nejat bozkurt marmara Üniversitesi · para hırsının sonuçları 18 aynı işletmede çalışan...

Nejat BOZKURTMarmara Üniversitesi

1

Geçmişe Bir Bakış 

2

Dünyadaki ilk organize olmuş toplumlardan itibaren, hile eylemi değişik biçimlerde 

günümüze kadar gelmiştir.

Geçmişe Bir Bakış 

3

HİLE,

Yasa dışı olmasına,

Katı yasal düzenlemelere,

İşletmelerin kendilerini korumalarına ve katı ahlaki düzenlemelere,

KARŞIN HALA SÜRMEKTEDİR.

Geçmişe Bir Bakış

4

Eski Mısırda şimdiki muhasebecilerin ataları, firavunların muhasebe kayıtlarını tutuyorlardı. 

iki muhasebecinin de 

Eski Mısırda şimdiki muhasebecilerin ataları, firavunların muhasebe kayıtlarını tutuyorlardı. Hububat, altın ve diğer varlıklar kayıt altına alınıyordu. Firavunun çalışanlarından bazıları bu varlıkların cazibesine kapılarak, hırsızlık yapmaya başlamışlardı.Bunu çaresi   olarak birbirlerinden bağımsız iki ayrı muhasebeci aynı kayıtları tutmaya  başladı. Belli dönemlerde bunların kayıtlarındaki tutarlar karşılaştırılıyordu. Böylece işletmelerde iç kontrol sisteminin ilk temelleri atılmış oldu. Tutarlar birbiri ile benzer ise  sorun yoktu. Ancak önemli tutar farklılıklarının bulunmasının sonucu, her iki muhasebecinin de ÖLDÜRÜLMESİ idi.

Hile Tanımları

5

Hile Tanımları

6

Birini aldatmak, yanıltmak için yapılan düzen, dolap, oyun, desise, entrika, çıkar sağlamak için bir şeye değersiz bir şey katma.

Suistimal : Görev, yetki vb.ni kötüye kullanma

Yolsuzluk : Bir görevi, bir yetkiyi kötüye kullanma

Usulsüzlük : 1. Yöntemsizlik. 2. Yolsuzluk

HİLE DİĞER KAVRAMLAR

Hile Tanımları

7

Aldatma, gizleme veya güven ihlali şeklinde nitelen-dirilebilecek yasadışı her-hangi bir eylemdir.

Bu hareketler şiddet veya güç kullanımına bağlı değil-dir.

Hile bireyler veya örgütlertarafından yapılabilir

Kasıtlı veya kasıtsız bir hare‐ket olup olmadığına bağlıolarak “Hata” dan ayrılabilengeniş kapsamlı yasal birkavramdır.  

ACFE AICPA

Hile Kavramının İçerdiği Özellikler

8

Gizlice Sürdürülen Bir

Faaliyettir

Kasıt UnsuruVardır

Her Durumdaİşletme Zarar

Görür

Kurban Aldatılır

Kendine YararSağlar

Kasıt Unsurunu Kanıtlamanın Yollar

• Belgelerde Değişiklik Yapılması,• Kanıtın Gizlenmesi• Kanıtın Yok Edilmesi• Sahte Aklamalar veya Yalanlar• Kişisel Kazanç• İncelemenin veya Adaletin   Engellenmesi• Hareket Biçimi• İşbirlikçinin Şahitliği• Kabul Etme• İtiraf Ettirme

Hile Kavramının İçerdiği Özellikler

10

GÜVENSAĞLA

ALDAT

Hile Kavramının İçerdiği Özellikler

11

İşletme sürecindeki ve sistemdeki zayıflıkları, bir çalışandan daha iyi kim bilebilir?.

İşletmede çok sert işleyen bir kontrol sistemi varsa, bu sefer çalışan onun etrafından 

dolaşmanın yollarını arar.

Hile Kavramının İçerdiği Özellikler

12

Hile çoğunlukla kolay yapılan bir eylemdir

NİÇİN

Çoğunlukla işverenler çalışanlarına varlık ve verilere erişim izni verirler

Sorumluluk verilen çalışan  GÜVENİLİR demektir

O da her zaman hile yapma  FIRSATINI  elinde tutar

Hile Kavramının İçerdiği Özellikler

13

UNUTULMAMALI

Güven bir duygudur,hiçbir zaman kontrol unsuru

değildir

Başlıca Hile Kabulleri

14

Hile küçük başlar, giderek artar

İlk ortaya çıkartılan hileler buzdağının ucudur

Hileye başlayan durmaz

Bir çürük elma tüm sepeti bozar

Başlıca Hile Kabulleri

15

Düşük hile riskine dikkat edilmezse giderek artar

Küçük hilelerin ortaya çıkartılması, büyükleri önler

Yılanın başı sıfır toleransla küçükken ezilmezse giderek büyür

Bazı Hile Efsaneleri

16

Tüm hileler  etik olmayan bir davranıştır. Ancak tüm etik olmayan davranışlar  hileli eylem 

değildir.

Finans yöneticilerimiz, iç denetçilerimiz veyamuhasebecilerimiz işletmemizi hileye karşı 

koruyabilir. 

İşletmemizde dikkati çekecek düzeyde hile yoktur.

Bazı Hile Efsaneleri

17

Hile işletmede  olabilecek  bir maliyettir.

Hileye karşı alınacak önlemler işletmeye pahalıya mal olur.

Para Hırsının Sonuçları

18

Aynı işletmede çalışan kar ve koca, hayali bir şirket kurdular . Düzenlenen fatura, kocanın bölümüne geldi. Kendisi, inşaat ve bakım bölümünün başındaydı ve faturayı ödenmesi için onayladı. Ödeme talebi eşin bulunduğu bölüme  gitti  ve ödeme kendisi tarafından yapıldı. Yakalandıklarında , işletmeye 400.000 USD zarar vermişlerdi. Nasıl yakalandılar. Çok akıllı biçimde hilelerini sürdürüyorlardı. Ancak koca paranın hırsına kapılarak kişisel harcamalarını da, şirkete yüklemeye başlamıştı. Bir kredi kartı incelemesinde yaptığı ortaya çıktı. Araştırmanın gemişletilmesi ile hayali işletmeleri de yakalandı. 

Hile Kavramının İçerdiği Özellikler

19

CHARLESPONZİ

ve20.000.000 USD

FaizleriÖdediama

Hiç YatırımYapmadı.

20

İşletme Odaklı Hile Türleri

Hile Türü Kurban Hile Yapan Açıklama

Çalışan Hileleri İşverenler Çalışanlar Çalışan kasadan para çalar

Yönetim Hileleri Tüm İşletme İlgilileri Tepe Yönetimi

Tepe yönetimi mali tabloları olduğundan farklı gösterir

Yatırım Hileleri Yatırımcılar Bireyler Yatırımcıların gerçek olmayan yatırımlara para koyması sağlanır

Satıcı Hileleri Mal veya Hizmet Alanİşletmeler

Mal Satanlar Yüksek fiyatlı veya düşük kaliteli mal satılır

Müşteri Hileleri Mal veya Hizmet Satan İşletmeler

Mal Alanlar Satıcı aldatılarak mal veya hizmet alınır

21

Çalışan Hileleri

• Hile çalışan tarafından doğrudan yapılır, 

• 3. Taraf bulunmaz

Doğrudan Yapılan Hileler

• 3. Taraf bulunur,• Çalışan yararı 3. taraftan sağlar

Dolaylı Hileler

22

Yönetim Hileleri

İşletme olduğundan iyi gösterilir

İşletme olduğundan kötü gösterilir

23

Yatırım Hileleri

Yatırım ve yüksek getiri sözü verilir

Yatırım yapılmaz, ilk getiri ödenir

Genelde 2. yılda paralarla kaçılır

24

Satıcı Hileleri

Satıcı ilişkide olduğu 

işletmeyi hedef alır 

Yüksek tutarlı

Düşük kalite

Eksik veya hiç teslim etmeme

25

Müşteri Hileleri

Müşteri ilişkide olduğu 

işletmeyi hedef alır 

Düşük tutarlı

Ödemeyapmadan

Ödeme yapılmış

gibi

26

İşletme Odaklı Hileler

27

Nakit Varlık Hileleri

Kayıt Öncesi Hileler

Kayıt Sonrası Hileler

Hileli Ödemeler

28

Kayıt Öncesi Hileler

Satışların Kayda 

Alınmaması

Satışların Düşük Değerde 

Gösterilmesi

Nakit Tahsilatın Kayda 

Alınmaması

Gelen Çek ve Senetlerin Kayda 

Alınmaması

29

Kayıt Öncesi Hileler

30

Hileli Ödemeler

Fatura Hileleri

Gider Hileleri

BordroHileleri

Çek Hileleri

31

Hilenin Boyutları

31

400600 660 652

994

0

200

400

600

800

1.000

1.200

Tutar (Milyar USD)

Ortalama Hile Maliyetleri

1996 2002 2004 2006 2008

Rapor 1996 2002 2004 2006 2008

Tutar (Milyar USD) 400 600 660 652 994

ACFE’ nin yayımladığı hile raporlarında ABD işletmelerinin hile yoluylakaybettikleri ortalama tutarlar aşağıda yer almaktadır : 

32

Hilenin Boyutları

Rapor 1996 2002 2004 2006 2008

Yüzde 6 6 6 5 7

Raporlara göre işletmelerin yıllık gelirlerinden hile yoluyla kaybettikleri tutarların yüzde boyutları aşağıdaki gibidir:

Dünyada çeşitli tarihlerde yayımlanan hile ile ilgili diğer raporlar da incelendiğinde , ekonomik büyüklüklerle orantılı olarak benzer sonuçların olduğu görülmektedir.

33

Organizasyon Yapılarına Göre Hile Maliyetleri

ORGANİZASYON TÜRÜNE GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ

Organizasyon Türü 2002 2004 2006 2008

Özel İşletmeler %31.9 %41.8 %36.8 %39.1

Halka Açık İşletmeler %30.0 %30.3 %31.7 %28.4

Kamu İşletmeleri %24.7 %15.8 %17.6 %18.1

Kar Amaçsız Kuruluşlar %13.4 %12.2 %13.9 %14.3

34

Çalışan Sayılarına Göre Hile Maliyetleri

ÇALIŞAN SAYISINA GÖRE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ ‐ USD

Çalışan Sayısı 1996 2002 2004 2006 2008

100 Kişiden Az 120.000 127.500 98.000 190.000 200.000

100‐999 100.000 135.000 78.500 179.000 176.000

1.000‐9.999 80.000 53.000 87.500 120.000 116.000

10.000 Kişiden Fazla 126.000 97.000 105.000 150.000 147.000

ÇALIŞAN SAYISINA GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ

Çalışan Sayısı 1996 2002 2004 2006 2008

100 Kişiden Az %39.0 %45.8 %36.0 %38.2

100‐999 %20.1 %21.1 %20.3 %20.0

1.000‐9.999 %23.4 %19.8 %24.8 %23.0

10.000 Kişiden Fazla %17.5 %13.3 %18.9 %18.9

35

Mesleki Hile ve Kötüye Kullanma Yöntemleri 

HİLE YÖNTEMLERİNE GÖRE ORTALAMA MALİYET DAĞILIMI – USD 

Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008

Varlıkların Haksız Kullanımı 65.000 80.000 93.000 150.000 150.000

Yolsuzluk 440.000 530.000 250.000 538.000 375.000

Hileli Mali Raporlama 4.000.000 4.250.000 1.000.000 2.000.000 2.000.000

HİLE YÖNTEMLERİNE GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ 

Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008

Varlıkların Haksız Kullanımı %81.1 %85.7 %92.7 %91.5 %88.7

Yolsuzluk %14.8 %12.8 %30.1 %30.8 %27.4

Hileli Mali Raporlama %4.1 %5.1 %7.9 %10.6 %10.3

36

Mesleki Hile ve Kötüye Kullanma Yöntemleri 

ÇALIŞAN HİLELERİ VE ORTALAMA MALİYET ‐ USD

Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008

Nakit Varlık Hileleri 60.000 80.000 98.000 150.000

Nakdi Olmayan Varlık Hileleri 100.000 200.000 100.000 200.000 100.000

ÇALIŞAN HİLELERİ VE ORTALAMA YÜZDELER 

Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008

Nakit Varlık Hileleri %70.4 %77.8 %86.6 %87.7

Nakdi Olmayan Varlık Hileleri %10.7 %9.0 %20.5 %23.4 %16.3

37

Mesleki Hile ve Kötüye Kullanma Yöntemleri 

NAKİT VARLIK HİLELERİ VE ORTALAMA MALİYET ‐ USD

Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008

Nakit Hırsızlığı 22.000 25.000 80.000 73.000 75.000

Kayıt Öncesi Hırsızlıklar 50.000 70.000 85.000 76.000 80.000

Hileli Ödemeler 75.000 100.000 125.000

NAKİT VARLIK HİLELERİ VE ORTALAMA YÜZDELER

Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008

Nakit Hırsızlığı %2.9 %6.9 %20.7 %14.2 %10.3

Kayıt Öncesi Hırsızlıklar %20.3 %24.7 %24.4 %18.9 %16.6

Hileli Ödemeler %47.1 %55.4 %64.2

38

Hile Yöntemleri ve MaliyetHİLELİ ÖDEMELER VE ORTALAMA MALİYET ‐ USD

Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008

Fatura Hileleri 250.000 160.000 140.000 130.000 100.000

Çek Hileleri 96.432 140.000 155.000 120.000 138.000

Bordro Hileleri 50.000 140.000 90.000 50.000 49.000

Gider Hileleri 20.000 60.000 92.000 25.000 25.000

Yazar Kasa Hileleri 22.500 18.000 18.000 26.000 25.000

HİLELİ ÖDEMELER VE ORTALAMA YÜZDELER

Yöntem 1996 2002 2004 2006 2008

Fatura Hileleri %15.7 %25.2 %33.5 %28.3 %23.9

Çek Hileleri %11.5 %16.7 %20.1 %17.1 %14.7

Bordro Hileleri %7.8 %9.8 %12.6 %13.2 %9.3

Gider Hileleri %7.0 %12.2 %14.2 %19.5 %13.2

Yazar Kasa Hileleri %1.3 %1.7 %2.8 %1.7 %2.8

39

Hilelerin Ortaya Çıkartılma Süreleri – 2008 Raporu

Hile Yöntemi Süre - Ay

Çek Hileleri 30

Hileli Mali Raporlama 30

Kayıt Sonrası Hileler 26

Bordro Hileleri 25

Yolsuzluk 24

Fatura Hileleri 24

Gider Hileleri 24

Kayıt Öncesi Hileler 24

Yazar Kasa Hileleri 22

Nakdi Olmayan Hileler 21

Doğrudan Nakit Hırsızlığı 17

40

Hilelerin Ortaya Çıkartılma Biçimleri ‐ % 

Ortaya Çıkartılma Biçimi 2002 2004 2006 2008

İhbar 43.0% %39.6 %34.2 %46.2

Şans Eseri %18.8 %21.3 %25.0 %20.0

İç Denetim %18.6 %23.8 %20.2 %19.4

İç Kontrol %15.4 %18.4 %19.2 %23.3

Bağımsız Denetim %11.5 %10.9 %12.0 %9.1

Polis Uyarısı %1.7 %0.9 %3.8 %3.2

41

İşbirliği Düzeyine Göre Hile

İşbirliği Düzeyi 2006-% 2008-%

Tek Başına 60.3 63.9

Birden Fazla Çalışan 39.7 36.1

İşbirliği Düzeyi 2006-usd 2008-usd

Tek Başına 100.000 115.000

Birden Fazla Çalışan 485.000 500.000

42

Hile Yöntemleri ve Çalışanlar ‐ 2008

KONUM VE HİLE TÜRÜ

Hile Türü Düz Çalışan Yönetici Ortak/Yönetici

Aktiflerin Haksız Kullanımı %39.9 %37.9 %22.2

Yolsuzluk %23.6 %39.1 %37.3

Mali Tablo Hilesi %11.1 %35.6 %53.3

43

Hile ve Önleme  ‐ 2008HİLEYE KARŞI KONTROLLARIN VARLIĞINA GÖRE ZARAR

Kontrol Var-usd Yok-usd Azalma %

Ani Denetimler 70.000 207.000 66.2

İş Rotasyonu 64.000 164.000 61.0

İhbar Hatları 100.000 250.000 60.0

Çalışan Destek Programları 110.000 250.000 56.0

Hile Eğitimleri-Yöneticilere 100.000 227.000 55.9

İç Denetim 118.000 250.000 52.8

Hile Eğitimleri-Çalışanlara 100.000 208.000 51.9

Hile Karşıtı Politikalar 100.000 197.000 49.2

Bağımsız Denetim 110.000 250.000 56.0

Ahlak Kuralları 126.000 232.000 45.7

Denetim Komiteleri 137.000 200.000 32.0

İhbarcılara Ödül Sistemi 107.000 150.000 29.0

44

HİLE YAPANLARINKARAKTERİSTİK 

ÖZELLİKLERİ

45

Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri

Ana kural düşmanınızı tanımaktır. Birçok hilekar;

‐ Bilinmeyeni, ‐ Görülmemiş olanı, ‐ Kontrol edilmemiş olanı 

yapabildiklerinden dolayı başarılı olmaktadır.

46

Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri

Adım 1:BİR HİLEKAR NEYE BENZER ?

Adım 2:HİLE İLE SAVAŞTA RAKİBİ TANIMAK GEREKİRMİ ?

Adım 3:Bir “HİLEKAR PROFİLİ” vardır

Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri

47

Günümüz dünyasında hile yapan kişiyi, tek bir tipe indirmek çok zordur.

Kişinin dürüst gibi gözüken dış görünüşüne karşın, kişisel yaşamında neler olduğunu bilemezsiniz .

Çaresiz insanlar, her şeyi yapabilecek bir ruh haline girebilirler.

Hile Yapanların Karakteristik Özellikleri

48

Bir Yaklaşımla İki Tür  Hilekar Grubu Vardır

Çıkarcı Hilekarlar

Duruma Bağlı 

Hilekarlar

Çıkarcı Hilekarlar

49

Suçlarını Tekrarlama Eğilimleri Vardır

Ortalamanın Üstünde Akıllı ve Eğitimlidirler

Risk Alırlar. Yakalanma Tasa ve Korkuları Yoktur 

Kimseyi Düşünmez. Ben Odaklı Yaşarlar

Yırtıcı Hayvana Benzerler

İşletme Psikopatları

50

‐ Konuşkan ve sevimli,‐ Kendine çok değer biçen,‐ Hastalık derecesinde yalancı,‐Manipülasyon ve bozgunculukta aşırı hünerli,‐ Vicdan azabı çekmeyen,‐ Duygusuz,‐ Katı ve başkalarının duygularına önem vermeyen,‐ Eylemleri nedeniyle sorumluluk kabul etmeyen.

* Bir psikoloğun araştırması

Duruma Bağlı Hilekarlar

51

Olağan Görünümlü Kişilerdir

Beklenmedik Bir Nedenle Hile Yaparlar

Baskı ve Fırsatın Bir Araya Gelmesi Gerekir 

Hile Yaparken Bir Başkasına Zarar Verme 

Niyetleri Yoktur

Genelde Geçmişleri Temizdir

52

Cinsiyet

CİNSİYETEGÖRE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ ‐ USD

Cinsiyet 1996 2002 2004 2006 2008

Kadın 48.000 60.000 60.000 102.000 110.000

Erkek 185.000 200.000 160.000 250.000 250.000

CİNSİYETE GÖRE ORTALAMA YÜZDELER

Cinsiyet 1996 2002 2004 2006 2008

Kadın %46.5 %47.1 %39 %40.9

Erkek %53.5 %52.9 %61 %59.1

53

Medeni Durum

0 50.000 100.000 150.000

Evli

Bekar

150.000

54.000

Ortalama Zarar USD

ACFE nin 1996 araştırmasında hile yapanların medeni durumu aşağıdaki gibi belirlenmiştir:

54

Eğitim DurumuEĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ ‐ USD

Eğitim Düzeyi 1996 2002 2004 2006 2008

Lise 50.000 70.000 50.000 100.000 100.000

Kolej 200.000 196.000

Üniversite 200.000 243.000 150.000 200.000 210.000

Üniversite Sonrası 275.000 162.500 325.000 425.000 550.000

EĞİTİM DÜZEYİNE GÖRE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİ

Eğitim Düzeyi 1996 2002 2004 2006 2008

Lise %42 %56 %32.8 %33.9

Kolej %21.6 %20.8

Üniversite %45 %32.7 %33.4 %34.4

Üniversite Sonrası %13 %10.4 %12.2 %10.9

Yaş Durumu

55

YAŞ DÜZEYLERİ VE ORTALAMA HİLE MALİYETLERİ ‐ USDYaş 1996 2002 2004 2006 2008<25 12.000 18.000 18.000 25.000 25.00026‐30 50.000 27.000 25.000 50.000 50.000

31‐35 54.000 100.000 75.000 134.000 113.00036‐40 100.000 100.000 80.000 135.000 145.00041‐50 196.000 150.000 173.000 250.000 250.000

51‐60 280.000 285.000 250.000 250.000 500.00060+ 346.000 500.000 527.000 713.000 435.000

YAŞ DÜZEYLERİ VE ORTALAMA HİLE YÜZDELERİYaş 1996 2002 2004 2006 2008<25 %6.0 %5.9 %6.0 %4.626‐30 %10.4 %10.7 %8.8 %8.131‐35 %17.5 !%18.0 %16.1 %12.836‐40 %18.8 %16.2 %16.4 %16.241‐50 %30.1 %32.0 %34.6 %35.551‐60 %14.7 %15.1 %15.4 %18.960+ %2.5 %2.0 %2.8 %3.9

Zeka Düzeyi

56

Zeka Düzeyi Yüksek veya Bu İddiaları Var

Bu tür kişilerde hile yapma isteği fazla görülüyor

Özellikle işletmenin iç kontrol yapılarına veya güvenlik sistemlerine meydan okuyarak, bunları delme uğraşı veriyorlar

Benlik Düzeyi

57

Egoist Bir Yapı Taşıma

Hile yapanların, diğerlerine göre daha fazla egoist bir yapıda oldukları görülmüştür

* Bulundukları yeri beğenmeme,* Kendilerini daha önemli biri olarak görme,* Üstlerini küçümseme veya aşağılama

İlgi Düzeyleri

58

• İşletmeye veya işine aşırı meraklı olma,• Yeni bir şey yaratmak için aşırı isteklilik

İlgili Bir Kişilik Taşıma

Yapılan araştırmalar kişilik olarak ilgi düzeyleri yüksek olanlardahile olasılığının yüksek olduğunu saptamıştır.

Risk Alma Düzeyi

59

• Başarısızlıktan korkmama,• Yakalanabileceğini düşünmeme,• Şansını denemek arzusu

Risk Alan BirYapı

Araştırmalar, hile yapanların diğerlerine göre daha fazla risk alabildiklerini göstermektedir.

Kurallara Uyma Düzeyi

60

• İşletmede konulmuş olan kurallara uymama,• Sonuca daha kestirmeden gitme isteği,• Kendini bu konularda haklı gösterme çabaları

Kurallara Uymayan Bir Kişilik

Kurallara uymama eğilimi yüksek olan işletme çalışanları arasında hile yapma eğilimi daha fazla olmaktadır.

Çalışma Koşulları

61

İşe en önce gelip, en geç giderler

İşin bitmediğini bahane edip, geç saate kadar çalışırlar

Yıllarca izin yapmadan çalışırlar

Kişilik Durumları

62

Suç

Korku

Stres

DavranışBozukluğu

63

ÇALIŞANLARI HİLE YAPMAYA 

İTEN NEDENLER

Bölüm 5

64

Kimler Hile Yapar

İŞLETMEDE HER ÇALIŞAN HİLE YAPABİLİR

• Bir Çalışan Niye Hile Yapar• Bir Çalışanı Hile Yapmaya İten Nedenler Nelerdir

Kimler Hile Yapar

65

Bazı insanlar her zaman dürüsttür

Bazı insanlar hiçbir zaman dürüst değildir

Bazı insanlar çoğu zaman dürüsttür

Birçok insan bazen dürüsttür

Kimler Hile Yapar

66

%15

%75

%10Her Durumda Hile Yaparlar

Hiçbir DurumdaHile Yapmazlar

Fırsatını Bulunca Yaparlar

tempting

Kimler Hile Yapar

67

Bir işletmede hile yapan kişi kimdir gibi genel bir soru sorulursa :

YANIT GÜVENİLİR ÇALIŞANDIR

Erişim Hüner Zaman GÜVENİLİ RÇALIŞAN

İnsan Davranış Biçimi ve Hile

68

Hile Yapmanın Sonuçları

CEZAÖDÜL

İnsan Davranış Biçimi ve Hile

69

Hile Yapmamanın Sonuçları

KAYIPKAZANÇ

Hile Üçgeni

70Baskı

Fırsat

Haklı Gösterme

Hile Üçgeni

71

BaskıUnsuru

KötüAlışkanlıklar

Mali İçerikli

İşle  İlgili

Hile Üçgeni

72

Mali• Para hırsı ve açgözlülük• Güzel yaşam isteği

İçerikli• Yüksek tutarlı kişisel borçlar• Yüksek tutarlı sağlık harcamaları

Baskılar• Yüksek tutarlı eğitim harcamaları• Beklenmeyen mali gereksinimler

Hile Üçgeni

73

Kötü Alışkanlıklardan Doğan Baskılar

KumarBağımlılığı

Alkol Bağımlılığı

Uyuşturucu Bağımlılığı

Gece Hayatına

Düşkünlük

Hile Üçgeni

74

İşinden MemnunOlmama

HaksızlığaUğradığınıDüşünme

BeklediğiTerfi’yi

Alamama

DüşükÜcretle

Çalıştırılma

İşle İlgili Baskılar

Hile Üçgeni

75

Fırsat Yoksa

Hile Yoktur

Sıkı Kontrol

Yakalanma Olasılığı Yüksek

Ağır  Ceza Politikası

Hile Yapma İsteği Azalır

Hile Üçgeni

76

Denetim Yönetim

UNUTULMAMALI

Birçok işletmede iç kontrol sistemi  vardır. 

Önemli hilelerin büyük çoğunluğu, sistemin yetersizliği veya yokluğundan 

değil, işletilmemesinden 

dolayı meydana gelir.

Önemli denetim sonuçları, tepe yönetimlerini etkiler, onlarda bu sonuçları değiştirmek 

isterler

Hile Üçgeni

77

Bir Çalışanın,Pozisyonu

Sorumlulukları

Yetkileri

Hile Yapma Fırsatına Katkı Sağlar

Hile Üçgeni

78

Zayıf ahlak politikaları

Üçüncü kişilerle ve ortaklarla yapılan gizli anlaşmalar

Çalışanların yaptıkları işlerin kalitesini değerlemede yetersizlik

Disiplinli bir ortamın sağlanmaması

Çalışanlar arasında bilgi akışının zayıf olması

Tepe yönetiminde var olan cahillik, umursamazlık ve yetenek eksikliği

Sağlıklı denetim çalışmalarının bulunmaması

Hile Üçgeni

79

Haklı Gösterme Unsuru

Borç Almıştım,

Geri Verecektim

Bu,Yaptıklarımı

nKarşılığıdır

Kimse İncinmedi

İyi Bir Amaç İçinYaptım

SuçOlduğunu

Bilmiyordum

İşletmeBunu

Hak Etmişti

80

HİLENİN ORTAYA 

ÇIKARTILMASI

Bölüm 6

Hilenin Ortaya Çıkartılması

81

Hilenin Ortaya 

Çıkartılması

HileninAraştırılması

KararaVarma Ceza

82

Hilenin Ortaya Çıkartılması

Bir Cinayet Olayında Somut Bir Kanıt Vardır. Örneğin : Ceset

Bir Banka Soygununda Somut Bir Kanıt Vardır: Örneğin : Kamera Kayıtları

Hilenin Ortaya Çıkartılması

83

Hile Eyleminde Çoğunlukla Somut Kanıt Yoktur

Başlangıçta Çoğunlukla Belirtiler Vardır

Hile Belirtileri    =    Kırmızı Bayraklar

Kırmızı bayrak, gerekli kanıt olmadan bazı şeylerin yanlış olabileceğini ortaya koyan bir göstergelerdir

Hilenin Ortaya Çıkartılması

Yönetimle İlgili Anormallikler

85

Faaliyetlerin yürütülmesi ile ilgili Anormallikler

Yönetim özellikleri ile ilgili anormallikler

Örgüt yapısı ile ilgili anormallikler

Üçüncü kişilerle olan düzensiz ilişkiler

Faaliyetlerin Yürütülmesi ile ilgili Anormallikler

86

Mali tablo rakamlarındaki açıklanamayan değişiklikler

Kriz ortamında faaliyetleri sürdürme

Hesap döneminin kapanışına yakın olağan olmayan veya büyük ölçekli  ve karlı işlemlerin varlığı                vaKazançların kalite düzeyinde kötüye gidiş

Kötü bir biçimde tanımlanmış işletme stratejileri

Stratejilerin sağlıklı bir iletişim ortamında işletme kadrosuna aktarılmaması

Sektör ortalamalarına göre sapmalar gösterme

Yönetim Özellikleri ile ilgili Anormallikler

87

Yüksek tutarlarda kişisel borçlu ve mali zorluklar içindeki  yöneticiler

Kumar veya buna benzer uygunsuz eylemlere meyilli yöneticiler

Geçmişi karanlık veya sabıkalı yöneticiler

Dürüst olmayan ve ahlaki nitelikleri taşımayan yönetim

Çok üst düzeyde güven sağlamış yöneticilerin varlığı

Düşük kaliteli yönetim kadrosu

Örgüt Yapısı ile ilgili Anormallikler

88

Aşırı derecede karmaşık işletme yapıları

Yetersiz kalitede yönetim kurulu ve denetim komitelerinin varlığı

İşletmede etik kuralların ve örgüt kültürünün zayıf bir görüntü vermesi

Zorbalığa veya diktatörlüğe dayanan yönetim biçimleri

Denetimi zayıf, bağlı işletmelerle yapılan anlamlı işlemler

Yönetimin veya denetimin etkinliğini azaltan örgüt yapıları

Üçüncü Kişilerle Olan İlişkilerdeki Anormallikler

89

İşletmenin denetçilerinde meydana gelen sık değişmeler

Yönetimin bağımsız denetçilere despot bir davranış biçimi göstermesi

Kamu kurumları ile yaşanan sorunlar

Yöneticilerin kamu otoritelerine karşı umursamaz tavırlar takınması

İşletmenin geçmişinde sermaye piyasası kuruluşları ile ilgili olarak çeşitli sorunlar yaşanmış olması

İşletmenin maliye idaresi ile çeşitli sorunlar yaşıyor olması

Çalışanlarla İlgili Anormallikler

90

Muhasebe ile ilgili Anormallikler

İç kontrol yapısı zayıflıkları

Analitik anormallikler

Üçüncü kişilerle olan ilişkiler

Aşırı yaşam biçimleri

Olağan olmayan davranışlar

Çeşitli şikayetler

Muhasebe Belge ve İşlemlerindeki Hile Belirtileri

Kayıp Belgeler

Belge Üzerinde

Oynamalar

Sıra No’lardaDüzensizlikler

ZamanındaKayda

Alınmama

Genel İsimVe

Adresler

Çift Ödemeler

FotokopiBelgeler

Muhasebe Belge ve İşlemlerindeki Hile Belirtileri

Yetkisiz İşlemler

Son Dakika

Düzeltmeleri

Envanter Tutarsızlıkları

Hareketsiz Hesaplarda

Hareketlenme

Önemli Varlık

Kayıpları

Kasa FazlaVe

Noksanlıkları

Vadesi GeçenHesaplarda

Artış

Uzun Süredir Bekleyen

Büyük TutarlıŞüpheli

Alacaklar

Belli Bir Satıcıda

Yoğunlaşma

Önemli Bütçe

Sapmaları

Aynı Kişilere Yüksek

Ödemeler

Şüpheli Alacaklarda

Artış

Faturalarda DestekleyiciBelgelerin Yokluğu veya

Eksikliği

Muhasebe Belge ve İşlemlerindeki Hile Belirtileri

Hileli Yevmiye Kayıtları ve Belirtileri

94

Hile genelde bir zimmetle  veya hırsızlıkla başlar

Varlık  cebe atılır

Yapılan hile gizlenir veya olduğu gibi bırakılır

Hileli Yevmiye Kayıtları ve Belirtileri

95

Veznedar kasadan para 

çalar

Bunun için bir kayıt yaparsa, hileyi gizlemiş 

olur

Yapmazsa kasa açığı açıkta 

bekler

Hileli Yevmiye Kayıtları ve Belirtileri

96

Ortaya Çıkartılma

Gizleme Aşaması

Hırsızlık Aşaması

Parayı Çalar

Sahte bir gider kaydı

Denetim  yoksa ortaya çıkmaz

Tutar düşükse ortaya çıkmaz

Bekleyen bir borcun 

ödenmesi

Doğrulama yoksa ortaya 

çıkmaz 

İç Kontrol Yapısı Zayıflıkları

İçDenetimYokluğu

GörevlerinAyrılığında

Zayıflık

İ.K. Sisteminin

Olmaması –Zayıflığı Yetersiz

PersonelPolitikaları

DenetimKomitesiYokluğu

Analitik Anormallikler

98

Analitik İnceleme Prosedürleri ile BAK

Yolunda gitmeyen bir 

durum var’mı ?

Olağan durumdan olağan olmayan duruma 

geçiş var’mı ?

Hareketlerde bir 

anormallik var’mı ?

Sapmalar anlamlı mı ?

Gerçekçi olmayan gelişmeler var’mı ? 

Üçüncü Kişiler ile Olan İlişkilerde Anormallikler

Dikkati Çeken

Davalar

Yönetimİstifaları

DenetimeDireniş

SıkDeğişen

Denetçiler

Bankalarlaİlişkiler

Bozuk Kamu Kurumuİlişkileri

Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri

100

Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri

Hırsızlık

Gizleme

Dönüştürme

Yapılan hileyi gizlemek için çeşitli eylemler

yapılır

Çalınanlar nakde dönüştürülür ve harcanır.

Nakit, alacak, stok,bilgi gibi varlıklar

çalınır

Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri

102

HIRSIZLIK AŞAMASI

Varlık Çalınır

Ancak  hırsızlık aşamasında birinin görmesiyle ortaya 

çıkar

Denetçiler görebilir mi. ÇOK ZOR. 

İşletmede denetim varken hile durur.

Kim görebilir. İşletme çalışanları 

ve yöneticiler

Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri

103

GİZLEME  AŞAMASI

Hile yapan özellikle muhasebe kayıtlarında olayı örtmeye çalışır

Yapılan  özellikle  inceleme aşamasında  veya içeriden birinin 

görmesiyle ortaya çıkar

Denetçiler görebilir mi. DAHA ŞANSLARI VAR. İşletmede denetim yaparken ortaya çıkartabilirler.

Kim görebilir. Denetçiler ve çalışma 

arkadaşları

Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri

104

DÖNÜŞTÜRME  AŞAMASI

Çalınan malın paraya çevrilmesi ve çalınan paraların harcanması

Yapılan harcamalar, hilekarın yaşam 

düzeyinde farklılıklara neden olur.

Denetçiler görebilir mi. ÇOK ZOR. Aralıklarla 

denetim yaptıklarından, çalışandaki değişimleri 

anlayamazlar.

Kim görebilir. Hilekarın yakınında olan çalışma arkadaşları. Değişimi en 

iyi onlar gözlerler.

Şikayet ve Uyarılar ile ilgili Hile Belirtileri

105

Çalışanlar neden ihbarda 

bulunmaktan kaçınırlar

Emin olmadıklarından 

dolayı

Korktuklarından dolayı

Hileyi yapan amiri olduğundan dolayı

Gammazcı gibi görünmek 

istemediklerinden dolayı

Olayın içeriği yönetim tarafından 

kendilerine iyi anlatılmadığından 

dolayı 

Davranış Değişiklikleri

106

Suç

Korku

Stres

Davranış Bozukluğu

• Uykusuzluk çekme,• Artan alkol tüketimi,• Uyuşturucu kullanma,• Aşırı tütün kullanımı,• Olağan olmayan sinirlilik,• Aşırı şüphecilik,• İşini kaybetme korkusu• İnsanların gözlerine bakmaktan kaçınma• Hoşgörü eksikliği, • Aşırı alınganlıklar,• Hasta olmaktan korkma,• Aile ve arkadaş çevresinde utanma 

görüntüsü verme,• Aşırı tartışmacılık ve sabit fikirlilik,• Saplantılar veya ürkeklikler,• Her an kaçacakmış havası verme,• Psikologlara gitme, itiraflarda bulunma

107

HİLENİN ORTAYA 

ÇIKARTILMASINDAAKTİF YAKLAŞIMLAR

Bölüm 7

Teknoloji Temelli Yaklaşımlar

108

Geleneksel ve Teknoloji 

Temelli Yaklaşımlar

Geleneksel Yaklaşımda hile 

genellikle, ihbar veya şans eseri ortaya çıkmaktadır 

Denetçiler hile ile ilgili uygulamalarda 

teknolojiden yararlanmamışlardır

Teknoloji Temelli Yaklaşımda, %100 inceleme, erken uyarı ve süreklilik 

esası vardırDosyalar arası karşılaştırma ve analiz yapılabilir

Temel, “Bilgisayar Destekli  Denetim Teknikleri” ne 

(CAAT’S)dayanır

Teknoloji Temelli Yaklaşımlar

109

NİYE YAKALANMADI

Teknoloji Temelli Yaklaşımlar

110

Hilenin Ortaya 

Çıkartılması

Geleneksel Yaklaşım

Teknoloji Temelli Yaklaşım

Teknoloji Temelli

Yaklaşımlar

Bulanık Mantık

BDDT

VeriMadenciliği

Analitikİnceleme

Prosedürleri

Stratejik Yaklaşım

112

Stratejik Yaklaşım

Belirti Görülmesi Beklenmez

Belirtinin Olup 

Olmadığına Bakılır

113

HİLENİN ARAŞTIRILMASI

Bölüm 8

Hilenin Araştırılması

114

Hilenin Araştırılması

115

Hile Belirtisi Araştırmaya Gerek Var’mı?

EVET : AraştırHAYIR : Kapat

Hilenin Araştırılması

116

Araştırmada Yanıt 

Bulunacak Noktalar

Hilekar Kim ve Rolü Ne

Hileyi Hangi Nedenlerle Yapmış Olabilir

Hile Nasıl ve  Hangi Yollarla 

Yapılmış Olabilir 

117

HİLENİN ÖNLENMESİ VE CAYDIRICILIĞIN

SAĞLANMASI

Bölüm 9

Hileden Korunma ve Caydırıcılık

118

Dürüst Kişilerin İşeAlınması

ÇalışanlaraEğitim

Verilmesi

Olumlu Bir Çalışma 

Ortamının Yaratılması

Çalışanlara Destek 

Programları

Korunma ve

Caydırıcılık

Hileden Korunma ve Caydırıcılık

119

İşletme KültürününYaratılması

İşletme Etik Kurallarının

Oluşturulması

Güçlü İç Kontrol Sistemi

İhbar Hatları

Korunma ve

Caydırıcılık

Hileden Korunma ve Caydırıcılık

120

Müşteri ve SatıcılarıBilgilendir

ÇalışanlarıGözle

CezalandırılmaKorkusuYarat

İşletme HilePolitikasıOluştur

Korunma ve

Caydırıcılık

Dürüst Kişilerin İşe Alınması

121