op zoek naar effectief schrijfonderwijs · ten brinke . ontdekking van . gericht schrijven: doel-...
Post on 18-Aug-2020
5 Views
Preview:
TRANSCRIPT
Op zoek naar effectief schrijfonderwijs
Gert Rijlaarsdam M.m.v. Michel Couzijn, Martine Braaksma, Tanja
Janssen, Talita Groenendijk, Anouk ten Peeze, Liselore van Ockenburg e.a.
Op zoek
Start bij het begin: Leraar Nederlands te Dordrecht
Onderzoek met sectie
Onderzoek op die school > proefschrift Effectief programma: leerlingen erbij betrekken
Individuele processen
Onderzoek diverse lessenseries getest: BO, VO, HO
Vanaf dag 1: Geïntrigeerd in schrijfonderwijs en in teksten die leerlingen schrijven
Vanaf dag 2:
Verveling bij schoolboekgebruik
Vanaf dag 3: Voorkeur voor grote en lastige taken
Vanaf dag 4: Interesse in wat een tekst doet.
Waarom dat zo?
Vaksectie: afschaffen van grammaticaonderwijs (minimaliseren)
Werken en spelen met taal
Wegwijs in het Taalverkeer
Taal met effect
Schoolboek als grabbelton of voorraadschuur
1 Leesuur 3 Werkuren aan taken
Adagio: Wat moet die gozer van me?
Pragma-linguïstische analyse: inhoud, ordening, stijl/woordkeuze
Peter van Lint, 1973 “Tekstanalyse als middel tot
informatiedetectie en manipulatieresistentie”
Steven ten
Brinke
Ontdekking van Gericht Schrijven: doel- en publiekgericht als examen
Schrijven: doelgericht?
Dan ook: documentatie doelgericht
Als examenvorm? Sectie besluit principieel anders
Wie vormt de doelgroep van een tekst?
Medeleerlingen, want een publiek
waarover je iets te weten kunt komen
Ontdekking van Gericht Schrijven: doel- en publiekgericht voor medeleerlingen
Consequentie 2: Wie zijn de meest valide beoordelaars van de tekst?
Consequentie 1: dan moeten schrijvers een publieksanalyse doen. Wat vinden de lezers over onderwerp X?
Consequentie 3: Medeleerlingen gaan na of het doel voor dit publiek bereikt is
Blijf erbij: Adagio: Wat moet die gozer van me met die tekst?
De bedoelde lezers?
Kunnen leerlingen teksten beoordelen?
Elke leerling beoordeelt drie teksten uit het schoolonderzoek met een beoordelingsschema
Aspecten: Doelgerichtheid Publiekgerichtheid Structuur Nieuwswaarde Betrouwbaarheid Stijl & Taalgebruik
10 stellingen per aspect
Weten we niet! We doen een
experiment op school
Hoe komen we erachter of de leerlingenoordelen overeenstemmen met het docentoordeel?
via via via…..
Een onderzoeken in Amsterdam wil de data analyseren.
Publikaties in Levende Talen:
Leerlingen hebben prima beoordeeld.
Oordeel van leerlingen telt 50% mee bij het cijfer voor de tekst.
Henk Blok
Begin van mijn aanstelling (deeltijd) als parttime onderzoeker bij RITP (A.D. de Groot, Hildo Wesdorp)
In 1983 een onderzoeksplan goedgekeurd door NWO: Effecten van leerlingenrespons op aspecten van stelvaardigheid
Drie jaar onderzoek, drie dagen in de week, naast lessen Nederlands in Dordrecht
11 docenten verspreid over Nederland gaven twee klassen 3 VWO les: 1 Experimenteel, 1 Controle
Lessen:
Vier series van 6-8 lessen waarin leerlingen een gedocumenteerd stuk schreven.
Eerste versie werd van commentaar voorzien
Drie leerlingen (E-groep)
Docent (C-groep)
Leerlingen: drie teksten in twee lesuren
Docent: 20 minuten per tekst
Docent maakte er dus flink werk van!!
Inspiratiebronnen
Ontdekking: in het buitenland wordt heel veel onderzocht over lees- en
schrijfonderwijs: Elbow, Moffett etc
WRITING WITHOUT TEACHERS
TEACHING THE UNIVERSE OF DISCOURSE
Commentaar in twee fasen: 1: subjectief lezerscommentaar, 2: dan ‘objectief’ commentaar
Publiekgerichtheid
1. Ik werd echt bij het onderwerp betrokken
2. In de inleiding kreeg ik het gevoel: dit moet ik lezen.
Publiekgerichtheid: 1. Wordt de lezer tot verder lezen aangespoord?
1-2: Nee, het begin is te traag, de lezer haakt af. Het begint te gewoon, voorspelbaar. De inleiding spreekt niet aan.
3: Ja, je doet je best (zie mijn + in de kantlijn) om de lezer te laten voelen dat ie iets met het onderwerp te maken heeft. Je kunt nog wel iets aan het begin verbeteren om meer succes te hebben. 4-5: Dit is een begin waardoor je de aandacht van de lezer trekt. Zo wordt de lezer geraakt. De inleiding spreekt aan.
Effect halverwege en eind van het schooljaar:
Geen verschillen tussen de twee groepen leerlingen:
1. Tekstkwaliteit
2. Schrijfprocessen
3. Schrijfangst Beide groepen aan het eind van het jaar beter dan het gemiddelde te Nederland in VWO 3
Uitslag:
D L
1 1
Interessante nevenbevindingen, aanwijzingen
Leerlingen leerden vooral in de rol van commentator
Leerlingen vinden commentaar krijgen van leerlingen ok,
voor taalgebruik liever commentaar van de docent.
Persoonlijk:
1. Leerlingen laten werken i.p.v. docent
2. Leerlingenrollen onderscheiden 1. Schrijver
2. Lezer
3. Commentator
3. Geïntrigeerd door de individuele schrijfprocessen
Theoretisch model van drie rollen in schrijf-leesonderwijs
Individuele verschillen
Cognitive Effort (Ms)
0 100 200 300 400 500
Writing (Planning)
Writing (Translating)
Writing (Reviewing)
Learning (Incidental)
Learning (Intentional)
Reading (Simple)
Reading (Complex)
Chess (Novice)
Chess (Expert)
Op zoek naar effectief schrijfonderwijs Gert Rijlaarsdam
INDIVIDUELE VERSCHILLEN
Schrijven op basis van bronnen: vaardigheden en sturing
Schrijfprocesstijlen van leerlingen:
Planners en revisors
Leren teksten te schrijven verloopt grillig
Nog meer?
Breetveld, Van den Bergh & Rijlaarsdam, 1994
Proces: Componenten
Lezen van de documentatie en taak Zelfinstructies ‘Goal setting’
Genereren van ideeën Structureren van ideeën Tekstproductie Herlezen eigen tekstt Evalueren eigen tekst Reviseren eigen tekst
Breetveld, Van den Bergh & Rijlaarsdam, 1994
Proces: Componenten & Fase 1 in het proces interacteren
1e deel
Lezen van de documentatie en taak
+
Zelfinstructies Goal setting --
Genereren van ideeen Structureren van ideeen -- Tekstproductie Herlezen eigen tekstt Evalueren eigen tekst + Reviseren eigen tekst --
Breetveld, Van den Bergh & Rijlaarsdam, 1994
Proces: Componenten & Fase 1-2 in het proces interacteren
1e deel
2e deel
Lezen van de documentatie en taak
+ --
Zelfinstructies Goal setting -- +
Genereren van ideeen + Structureren van ideeen -- + Tekstproductie Herlezen eigen tekstt Evalueren eigen tekst + -- Reviseren eigen tekst -- --
Breetveld, Van den Bergh & Rijlaarsdam, 1994
Proces: Componenten & Fase 1-2-3 in het proces interacteren
1e deel
2e deel
3e deel
Lezen van de documentatie en taak
+ --
Zelfinstructies + Goal setting -- + +
Genereren van ideeen + Structureren van ideeen -- + Tekstproductie + Herlezen eigen tekstt + Evalueren eigen tekst + -- Reviseren eigen tekst -- --
Doelen stellen Monitoren Bijstellen/bijregelen/tijdig afwisselen
Vaardigheden: Leren lezen, structureren, integreren,
formuleren, reviseren
Schrijven op basis van bronnen: vaardigheden en sturing
Schrijfprocesstijlen van leerlingen:
Planners en revisors
Leren teksten te schrijven verloopt grillig
Deelvaardigheden voorspellen niet de kwaliteit van de tekst,
Wel als je de manier waarop die deelvaardigheden worden toegepast in een proces (‘sturing, regulatie’)
Observatie: Grote variatie tussen schrijvers
0 20 40 60 80 100
Time (in minutes)
0.0
0.2
0.4
0.6
0.8
1.0
Pro
babi
lity
of o
ccur
renc
e
Generating
Observatie: individuele variatie
0 20 40 60 80 100
Time (in minutes)
0.0
0.2
0.4
0.6
0.8
Prob
abilit
y of
occ
urre
nce
Reading the assignment
Nieuwe invalshoek: De moeilijkheden bij schrijven op basis van bronnen
Andere keer
Schrijfprocesstijlen van leerlingen:
Planners en revisors
Leren teksten te schrijven verloopt grillig
Growth patterns. Writing performance of 30 students in grade 3 on six measurement moments.
Adapted from Verheyden (2010).
Ontwikkeling verloopt grillig
Schrijfprocesstijlen van leerlingen:
Planners en revisors
Gevarenzone
Theoretisch model
van drie rollen in
schrijf-leesonderwijs
Individuele verschillen
Hoe bouw je lessen waarin leerlingen (1) cognitief actief zijn (2) tot inzicht komen
Lessen waarin leerlingen verschillende rollen aannemen
Starten bij wat ze al kunnen
Uitdagen: ‘puntje meer principe’
Drie rollen te verbinden in taalonderwijs
Lezer
Schrijver Observator
Complete Communicatie Participatie Leermodel
Communicatieve rollen/paren: Schrijven heeft een doel en een publiek Schrijver heeft toegang tot het leesproces, wat er in een lezer gebeurt, wat er
met een tekst gebeurt. Instructieve rollen/paren:
Lezer informeert schrijvers over de kwaliteit van de tekst zoals de lezer die ervaart.
Observeer/analyzeerrol: Leerders bestuderen het schrijf-, lees-, of schrijf-leesproces.
Schrijver/ Zender
Lezer Ontvanger
Leerder/ Onderzoeker Observator
Een Retrospectief EUREKA
Taal leren = KIJKEN en VERGELIJKEN
Toepassingen (1) ‘Test je tekst’
De lezer informeert de schrijver:
(1) Scenario: Natuurkundeproef
(2) Beter Schrijven in de basisschool: de ervaringsles
Starten bij wat ze al kunnen
Uitdagen: ‘puntje meer principe’ of
‘feed forward’
Schrijven door goed te kijken: Leren door observeren: de lezer
Type the footer here 41
Let goed op! Lucht is niet NIKS
Leerkracht doet de proef voor in de klas Leerlingen schrijven een handleiding
Leerkracht heeft een video van een lezer die
zo’n handleiding uitvoert
Natuurkundeproef: stap 1-3
Wat schrijft een leerling in 2 VMBO?
Type the footer here 44
Natuurkundeproef: handleiding
Je weet dat als er ergens lucht in zit in bv. een fles en die is afgesloten kan er geen lucht uit. Bv. je neemt een fles, kurk erin, trechter erin en je gooit water in de trechter dan komt er geen water in de fles terecht, want fles is afgesloten kan geen lucht uit.
Zodra je een rietje in de trechter stopt kan de lucht vanuit de fles via 't rietje naar buiten en kan 't water de fles binnenkomen.
Voer uit!
Didactische vraag:
Bekijk de video
Doe een voorstel: Video laten zien voordat leerlingen de
handleiding schrijven
Of erna?
Language, Literature & Arts Lab
Zie een lezer aan het werk
Terugblik
Wat maakt deze les effectief? Waar kan ik dat aan zien in de klas?
Diverse replicaties van dit en dergelijk onderzoek wijzen uit: dit werkt: Test je tekst Mijn masterstudenten in Antwerpen (Academisch Schrijven)
Leerlingen basisonderwijs: Nieuwsbegrip Schrijflessen
Toepassingen (2) Observeer een leerling (video) die schrijftaak uitvoert (een deel ervan)
Observeer een tweede: Kijk en vergelijk
Werkt bij nieuwe leerstof (een nieuwe taak, leren plannen, leren formuleren etc.)
Focus op ‘leren’ niet op de complexe schrijftaak zelf (cognitieve belasting)
Geluk met promovendi!
Focus nu en hier: Leren schrijven (en lezen) door observeren van
medeleerlingen
Couzijn (1995): Argumentatieve teksten (vwo 3) Braaksma (2002): Argumentatieve schema’s (vmbo2-vwo 2) Raedts (2008): syntheseteksten (eerstejaars WO) Groenendijk (2012): Ontwerpen van originele posters, filmpjes etc (CKV 4) Marco Kragten (2015): Begrijpen van complexe diagrammen bij biologie (Vwo5) Marrit van de Guchte (2015): Spreekvaardigheid Duits
Opdracht
Zo dadelijk kijk je naar een video. Je ziet twee leerlingen een tekstje schrijven op basis van een structuur. De opdracht voor die leerlingen was ervoor te zorgen dat lezer het standpunt en de argumenten in de tekst zouden begrijpen.
Voorbeeldtaakje
Aan het verkeer deelnemen wordt steeds gevaarlijker
1.1 Fietsers houden zich nauwelijks aan regels
1.2 Automobilisten doen alsof de straat van hun is
1.1.1 Fietsers steken nooit hun hand uit
1.1.2 Fietsers letten niet op rode stoplichten
1.2.1 Automobilisten parkeren op de stoep en het fietspad
oep
Observation Task Welk van de twee deed het beter? Leg kort uit wat de andere leerlingen minder goed
of slecht deed. Maak hier aantekeningen als je naar de leelringen
kijkt. …………………………………………………………
………………………………………………………….......................................................................
Observeer…. en bedenk: is dit de betere of de zwakkere van het duo dat leerlingen zagen?
Leereffect: Observeren > Oefenen
0 0,2 0,4 0,6 0,8 1 1,2
Schrijven
Lezen
Effectgrootte
Leer
effe
ct
Transfereffect van Oefenen van Arguementatieve teksten
-0,8 -0,6 -0,4 -0,2 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1
Observeren van de anderemodus
Oefenen van de anderemodus
Effectgrootte
Naar Schrijven Naar lezen
Oefen in dezelfde modus
Transfereffect van observeren
-0,8 -0,6 -0,4 -0,2 0 0,2 0,4 0,6 0,8 1
Observeren van de anderemodus
Oefenen van de anderemodus
Effect Size
Naar Schrijven Naar lezen
Observeren van Schrijven levert
voor Lezen meer op dan oefenen in
Lezen
Observeren van LEZEN levert meer op voor SCHRIJVEN
dan oefenen in SCHRIJVEN
Andere studies
Observeren verandert het schrijfproces/denkproces gunstig (wordt meer afwisselend) Observeren is niet perse motiverender
Observeren werkt beter voor de zwakkere leerlingen in een klas dan oefenen
Observeren is effectief als het gepaard gaat met evalueren: Kijk en vergelijk
Observeren van niet-zo-perfecte uitvoeringen lijkt effectiever dan van perfecte uitvoeringen
Waarom?
Wegens de doodlopende
wegen, bijsturingen,
aanpassingen, metawerk
En toen bleek….
Amerikaanse overzicht studies: wat werkt in schrijfonderwijs?
Graham & Perrin, 2007
Treatment Number of studies Effect
Process approach 21 .32 Explicit teaching
Grammar 11 -.32 Sentence Combining 5 .50 Strategy Instruction 20 .82 Summarization 4 .80
Scaffolding students’ writing
Prewriting 5 .32 Inquiry 5 .32 Collaborative writing 7 .75 Study of models 6 .25 Setting product goals 5 .70 Alternative mode: Word processing 18
.55
Graham & Perrin, 2007
Treatment Number of studies Effect
Process approach 21 .32 Explicit teaching (leerstof)
Grammar 11 -.32 Sentence Combining 5 .50 Strategy Instruction 20 .82 Summarization 4 .80
Scaffolding students’ writing
Prewriting 5 .32 Inquiry 5 .32 Collaborative writing 7 .75 Study of models 6 .25 Setting product goals 5 .70 Alternative mode: Word processing 18
.55
We zaten op de goede lijn
Leerlingen werken samen (was ons ontwerpprincipe 1)
Leerlingen stellen doelen (na lezersfeedback, herzien van tekst, reflectie)
Een belangrijke component van effectieve strategie-instructie is: modellen/observeren
Steve Graham
Effect
We denken nu meer in strategieën: welke stappen kun je zetten?
We gaan die stappen niet voorschrijven, maar voordoen (en laten variaties zien): leren door observeren
Voorbeeld:
Voorbeeld: dwarsdenken
Vijf woorden op een rij Muziek
Fiets
Huiveren
Groen
Lijkt Maak een gedicht van vijf regels, op elke regel
een van de vijf woorden
Voorbeeld: dwarsdenken laten zien op video
Voorbeeld 1 80% van de gedichten: volgt per regel de rij woorden
Dwarsdenken: begin eens bij een ander woord
Voorbeeld 2
80% van de leerlingen verandert niets aan hun eerste versie van
het gedicht
Revisie: laat zien hoe leerlingen als ze klaar zijn, besluiten om
met een andere regel te beginnen
Geluk met promovendi!
Lopend onderzoek: Anouk ten Peze, creatief schrijven (H4) Liselore van Ockenburg, syntheseteksten (V4-5) Suzanne Luger, vertalen Latijn (V5) Brenda van den Broek & Nina Vandermeulen, syntheseteksten (V4-6) Buitenland Mujgan Buyuktas Kara (Turkije), writing in English as a foreign language Paula Gomez Gutierrez (Spanje), writing compare and contrast texts, basisonderwijs
Creatief schrijven, Anouk ten Peze
Liet 20 leerlingen acht teksten schrijven: 4 functionele, 4 creatieve Met screenfilms en keylogging
Gaat processen vergelijken wel/niet creatief,
Creatieve teksten: meer of minder origineel
Creatief schrijven, Anouk ten Peze
Maakt met zes collega’s een cursus creatief schrijven voor H4 (pilot dit voorjaar), met observeertaken als onderdeel (durven dwarsdenken)
Gaat na of de cursus tot originelere teksten leidt Gaat daarna de cursus ombouwen: transfer
naar zakelijk schrijven
Syntheseteksten, Liselore van Ockenburg
Maakt en toetst het effect van een cursus (online) (V4-5-6)
Gebruikt observerend leren in die cursus (je ziet en hoort hoe iemand bronnen met elkaar vergelijkt en in samenhang brengt, bijvoorbeeld)
Maakt en toetst een onlinemodule voor leerkrachten om syntheseteksten te leren beoordelen, met gebruikmaking van observerend leren
Tot besluit (1)
Klassen zijn werkplaatsen van schrijvers en lezers: Produceren werk
Samenwerken, delen, uitvinden, ‘afkijken’
Kijk en vergelijk: Processen: wat werkt?
Teksteffecten: wat werkt?
Tot besluit (2)
Ieder zoekt zijn weg grote individuele verschillen
Feedback Voorzie leerlingen van inzicht in schrijfleesprocessen (videos,
vragenlijsten, screenfilms)
Vraag leerlingen zich te positioneren (waar sta je?)
richting te bepalen
Drie voorbeelden tot slot
Kijk en vergelijk
Relatieve feedback: ‘jouw tekst zit tussen B en C in’
TEKST A
TEKST B
TEKST C
TEKST D
TEKST E
TEKSTSCHALEN FEEDBACK
Waar sta je?
Processen
Korte video’s (van leerlingen): 2 minuten Kijk en vergelijk
Screenfilms: leerlingen bekijken en beschrijven elkaars processen Kijk en vergelijk
Keylogging: inputlog (levert grafieken van schrijfprocessen)
Piepjestest
Dank u wel!
top related