayırarakkarıştıran,genedekendincecismanibirbedende...
...gününbirindegerçekleşmesiihtimalindenzarafetlekoparılmış,tüylü,donuksarıbirsezgininyüzdüğügöllervehiçkuşkusuzkararsızinceliklersayesindebembeyazellerdetutulanzambak...
...uyuşuklasıkıntıarasındayeşil-siyahanlaşmalar,bakışlardaılık,sıkıntınınnöbetçileriarasındaalabildiğineyorgun...
...boşsonuçlaragebesedef,sıksıksuyagömülenkaymaktaşı–altın,morveişlemelikıyılar,tesellilergibibatangüneş;amaengüzelkıyılaraçıkacaknebirgemivar,nededahaenginalacakaranlıklarabağlananbirköprü...
...hattahavuzlarimgesininkıyısındabileyok,uzaktan,saatinadetatelaffuzettiğiisimlerdenyakalanabilenheceleregörebelkikavakların,belkiservilerinarasındanhayalmeyalseçilensayısızhavuzlar...
...iştebununiçindirrıhtımlaraaçılanpencereler,hiçdurmadandoklaravuran
şıpırtılar,kıvrılakıvrılaaçılanopallerebenzeyenkarmaşıkkortej,horozibiklerininvesakızağaçlarının,duymaihtimalininkaranlıkduvarlarınaaklınuykusuzluklarıylayazdıklarıarasındabitkin,çılgınkortej...
...değerligümüşlerdenuzunteller,tarazlanmışmordüğümler,ıhlamurlarınaltındagereksizduygularveçalılarınsustuğuyollardaeskizamançiftleri,aniyelpazeler,anlaşılmazhareketler;veayrıca,yollardan,ağaçlarladolusonsuzcaddelerdenbaşkabirşeygörmemeninhuzurlubıkkınlığınıbekleyendahagüzelparklarvarkuşkusuz...
...beşyapraklıdallar,yeşillikler,sahtemağaralar,düzgündağlar,yüksekfıskiyeler–ölüustalardanmiraskalmışkocabirsanat,tatminsizliklegerçeklikarasındamahrembirdüellosürdürürken,eskiduyguköylerindekidaracıksokaklarda,hayalleresunulmuşşeylerlealaylarkurmayakararvermişustalarmışbunlar...
...uzaksaraylarda,mermerlerdeyankılananbaladlardırbuşeyler,gelipelimizesarılan
bulanıkanılar,kararsızlıklarınkaçamakbakışları,geceninyıldızlarladonattığıyazgısalgöklerde,çökenimparatorluklarınenginsessizliğindealacakaranlıklar...
***Duyumubirbilimeindirgemek,psikolojik
tahlilleribirmikroskopkadarkesinsonuçverenbiryöntemedönüştürmek–hayatımınarzudüğümünüişgaledenhırs,sessizsusuzluk...
Hayatımınbütünbüyüktrajedileri,duyumile,onunbilincimdekihaliarasındaoynanıyor.Netolarakgörmeyeçabaladımsadabirtürlübaşaramadığımgerçekvarlığım,ormanlarla,fısıldayansularladolu,savaşlarımızınsesinebilealdırmayanbukaranlık,sınırsızbölgedeakıyor.
Hayatımıgömüyorum.(Duyumlarımölü
hayatımayapışmış,upuzun126birmezaryazısındanibaret.)Kendimevarıyorum,ölüyüm,alacakaranlığım.Birtekkendimezarımvariçgüzelliğiylesüsleyerek
yontabileceğim.Yalnızlığımınkapılarısonsuzluğun
bahçelerineaçılıyor,amahayallerimdebileyokgelengiden–genedeyararsızşeyleresonsuzadekaçıkkalacak,ebediyensahteliğiseyredecekodemirparmaklıklar...
Şatafatlıgönülbahçelerimdezafersayfalarınıkoparıyorumtektek,hayalîçalılarınarasında,uzunuzunyankılananadımlarla,Karmaşa’yagidenyollarıarşınlıyorum.
Karmaşa’nıniçinde,sessizliklerinsınırındaİmparatorluklarkurdum,Doğru’nunsonunugetirecekvahşisavaşlarvermekiçin.
***Bilimadamı,kendisindenbaşkagerçeklik,
duyumsayabildiğidünyadanbaşkagerçekdünyaolamayacağınıkabuleder.Dolayısıylatarafsızbilimadına,duyumsadıklarınıbaşkalarınınkinegöredüzeltmekgibihatalıbiryolizleyeceğine,tamtersine,kendievreninivekişiliğinieksiksizolaraktanımayaçalışır.İnsanınhayallerindendahatarafsızbirşey
olamaz.Özbilincindendahakişiselbirşeyolamaz.Bilimini,buikigerçeğesarılarakdahailerigötürür–eskibilginlerinkindençokfarklıdıronunbilimdediği,eskilerkişiliklerinibelirleyenyasalarıvehayallerinindüzeninikavramayaçalışacaklarına“dışarının”yasalarını,“Doğa”dediklerişeyindüzeniniararlardı.
***Hayalkurmaalışkanlığımveyeteneğim,
benimilkeltarafımdır.Hayatkoşulları,çocukluğumdanberisakinveyalnızoluşumvebelkideuzaktanuzağa,birtakımkaranlıkmiraslarıkullanarakbenişekillendirmişolanbaşkagüçler,zihnimibirdüşnehrineçevirdi.Olupolabileceğimbutemelinüstündegelişmiştirvehayalciliğeenuzakgörünentarafımbile,aslındahayalkurmaktanbaşkabirşeyyapmayan,böylecevarabileceğienüstmertebeyeyükselmişolanbirruhaaittir,bundandahiçutançduymaz.
Sırfkendimitahliletmezevkinitatmakiçin,
tamamenhayaleadanmışbirhayatı,tamamenhayalleşekillenmişbirruhuyaratan,benimlebütünleşmişolanzihinselsüreçleri,kendimihazırhissettikçe,yavaşyavaşkelimeleredökmekisterim.
Kendimedışarıdanbaktığımda,kihemenhepoşekildegörürümkendimi,eylemektenâcizbiradamım,elinioynatmayı,birişegirişmeyidüşününcebilerahatsızlıkduyan,başkalarıylakonuşmayıbeceremeyenbiradam,gönlümünzihinselemekisteyenşeylerleavunacakkadarolgunlaşmamışolmasıbiryana,ayrıca,hiçolmazsaçalışırkenbenioyalayacakelişlerinedeyatkınlığımdayok.
Böyleolmamnormaldir.Hayalcilerdekabuledilebilirbirhalbu.Gerçekliklerkarşısındaallakbullakolurum.Başkalarıkonuştukçaiçimisonsuzsıkıntılarbasar.Öbürruhlarıngerçekolmasıhepşaşırtır.Yapılıpedilennevarsa,genişbirbilinçsizliklerağındanibaretgözümde,aklayatkınbirtutarlılıktanyoksun,saçmabiryanılsama–hiç.
Fakat,insanpsikolojisiniçarklarından
anlamadığımı,benzerleriminenmahremdüşüncelerini,güdülerinitamolarakalgılayamadığımıdüşünenlervarsa,neolduğumudoğruanlamamışlardemektir.
Meseleşuki,öylesinebirhayalcideğilimben:Münhasıranhayalciyim.Hayalkurmayaveyalnızbunuyapmayaalıştıkça,gönülgözümüngörüşümüthişberraklaştı.Düşlerimdekikişilerivedekorlarışaşırtıcı,bazendeürkütücübirbelirginliktegörmeklekalmıyorum,soyutdüşüncelerimi,insaniduygularımıyadaonlardangeriyekalanları,gizlieğilimlerimi,kendimekarşıpsişikyaklaşımlarımıdagenebelirginolarakgörüyorum.Diyebilirimki,ensoyutdüşüncelerimikendimde,içimdekibiruzamda,gönülgözüylegörüyorum.Bütünçetrefillikleridegörünürhalegeliyorböylece,hemdeenufakayrıntılarınadek.
Sonuçolarakeksiksiztanıyorumkendimivekendimieksiksiztanıyınca,bütüninsanlığıdaeksiksiztanımışoluyorum.Ruhumdabiraniçinparlamamışneaşağılıkbiriçgüdüvardır,
nedesoylubircoşku;herbirimizinneşekildekendimiziortayakoyduğumuzudabilirim.Kötüdüşüncelerin,isteryüzlerdekimertlikyadakayıtsızlıkmaskelerininaltında,isterherbirimiziniçindekienderinyerdeolsun,hareketlerindençıkarırımneolduklarını.İçimizdeneyinbizitatlıumutlarlakandırmayaçalıştığınıbilirim.İştebusayede,yanımdakiinsanlarınçoğunukendilerindenbileiyitanırım.Sıksıkderinliklerineinmeyeuğraşırım,benimolsunlardiye.Açıklayabileceğimherruhsalyaşambanaaittir,çünkübencehayaletmek,sahipolmakdemektir.Dolayısıylahernekadarhayalciolsamda,iddiaettiğimgibibirruhçözümcüsüolmamdagayetdoğaldır.
Bundanötürü,okumayısevdiğimnadirşeylerarasında,tiyatrooyunlarınaayrıbirzaafımvardır.Heryenigün,bendefarklıbiroyunseyreder,ruhlarınMercatorprojeksiyonunagörebirdüzlemenasılyansıtılacağınıiyibilirim.Aslındapeksıkıntımıgiderdiğideyokbunun,dramaturglaröyleçok,
öylebenzer,öylebüyükhatalaryapıyorlarki.Benigerçektentatminedebilenbirdramçıkmadı.İnsanpsikolojisini,birbakıştabütüntenhalarıyoklayanbirşimşekberraklığıylaincelerken,ruhçözümlemesindekivetiyatrocularınyapısındakikabalıktanrahatsızoldum;bukonulardaokuduğumazıcıkşey,yazılıbirsayfanınortayerindekibirmürekkeplekesigibitiksindirdibeni.
Varlıklar,düşleriminmalzemesidir;Dışarı’nınbazıayrıntılarınadalgıncadaolsa,aşırıbirdikkatlebakmambundandır.
Düşlerimebelirginlikkazandırmakiçin,gerçekmanzaraları,hayattanalınmışinsanlarıüçboyutluolaraknasılgördüğümüzübilmemgerekir;çünkühayalciningörüşüylevarlıklarıgörüşümüzarasındafarkvardır.Düştebakış,gerçekteolduğugibibellibirnesneninönemliyadaönemsiztaraflarınatakılıpkalmaz.Hayalcineyigörüyorsa,önemliolanodur.Birnesneninhakikigerçekliği,varlığınınbirparçasıdırsadece;gerikalanıise,boşluktavarolmaayrıcalığınınkarşılığındamaddeyeödediği
ağırbedeldir.Aynışekilde,düşteykenelletutulurbirgerçekliğiolupdaboşluğuniçindeykenböyleolmayanolaylardavar.Gerçekbirgünbatımı,tartıyagelmez,geçicibirşeydir.Hayalîbirgünbatımıisesabitveölümsüzdür.Birinsan,düşlerininetolarakgörebiliyorsa(zatenaslındaöyledirler)yadahayatıdüştegörmeyi,hayatımaddesizolarakgörmeyivedüşdenenaletlefotoğrafınıçekmeyibiliyorsayazmayıdabilir,yararlı,ağırvesınırlı’danyayılanışınlarınhiçbiretkisiyokturoaletüzerinde,çünküonlarolsaolsatinselliklevhasınıörtmeyibilir.
Kendiadıma,düşlerikullanakullanaadetaiçimdekemikleşenbiralışkanlıkla,gerçekliktekidüşüyakalıyorumhep.Varlıklarabakarken,düşlemiminkullanamayacağıtaraflarınıyokediyorum.Daimadüşteyaşıyorumkısacası,gerçekhayattayaşarkenbile.Birgünbatımınıkendimdeseyretmekledışarıdaseyretmekbenimiçinbir,çünküikisinideaynışekildegörüyorum,görmebiçimimherikidurumadakendiniaynışekildeayarlıyor.
Bunedenlekendimedairfikrim,pekçoklarınahatalıgelebilir.Birbakımaöyledirde.Fakatkendikendimihayalediyor,kendimdehayaledilebilirolanıseçiyorum;uzunuzadıyakendimioluşturuyor,mümkünolanherşekildetekraroluşturuyorum,takiolduğumveolmadığımkişidentalepettiğimekıyasla,tatminedicibirimgeeldeedenedek.Bazenbirnesneyigörmenineniyiyoluonuortadankaldırmaktır,amagenedekalıro,nasıldesem,inkâredilmişliğininvehükümsüzlüğününmaddesiyleyoğrulmuşolarakkalır;gerçekvarlığımınkocaparçalarınauygularımbunu,portremdensilindikçekendigerçekliğimedoğruevirirlerbeni.
Budurumda,kendimikandırmaktakullandığımmahremyöntemlerhakkındayanılgılaradüşmektennasılkurtulabilirim?Meseleşuki,dünyanınbirhaliniyadahayalîbirinsanıgerçekötesibirgerçekliğesürükleyensüreç,aynızamandabirduyguyuyadafikridetaşıraynıyere;onlarısoyluyadasafgösterenaraçlardansahteolanlarıdaalırellerinden,ki
hemenhepsisahtedir.Tarafsızlığımınmutlakbirtarafsızlıkolduğunadikkatedilsin,tümtarafsızlıklariçindeenmutlakolandırbenimki.Somutolmasınarağmenmutlaklığınözellikleriyledonanmış,mutlaknesneyiyaratabilirim.Ruhumdaharahatuyusundiyehayattansaklanmışsayılmam;sadecehayatdeğiştirdim,düşlerimdehayattakitarafsızlığınaynısınıbuldum.Düşlerim–bukonuyubaşkasayfalardaelealmıştım–irademdenbağımsızolarakdoğariçimde,çoğuzamandagücendirir,incitirbeni.Kendimdekeşfettiklerimgenellikleüzücü,utançverici(belkideiçimdebirparçainsanlıkkalmış–utançdaneyinnesi?)vekorkutucudur.
Kesintisizdüşhalibendedikkatinyerinialdı.Gördüklerime,içimdetaşıdığımbaşkadüşleriekleyeceknoktayageldim,düşümdezatenohalegelmişolsalarbile.Varlıklarıdüştegörmekdediğimşeyihakkıylayapacakkadardikkatimdağılmışolsada,dikkatsizlikaralıksızçalışanhayalgücümdenve–aşırıbirdikkatledeğilsede–düşleriminakışınakafayormamdan
kaynaklandığıiçin–biradımdahailerigiderekdüşlediğimşeyigördüğümdüşeekliyorumki,maddedenarınmışgerçeğinmutlakmaddesizlikletemasetmesinisağlayabileyim.
Aynıandapekçokfarklıdüşünceninpeşindengidebilme,hemetrafımıgözlemleyiphemdebambaşkaşeylerdüşleyebilmeyeteneğiniböyleedindim;biryandansapınakadargerçekbirTejoNehri’ndesapınakadargerçekbirgünbatımıhayalederken,biryandandaiçimdekibirPasifikOkyanusu’ndahayalîbirsabahdüşlemeyiörneğin;hayaledilenikişey,iyicekarışmaksızıniçiçegirer,herbirininbendeyarattığıfarklıduygulardanbaşkaşeybulaştırmazlarbirbirlerine;sankihemsokaktangeçenlerigörüyormuşum,hemdeaynıandaherbirininzihninikendimdehissediyormuşumgibiolur–ancakduygubirliğisağlandığındaolabilecekbirşeybu–veaynıandafarklıbedenlerin–farklılıklarınıgörmezsemolmaz–sayısızbacaklarınkıpırdandığısokaktakarşılaştığınıgörüyorumduradeta.
125.Yada:kimseninanlayışıylayaşıtayinleri.
126.Yada:upuzun,Gongoratarzında.
VI
“Çıkılmamışyolculuk”
Şelale
Küçükkızgayetiyibilirbebeğiningerçekolmadığını,amagerçekbirvarlıkmışgibidavranır,hemdekırıldığızamanağlayacak,üzüntüdenharapolacakkadar.Çocuğunmarifeti,herşeyigerçekliktenuzaklaştırabilmesidir.Şükürlerolsunkihayatındüşlerlegeçenböylesibirdönemivar,
hayatı127inkâredersin,çünkücinsellikyoktur,gerçekliğiinkâredersin,sırfoyunolsundiye,olmayanşeyleridegerçeksanırsın!Keşketekrarçocukolsam,insanlarınetraflarındakişeylereverdiklerideğerede,aralarındakurduklarıbağlaradakendimikaptırmaksızın,hepöylekalsam.Küçükkenkurşunaskerlerimibaşaşağıçevirirdimsıksık...Pekisiz,gerçekaskerlerinbaşaşağıyürümemesigerektiğini
kanıtlayacak,benibunaiknaedebilecektekbirmantıklıargümanbiliyormusunuz?
Çocuk,altınacamdanfazlaitibaretmez.Peki,gerçektealtındahafazlaedermi?–Çocuk,yetişkinlerinedimlerineadetaperçinlenmişgördüğütutkuları,öfkelerivekorkularıiçteniçesaçmabulur.Sahi,korku,nefretveaşklarımızınistisnasızhepsiboş,birokadardasaçmadeğilmidir?
Eyçocukluğaözgütanrısal,saçmasezgi!Bizdekiençıplakhayalibileönyargılarlaörtülmüşolan,endolaysızbaktığımızdabileöznelfikirleribulaştırmadanedemediğimizşeyleringerçek-görünüşü!
Tanrıkoskocabirçocukolmasınsakın?Yabütünevrenbirşaka,birçocuk
afacanlığıysa?128Oderecegerçekdışı,o[...]Bufikrikomiklikolsundiyeatmıştım
ortayaveşimdiuzağımdayken,görünnasıldaansızıniğrençliğininfarkınavardığımı.(Genede,kimbiliryagerçeğiyansıtıyorsa?)İştefikirayaklarımındibinedüşüyortekrar,kırılıpbinlercedehşettozuna,gizemkırıntısına
dönüşüyor...Varolduğumubilmekiçinuyanıyorum...Belirsiz,derinbirsıkıntınınmünasebetsiz
tazeliğinincıvıltısıgeliyorkulağıma,oradan,bahçeninaptaldibinden,arıkovanlarınınarkasındakişelalelerden.
Yanlışevlilikleryapmışkadınlaraöğütler(1)H.K.
(Yanlışevlilikleryapmışderken,evlikadınlarıntümünüveayrıcabazıbekârkadınlarıkastediyoruz.)
İlkolarakinsancılduygularbeslemektenkaçınınız.İnsancıllıkbüyükbirkabalıktır.Sizigidizavallı,yanlışevlenmişkadınlar,soğukkanlılıkla,akıllıusluyazıyorum,siziverahatınızıdüşünerek.
Tıpkısanatgibiheranlamdaözgürleşmekderuhumuzumümkünolduğukadarcendereyesokmamakla,bedenimizindeisteklerimizeitaatetmesinisağlamaklaolur.
Ahlaksızolmayagerekyok,çünkükişiliğinizibaşkalarınıngözündealçaltıryadasıradanlaştırırbu.Ahlaksızolun,evet,amaiçteniçe,birsaygıhalesiylekuşatılmışolarak.Bedenibakireliğemeyillisadıkbireşveanneolmak,birtaraftandabakkaldan[...]varıncayakadarbütünkomşuerkeklerleanlatılmaztenselhastalıklara[...]yakalanmak,fingirdekkadınlarınyöntemlerinede–tamkendilerinegöre,beşparaetmezyöntemlerdirbunlar–,[...]herhaldeçıkarlarınkızı[...],aptallıktasınırtanımazkadınlarınkatınamusanlayışınadadüşmeksizinhayattanzevkalmak,kişiliğinigeliştirmekisteyenleriçinapayrıbirlezzettir.
Eybusatırlarıokuyandişiler,yazdıklarımıanlamanıznekadarüstünolduğunuzabağlı.Zevkbeyindengelir,işlenensuçlarisesadecedüştesuçtur!Sapınakadargerçek,nefisbirsuçbiliyorum.Hiçbirzamanişlenmedi.Bilmediğimizsuçlardırgüzelolanlar.CesarBorgia’nınkilergüzelmidir?Kesinliklehayır,inanınbana.Ogüzelim,osayısız,overimlisuçlarıişleyenvarlıkhayalimizdekiCesar
Borgia’dır,herbirimizdekiBorgiafikridir.Kalıbımıbasarım,gerçekCesarBorgiaalelade,aptaladamıntekiydi;başkatürlüolamazdızaten,çünküvarolmakaptalca,sıradanbiriştir.
Sizetavsiyedebulunurkenhiçbirçıkarbeklemiyorum,yöntemimibenihiçilgilendirmeyenbirvakayauygulamışoluyorum.Şahseniktidarveşanhayalederimben;cinselliğehiçyerolmayanhayallerdirbunlar.Amasizeyardımımdokunsunistiyorum,belkidesırfkendimleçelişmekolsundiye,zirayararlıolmaktannefretederim.Kendimcebirözgecilikbenimki.
Yanlışevlilikleryapmışkadınlaraöğütler(2)
Şimdi,kocanızıhayalinizdenasılaldatabilirsiniz,sizebunuöğretmekisterim.
İnanınbana:Sadecekabasabakadınlarkocalarınıgerçektenaldatır.Edepyoksacinselzevkdeolmaz.Kadınbirdenfazlaerkeğe
kendiniverirseedepdiyebirşeykalmaz.Şunudabelirtmedengeçmeyelimki,kadın
kendisindenüstünolduğuiçinbirerkeğeihtiyaçduyar.Kanımca,kadınkendinitekbirerkeklesınırlamalıdırki,gerekirseonuhayalîerkeklerdenoluşan,giderekbüyüyenbirçemberinmerkezineoturtabilsin.
Bunugerçekleştirmekiçinenuygunzaman,âdetkanamasındanöncekigünlerdir.
Yani:Kocanızınbedeniniolduğundandahabeyaz
hayalediniz.İyihayalederseniz,üzerinizdededahabeyazhissedeceksinizdir.
Cinselliktehertürdenaşırılıktankaçınınız.Üzerinizdeyatankocanızasarılıphayalgücünüzükullanarak,tekbirbakışladeğiştirinizonu–yüreğinizdesaklıolanerkeğidüşününüz.
Hazzınözüikiyebölünmektengelir.İçinizdekiKedi’ninpenceresiniardınakadaraçınız.
Kocanızıncanınınasılsıkabilirsiniz.Kocanızınaradabiröfkelenmesiönemlidir.
Önemliolantiksindiğinizşeylerinsizecazipgelmeyebaşlaması,amabusıradadışdisiplininizikorumanızdır.
Doludizginiçdisiplinsizlikleensıkıdışdisiplininelelevermesinden,dörtdörtlükcinsellikdoğar.Birdüşüyadaarzuyugerçekhalegetirenherhareket,aslındaonugerçeğindışınaitmişolur.
Yerinekoymasandığınızkadarzordeğildir.Yerinekoymaderkenkastım,AerkeğiyleçiftleşirkenhayalinizdeBerkeğiyledoyumaulaşmayaçalışmaktır.
Yanlışevlilikleryapmışkadınlaraöğütler(3)
Kıymetlitalebelerim,öğütlerimiharfiyenyerinegetiriyorsanız,kiliseninyadadevletinsizirahminizleyadaisminizlebağladığıerkekhayvanlabirlikte,amaonunmarifetlerininsayesindedeğil,sizeüstüste,sayısızdoyumlardilerim.
Kuş,ayaklarınıyeresıkıbasarakhavalanır.
Sevgilikızlarım,buimgeyidüşündükçe,varolanyegânetinselemrihatırlayasınızherdaim.
Bilmediğikirlizevkkalmamış,fakatkocasınıasla,gözüylebilealdatmayanbiraşifteolmak–müthişbirhazverirbu,tabiibecerebilirseniz.
İçindenaşifteolabilmek,kocasınıiçinden,sarmaşdolaşkenbilealdatabilmek,kocasınaverdiğiöpücüğün(gerçek?)anlamıolmayabilmek–ah,sizüstünkadınlar,ahesrarlıBeyinlerimbenim–iştehazdiyebunaderler.
Aynıöğüdüerkeklereniyemivermiyorum?ÇünküErkekbaşkabirtürdür.Altseviyedenolanlara,önünegelenkadınıkullanmalarınıöneririm:Yapsınlarbunu,yapsınlarda[...]zaman,onlarınekadarhorgördüğümübellesinler.Üstünerkeğinisekadınaihtiyacıyoktur.Hazzaulaşmakiçinbirinesahipolmayahiçgerekduymaz.Nevarki,kadınlarınüstünolanlarıbilekabuletmezbunu:Kadın,esasencinselliğinedüşkündür.
İmparatorlukefsanesiH.K.
DüşâlemimbirDoğuşehridir.Boşluktayerişgaledenbirgerçeklikolarak,gösterişli,yumuşakbirhalınınşehvetivardıryüzünde.Sokaklarınırengârenkyapandükkânlarkendilerineaitolmayan,anlaşılmazbirfonunüzerineişlenmişgibidurur;uçukmavisatenlerdeki,sarılıkırmızılıkabartmanakışlarabenzerler.Şehrinbütünhikâyesi,loşodamdabellibelirsizkulağımaçalınankelebekmisali,düşümdekilambanınetrafındadönüpdurur.Düşlerimeskizamanlarıngörkemlihayatlarındagezinmiş,kraliçelerinellerindenzamanlasolmuşmücevherleralmıştır.Olmayanvarlığımınkıyılarınısahiciuyuşukluklarsarmış,alacakaranlıknefesaldıkçayosunlarnehirleriminsereserpeyayılanyüzeyinevurmuştur.İştebununiçinkayıpuygarlıklarınsütunluavlularıydımvaktiyle,ölüfrizlerdekiarabeskmotiflerinateşiydim,kırıksütunlarakıvrılakıvrılasarılan
karasonsuzluklekeleriydim,uzaktabatangemilerigözleyengemidirekleriydim,sırfdevrilmişağaçlaraçıkanbasamaklar,upuzunörtülerdim,örtmeyibilmezdibunlar,amakıvrımlarındagölgelersaklarlardısanki,yereçalınmışbuhurdanlıklardanyükselendumanlargibidoğrulanhayaletler.Neuğursuzbirsaltanattısürdüğüm,enıraksınırlardakisavaşlar,sarayımahuzuruzehirederdi.Uzakşenliklerinbelirsizmırıltısıhepyakınımızdaydı;pencereminönündengeçmeyemecburalaylarebediyenyürürdü;amahavuzlarımdanebirkırmızıaltınbalıkbulunurdu,nedemeyvebahçelerimindurgunyeşilindetekbirmeyve;hattabaşkalarınınmutlumesutyaşadığıdermeçatmakulübelerdenyükselipağaçlarınardındankendinigösterenbirdumanbileyoktu,obasitbaladlarıyla,özbilincimindoğuştangelenesrarınıuyutacak.
Pedro’nunkırşiiriSeninenerede,nedenezamangördüğümü
biliyorum.Bilmembirtablodamıydı,yoksasapınakadargerçekkırlarda,bedeninleyaşıt
ağaçların,bitkileriarasındamıydı;birtablodaydıbelki,bendekalanhatıranöylesinetemiz,öylesineokunaklı.Acabanezamandı,hattagerçektenoldumubu–belkibirtablodabile,hiçgörmedimseni–amaaklımınolancacoşkusuylabiliyorumki,hayatımınendinginanıydıo.
Yanındakocaman,uslubiröküzleçevikadımlarlagelmekteydinküçüksütçükız,sakinceyürüyordunuzenlibirkurdelegibiuzananyolda.Siziuzaktangörürgibioldum,sonrabanadoğrugeldinizvegeçipgittiniz.Farketmemişgibiydinbeni.Ağırağıryürüyordun,sen,kocaöküzündalgınçobanı.Bakışlarınbütünanılardanarınmış,ruhunhayatınıbarındırangenişbirdüzlükgibiaçılmıştı;özbilincinterketmiştiseniveoandasensadece[...]
Senigörünceşehirlerindeğiştiğinihatırladım,kırlarınsaezeliveebediolduğunu.Dağlara,taşlarakutsaldeniyorsa,KutsalKitapzamanındanbuyanahepaynıkaldıklarıiçindir.
İsimsizsiluetininömürsüzçizgilerioldu
bütünbirkırâleminigözümünönünegetirenveşimdi,senidüşündüğümdehiçbilmediğimenginbirhuzursarıyorbenliğimi.Yürüyüşündehafifbirkıvraklıkvardı,bellibelirsizbiroynaklık,herhareketindebirkuşyerekonuyordu;görünmezsarmaşıklargövdenesarılıyordu.Sessizliğin–akşaminiyordu,yorgunsürülerzamanınsolgunyamaçlarınadoğrumeliyor,şangırdıyordu–,sessizliğinsonçobankızınınşarkısıydı,Vergilius’unaslayazmadığıbirkırşiirindeunutulmuşturbukız,yüceltilmektenebediyenmahrumedilmiş,çayırlardaölümsüzbirkaraltıolarakkalmıştır.Belkiyürürkengülümsüyordunda–kendineyadaruhuna,içindenkendinigülümserkengördüğüniçin.Amadudaklarınınkıvrımıdağsıralarıkadarsakin,köylüellerininhatırımdançıkmışhareketleri,kırçiçekleriylebezeliydi.
Evet,birtablodagördümseni.Öyleyse,neredençıkardımyolumdagiderkenbanadoğruyürüdüğünü,yolumuzunkesiştiğini,benimseardımadönüpbakmaksızın
yürüdüğümü,ardındangenevedaimahayalinigördüğümü?Zamandurupsanayolveriyor,benise,hayatta–yadahayatınbirtaklidindeyerinebirbaşkasınıkoymakistediğimdealdatıyorumseni.
BoşmezarKharon’averilecekparayıağzınakoyanbir
tekdul,birtekyetimolmadı.Görmeyelimdiyebağlanmıştıgözleri,oysaStyx’iogözlerlegeçmiştivecehennemsularındatamdokuzkez,tanımadığımızyüzününsuretinigörmüştü.Ölümnehirlerininkıyılarındabugünbaşıboşgezinenokaraltınınbizimiçinbiradıyokartık;adıisesadecebirgölge.
Vataniçinöldü,nasıl,nedenolduğunuanlamadan.Görkemlibirfedakârlıktıbu,çünkükendinibirkenarabırakmıştı.Ruhundakiolancamertliğiortayakoyarakhayatınıverdi:İçgüdüyleyaptıbunu,görevicabıdeğil;Vatanaşkıuğrunaöldü,edinebileceğiVatanbilinciiçindeğil.Mantıkenöylegerektiğindendeğil,sadecebizidoğurduğuiçinoğluolduğumuzbiranaymışgibisavundu
onu.Aslisırrasadıkkalaraknedüşündünedeistediölmeyi,amatıpkıhayatgibiölümüde,nedeninibilmeksizinyaşadı.Şimdionunolangölge,Thermopylai’dedüşmüşolanlarlakardeştir,dahadoğmazdanönceettikleriyeminesadakatlerinibedenleriylekanıtlamıştıonlar.
Güneşhersabahnasıldoğarsa,odaöyleöldüVatanuğruna.Varolmakonundoğalhaliydi,öyleki,Ölümdeğiştirmekzorundakaldıonu.
Ateşlibirinancınkölesiolmadı,büyükbiridealinalçaklığıuğrunasavaşırkenvurulmadı.Biryanıylainancınküfür,insancıllığınhakaretolduğunubilmeksizin,nebirpolitikdüşünceyi,neinsanlığıngeleceğini,nehenüzaraftabekleyenbirtakımdinlerikurtarmauğrunagirditoprağa.Muhammed’inmüritleriyleMesih’intalebelerininkendinikandırmasınayarayanahiretinancıyladahiçarasıolmadığından,ölümügördüğündeondanbirhayatbeklemedi,dahaiyisiniumutetmeksizinseyrettihayatıngeçişini.
Rüzgârgibi,güngibidoğalolduölümü,onufarklıbiriyapanruhunudagötürdügiderken.Birkapınınönünegelipiçerigirercesinedaldıkaranlığa.Vataniçinöldü,insandanüstünolan,neolduğunugerçektenbildiğimizbiricikşeyiçin.Yeryüzü’ndecanlıbirvarlıkolmasınısağlayanateşbakışlarınınderinlerindesöndüğünde,neMüslüman’ınyadaHıristiyan’ıncennetiyansıdıgözlerine,nedeBudist’inaşkınunutuşu.
Bizonubilmediğimizkadar,odakendindenhabersizdi.Neyaptığınıbilmedengöreviniyerinegetirdi.Gülleriaçtıran,yapraklarınölümünenicegüzelliklerkatanşeyinkılavuzluğunagüvendi.Hayatınbundanötebiranlamı,ölmeninsedahagüzelbirödülüolamaz.
...Şehadetlecennetikazanacağındanda,acıkuvvetiyleinsanlığıkurtaracağındandahabersiz,gayetmütevazıbirkahramanlıkla;barbarlarladüşmanlarıistemeyen,Şehir’eaitkadim,paganırktanbiri.
...ama,oğulaanasınısevdirencoşkuyla;
kendisioğulolduğundandeğil,ötekianası
olduğundan[?]129
Tanrılarındarızasıylagezşimdisonsuzadekışıksızlığamahkûmmemleketleri,yoldaKokytosNehri’ninşikâyetlerini,alevalevPhlegeton’udinle;geceninderinliklerindeLethe’ninsolgunsularınınhafifakışınakulakver.
Kendisiniölümesürükleyeniçgüdügibiisimsizdiro.Vataniçinöleceğiaklınagelmemişti:Amaöldü.Göreviniyapmayakararvermemişti:Amayaptı.Oldumolasıruhuisimsizkalmışbiradama,bedeninihangiisimletarifettiğisorulmamalı.OPortekizliydi;şuyadabuPortekizlideğil,sınırlariçinehapsedilmemişPortekizli.
Yeri,Portekiz’ikuranlarınyanındadeğil,onlarapayrıdır,bilinçleridebambaşkadır.Cesaretleriylebizedenizinyollarınıaçan,dahagenişkrallıklarıkucaklamamızısağlayanoyarı-tanrılarlayârenlikedemezo.
Nebirheykelolsunnedebirmezartaşı,hepimizikendindetoplayano’nunhalini
hatırlatacak;obütünbirhalkolduğunagöre,ülkebaştansonamezarıolsun.Onukendianısınagömelim,mezartaşıniyetinedeverdiğiörneğiyüceltelim.
Çıkılmamışyolculuk(1)
Hafifçesonbaharadönmüşbirşafakvaktiçıktımohiçgerçekleşmeyenyolculuğa.
–Gerçekdışıbirşekildehatırladığım–gökyüzündemorlarkarışmış,hüzünlüsarıdöküntülervardı,dağlarıncançekişmeli,berrakhatlarıysa,onlarıyumuşatan,kıvrımlarınasızanölümrengibirhaleylekuşatılmıştı.
Gemininöbürtarafındakiküpeşteden(durduğumtarafta,büyüktenteninaltıdahasoğuktu),okyanusdoğuda,ufkunhüzne
boğulduğuçizgiyedekkıpırkıpırdı,130
karanlıklarınsoluğudaaynıyerde,sıcakbirgündebastıransismisali,ensondenizinsıvı,karanlıksınırınagecenakışlıbiralacakaranlık
bırakaraksüzülüyordu.Hatırlıyorumda,deniz,yanıpsönen
ışıklarınçizdiğikıvrımlarınkarıştığı,karanlıkrenklerebürünmüştü–mutlubirandabirdenbireakladüşüveren,kimbilirneyinhabercisihüzünlübirdüşünceninesrarıvardıbütünbunlarda.
Bilinenherhangibirlimandeğildiyolaçıktığımyer.Hangilimandı,bugünhâlâbilmem,çünkühiçgitmedim.Zatenyolculuğunkutsalamacı,varolmayanlimanlarıkeşfetmekti–limanlara-girmek’tenibaretlimanlar;nehirağızlarındakiunutulmuşkörfezler,gerçekdışılığısözgötürmezşehirleribirbirindenayıranboğazlar.Okudukçasaçmabuluyorolmalısınızbusatırları.Nevarki,sizhiçbenimkigibibiryolculukyapmadınız.
Gerçektengittimmi?Evetdersemyalanolur.Başkamemleketlerde,başkalimanlardabuldumkendimi,başkaşehirlerdengeçtim–gerçibuşehirde,ötekilerdeaslındadünyanınhiçbirşehriydi.Gideninmanzaradeğildebenolduğuma;başkadiyarlardakioülkelerinbeni
değil,benimonlarıkatettiğimeyeminetdeseler–hayır,edemem.Benkihayatınneolduğunubilebilmezken,benmionuyaşıyorumyoksaomubeni(“yaşamak”fiilihayatladolduğundakazandığıanlamda),bunubileayırtedemezkenyeminedecekdeğilimherhangibirşeye.
Biryolculukyaptım,hepsibu.Bunaaylar,hattagünleryadaherhangibirzamanölçüsünegöreherhangibirzamanbirimiharcamadığımısöylememegerekyokherhalde.Yolculuğumzamandageçtielbette,amazamanısaat,günveayhesabınavurduğumuzkıyıdadeğil;öbürtarafta,zamanınölçütanımadığıyerde.Zamanoradadageçiyor,amaölçülemiyor.Birbakıma,biziyaşadığınatanıkolduğumuzzamandandahahızlıolduğu
söylenebilir.131İçinizdensorupduruyorsunuzdur,neanlatıyorbucümleler,diye.Sakınohatayadüşeyimdemeyin.Çocukgibikelimelerevevarlıklaraanlamlarınısormaktanvazgeçinartık.Hiçbirşeyinanlamıyoktur.
Hangigemiylemiyaptımyolculuğu?AdıHerhangibiri’ydi.Gülüyorsunuz.Bendegülüyorum,hattabelkisize.Tanrılarınanlayabileceğisembolleryazmadığımı,sizede,banadakimiddiaedebilir?
Herneyse.Şafakvaktiçıktımyola.Demiralınırkençıkanmadenîseshâlâkulağımda.Belleğim,vincinkollarınınağırağırhareketedipensonundamolaverişinigözucuylagörüyorhâlâ,saatlerboyuncahiçdurmaksızınindiripkaldırdığısandıkvefıçılarlabakışlarımıyormuştuokollar.Yüklerzincirlerlebağlanmışolarakküpeşteninüzerindenansızınyükseliyor,küpeşteyihafifçesıyırıpgeçiyordu;ardındansallanaraksintinekapağınakadaryuvarlanıyor,yuvarlanıyorduvenihayetdöşemedenyükselen,boğukbirgürültüyleyeredüşüpambarınkaranlıkbirköşesineyığılıyordu.Zincirlerçıkarılırkenendiptengıcırtılargeliyordu;venihayetzincirşakırdayarakyukarıçekiliyorveherşey,görüldüğükadarıylagereksizcesilbaştanbaşlıyordu.
YepyeniAvrupalardan,yelkenlimlebenisahteBoğazkıyılarındakarşılayanbambaşkaİstanbullardangeçtim.Sözümükesiyorsunuz:Yelkenlimmi?Evetya,nesöylüyorsamo.Yolaçıktığımbuharlıgemi,limanavardığındabiryelkenliydi.İmkânsızmıdediniz?Tamdabununiçinbaşımageldizaten.
Başkabuharlıgemiler,imkânsızHindistanlarınderinliklerindekihayalîsavaşlarınhaberlerinigetirdi.Omemleketlerinadıgeçtikçebunaltıcıbirsılahasretiçökerdiüstümüze,öylegeridekalmıştıkiülkemiz–budünyadamıydı,obilebellideğil...
Çıkılmamışyolculuk(2)
Kapınınarkasınasaklanıyorumki,Gerçeklikiçerigirincebenigöremesin.Masanınaltınasığınınca,Olasıbirdenkorkuyor.Öyleki,kucaklaşmışikikolgibiuzaklaştırıyorumkendimdenbenisarmalayanikisıkıntıyı–Gerçeklik’tenbaşkaşeyyaşayamamanın
sıkıntısıvesadeceOlası’yıtahayyüledebilmeninsıkıntısı.
Böylecealtediyorumtümgerçekliği.Zaferlerimikumdankaleleremibenzettiniz?Kumdanolmayankalelerinmalzemesindebirtanrısallıkmıvar?
Neredenbiliyorsunuzyolculuklaryaptıkçaanlaşılmazbirşekildegençleşmediğimi?
Saçmaladıkçaçocuklaşarakküçüklüğümedönüyorum,kavramlarlaçocukkenkurşunaskerlerimleoynadığımgibioynuyorum:Askerimgesinehiçuymayanşeyleryaptırırdımonlara.
Hatalardansarhoşlaşmışhalde,nihayetyaşadığımıhissettiğimsaniyelerdekendimdengeçiyorum.
(Çıkılmamışyolculuk?)
–Denizkazasımı?Hayır,hiçgörmedim.Amabütünyolculuklarımıkazayauğrattımgaliba,kurtuluşumisedağınıkbilinçsizliklerde
saklıydı.–Belirsizdüşler,anlaşılmazpırıltılar,şaşkın
manzaralar–oncayolculuktanruhumdakalanbundanibaret.
Herrenktensaat,herlezzettenaşk,herboyuttaaçgözlülükgördümzannedersem.Ömrümboyuncakendimiyoldançıkardımhepvenekendimeyettim,nedeyetmeyihayalettim.
–Şunudabelirteyimki,bengerçektendüştümyollara.Amatekanladığım,yolculukyaptıysamdayaşamamışolduğum.Biruçtanbiruca,kuzeydengüneye,doğudanbatıya,arkamdakigeçmişinyorgunluğunu,şimdiyiyaşamanınsıkıntısını,birgelecekletanışmakzorundaolmanınöfkesinitaşıdım.Amaokadarçabaladımki,nihayetşimdikizamandabirbütünolarakkalmayı,benliğimdegeçmişivegeleceğiöldürmeyibaşardım.
–Adınıbilebilmediğimnehirkıyılarındayürüdüm.Geçtiğimşehrinzevkinegörebirkafedeoturupherşeyibulanıkgördüğümükeşfettim,tıpkıdüşlerdekigibi.Hattabazen,
yoksabizimeskievdekimasada,düşlerimdengözümkamaşmışbirhaldekıpırdamadanoturuyormuyumsadece,diyesorduğumoldukendime!Böyleolmadığına,şuanhâlâoradaoturmadığımaveşimdisizesöylediklerimdedahilkalanherşeyinsahte,uydurmaolmadığınadagüvenceveremem.İyiama,beyefendi,sizkimsiniz?Buyurun,birsaçmalıkdaha:Söylemenizmümkündeğil...
***Birlimanaçıkmamakdendimi,çıkılacak
limankalmaz.Aslavaramamak,aslavaramamakdemektir.
127.Yada:aşkı.
128.Pessoa’nınyankimliklerindenCaeirobukonuyugenişbiçimdeelealmıştır.
129.Sonikiparagrafbüyükolasılıklametninsonhalindeyeralmayacaktı.
130.Portekizkıyılarınındoğusundadenizgörünmez;Pessoabuoyuncaklışiirselmetindebelkibir“gözkırpıyor”,belkideçocukluğuGüneyAfrika’da,Durban’dageçmişolanyazarınbiranısısuyüzüneçıkmış.
131.Yada:bizimzamanımızdandahahızlı,amayılavurulduğundanedahahızlıne(…)yavaş…
EKLER
I
VicenteGuedes’inadınıngeçtiğimetinler
VicenteGuedes’letamamenrastlantı
sonucutanıştım.132İkimizdesıksık,aynıtenha,ucuzlokantayagiderdik.Gözaşinalığımızvardıvesonundakendiliğinden,sessizceselamlaşırolmuştuk.Birgünaynımasadakarşıkarşıyageliverdik;öylesineikiçiftlafettik,derkensohbetkoyulaştı.Hergün,akşamlakalmayıpöğlenyemeğindedebuluşmayabaşladık.Akşamyemektensonrabazenbirlikteçıkıyor,çeneçalarakbirazgeziniyorduk.
VicenteGuedesbubomboşhayata,kimisırlaraerenlerinkayıtsızlığıylakatlanıyordu.Zihnitamamenzayıflaraözgüstoacılığagöreişliyordu.
Ruhsalyapısıyüzündenbütünarzularıduymayamahkûmdu;kaderiiseherşeyesırtçevirmeyemecburediyorduonu.Ogünedek
kimsebukadarşaşırtmamıştıbeni.Buadam,dünyadaneletekçekmekgibibirniyetiolmaksızın,tabiatınınçizdiğidoğruhedeflerinhepsindenvazgeçmişti.Hırsiçineişlediğihalde,hiçbirhırsbeslememeninzevkiniçıkarıyorduağırağır.
...Huzurdolubukitap.Dünyadünyaolalı,durgunluğununaltında
enbüyükinceliklerisaklayan,katıksızdüşlerdeençokçığırındançıkaninsanlardanbirindengeriyekalanvekalacakolansadecebu.Banaöylegeliyorki,dışarıdaninsandenilenvarlıklararasında,özbilincinibukadarkarmaşıkbirşekildeyaşamışbiridahayoktur.Buzüpperuhluadam,varolmakdenentesadüfüniçindehayalkurmayeteneğinitaşıdıheryere.
Bukitap,hiçhayatıolmamışbiradamın
biyografisidir.133
VicenteGuedes’innekimolduğubellidir,nedeneişyaptığı[...]
Bukitapiçinonunelindençıktı,denemez;onuntakendisidirçünkü.Fakatburadabizesöylenenherkelimeninardında,karanlıkta
kıvranıpduranmuammalarınolduğunudaunutmayalım.
VicenteGuedesiçin,kişininkendinibilmesibirsanat,birahlaktı;düşkurmakiseonundiniydi.
İçasaletdenenşeyiyarattı,dörtdörtlükbiraristokratındışgörünüşünün,ruhtakiensadıkyansımasıdırbu.
Lüksevininterasındaotururkenhayattansıkılanbiradamınmutsuzluğubirşeydir;benimgibiAşağıŞehir’de,dördüncükattakibirodadanmanzarayıseyretmekzorundaolan,neyaparsayapsınbiryardımcımuhasebeciolduğunuunutamayanbiradamınmutsuzluğubaşkabirşeydir.
“Toutnotairearêvédesultanes...”134
Resmîbelgelerde,meslekhanesinebüroçalışanıdiyeyazdığımdakimseşaşırmazken,benyersizbiralaycılıklakarışıkgizlibirzevkduyuyorum.Nasılolupdaadımınticaretyıllığında,buşekildeyeralabildiğinimerakediyorum.
Günlük’eepigraf:
Guedes(Vicente),büroçalışanı,Ruados
Retroseiros135
AnuárioComercialdePortugal.136
132.VicenteGuedes,Pessoa’nınilkbaştaHuzursuzluğunKitabı’nınyazarıolaraktasarladığıyankimliklerindenbiriydi.AEducaçaodoEstóico’nun“yazarı”olanBaronTeive’yebenzer.
133.Portekizcedekicümlekarışıktır:“Tamolarakyaşamamışbirinin”yada“hiçyaşamamışbirinin”,yanivarolmamışbirinin,olarakdaanlaşılabilir.Öteyandanbirbaşkaversiyonda,“Bukitap,olaysızbirotobiyografidir,”denilirki,bucümle,R.Zenithtarafındankitabınaltbaşlığıolarakkulanılmıştır.
134.Flaubert’denalıntı;metindeFransızca;“Hernoteringönlündebirhanımsultanyatar…”
135.Kelimeanlamı:TuhafiyecilerSokağı.
136.PortekizTicaretYıllığı.(Ç.N.)
II
BavyeraKralıII.Ludwigiçincenazemarşıylailgiliparçalar
EyÖlü,sanasunuyoruzruhumuzuveinancımızı,umudumuzuvehuzurumuzu!
Sonşeylerinecesi,EsrarınveÇöküş’ünFaniAdı–seniararkenbilepeşindengitmeyecesaretedemeyeniteselliet,rahatlat!
Teselli’ninEcesi,kayalarınarasında,hayatınçamurundan,pisliğindenuzakta,mehtaptauyuyanGöl!
SaçmaDünya’nınBakire-Anası,anlaşılmamışKaos’unbirgörüntüsü,saltanatınıherşeyeuzatveyay–solacaklarınısezençiçeklere,ihtiyarlıktantitreyenvahşilere,hayatyanılgısıylakandırmacasıarasındasenisevmekiçindoğmuşruhlara!
Hayat,varolamayanlaradoyamayan,Hiçlik’tenörülüsarmal.
Yokyeresırlarıçözenşövalye,getirinizaltınlarlaveölümledolusayvanı.Obeyazel
yereçalmazdanönce,vazolardasolupkalanoboşdüşün,kanlavegüllerleörülüanısını
hatırlayınız.137Yorgunluğunpatlamasındanhemenönce,parlakşamdanların,sıkıntınınçiftekilidivurulmuşdeğerlieşyalarıncilasındadonuklaştığısaatte,ipeklerebürünmüşbirhabercigibiusulcageçinizsakinsalondan.
Eskibenliğiniz,efendimiz,denizkızlarının,ölüdenizlerdekiayışığınabenzerunutuşlarınarasındakaldı.Ayayalnızkendileriarzulayıncayanaşanhastalıklısularınşarkılarınıduyduvesevincininyarımkaldığısarayınbahçesinde,güllerinyapraklarınıyoldutektek.Lavtasesleri–dahaiyişeylerinmüjdesidirbu–,anlaşılmazseslerarasındakaybolmaktaolanimparatorsözlerinin(uyandırdığı?)dikkatikulağınızdansildi.Sevincinizibölenvarlığınelinibıraktıeliniz,çünküiçliezgilerinsürüklediğiyalnızlıklarabenzemekzorundaydınız.Ağaçlarınarasındakihavuz,adaormanlarıiçindebirsuhayaligibiydivearzu[...]gibiydi[...]
Bulut-olaydatakılıpkalmışmehtapsaati,
kararsızgökvesoyludelikanlılarıngeçişi[...]
137.Cümleaçıkdeğil.Portekizcejarrokelimesininikianlamıolduğudüşünülürse,şuşekildedeçevrilebilir:“Obeyazelyolmadanönceyılanyastığıyapraklarındasolan…”
III
HuzursuzluğunKitabı’nadahiledilmemişparçalar
Sıskaadambeceriksizcegülümsedibana.Bakışlarındangüvensizlikokunuyordu,amadüşmanlıkyoktu.Sonratekrargülümsediysedehüzünlübirhalivardı.Nihayet,gözlerinitekrartabağınaeğdi.Sessizce,bütündikkatini
vererekyemeğinedevametti.138
***
Annesine139
5Haziran1914
Busıralarsağlığımgayetiyi,tuhaftır,aklımdayerindesayılır.Genedecanımısıkan,anlaşılmazbirkaygıvar,ancakzihnimkaşınıyor,diyetarifedebileceğimbirşey,sankiruhumsuçiçeğiçıkaracak.Nehissettiğimianlatabilmekiçinböylesaçmasözlerebaşvurmaktanbaşkaçaremyok.Fakatsize
aradabirbahsettiğimohüzünlüruhhallerimepekbenzemiyorbu,hanihüznümün,herzamankibildikhüzünolduğuhallere.Şuankiruhhalimingerçekbirnedenivar.Etrafımdakiherşeyuzaklaşıyorbenden,çöküyor.Üzücüanlamıylakullanmıyorumbuikifiili.Yalnızcagörüştüğüminsanlarındeğişimlerdengeçeceğini,hattabelkidegeçtiğini,hayatlarındakimidönemlerinkapanacağınısöylemeyeçalışıyorumvebütünbunlar–çocuklukarkadaşlarınınöldüğünügördükçekendiniölümedahayakınhissedenihtiyarlargibi–çözemediğim,esrarlıbirşekilde,kendihayatımındadeğişmekzorundaolduğunuyadadeğişeceğinisoktuaklıma.Böyleolursaişlerinkötüyegideceğineinanıyordeğilim;hattatamtersine.Amabirdeğişikliksözkonusuvebenimiçindeğişiklik,birhaldenbirbaşkasınageçmekkısmenölmektir;içimizdenbirparçadırölenveölenin,göçeninkederiisteristemezdokunurruhumuza.
İyisimiaçıkkonuşayım:Yarınenbüyük,en
yakındostum140Paris’egidecek,kısabir
seyahatedeğil,yerleşmeküzere;Anicateyzede(mektubunabakınız)kızıylabirlikteİsviçre’yegidecek,kızıdaosıradaevlenmişolacak.ÇoksevdiğimarkadaşlarımdanbirbaşkasıbirsüreliğineGaliçya’yageçecek.BiridePorto’yayerleşecek,oilksöylediğimdensonraenyakınarkadaşımdırkendisi.Uzunlafınkısası,benisaraninsaniortamdaöyledüzenlerkuruluyor(yadabozuluyor)kiyayalnızkalacağımyadahenüzbilemediğim,yenibiryolasapacağım.Yakındabirkitapyayımlayacakolmakgibibasitbirolaybilehayatımıaltüstediyor.Kaybettiğimbirşeyvar:yayımlanmamışolmahali.Yaniolumluyöndedeolsaherhangibirdeğişiklik,sırfherdeğişiklikkötüolduğundan,daimaolumsuzdur.Birkusuru,birzayıflığıyadabirdirenişikaybetmekdekayıptır.Düşününüzanne,buşekildehissedenbirvarlık,gündelikhayatınacılarınınpençesindekıvranmayanekadardayanabilir?
Onyılsonraneolacağım–neonyılı,beşyılsonra?Dostlarımasorarsanız,enbüyükçağdaşşairlerarasındasayılacakmışım–amabunu
yazmışolduklarımadayanaraksöylüyorlar,yazabileceklerimegöredeğil(öyleolsa,zatenaktarmazdımnedediklerini...).Diyelimkioldu,gerçektenbununneanlamageldiğinibiliyormuyum?Nasılbirtatvereceğininasılbilebiliriz?Belkideşöhret,ölümvegereksizliktadındadır,zaferiseçürükkokuyordur.
***
Birkaç“düşünce”dahaH.K.
Noelgünü.(Hümanizm.Noel’in“gerçekliği”tamamenözneldir.Sadecevarlığımdaduyumsadığım.Heyecangeldiğigibigeçti.Amabiraniçin,gizemcilerinkurumuşsoyundangelmesayısızkuşakların,şimdiölmüşhayalîdünyalarınumutlarınıvecoşkularınıpaylaştım.)
***Sosyoloji–politikkuramlarınve
uygulamalarınkullanışsızlığı.
***Istırabınkötütarafı–acıyıtattırmasıdır,
çünküacıylaaynıtözdenolankendikişiliğimizintadınavarırızoan.Yaşamaya,zevkalmayasusayıncasığınılacaksonsahicisığınaktırbu.
***
Kötüsevgililer
Benneolmanıistersem,oolacaksın.Coşkularımlayoğrulmuşbirsüsyapacağımseni,enderinimde,canımınçektiğiyerde,keyfimegöreduracaksın.Kendiliğindenhiçbirşeyinyoksenin.Bilinçliolmadığınagörehiçkimsedeğilsin;sadecedirilerarasındabirdirisin.
Qu’est–ildefrèreentoietceuxquiveulent
vivre?141
***Klasikyazarlarınüslubuvedekadanların
yapıtlarıruhumlauyuşuyor.Hiçbirşeyedoymadığımgibi,bütün
varlıklarımerakediyorum,bütünfikirlereoburcasaldırasımgeliyor[...]kaybetmişgibikederleniyorum,herşeyigörüp,okuyupdüşünmemizinimkânsızlığıaklımageldikçe...
Fakatgördüklerimedikkatetmiyorum,okuduklarımıönemsemiyorum,düşündükleriminarkasınıgetirmeyeçalışmıyorum.Şiddetli,hoyratbirheveslesaldırıyorumherönümegelene.
Ruhum,kendicoşkusunubiletaşıyamayacakkadarzayıf.Eksikkalmışlığınartıklarındanyoğrulmuşum,eniyi,münzevilerledolubirmanzaratarifederdibeni.
Dikkatimitoplayayımdesemsayıklamayabaşlıyorum;herşeyim,sisinarkasındanseyredilenbirtiyatrooyunugibigösterişlivesilik.
Düşüncelerisözedönüştürmeye,daha
doğrusuherbirdüşüncemibirsözolarakgörmeye,heyecanlarabirşekil,birrenkkazandırmaya,hattatümolumsuzlardabirahenk[...]dayalıbutenseleğilim[...]
Büyükbirifadegücüyleyazıyorum;hissettiğiminneolduğunubilmiyorumbile.Biryarımuyurgezer,öbüryarımhiç.
Kendimigerçektenanlayabildiğimde,varlığımdakikadınıgörüyorum.
Görkemlişafaklarınafyonuvesahtepırıltılarındankurtulanelinyanıbaşında,karanlığayayılmışoharika.
Dalgınzihnimdeakanoyoğunimgelervedoğruifadelerselibazenöylegüçlü,öylehızlı,öylegüroluyorkiöfkemkabarıyor,kıvranıyorum,onlarıkaybedeceğimeağlıyorum–çünkühepkaybediyorum.Ömürlerinidoldurduktansonra,birdahaçağırmakmümkünolmuyor.Aklınakazıyamadığıgüzelbiryüzüözleyenâşıkgibibenimdeelimdetekkalan,ölmüşinsanlarınbıraktıklarınabenzeyen,kendivarlığımınanısı;kaçıpgidenfikirlerle,imgelerle,sistendoğmuş,sistenolmuşböyle
ölüşekillerledolubirgeçmişinuçurumunaeğilmişim.
Olmasadaolur,oynak,dalgınbenliğimi,hiçliğiniçindeboğulurcasınakaybediyorumkendimden;değişkenimvebuözlükelimeherşeyisöylüyor,herşeyiiçeriyor.
Kelimeninahengi,çağrıştırdığıimgevebirfikirolarakanlamıgibi,herkelimededoğalolarakbirbirinebağlıolanunsurlar,bendedebağlantılı,amaayrıayrı.TekbirkelimeüzerindenkocabirKutsalTesliskavramınıanlayabilirim.“Sayısız”kelimesinidüşünüyorumşimdi,soyutvetuhafolduğuiçinonuörnekseçiyorum.“Sayısız”ıvarlığımdaduymamlakocadalgalarkabararak,sonsuzdenizdebilebitmeyenbirsesüretiyor;göklerdedonanıveriyorbirden,yıldızlarladeğil,tümdalgaların,ışıklıseslerdenoluşanezgisiyleveakanbirsonsuzlukfikribirbayrakgibiaçılarakyıldızlarıyadadenizinsesinigösteriyorbanavebütünyıldızlarıyansıtanbirben’i.
DomSebastão’nunsisleriçindedönmesiefsanesinezararvermez.Sisinbağrındabütün
birtarihtirkıpırdananvebizeanlatılanenbüyüksavaşlar,enbüyükbayramlar,engüzelbaşarılar,sisteoynananoyunlardırsadece,uzakta,alacakaranlıktaeriyen,silinentörenalaylarıdır.
Kendiniifadeeden,somutbirruhumvarbenim.Yavarlık-dışıbirhaliçindedurgunlaşırımyadauyanırımvebudurumda,tümvarlığımıngözüansızınaçılmışçasınakelimelereyansıtırımkendimi.Düşündüğümdedüşüncezihnimdekuru,ahenklicümlelerhalindedoğar,onudilegetirmemdenöncemi,yoksasöylemişolduğumufarketmemdensonramıaklımageldiğineeminolamamhiçbirzaman–düşüncesalthayalîdir,kelimelersekendiliğindendoğariçimde.Benimkafamdabütünheyecanlarınbirgörüntüsüvar,düşlerise,bestelenmişresimlerdir.Yazdıklarımkötüolabilir,amadüşünebileceğimherşeydenkatbekatfazlaben’dironlar.Bazenböylegeliyor.
Yaşadımyaşayalıkendimianlatıyorum,kendimleolansıkıntılarımınenküçüğübile,
üzerinebirazeğilecekolsam,birbüyününetkisiyle[...]serpilipezgiliuçurumlardaaçanrenkliçiçekleredönüyorhemen.
138.Bukısaparça,kitabınbaşında,Pessoa’nınBernardoSoares’itanıttığımetinlebağdaşıyor.
139.Pessoa,Pretoria’ya,annesinegönderdiğibirmektuptanbubölümleriHuzursuzluğunKitabı’ndayayımlamakdüşüncesiyle,kendieliylekopyalamıştı.
140.BüyükolasılıklaMáriodeSá-Carneiro’danbahsediyor.
141.MetindeFransızca:Senveyaşamakisteyenlerarasındanegibibirbenzerlikvar?
top related