onkolojİde hasta ve hasta yakininin gÜÇlendİrİlmesİ · sık karşılaşılan sorular.. ... en...

ONKOLOJİDE HASTA

ve HASTA YAKINININ

GÜÇLENDİRİLMESİ

Hasta ve yakınının

DESTEKLENMESİ

26 mart 2010 saat 14.15

…….

GÜÇLENDİRME?????

güçsüzlük

Kişinin , davranışlarının bir

sonuç getirmeyeceği algısı,

güncel olay ya da henüz

yaşanmış bir olay üzerinde

kontrol eksikliği algısıdır.

Başka bir deyişle

kişinin belirli olaylar yada

durumlar karşısında kendini

güçlü hissetmediği ya da

bireysel olarak kontrol kaybı

hissettiği durumdur.

Hemşirelik; Virginia Handerson’a göre;

sağlıklı veya hasta bireyin

temel gereksinimini karşılamada

bağımsız hale gelmesi için diğer sağlık

bakımı veren gruplarla işbirliği içinde

çalışmak, bağımsızlığa ulaşma sürecini

mümkün olduğunca hızlandırmak ve

kaybettiği gücü kazanmasında bireye

yardımcı olmaktır

…hemşire yönetmeliği..8 mart

Hasta ve yakınını

Güçlendirme hemşirenin

görevidir..

……..

AVRUPA KANSER Birlikleri Örgütü

(ECL)Kanserli hastaların hakları,

Avrupa Kılavuzu

Kılavuz;

Kanser hastalarının ve

sağlık çalışanlarının

hak ve sorumluluklarının

tanınmasına ve

güçlendirilmesine yöneliktir

….. Avrupa Kanser Birlikleri Örgütü

(“The Association of European Cancer

Leagues, ECL),

kanserli hastalar ve ailelerine yasal güvenceler ve özel hizmetlerin sunumunu gerekli görmektedir

ECLHaziran 2002’de Oslo’da

uluslararası ortak bildirge yayınlamış

bildirge ile,

ülkelerin, insan haklarına

saygı çerçevesinde bu

önerileri kabul etmelerini

önermektedir

Kılavuzda bazı ana başlıklar;

2. Bakım Kalitesi

3. Hastalar ile sağlık çalışanları

arasındaki

ilişkiler

4. Hastanın bilgilendirilmesi

Ana başlıklar;

5. Hastalar ve yakınlarına

psikolojik destek

sağlanması

6. Sosyal destek ve maddi

yardımlar

7. Rehabilitasyon

bağlantılı alt başlıklar;

• Çok sayıda farklı sağlık hizmetinden

faydalanabilme (evde bakım, topluma

yönelik hizmetler)

• Sağlık, sosyal ve psikolojik hizmetler

arasında koordinasyon

• Ailelere destek olunması

• Multidisipliner sağlık ekibine

ulaşabilme

Bağlantılı alt başlıklar;

Özelleşmiş kanser hizmetlerine

Ulaşabilme

• Konsültasyon ve iletişim için yeterli

zaman ayrılması

• Tanı, tedavi, bakım ve hastalığın seyri

ile ilgili bilgilendirilme ya da

bilgilendirilmeyi istememe hakkı

• Uygun bir ortamda bilgi edinme hakkı

bağlantılı alt başlıklar; İzin verme ya da vermeme hakkı

Şikayetlerin dinlenmesi ve

cevaplandırılması hakkı

İstenildiğinde ailenin sürece katılma Hakkı

Hastalar ve ailelerinin; hastalığı en iyi

şekilde anlaması ve başa çıkabilmesi,

üzüntü ve streslerinin azaltılması için

bilgiye ulaşımları

desteklenmelidir

bağlantılı alt başlıklar;

Hastalar ve yakınlarının; tanı, tedavi ve tedavi sonrası süreçlere uyumları için duygusal ihtiyaçlarının karşılanmasında psikolojik desteğin sağlanması esastır

Hastalığın her döneminde psikolojik

desteğe ulaşabilmek

Sağlık çalışanlarının, psikolojik destek

ve iletişimle ilgili uygun eğitimlerinin

sağlanması

bağlantılı alt başlıklar;

• Kanser derneklerinin hastane

içinde ve toplum düzeyinde rol

almaları

• Destek grupları .

bağlantılı alt başlıklar;

Hastalara destek amaçlı haberleşme

ağının ve eski hastaların

deneyimlerinin paylaşılmasının

geliştirilmesine yönelik internet

teknolojileri

Eski hastalar, yeni hastalara gönüllü

destek sağlayabilir

bağlantılı alt başlıklar;

Kanserle ilgili telefon yardım hattının

kurulması

Destek ve kendine yardım gruplarının

önemi

bağlantılı alt başlıklar;

Maddi yardımın nereden ve nasıl

bulunacağı konusunda yol gösterilmesi

Yasal haklar ve bunlara başvuru

konusunda yardım

Hastalık süresince ve hastalık sonrası

dönemde desteğin sağlanması

Gerektiğinde aile bireylerine özel

desteğin sağlanması

bağlantılı alt başlıklar;

Kanserli çalışanlara özel güvencelerin

sağlanması (hastalık izni, yarım gün

çalışma, işten çıkarılmama garantisi

bağlantılı alt başlıklar;

Tam kapsamlı (fiziksel, sosyal,

psikolojik, ruhsal, ve mesleksel) ve

Multi-disipliner bir yaklaşımla Kanserli

hastalara rehabilitasyon

Psikolojik bakım neden gerekli

Hemşirelerin bütüncül bakım

vermesi gerektiğinden,hemşirelik

mesleğinin gereği olarak

Psikolojik bakım

Kanserin bir stresör olması ve

başedilmesi gerekli hasta

tepkilerini ortaya çıkarması

nedeniyle

Psikolojik bakım

Hasta haklarına yönelik ulusal

taahhütlerimiz ve hasta

savunuculuğunun görevimiz

olması nedeniyle

Sormamız gereken sorular

Nelerle karşılaştım?

Ne yaptım?

Psikolojik bakım mı bu yaptığım?

Ne yaparsam uygun olur ne yaparsam

adı psikolojik bakım olur?

Deneyimleri/görüşleri paylaşalım

karşılaştıklarımız

Rol yapma

Daha kötülerini örnek gösterip teselliye

çalışma

Bilgilenmeye –geleceği planlamaya

çalışma

Desteklerini-kaynaklarını sorgulama

Tepki-İNKAR

Yanlıştır

Yanılmıştır belki

Yanılmıştır inşallah

Atlamamıştır inşallah..

Nasıl destekleyeceğiz-elinden inkarı alalım

mı-ne zaman???

Bu durumlara karşı

Güçlendirme amaçlı ne

yapıyoruz???

Destek verenin

korkusu (moral vereyim derken

moral bozar mıyım?)

Depresyona , ümit kaybına neden

olur muyum???

Sorulara cevap verme

Sık karşılaşılan sorular..

Neyi duymak istiyor..

Neyi duymaya hazır

Hemşirelik değerlendirmesi

yapabilme olanağı ar mı??

Sık söylediğimiz sözler neler

Farkında mıyız???

“böyle düşünmemelisin”

“moralini bozmamalısın”

“Pozitif düşünmeliyim” inancı

bir takıntı haline gelirse

Hasta tanıyı aldıktan sonra kendisini

hep olumlu düşünmek zorunda

hisseder.

hasta ve yakınları yaşadıkları öfkeyi,

üzüntüyü ve kederi yaşamayı erteler.

Oysa

Hastalık tanısı sonrası yaşanılan öfke,

şok ve üzüntü gibi olumsuz

duyguların paylaşılması gerekir.

Duyguların bastırılması, inkar

döneminin uzun sürmesine ve

bastırılan duyguların daha şiddetli

şekilde kendini göstermesine neden

olabilir?

Neyi değerlendireceğiz

Hangisi bizim işimiz

Kurumun kültürü,prosedürü ne

Ruhsal problem..

hastalık gibi zorlayıcı yaşam

olaylarının süre ve

şiddetine bağlı olarak,

ruhsal problemlerin ortaya

çıkmasına neden olduğunu

bildirmişlerdir.

Ruhsal durum

semptomlar, kanserin lokalizasyonu,

beklenenprognoz

Hastan›n geçmiş kişilik özellikleri,

sorunlarla başa çıkma yeteneği, ego gücü,

içerisinde bulundu¤u psikolojik gelişim aşaması

kanserin bulunulan noktadaki etkisi ve anlamı

Ruhsal durum

Şaşkınlık

Öfke ve

kaygı…

Korku

Ümitsizlik

güçsüzlük

hastada

Başkalarına bağımlı kalma

Sosyal yaşamın sekteye uğraması

Vb…

Kanserli Hastanın

Yakınlarında Öfke ve Kaygı

sonraki aşamada ne olacağının

bilinememesi hastalara ve yakınlarına

kaygı yaşatmaktadır

en sık gözlenenin ümitsizlik,

anksiyete ve ölüm korkusu olduğu

belirtilmiştir

…

yakınlarında

yaşamında değişiklik

yapmak zorunda olmaları

ve tedavi sürecinde

hastalarına eşlik etmeleri-

ruhsal dalgalanmalar

gözlenmesi gerekli tepkiler

kansere karşı önyargılı ve felaketçi

bir tavır

Kaderci teslimiyetçi tavır

Başetme çabası

Kişiye göre değişen

yaklaşımlar

hasta çok iyi izlenmeli, iyi tanımalı.

Hastaya ne zaman ve nasıl

söyleneceğine, hastadan alınacak

uyarılara göre karar vermeli"

YAPILABİLİYOR MU??

Basamaklı yaklaşım

Acele etmemek

Bebek adımları….dürüstlük-yarar

dengesini gözeterek

yaşam kalitesinin yükseltilmesi

İki uç:

Aşırı ilgilenme---durumu yok sayma

Tükenmeyi önleme (şarj etme)

İlaçla Yardımda yaşanan

sorunlar Uyku sorununun çözümünde kullan›lan

hipnotikler veya antihistaminikler özellikle akşam saatlerinde uygulandığında deliryumu provoke

edebilir.

verilecek ilaçların gastrointestinal sistem üzerindeki direkt ya da çoğunluğu 5HT-3 reseptörleri üzerinden ortaya çıkan merkezi nitelikte bulantı ve kusmalara yol açıp açmayacağının akılda tutulması gerekir

İlaçlar ve bazı tümörler de

depresyona neden olabilir

İlaçlar;

prednizon, deksametazon, prokarbazin,

vinkristin, vinblastin, l-asparaginaz,

tamoksifen,

interferon, antihipertansifler, narkotikler,

beta blokerler, benzodiazepinler,

steroidler, antiparkinson ajanlar..

Tümörler vd.

Hormon salgılayan tümörler,

pankeas başı kanseri,

MSS tümörleri,

üremi,

ensefalit,

elektrolit dengesizliği depresyona

yol açan nedenler arasında yer almaktadır

intihar riskini artıranlar

Depresyon, ümitsizlik,

Kontrol edilemeyen ağrı

Hafif deliryum

Eski psikiyatrik hastalıklar

Madde Bağımlılığı

Akut aile sorunları

Geçmiş intihar girişimleri,

Ailede intihar öyküsü.

Güçlendirme-destekleme

intihar fikirlerinin doğal olduğu

yönünde bilgi verilmesi

önerilmektedir.

semptomlar kontrol altına

alındığında intihar fikri

kaybolmakta

EN AZ KONUŞULAN KONU

Cinsel sorun

Hastalar sorunlarının doğası ve geri

dönüşünün olup olmayacağını bilmek

isteyeceklerdir.

Eş ya da partner de konuşmada yer

alabilir.

güçsüzleştiren

eli kolu bağlı oturmak

Çaresiz bekleyiş..

Algılanan sosyal destek

Güvenmek..

…….

Korkan insan başkalarını yanında ister

Kaygılı kişi kalabalığı tercih etmez

Korkuyu yönetilebilr düzeye indirirsek

kişinin kendine güveni artar başetme

umudu yükselir..

Ailenin sorumlulukları-I

Kararlar vermek ya da karar

sorumluluğunu paylaşmak,

Hastanın bakımını yerine getirmek,

Mali giderleri karşılamak,

Hastalığa bağlı ve diğer nedenlerden

ortaya çıkan değişimlere adapte

olmak,

Holland JC( 1998) Psycho Oncology, ss. 981-993)

Ailenin sorumlulukları-II

Hastanın isteklerini karşılamak,

Hastanın artan duygusal gereksinimini

karşılamak

Kendi duygusal gereksinimini

karşılamak

Yaşam düzenini sürdürmek

Holland JC( 1998) Psycho Oncology, ss. 981-993)

Onam formu

Gerçekler..

Hemşirelerden

Hastalardan çok yakınlarıyla

uğraşıyorum, anlatılanları anlamamakta

ısrar ediyorlar, tekrar tekrar aynı şeyleri

soruyorlar, sanki bizi test ediyorlar..

“Hasta için” ne

yapabilirim?,-

Hazır reçeteler mi? Temel ilkeler mi

İlkeler………….

Bana ne

Sana ne

Ona ne

SINIRLARI AŞMAMAK

MAHREMİYETE SAYGI

Meraktan kaçınma-hasta yararını

önceleme

İlke…

Dürüstlük

Yalan söylememe/doğruyu

söylememe???

İlke..

Aktif dinleme ve her sorunun yanıt

beklemediğini bilme

Susmayı etkin kullanma

İlke..

Otonomi-özerklik

Yerine karar vermeme

Hasta için değil hasta ile çalışma

(Aktif dinleme, empati yapma, duygu ifadesine yardım,düşüncelerini açıklaştırmaya yardım, soru sormaya fırsat verme, gereksinimine uygun bilgi verme, psikolojik gereksinimleri belirleme. KARARLARA KATILMASINI SAĞLAYABİLME)

Inci düzey psikolojik bakım

ilke

Özerklik

Özbakım becerilerini ve baş edeblmeyi

güçlendirme

ilke

Mahremiyeti –hasta yararını koruma

İletişimde Mahremiyeti sağlayan fizik

ortam

neyi

Neden yapıyorum??

HASTADAKİ DURUM GEREKSİNİM YAPILACAK OLAN

Tedavi zararından korkma

Nukste yaşana ölüm korkusu

Tekrarlama korkusu

Çocuğuna geçecek korkusu

Güvenlik gereksinimi Korkuyu ele alma

Sakın söyleme diyen hasta ailesi Hastanın üzülmesi,

depresyona girmesi,

baş edememesinden korkma

Tedaviyi reddetme (stomayı)

(Yaşamın kısıtlanması endişesi)

Güvenlik gereksinimi Nedeni anlama

Güven sağlama

Bilinmezlik kaygısı

Belirsizlik endişesi

Dinleme

Yanında olma

Düşündüğü olasılıkları anlatmasını

isteme

Duygu iadesine yardım

Saygı görme gereksinimi

Ait olma gereksinimi

Zaman ayırma

Nasılsınız? Sorusunu nasıl olduğunu

anlamak için sorma

katedilecek

Daha çok yolumuz var…

Azimle hep birlikte…