modul 1 (müəssisə və uçota giriş gaap və i̇frs)

Beynəlxalq Mühasibat Uçotunun Əsasları Treyninqi

Mü ssis v Uçota Girişə ə ə

İQTİSADİ ARAŞDIRMALAR VƏ TƏDRİS MƏRKƏZİ HAQQINDA

2009-cu ildə təsis olunub. www.iatm-az.com

Müştərilərə korporativ idarəetmə, maliyyə və mühasibatlıq sahəsində tədris, araşdırma və məsləhət xidmətləri göstərir.

Yeni yaranmasına baxmayaraq şirkət qısa müddətdə əhəmiyyətli layihələrdə iştirak etmiş və bir sıra müəssisələrə öz xidmətlərini göstərmişdir. Müştərilərimizin siyahısına TRASEKA HAK DK, EuroAudit MMC (Nexia İnternational), Keyfiyyət Assosiasiyası İB, Qartal MMC və s. kimi tanınmış şirkətlər də daxildir.

02/15/13

Təlimçilər:

Radil Fətullayev İqtisadi Araşdırmalar və Tədris Mərkəzi (İATM), Vitse-Prezident, maliyyə xidmətləri üzrə

məsləhətçi ekspert; Peşəkar kurslar, treyner; Qafqaz Universiteti, Müəllim, Milli və Beynəlxalq Mühasibat Uçotu Standartları üzrə.

Ədalət Adıgözəlov İqtisadi Araşdırmalar və Tədris Mərkəzi, Treyner, mühasibatlıq üzrə məsləhətçi ekspert; Peşəkar mühasibat kursları, treyner; İATM, Orakl mühasibat proqramı üzrə treyner.

Pərvin Əliyev Nexia International, Treyner assistent; İqtisadi Araşdırmalar və Tədris Mərkəzi (İATM), məsləhətçi- mühasib; Peşəkar kurslar, treyner;

1. Mü ssis n dir?;ə ə ə2. Mü ssis nin növl ri v t şkilatı-hüquqi formaları;ə ə ə ə ə3. İqtisadi f aliyy td istifad edil n resurslar;ə ə ə ə ə4. Mü ssis f aliyy tind daxili v xarici mühit amill ri;ə ə ə ə ə ə ə5. Mü ssis nin m liyyat, maliyy v investisiya f aliyy ti;ə ə ə ə ə ə ə ə6. Mü ssis nin idar edilm si v planlaşdırma;ə ə ə ə ə7. Mü ssis nin g lirl ri v x rcl ri;ə ə ə ə ə ə ə8. Mü ssis f aliyy rind uçot v hesabatlılıq.ə ə ə ə ə ə

Əhatə olunacaq sƏhatə olunacaq suallaruallarƏhatə olunacaq sƏhatə olunacaq suallaruallar

MMü ssis ə əü ssis ə ə n dir?ən dir?ə

İstehsal edən

Satan

Mənfəət əldə etmək və insanlara xidmət etmək məqsədi ilə

QurumdurQurumdur

M hsul v xidm tl rə ə ə əM hsul v xidm tl rə ə ə ə

və

F aliyy t sah sin gör Biznesin ə ə ə ə ə(Mü ssis l rin) 4 sas formaları:ə ə ə əXidm t mü ssis l riə ə ə ə

mühasibat, hüquq, tibbi v s.əTicar t mü ssis l riə ə ə ə

Wal-Mart, Safeway, The Gapİstehsal mü ssis l riə ə ə

General Motors, 3M, Reynolds MetalsMaliyy mü ssis l riə ə ə ə

Citicorp, Merrill Lynch, American Express

Qeyd: B zi mü ssis l r özünd daha çox funksiyaları daşıyan ə ə ə ə əbiznes qura bil r.ə

Mü ssis nin aşağıdakı t şkilatı hüquqi formaları ə ə əvardır:

F rdiəŞ rikli (ortaqlıq)əKorporasiyalar (t s rrüfat c miyy tl ri)ə ə ə ə ə

F RDİ MÜ SSİSƏ Ə Ə

Bir ş xs aid olub v onun t r find n idar olunan ə ə ə ə ə ə ə

mü¬ ssis l rdir. F rdi sahibkar mü ssis nin ə ə ə ə ə əöhd likl rin gör özünün bütün mlakı il cavabdehlik ə ə ə ə ə ədaşıyır. Bu cür mü ssis l rin üstünlüyü asan idar ə ə ə əolunmasıdır.

Çatışmayan c h ti ə ə mü ssis y lav kapitalın c lb ə ə ə ə ə ə

edilm si imkanlarının az olmasıdır.ə

Ş RİKLİ (ORTAQLIQ) MÜ SSİSƏ Ə Ə

n azı iki fiziki v ya hüquqi ş xs t r finnd n Ə ə ə ə ə əmüqavil sasında t sis edilir. F rdi mü ssis l rd n ə ə ə ə ə ə ə əbir f rqi vardır ki, o da mü ssis nin ortağının ə ə əolmasıdır. Mü ssis nin ş rikl ri onun öhd likl rinin ə ə ə ə ə əyerin yetirilm sin gör özl rinin bütün mlakı il ə ə ə ə ə ə əm suliyy t daşıyırlar . Ortaqlıq mü ssis l rinin 2 ə ə ə ə əforması ola bil r: ə tam ortaqlıq v ə komandit ortaqlıq.

TAM ORTAQLIQ MÜ SSİSƏ Ə

Ortaqlıq o halda tam ortaqlıq sayılır ki, onun iştirakçıları (tam ortaqları)nizamnam y müvafiq ə əsur td ortaqlıq adından sahibkarlıq f aliyy ti il ə ə ə ə əm şğul olur v ortaqlığın öhd likl ri üzr onlara ə ə ə ə əm nsub mlakla m suliyy t daşıyırlar.ə ə ə ə

KOMANDİT ORTAQLIQ MÜ SSİSƏ Ə

El bir ortaqlıqdır ki, ortaqlığın adından sahibkarlıq əf aliyy tini h yata keçir n v ortaqlığın öhd likl ri ə ə ə ə ə ə əüzr öz mlakı il m suliyy t daşıyan iştirakçıları ə ə ə ə ə(tam ortaqlar) il yanaşı ortaqlığın f aliyy ti il bağlı ə ə ə əz r r üçün qoyduqları mayaların m bl ği h ddind ə ə ə ə ə ərisk daşıyan v ortaqlığın sahibkarlıq f aliyy tind ə ə ə əiştirak etm y n bir v ya bir neç iştirakçısı - maya ə ə ə əqoyanı (kommanditçi) vardır.

Korporasiyaların (t s rrüfat c miyy tl rinin) ə ə ə ə əaşağıdakı növl ri vardır:ə

M hdud m suliyy tli c miyy tə ə ə ə ə lav m suliyy tli c miyy tƏ ə ə ə ə əS hmdar c miyy ti ə ə ə

M hdud m suliyy tli c miyy t ə ə ə ə ə

Bir v ya bir neç ş xs (fiziki v (v ya) hüquqi ə ə ə ə əş xs) t r find n t sis edil n, nizamnam kapitalı ə ə ə ə ə ə ənizamnam il mü yy nl şdirilmiş miqdarda ə ə ə ə əpaylara bölün n c miyy t m hdud m suliyy tli ə ə ə ə ə əc miyy t sayılır. M hdud m suliyy tli ə ə ə ə əc miyy tin iştirakçıları onun öhd likl ri üzr ə ə ə ə əm suliyy t daşımır v c miyy tin f aliyy ti il ə ə ə ə ə ə ə əbağlı z r r üçün qoyduqları mayaların d y ri ə ə ə əh ddind risk daşıyırlar.ə ə

LAV m suliyy tli c miyy t Ə Ə ə ə ə ə MMC-d n f rqli olaraq lav m suliyy tli ə ə ə ə ə ə

c miyy tin iştirakçıları mü ssis nin öhd likl ri ə ə ə ə ə əüzr lav m suliyy t daşıyırlar. Bunun s b bi ə ə ə ə ə ə əşirk t kredit v saitl rinin c lb edilm sini ə ə ə ə ə əasanlaşdırmaqdır. Ona gör ki, kreditorlar MMC-əl r v sait verm yi riskli hesab edirl r.ə ə ə ə ə

S hmdar c miyy ti ə ə ə

S hmdar c miyy ti t s rrüfat f aliyy tini h yata ə ə ə ə ə ə ə əkeçirm k m qs dil nizamnam fondunu s hm ə ə ə ə ə əburaxmaq yolu il formalaşdıran fiziki v hüquqi ə əş xsl rin könüllü sazişi sasında yaradılan ə ə əmü ssis dir.ə ə

Açıq v Qapalı formada s hmdar c miyy tl r vardır.ə ə ə ə ə

Açıq tipli s hmdar c miyy ti ə ə ə

S hml ri müst qil sur td özg l şdiril bil n ə ə ə ə ə ə ə ə əc miyy t açıq tipli s hmdar c miyy ti sayılır.ə ə ə ə ə

S hmdar c miyy tinin öhd likl rin gör ə ə ə ə ə ə ə

s hmdarlar onlara m xsus olan s hm z rfi h cmind ə ə ə ə ə əm s’uliyy t daşıyırlar.ə ə

QAPALI TİPLİ S hmdar c miyy ti ə ə ə

S hml ri yalnız t ’sisçil r arasındaə ə ə ə bölüşdürül n v ə ət ’sisçil rin ks riyy tinin razılığı il özg l şdiril ə ə ə ə ə ə ə ə əbil n c miyy t qapalı tipli s hmdar c miyy ti sayılır.ə ə ə ə ə ə

Mü ssis nin strukturə ə Direktorlar Şurası Direktorlar Şurası

Prezident, CEO Prezident, CEO

Vitse-PrezidentMaliyyə, CFO

Vitse-PrezidentMaliyyə, CFO

Vitse-Prezidentİnsan Qaynaqları

Vitse-Prezidentİnsan Qaynaqları

Vitse-PrezidentVitse-PrezidentSatışSatış

Vitse-PrezidentVitse-PrezidentSatışSatış

Vitse-PrezidentVitse-Prezidentİsehsalİsehsal

Vitse-PrezidentVitse-Prezidentİsehsalİsehsal

Muhasib Muhasib Xəzinədar Xəzinədar X zavodununnX zavodununn

menecerimeneceri

X zavodununnX zavodununnmenecerimeneceri

Y zavodununY zavodununmenecerimeneceri

Y zavodununY zavodununmenecerimeneceri

Z zavodununZ zavodununmenecerimeneceri

Z zavodununZ zavodununmenecerimeneceri

Heyyət öhdəlikləri Heyyət öhdəlikləri Xətti öhdəliklərXətti öhdəliklər Xətti öhdəliklərXətti öhdəliklər

Əsas Əsas vəsaitlərvəsaitlər

Əsas Əsas vəsaitlərvəsaitlər

Xammal-material

Xammal-material

İşçi İşçi qüvvəsiqüvvəsi

İşçi İşçi qüvvəsiqüvvəsi

İstehsal İstehsal amilləriamilləriİstehsal İstehsal amilləriamilləri

Material xərci

MəhsulMəhsul

amor

tizas

iya x

ərci

Əmək haqqı

AlıcıAlıcıAlıcıAlıcı

MəhsulMəhsul

SatıcıSatıcıSatıcıSatıcıSatışSatışSatışSatış

Mü ssis nin idar olunmasının 3 sas ə ə ə əmetodu vardır:

Planlama N zar tə əT şkiletəmə

N istehsal etm li?ə əNec istehsal etm li?ə əKimin üçün istehsal

etm li?ə

N istehsal etm li?ə əNec istehsal etm li?ə əKimin üçün istehsal

etm li?ə

Günd lik Planə

Hansı bazara Çıxarmaq?

N q d r?ə ə ə

T şkiletm nec aparılır?ə ə əİstehsal amill rini bir araya g tirm kl ...ə ə ə ə

g r sahibkarın t şkiletm bacarığı olmasaƏ ə ə ə istehsalın v satışın baş tutması mümkün olmazə

S: İstehsal v satış prosesin n zar t ə ə ə əS: İstehsal v satış prosesin n zar t ə ə ə əolunmasa n baş ver r?ə əolunmasa n baş ver r?ə ə

C: 1. T krar istehsal posesi baş verm si ə əC: 1. T krar istehsal posesi baş verm si ə əmür kk bl ş r;ə ə ə əmür kk bl ş r;ə ə ə ə

2. M nf ti mü yy n etm k ç tinl ş rə əə ə ə ə ə ə ə2. M nf ti mü yy n etm k ç tinl ş rə əə ə ə ə ə ə ə

S: İstehsal v satış prosesin n zar t ə ə ə əS: İstehsal v satış prosesin n zar t ə ə ə əolunmasa n baş ver r?ə əolunmasa n baş ver r?ə ə

C: 1. T krar istehsal posesi baş verm si ə əC: 1. T krar istehsal posesi baş verm si ə əmür kk bl ş r;ə ə ə əmür kk bl ş r;ə ə ə ə

2. M nf ti mü yy n etm k ç tinl ş rə əə ə ə ə ə ə ə2. M nf ti mü yy n etm k ç tinl ş rə əə ə ə ə ə ə ə

1: İnzibati n zar tə ə1: İnzibati n zar tə ə a. Nizam intizama n zar t etm klə ə ə əa. Nizam intizama n zar t etm klə ə ə ə2: Maliyy n zar ti;ə ə ə2: Maliyy n zar ti;ə ə ə a. D y r h r k tl rin n zar t etm klə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əa. D y r h r k tl rin n zar t etm klə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

1: İnzibati n zar tə ə1: İnzibati n zar tə ə a. Nizam intizama n zar t etm klə ə ə əa. Nizam intizama n zar t etm klə ə ə ə2: Maliyy n zar ti;ə ə ə2: Maliyy n zar ti;ə ə ə a. D y r h r k tl rin n zar t etm klə ə ə ə ə ə ə ə ə ə əa. D y r h r k tl rin n zar t etm klə ə ə ə ə ə ə ə ə ə ə

Gəlirlər və xərclərə nəzarət etməkdir.Gəlirlər və xərclərə nəzarət etməkdir.

X rcl rə əG lirl rə ə

PulPul mtƏ əəmtƏ əə PulPul

PulPul mtƏ əəmtƏ əə PulPul

Mühasibat uçotu vasit silə ə

Biznes f aliyy tinin ə ətanınması

F aliyy tin ə ə

qeyd olunması F aliyy t ə ə

n tic l rinin ə ə əb yan edilm siə ə

02/15/13

EtibarlıEtibarlı

Müqayisə olunan

Müqayisə olunan

Müəyyən edənMüəyyən edən

Qeyd edənQeyd edən

Hesabat şəklində çatdıran

Hesabat şəklində çatdıran

bir

sistemdir

İstifadçinin düzgün qərar qəbul etməsi üçün

İstifadçinin düzgün qərar qəbul etməsi üçün

Mühasibat uçotuMühasibat uçotu

UyğunUyğun

İnformasiyanı

Mühasibat m lumatlarının əistifad çil riə ə

Xarici İstifad çil rə ə

•Borc ver nl rə ə

•S hmdarlarə

•Hökum t əorq.

•İstehlskçı Qrupları

•Xarici Auditorlar

•Müşt ril rə ə

Daxili İstifad çil rə ə

• Menecerl rə

• Şöb əR hb rl riə ə ə

• Daxili Auditorlar

• Satıcı Hey tə

• Büdc işçil riə ə

• N zar tçil rə ə ə

Xarici İstifad çil rə ə

Maliyy uçotuə xarici istifad çi ri üçün maliyy ə ə əhesabatlarını hazırlayır.

Daxili İstifad çil rə ə

İdar etm uçotuə ə daxili istifad il r üçün ə ə informasiya

hazırlayır.

Accounting v Bookkiping əarasIndakI f rqə

Accounting Bookkiping

m liyyatları Ə ət hlil ed r k ə ə əinformasiya hazırlamaq

m liyyatların Ə əqeydiyyatını

aparmaq

(1) Maliyy n tic si ə ə ə(2) Maliyy v ziyy tiə ə ə(3) Nağd Pulun h r k tiə ə ə

Şirk tin f aliyy ti il laq dar düzgün ə ə ə ə ə əq rar q bul etm aşağıdakı 3 ə ə ə

informasiyadan asılıdır:

sas Maliyy HesabatlarI:Ə ə

(1) Maliyy n tic si ə ə ə

(2) Maliyy v ziyy tiə ə ə

(3) Nağd Pulun h r k tiə ə ə

G lir hesabatı v Kapitalda ə əd yişiklik hesabatı ə

Balans hesabatı

Nağd Pulun h r k ti ə ə əhaqqında hesabatı

Xalis g lirə g lirl r v ə ə əx rcl r ə əarasındakı f rqdirə .

Xalis g lirə g lirl r v ə ə əx rcl r ə əarasındakı f rqdirə .

G lir hesabatıə şirk tin dövr rzind ç kdiyi ə ə ə əx rcl ri v ld etdiyi g lirl rini göst r n ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesabat olub maliyy n tic sini ifad edir ə ə ə ə .

G lir hesabatıə şirk tin dövr rzind ç kdiyi ə ə ə əx rcl ri v ld etdiyi g lirl rini göst r n ə ə ə ə ə ə ə ə ə

hesabat olub maliyy n tic sini ifad edir ə ə ə ə .

xüsusi kapitalda d yişiklik haqda hesabatə

Scott Şirk tinin əXüsusi Kapitalda D yişiklik haqqında Hesabatıə

31 Dekabr 2007-ci il tarixinə

Kapital, 1 Dekabr 2007-ci il tarixinə $ - Plyus: Sahibkar Kapitalı $20 000

Xalis g lir (m nf t)ə ə əə $ 2 200 $22 200

Minus: Sahibkar çıxarışı $ 500 31 Dekabr 2007-ci il tarixin Xüsusi Kapitalə $21 700

$2,200 m nf t ə əəşirk tin xüsusi ə

kapitalını artırır.

$2,200 m nf t ə əəşirk tin xüsusi ə

kapitalını artırır.

Balans hesabatı dövr rzind şirk tin maliyy ə ə ə əv ziyy tini göst rirə ə ə .

Balans hesabatı dövr rzind şirk tin maliyy ə ə ə əv ziyy tini göst rirə ə ə .

SONModul 1

Diqq tiniz gör t ş kkür ə ə ə ə əedirik!

Hazırladılar: Radil F tullayevədal t Adıgöz lovƏ ə əP rvin liyevə Ə

Bakı şəhəri., M.Muxtarov küç., 194. AZ1065

Tel/fax: +99412 480 28 45, 513 28 56,

Mob: 055 203 07 85, 050 513 28 56

www.iatm-az.com

e-mail: office@iatm-az.com