nom-jaarverslag 2009
Post on 25-Mar-2016
230 Views
Preview:
DESCRIPTION
TRANSCRIPT
-
1Het Nationaal Onderwijsmuseum in 2009
-
2
-
2 3
Het Nationaal Onderwijsmuseum werkt aan het verbeelden, duiden en beleven van ons onderwijs in verleden en heden. De activiteiten van het museum bereiken een breed publiek door heel Nederland en zijn gericht op interactie en het delen van kennis. Ze vormen een aanknopingspunt voor actuele discussies over onderwijs en onderstrepen het belang van goed onderwijs in onze samenleving.
-
4
-
4 5
Inhoudsopgave
7 Woord vooraf
8 Het Nationaal Onderwijsmuseum
11 Bezoekers
15 Tentoonstellingen
25 Rondleidingen, educatieve programmas en vakantieactiviteiten
31 Het museum als platform
35 Collectie, publicaties en onderzoek
45 De bibliotheek
47 Marketing en communicatie
50 Personeel en organisatie
56 Financin en fondsen
58 Huisvesting het gebouw
Bijlagen
61 Overzicht lopende en geopende tentoonstellingen in 2008
63 Overzicht van publicaties
64 Overzicht van namen medewerkers met fotos
-
6
-
6 7
Woord voorafGeen grenzen aan de groei! Het lijkt een misplaatste verwijzing naar het beroemde rapport van de Club
van Rome uit 1972 en zal zeker in tijden van economische crisis, klimaatproblematiek en graaicultuur bij
topsalarissen tot gefronste wenkbrauwen leiden. Maar voor het Nationaal Onderwijsmuseum in 2009
gaat dit motto om meer dan n reden op.
De grens van 40.000 bezoekers per jaar is voor het eerst ruim gepasseerd. De naamsbekendheid nam
toe. De activiteiten van het museum genereerden veel publiciteit. Van de collectie van het museum zijn
inmiddels meer dan vijftigduizend objecten digitaal ontsloten en er werden belangrijke deelcollecties aan
de verzameling toegevoegd. Een prachtig groeiscenario, waaraan iedereen die de afgelopen jaren bij het
museum betrokken is geweest zijn of haar steentje heeft bijgedragen.
2009 was een jaar van terugkijken op alles wat er in de afgelopen beleidsperiode is veranderd en
gebeurd. Tevens zijn in 2009 onze ambities en mogelijkheden in een nieuw beleidsplan voor de periode
2010 2013 vastgelegd. Bij die ambities en mogelijkheden is groei een belangrijke kernwaarde. Groei
in publieks- en collectiebereik. Groei in onderzoeks- en samenwerkingsprojecten. Groei in activiteiten en
evenementen. Maar ook verdere groei in kwaliteit en bekendheid.
Dat groei ook een keerzijde heeft, daarvan is het Nationaal Onderwijsmuseum zich zeer bewust. Met
meer publiek en een omvangrijke, belangrijke collectie loop je ook tegen grenzen aan, zoals een sleets
gebouw dat ongeschikt is als depot en geen publieksvriendelijke ruimte heeft. Daarnaast groeit de
financile armslag niet mee met onze ambities.
Grenzen zijn er echter om verkend en verlegd te worden. Met ideenrijke tentoonstellingen, mooie
onderzoeken, inspirerende activiteiten en bovenal de inzet van alle medewerkers, vrijwilligers, stagiaires,
bestuurders en samenwerkingspartners uit het culturele veld n het onderwijsveld zullen wij in de
komende jaren onze grenzen gaan verleggen.
Tijs van Ruiten
Directeur
-
8Het nationaalOnderwijsmuseumWat in 1981 begon als de Nationaal Historische Onderwijscollectie in Zoetermeer, is nu uitgegroeid tot
het Nationaal Onderwijsmuseum. Een kennisinstituut over de geschiedenis van het onderwijs, waar een
van de omvangrijkste en belangrijkste collecties op dit gebied in binnen- en buitenland wordt beheerd.
Het Nationaal Onderwijsmuseum in Rotterdam legt zich toe op het verzamelen, onderzoeken en
presenteren van de ontwikkelingen en kenmerken van het Nederlandse onderwijs. Met een actief en
breed programma van tentoonstellingen en op specifieke doelgroepen gerichte publieksactiviteiten
koppelt het museum de geschiedenis van het onderwijs aan hedendaagse realiteit en toekomstige
ontwikkelingen.
De collectie van het museum vormt hierbij het uitgangspunt. Hierin ligt de informatie opgeslagen die het
museum haar taak als kennisinstituut geeft. Met het vergroten van de zichtbaarheid en bruikbaarheid van
de collectie vergroot het museum haar publieksbereik.
Door samenwerkingsverbanden met andere culturele, onderwijsgerelateerde en maatschappelijke
instellingen ontwikkelt het museum verschillende nieuwe projecten binnen en buiten haar muren voor
een breed scala aan doelgroepen. Met de organisatie van lezingen, debatten, symposia en actuele
presentaties brengt het museum recente ontwikkelingen en de maatschappelijke problematiek van het
hedendaagse onderwijs voor het voetlicht.
In de komende jaren zal het museum zijn groeiende netwerk inzetten voor een grotere naamsbekendheid,
die een positief effect zal hebben op de publieks- en collectieparticipatie. Extra aandacht gaat hierbij uit
naar een beter gebruik van het bijzondere museumgebouw. De stad Rotterdam en de centraal gelegen
historische huisvesting passen uitstekend bij de ambities die het museum zich voor de toekomst stelt.
Met een goed en publieksvriendelijk museumgebouw wordt in de nabije toekomst een groei naar
gemiddeld 50.000 bezoekers per jaar mogelijk.
-
8 9
-
10
-
10 11
Bezoekers2009 was wederom een succesvol jaar. In totaal ontvingen we 42.454 bezoekers. Daarvan bezochten
33.003 het museum zelf en 9.451 bezoekers bezochten extern georganiseerde tentoonstellingen van het
museum. Vergeleken met het verslagjaar 2008 is dit een stijging van ruim vijfduizend bezoekers.
In 2009 waren de verschillende bezoekersgroepen aan het museum anders verdeeld dan in 2008. Zo is
het aantal senioren het afgelopen jaar in vergelijking met het jaar daarvoor met 55% toegenomen en nam
het aantal gratis bezoeken met een kleine twintig procent af. Ook nam het aantal basisschoolleerlingen
onder de bezoekers af. Het aantal kinderfeestjes daarentegen nam toe en ook het aantal volwassenen met
een Museumkaart steeg ten opzichte van het jaar 2008 met 57%. Tevens bezochten meer bezoekers met
een Rotterdampas het museum. In vergelijking met voorgaande jaren is het aantal individuele bezoekers
sterk toegenomen en is het aantal groepsbezoeken, en dan met name uit het basisonderwijs, in 2009 licht
afgenomen (732 groepen in 2009 tegen 774 in 2008).
4.500
4.000
3.500
3.000
2.500
2.000
1.500
1.000
500
0
aantalbezoekers
91 92 93 94 95 96 97 98 99 00 01 02 03 04 05 06 07 08 0990
23.115
27.734
30.11
2
31.236
25.266
27.061
30.22
8
24.639
20.722
25.286
19.552
19.882
18.336
18.604
19.795
31.267
34.28
7
35.148
37.120
42.454
jaar
Bezoekcijfers NOM
-
12
Publieksonderzoek individueel bezoek
In de eerste helft van 2009 nam het Nationaal Onderwijsmuseum deel aan de Museummonitor, een
bezoekersonderzoek naar de waardering van het publiek over de diensten van het museum uitgevoerd
door TNS NIPO. De Museummonitor is een initiatief van de Museumvereniging; in 2009 namen in totaal
34 musea deel. Eind 2009 is het museum overgestapt op een andere manier van bezoekersonderzoek:
we nemen sindsdien deel aan het Continue Bezoekersonderzoek van onderzoeksbureau Hendrik Beerda
Brand Consultancy (www.hendrikbeerda.nl) in opdracht van Rotterdam Festivals. Voordeel van dit
onderzoek is dat er meer specifieke vragen gesteld kunnen worden over de vaste collectie en tijdelijke
tentoonstellingen. Ook is het als museum mogelijk op elk moment overzichten van resultaten uit te
draaien; die resultaten worden weer aangewend als input voor het museumbeleid.
Uit de gegevens over 2009 van TNS NIPO is naar voren gekomen dat driekwart van alle bezoekers net
als in 2008 uit West-Nederland komt. In vergelijking met andere musea in dit segment (cultuurhistorisch)
ligt dit percentage bijna een kwart hoger. Een van de redenen hiervoor is dat het Nationaal
Onderwijsmuseum nauwelijks toeristen trekt en vooral gericht is op in Nederland wonend publiek. Voor
69% was het de eerste keer dat ze het museum bezochten (gemiddeld ligt dat percentage rond de
zestig). Van deze bezoekers gaf 38% aan dat ze voor een speciale tentoonstelling waren gekomen. Het
overgrote deel van de bezoekers was ook in 2009 weer boven de 27 jaar; 37% was in de leeftijd van
50-64 jaar. Gemiddeld gaven de bezoekers het Nationaal Onderwijsmuseum een 7,7. Dat is weliswaar
een ruime voldoende, tegelijk moeten we stellen dat we er nog onvoldoende in slagen bezoekers voor
een tweede keer te verleiden tot een bezoek.
Virtueel bezoek
De website www.onderwijsmuseum.nl kreeg in 2009 een kleine 110.000 unieke bezoekers. Vooral in de
periode na de zomervakantie steeg het aantal virtuele bezoekers flink. In 2009 werd er verder gewerkt
aan een nieuwe site die begin 2010 online is gegaan. In 2010 volgt de aan deze website gekoppelde
nieuwsbrief voor onze verschillende doelgroepen.
-
12 13
-
14
-
14 15
TentoonstellingenOp het gebied van tentoonstellingen was 2009 een druk jaar. Maar liefst zeven tentoonstellingen
openden in het museum, waarvan een deel later nog te zien zal zijn in andere musea. Daarnaast zijn we
begonnen met het aanpassen van delen van de vaste presentatie zodat deze weer een aantal jaren mee
kan. Een overzicht:
Tijdelijke tentoonstellingen
Het programma startte eind januari met een grote overzichtstentoonstelling van de illustrator Cornelis
Jetses (1873-1955). De meeste mensen zullen hem kennen van zijn illustraties bij het bekende
leesplankje aap, noot, mies. Maar hij heeft veel meer gedaan, ook bijvoorbeeld de beroemde schoolplaat
Ter Walvischvaart is van zijn hand. Deze tentoonstelling gaf een compleet overzicht van zijn werk en een
biografische schets. De tentoonstelling was in het najaar van 2009 te zien in Museum De Fraeylemaborg
in Slochteren, Museum Nairac in Barneveld, en Museum Natura Docet te Denekamp. Ook in 2010 is de
tentoonstelling in die musea nog te zien.
2009 was het Darwinjaar. Het Nationaal Onderwijsmuseum sloot bij dit thema aan met de
tentoonstelling Van aap tot mens de evolutietheorie in het onderwijs. De tentoonstelling gaf
letterlijk via twee wegen inzicht in de toepassing van de evolutietheorie in het onderwijs: vanuit de
bijbelse kant (het Scheppingsverhaal) en vanuit de evolutieleer zoals door Darwin beschreven in zijn
On the Origin of Species (1859). Het bijzondere meubel dat speciaal voor deze tentoonstelling was
ontworpen door Arinne Boelens en Frank de Bruijn sloot aan bij het thema evolutie.
Van aap tot mens de evolutietheorie in het onderwijs
-
16
Van aap tot mens de evolutietheorie in het onderwijs
-
16 17
Op 4 april opende prinses Laurentien de tentoonstelling Nuttig leren voor iedereen; 225 jaar
Nut en onderwijs. Een samenleving met nuttige burgers was het doel van de Maatschappij tot Nut
van t Algemeen en zij probeerde dat onder andere te stimuleren door onderwijs ook bereikbaar te
maken voor het gewone volk, het stichten van volksbibliotheken en het oprichten van spaarbanken.
Deze tentoonstelling is in samenwerking met het Nut tot stand gekomen en gaf een overzicht van de
ontwikkelingen die het Nut in haar 225-jarige bestaan heeft doorgemaakt. In 2009 is de tentoonstelling
over het Nut ook nog te zien geweest in Museum Martena in Franeker.
Nuttig leren voor iedereen; 225 jaar Nut en onderwijs
-
18
-
18 19
VakWerk opende op 19 juni. Deze grote overzichtstentoonstelling over het beroepsonderwijs in
Nederland (doorlopend tot in 2010) geeft in drie zalen een levendig beeld van de historie n huidige
stand van zaken binnen het beroepsonderwijs in Nederland. Elke paar maanden wisselt de focus
van de tentoonstelling. We startten met een overzicht van het beroepsonderwijs voor jongens; de
ambachtsschool in al zijn facetten. Daarna kwam het onderwijs aan meisjes aan bod: handwerken,
strijken, koken en alles wat je verder nog op de huishoudschool kunt leren. In 2010 komen de bijzondere
beroepen en het beroepsonderwijs anno 2010 aan bod.
In het kader van het Actieprogramma Cultuurbereik van de gemeente Rotterdam ging het museum met
de tentoonstelling VakWerk ook de wijk in. Er is een reizende tentoonstelling vervaardigd die in de loop
van 2009 en 2010 in verschillende Rotterdamse wijken te zien zal zijn. In 2009 heeft de tentoonstelling
VakWerk in de Wijk een aantal weken in Charlois gestaan. In het kader van de tentoonstelling is ook
een educatief programma ontwikkeld.
VakWerk
-
20
Na de zomer opende de eerste overzichtstentoonstelling, samengesteld uit de (in langdurige bruikleen
verworven) archieven van Noordhoff Uitgevers. Deze tentoonstelling, Oud Goud geheten, vertelt het
verhaal van het ontstaan van deze zeer omvangrijke archieven. Het is een weergaloze collectie van
vijfentwintigduizend objecten met werk in zeer uiteenlopende stijlen van illustratoren en kunstenaars als
Cornelis Jetses, M.A. Koekkoek, Johan Dijkstra, Rie Cramer en vele anderen. De tentoonstelling krijgt
een semi-permanent karakter; elke paar jaar zullen we aandacht besteden aan een ander facet van deze
collectie.
Oud Goud
Een bijzondere tentoonstelling was het fotoproject Jongens en Meisjes van fotografe Annie van
Gemert, die op 4 september geopend werd. Indringende portretten van jongensachtige meisjes en
meisjesachtige jongens op de grens tussen kind en volwassene. Deze tentoonstelling zal in 2010 nog in
het Limburgs Museum in Venlo te zien zijn. Annie van Gemert won met deze fotoserie de
tweede prijs in de categorie Stories van World Press Photo.
-
20 21
Jongens en Meisjes
-
22
De laatste tentoonstelling van 2009 was de van het Bijbels Museum in Amsterdam overgenomen
expositie Binnenstebuiten. Deze tentoonstelling over de vijf grote wereldgodsdiensten, ontwikkeld
door Peter Dellenbag, Anton Feddema en Klaas de Jong, gaf in fotos en (religieuze) objecten een
beeld van jongeren en de persoonlijke beleving van hun religie. Het Bijbels Museum had daarbij een
interactieve dialooginstallatie ontwikkeld waarin de geportretteerde jongeren met elkaar discussieerden
over een aantal stellingen.
Een externe tentoonstelling betrof nog die vanuit de afdeling Collectie/textiel in samenwerking met
het Amsterdamse Barlaeus Gymnasium is samengesteld over de voormalige buurschool, de Eerste
Industrieschool voor Vrouwelijke Jeugd, van dit gymnasium. Het gebouw van de Eerste Industrieschool
is een decennium geleden aan het Barlaeus toegevoegd. De door het Nationaal Onderwijsmuseum
samengestelde tentoonstelling viel samen met de onthulling van een monument aan de Industrieschool.
De tentoonstelling omvatte handwerk en fotos uit Collectie De Schans van het Onderwijsmuseum en
was opgesteld in vitrines achter de niet meer gebruikte ingang van het oorspronkelijke Barlaeus-gebouw.
De vaste presentatie
In 2009 is gestart met het opknappen en herinrichten van de vaste presentatie van het
Onderwijsmuseum: Vijf van de zes klaslokalen zijn opengesteld voor publiek, er is een toelichtende
tekst gekomen en door middel van objecten in nieuwe vitrines met schoolmaterialen uit de verschillende
periodes van de lokalen worden de verschillende periodes in beeld gebracht. Ook is begonnen met de
herinrichting van de presentatie die een beeld geeft van de onderwijsvernieuwingen in de 18e en de 19e
eeuw.
Vooruitblik
In 2010 gaan we niet alleen verder met het opknappen en uitbreiden van de vaste opstelling, er staan
ook weer een aantal mooie tentoonstellingen op stapel. Daarvan zullen aap, noot, mies (over het
leesplankje) en Laatste Waarschuwing (over straffen en belonen op school) de grootste zijn.
Binnenstebuiten
-
22 23
-
24
-
24 25
Rondleidingen, educatieve programmas en vakantieactiviteitenRondleidingen
Het hele jaar door komen er veel groepen in het museum voor een rondleiding. Tijdens deze spannende
en informatieve rondleidingen leren bezoekers hoe kinderen in verschillende tijden naar school
gingen. Aan de hand van zes nagebouwde school- en klaslokalen uit de periode 1200-1960 wordt de
geschiedenis van de school en het onderwijs verteld. In een speciaal lokaal uit 1930 kunnen bezoekers
een historische les krijgen: schrijven met een kroontjespen, lezen, zingen, tekenen f rekenen. In 2009
heeft het Nationaal Onderwijsmuseum in totaal 732 groepen binnen gehad die een begeleid programma
kregen. In veel gevallen was dit in de vorm van bovenstaande rondleiding.
Van de belangrijkste doelgroepen bezoeken vooral scholen uit de regio (365 groepen) en aankomend,
huidig of voormalig onderwijzend personeel (108 groepen) het museum graag in groepsverband. Ook
de categorie actieve 50-plussers (met name dagtoeristen uit Nederland) is met negentig groepen in
2009 goed vertegenwoordigd. Groei is nog mogelijk voor de doelgroep (groot-)ouders met (klein)
kinderen. Deze prefereren echter wellicht een individueel bezoek, bijvoorbeeld tijdens vakanties.
In 2009 zijn negen nieuwe rondleiders aangenomen. We hebben nu in totaal een poule van 21
enthousiaste rondleiders. Het is een divers en deskundig gezelschap, met wie we alle doelgroepen goed
kunnen bedienen.
-
26
Educatieve programmas
2009 was een overgangsjaar voor het museum op het gebied van educatie. Een aantal programmas
in samenwerking met de Stichting Kunstzinnige Vorming Rotterdam (SKVR) werd in dat jaar voor de
laatste keer gegeven. In plaats daarvan startten de medewerkers van de afdeling Presentatie, educatie
en evenementen in het najaar met het ontwikkelen van een educatief beleidsplan voor de jaren 2010-
2013 dat gereed zal zijn in 2010. Daarnaast is een begin gemaakt met het ontwikkelen van een vast
programma voor de groepen 3, 4 en 5. Het Nationaal Onderwijsmuseum wil aan het einde van de
beleidsperiode een doorlopende leerlijn voor leerlingen van 4 tot 24 kunnen aanbieden.
Doorlopende programmas en activiteiten
Fiets-OV is een programma waarin kinderen uit groep 8 van de basisschool alles leren over (de
geschiedenis van) het verkeer en verkeersveiligheid. Na jaren van stijging is er in 2009 een sterke daling
van groepen geweest. In 2008 hebben 117 groepen het programma gevolgd, afgelopen jaar waren dit
er tachtig. Scholen melden zich aan bij de CED-groep. Daar krijgen zij vaak te horen dat groepen niet
meer komen doordat het reizen met de chipkaart een te grote drempel vormt.
Het kleuterprogramma Van wie is die koffer? vond het eerste half jaar van 2009 plaats en werd logistiek
verzorgd door de SKVR. Kleuters werden in het museum verwelkomd door een oude juf (actrice) die
hen meenam op een reis door de onderwijsgeschiedenis. Door dit programma heeft het museum 424
kleuters mogen ontvangen. Helaas bestaat dit programma niet meer sinds het schooljaar 2009-2010
(door de verandering van het Cultuurtraject van de SKVR). In plaats daarvan is het museum begonnen
met het ontwikkelen van een eigen kleuterprogramma dat in 2010 van start gaat.
Kunstkijken is een programma van de SKVR waarbij leerlingen van groep 8 verschillende culturele
instellingen leren kennen. Het Onderwijsmuseum heeft een programma ontwikkeld rondom de
tentoonstelling Een eeuw Onderwijsfilm waarbij de leerlingen de tentoonstelling bezochten en in een
twee uur durende workshop zelf geluid konden maken bij stomme films. In 2009 hebben zeven groepen
zich aangemeld waarvan er zes zijn gekomen. In totaal hebben 149 leerlingen meegedaan. Door een
verandering in de programmering van de SKVR vervalt KunstKijken vanaf 2010.
Thuis in Rotterdam is een samenwerkingsverband tussen Zadkine Educatie en vijf Rotterdamse
culturele instellingen. Doel van dit project is mensen die niet in Nederland geboren zijn zich beter
thuis te laten voelen in Rotterdam. Thuis in Rotterdam laat inburgeraars actief kennis maken met
de Nederlandse geschiedenis en cultuur door bezoeken te brengen aan culturele
instellingen in eigen stad. In het Nationaal Onderwijsmuseum maken zij kennis met het
-
26 27
Nederlandse onderwijs door de jaren heen en praten zij met elkaar over alles wat zij op de school van
hun (klein)kinderen tegenkomen. Nadat het programma tijdelijk heeft stilgestaan, is het in 2009 weer van
start gegaan. Dit jaar zijn er acht groepen van het Zadkine geweest, in totaal waren dit 120 cursisten.
Bij een rondleiding Mindmappen (een techniek om met behulp van beelden en schemas informatie
te onthouden en te structureren) wordt deze leertechniek actief verwerkt. Tijdens de rondleiding leren
de leerlingen alles over de geschiedenis van het onderwijs. Daarna gaan zij met de techniek van het
mindmappen aan de slag om de geleerde informatie op te slaan. In 2009 is dit programma door vijf
groepen geboekt. In totaal hebben honderd leerlingen het programma gevolgd.
-
28
Nieuwe programmas
In het kader van het Actieprogramma Cultuurbereik ging het Onderwijsmuseum met de tentoonstelling
VakWerk de Rotterdamse wijken in. De reizende tentoonstelling VakWerk in de Wijk stond in 2009
in Charlois. Bij de tentoonstelling is een educatief programma ontwikkeld bestemd voor senioren
en voor basisschoolleerlingen (groep zeven en acht). Aan het seniorenprogramma hebben in twee
bijeenkomsten 22 mensen deelgenomen. Verder hebben drie basisscholen meegedaan: zeven klassen
met in totaal 154 leerlingen.
3, 2, 1 Actie! was het educatief programma bij de tijdelijke tentoonstelling Een eeuw onderwijsfilm.
De looptijd van het programma was de eerste helft van 2009. In negentig minuten gingen leerlingen aan
de slag met verschillende onderdelen van film, zoals geluid, beeld en tekst. Het programma was gericht
op de groepen vier, vijf en zes van het primair onderwijs en heeft zestien groepen van gemiddeld 25
leerlingen opgeleverd (totaal 400 leerlingen).
In het najaar van 2008 is er gestart met een pilot van een reeks voorleesmiddagen. Iedere eerste
woensdag van de maand kwam een bekende jeugdauteur voorlezen uit eigen werk. De themas van
de boeken sloten aan bij de lopende tentoonstellingen. In eerste instantie was besloten te stoppen
met deze middagen. Er kwam te weinig publiek op af en er was concurrentie van meer voor de hand
liggende locaties zoals bibliotheken en boekhandels. Nadat wij echter contact hebben gehad met een
Buitenschoolse Opvang (BSO) die graag maandelijks wilde komen, is het programma nog een half jaar
voortgezet. Iedere maand kwam de BSO met ongeveer vijftien kinderen. Helaas bleek de concurrentie
toch te groot. In 2010 gaan we dan ook niet verder met het programmeren van jeugdboekenschrijvers.
Vakantieactiviteiten
Het Nationaal Onderwijsmuseum is elke vakantie open voor publiek (ook op maandag) en organiseert
dan activiteiten voor kinderen tussen vier en twaalf jaar. Het Kinderatelier, de ruimte waar deze activiteiten
plaatsvinden, heeft in 2009 een opknapbeurt gekregen en ziet er weer fris en aantrekkelijk uit.
Activiteiten 2009
Voorjaarsvakantie: raamhangers maken in het Kinderatelier; twee keer de voorstelling De Toverlantaarn.
Meivakantie: Oudhollandse spelletjes in een van de tentoonstellingszalen.
Zomervakantie: Jeugd Vakantie Paspoort, dvdDVD-hoesjes ontwerpen in het Kinderatelier.
Herfstvakantie: je eigen droomhuis ontwerpen en maken in het Kinderatelier.
Kerstvakantie: poppenkastpoppen maken in het Kinderatelier.
In totaal hebben wij 3103 kinderen mogen ontvangen tijdens de vakantieactiviteiten.
-
28 29
Jeugdvakantieland is een jaarlijks evenement in Ahoy georganiseerd door de gemeente Rotterdam.
Twee weken lang in juli zijn meerdere hallen omgetoverd tot een groot speel- en doeparadijs voor
kinderen van vier tot twaalf jaar. Ook het museum droeg een steentje bij. In 2009 had het museum een
schoolplein nagemaakt waar kinderen allerlei Oudhollandse spelletjes konden spelen. Dit was een groot
succes; 3884 kinderen zijn naar het schoolplein gekomen.
Alle Rotterdamse basisschoolkinderen krijgen voor de zomervakantie het Jeugd Vakantie Paspoort mee.
Met dit boekje kunnen zij bij tientallen instellingen aan activiteiten deelnemen. In 2009 liep deze activiteit
van 11 juli tot en met 23 augustus. In het Onderwijsmuseum stond de tentoonstelling Een eeuw
Onderwijsfilm centraal. De kinderen kregen een kijkwijzer waarmee zij zelfstandig de tentoonstelling
konden bezoeken. Daarna konden zij in het kinderatelier een eigen dvd-hoes ontwerpen. Deze activiteit
sloeg aan, het museum ontving 2585 bezoekers.
-
30
Evenementen in het museumOp zaterdag 7 maart vond de jaarlijkse Museumnacht plaats. Dit jaar was het centrale thema RE:. In
het Onderwijsmuseum waren verschillende activiteiten ontwikkeld rondom RE: live your schooldays!
Bezoekers kregen een rooster en konden biologie-, teken- en Nederlandse les volgen. Daarnaast was er
een schoolfotograaf aanwezig en kon men ontspannen in de schoolbioscoop of voetballen op het plein.
Door het slechte weer en de uitval van de museumbus op onze route was het totale aantal bezoekers
minder dan vorig jaar, ruim 1000 mensen. Vooral de schoolfotograaf werd druk bezocht. Ook Radio
Rijnmond kwam nog even langs voor een tekenles n een dansje in de schooldisco.
Het landelijke Museumweekend heeft dit jaar op 4 en 5 april plaatsgevonden. Tijdens dit weekend
kunnen bezoekers musea gratis betreden. In verband met koninklijk bezoek op 4 april en de Rotterdamse
marathon op 5 april heeft het Onderwijsmuseum dit jaar geen speciale activiteit georganiseerd bij dit
weekend. Er zijn ruim tweehonderd bezoekers geweest.
Van 17 tot en met 25 oktober vond de jaarlijkse Week van de Geschiedenis plaats, georganiseerd door
Stichting Anno . Dit jaar stond in het teken van Oorlog en Vrede. Het Onderwijsmuseum heeft voor deze
week een speciale geschiedenistoets bedacht die bezoekers met de kroontjespen konden invullen.
Daarnaast is er een voorleesmiddag georganiseerd met schrijfster Anna Woltz. Zij kwam vertellen over
en voorlezen uit haar boek Post uit de oorlog.
-
30 31
Het museum als platformHet Nationaal Onderwijsmuseum wil aandacht besteden aan hedendaagse ontwikkelingen in het
onderwijs. Naast de organisatie van tentoonstellingen is het gebouw daarvoor ook letterlijk als platform
en podium ter beschikking. Het museum organiseert, meestal in samenwerking, evenementen voor
specifieke doelgroepen en organisaties uit het onderwijs- en museumveld. Wegens de geringe
capaciteit en functionaliteit van het museum is het vooralsnog niet goed mogelijk onze ambities
op dit vlak waar te maken. In 2008 is daarom besloten de doelstelling van het museum voor haar
platformfunctie aan te passen en ons te richten op kleinere evenementen, gericht op specialisten in
een bepaald onderwerp. Daarnaast richten we ons op het verstevigen van de banden met organisaties
waarmee reeds eerder een evenement of tentoonstelling is georganiseerd. Deze evenementen
organiseren we niet per se in het museum, we geven ook lezingen en presentaties op locatie.
Een kort overzicht
Op woensdag 1 april hield Jacques Dane, cordinator Collectie en Onderzoek, aan de Theologische
Universiteit in Kampen een lezing over de onderwijzer, journalist en GPV-politicus Pieter
Jongeling (1908-1985). Jongeling verwierf ook grote bekend als auteur van kinder- en
schoolboeken onder het pseudoniem Piet Prins.
Op 6 juni stelde het museum zijn zalen beschikbaar voor de uitreiking van de Rotterdamse Poem
Express prijs van de Stichting Boekie Boekie;
Tijdens het Europese Symposium International des muses de lducation et des collections de
patrimoine scolaire, tussen 1 en 4 juli in Rouen, presenteerde directeur Tijs van Ruiten de
collectie en uitgangspunten van het Onderwijsmuseum;
Op 27 augustus vond in het museum de ontvangst plaats door Tijs van Ruiten en Jacques Dane van de
deelnemers aan de International Standing Conference for the History of Education . Het
thema van deze conferentie was volksonderwijs. De deelnemers werden ontvangen met een
walking dinner en kregen daarna een rondleiding door de vaste presentatie. Vanwege het
thema was er speciale aandacht voor de tentoonstelling VakWerk.
-
32
Op vrijdag 2 oktober vond in het museum de inmiddels traditionele nascholingsdag plaats van de
Erasmus Universiteit Rotterdam voor leraren geschiedenis. Meer dan 150 personen
namen deel en volgden lezingen en workshops. De hal van het museum werd gebruikt als
beursvloer.
Op 7 oktober hield Jacques Dane in Museum Nairac in Barneveld een lezing in het kader van de
tentoonstelling Jetses aan de wand.
Vrijdag 9 oktober vond in het museum de uitreiking van de Onderwijspersprijs plaats door Kennisnet.
Deze prijs, uitgereikt in het kader van de 7e Nationale OnderwijsWeek, is uitgereikt aan
Yvonne van de Meent, Robert Sikkes en Nico van Kessel voor hun artikelen over de rijkdom
van schoolbesturen.
Op vrijdag 15 oktober hield Jacques Dane een lezing op een door de KU Leuven georganiseerd
symposium over het onderwerp Geletterdheid en jeugdliteratuur, naar aanleiding van het
emeritaat van hoogleraar kinder- en jeugdliteratuur Rita Ghesquire over een 19de-20ste
eeuws kinder- en schoolboek: Jessicas eerste gebed, van Hesba Stretton.
Op 20 oktober organiseerde het Nationaal Onderwijsmuseum in samenwerking met het Archief &
Documentatiecentrum Nederlandse Gedragswetenschappen (ADNG) een studiemiddag
over psychologie en biografie. Namens het museum hield Jacques Dane een lezing over de
bekende pedagoog/psycholoog prof. dr. Jan Waterink. Tijdens deze middag werd een boek
gepresenteerd over Nederlandse ontwikkelingspsychologen.
Donderdag 29 oktober vond, in aanwezigheid van wethouder Grashof, de feestelijke doorstart plaats van
het inburgeringsprogramma Thuis in Rotterdam. De samenwerkende musea, het Zadkine-
college en de SKVR organiseerden een workshop voor de deelnemers en sloten de middag
af met taart.
Op 2 november gaf Jacques Dane in het Comenius Museum in Naarden een lezing met als titel
Comenius en het aanschouwelijk onderwijs in de 19de eeuw.
Op 23 november hield Jacques Dane voor de Historische vereniging van de gemeenten Hoogblokland,
Hoornaar en Noordeloos de lezing Het klaslokaal door de eeuwen heen.
-
32 33
27 november organiseerde het museum samen met de Belgisch Nederlandse Vereniging voor de
Geschiedenis van Opvoeding & Onderwijs (BNVGOO) een studiemiddag voor ongeveer 30
deelnemers.
Regelmatig organiseert de Rotterdamse stichting Reflex in het Nationaal Onderwijsmuseum debatten
over diverse onderwerpen die te maken hebben met allochtone jongeren en hun (school-)
carrire.
-
34
-
34 35
Collectie, publicaties en onderzoekCollectie
Het verzamelbeleid van het NOM heeft betrekking op het gehele schoolwezen van Nederland en
de voormalige kolonin, van de voorschool tot het universitaire onderwijs. Het museum beheert een
omvangrijke collectie objecten en boeken beeldmateriaal, schoolmeubilair, lesmethoden et cetera
met betrekking tot de onderwijsgeschiedenis. Deze verzameling boeken en objecten wordt door de
medewerkers van de afdeling Collectie & onderzoek en de Bibliotheek ontsloten, bewaard en beheerd.
Voor tentoonstellingen, publicaties en projecten wordt onderzoek verricht en een selectie van objecten
gemaakt. In de door de Bibliotheek beheerde studiezaal kunnen wetenschappers, studenten, journalisten
en andere genteresseerden schoolboeken, literatuur en bronnen raadplegen en objecten bestuderen.
In het verslagjaar is een begin gemaakt met de voorbereidingen van de verhuizing van de collectie van
het Onderwijsmuseum naar een nieuw depot. Het huidige, overvolle depot stamt uit 1923 en voldoet
niet meer aan de eisen van modern depotbeheer.
-
36
Langdurige bruikleen Oud Goud
In 2009 zijn Noordhoff Uitgevers en het Nationaal Onderwijsmuseum overeengekomen het beheer
van Noordhoffs archiefcollectie, Oud Goud genoemd, in langdurige bruikleen aan het museum over
te dragen. Zo wordt het mogelijk deze belangrijke collectie te conserveren en voor een groot publiek
toegankelijk te maken. In dit bedrijfsarchief bevindt zich de nagenoeg complete collectie van honderden
aquarellen en schilderijen en duizenden illustraties die in de periode 1900-1980 in opdracht van de
uitgever zijn gemaakt. Een collectie met werk in zeer uiteenlopende stijl van illustratoren en kunstenaars
als Johan Isings, Cornelis Jetses, Johan Dijkstra, Rie Cramer, Sierk Schroder, Waldemar Post, Dirkje Kuik
en vele anderen.
Generaties schoolkinderen hebben op school de schoolplaten en schoolboeken gezien en gebruikt. De
Noormannen bij Dorestad, Ot en Sien en Aap Noot Mies zijn slechts enkele van de leermiddelen die
onlosmakelijk met de uitgever en de geschiedenis van het Nederlandse onderwijs verbonden zijn. Het
Nationaal Onderwijsmuseum zal permanent onderdelen uit de omvangrijke collectie in het museum laten
zien. Daarnaast zal het museum in samenwerking met collega-musea elders in het land geregeld reizende
tentoonstellingen organiseren op basis van deze collectie.
-
36 37
Ontsluiting collectie
In 2008 zijn er 3101 objecten ingevoerd in The Museum System (TMS), het registratiesysteem dat het
museum gebruikt. In 2009 was dat minder dan de helft: 1410 objecten. Voor een groot deel is dit te
verklaren door het wegvallen van n van de (project-)medewerkers, die vier dagen per week besteedde
aan het invoeren van objecten.
Zowel in 2008 als 2009 zijn er daarnaast veel uitgebreide schoolplaatbeschrijvingen gemaakt die
nog niet in TMS zijn ingevoerd. Deze beschrijvingen zijn veelal gemaakt voor de website www.
historywallcharts.eu. Bijvoorbeeld van de serie Schoolplaten voor de vaderlandse geschiedenis zijn
65 platen op deze wijze beschreven. Ook van de schoolplatenserie Geschiedenis des vaderlands uit
1857, uitgegeven door de onderwijzers J.H. Eichman, H. Altmann en W. Swart, zijn in totaal 64 platen
uitgebreid beschreven en op de website geplaatst.
Schenkingen
Het museum krijgt bijna wekelijks leermiddelen, afbeeldingen, textiel, soms persoonlijke documenten
zoals dagboeken en brieven diplomas, schoolschriften, boekencollecties en dergelijke aangeboden. De
medewerkers van de afdeling Collectie en de Bibliotheek onderzoeken in hoeverre het aangebodene
in de collectie past. In 2009 heeft het museum onder andere schoolschriften, agendas, diplomas,
schoolplaten en tal van andere leermiddelen ontvangen. Een bijzondere schenking was afkomstig
van mevrouw Van den Nieuwendijk uit Rotterdam, die het archief- en beeldmateriaal van het Fibo-
Beeldonderwijs bekend van onder andere de filmstroken over de Marshallhulp heeft overgedragen.
Een andere opmerkelijke schenking was afkomstig uit het archief van de Fraters van Tilburg: een
groot aantal begin twintigste-eeuwse, ongeschonden glasdiaseries, een groot deel zelfs met de
oorspronkelijke begeleidende teksten.
-
38
Bruiklenen
Landelijke musea, jubilerende scholen, oudheidkundige kamers, streekmusea en de vele andere lokale
cultuurhistorische verenigingen in Nederland benaderen het Onderwijsmuseum regelmatig in verband
met bruiklenen. Schoolplaten, klassenfotos, schoolboeken, leermiddelen, schriften en andere objecten
uit de collectie worden in diverse tentoonstellingen in binnen- n buitenland gebruikt.
In 2009 hebben 22 musea en instellingen voorwerpen geleend, waaronder Museum Bommel van
Dam in Venlo, het Nederlands Fotomuseum Rotterdam, Museum Nairac in Barneveld, Museum De
Fraeylemaborg in Slochteren, het Museon in Den Haag, Scryption Tilburg, Museum Oud-Lunteren,
Museum Dr. Ghuislain te Gent, Teylers Museum in Haarlem en de Openbare Bibliotheek Rotterdam.
Afbeeldingen
De collectie van het Nationaal Onderwijsmuseum bestaat onder andere uit een omvangrijke verzameling
afbeeldingen: traditionele schoolklasfotos, glasdias, prenten, stereofotos, filmstroken, prenten en
dias voor educatief gebruik. Hier is veel vraag naar. In 2009 hebben onderzoekers, journalisten,
musea, tijdschriftredacties en uitgeverijen gebruik gemaakt van de collectie afbeeldingen. In 2009 zijn
afbeeldingen besteld voor geschiedenismethoden, dagbladen, dissertaties en (wetenschappelijke)
tijdschriften. Daarnaast worden voor het blad Lessen de afbeeldingen verzorgd.
Voor wat de digitalisering, registratie en beschrijving in TMS betreft, zijn in 2009 ongeveer vijfhonderd
series aan de beeldcatalogus toegevoegd. Deze series bestaan uit gemiddeld twintig beelden, wat
neerkomst op circa tienduizend gedigitaliseerde beelden in 2009.
Prentbriefkaarten
Vanaf medio 2008 digitaliseert en beschrijft n van de vrijwilligers de deelcollectie prentbriefkaarten.
Op deze afbeeldingen staan fotos van schoolgebouwen uit alle gemeenten van Nederland. In 2009 zijn
er 434 prentbriefkaarten ingevoerd en beschreven (in 2008 waren dat er 424).
-
38 39
Publicaties
Medewerkers van het Nationaal Onderwijsmuseum publiceren regelmatig in vakbladen of schrijven,
indien van toepassing, catalogi bij tentoonstellingen in het museum.
In 2009 verscheen bij de tentoonstelling Jetses aan de wand een gelijknamige catalogus waar Saskia
de Bodt, hoogleraar Illustratie aan de Universiteit van Amsterdam, Ina Uphoff, Duits schoolplatenexpert
van de Universiteit van Wrzburg, en Lenja Crins, medewerker van de afdeling Collectie & onderzoek,
bijdragen aan leverden.
Samen met George Harinck, hoogleraar collectievorming en geschiedenis van het neocalvinisme aan
de Vrije Universiteit Amsterdam, publiceerde Jacques Dane, cordinator Collectie & onderzoek, in
2009 een artikel over de verwerking van de Tweede Wereldoorlog in protestants-christelijke school-
en kinderboeken. Dane schreef verder een stuk over de schrijvende schoolmeester Henri Arnoldus
(1919-2002), bekend van zijn kinderboekenserie over de postbode Pietje Puk, dat verscheen in het
liber amicorum bij het afscheid van de Leuvense hoogleraar kinder- jeugdliteratuur Rita
Ghesquire. Samen met vrijwilliger Richard van Schoonderwoerd schreef Dane een
-
40
artikel over het kinderboek Jessicas first prayer (1866) van de Britse schrijfster Hesba Stretton (1832-
1911). Dit boekje verscheen in 1868 voor het eerst op de Nederlandse markt en werd aanvankelijk
uitgedeeld als kerstgeschenk op protestantse dag- en zondagsscholen. In de twintigste eeuw kwam
Jessicas eerste gebed een evergreen ook als een serie glasdias (circa 1900) en later als filmstrook
(circa 1950) voor het onderwijs en ook als schoolboekje bij het vak Engels. In 2009 verscheen nog een
luisterboek van Jessicas eerste gebed.
In samenwerking met het Comenius Museum in Naarden gaf het museum daarnaast in 2009 de
vertaling van Comenius boek De moederschool uit, over de vorming en opvoeding van het jonge kind.
Inmiddels is een tweede druk verschenen.
Studenten en onderzoekers
Scholieren, studenten, onderzoekers en journalisten hebben de mogelijkheid onderzoek te
verrichten voor een werkstuk, scriptie, dissertatie of wetenschappelijk artikel. In 2009 ontving het
Onderwijsmuseum diverse scholieren, studenten en wetenschappers. Enkele onderwerpen waar
onderzoek naar is verricht: verzuiling in rooms-katholieke en protestants-christelijke geschiedenisboekjes
voor het lager onderwijs in de periode 1920-1950, de Havenloze school te Rotterdam, de prenten
van de Maatschappij tot Nut van t Algemeen, bijbelsche geschiedenis en schoolagendas. Vanuit
de afdeling Collectie & onderzoek werden in 2009 ook studenten van de Universiteit Utrecht en de
Erasmus Universiteit Rotterdam begeleid.
-
40 41
-
42
Nationale en internationale contacten
Het Onderwijsmuseum heeft een samenwerkingsverband met de Universiteit van Wrzburg (UW)
en het Schoolmuseum Denemarken. In samenwerking met de vakgroep historische pedagogiek van
de UW en het Deense Schoolmuseum heeft het museum in het kader van het Culture Programme
2007 2013 in 2008 een subsidie van de Europese Unie ontvangen voor het project Schoolplaten
in internationaal perspectief. Hoofdvraag: Welke rol hebben schoolplaten gespeeld in de nationale en
Europese identiteit? Onderdeel van deze samenwerking is onder andere het internationale congres dat
op 2 en 3 april 2009 in Wrzburg plaatsvond en mede door het Onderwijsmuseum was georganiseerd.
Directeur Tijs van Ruiten en cordinator Collectie & onderzoek Jacques Dane hebben een bijdrage aan
dit congres geleverd.
In 2009 werd ook een website opgestart: www.historywallcharts.eu. Op deze site worden de historische
schoolplaten van Denemarken, Duitsland en Nederland gepresenteerd.
In 2009 heeft het Onderwijsmuseum verder samengewerkt met de Belgisch-Nederlandse Vereniging
voor de Geschiedenis van Opvoeding en Onderwijs (BNVGOO), de International Standing Conference
for the History of Education (ISCHE) en de Universiteitsbibliotheek van de Erasmus Universiteit
Rotterdam. Op 27 augustus van het verslagjaar bezochten de congresgangers van ISCHE 2009 het
Onderwijsmuseum om onder meer de vaste presentatie en de tentoonstelling over de geschiedenis van
t Nut te bekijken.
-
42 43
-
44
-
44 45
De bibliotheekDe bibliotheek van het Nationaal Onderwijsmuseum heeft twee functies. Enerzijds is de bibliotheek de
bewaarplaats van gedrukt (bronnen)materiaal over de Nederlandse onderwijsgeschiedenis. Anderzijds
zijn de boeken met name de lesmethoden onderdeel van de vaste collectie. De schoolboeken zijn
museumobjecten die de onderwijsgeschiedenis in beeld kunnen brengen.
Bezoekers
De bibliotheek is van maandag tot en met vrijdag van 09.00-17.00 uur geopend voor publiek. In 2009
ontving de bibliotheek 122 bezoekers, acht meer dan het jaar ervoor. Onder deze bezoekers bevonden
zich scholieren, journalisten, studenten, wetenschappers, fotografen en genteresseerden op zoek naar
schoolboekjes uit hun kinder- en jeugdtijd.
Informatieverzoeken
Het beantwoorden van uiteenlopende vragen is een taak van de collectie- en bibliotheekmedewerkers
van het museum. Met het groeien van onze naamsbekendheid neemt ook het aantal vragen toe. In
2009 kreeg het museum 234 vragen (in 2008 waren dat er 189). De vragen gingen onder andere over
oude schoolboeken, vakantieperiodes in het recente verleden, schoolbehoeften, de aanwezigheid van
bepaalde titels, leesonderwijs in de negentiende eeuw en abc-boekjes.
Schenkingen
In 2009 ontving het Onderwijsmuseum veel interessante en ook zeldzame lesboeken. Door de
tentoonstelling Vakwerk kreeg de bibliotheek een aantal lesboeken voor het beroepsonderwijs
aangeboden: deze boeken worden niet systematisch verzameld door instellings- en
universiteitsbibliotheken en zijn daarom zeldzaam.
Opvallend is ook dat er jaarlijks meer lesmethoden uit de jaren zeventig en tachtig van de vorige eeuw
worden aangeboden. Lesboeken uitgebracht in de laatste decennia van de twintigste eeuw zijn een
lacune in de verzameling. Dit hiaat wordt nu opgevuld omdat oud-leerlingen hun oude schoolboeken bij
het Nationaal Onderwijsmuseum afleveren.
De medewerkers en de vrijwilligers van de bibliotheek hebben in 2009 in totaal 4.173 titels beschreven.
In 2008 waren dat er 6.240. Dit verschil is als volgt te verklaren: in 2008 zijn de titels uit de omvangrijke
rooms-katholieke kring afkomstige Opvoedkundige Brochurereeks (OBR) uit het
landelijke Gemeenschappelijk Geautomatiseerd Catalogussysteem (GGC) gedownload
-
46
en daarna bewerkt voor Xref, het catalogussysteem van het Onderwijsmuseum. Daarnaast zorgde de
schenking van het tijdschrift Vernieuwing in 2008 voor een toename aan titels in Xref. De artikelen uit dit
tijdschrift waren reeds beschreven en konden na bewerking direct opgenomen worden in de catalogus.
-
46 47
Marketing en communicatiePromotie
In 2009 werd er verder ingezet op het vergroten van de naamsbekendheid onder de verschillende
doelgroepen van het Nationaal Onderwijsmuseum. In januari was het museum aanwezig op de Nationale
Onderwijstentoonstelling (NOT) in Utrecht en in augustus bezochten honderden kinderen de stand op
Jeugdvakantieland in Ahoy. In tegenstelling tot andere jaren stond het museum dit jaar in september
niet op de Wereldhavendagen in Rotterdam, maar uitgebreid op de R Uitmarkt en de 50 Plus Beurs.
Ook stonden we nog een middag op de Kinderuitmarkt in Rotterdam Noord. Veel mensen op de
verschillende beurzen kenden het museum en waren er wel eens geweest. In oktober werd in Ahoy de
55 Plus Expo georganiseerd. Het museum was hier aanwezig met een ingericht klaslokaal. In november
nam het museum voor de tweede keer deel aan de Rotterdamdag in de Laurenskerk.
Op de verschillende beurzen zijn ook dit jaar weer kaarten uitgedeeld waar mensen iemand gratis mee
konden nemen. Ongeveer vijf procent van de uitgedeelde kaarten komt terug bij de kassa.
Publiciteit
Eind 2009 werd er overgestapt op een nieuwe manier van persberichten verzenden. Naast het sturen
van persberichten naar persoonlijke contacten, gaat de verzending nu ook via het landelijke en regionale
ANP-netwerk. In 2010 zal blijken of deze manier beter werkt.
Publicitaire hoogtepunten in 2009 waren de tentoonstellingen Jetses aan de wand en Jongens
en meisjes. In verschillende landelijke dagbladen en tijdschriften, maar ook in de regionale pers, is
aandacht besteed aan deze tentoonstellingen. De reportage van de fotos van Annie van Gemert in de
zaterdagbijlage van NRC Handelsblad leverde een grote hoeveelheid extra publiciteit op in zowel de
geschreven pers, als op radio, televisie en internet.
-
48
Winkel
Eind 2008 is er gestart met de professionalisering van de museumwinkel, in 2009 is hiermee verder
gegaan. Er worden nu alleen (op een aantal uitzonderingen na) nog producten gekocht die met recht
van retour geleverd worden. Hierdoor worden de risicos op verouderde voorraden een stuk kleiner.
In 2009 is gexperimenteerd met verschillende nieuwe producten. Vooral het Oudhollands snoep is
een groot succes. Daarnaast is er gestart met de verkoop van dubbele en afgestoten boeken uit de
bibliotheek van het Onderwijsmuseum. Deze boeken worden voor een lage prijs verkocht aan bezoekers.
In twee maanden tijd werden er ruim tweehonderd boeken verkocht.
LESSEN
In 2006 kwam de eerste jaargang uit van het tijdschrift LESSEN, de opvolger van het blad De School
Anno. Na twee jaar te hebben gewerkt met dit vernieuwde museumtijdschrift, werd eind 2008 door de
leden van de redactie de eerste tweenhalf jaar gevalueerd. Uit deze evaluatie kwam naar voren dat
de meeste lezers het blad graag lezen en de opmaak mooi vinden. Wel zou het tijdschrift meer moeten
aansluiten bij de activiteiten van het museum en de actualiteit.
In 2009 is er besloten om over te stappen naar een andere drukker (Veenman Drukkers in Rotterdam).
Zij nemen naast het drukken van LESSEN ook de verzending van het tijdschrift voor hun rekening.
Voor het eerst werden de vier nummers van het afgelopen jaar meer afgestemd op de verschillende
tentoonstellingen die in het museum te zien zijn. De oplage per nummer bedraagt vijfhonderd.
Vriendenvereniging
Sinds de oprichting in 1981 heeft het Nationaal Onderwijsmuseum een kleine maar actieve
Vriendenvereniging die samen met het museum het tijdschrift LESSEN uitgeeft en daarnaast lezingen
en speciale acties voor leden organiseert. Na in 2008 een nieuwe vriendenkaart ontworpen te hebben,
is er in 2009 gewerkt aan het ontwerp van een plastic ledenpas. Vanaf 2010 zullen alle leden een
professionele en persoonlijke ledenpas ontvangen waarmee ze het museum gratis kunnen bezoeken.
Ultimo 2009 telde de vereniging 252 leden.
Samenwerkingsverbanden op gebied van marketing, communicatie en educatie
Het Onderwijsmuseum onderhoudt een uitgebreid netwerk van contacten, neemt deel aan verschillende
netwerken en werkt met vele partijen samen. Kennisuitwisseling, kennisvermeerdering of het
gezamenlijk organiseren van een tentoonstelling of evenement is vaak het doel, naast uiteraard het
doen van onderzoek naar de collectie. In 2009 werkten wij onder andere samen met de Vereniging
Musea Rotterdam, het Rotterdams Educatief Netwerk, het Rotterdamsch Leeskabinet,
Kennisnet, Rotterdam Festivals, het Geheugen van Nederland, de Erasmus Universiteit
en de Hogeschool Rotterdam en omstreken.
-
48 49
-
50
Personeel en organisatieDe organisatie van het museum onderging in 2009 een gering aantal veranderingen. De omvang van
de organisatie is licht toegenomen van 14.9 fte tot 15.1 fte verdeeld over twintig medewerkers. Van hen
zijn er drie op detacheringbasis via de gemeente Rotterdam en het ministerie van Onderwijs, Cultuur en
Wetenschap (OCW) bij het museum werkzaam.
Medio 2009 is een parttime medewerker aangesteld voor de organisatie van de zaalverhuur,
evenementen en daarmee samenhangende administratie. De groei in aantal en omzet van deze
activiteiten maakt deze uitbreiding haalbaar.
Vrijwilligers
Naast de vaste medewerkers verrichten diverse vrijwilligers, herintreders, stagiairs en medewerkers in
een traject voor sociale activering tal van werkzaamheden bij alle afdelingen van het museum. Totaal
zetten ruim 35 mensen zich belangeloos in. Het totaal aantal uren bedraagt het equivalent van 6,25 fte.
Tot ons verdriet ontvingen wij begin 2010 het bericht dat n van onze vaste vrijwilligers, Myriam van der
Velde, plotseling is overleden.
Organisatie
Naast directie, office en technische en ondersteunende diensten is de organisatie opgebouwd uit
twee kernafdelingen: de afdeling Presentatie, educatie en evenementen en de afdeling Collectie en
onderzoek.
De afdeling Presentatie, educatie en evenementen is verantwoordelijk voor alle publieksgerichte
activiteiten. De afdeling cordineert en organiseert rondleidingen, ontwikkelt educatieve projecten
bij de vaste en tijdelijke tentoonstellingen, verzorgt de communicatie, marketing en publiciteit rond
activiteiten van het museum, neemt deel aan beurzen en festivals en draagt bij aan de totstandkoming
van aantrekkelijke en doelgroepgerichte tentoonstellingen. Daarnaast is voor deze afdeling een taak
weggelegd in het organiseren van studiemiddagen, symposia en debatten, alleen of in samenwerking
met partners uit het netwerk.
De afdeling Collectie en onderzoek is verantwoordelijk voor de ontsluiting en het beheer van de collectie en
de bibliotheek van het museum. Daarnaast stimuleert de afdeling onderzoek naar en gebruik
van de collectie voor tentoonstellingen n ontwikkelt mede tentoonstellingen.
-
50 51
Het Organogram van het Nationaal Onderwijsmuseum ziet er als volgt uit:
Directeur
Office -manager
Service- medewerkers
Cordinator afdelingCollectieen onderzoek
Cordinator afdelingPresentatie, educatie en evenementen
Collectie-Registratie
Biblio-thecaris
Senior projectmedewerker
Educatie & Evenementen
Bibliotheek- medewerkers
Rondleiders
Marketing & Communicatie
-
52
Directie
Tijs van Ruiten
Office en servicedienst
Theo Botermans
Marie-Anne Delvaux (verantwoordelijk voor zaalverhuur)
Wim Dimitrijevic
Ilona Tol (officemanager)
Rob Velthoven
Presentatie, educatie en evenementen
Noortje Ankersmit
Sarah-Jane Earle
Rene Mast
Saskia Noordoven
Petra Reijnhoudt (cordinator)
Wendy van Trigt
Collectie, onderzoek en bibliotheek
Hans van den Beld
Rien van Buren
Lenja Crins
Jacques Dane (cordinator)
Ben de Jong
Joke Pijpers
Antoine Rijnders
Yvonne Starrenburg (tevens vrijwilliger voor werk aan textiel)
Gedetacheerde medewerkers over 2009 (allen servicedienst)
Ben Benaissa
Firdes Cevher
Esselien Ismail
Soenita Mohan
Iris Orman
-
52 53
Medewerkers op regelmatige uitzendbasis in 2009
Gerda Aalbers (servicedienst)
Richa Gawecki (servicedienst)
Betty Leenaarts (servicedienst)
Corrine van der Noll (office)
Bryan Nome (servicedienst)
Maurice Visser (zaalverhuur)
Joke Voorkamp (servicedienst)
Jeroen Wegman (zaalverhuur)
Freelance medewerkers op projectbasis in 2009
Anja Frenaij
Medewerkers in dienst getreden in 2009
Marie-Anne Delvaux
Medewerkers uit dienst getreden in 2009
geen
Vrijwilligers en stagiaires
Onderwijs is niet alleen iets waarover we in het museum praten of wat we laten zien in
tentoonstellingen. Het museum vindt het belangrijk vrijwilligers en studenten gelegenheid te bieden
praktijkervaring op te doen. Vrijwel altijd heeft het museum daarom voor kortere en langere tijd
vrijwilligers en stagiaires rondlopen.
Vrijwilligers in 2009
Hassan Abutabikh
Gerda Alderliefsten
Jihan Georg Issa Al-Jazrawi
Ed van Berkel
John Berkers
Paula van der Blom
Maarten Breeveld
Arjan van den Driessche
Ab Engelsman
-
54
Hein Franke
Floor Gosselaar
Letty Hooijdonk
Tine de Jong-Hoogeweij
Klazien de Jong-Karman
Mathijs Krijtenberg
Kees Nijland
Ali van Os
Hans Pelt
Gemma Ramakers
Annet Robbers
Barbara Robbers
Yvonne Sacr-Elserman
Richard van Schoonderwoerd
Albert van der Schoor
Johan Timmermans
Myriam van der Velde
Paul Westerhof
Koen de Wilde
Pauline de Wilde-Franke
Paula Wolters-Karman
Henk de Zeeuw
Jan van Zwieten
Stagiair(e)s in 2009
Toyah Boot (presentatie, educatie en evenementen)
Sacha Boom (presentatie, educatie en evenementen)
Samantha Massop (collectie en onderzoek)
Maritgen Rodenburg (presentatie, educatie en evenementen)
Daarnaast heeft het museum in 2009 twee VMBO-scholieren ontvangen in het kader van hun
maatschappelijke stage.
-
54 55
Het bestuur van het Nationaal Onderwijsmuseum
In 2009 is het bestuur niet gewijzigd:
de heer F. van Koetsveld, voorzitter
de heer Joh. H. Hofmann, secretaris en vice-voorzitter
de heer J.A. Waldus, penningmeester
de heer prof. dr. P.Th.F.M. Boekholt, lid
mevrouw prof. dr. H.W. van Essen, lid
de heer C.P. Mulder, lid
Van Koetsveld, Hofmann en Waldus vormden het dagelijks bestuur. Het bestuur heeft zich dit jaar vooral
bezig gehouden met de huisvesting en de vorming van een Raad van Toezicht (RvT). De administratieve
stappen daartoe zijn gezet en een uitgewerkte profielschets van mogelijke kandidaten is samengesteld.
In 2010 zal de omvorming naar een RvT afgerond worden.
Het bestuur van de Vereniging van Vrienden
Gerrit Visser, voorzitter
Harry van der Linden, penningmeester
Ruud Poels, ledenadministratie
Marry Remery, secretaris
Jan van der Wiel
Cees van Middelkoop
De redactie van LESSEN
Trudie de Bruyn
Rien van Buren
Jacques Dane
Hans de Frankrijker
Rene Mast
Marry Remery
Marjoke Rietveld-Van Wingerden
Tijs van Ruiten
-
56
Financin en fondsenHet Nationaal Onderwijsmuseum wordt gesubsidieerd door de gemeente Rotterdam en het ministerie
van OCW. Van het ministerie ontving het museum in 2009 een subsidie van 601.526. Op de
toegezegde subsidie van 750.000 heeft het ministerie in bedrag van bijna 150.000 ingehouden
in verband met niet bestede reserves voor de gepande verbouwing. Het museum heeft tegen deze
inhouding vergeefs beroep aangetekend. Het museum is met het ministerie in gesprek over het instellen
van een langjarig subsidietraject.
Van de gemeente Rotterdam ontvangt het museum een bedrag van 405.000 per jaar. Dit is exclusief
de kosten voor huisvesting en gedetacheerde medewerkers. Met ingang van het jaar 2010 wordt het
museum verantwoordelijk voor het onderhoud en worden de detacheringkosten overgeheveld.
Naast de subsidies van het ministerie en de gemeente is het museum actief met het verwerven
van incidentele subsidies voor projecten. Jaarlijks probeert het NOM museum 150.000 aan
projectsubsidies te verwerven voor collectie en digitaliseringprojecten, educatieve projecten,
tentoonstellingen en museale aanpassingen voor de huisvesting.
Naast projectsubsidies vergroot het museum haar financile zelfstandigheid met eigen inkomsten uit
entreegelden, winkelverkoop, zaalverhuur en verhuur van tentoonstellingen. Het museum verwacht
ook in de komende jaren meer eigen middelen te kunnen generen tot een niveau dat gelijk is aan de
inkomstennormen die aan vergelijkbare instellingen worden gesteld.
De inkomsten uit entreegelden zijn licht gedaald. Dit is veroorzaakt door het grotere aantal mensen
dat het museum bezoekt met de Museumkaart en de RotterdamPas. Daarnaast is de toegang voor
kinderen tot twaalf jaar gratis. Gratis toegang voor deze leeftijdsgroep was door de minister van OCW
aangekondigd maar is op het laatste moment ook weer ingetrokken. Het Nationaal Onderwijsmuseum
heeft de maatregel evenwel toch doorgevoerd.
-
56 57
Kosten (in euros)
Uitvoeringskosten
707.235 Personeelskosten
118.510 Huisvestingskosten
179.192 Algemene uitvoeringskosten
27.420 Afschrijvingen
1.032.237 Totaal uitvoeringskosten
Besteed aan activiteiten
99.992 Marketing en communicatie
55.520 collectie
307.330 presentatie
24.152 educatie
486.994 Totaal aan activiteiten
1.519.351 Totaal kosten
Opbrengsten (in euros)
25.552 Opbrengsten uit entree en winkel
72.587 Opbrengsten zaalverhuur
33.442 Opbrengsten verhuur
tentoonstellingen en beeldmateriaal
6.312 Opbrengsten rondleidingen
601.526 Subsidie JOS
405.000 Subsidie ministerie van OCW
107.436 Projectsubsidies
3.735 Financile baten
1.255.590 Totaal baten
Mutatie bestemmingsfondsen -263.761
Exploitatieresultaat -516
-
58
Huisvesting het gebouwDe huisvesting van het museum blijft een zaak die de nodige aandacht vraagt. Het monumentale
gebouw en de ligging in het centrum van Rotterdam bieden het museum genoeg uitdagingen en kansen,
maar maken klimaattechnische en museale aanpassingen absoluut noodzakelijk.
De planvorming rond de voorgenomen verbouwing is begin dit jaar afgerond. Bestuur en directie hebben in
verschillende gesprekken met de gemeente en wethouder aangedrongen op verdere uitvoering. Door een
onduidelijke situatie rond de eigendomsverhouding en gebrek aan beschikbare middelen zijn bij de Dienst
Jeugd, Onderwijs en Samenleving op dit moment geen middelen beschikbaar. Het museum betreurt deze
impasse zeer. Het museum is met de gemeente Rotterdam in overleg om te kijken hoe de gebrekkige staat
waarin het pand verkeert, kan worden verbeterd en hoe de gemaakte plannen in samenwerking met de
gemeente en andere partijen kunnen worden uitgevoerd.
In 2009 is het gebouw op de gemeentelijke monumentenlijst geplaatst. Het museum spreekt de hoop
uit dat deze aanwijzing een positief effect zal hebben op de uitvoering van de gemaakte plannen, die ook
voorzien in een herstel van de vroegere grandeur van het gebouw.
De situatie van de depotruimte van het museum is licht verbeterd. Dat is alleen te danken aan de inzet
van alle medewerkers die dagelijks bezig zijn met de collectie en de opslag en berging van de objecten
met alle mogelijke middelen aanpakken. Omdat het gebouw zich niet leent voor museale collectieopslag,
is in het verleden besloten de collectie in een extern depot onder te brengen. In 2009 is met WAD
in Alphen aan den Rijn een huurcontract gesloten voor depotruimte in een volledig nieuw te bouwen
depot dat aan alle museale en archiefeisen voldoet. Naar verwachting zal het depot medio 2011 worden
opgeleverd
-
58 59
Zaalverhuur
In het Nationaal Onderwijsmuseum zijn verschillende ruimtes te huur voor zakelijke doeleinden. Externe
partijen gebruiken deze ruimtes voor bijvoorbeeld vergaderingen, congressen en nascholingsdagen.
De bestuurskamer en (voormalige) bibliothecariskamer weerspiegelen nog altijd goed de sfeer van
de voormalige bibliotheek, met donkereiken lambriseringen en vele oorspronkelijke details. De Toni
Burgeringzaal en de Eromeszaal daarentegen zijn tijdens de verbouwing in de jaren tachtig van de vorige
eeuw vernieuwd of toegevoegd.
In 2009 nam het aantal zaalverhuringen wederom toe, zonder dat het museum specifieke
marketingactiviteiten ontplooide. De bijzondere ambiance, laagdrempeligheid en centrale ligging maken
het museum tot een zeer gewilde plek. In totaal werden in 2009 de vier zalen in het museum 299
maal verhuurd, met een totaal aantal bezoekers/gebruikers van 6269. Tegen het einde van 2009 werd
een vijfde zaal (weer) in gebruik genomen alsook een informele wacht-, lees- en koffieruimte . Vooral
gemeentelijke diensten als de Bestuursdienst, Jeugd Onderwijs en Samenleving en Stadstoezicht
maakten op regelmatige basis gebruik van een van de zalen. De in 2009 gestarte professionalisering van
dienstverlening en materiaal zal ook in 2010 verder uitgevoerd worden.
-
60
Bijlagen
-
60 61
Overzicht lopende en geopende tentoonstellingen in 2008In 2008 gestart en doorlopend in 2009:
Ook prinsesjes gaan naar school
Een tentoonstelling over het onderwijs aan Wilhelmina, Juliana en Beatrix
22 augustus 2008 t/m 4 januari 2009
Toen; de Vaderlandsche geschiedenis in schoolplaten
De geschiedenis van ons land aan de hand van historische schoolplaten
18 oktober 2008 t/m 11 januari 2009
Goed voor elkaar; 10 jaar burgerschap en sociale competentie in het onderwijs
Een tentoonstelling gemaakt in samenwerking met de CED-groep
21 november 2008 t/m 1 februari 2009
Een eeuw onderwijsfilm
De ontwikkeling en bloei van onderwijsfilms in klas en schoolbioscoop
11 december 2008 t/m 6 september 2009
-
62
In 2009 gestart:
Jetses aan de Wand
Overzichtstentoonstelling
31 januari 2009 t/m 21 juni 2009
Van aap tot mens de evolutietheorie in het onderwijs
12 februari 2009 t/m 12 april 2009
Nuttig leren voor iedereen
225 jaar Nut en onderwijs
4 april t/m 29 augustus 2009
VakWerk
Beroepsonderwijs in Nederland
19 juni 2009 t/m 11 september 2010
Oud Goud
De mooiste archiefschatten uit de schoolgeschiedenis
Juli 2009 (uitbreiding permanente opstelling)
Jongens en meisjes
fototentoonstelling van Annie van Gemert
4 september 2009 t/m 3 januari 2010
Binnenstebuiten jongeren en religie
10 oktober 2009 t/m 28 februari 2010
-
62 63
Overzicht van publicatiesJacques Dane (redactie) e.a (2009). Jetses aan de wand. Kampen: Omniboek. 127 paginas.
Jacques Dane (2009). Kleine onomastiek van Pietje Puk. De verborgen literaire en psychologische
bronnen van een schrijvende schoolmeester. Over Henri Arnoldus (1919-2002), Pietje Puk, vanaf 1958.
In: Dirk de Geest e.a. (redactie). Eeuwige jeugd. Boeken voor Rita Ghesqire (p. 18-23). Leuven:
Uitgeverij P.
Jacques Dane & George Harinck (2009). Tweede Wereldoorlog. In: George Harinck e.a. (redactie). Het
gereformeerde geheugen. Protestantse herinneringsculturen in Nederland 1850-2000 (p. 307-316).
Amsterdam: Bert Bakker.
Jacques Dane & Richard van Schoonderwoerd (2009). Jessicas eerste gebed. Een protestants-
christelijk stadssprookje? In: John Exalto e.a. (redactie). Spoken op het kerkhof. Verkenningen van
protestantse vertelcultuur (p. 47-65). Zoetermeer: Uitgeverij Meinema.
In samenwerking met Comenius Museum te Naarden gaf het Nationaal Onderwijs een vertaling uit van
De Moederschool van de pedagoog J.A. Comenius (1592-1670). Deze vertaling is verzorgd door Maud
Arkesteijn-Van Willigen. Van De Moederschool verscheen in het verslagjaar een tweede druk.
-
64
Ab Engelsman Albert van der Schoor Ali van OsAnja FrenaijAntoine RijndersBen BenaissaBen de JongEd van BerkelEsselien Ismail
Firdes CevherGemma RamakersGerda AlderliefstenHans PeltHans van den BeldHassan AbutabikhHenk de ZeeuwIlona TolIris Orman
Jacques DaneJoke Pijpers lazien de Jong-KarmanLenja CrinsMaarten BreeveldMarie-Anne Delvau Mathijs Krijtenberg Myriam van der Velde Noortje Ankersmit
Paul WesterhofPaula Wolters-KarmanPaula van der BlomPetra ReijnhoudtRene MastRien van BurenRob VelthovenSarah-Jane Earle Saskia Noordoven
Soenita MohanTheo BotermansTijs van RuitenTine de Jong-HoogeweijWendy van TrigtWim DimitrijevicYvonne Sacr-ElsermanYvonne Starrenburg
-
64 65
-
66
Uitgave
Nationaal Onderwijsmuseum juli 2010
Tekstbijdragen
Petra Reijnhoudt, Tijs van Ruiten, Jacques Dane, Rene Mast, Noortje Ankersmit
Beeldmateriaal
Frank de Bruijn (Supergoed), Paul van der Blom, Annie van Gemert,
Haags Archief Den Haag, Merel Maissan, Nationaal Onderwijsmuseum
Redactie
Danille van Wingerden
Eindredactie
Vittorio Busato
Vormgeving
M/vG ontwerpers Breda Berry van Gerwen
Nationaal OnderwijsmuseumNieuwemarkt 1a
3011 HP ROTTERDAM
Tel.: 010 217 03 70
www.onderwijsmuseum.nl
openingstijden
Dinsdag t/m zaterdag 10.00 17.00 uur
Zon- en feestdagen 11.00 17.00 uur
Maandag* 10.00 17.00 uur
Gesloten: maandagen, 1 januari, 30 april en 25 december
* Alleen in juli en augustus en tijdens de schoolvakanties van het openbaar onderwijs in Rotterdam
top related