meĐubankarski obraČun osnovni zadatak ovog · pdf filekontrolne funkcije narodne banke...

MEĐUBANKARSKI OBRAČUN

Osnovni zadatak ovog sistema je da vrši međubankarski kliring i obračun, kao i novčane transfere sredstava između banaka, za njihov račun i za račun banaka, za njihov račun i za račun klijenata banaka.

MEĐUBANKARSKI OBRAČUN

� Primljene naloge za plaćanje, koji se vodi prema datumu dospeća, redosledu prijema i propisanim redosledu, obračunavaju se kombinacijom bruto i obračunavaju se kombinacijom bruto i neto obračuna.

MEĐUBANKARSKI OBRAČUN

� Suština međubankarskog obračuna sastoji se od obračuna dugovanja jedne banke prema drugoj banci u “prebijenom iznosu”, na osnovu individualnih naloga iznosu”, na osnovu individualnih naloga za plaćanje, koji se doznačavaju na račune koji se vode kod drugih banaka.

Klirinško obračunski sistem u sebi integriše sledeće podsisteme:

� sistem računa banaka

� sistem za bruto obračun u realnom vremenu

� sistem za neto obračun

� komunikacioni podsistem

NETO OBRAČUN

� Sistem za neto obračun vrši procesiranje malih plaćanja i omogućava grupisanje, sortiranje i izračunavanje neto pozicije svake banke.

� Proces se odvija na principu multilateralnog i bilateralnog saldiranja i povezan je sa sistemom za bruto poravnanje.

Sistem za neto obračun omogućava centralnoj banci:

� kontrolnu funkciju,

� postavljanje limita na računima banke,

� praćenje stanja na računima banaka,

pregled redova čekanja i � pregled redova čekanja i

� preduzimanje odgovarajućih akcija za realizaciju plaćanja iz redova čekanja.

NETO OBRAČUN

• Karakteristika neto-obračuna je izvesno vremensko kašnjenje obračuna u odnosu na prijem naloga.

• U neto obračunu evidentira se samo saldo koji se dobija nakon prebijanja zaduženja banke sa njenim odobrenjem.

Neto obračun se deli prema vrsti plaćanja na:

� neto obračun virmanskih naloga

� neto obračun čekova

� neto obračun hartija od vrednosti� neto obračun hartija od vrednosti

U cilju minimiziranja rizika koriste se različite tehnike nadzora:

� utvrđivanje kriterijuma pristupa

� analiza plaćanja u realnom vremenu

� uvođenje bilateralnih i multilateralnih � uvođenje bilateralnih i multilateralnih limita na neto poziciju učesnika

� strategija za obračun kada jedan od učesnika nije sposoban da izvrši svoje obaveze.

NETO OBRAČUN

�Ovakvi sistemi mogu biti organizovani na principima bilateralnog i multilateralnog obračuna.

� Bilateralni i multilateralni limiti automatski ograničavaju preuzimanje međubankarskih ograničavaju preuzimanje međubankarskih obračuna, jer se nalozi učesnika koji ne raspolažu limitima zadržavaju, kao u sistemima bruto obračuna.

NETO OBRAČUN

� Postupak obračuna u situaciji kada jedan od učesnika nije sposoban da ispuni svoje obaveze predstavlja ključni element zaštite od sistemskog rizika.

� Bitna karakteristika obe varijante � Bitna karakteristika obe varijante obračuna je da učesnici u sistemu nisu dužni da raspolažu stalno dnevnim pokrićem za izvršenje pojedinačnih naloga.

MULTILATERALNO SALDIRANJE

�U multilateralnom saldiranju izračunavaju se neto pozicije banaka.

�Neto pozicija banke je razlika između ukupnih potencijalnih dugovanja i ukupnih potencijalnih dugovanja i potraživanja za određeni ciklus obračuna.

�Ukoliko za negativne neto pozicije nema pokrića, pristupa se bilateralnom saldiranju.

NETO OBRAČUN MULTILATERALNO SALDIRANJE

1 , . . . . , n BANAKA

MULTILATERALNA NETO POZICIJA= UKUPNA POENCIJALNA. POTRAŽIVANJA - UKUPNA POTENCIJALNA DUGOVANJA

1 , . . . . , n

MULTILATERALNA NETOMULTILATERALNA NETOPOZICIJA < 0

RASPOLOZ. LIKVIDNOST > MULTILATERALNE

NETO POZICIJE

AŽURIRANJE, IZVRŠENJA NALOGA

BILATERALNO SALDIRANJE

NE

DA

BILATERALNO SALDIRANJE

Bilateralno saldiranje se vrši između parova banaka na manji iznos dugovanja odnosno potraživanja.

BRUTO OBRAČUN

� Sistem za bruto obračun je dizajniran da procesira individualna plaćanja velikih vrednosti u realnom vremenu koja mogu da izazovu velike sistemske rizike.

� Za razliku od neto sistema potrebno je da postoji dovoljno pokrića na računu banke tokom celog dana, jer pritisak likvidnosti ima intradnevni karakter.

BRUTO OBRAČUN

� Inicirano plaćanje prosleđuje se elektronski od banke do obračunskog centra, gde se odmah proverava pokriće na obračunskom računu banke. na obračunskom računu banke.

MODELI BRUTO OBRAČUNA

�model sa mogućnošću korišćenja prekoračenja,

�model bez dnevnog prekoračenja,

�model redova čekanja.

MODEL SA MOGUĆNOŠĆU KORIŠĆENJA PREKORAČENJA

� podrazumeva dozvolu centralne banke komercijalnim bankama da ulaze u minusna stanja tokom dana na računima koji se vode kod centralne banke. koji se vode kod centralne banke.

MODEL BEZ DNEVNOG PREKORAČENJA

� podrazumeva neizvršavanje naloga za koje ne postoji pokriće;

� potrebno je da banka raspolaže znatno višim iznosima rezervi likvidnosti.višim iznosima rezervi likvidnosti.

MODEL REDOVA ČEKANJA

� smatra se prelaznim rešenjem, jer se nedozvoljava bankama da ulaze u minusna stanja, ali se i ne odbija izvršenje naloga bez pokrića;

� nepokrivena plaćanja formiraju redove čekanja i s njima se ažuriraju potencijalna stanja obračunskih računa.

� red čekanja se formira za svaku banku po prioritetu i vremenu prijema naloga.

MODEL REDOVA ČEKANJA

�Ukoliko učesnici nisu u nogućnosti da obezbede potrebna sredstva iz sopstvenih priliva ili kredita, njihove obaveze se akumuliraju tokom dana, što dovodi do odlaganja izvršavanja dovodi do odlaganja izvršavanja transakcija.

SISTEMSKI RIZIK

� Ako centralna banka obezbeđuje dodatnu likvidnost za potrebe funkcionisanja sistema bruto obračuna u realnom vremenu, sistemski rizik se realnom vremenu, sistemski rizik se prenosi na centralnu banku.

OSNOVNA OBELEŽJA OBAVLJANJA PLATNOG

PROMETA U REPUBLICI SRBIJIPROMETA U REPUBLICI SRBIJI

DOMAĆI PLATNI PROMET

�Reforma domaćeg platnog prometa, kojom je omogućeno da poslovne banke vode domaći platni promet i u potpunosti upravljaju svojom likvidnošću, rezultirala je donošenjem Zakona o likvidnošću, rezultirala je donošenjem Zakona o platnom prometu.

� Zakon o platnom prometu je stupio na snagu 26.01.2002. godine, a primenjuje se od 01.01.2003. godine.

Osnovna obeležja

� računi pravnih lica i fizičkih lica koja obavljaju delatnost otvaraju se u bankama;

� plaćanje sa računa do visine pokrića � plaćanje sa računa do visine pokrića na računu uz mogućnost ugovaranja prekoračenja na računu;

Osnovna obeležja

� likvidnost učesnika u platnom prometu u zavisnosti je od likvidnosti institucije koja obavlja platni promet a kod koje taj učesnik ima račun (“dvostruko pokriće”), učesnik ima račun (“dvostruko pokriće”), čime se izbegava izloženost kreditnom i sistemskom riziku u platnom prometu za vreme konačnog dnevnog saldiranja;

Osnovna obeležja

� izvršavanje naloga za plaćanje sa računa vlasnika primenom principa "dvostrukog pokrića" prema kombinovanom modelu bruto obračuna u kombinovanom modelu bruto obračuna u realnom vremenu i neto obračuna u prethodno određenim intervalima u toku dana;

Osnovna obeležja

� primena jedinstvenih međunarodno priznatih standarda u plaćanjima, sa orijentacijom na standarde koji se primenjuju u elektronskoj razmeni primenjuju u elektronskoj razmeni podataka;

Osnovna obeležja

� obavljanje platnog prometa korišćenjem jedinstvene bezbedne računarske mreže za prijem, procesiranje, obračun i razmenu podataka, sa mogućnošću za razmenu podataka, sa mogućnošću za povezivanje sa mrežama drugih institucija koje obavljaju platni promet i učesnicima u platnom prometu;

Osnovna obeležja

� primena jedinstvenih instrumenata platnog prometa sa ugrađenim mehanizmima za zaštitu;

efikasnije sprovođenje regulativne i � efikasnije sprovođenje regulativne i kontrolne funkcije Narodne banke Srbije u sistemu plaćanja i platnom prometu;

INFORMACIONI SISTEM PLATNOG PROMETA

�Moderan informacioni sistem platnog prometa, bazira se na prometu platnih transakcija u SWIFT formatu i obuhvata RTGS i kliring sistema za obradu RTGS i kliring sistema za obradu plaćanja preko domaće privatne mreže ili SWIFT mreže.

INFORMACIONI SISTEM PLATNOG PROMETA

� Kompanija Hewlett Packard (SAD-Srbija i Crna Gora) i CMA (Švedska) razvile su hardversku i softversku podršku za RTGS i kliring sistem. RTGS i kliring sistem.

� Firma HP obezbeđuje integraciju, podršku i hardversko rešenje, dok CMA obezbeđuje paket softvera za RTGS i kliring sistem, kao i paket klijentskog softvera.

Platni sistem u uključuje tri glavna procesa:

� iniciranje plaćanja putem ispostavljanja naloga banci da prenese sredstva;

� prenos i razmene naloga za plaćanje između banaka (transfer novčanih između banaka (transfer novčanih sredstava);

�međubankarsko poravnanje (preko računa kod treće institucije - Centar za kliring ili Centralna banka).

Pravila za obračun u realnom vremenu po bruto principu - RTGS

�Obračun u realnom vremenu po bruto principu (Real Time Gross Settlement) obavlja NBS za učesnike u RTGS-u.

Učesnici u RTGS sistemu su NBS, �Učesnici u RTGS sistemu su NBS, banke, Poreska uprava.

RTGS

� Za obračun u RTGS sistemu koriste se sredstva učesnika sa obračunskog računa, odnosno žiro računa.

Međusobna komunikacija učesnika �Međusobna komunikacija učesnika obavlja se elektronskim porukama.

Poruka u RTGS-u smatra se validnom ako je:

� formirana u SWIFT formatu u skladu sa uputstvom kojim se uređuje format i namena poruka za razmenu podataka;

� da je poslata i primljena na način i po pravilima � da je poslata i primljena na način i po pravilima utvrđenim Odlukom o elektronskom načinu obavljanja platnog prometa;

� da je poslata i primljena u skladu sa dnevnim terminskim planom RTGS sistema.

TRANSAKCIJE KOJE SE OBAVEZNO IZVRŠAVAJU U RTGS-U

� transakcije koje su na iznos veći od 250.000 dinara;

� transakcije kojima učesnici podižu gotovinu iz trezora NBJ; iz trezora NBJ;

� transakcije banka-banka.

PRIORITETI TRANSAKCIJA U RTGS-U

� Izvršavaju se sa prioritetima od 1 do 99, pri čemu je 1 najviši, a 99 najniži prioritet. Prioriteti od 1 do 10 rezervisani su za transakcije NBS. transakcije NBS.

� Transakcije sa prioritetima od 11 do 49 za čije izvršenje nema dovoljno pokrića na obračunskom računu stavljaju se u red za čekanje, da bi se nakon obezbeđenja sredstava izvršile prema prioritetu i vremenu slanja do kraja obračunskog dana.

PRIORITETI TRANSAKCIJA U RTGS-U

� Transakcije sa prioritetima od 50 do 99 za čije izvršenje nema dovoljno pokrića na obračunskom računu vraćaju se pošiljaocu. pošiljaocu.

� Pošiljaoc može opozvati poruku za plaćanje koja se nalazi u redu za čekanje ili promeniti njen prioritet do kraja obračunskog dana.

DNEVNI TERMINSKI PLAN RADA RTGS SISTEMA

DNEVNI TERMINSKI PLAN RADA RTGS SISTEMA ZA SUBOTU

PRAVILA ZA KLIRING (NETO OBRAČUN)

� Pre početka prvog ciklusa i u toku dana pre svakog klirinškog ciklusa NBS odobrava limit svakom učesniku za negativnu neto poziciju iz multilateralnog obračuna u poziciju iz multilateralnog obračuna u kliringu i rezerviše odgovarajući iznos na teret sredstava učesnika u RTGS sistemu.

PRAVILA ZA KLIRING (NETO OBRAČUN)

� Negativna neto pozicija nijednog trenutka ne sme biti veća od odobrenog limita.

� Učesnik u skladu sa svojim potrebama može zahtevati povećanje ili smanjenje može zahtevati povećanje ili smanjenje limita.

� Na kraju poslednjeg klirinškog ciklusa, neiskorišćena sredstva rezervisana po osnovu odobrenog limita slobodna su za korišćenje u RTGS sistemu.

PRAVILA ZA KLIRING (NETO OBRAČUN)

� Komunikacija između učesnika ostvaruje se porukama, koje se mogu dostavljati pojedinačno za svako plaćanje ili za grupu plaćanja.grupu plaćanja.

Poruka u kliringu smatra se validnom ako je:

� formirana u SWIFT formatu;

� poslata i primljena na način i po pravilima utvrđenim odlukom o elektronskom načinu obavljanja platnog elektronskom načinu obavljanja platnog prometa;

� poslata je i primljena u skladu sa dnevnim terminskim planom za kliring.

PRAVILA ZA KLIRING (NETO OBRAČUN)

� Poslate poruke za učešće u kliringu evidentiraju se na obračunskom računu za kliring samo ako negativna neto pozicija ne prelazi odobreni limit. prelazi odobreni limit.

� Ako negativna neto pozicija prelazi odobeni limit, poruke se stavljaju u red za čekanje da bi se nakon priliva sredstava izvršile prema redosledu prispeća naloga do kraja dana.

PRAVILA ZA KLIRING (NETO OBRAČUN)

� Posle izvršenog obračuna i utvrđenog neto stanja obračunskih računa učesnika, NBS daje naloge za izvršenje multilateralnih neto pozicija u RTGS sistemu koje mogu biti pozitivne ili negativne.pozitivne ili negativne.

� Ako je negativna neto pozicija učesnika zadužuje se račun učesnika u RTGS sistemu i istovremeno odobrava obračunski račun kliringa u RTGS sistemu.

� Ako je pozitivna neto pozicija zadužuje se obračunski račun kliringa i istovremeno odobrava obračunski račun učesnika RTGS sistemu.

DNEVNI TERMINSKI PLAN RADA KLIRINGA

DNEVNI TERMINSKI PLAN RADA KLIRINGA ZA SUBOTU

ELEKTRONSKE PORUKE

�NBS utvrđuje format i namenu poruka za razmenu podataka elektronskim putem i pruža usluge elektronskog platnog prometa.prometa.

�U elektronskom platnom prometu transakcija je okončana kad krajnji subjekt primi elektronsku poruku ili kada pošiljalac primi potvrdu o prijemu poruke.

ELEKTRONSKE PORUKE

� Validnom elektronskom porukom smatra se svaka elektronska poruka propisanog formata, koja je overena elektronskim potpisom i primljena u skladu sa propisanim pravilima.sa propisanim pravilima.

� Učesnici u elektronskom platnom prometu dužni su da elektronsku poruku čuvaju pet godina posle isteka godine u kojoj je izvršena transakcija, kao i podatke i sredstva za verifikaciju i autentičnost te poruke.

ELEKTRONSKE PORUKE

� Banka u RTGS sistemu vrši plaćanje po pojedinačnim nalozima klijenata (MT 103) i prenos se izvršava automatski u vrlo kratkom vremenu.

ELEKTRONSKE PORUKE

� Za plaćanje u kliringu banka skuplja naloge klijenata između dva klirinška ciklusa (formira tzv. pakete naloga) i porukom MT 102 šalje u kliring.

Ukoliko je samo jedan nalog u paketu �Ukoliko je samo jedan nalog u paketu neispravan, nijedan nalog iz paketa se neće izvršiti - ceo paket se vraća kao ne ispravan.