nota informele zorg lelystad 2013-2016 informele zo… · vraag naar de inzet van mantelzorgers en...
Post on 28-Jun-2020
0 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Nota informele
zorg Lelystad
2013-2016 Doorontwikkeling van het
mantelzorg- en
vrijwilligerszorgbeleid
2
Inhoud Inleiding ................................................................................................................................................... 3
1. Stand van zaken ............................................................................................................................... 5
1.1 Begrippen ................................................................................................................................ 5
1.2 Doelen en speerpunten gemeentelijk beleid ........................................................................... 5
1.3 Cijfers ..................................................................................................................................... 11
1.3.1 Landelijk ............................................................................................................................. 11
1.3.2 Lelystad ............................................................................................................................. 12
2. Ontwikkelingen ............................................................................................................................... 14
2.1 Nieuw regeerakkoord ............................................................................................................ 14
2.2 AWBZ decentralisatie ............................................................................................................ 14
2.3 De Kanteling .......................................................................................................................... 15
2.4 Vraag naar en verwachting van zorgvrijwilligers ................................................................... 15
2.4.1 Inzet van mensen met een uitkering .................................................................................. 16
2.5 Innovaties in de zorg ............................................................................................................. 16
2.6 Indicatoren ............................................................................................................................. 17
3. Consequenties van het zijn van mantelzorger ............................................................................... 18
3.1 Aandachtsgroepen ................................................................................................................ 18
3.1.1 Mantelzorgers (jong) dementerenden: .............................................................................. 18
3.1.2 Jonge mantelzorgers: ........................................................................................................ 20
3.1.3 Combinatie werk en mantelzorg: ....................................................................................... 20
4. Conclusies en aanbevelingen ........................................................................................................ 21
4.1 Mantelzorg ............................................................................................................................. 21
4.2 Vrijwilligerszorg ...................................................................................................................... 22
5. Financiën ........................................................................................................................................ 23
6. Advies cliëntenraad Wmo............................................................................................................... 24
Bijlage: Inventarisatie ondersteuning mantelzorgers (aangeboden door cliëntenraad Wmo) .............. 26
3
Inleiding
Doorontwikkeling De nota ‘informele zorg’ is een doorontwikkeling van de eerste gemeentelijke beleidsnota mantelzorg
en vrijwilligerszorg: ‘Zorg voor Elkaar’, die eind 2012 afliep. Gezien alle ontwikkelingen rondom de
zorg en de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is het goed om het mantelzorg- en
vrijwilligerszorgbeleid tegen het licht te houden en door te ontwikkelen. Deze nota gaat in op
mantelzorg en zorgvrijwilligers, deze zorgvormen worden samen informele zorg genoemd. De titel van
de nota: ‘informele zorg’ omvat dus zowel het mantelzorgbeleid als het beleid rondom zorgvrijwilligers.
De ondersteuning van vrijwilligers (algemeen) is vastgelegd in de vrijwilligersnota ‘Voor Elkaar’ 2011-
2014 en is geen onderdeel van deze beleidsnota.
Wmo Met de komst van de Wmo op 1 januari 2007 hebben de gemeenten de verplichting gekregen
mantelzorg- en vrijwilligersondersteuning vorm te geven.
Dit valt onder prestatield 4; “Het ondersteunen van mantelzorgers, daar onder begrepen steun bij het
vinden van adequate oplossingen, indien zij hun taken tijdelijk niet kunnen waarnemen, alsmede het
ondersteunen van vrijwilligers”
De wijze waarop aan die verplichting moet worden voldaan wordt niet in de Wmo geregeld. Dit
betekent dat de gemeente beleidsvrijheid heeft om hier invulling aan te geven. In de toelichting op dit
wetsartikel wordt nadrukkelijk aangegeven dat de zelfredzaamheid,
participatiemogelijkheid en de inzet van mantelzorgers en ondersteuning door (zorg)vrijwilligers van
groot belang zijn om de zorg voor mensen met een beperking te kunnen oplossen.
Het is belangrijk dat mantelzorgers hun zorgtaken in hun dagelijkse leven kunnen combineren met
werk en/of het volgen van een opleiding, gezin en sociale leven zonder dat zij overbelast raken.
Daarom moeten mantelzorgers, wanneer dit nodig is, een beroep kunnen doen op ondersteuning. Dit
ondersteuningsaanbod is zeer divers. Het kan bijvoorbeeld gaan om de inzet van zorgvrijwilligers om
de mantelzorger te ontlasten, het terug kunnen vallen op respijtzorg, maar ook kan het gaan om
ondersteuning bij administratieve taken.
Ontwikkelingen Er zijn lokaal en landelijk ontwikkelingen gaande die van grote invloed zijn op de mantelzorgers en
vrijwilligers in de zorg. De belangrijkste is de vergrijzing van de bevolking en de hierdoor toenemende
vraag naar de inzet van mantelzorgers en zorgvrijwilligers. Daarnaast zal de decentralisatie van
AWBZ-taken en de daarmee gepaard gaande bezuinigingen de druk op mantelzorgers en op
zorgvrijwilligers doen toenemen. De maatregelen die opgenomen zijn in het nieuwe regeerakkoord zijn
van grote invloed op de toekomst van de informele zorg deze zijn verder uitgewerkt in hoofdstuk 2.
Stepped care De gemeente Lelystad zet, in lijn met de Wmo gedachte, in op het vergroten van de zelfredzaamheid
en participatie van haar inwoners. Wij hanteren het ‘stepped-care’ principe wat betekent dat
(zorg)vragen in eerste instantie door de persoon zelf en met behulp van netwerken moet worden
opgelost. Inzet van professionele zorg volgt pas wanneer dit niet anders kan (zie figuur 1).
4
De inzet van mantelzorgers en zorgvrijwilligers is in de samenleving onmisbaar. Waar in de afgelopen
jaren meer en meer een beroep werd gedaan op de professionele zorg, is de laatste jaren het proces
ingezet om eerst naar de eigen kracht van personen te kijken.
Binnen het ‘stepped-care’ principe is het de gemeente, die samen met zorg- en welzijnsorganisaties,
zorgt voor een passend ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers en zorgvrijwilligers. De inzet is dat
mantelzorgers hun taken kunnen blijven uitvoeren zonder dat er sprake is van overbelasting.
Input vanuit praktijk Om input te krijgen vanuit de partijen die te maken hebben met zorgvrijwilligers en mantelzorgers zijn
twee bijeenkomsten georganiseerd. Bij de eerste bijeenkomst is een aantal grote zorg- en
welzijnspartners uitgenodigd, waarbij de verschillende zorgtypen waren vertegenwoordigd. Bij de
tweede bijeenkomst waren mantelzorgers aanwezig, waarbij de verschillende soorten mantelzorg
waren vertegenwoordigd. Daarnaast is er een vragenlijst verstuurd naar organisaties die te maken
hebben met informele zorg in Lelystad. De input vanuit de bijeenkomsten en vragenlijsten is verwerkt
in de nota.
De cliëntenraad Wmo heeft een advies gegeven over deze nota. Het advies bestaat uit algemene
vragen en opmerkingen, specifieke aanbevelingen en een inventarisatie van de
ondersteuningsbehoeften van mantelzorgers. De algemene vragen en opmerkingen worden aan het
eind van de nota weergegeven en beantwoord. De specifieke aanbevelingen zijn in de nota
opgenomen in aparte kaders. De inventarisatie, die in grote mate overeenkomt met de uitkomsten van
bovengenoemde gesprekken en vragenlijsten, is opgenomen in een bijlage. Wij zullen het Steunpunt
Mantelzorg van Stichting Welzijn Lelystad en de instellingen die werken met mantelzorgers en/of
zorgvrijwilligers verzoeken deze inventarisatie mee te nemen bij de verdere invulling en uitvoering van
het beleid.
Persoon zelf Netwerk
Vrijwilligers/
Collectieve arrangementen
Professionele (individuele)
zorg
Figuur 1
5
1. Stand van zaken
1.1 Begrippen
De bekendheid van het begrip mantelzorg wordt steeds groter, toch is nog lang niet iedereen bekend
met het begrip mantelzorg en het verschil met het begrip vrijwilligerszorg. De definitie van het begrip
mantelzorg die landelijk wordt gehanteerd is: Mantelzorg is zorg die niet in het kader van een
hulpverlenend beroep wordt gegeven aan een hulpbehoevende door één of meerdere leden van diens
directe omgeving, waarbij de zorgverlening direct voortvloeit uit de sociale relatie.
Je bent mantelzorger als je meer dan 8 uur per week en/of langer dan 3 maanden zorgt voor een
chronisch zieke, hulpbehoevende of naaste met een beperking zonder dat je daarvoor betaald wordt.
Er is een groot verschil tussen het zijn van een mantelzorger of een zorgvrijwilliger. Het verschil is als
volgt te omschrijven:
Mantelzorg overkomt je;
Een mantelzorger kiest er niet voor om te gaan zorgen: het overkomt je,
omdat je een emotionele band hebt met degene die zorg nodig heeft.
Voor vrijwilligerswerk kies je;
Zorgvrijwilligers kiezen ervoor om te zorgen. Als zij met het vrijwilligerswerk
starten, is er (nog) geen emotionele band.
Mantelzorg is er in verschillende vormen en maten, in hoofdstuk 4 wordt een
aantal typen mantelzorgers benoemd dat extra aandacht vraagt. Een groot
deel van de mantelzorgers kan de zorgtaken goed combineren met het
dagelijkse leven. Er is echter een behoorlijke groep mantelzorgers die zonder hulp en ondersteuning
overbelast dreigt te raken. Dit zijn voornamelijk mantelzorgers die 24 uur per dag en 7 dagen in de
week mantelzorger zijn, bijvoorbeeld voor een gehandicapt kind of een dementerende partner.
Mantelzorg geven brengt vaak voor de gever problemen met zich mee. Problemen op emotioneel,
sociaal of lichamelijk gebied.
Ook zorgvrijwilligers zijn er in verschillende vormen. Er zijn zorgvrijwilligers actief op het gebied van
praktische hulp, maar er zijn bijvoorbeeld ook zorgvrijwilligers die emotionele steun bieden. Er moet
een onderscheid worden gemaakt tussen zorgvrijwilligers die intramuraal werken en zorgvrijwilligers
die extramuraal actief zijn. De eerste groep vrijwilligers zit gebonden aan strikte regelgeving omtrent
voorbehouden handelingen. Deze handelingen mogen zorgvrijwilligers niet uitvoeren, omdat deze zijn
voorbehouden aan professionals met een beroepsregistratie (BIG). Zorgvrijwilligers die extramuraal
werken zijn minder gebonden aan regelgeving, hierin schuilt het gevaar dat zorgvrijwilligers
handelingen doen die risicovol zijn. De grenzen van met name deze 2e groep zorgvrijwilligers moet
goed worden bewaakt door de instellingen waarbij de vrijwilligers zijn aangesloten. Zorgvrijwilligers
moeten bij hun organisatie terecht kunnen voor ondersteuning en advies, zodat zij op een
verantwoorde manier kunnen blijven functioneren. Verschillende zorginstellingen voorzien hierin en
maken werk van coaching en deskundigheidsbevordering van hun zorgvrijwilligers.
1.2 Doelen en speerpunten gemeentelijk beleid
Het vorige beleidskader rondom mantelzorg en zorgvrijwilligers kende de volgende 2 doelstellingen:
Met behulp van mantelzorgondersteuning de positie van mantelzorgers versterken, zodat zij
op een gezonde wijze de zorg kunnen combineren met een baan, opleiding, gezin en sociale
activiteiten;
6
Het vergroten van het aantal zorgvrijwilligers en de positie van vrijwilligers in de zorg
verbeteren.
Om bovenstaande doelen te kunnen bereiken is de afgelopen jaren ingezet op de volgende
speerpunten:
meer aandacht en waardering voor mantelzorgers;
de mogelijkheden voor respijtzorg versterken;
de inzet op bepaalde groepen mantelzorgers versterken;
de mogelijkheden voor mantelzorgers om (regel)taken uit te besteden vergroten;
een grote(re) betrokkenheid van (zorg)instellingen bij hun mantelzorgers;
voldoende professionele ondersteuning voor vrijwilligers in de zorg realiseren;
ondersteuning bieden door middel van deskundigheidsbevordering.
De stand van zaken rondom deze speerpunten wordt hieronder gegeven.
Ondersteuningsaanbod mantelzorgers
Het basisaanbod aan ondersteuning voor mantelzorgers gefinancierd met gemeentelijke middelen (zie
onderstaande tabel) wordt in Lelystad grotendeels uitgevoerd door Welzijn Lelystad (steunpunt
mantelzorg). Het steunpunt mantelzorg is met ingang van 1 januari 2010 opgegaan in Welzijn
Lelystad. Hierdoor zit de mantelzorgondersteuning in dezelfde organisatie als de
vrijwilligersondersteuning (zorg en algemeen). De ervaringen zijn erg positief, zo zijn er makkelijk
verbanden te leggen en zijn er korte lijnen waardoor mantelzorgers beter en sneller kunnen worden
bediend. Activiteiten zoals groepsbijeenkomsten en cursussen worden goed bezocht. Consulenten bij
Welzijn Lelystad geven echter aan dat ze een capaciteitsgrens ten aanzien van het
ondersteuningsaanbod hebben bereikt, waardoor het gevaar dreigt dat niet alle
ondersteuningsbehoeften van mantelzorgers kunnen worden vervuld.
Soort Beschrijving
Mantelzorg salon In de salon ontmoeten mantelzorgers en beroepskrachten elkaar in een
ongedwongen sfeer om te kunnen delen wat het betekent om
mantelzorger te zijn.
Jonge mantelzorgers De jonge mantelzorger doet thuis meer dan andere leeftijdsgenoten. De
jonge mantelzorger draagt meer verantwoordelijkheid, want hij/zij biedt
hulp of zorg aan een familielid. Het kan voor de jonge mantelzorger fijn zijn
om zijn/haar verhaal te delen met anderen die hetzelfde meemaken. Of
juist om even heel ergens anders mee bezig te zijn. Ook wordt er gekeken
of er voldoende ondersteuning in het gezin is. Mogelijkheden zijn
bijvoorbeeld: opvoedondersteuning, huishoudelijke hulp, jongerenwerk etc.
NAH, alzheimer en autisme café
Ontmoeting en contact voor mensen met niet aangeboren hersenletsel,
alzheimer en mensen met autisme. De cafés hebben tot doel dat zowel
mantelzorgers als getroffenen met elkaar kunnen praten en ervaringen uit
kunnen wisselen.
Jong dementerenden Omdat er steeds meer jong dementerenden bijkomen worden er speciaal activiteiten georganiseerd voor deze specifieke groep. Daarnaast zorgt dit activiteitenaanbod voor ontlasting van de mantelzorgers. De mantelzorgers van de jong dementerenden kunnen ook gebruik maken van lotgenotencontact of andere gewenste vormen van ondersteuning.
Individuele ondersteuning
Emotionele ondersteuning;
Informatie / advies m.b.t. regelingen over zorg, welzijn, wonen en
financiën;
Begeleiding / ondersteuning bij het aanvragen, regelen en afstemmen aan
de situatie gerelateerde vragen;
Bemiddeling bij vragen van praktische aard;
Regeltaken.
7
Groepsbegeleiding Cursussen en trainingen;
Informatie bijeenkomsten;
Lotgenotencontact of intervisiebijeenkomsten;
Activiteiten gericht op ontspanning.
Aandacht en waardering mantelzorg
De aandacht en waardering voor mantelzorgers is een gezamenlijke
verantwoordelijkheid van de gemeente en zorg- en welzijnsinstellingen in
Lelystad. Er is de laatste jaren werk gemaakt van de aandacht en waardering
voor mantelzorgers vanuit de verschillende organisaties. Er zijn echter nog
steeds signalen dat mantelzorgers zich onvoldoende erkend en gehoord
voelen in de samenleving en door instellingen waarmee men in aanraking
komt. Mantelzorgers hebben behoefte aan empathie en deskundigheid van
medewerkers rondom hun rol als mantelzorger. Bij een aantal organisaties
wordt volgens de mantelzorgers teveel aanbodgericht gewerkt, waarbij er
onvoldoende rekening wordt gehouden met de bijzondere positie van de
mantelzorger. Het zorgloket bij de gemeente heeft, mede door de inzet van
MEE medewerkers, meer aandacht voor de individuele cliënt en de vraag achter de vraag. Daarbij
wordt ook gekeken naar de positie en rol van eventuele mantelzorgers. Deskundigheid over de
specifieke gevolgen voor mantelzorgers kan nog worden doorontwikkeld door middel van training van
bijvoorbeeld loketmedewerkers van maatschappelijke instellingen en zorgprofessionals. Voor de
training van loketmedewerkers wordt bij de gemeente gebruik gemaakt van de deskundigheid van
MEE.
Respijtzorg
Er is een groeiende behoefte aan respijtzorg onder de mantelzorgers. Respijtzorg is de tijdelijke en
volledige overname van de mantelzorgtaken, zodat de mantelzorger tijdelijk ontlast is. Omdat de
behoeften van zorgvragers en mantelzorgers sterk uiteenlopen, is een breed aanbod aan
respijtvoorzieningen nodig. Respijtzorg kan zowel in huis als buitenshuis worden geboden. In huis
kennen we bijvoorbeeld de bezoekservice, vervangende mantelzorg, vrijwillige thuishulp en vrijwillige
terminale zorg. Buitenshuis kennen we bijvoorbeeld dagopvang, weekend/vakantie opvang,
zorgboerderijen, logeerhuizen of het zorghotel. In Lelystad en omgeving is een breed aanbod aan
respijtzorg aanwezig bij verschillende aanbieders. Het aanbod is eenvoudig te vinden via de website:
www.respijtwijzer.nl. Door een postcode in te typen krijg je al het respijtzorgaanbod in de omgeving in
beeld. In Lelystad is er een divers aanbod op het gebied van dagbesteding voor verschillende
aandoeningen en leeftijden. Logeervoorzieningen hebben we in de stad voor kinderen en een
logeervoorziening voor ouderen is er in Dronten. Het verdient aanbeveling nader te onderzoeken
welke respijtarrangementen wenselijk zijn, zoals een logeervoorziening voor ouderen in Lelystad.
Mede gelet op de financiële consequenties is het noodzakelijk dat dit in samenwerking met de directe
(lokale) partners en de zorgverzekeraars gaat gebeuren. CMO Flevoland is inmiddels een onderzoek
begonnen naar de respijtvoorzieningen in Flevoland. Hierbij wordt gekeken naar het aantal
Advies cliëntenraad Wmo:
De bekendheid van het Steunpunt Mantelzorg moet worden vergroot onder mantelzorgers.
Reactie college:
Het college deelt de mening van de cliëntenraad. Een van de aanbevelingen is dan ook om
de bekendheid van al het ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers te verzamelen en op
een laagdrempelige manier aan te bieden aan mantelzorgers en zorgaanbieders. Hierin zal
ook het aanbod vanuit Steunpunt Mantelzorg worden opgenomen. Voor de verdere
uitwerking verwijzen wij naar hoofdstuk 4.
8
voorzieningen en of dit aansluit bij de behoeften van mantelzorgers en cliënten. Mantelzorgers hebben
verwijzers nodig die ze attenderen op de mogelijkheden van respijtzorg en helpen bij het aanvragen
hiervan. De belangrijkste verwijzers/ signaleerders zijn huisartsen, fysiotherapeuten,
wijkverpleegkundigen, mantelzorgondersteuners, werkgevers en medewerkers van het gemeentelijk
zorgplein.
De kosten voor respijtzorg zijn per voorziening erg verschillend. Sommige voorzieningen kosten geen
of nauwelijks geld (bijvoorbeeld de inzet van een zorgvrijwilliger). Veel verzekeraars vergoeden
voorzieningen geheel of gedeeltelijk. Zowel uit de basisverzekering als vanuit de aanvullende
verzekering. Zo wordt soms bij zorghotels een deel door de verzekeraar betaald en moet er zelf ook
een deel worden betaald. De consumentenbond heeft in opdracht van Mezzo een overzicht gemaakt
met alle zorgverzekeringen en hun vergoedingen op het gebied van vervangende mantelzorg. Meestal
is er voor de geleverde zorg een eigen bijdrage verschuldigd. De hoogte hiervan hangt af van het
belastbaar inkomen van degene die zorg ontvangt en de eventuele partner. De eigen bijdrage wordt
bepaald door het Centraal Administratie Kantoor Bijzondere Zorgkosten(CAK-BZ).
Ook zijn er respijtvoorzieningen die niet worden vergoed en dus volledig voor eigen rekening komen.
Het heeft prioriteit om informatie te verschaffen betreffende de vragen ‘waar heb ik recht op?’ en ‘hoe
kom ik er voor in aanmerking?’
Het is van groot belang dat de informatie over respijtzorg (nog) beter in beeld komt bij zowel
mantelzorgers als zorg- en welzijnspartijen en de eerder genoemde “verwijzers”. Dit kan onder andere
door middel van vermelding van het aanbod op digitale zorgloket en op plekken waar vragen over
respijtzorg worden gesteld. De mantelzorgconsulenten kunnen aanvullend op de verwijzers
ondersteunen bij het vinden van de juiste respijtvoorziening en het aanvragen hiervan.
Specifieke ondersteuning
De inzet op specifieke groepen mantelzorgers werkt goed. Er is veel behoefte aan ondersteuning op
maat. Jonge en werkende mantelzorgers hebben bijvoorbeeld een heel andere ondersteuningsvraag
(regeltaken) dan oudere mantelzorgers (lotgenoten contact). De bekendheid van de
ondersteuningsmogelijkheden is nog te beperkt. Zowel mantelzorgers zelf als zorg- en
welzijnsinstellingen die werken met vrijwilligers weten vaak niet welk ondersteuningsaanbod aanwezig
is. Welzijn Lelystad is de organisatie die het ondersteuningsaanbod goed in beeld heeft en
verbindingen legt tussen de verschillende organisaties. Lang niet alle mantelzorgers komen bij het
steunpunt mantelzorg van Welzijn Lelystad terecht. Het is daarom van belang dat ook de andere
organisaties die met mantelzorgers te maken hebben beter op de hoogte zijn van het bestaande
ondersteuningsaanbod en ook weten door te verwijzen naar bijvoorbeeld Welzijn Lelystad en de
website www.respijtwijzer.nl.
Regeltaken
Het steunpunt mantelzorg geeft aan dat de behoefte aan ondersteuning bij de regeltaken aanzienlijk
is gegroeid, met name bij de jonge en werkende mantelzorgers is hier veel vraag naar. Niet alleen het
steunpunt speelt hierbij een rol, ook de dienstverlening van instellingen en de gemeente is daarbij van
betekenis. Mantelzorgers worden namelijk geconfronteerd met regeltaken en procedures die zij niet
eerder hebben uitgevoerd of kennen. Zij zijn lang niet altijd in staat om dit zelf voor elkaar te krijgen.
Mantelzorgconsulenten, maar ook loketmedewerkers, moeten de mantelzorgers hierbij ondersteunen.
Een lokaal advocatenkantoor heeft aangeboden om een protocol te maken specifiek voor
mantelzorgers die te maken hebben met kwesties rondom onder andere tekenbevoegdheid. Dit is een
mooi voorbeeld van maatschappelijke betrokkenheid en van maatschappelijk ondernemen, met als
resultaat dat mantelzorgers beter zijn geïnformeerd en zij hierdoor makkelijker zaken zelf kunnen
regelen.
Zorginstellingen
Op het gebied van betrokkenheid van zorginstellingen bij de mantelzorgers is de laatste jaren veel
gebeurd. De meeste instellingen hebben een vorm van mantelzorgbeleid. De focus van de meeste
9
instellingen ligt echter grotendeels op de patiënt/cliënt, waardoor de aandacht voor de mantelzorger
vaak achterblijft. Zoals genoemd is de bekendheid van het ondersteuningsaanbod bij veel instellingen
onvoldoende. Organisaties zijn nog te vaak solitair bezig met de ondersteuning van mantelzorgers en
de inzet van zorgvrijwilligers. We zien dat op de plekken waar samenwerking aanwezig is, er goede
resultaten worden geboekt. Welzijn Lelystad speelt hierbij een positieve rol. Zij is dan ook de
organisatie die verbindingen kan leggen tussen de verschillende organisaties en kan stimuleren dat er
(nieuwe) ondersteuningsvormen voor mantelzorgers en zorgvrijwilligers ontstaan.
Basisaanbod zorgvrijwilligers
Het basisaanbod (zie onderstaande tabel) aan ondersteuning voor zorgvrijwilligers gefinancierd door
de gemeente wordt grotendeels uitgevoerd door Welzijn Lelystad (meldpunt vrijwilligerszorg).
Daarnaast is ook stichting Hulp in de Praktijk (HiP) actief in Lelystad. Zij ontvangen een klein bedrag
vanuit de gemeente zodat zij, vaak praktische hulpvragen kunnen beantwoorden door de inzet van
(zorg)vrijwilligers.
Doordat de ondersteuning voor zorgvrijwilligers onderdeel is geworden van de brede welzijnsinstelling,
ervaren medewerkers dat lijnen kort zijn en de ondersteuning professioneler kan worden ingevoerd.
De capaciteit van het meldpunt vrijwilligerszorg is vier jaar geleden uitgebreid. Hierdoor hebben
verschillende projecten nu een betaalde coördinator. Dit heeft er voor gezorgd dat er meer opgeleide
zorgvrijwilligers aan de slag zijn en er dus meer hulpvragers kunnen worden geholpen. Voor de
lopende projecten is er voldoende professionele ondersteuning. Omdat het aantal hulpvragen blijft
stijgen is het vinden van voldoende zorgvrijwilligers nog altijd een uitdaging.
Advies cliëntenraad Wmo:
Voor communicatie met wederzijds begrip tussen professionals en vrijwilligers is een
coördinator nodig die zich kan verplaatsen in de taakopvatting van vrijwilligers.
Reactie college:
De coördinatoren van Welzijn Lelystad zijn goed in staat om zich te verplaatsen in de
zorgvrijwilligers. Binnen professionele organisaties zijn ook vaak coördinatoren aangesteld
voor de vrijwilligers. Communicatie tussen professionals en zorgvrijwilligers blijft een
aandachtspunt voor zowel Welzijn Lelystad als de professionele organisaties.
Advies cliëntenraad Wmo:
De mantelzorger is vaak nog onvoldoende in beeld bij (zorg)professionals. Mantelzorgers
moeten door professionals structureel worden betrokken en ondersteund bij de zorgvraag.
Formele en informele zorg moeten beter samenwerken en afstemmen.
Reactie college:
Het college onderschrijft bovenstaand advies. Wij willen dit realiseren door (professionele)
zorgorganisaties bewust te maken van het begrip mantelzorg en de samenwerking tussen
de verschillende partijen rondom de cliënt te versterken. Wij willen bereiken dat
professionele organisaties mantelzorgers meer betrekken bij hun aanbod/aanpak.
10
Soort Beschrijving
Vrijwillige thuishulp De vrijwillige thuishulp richt zich op mensen die door handicap of
ouderdom een zorgvraag hebben en richt zich op tijdelijke praktische
hulpverlening zoals:
- Bezoek, een luisterend oor bieden aan mensen die eenzaam zijn of in
een sociaal isolement zitten en/of wandelen met mensen die niet alleen
naar buiten kunnen.
- Boodschappen doen met of voor mensen die dit niet alleen meer kunnen.
- Kleine klusjes verrichten zoals het ophangen van een schilderijtje.
- Onderhoud van de tuin voor mensen die hiertoe niet meer in staat zijn
door leeftijd of handicap en financieel gezien niet in staat zijn betaalde
hulp in te schakelen.
Buddyzorg en vrijwillige terminale zorg
Buddyzorg biedt sociale, emotionele en praktische ondersteuning voor
iedereen met een ernstige chronische en/of levensbedreigende ziekte. De
buddy is een betrokken en deskundige vrijwilliger, die cliënten bijvoorbeeld
kan helpen met het verwerkingsproces, beter leren omgaan met de ziekte
of aandoening. Zij komen minimaal één dagdeel per week langs voor deze
ondersteuning. Buddyzorg richt zich ook op het ondersteunen van mensen
in de laatste levensfase (Vrijwillige Terminale Zorg). Zij kunnen onder
andere waken bij de patiënt, hulp geven bij lichte lichamelijke verzorging,
emotionele steun verlenen en mantelzorgers bijstaan. De vrijwilligers
terminale zorg kunnen zowel in de thuissituatie als in het hospice
werkzaam zijn.
Vriendendiensten Het project "Vriendendiensten"is voor mensen met een psychiatrische
achtergrond en geeft de mogelijkheid in contact te komen met een
"maatje". Inwoners van Lelystad, die door hun psychische ziekte in een
sociaal isolement zijn geraakt kunnen als deelnemer worden aangemeld.
Een vrijwilliger en iemand met een psychiatrische achtergrond worden bij
elkaar gebracht om wekelijks of tweewekelijks samen iets te ondernemen
om de eenzaamheid te doorbreken. Bijvoorbeeld huisbezoek,
koffiedrinken, wandelen, winkelen, bioscoop, museumbezoek, sporten en
soms door er te zijn voor de ander en een luisterend oor te bieden.
Jongeren in de zorg Jongeren in de Zorg is opgezet om jongeren in aanraking te laten komen met vrijwilligerswerk in de zorg, door hen een stage aan te bieden. Het gaat dan om eerste of tweede jaar studenten van de HBO opleidingen Maatschappelijk Werk en Dienstverlening en Fysiotherapie. Het is tevens bedoeld om verschillende leeftijdsgroepen (oudere hulpvragers en jongeren) met elkaar in contact te brengen, zodat er wederzijds begrip en
Advies cliëntenraad Wmo:
Neem exitgesprekken af bij vrijwilligers die stoppen. Als bekend is waarom vrijwilligers
vertrekken, kan men daarvan leren om vrijwilligers in de toekomst te behouden.
Reactie college:
Het college onderschrijft het belang van het behouden van vrijwilligers in de zorg. Het doen
van exitgesprek is een van de instrumenten die hierbij gebruikt kunnen worden. Het is
primair de verantwoordelijkheid van de instellingen zelf om hier invulling aan te geven. Deze
instellingen moeten aldus zelf de keuze maken of zij dit soort gesprekken houden met
vrijwilligers. Welzijn Lelystad voert overigens al exitgesprekken met haar vrijwilligers.
11
vertrouwen ontstaat.
Co patiënt Lelystad Zorgvragers die vaak naar een arts/ziekenhuis moeten en geen familie
hebben die hierbij meekunnen, kunnen een beroep doen op dit project.
De vrijwilligers die deelnemen aan dit project krijgen een training om goed
te leren afstemmen op de ander, de patiënt. Het gaat dan niet om de
gezelligheid maar om het verbeteren van de zorg communicatie. De
vrijwilliger leert om van te voren samen met de patiënt de vragen te
inventariseren en op te schrijven. De vrijwilliger leert zich zodanig te
verplaatsen in de patiënt dat hij/zij de verwarring, verwondering en
voldoening over de zorgcommunicatie kan mee beleven. Tijdens het
artsenbezoek is het niet de bedoeling om het helemaal over te nemen van
de patiënt, de vrijwilliger vult aan , verduidelijkt en herhaalt eventueel. Het
gaat er steeds om de communicatie tussen de patiënt en de arts te
verbeteren.
Deskundigheidsbevordering
Zoals hierboven genoemd is het aantal zorgvrijwilligers en het aantal projecten behoorlijk gestegen
met de komst van de betaalde krachten bij Welzijn Lelystad. Tegelijkertijd is ook het aantal en de
complexiteit van hulpvragen toegenomen. Er wordt steeds meer verwacht van zorgvrijwilligers, wat
betekent dat zij hierbij voldoende ondersteuning en training nodig hebben. Dit is een uitdaging voor
alle organisaties die met zorgvrijwilligers werken. De meeste organisaties die zorgvrijwilligers in hun
organisatie hebben, bieden deze vrijwilligers trainingen en opleidingen aan. Winst valt er echter zeker
nog te behalen als de samenwerking van de instellingen wordt versterkt op het gebied van
deskundigheidsbevordering . Het biedt kansen wanneer er een gezamenlijk opleidingsaanbod komt
voor zorgvrijwilligers. Zo kunnen bepaalde zorginstellingen veel deskundigheid leveren op het gebied
van specifieke aandoeningen. Het werkt kostenbesparend als er meer wordt samengewerkt. De
coördinatie hiervan is opgepakt door Welzijn Lelystad.
1.3 Cijfers
1.3.1 Landelijk
Een aantal jaar geleden was het begrip mantelzorg nog onbekend. Het geven van mantelzorg is
natuurlijk van alle tijden, toch zien we dat er steeds meer mantelzorgers bijkomen en dat het beroep
dat wordt gedaan op mantelzorgers steeds groter wordt. Dit heeft onder andere te maken met de
vergrijzing van de bevolking, de versoberingen in de zorg en het steeds langer thuis wonen van
zorgvragers.
Advies cliëntenraad Wmo:
Zet intervisie in onder leiding van een professional bij zorgvrijwilligers. Dit geeft
zelfvertrouwen en vergroot de mogelijkheden om van elkaar te leren.
Reactie college:
Wij vinden het van belang dat (professionele) organisaties meer gaan samenwerken op het
gebied van deskundigheidsbevordering van vrijwilligers. Er kunnen dan eenvoudiger
professionals worden betrokken en ingezet bij de deskundigheidsbevordering. Intervisie kan
hier dan een onderdeel van zijn en moet door de organisaties zelf worden opgepakt.
12
Hieronder een tabel met de percentages mantelzorgers per leeftijdscategorie in 2001 en 2008 (meer
recente cijfers zijn nog niet beschikbaar).
Figuur 2: Bron: scp (Mantelzorg 2001); cbs (ih’08) scp-bewerking
Uit bovenstaande tabel blijkt dat er verhoudingsgewijs meer oudere mantelzorgers bij komen. De
jonge mantelzorgers (onder de 18 jaar) zijn niet opgenomen in de bovenstaande tabel, omdat deze
buiten het onderzoek van SCP vielen. Uit onderzoek van Nivel1: “opgroeien met zorg” 2008 (in
opdracht van Mezzo, landelijke vereniging voor mantelzorgers en vrijwilligerszorg) komen de volgende
cijfers over jonge mantelzorgers (tot 25 jaar):
694.000 tot 810.000 kinderen wonen met een chronisch (somatisch) zieke of matig/ernstig
lichamelijk beperkte ouder, waarvan er 409.000 tot 476.000 jonger dan 18 jaar zijn.
ca. 95.000 tot 190.000 thuiswonende kinderen geven in meer of mindere mate wel eens
instrumentele zorg aan hun ouder.
er zijn 1.200.000 kinderen met een ouder met een psychiatrische diagnose, 370.000 kinderen
met een verslaafde ouder, en 250.000-400.000 kinderen met een chronisch zieke of beperkte
broer of zus.
Uit het onderzoek van SCP blijkt dat ruim 80% van de mantelzorgers emotionele steun en toezicht
biedt, daarnaast zijn veelvoorkomende taken: begeleiding bij bezoeken (78%), huishoudelijke hulp
(77%), regeltaken en administratie (62%), persoonlijke verzorging (29%) en verpleegkundige taken
(26%).
Het SCP schat de economische waarde van mantelzorg tussen de 4 en de 7 miljard euro.
1.3.2 Lelystad
Het aantal mantelzorgers in Lelystad is in de afgelopen jaren toegenomen. Deze toename is over de
hele breedte van de Lelystadse bevolking te zien, met uitzondering van de 18- tot 23-jarigen.
De kans dat iemand mantelzorg geeft is niet voor alle inwoners even groot. Een groter aandeel
vrouwen dan mannen geeft mantelzorg, en ook Lelystedelingen die niet of weinig werken zijn vaker
actief als mantelzorger. Een kanttekening moet worden geplaatst bij het percentage allochtonen dat
aangeeft mantelzorger te zijn. Het bieden van zorg/hulp aan familieleden is in allochtone culturen vaak
meer vanzelfsprekend. Het wordt daarom minder snel ervaren als mantelzorg. Bij de nieuwste
generatie niet-westerse allochtonen zien we hierin een verschuiving plaatsvinden. Het zorgen voor
familieleden wordt ook hier minder vanzelfsprekend waardoor de vraag naar ondersteuning ook bij
deze groep toeneemt. De grootste verschillen zijn echter te zien als er naar leeftijd wordt gekeken. De
kans dat een Lelystedeling van 40 jaar of ouder mantelzorger is, is meer dan twee keer zo groot als
iemand van onder de 24. Dit verschil is sinds 2008 sterk toegenomen. Ook zijn mensen die meer dan
40 uur per week werken opmerkelijk vaker mantelzorg gaan verlenen. De verschillen tussen de
andere groepen blijven ongeveer gelijk. In figuur 4 is te zien wat de verschillen zijn tussen een aantal
verschillende groepen en hoe ze zich
verhouden tot voorgaande jaren.
1 Nivel is het Nederlands instituut voor onderzoek van de gezondheidszorg.
0
10
20
30
40
18-34 jaar 35-44 jaar 45-54 jaar 55-64 jaar 65-74 jaar >75 jaar
2001
2008
13
2006 2008 2010
Totaal 22% 23% 30%
Mannen 17% 18% 26%
Vrouwen 28% 27% 35%
18-23 jaar 16% 17% 15%
24-39 jaar 15% 15% 26%
40-54 jaar 25% 25% 31%
55+ 29% 29% 41%
Autochtonen 26% 25% 31%
Allochtonen 18% 21% 24%
0-12 uur werkzaam 29% 27% 38%
13-40 uur werkzaam 19% 20% 25%
41 uur of meer werkzaam 17% 16% 31%
Figuur 4: Aandeel Lelystedelingen dat mantelzorg heeft gegeven naar geslacht , leeftijd, herkomst en aantal uren werkzaam (Hulp aan anderen en vrijwilligerswerk 2010).
De meeste mantelzorgers in Lelystad voelen zich niet of nauwelijks belast (80%). Ongeveer 5% van
de Lelystadse mantelzorgers voelt zich zwaar of zelfs overbelast door de mantelzorgtaken.
Cijfers over Lelystadse mantelzorgers onder de 18 jaar hebben we niet. Wel weten we uit onderzoek
van Mezzo (Opgroeien met zorg 2010), dat kinderen die tijdens hun jeugd mantelzorger zijn op latere
leeftijd vaak te maken krijgen met psychische klachten. In hoofdstuk 3 wordt de aandachtsgroep jonge
mantelzorgers verder uitgewerkt.
14
2. Ontwikkelingen
2.1 Nieuw regeerakkoord
Het nieuwe regeerakkoord kent een aantal maatregelen die, in min of meerdere mate, van invloed zijn
op de informele zorg. Het gaat hier met name om de volgende maatregelen:
de versobering van de AWBZ;
de decentralisatie van een aantal AWBZ taken gecombineerd met een aanzienlijke korting;
de bezuiniging op huishoudelijke hulp.
Deze maatregelen leiden ertoe dat er vaker een beroep zal worden gedaan op het thuisfront
(mantelzorgers) en op zorgvrijwilligers. Het kabinet is voornemens in de toekomst extra te investering
in de wijkverpleegkundigen. Dit kan wellicht weer een verlichting op leveren.
In de paragraaf hieronder wordt verder ingegaan op de overgang van een deel van de AWBZ naar de
Wmo.
2.2 AWBZ decentralisatie
De gemeenten krijgen te maken met een ingrijpende stelselwijziging in de Algemene Wet Bijzondere
Ziektekosten (AWBZ)2. De AWBZ wordt teruggebracht tot een landelijke voorziening voor zwaardere
ouderen- en gehandicaptenzorg . De gemeente wordt vanaf 1 januari 2015 verantwoordelijk voor de
begeleiding en verzorging van een grote groep inwoners. Bij begeleiding gaat het zowel om de
individuele begeleiding bij mensen thuis als om allerlei vormen van dagbesteding. Deze
decentralisatie gaat gepaard met aanzienlijke budgetkortingen. Het is aan de gemeente om in de
komende tijd te bepalen hoe de ondersteuning van deze inwoners vanaf 2015 wordt ingevuld,
rekening houdend met de beperkte budgetten. Er zullen keuze moeten worden gemaakt: welk aanbod
blijft voor wie beschikbaar? Hierbij zal ook nadrukkelijk gekeken worden naar de effecten hiervan voor
de mantelzorger en de zorgvrijwilligers. De zorgvrijwilligers zouden bijvoorbeeld vaker ingezet kunnen
worden bij dagactiviteiten. Het voorkomen van overbelasting van mantelzorgers zal bij het te
ontwikkelen beleid nadrukkelijk worden meegewogen.
2 Zie het document ‘Visie op hoofdlijnen decentralisaties AWBZ en Jeugdzorg’ dat is door de gemeenteraad van de gemeente
Lelystad vastgesteld is op 29 mei 2012 en het document ‘Inzicht verschaffing decentralisatie begeleiding AWBZ ‘
15
2.3 De Kanteling
Een belangrijke ontwikkeling op het gebied van zorg en welzijn is de kanteling. De kanteling houdt in
dat eerst wordt gekeken naar wat een persoon zelf nog kan in plaats van het inzetten van
professionele zorg en/of hulpmiddelen. Er vindt een verschuiving plaats van de formele zorg naar de
eigen kracht van personen en de netwerken rondom deze personen. Figuur 1 op blz. 4 laat zien dat
de netwerken (vaak mantelzorgers) rondom personen en (zorg)vrijwilligers een belangrijke rol spelen
in het kantelingsproces. Met het kantelingsproces willen we bereiken dat mensen langer in de eigen
omgeving kunnen blijven wonen en functioneren. De rol van mantelzorgers en zorgvrijwilligers zal
groter worden. Dit betekent dat ook de druk op mantelzorgers en de vraag naar zorgvrijwilligers
toeneemt. We lopen hierbij het risico van overvraging en overbelasting van mantelzorgers, waardoor
uiteindelijk de vraag naar professionele zorg alleen maar toeneemt. Een optimale wisselwerking
tussen professionele en informele zorg is noodzakelijk. Een nieuwe balans tussen de inzet van
informele zorg en professionele zorg moet worden gevonden om overvraging en overbelasting van de
mantelzorgers te voorkomen. Het is dus van essentieel belang dat er ingezet gaat worden op
preventieve maatregelen en dat zorgverzekeraars verleid en aangezet worden om hierin mee te gaan.
2.4 Vraag naar en verwachting van zorgvrijwilligers
De vraag naar inzet van zorgvrijwilligers neemt, zoals eerder genoemd, toe doordat onze bevolking
vergrijst en we de zorgstructuur kantelen. De vergrijzing van de bevolking biedt naast een toename in
het aantal hulpvragen, ook een toename in het vrijwilligerspotentieel. De groep vitale ouderen wordt
steeds groter en juist deze groep heeft vaak de tijd en de expertise om zich in te zetten als
(zorg)vrijwilliger.
Niet alleen de vraag naar zorgvrijwilligers, maar ook de verwachtingen rondom deze zorgvrijwilligers
nemen toe. Zorgvrijwilligers werken op het snijvlak tussen formele en informele zorg. Het is voor
zorgvrijwilligers lastig om een duidelijke grens te trekken tussen wat zij als zorgvrijwilligers kunnen
uitvoeren en wat eigenlijk door professionals moet worden gedaan. Zeker voor de zorgvrijwilligers die
actief zijn in de extramurale zorg is deze grens vaag. In het vorige hoofdstuk is al aangegeven dat de
organisaties voor wie de zorgvrijwilligers werkzaam zijn een verantwoordelijkheid hebben in het
ondersteunen en trainen van de zorgvrijwilligers.
Advies cliëntenraad Wmo:
Per 2014 vervalt de aanspraak op dagbesteding, dit heeft gevolgen voor de mantelzorger.
Het is van belang dat er voldoende aanbod van vrijwillige en professionele respijtzorg
beschikbaar is en blijft dat laagdrempelig, divers, toegankelijke en toekomstbestendig is.
Reactie college:
Het is nog onduidelijk hoe de landelijke regelgeving rond de dagbesteding zich zal
ontwikkelen. Bij de discussie hierover in de Tweede Kamer is toegezegd dat er op korte
termijn een brief komt waarin meer duidelijkheid komt over de toekomst van de
dagbesteding. De datum waarop de gemeente verantwoordelijk wordt voor de dagbesteding
is vanaf 1-1-2015, dit is aangepast in de nota. Daarnaast wordt zij ook verantwoordelijk voor
de begeleiding en verzorging. De gemeente zal hiervoor beleid gaan ontwikkelen. Daarbij
zal o.a. worden bepaald of en welke vormen van dagbesteding er geboden worden.
Dagbesteding kan een belangrijke rol spelen bij de ontlasting van mantelzorgers en wij
zullen dit aspect ook zeker meewegen in ons te ontwikkelen beleid.
16
2.4.1 Inzet van mensen met een uitkering
Het werven van voldoende zorgvrijwilligers is een uitdaging. De inzet van mensen met een uitkering
biedt hierbij kansen. De gemeente kan aan mensen, die een bijstandsuitkering krijgen, de verplichting opleggen om naar
vermogen bepaalde onbeloonde maatschappelijk nuttige activiteiten te verrichten. De werkzaamheden
worden verricht naast of in aanvulling op reguliere arbeid en mogen niet leiden tot verdringing op de
arbeidsmarkt. Dit wordt de plicht tot het leveren van een tegenprestatie naar vermogen genoemd. Van
groot belang hierbij is dat er een goede matching moet plaatsvinden tussen de zorgvrijwilligers, de
hulpvragers en mantelzorger. Juist omdat het gaat om hulpvragen in en rondom huis moet er een
basis voor het ontstaan van een vertrouwensrelatie zijn.
Een goede opleiding en begeleiding van zorgvrijwilligers die in het kader van de tegenprestatie naar
vermogen ingezet worden is hierbij noodzakelijk. Voor een deel van de doelgroep kan het een nuttige
opstap naar een reguliere baan in bijvoorbeeld de zorgsector zijn. Voor hen waarvoor weinig tot geen
reëel perspectief op de arbeidsmarkt bestaat kan deze vrijwilligersactiviteit ook een bijdrage leveren
aan het persoonlijk welbevinden.
2.5 Innovaties in de zorg
Op het gebied van de zorg vinden er momenteel verschillende ontwikkelingen plaats die de zorgtaak
moet verlichten. Ook voor mantelzorgers en zorgvrijwilligers kunnen dit soort innovaties verlichting
brengen in hun zorgtaak.
Zo kennen we domotica.Het gaat hierbij om allerlei technische aanpassingen in een woning waardoor
het eenvoudiger wordt langer zelfstandig te blijven wonen. De inzet hiervan kan ook de taak van de
mantelzorger verlichten. Het Medisch Coördinatie Centrum Flevoland is momenteel bezig met een
pilot rondom beeldbellen, speciaal ingezet ter ondersteuning van de mantelzorger. Zowel
mantelzorgers die in huis wonen bij de zorgvrager, als mantelzorgers die op afstand wonen kunnen
veel profijt hebben van deze techniek. Het betekent dat zij vrijer zijn in hun doen en laten en minder
tijd kwijt zijn aan bezoeken van zorginstanties of de zorgvrager.
De provincie Flevoland onderkent het belang van zorginnovaties en heeft een zorginnovatiewedstrijd
uitgeschreven. Het doel van deze wedstrijd is het stimuleren van slimme innovaties die bijdragen aan
het verkleinen van het gat tussen zorgvraag en zorgaanbod. Mantelzorg is één van de thema’s waar
Advies cliëntenraad Wmo:
Een zorgvuldige selectie van zorgvrijwilligers is van groot belang. Een verklaring omtrent
gedrag is een vereiste. Training en deskundigheidsbevordering van de zorgvrijwilliger is
essentieel.
Reactie college:
Het college deelt de mening van de cliëntenraad dat zorgvrijwilligers over de juiste
deskundigheid moet beschikken. Een zorgvuldige selectie en opleiding is noodzakelijk. Dit is
primair een verantwoordelijkheid van de partijen die met zorgvrijwilligers werken. Welzijn
Lelystad heeft expertise in het matchen en opleiden van mensen tot (zorg)vrijwilligers en kan
organisaties hierbij ondersteunen. De zorgvrijwilligers die vanuit Welzijn Lelystad worden
ingezet, worden ook altijd gescreend en getraind.
Formeel bestaat er nog geen verplichting van het hebben van een VOG voor
zorgvrijwilligers. Iedere organisatie die werkt met zorgvrijwilligers kan hierover zelf regels
opstellen. Welzijn Lelystad heeft de verplichting opgenomen voor die vrijwilligers die (vanuit
deze organisatie) met kinderen werken. Er loopt momenteel een landelijke discussie over
het eventueel verplicht stellen van een VOG verklaring voor (zorg)vrijwilligers. Wij zullen op
basis van de uitkomsten hiervan nader bepalen of en voor welke onderdelen een VOG
verklaring in Lelystad verplicht wordt gesteld.
17
deze wedstrijd zich op richt. Het hoge aantal inschrijvingen voor deze wedstrijd laat zien dat er in de
provincie veel ideeën zijn rondom innovatie in de zorg.
2.6 Indicatoren
De gemeente is op grond van de Wmo verplicht jaarlijks een benchmark uit te voeren die betrekking
heeft op alle prestatievelden en jaarlijks een tevredenheidsonderzoek uit te voeren. Deze
tevredenheidsonderzoeken hadden tot op heden betrekking op de gebruikers van de individuele Wmo
voorzieningen. Wij zijn voornemens, gezien het belang van mantelzorg, dit onderzoek in 2013 uit te
laten voeren onder mantelzorgers3. De uitkomsten hiervan kunnen we dan als 0-meting gebruiken. Dit
onderzoek kunnen we dan elke twee jaar herhalen zodat we de ontwikkelingen kunnen volgen.
Hieronder worden de indicatoren benoemd die informatie geven over de effectiviteit van het beleid
rondom informele zorg. Deze indicatoren meten wij via het SGBO onderzoek en gegevens van het
steunpunt mantelzorg.
Mantelzorg:
- Minder overbelaste mantelzorgers;
- Meer mantelzorgers die ondersteuning krijgen;
- Meer mantelzorgers die bekend zijn met ondersteuningsaanbod;
- Meer mantelzorgers die tevreden zijn met de informatievoorziening over het
ondersteuningsaanbod;
- Hogere tevredenheid over ondersteuningsaanbod onder mantelzorgers.
Vrijwilligerszorg:
- Stijging aantal zorgvrijwilligers;
- Stijging aantal beantwoorde hulpvragen door zorgvrijwilligers.
3 Dit betekent dat het onderzoek naar de individuele Wmo voorzieningen ook elke twee jaar (i.p.v. jaarlijks) wordt herhaald.
Vraag cliëntenraad Wmo:
In de nota wordt gesproken over de inzet van domotica. Hoe effectief is domitica waar het
de ondersteuning en voorkoming van overbelasting van de mantelzorger betreft?
Reactie college:
Er is geen onderzoek gedaan naar de effectiviteit van domotica als het gaat om het
voorkomen van overbelasting van de mantelzorger. Wel is uit onderzoek gebleken dat de
inzet van domotica vaak bijdraagt aan het vergroten van de zelfstandigheid van de
patiënt/cliënt. Hierbij is wel vereist dat er voldoende training en ondersteuning aanwezig is
over het gebruik van domotica.
18
3. Consequenties van het zijn van mantelzorger
Het, vaak plotseling, zijn van mantelzorger heeft verschillende consequenties. De zwaarte van deze
consequenties is afhankelijk van verschillende factoren, zoals de diagnose van de zorgvrager, de
leeftijd van de mantelzorger, de mate van medewerking van de werkgever en de grootte van het
bestaande netwerk. Deze factoren zijn van belang bij het vormgeven van een passend
ondersteuningsaanbod. Iedere mantelzorger is uniek en heeft zijn eigen ondersteuningsbehoeften.
Mantelzorgers geven aan dat zij zich vaak niet begrepen voelen door verschillende instanties
waarmee zij te maken krijgen. Zo lopen zij er tegenaan dat zij veel ingewikkelde formulieren moeten
invullen om in aanmerking te komen voor bepaalde voorzieningen. Het is van belang dat
voorzieningen rekening houden met de mantelzorger. Het voorkomt veel stress als instellingen begrip
hebben voor de mantelzorger en deskundigheid hebben op dit terrein.
Naast stress heeft het zijn van mantelzorger vaak ook financiële consequenties. De landelijke
vereniging voor mantelzorgers en vrijwilligerszorg ‘Mezzo’, heeft in beeld gebracht wat voor financiële
effecten het zijn van mantelzorger met zich mee kan brengen.
Posten Effecten
Werk en mantelzorg Minder werken of stoppen met werken: Minder of geen inkomsten; Sociale verzekeringspositie onder druk; Geen of lagere pensioen opbouw.
Belasting en mantelzorg Fiscale benadeling indien één van de twee partners niet kan werken door mantelzorg.
Toename kosten Zorgvrager en mantelzorger betalen hogere premies zorgverzekering, het eigen risico wordt hoger, hogere en meer eigen bijdragen.
Wonen en mantelzorg Bij extramuralisering groter beroep op mantelzorger; Meer woningaanpassingen nodig.
Beperkte vergoedingsregelingen Verlaging: zorgtoeslag, tegemoetkoming chronisch zieken en gehandicapten, huurtoeslag, bijstandsgrens.
Criteria mantelzorgers aangescherpt Strengere toegang AWBZ-voorzieningen (indicatie). In wet- en regelgeving wordt indicatie nog steeds als eis gesteld om beroep te kunnen doen op voorzieningen.
3.1 Aandachtsgroepen
Zoals eerder aangegeven zijn er verschillende soorten mantelzorgers. Hieronder geven we die
groepen mantelzorgers weer, waarbij gebleken is dat het risico op overbelasting het grootst is. Dit wil
uiteraard niet zeggen dat mantelzorgers die niet onder de aandachtsgroepen vallen geen behoefte
hebben op ondersteuning. Het ondersteuningsaanbod moet aansluiten bij de behoeften van alle
mantelzorgers. Maar onderstaande groepen vragen om specifieke aandacht.
3.1.1 Mantelzorgers (jong) dementerenden:
Op dit moment zijn er in Nederland meer dan een kwart miljoen mensen die lijden aan een vorm van
dementie. Dit aantal zal in de toekomst alleen maar stijgen (zie onderstaande tabel van Nivel). In veel
gevallen staat minstens één mantelzorger 7 dagen per week 24 uur per dag klaar. Dit heeft een grote
impact op het leven van die mantelzorger.
19
Flevoland Gemeente
2010 2011 2020 2030 2040
Almere 1234 1275 (+3%) 1781 (+44%) 3135 (+154%) 5265 (+327%)
Dronten 427 458 (+7%) 693 (+62%) 976 (+128%) 1314 (+207%)
Lelystad 681 697 (+2%) 906 (+33%) 1560 (+129%) 2093 (+207%)
Noordoostpolder 662 672 (+2%) 765 (+16%) 1061 (+60%) 1383 (+109%)
Urk 113 119 (+5%) 180 (+59%) 236 (+109%) 280 (+147%)
Zeewolde 141 156 (+11%) 279 (+98%) 419 (+198%) 634 (+350%)
Uit bovenstaande tabel kunnen we concluderen dat er in 2011 minstens 697 mantelzorgers in
Lelystad zorg boden aan een naaste met dementie. Dit aantal zal de komende jaren flink stijgen.
Mantelzorgers die zorgen voor iemand met dementie krijgen regelmatig te maken met onderstaande
problemen:
Emotionele problemen:
Zorgen voor iemand met dementie neemt veel tijd in beslag. De mantelzorger houdt weinig tijd over
voor zichzelf. Ook hebben mensen met dementie vaak specifieke behoeften en problemen. De ene
mantelzorger weet hier beter mee om te gaan dan de ander. Door de zware emotionele belasting van
mantelzorgers komen bij deze groep veel angst- en depressieve stoornissen voor.
Sociale problemen:
Het vraagt veel aandacht om iemand met dementie te verzorgen. De sociale contacten van de
mantelzorger lijden hieronder. Een gevolg kan zijn dat mantelzorgers in een sociaal isolement
terechtkomen. Dit is niet makkelijk terug te draaien als de persoon met dementie is opgenomen of
overleden.
Lichamelijke problemen:
Mantelzorgers beoordelen hun gezondheid gemiddeld slechter dan niet-mantelzorgers. Het zorgen
voor een partner/familielid is vaak lichamelijk zwaar, bijvoorbeeld doordat de hulpbehoevende niet
langer zelfstandig kan functioneren en hulp nodig heeft bij de dagelijkse verzorging.
Zolang de dementerende in de thuissituatie verblijft is het van groot belang dat de mantelzorgers
voldoende worden ondersteund bij het uitvoeren van de zorgtaken. Dit betekent dat bij de diagnose
‘dementie’ aandacht voor de mantelzorger(s) essentieel is. Zorgverleners moeten het
ondersteuningsaanbod onder de aandacht brengen van de mantelzorgers. Het is belangrijk dat dit
ondersteuningsaanbod aansluit bij de behoefte van deze specifieke groep mantelzorgers.
Wanneer de dementerende intramuraal gaat, vallen mantelzorgers vaak in een gat. Ook in deze
gevallen moet er aandacht zijn voor de mantelzorgers en moet er gebruik worden gemaakt van diens
expertise.
Dementiecoordinatoren zijn een belangrijke schakel in het proces van ondersteuning. De
zorgverzekeraar stelt geld beschikbaar aan het MCC (Medische Coordinatie Centrum) voor het
aanstellen van coordinatoren. Deze coördinatoren zijn werkzaam binnen de keten dementie. De
hoofdtaken zijn:
- het begeleiden van de mensen met dementie en het coördineren van de zorg.
- Het bieden van begeleiding en ondersteuning van de mantelzorg zowel in zijn taak als
mantelzorger als in de persoonlijke verwerking.
- Het realiseren van een betere afstemming en samenwerking tussen de zorgverleners, zowel
informele als formele, waardoor een zorgketen ontstaat voor cliënten met dementie waarin
een gedifferentieerd, efficiënt en op maat gesneden zorgaanbod geboden kan worden.
20
3.1.2 Jonge mantelzorgers:
Kinderen (tot 18 jaar) die opgroeien in een gezin waar een zorgvrager aanwezig is noemen we jonge
mantelzorgers. Het bijzondere aan deze groep is dat zij vaak niet anders gewend zijn dan de
zorgsituatie waarin zij zich bevinden. Dit kan negatieve gevolgen hebben voor kinderen, omdat zij
onvoldoende ‘kind’ kunnen zijn. Daarnaast zijn er ook positieve gevolgen, zoals het leren omgaan met
tegenslagen en het leren zorgen voor een ander.
Het is van groot belang dat we de groep jonge mantelzorgers beter in beeld krijgen. Hierbij moet er
gebruik gemaakt worden van de plaatsen waar jonge mantelzorgers te vinden zijn, zoals scholen, CJG
en jeugdzorg. Professionals moeten signalen rondom belasting van jonge mantelzorgers melden bij
het steunpunt mantelzorg dat vervolgens moet zorgen voor een passend ondersteuningsaanbod.
Deze ondersteuning wordt gegeven door Welzijn Lelystad, maar ook door instanties die thuis komen
bij de betreffende gezinnen. Jonge mantelzorgers hebben vaak behoefte aan ontspannende en leuke
activiteiten. We moeten er samen voor zorgen dat deze kinderen voldoende mogelijkheden krijgen om
hieraan deel te nemen, waardoor overbelasting en (psychische) problemen op latere leeftijd kunnen
worden voorkomen.
3.1.3 Combinatie werk en mantelzorg:
1 op de 8 werknemers combineert een baan met langdurige zorg voor een chronisch zieke partner,
een gehandicapt kind, een hulpbehoevende ouder of buur. Zij zijn werkende mantelzorgers.
Als het gaat om mantelzorg, dan wordt werk en privé nog vaak gescheiden gehouden. Dit blijkt uit
onderzoek van Werk & Mantelzorg4 in 2012. De helft van de leidinggevenden is niet op de hoogte van
mantelzorgtaken en 50% van de mantelzorgers heeft geen behoefte om de zorgsituatie met collega's
of leidinggevende te bespreken. Een aantal bedrijven, waaronder de gemeente Lelystad heeft in de
CAO regelingen opgenomen die mantelzorgers kunnen ondersteunen, zoals het zorgverlof. Toch zijn
er nog veel bedrijven die onvoldoende bewust zijn van de gevolgen voor hun werknemers die
mantelzorger zijn, met het gevolg dat begrip voor de mantelzorger en/of gepaste ondersteuning
uitblijft. Welzijn Lelystad zet zich in om werkgevers in Lelystad bewust te maken van hun rol als
werkgevers van mantelzorgers. Dit door het voeren van een jaarlijkse campagne onder de lokale
werkgevers.
4 Werk en Mantelzorg is een stichting die is opgericht door Mezzo om de combinatie tussen werk en mantelzorg beter mogelijk
te maken.
Advies cliëntenraad Wmo:
Breidt bovenstaande aandachtsgroepen uit met de volgende groepen:
- De centrale mantelzorger zonder andere helpers;
- 75-plussers die voor een partner zorgen;
- Mantelzorgers van een partner, kind of ouder met psychiatrische problematiek.
Reactie college:
Wij hebben gekozen voor de hiervoor genoemde aandachtsgroepen omdat deze vormen
van mantelzorg steeds vaker voorkomen en omdat de kans op overbelasting bij deze
groepen het grootst is. Wij onderschrijven dat er daarnaast ook andere groepen kunnen
worden onderscheiden die wellicht specifieke aandacht nodig hebben. Deze groepen vallen
onder de bestaande ondersteuningsinzet van het steunpunt mantelzorg. Om te kunnen
waarborgen dat bovenstaande aandachtsgroepen voldoende aandacht krijgen in de
ondersteuning zullen wij deze meenemen tijdens overleggen met Welzijn Lelystad over de
voortgang en stand van zaken van de mantelzorgondersteuning. Wanneer blijkt dat er te
weinig aandacht en/of specifieke kennis aanwezig is om deze groepen te bedienen dan
grijpen we hierop in.
21
4. Conclusies en aanbevelingen
In het nieuwe regeerakkoord is een aantal maatregelen opgenomen die, in min of meerdere mate, van
invloed zijn op de informele zorg. Het is nog onzeker hoe deze maatregelen zich verder ontwikkelen.
Zodra hierover meer bekend zal daarover gerapporteerd worden.
4.1 Mantelzorg
Als we kijken naar de stand van zaken rondom mantelzorgondersteuning en zorgvrijwilligers in
Lelystad, dan kunnen we concluderen dat er de laatste jaren veel is ondernomen en opgebouwd.
Het voorgenomen beleid en de daaruit voortvloeiende maatregelen zijn uitgevoerd.
In de kern komen we voor het doorontwikkelen van beleid tot de volgende conclusies en
aanbevelingen:
Conclusie Aanbeveling
Er wordt goed gebruik gemaakt van het huidige ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers.
Voortzetting van huidige ondersteuningsaanbod mantelzorg.
De grenzen van de huidige ondersteuning van mantelzorgers zijn bereikt en de vraag naar ondersteuning neemt toe.
Uitbreiden van de capaciteit van het steunpunt mantelzorg (Welzijn Lelystad). Daarnaast inzetten op innovatieve manieren van ondersteuning.
Het ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers is nog onvoldoende bekend bij zowel professionals als mantelzorgers.
Zorg er voor in samenwerking met Welzijn Lelystad en andere (zorg)partijen dat informatie over mantelzorgondersteuning actueel en toegankelijk is. Zowel digitaal vindbaar (bijvoorbeeld via een app) maar ook op papier zodat dit kan worden meegegeven bij bijvoorbeeld het zorgloket of de huisarts. Daarnaast dient deze informatie te worden toegevoegd aan het digitale zorgloket van de gemeente.
Er is nog onvoldoende samenhang en samenwerking in het ondersteuningsaanbod voor mantelzorgers van de verschillende organisaties.
Welzijn Lelystad de opdracht geven om samenhang en samenwerking verder te ontwikkelen en daarnaast in te zetten op slimme arrangementen rondom cliënten en mantelzorgers (opzetten van een ketenaanpak rondom mantelzorgondersteuning)
Mantelzorgers worden nog onvoldoende herkend en erkend.
Een campagne inzetten om de bekendheid van het begrip mantelzorg te vergroten.
Bezuinigingen in de zorg en decentralisaties naar gemeenten zijn van invloed op de belasting van mantelzorgers.
Bij het invullen van de decentralisatie van AWBZ taken rekening te houden met de positie van mantelzorgers.
In het kader van respijtzorg dient er te worden gekeken naar geschikte zorgarrangementen.
Met lokale partners en zorgverzekeraars wordt in beeld gebracht welke aanvullende (respijt-) zorgarrangementen ontwikkeld kunnen worden. Zoals een logeervoorziening voor ouderen in Lelystad.
22
4.2 Vrijwilligerszorg
De afgelopen jaren is het aantal zorgvrijwilligers toegenomen in Lelystad. Ook het aantal projecten dat
door zorgvrijwilligers wordt uitgevoerd is toegenomen. Toch zien we dat de hulpvraag het aanbod
overstijgt. Het is dus van groot belang dat we blijven inzetten op de werving en de opleiding van
zorgvrijwilligers. Onderstaand een weergave van de conclusies en aanbevelingen:
Conclusie Aanbeveling
Het aantal zorgvrijwilligers en ondersteuningsprojecten is toegenomen.
De huidige inzet van het steunpunt vrijwilligerszorg (Welzijn Lelystad) continueren.
Er zijn onvoldoende zorgvrijwilligers om de bestaande hulpvragen te beantwoorden en de vraag naar de inzet van zorgvrijwilligers neemt toe.
Blijven inzetten op de werving en opleiding van zorgvrijwilligers.
Er is nog onvoldoende samenwerking op het gebied van opleiden en ondersteunen van zorgvrijwilligers.
Welzijn Lelystad de opdracht geven om samenwerking op het gebied van zorgvrijwilligers verder te ontwikkelen (opzetten van een ketenaanpak rondom ondersteuning van zorgvrijwilligers). Onderdeel hiervan is het opplussen en coördineren van de deskundigheidsbevordering.
Grenzen van vrijwilligers in de zorg worden steeds verder opgerekt.
Voorkom dat zorgvrijwilligers taken uitvoeren die onverantwoord zijn. Zorg voor voldoende training en ondersteuning van zorgvrijwilligers.
De inzet van mensen met een uitkering als zorgvrijwilliger biedt kansen.
De taken rondom vrijwilligerszorg opnemen in de uitwerking van de verplichte tegenprestatie. Voor de matching en opleiding van vrijwilligers 1 (bestaande) fte participatiecoach inzetten.
Bezuinigingen in de zorg en decentralisaties naar gemeenten zijn van invloed op de vraag naar en belasting van zorgvrijwilligers.
Bij het invullen van de decentralisatiedossiers rekening houden met ouden met de positie van zorgvrijwilligers.
Advies cliëntenraad Wmo:
Stel een convenant op die de verschillende zorginstellingen, de gemeente en het steunpunt
mantelzorg ondertekenen. In het convenant staan afspraken en doelen beschreven rondom
de mantelzorgondersteuning in de gemeente.
Reactie college:
Wij vinden het belangrijk dat het aanbod en de samenwerking op het gebied van
mantelzorgondersteuning verder wordt ontwikkeld. Een convenant kan een middel zijn om
hieraan uitvoering te geven. Wij zullen in overleg met Welzijn Lelystad nader onderzoeken
of een mantelzorgconvenant in Lelystad hierbij een goed instrument is.
Advies cliëntenraad Wmo:
Naar voorbeeld van de gemeente Amsterdam een mantelzorgpas en mantelzorgboek
invoeren. Dit moet er voor zorgen dat wanneer de mantelzorger plotseling uitvalt dat er
bekend is dat er een zorgvrager aanwezig is.
Reactie college:
Wij zullen Welzijn Lelystad vragen naar de wenselijkheid, mogelijkheden en haalbaarheid
om dit in Lelystad in te voeren.
23
5. Financiën
a. Het gemeentelijk budget voor informele zorg is € 406.172,- structureel.
b. Aanvullend hierop is er € 80.000,00 extra geld nodig om de aanbevelingen waar te maken.
Hieronder worden de aanbevelingen uit het vorige hoofdstuk financieel vertaald:
Aanbeveling Nieuw budget Dekking
Voortzetting van huidige ondersteuningsaanbod mantelzorg en het uitbreiden van de capaciteit van het steunpunt mantelzorg (Welzijn Lelystad).
€ 80.000,- Aanvraag kadernota (inzet vanaf 2014)
Inzetten op en stimuleren van innovatieve manieren van ondersteuning
€ 0,- Huidig budget
Zorg er voor in samenwerking met Welzijn Lelystad en andere (zorg)partijen dat informatie over mantelzorgondersteuning actueel en toegankelijk is. Zowel digitaal vindbaar (bijvoorbeeld via een app) maar ook op papier zodat dit kan worden meegegeven bij bijvoorbeeld het zorgloket of de huisarts. Daarnaast dient deze informatie te worden toegevoegd aan het digitale zorgloket van de gemeente.
€ 0,- Huidig budget
Welzijn Lelystad de opdracht geven om samenhang en samenwerking verder te ontwikkelen en daarnaast in te zetten op slimme arrangementen rondom cliënten en mantelzorgers (opzetten van een ketenaanpak rondom mantelzorgondersteuning)
€ 0,- Huidig budget
Een campagne inzetten om de bekendheid van het begrip mantelzorg te vergroten.
€ 0,- Huidig budget
Bij het invullen van de decentralisatiedossiers rekening houden met de positie van mantelzorgers.
€ 0,- Onderdeel van de financiering van de decentralisaties
De huidige inzet van het steunpunt vrijwilligerszorg (Welzijn Lelystad) continueren.
€ 0,- Huidig budget
Blijven inzetten op de werving en opleiding van zorgvrijwilligers.
€ 0,- Huidig budget
Welzijn Lelystad de opdracht geven om samenwerking op het gebied van zorgvrijwilligers verder te ontwikkelen (opzetten van een ketenaanpak rondom ondersteuning van zorgvrijwilligers). Onderdeel hiervan is het opplussen en coördineren van de deskundigheidsbevordering.
€ 0,- Huidig budget
Voorkomen dat zorgvrijwilligers taken uitvoeren die onverantwoord zijn. Zorgen voor voldoende training en ondersteuning van zorgvrijwilligers.
€ 0,- Huidig budget
De taken rondom vrijwilligerszorg opnemen in de uitwerking van de verplichte tegenprestatie. Voor de matching en opleiding van vrijwilligers 1 (bestaande) fte participatiecoach inzetten.
€ 0,- Inzet 1 fte participatiecoach
Bij het invullen van de decentralisatiedossiers rekening houden met de positie van zorgvrijwilligers.
€ 0,- Onderdeel van de financiering van de decentralisaties
Totaal € 80.000,-
24
6. Advies cliëntenraad Wmo
Algemene vragen en opmerkingen:
- De nota is erg algemeen gesteld en mist doelstellingen waardoor evaluatie moeilijk wordt.
Reactie college: Wij onderschrijven het belang van het stellen van doelstellingen zodat het beleid
kan worden geëvalueerd. Wij hebben daarom besloten paragraaf 2.6 toe te voegen waarin
indicatoren zijn vermeld die zullen worden gemonitord en geëvalueerd. Hierbij maken wij gebruik
van onderzoeken van onze afdeling onderzoek en statistiek en het SGBO onderzoek naar de
ervaringen van mantelzorgers. Toen u de conceptnota ontving was de mogelijkheid van de inzet
van een SGBO onderzoek over de ervaringen van mantelzorg nog niet bij ons bekend.
- Evaluatie van het voorafgaande beleid ontbreek.
Reactie college: In de vorige beleidsnota zijn doelstellingen benoemd In deze nota hebben wij
een beschrijving gegeven van de stand van zaken. Ook is het resultaat van de doelstellingen
beschreven. Er is hiermee sprake van een evaluatie.
- Cijfers over het aantal mantelzorgers in Lelystad ontbreken.
Reactie college: We hebben in deze nota gebruik gemaakt van de meest recente landelijke en
lokale cijfers. Het precieze aantal mantelzorgers in Lelystad is niet bekend omdat deze niet
worden geregistreerd. Op grond van landelijke gegevens en lokaal onderzoek kunnen wij wel
aangeven welk percentage van de bevolking mantelzorger is (pagina 12).
- Inzicht in de specifieke kenmerken van mantelzorgers in de verschillende levensfasen
ontbreekt. Dit is nodig om aan te kunnen sluiten bij wensen en behoeften van mantelzorgers.
Reactie college: Wij zijn het eens met de opmerking van de cliëntenraad dat inzicht in speciefieke
kenmerken nodig is om een passend ondersteuningsaanbod te kunnen bieden. Wij hebben
daarom een aantal specifieke mantelzorggroepen benoemd in deze nota. Dit inzicht is naar onze
mening met name van belang voor uitvoerende organisaties die werken met mantelzorgers. Wij
stellen daarom voor om een campagne op te zetten om de bewustwording en kennis te vergroten
onder de betreffende organisaties. De precieze invulling van deze campagne zal na vaststelling
van de beleidsnota worden uitgewerkt.
- Er is niet of nauwelijks aandacht voor preventie, het voorkomen dat mantelzorgers overbelast
raken.
Reactie college: Het voorkomen van overbelaste mantelzorgers is het belangrijkste doel van deze
beleidsnota. Het grootste deel van de middelen die de gemeente investeert in informele zorg heeft
een preventieve werking.
- Het respijtzorgaanbod is erg belangrijk. De genoemde website www.respijtwijzer.nl geeft
alleen aanbod voor dagbesteding weer. Mantelzorgers hebben vooral behoefte aan een
logeeropvang. De cliëntenraad stelt voor dat de gemeente zelf een logeervoorziening opzet
met behulp van vrijwilligers.
Reactie college: De respijtwijzer website geeft naast dagbesteding ook logeervoorzieningen weer.
Het is wel belangrijk dat dit aanbod regelmatig wordt geactualiseerd. Hiervoor zijn de aanbieders
zelf verantwoordelijk. CMO Flevoland is op dit moment bezig met een onderzoek naar
respijtvoorzieningen in Flevoland. Indien er gaten zijn in het aanbod dan zal de gemeente in
gesprek gaan met aanbieders om deze gaten te vullen. Wij zijn als gemeente niet de partij om zelf
een logeervoorzieningen te gaan draaien.
25
- Het verschil tussen mantelzorgers en vrijwilligers bij informele zorg is de emotionele belasting.
Er moet deskundige begeleiding beschikbaar zijn voor mantelzorgers om hiermee te leren
omgaan.
Reactie college: Wij zijn het eens met de cliëntenraad dat de emotionele belasting voor
mantelzorgers vaak groot is. Het is daarom van belang dat steunpunt mantelzorg en de
zorgaanbieders zelf naast praktische ondersteuning ook emotionele ondersteuning bieden aan
mantelzorgers. Dit is nu ook nadrukkelijke onderdeel van het huidige aanbod van steunpunt
mantelzorg.
- Educatie van mantelzorgers en vrijwilligers door zorgprofessionals is onderdeel van het
beleid.
Reactie college: Het is van groot belang dat zorgvrijwilligers en mantelzorgers voldoende kennis
en ervaring opdoen om de steeds complexer wordende zorgtaken te kunnen uitvoeren.
Deskundigheidsbevordering door professionals vindt al veel plaats. Door betere samenwerking
tussen de verschillende zorgdisciplines kunnen mantelzorgers en zorgvrijwilligers profiteren van
een uitgebreider aanbod aan training en scholing. Wij hebben bij de aanbevelingen toegevoegd
dat deskundigheidsbevordering moet worden opgeplust en gecoördineerd.
- Er mist een duidelijke financiële onderbouwing. De nota is een meerjarige beleidsnota, wat is
de financiële ruimte voor de komende jaren, blijft deze minimaal op het niveau van de huidige
begroting?
Reactie college: Het voorstel is om het huidige budget van € 406.172,- te continueren en
structureel uit te breiden met € 80.000,- vanaf 2014. Het schema in deze nota hebben wij op dit
punt aangepast en verduidelijkt. Overigens blijft het gemeentelijk budget afhankelijk van
ontwikkelingen op Rijksniveau. Dit kan zowel negatieve als positieve gevolgen hebben voor het
beschikbare budget voor informele zorg.
- Wat betekent de bezuiniging op huishoudelijke hulp voor de mantelzorger? Hoeveel
zorgvragers en hun mantelzorgers worden hierdoor getroffen?
Reactie college:. Er wordt 75% gekort op het budget dat de gemeenten ontvangen voor het
uitvoeren van de huishoudelijke hulp. De huishoudelijke hulp wordt omgevormd tot een
maatwerkvoorziening voor de lagere inkomens. De precieze definitie van de term lagere inkomens
is nog niet bekend waardoor wij niet weten wie hier precies onder vallen. Wij zullen, zodra er meer
duidelijkheid is over deze maatregel, een voorstel aan de raad voorleggen. Wij kunnen nu nog niet
aangeven hoeveel clienten getroffen worden door deze maatregel maar wij zullen dat in het
voorstel meenemen. Wij zullen daarbij ook nadrukkelijk kijken naar de consequenties van de
maatregel voor de mantelzorgers.
26
Bijlage: Inventarisatie ondersteuning mantelzorgers (aangeboden door cliëntenraad Wmo)
Definitie: Mantelzorgers zorgen langdurig en onbetaald voor een chronisch zieke, gehandicapte of
hulpbehoevende ouder (40%), partner (20%), kind (10%), ander familielid (15%), vriend of kennis
(15%).
Mantelzorgers geven aan de zorgvrager emotionele steun, begeleiding, huishoudelijke hulp, doen
boodschappen, houden toezicht en/of gaan mee bij bezoeken aan artsen, winkels, familie. Een kwart
van de mantelzorgers helpt ook bij de persoonlijke verzorging en/of neemt verpleegkundige taken op
zich. Onderzoek wijst uit dat mantelzorgers hier tussen de 8 en 45 uur per week aan besteden
gedurende gemiddeld 5 jaar. Een deel van de mantelzorgers heeft daarnaast een (fulltime) baan en/of
gezin of doet aan vrijwilligerswerk. De fysieke en emotionele belasting van de mantelzorger loopt sterk
uiteen.
De meerderheid van de ontvangers van mantelzorg is 65-plusser. De meerderheid van de
mantelzorgers is vrouw en tussen de 45 en 65 jaar. Het aantal oudere (65-plus)mantelzorgers neemt
toe door de vergrijzing, daarmee neemt de kans op overbelasting toe.
Met de transitie van AWBZ naar Wmo en de daarbij aangekondigde korting op de budgetten zal
een groter beroep worden gedaan op de zelfredzaamheid van de zorgvrager en de inzet van
zijn netwerk (mantelzorgers). 45% van de mantelzorgers geeft nu al aan matige tot ernstige
belast te zijn en 17% is overbelast. Om overbelasting van de mantelzorgers te voorkomen is
ondersteuning van mantelzorgers noodzakelijk. Dit kan op verschillende manieren:
Informatie en advies
De gevers van informele zorg duidelijk maken dat zij mantelzorger zijn en gebruik kunnen maken van
het (gemeentelijke) aanbod voor ondersteuning (Steunpunt Mantelzorg, MEZZO, Wmo regelingen)
Aanbod van Steunpunt Mantelzorg bekend stellen door verspreiding folders en persoonlijk contact
aan:
o Mantelzorgers (probeer ze te bereiken)
o Zorgverleners (huisartsen, specialisten, wijkteams, paramedici, etc.). Huisartsen
bijscholen met punten! over mantelzorg door Steunpunt Mantelzorg ism Mezzo
o Patiënten verenigingen
o Zorgvragers en hun mantelzorgers door folder van Steunpunt Mantelzorg mee te sturen
met Wmo beschikkingen
o Folders op plaatsen waar mantelzorgers komen (stadhuis, ziekenhuis, MFA´s, scholen,
apotheken,GOL, etc.)
o Aandacht voor (Steunpunt) mantelzorg in de media
Advies en informatie vanuit Steunpunt Mantelzorg
Advies en informatie geven aan mantelzorgers aangaande professionele, emotionele en financiële
ondersteuning
Professionele ondersteuning. Door de mantelzorger:
op de hoogte te brengen van specifieke informatie over ziektebeelden (alzheimer, autisme, nah,
e.d.)
te helpen bij het inzetten van professionele hulp bij zorgtaken (thuiszorg, hulp bij persoonlijke
verzorging of verpleegkundige taken)
op de hoogte te brengen van inzet ergotherapeut (vanuit basispakket zorgverzekering), die op de
hoogte is en tips kan geven aangaande verbetering ADL en hulpmiddelenaanbod
op de hoogte te brengen van het hulpmiddelenaanbod - welke hulpmiddelen zijn er, waar zijn ze
te verkrijgen of te koop (adressen en websites) en hoe vraag je ze aan – organiseer een
HiepHoiHandigbeurs
27
tips te geven die de verzorging en ondersteuning vereenvoudigen (van elastische schoenveters
tot opsta-palen en hoe til je een rolstoel in de auto en kleed je iemand na het douchen snel aan).
Op de hoogte brengen van ondersteunende organisaties en websites (www.regelhulp.nl,
www.mezzo.nl , etc.)
Te helpen bij de afstemming van de te verlenen zorg met betrokkenen (mantelzorger,
professionals en vrijwilligers)
Te helpen met invulling zorgvraag (vrijwilligersinzet, aanvraag AWBZ of Wmo voorzieningen)
Emotionele ondersteuning. Door de mantelzorger:
te ondersteunen door het bespreekbaar maken van zorgen over de zorgvrager, aanpak van de
zorg, omgang met de zorgvrager, onbalans tussen draaglast en draagkracht, de intensiteit en
complexiteit zorgverlening, etc.
te leren hoe om te gaan met gedragsproblemen van de zorgvrager
in contact te brengen met lotgenoten
Te leren omgaan met geleidelijke verzwaring van de zorgtaak en het eigen gezondheidsrisico
leren onderkennen
Alert te maken of de kwaliteit van de zorgverlening door de mantelzorger (nog) adequaat is
Financiële ondersteuning. Door de mantelzorger:
informatie te geven over vergoedingen voor mensen met een beperking en hun mantelzorger
o Mantelzorgcompliment/erfbelasting
o Compensatie eigen risico
o Wet chronische ziekte of gehandicapten tegemoetkoming
o Onkostenvergoeding reizen buiten de regio
o Belasting aftrek extra kosten: hulpmiddelen, medische zaken, telefoonkosten, vervoer,
etc.
o Bijzondere bijstand
o Zorgtoeslag
o Langdurigheidtoeslag
o Zorgverzekeringen met mantelzorgvergoeding bij uitval
o Vrijwilligersverzekering VGN ook voor mantelzorgers
Te helpen bij aanvraag PGB voor betaling van informele zorg(is men dan nog mantelzorger of
betaalde niet- professionele hulpverlener). Op de hoogte brengen van GOL, Per Saldo, etc.
Respijtzorg vanuit de Wmo
Om er voor te zorgen dat mantelzorgers even op adem kunnen komen en overbelasting te voorkomen
is aanbod van respijtzorg noodzakelijk, zodat de mantelzorger:
o een ochtend, middag of avond iets voor zichzelf kan doen (vereniging, sociale contacten),
bijv. door aanbod dagopvang (activiteitencentra, zorgboerderij), oppas door zorgvrijwilliger
o ondersteund wordt door overname van werkzaamheden, bijv. hulp bij huishouden,
tuinonderhoud, etc.
o kan bijtanken door logeeropvang te bieden gedurende een midweek, weekend of
vakantieweek (zie bijlage A)
o weet dat en hoe er gebruik gemaakt kan worden van zorghotels
o kennis heeft van logeer/opvangmogelijkheden (logeerhuizen voor kinderen, logeeropvang
in verpleeghuizen)
o kennis heeft van de financiële consequenties en regels rond respijtzorg
Ondersteunen mantelzorgers met (fulltime) baan
Organiseer samen met de KvK aandacht voor mantelzorgers bij bedrijfskringen, etc.
Verstrek informatie aan en ondersteun mantelzorger bij gesprek met werkgever en/of collega’s
voor overleg betreffende
o Begrip voor situatie mantelzorger
28
o Calamiteitenverlof
o Kortdurend zorgverlof
o Langdurig zorgverlof
o Ontheffing sollicitatieplicht
o Flexibele werktijden, thuiswerken
Ondersteun mantelzorgers laatste levensfase
Geef informatie over:
o Stervensbegeleiding
o ’t Hofje
o Verwerking rouw en verlies
o Begeleiding ex-mantelzorgers
Belangenbehartiging
Duidelijkheid regels voor mantelzorgers met betrekking tot uitkering en werk (incl.
sollicitatieplicht)
Vastleggen gezamenlijke afspraken in mantelzorgconvenant tussen
gemeente/zorginstellingen
Vastleggen gezamenlijk mantelzorg beleid bij verschillende zorgaanbieders Coloriet, Kwintes,
Triade, Hanzeborg, etc.
Belangen behartigen van mantelzorgers bij gemeente, zorgverzekeraar, werkgevers, e.d.
Knelpunten mantelzorgers
Niet serieus worden genomen bij Wmo / AWBZ aanvraag. Als zelfde aanvraag wordt ingediend
via professionele zorgverlener wordt anders gereageerd op aanvraag
Het niet worden betrokken bij het traject van indicatie tot uitvoering
Veel tijd en energie kwijt aan de papierwinkel rond AWBZ en Wmo
Bang voor ontbreken van vangnet bij ziekte mantelzorger: geen andere mantelzorgers, thuiszorg,
particuliere hulp, tijdelijke opname in verzorging- of verpleeghuis
Geen goede afstemming zorgtaken met andere zorgverleners
Geen mogelijkheid om zorgwoning te betrekken samen met partner
Hoe om te gaan met gedragsproblemen van zorgvrager
Hoe om te gaan met geleidelijke verzwaring van zorgtaak en wanneer is mantelzorg niet langer
verantwoord
Weinig waardering voor zwaar belaste mantelzorgers die voorkomen dat zorgvrager moet worden
opgenomen in tehuis (15% van de zorgvragers)
Te grote belasting voor privésituatie / zware belasting / overbelasting
Meer aandacht voor jeugdige mantelzorgers die ingezet worden voor dagelijkse ondersteuning
van vader/moeder/zus/broer
Risicogroepen voor overbelasting en gezondheidsklachten:
Zorgvragers met gedragsproblemen, zeker inwonende mantelzorgers = 24 uur belasting per dag
Mantelzorgers met sterk emotioneel verantwoordelijkheidsgevoel
Mantelzorgers die geen hulp vragen
Mantelzorgers met werkkring
Mantelzorgers die zorg niet kunnen delen (eenoudergezinnen, enig kinderen)
Jeugdige mantelzorgers (krijgen later vaak psychische klachten)
Mantelzorgers van meerdere zorgvragers
Niet westerse allochtonen, die te weinig hulp vragen, die weinig sociale contacten hebben en een
taalprobleem
29
Thuiszorg moet overbelasting van mantelzorger melden (waar en wie neemt actie?), artsen moeten
ingrijpen als zorg voor mantelzorger te veel wordt (uithuisplaatsing)
Bij oudere mantelzorgers alert zijn dat kwalitatief verantwoorde mantelzorg geboden blijft worden en
de mantelzorger op leeftijd de toenemende zorg kan blijven leveren.
top related