makroekonomija - fmpe.edu.bafmpe.edu.ba/images/nastava/944/macro_rana_ekonomska_misao.pdf ·...

MAKROEKONOMIJA

Rana ekonomska misao

MAKROEKONOMIJA

U izučavanju ekonomije staroga vijeka možemo razlikovati tri

kulturna kruga:

Istok, Grčku Rim.

Kulturu istoka predstavljaju četiri područja:

Babilonsko

asirsko,

egipatsko i izraelsko.

kinesko

Babilonskopodručje

- reforme imale glavnusvrhu, da skrše ili bar

oslabe prevelikuekonomsku snagu

dvora i hramova u cilju snižavanja poreskih

tereta.

Apsolutnu prevlast suimali posebni odjeli

kralja i pojedinihknezova, te hramova

Odnose u privredi je karakterizirao prelaz

od naturalnog u novčani sistem.

Pladanja su se vršila u žitu i srebru.

Odnose u privredi je karakterizirao prelaz

od naturalnog u novčani sistem.

Pladanja su se vršila u žitu i srebru.

Detaljno se uređuje porodično nasljedno i imovinskopravo

Neograničena državna intervencija u ekonomskom području

Sva djeca nasljeđuju očevu imovinu na jednake dijelove

Nekretnine su davale u zakup,

Mogli su se dobiti zajmovi na kamate (20-33% godišnje u novcu i raznim plodovima (žito, susam))

Hamurabijev zakonik

Član 197. Ako on slomi kost drugom čovjeku i njegova de kost biti slomljena.

Član 202. Ako neko napadne čovjeka višeg po statusu od svog, treba da javno primi 60 udaraca bičem za volove.

Član 216. Ako ljekar napravi veliki zasijek s nožem za operacije i izliječi ili rasječe tumor (iznad oka) sa nožem za operaciju i spasi oko, treba da primi 10 šekela u

novcu.

Član 221. Ako ljekar izliječi slomljenu kost, pacijent treba da mu plati 5 šekela u novcu.

Član 205 .Ako rob napadne gospodara, treba da mu se odsječe uho.

U razvoju staroegipatske kulture prevladavaju tri momenta

- Ekonomska ekspanzija se vršilajedino prema jugu (osvajanje Etiopije)

- kralj jedini i isključivi vlasnikcjelokupne zemlje, a svi su seljaci

(felahi) kraljevski kmetovi

Kompletan ekonomski život se odvijaooko Nila, glavne žile kucavice

ekonomskih zbivanja i prehranezemlje.

Proizvodnja i podjela poljoprivrednih proizvoda vrši se isključivo pod nadzorom i po uputama kraljevskih

činovnika

Finansijska uprava zemlje je ved u najstarije doba bila organizirana na

centralističkom temelju.

Svake druge godine popis zlata, oranica i stoke

Egipatski vladari su svom narodu nametali razne poreze.

Bududi da u to doba nije postojala valuta, porez su pladali u naturi, robom ili

radom.

Zemljoposjednici su pladali porez u žitu i drugim proizvodima koje su uzgajali, dok su

obrtnici porez pladali u robi koju su proizvodili

Nomadi sve do 1200 g. p.n.e. kad su se doselili u obedanuzemlju Kanaan.

Uz privatno vlasništvo, postojalo je i dalje zajedničkovlasništvo na zemlju.

Zadržali su u svom ekonomskom životu uspomene naprastare veze i običaje plemenske organizacije i

kolektivističkog uređenja odnosa iz nomadskog razdobljasvoje povijesti.

Izrael

Plemenska tradicija senajjače očituje u oštroj

zabrani uzimanja kamatana zajmove, sadržanoj u

starom Zavjetu.

Ova zabrana predstavljapostulat etike: “Ne smiješ

imati koristi odnepovoljnog ekonomskog

položaja tvogsunarodnjaka”.

Zabrana uzimanja kamata na zajmove odnosi se

samo na Izraelce i prema strancima ova zabrana ne

postoji.

Socijalno ekonomski odnosiIzraelaca su se vijekovimakretali oko sukoba između

dužnika - prezaduženihsiromašnih seljaka ivjerovnika - bogatih

posjednika ili trgovaca.

Reforme, koje su se tokom vremenauvodile, imaju prema tome zajednički

cilj: ublažiti teški položaj dužnika.

Institut ropstva je bio ublaženodredbom, da rob, koji

pobjegne gospodaru nakon tri godine službe, postaje

slobodnim i gospodar ga ne može više teretiti.

Ekonomska misao Kine zasnovana je prije 3.000

godina i mnoge ekonomske ideje koje pripadaju savremenoj

ekonomskoj nauci nastale su u Kini 200

godina prije nego na tlu Evrope.

Kao najvažnije smatra se učenje kineskog mislioca

Konfučija i konfučijanstvo je najuticajnija škola

mišljenja u historiji Kine.

Konfučije nije gledao čovjeka kao zasebno

bide u univerzumu, nego je uvijek posmatrao čovjeka u relaciji s drugim čovjekom.

Osnovne Konfučijeve teze su:

porezi trebaju polaziti od proizvodnih sposobnosti obveznika,

potrošnja države treba biti prilagođena prihodima države,

životni standard treba biti u skladu s društvenim statusom (bez ekstrema u rastrošnosti ili štedljivosti),

najvažnija obaveza vladara treba biti dobrobit naroda i da se vlada ne treba miješati u privredu, osim u slučajevima kada je potrebno pomodi proizvodnji i održavanju pravedne raspodjele dohotka.

Ekonomska djelatnost se posmatra s aspekta etike i za

nju se postavljaju etički postulati.

Platon (djela:Država, Zakoni i Državnik imaju cilj prikazati uređenje savršene, idealne

države.

Narod je podijeljen u tri staleža: stalež učitelja i

vladara), stalež branitelja istalež hranitelja .

Prva dva staleža obuhvatajuone, koji treba da vladaju

državom i da je brane i zovuse čuvari, dok u tredi staležspadaju svi oni, koji se bave

privrednim poslovima(poljoprivreda, obrt, trgovina)

, zanimanjima, koja u Platonovoj savršenoj državi

imaju posve podređenoznačenje.

Grčka

Aristotel

Prirodna je težnja za blagostanjem, a neprirodna je težnjalakomost za novcem i bogatstvom, koja ne vodi računa o

moralnim vrijednostima čovjekovog života.

Novac je zajednički nazivnik u kojem se konkretiziraju irealiziraju sve ekonomske potrebe ljudi.

Novac je opšte mjerilo vrijednosti i opšte sredstvo zamjene.)

Aristotelova teorijaprivatnog vlasništva:

uklonjene su sve one smetnje i sporovi kojisu neizbježivi pratioci

svake zajednicedobara (kolektivno

vlasništvo);

svako de radije raditi iproizvoditi, kad zna daradi za vlastitu korist.

stvara posebnozadovoljstvo, koj

e proističe izegoizma, koji je

priroda usadila u čovjeka,

Aristotelov glavni doprinos ekonomskom razmišljanju odnosio se

na robnu razmjenu i korištenje novca u toj

razmjeni.

Smatrao je da su ljudske potrebe

umjerene, a želje neograničene.

Stoga je proizvodnja robe za zadovoljavanje

potreba opravdana i prirodna, dok je

proizvodnja robe u pokušaju da se

zadovolje neograničene želje neprirodna.

Razmjenu je shvadao kao bilateralni proces

u kojem je, kao rezultat

razmjene, objema stranama bolje.

Poticaj za razmjenu je višak koji imaju dvije strane u potencijalnoj trgovini, koji je svaka voljna dati za dobra

druge strane.

Njegovo viđenje razmjene utvrdilo je

važne preduslovetrgovine i te su

premise postale bitnim dijelom

ekonomske analize.

Za razliku od Grka, Rimljani nisu dali značajan doprinos razvoju ekonomije.

Veliko Carstvo ostavilo je malo nasljedstvo što se tiče ekonomskog

raspravljanja.

Nije bilo sposobno da izrodi velike socijalne mislioce.

Slobodan pristup tržištu omogudavao je

da se roba proizvedena na jednom mjestu

prodaje u drugim regijama i državama.

Privreda se razvijala na osnovu stvaranja

poljoprivrednih viškova, urbanog rasta

i kretanja stanovništva, teritorij

alne ekspanzije, tehnološki

h inovacija, oporezivanj

a i sl.

Negativna strana rimske ekonomije bila je prevelika ovisnost o

poljoprivredi, spor razvoj

tehnologije, visoka potrošnja i niska razina ulaganja u

industriju.

Rimljani su bili prvenstveno narodvojnika - osvajača, narod

organizatora - upravnika, koji su namostavili savršeno izbrušeni pravni

sistem.

Rimski klasični pravnici postavili su prve temelje pravne nauke, a

njihovo djelo su nastavili francuski pravnici kasnog srednjeg vijeka, a

potom njemački i nizozemski pravnici, počevši od 16. vijeka

Recepcija rimskog prava uobičajeni je naziv za preuzimanje rimskog

prava u državama zapadne i srednje Evrope za pozitivno pravo koje je

važilo kao supsidijarno opde pravo pored feudalnog, partikularnog

prava.

Pozitivno pravo predstavlja pravni pojam koji se odnosi na

važede pravne propise ili propise koji su na snazi

( pozitivno-pravni propisi).

Supsidijarnost je načelo prema kojem odlučivanje o zajedničkim pitanjima mora biti preneseno na najniži mogudi stepen društvene organizacije, dok centralna vlast ima samo ulogu nadopune političkog odlučivanja na lokalnom nivou.

Načelo supsidijarnosti potiče iz nauka katoličke crkve.

Ovo načelo uvedeno je i u EU Ugovorom iz Maastrichta iz 1992 na temelju Evropske povelje o lokalnoj samoupravi iz 1985.