presentatie energie en monumenten vcb

Een huisstijl voor het VIOE

PRESENTATiE 6.09.2011

studiedag VCB Erfgoed en energiebesparing, conflict of verzoening

Energiezuinig leven in woningen met erfgoedwaarde:

visie van de monumentenzorgsector

NATHALIE VERNIMME

—

PAGINA 2 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — ©Onroerend Erfgoed

Inhoudstafel

1. Problematiek energiezuinigheid

2. Duurzaamheid van gebouwen met erfgoedwaarde

3. Plannen van maatregelen

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

1. optimalisatie infrastructuur verwarming & sanitair warm water2. isolatie3. ventilatie en zomercomfort4. wooncultuur

5. Innovatie en onderzoek

PAGINA 3 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

1. Problematiek energiezuinigheid

RECENT PROBLEEM:

oliecrisissen

* 1973 olieboycot na conflict in Israël

* 1979 golfoorlog Irak en Iran

broeikaseffect en dreigende klimaatverandering

* jaren ‘80 CO2 terugdringen!

PAGINA 4 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

1. Problematiek energiezuinigheid

residentiële gebouwen en energieverbruik

verwarming (3/4), koeling, ventilatie,

verlichting, koken, comfortverhogende toestellen

4 parameters energieverbruik

aard van de woning

uitrusting voor verwarming

isolatiegraad

bewonersgedrag

PAGINA 5 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

1. Problematiek energiezuinigheid

wetgeving en richtlijnen:

internationaal

Kyoto (1997-2005)/ Kopenhagen (2009)/ Cancun (2010) 20-20-20 klimaatdoelen Europa (2007)

EPBD (richtlijn 2002)

Vlaanderen: EPB 2006/ EPC 2008

thermische isolatie-eisen (max K en U)

maximaal E-peil

binnenklimaateisen (ventilatie en oververhitting)

PAGINA 6 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

1. Problematiek energiezuinigheid

EPB uitzonderingen mogelijk

beschermd gebouw of liggend in beschermd landschap, stads- of dorpsgezicht:

mits toelating EPB-eisen enkel voor delen die worden uitgebreid of herbouwd

gebouwen opgenomen in de vastgestelde inventaris van het bouwkundig erfgoed

mits toelating geen EPB-eisen voor geveldelen en ramen zichtbaar van op openbare weg

PAGINA 7 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

Inhoudstafel

1. Problematiek energiezuinigheid

2. Duurzaamheid van gebouwen met erfgoedwaarde

3. Plannen van maatregelen

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

1. optimalisatie infrastructuur verwarming & sanitair warm water2. isolatie3. ventilatie en zomercomfort4. wooncultuur

5. Innovatie en onderzoek

PAGINA 8 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

2. Duurzaamheid van gebouwen met erfgoedwaarde

PAGINA 9 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

2. Duurzaamheid van gebouwen met erfgoedwaarde

duurzaamheid en gebouwen met erfgoedwaarde:* duurzaam materiaalgebruik:

lange levensduur, origineel, nagroeibaar

* duurzaam energiegebruik:

energiezuinig constructieconcept, hernieuwbare energiebronnen, lokaal

* afvalbeperking:

hergebruik materialen

Maar: huidige comfortnormen, kost, overschot ruimte..

PAGINA 10 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

Inhoudstafel

1. Problematiek energiezuinigheid

2. Duurzaamheid van gebouwen met erfgoedwaarde

3. Plannen van maatregelen

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

1. optimalisatie infrastructuur verwarming & sanitair warm water2. isolatie3. ventilatie en zomercomfort4. wooncultuur

5. Innovatie en onderzoek

PAGINA 11 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

3. Plannen van maatregelen

opmaak waardenstelling!!

uitvoeren energie-audit

vuistregels bij plannen en uitvoeren van maatregelen:* erfgoedwaarden!

* technische mogelijkheden

* hergebruik en leesbaarheid oud vs nieuw

* minimale ingrepen/compatibiliteit

* omkeerbaarheid ingrepen

PAGINA 12 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

Inhoudstafel

1. Problematiek energiezuinigheid

2. Duurzaamheid van gebouwen met erfgoedwaarde

3. Plannen van maatregelen

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

1. optimalisatie infrastructuur verwarming & sanitair warm water2. isolatie3. ventilatie en zomercomfort4. wooncultuur

5. Innovatie en onderzoek

PAGINA 13 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

optimalisatie infrastructuur verwarming en sanitair warm water

een woning verwarmen : energiebronnen en systemen

gas (1/2); stookolie (1/3); electriciteit (1/10), steenkool en alternatieve brandstoffen (minder dan 1/10)

decentraal (1/4) ; centraal (3/4)

PAGINA 14 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

optimalisatie infrastructuur verwarming en sanitair warm waterdecentraal verwarmen in woning met erfgoedwaarde?

Actie:- installatie van nieuwe energiezuinige decentrale systemen is altijd toegelaten (met

enkele uitzonderingen in museale context)- bij voorkeur gesloten systemen met hoog rendement

Pas op!- behoud waardevolle schouwen of (zeer uitzonderlijk) kachels die bijdragen tot de

erfgoedwaarde- pas op voor schade aan historische afwerkingen en beperk doorboringen van

muren tot een minimum

PAGINA 15 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

optimalisatie infrastructuur verwarming en

sanitair warm watervoorbeelden decentraal verwarmen

PAGINA 16 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

optimalisatie infrastructuur verwarming en sanitair warm water

centraal verwarmen in woning met erfgoedwaarde?

Actie:- de installatie van een zuinige stookinstallatie in woningen met

erfgoedwaarde wordt aangemoedigd!

PAGINA 17 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

optimalisatie infrastructuur verwarming en sanitair warm water

centraal verwarmen in woningen met erfgoedwaarde?

Pas op!- vermijd schade aan waardevolle historische afwerkingen bij het

leggen van verwarmingsbuizen en –elementen!- authentieke verwarmingselementen kunnen soms aangepast en

gerecupereerd worden

PAGINA 18 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

optimalisatie infrastructuur verwarming en sanitair warm water

inzet alternatieve energie?

zonne-energie in woningen met erfgoedwaarde

Actie:- enkel toegelaten wanneer niet zichtbaar van op de begane grond

Pas op!- de installatie moet op termijn zonder schade kunnen verwijderd

worden

PAGINA 19 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

optimalisatie infrastructuur verwarming en sanitair warm water

inzet alternatieve energie?

windenergie in woningen met erfgoedwaarde

Actie:- de plaatsing van windmolens op of bij individuele monumenten ligt

moeilijk

PAGINA 20 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

optimalisatie infrastructuur verwarming en sanitair warm waterinzet alternatieve energie?

biomassa in woningen met erfgoedwaarde

Actie:- wordt toegestaan in monumenten

aardwarmte in woningen met erfgoedwaarde

Actie:- wordt toegestaan in monumenten

PAGINA 21 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

optimalisatie infrastructuur verwarming en sanitair warm water

sanitair warm water

keuze toestellen en energiebron in woningen met erfgoedwaarde?

Actie:

- de keuze van toestellen voor sanitair warm water is vrij

- inzet alternatieve energie kan als de visuele impact beperkt blijft en de installaties zonder schade wegneembaar zijn

PAGINA 22 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

Inhoudstafel

1. Problematiek energiezuinigheid

2. Duurzaamheid van gebouwen met erfgoedwaarde

3. Plannen van maatregelen

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

1. optimalisatie infrastructuur verwarming & sanitair warm water2. isolatie3. ventilatie en zomercomfort4. wooncultuur

5. Innovatie en onderzoek

PAGINA 23 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

Isolatiena-isolatie in woningen met erfgoedwaarde

- koudebruggen en risico’s

isolatie dak

Actie:

- toegelaten in woning met erfgoedwaarde

Pas op!

- waterdicht? dakstructuur?

- isolatiemateriaal?

- dampscherm!

PAGINA 24 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatieisolatie hellend dak van woning met erfgoedwaarde

warm dak

- technisch beste oplossing maar ingrijpend

- risico visueel storende dakverhoging

Pas op!

- daklijn mag bij monument niet hoger dan gevellijn voor- of achtergevel.

PAGINA 25 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatieisolatie hellend dak

koud dak

- toegestaan in een monument

- eenvoudiger uit te voeren dan warm dak maar meer risico’s op koudebruggen: kierdichte uitvoering noodzakelijk

Pas op!

- mooie kapstructuren zichtbaar laten!

PAGINA 26 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatieisolatie hellend dak van woning met erfgoedwaarde

isolatie zoldervloer

- toegestaan in een monument

- aangewezen bij onverwarmde zolder

PAGINA 27 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatieisolatie plat dak van woning met erfgoedwaarde

warm plat dak

- aangewezen boven koud dak: variant omgekeerd dak

PAGINA 28 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatieisolatie gevels van woningen met erfgoedwaarde

spouwmuurisolatie

- kan voor (jong) bouwkundig erfgoed

buitengevelisolatie

- toegestaan bij bepleisterde gevels van monumenten wanneer pleister aan vervanging toe is en dikte pleister geen wijziging uitzicht of fysische schade teweeg brengt

- bij woningen in vakwerkbouw is toevoegen van isolatie zonder het uitzicht te veranderen perfect mogelijk

PAGINA 29 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatieisolatie gevels van woningen met erfgoedwaarde

binnengevelisolatie

- niet toegestaan in woningen met monumentale binnenwandafwerking

- in andere gevallen kan het toegestaan worden mits het uitvoeren van een zeer grondige voorstudie

PAGINA 30 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatieisolatie vloeren van woningen met erfgoedwaarde

- toegestaan onder voorwaarden

* geen inkorting monumentale deuren,

* niet wegstoppen van waardevolle plafonds of beschadigen wandafwerkingen zoals lambriseringen of plinten

PAGINA 31 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatieisolatie ramen en deuren van woningen met erfgoedwaarde

- vervangen van ramen/deuren in goede staat ligt

bijzonder moeilijk omwille van:

*duurzaamheid

*hygrothermisch evenwicht

*erfgoedwaarden

PAGINA 32 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatieisolatie ramen en deuren van woningen met erfgoedwaarde

achterzetramen

- aangewezen oplossing als vensteropening binnenzijde voldoende diep is en er geen schade dreigt voor waardevolle interieurafwerking

Pas op:

- detaillering moet aansluiten bij bestaand raam

- tweede raam enkel glas als muren niet geïsoleerd zijn

PAGINA 33 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatieisolatie ramen en deuren van woningen met erfgoedwaarde

vbn achterzetramen

vb achterzetwand in glas

PAGINA 34 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatieisolatie ramen en deuren van woningen met erfgoedwaarde

oplegbeglazing

- toe te passen wanneer achterzetramen niet

mogelijk zijn

PAGINA 35 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatieisolatie ramen en deuren van woningen met erfgoedwaarde

isolerend glas in bestaand schrijnwerk

- enkel te overwegen in ramen waarvan het glas geen erfgoedwaarde heeft

- vleugels en scharnieren moeten voldoende stevig zijn

PAGINA 36 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatieisolatie ramen en deuren van woningen met erfgoedwaarde

isolerend glas in bestaand schrijnwerk

dubbel glas

dunne variant van dubbel glas

dubbel glas met buitenste glaslaag in getrokken glas

thermisch verbeterd enkel glas

isolerende glasfolie op enkel glas

PAGINA 37 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatieisolatie ramen en deuren van woningen met erfgoedwaarde

reproductie origineel raam

- wanneer het oorspronkelijk raam niet meer hersteld kan worden of wanneer men recentere ramen wil vervangen door een kopie van de originele ramen

- in deze gevallen wordt ook steeds dubbele beglazing toegestaan

PAGINA 38 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

isolatiekierdichting in woningen met erfgoedwaarde

- een must ! want goedkoop, omkeerbaar en geen impact op de erfgoedwaarden

* onder buitendeur

* aan leidingdoorvoeren

* aan bewegende delen deuren en ramen

* tussen gevel en kozijn

* rolluikkasten

PAGINA 39 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

Inhoudstafel

1. Problematiek energiezuinigheid

2. Duurzaamheid van gebouwen met erfgoedwaarde

3. Plannen van maatregelen

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

1. optimalisatie infrastructuur verwarming & sanitair warm water2. isolatie3. ventilatie en zomercomfort4. wooncultuur

5. Innovatie en onderzoek

PAGINA 40 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

ventilatie en zomercomfortventilatie in woningen met erfgoedwaarde

- ventilatie is noodzakelijk in woningen met erfgoedwaarde

Pas op!

- vermijd visuele schade door de installaties!

zo moet het niet! =>

PAGINA 41 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

ventilatie en zomercomfortzomercomfort

zon op glas: risico oververhitting

luiken

luifels

persiennes/ jaloezieën

bomen/gevelbegroeiing

PAGINA 42 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

ventilatie en zomercomfortzomercomfort

PAGINA 43 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

Inhoudstafel

1. Problematiek energiezuinigheid

2. Duurzaamheid van gebouwen met erfgoedwaarde

3. Plannen van maatregelen

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

1. optimalisatie infrastructuur verwarming & sanitair warm water2. isolatie3. ventilatie en zomercomfort4. wooncultuur

5. Innovatie en onderzoek

PAGINA 44 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

wooncultuurwaterbesparende maatregelen:

douchen ipv baden

spaardouchekop

debietbegrenzers/ thermostatische kranen

regenwaterrecuperatie

PAGINA 45 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

wooncultuurverminderen elektriciteitsverbruik

sluipverbruik elektrische apparaten tegengaan

verlichting (15%) : verlichtingsplan/ energiezuinige lampen

koelen voedsel (20%) : energiezuinige (AAA) apparaten, regelmatig ontdooien

koken : op aardgas/ deur sluiten als dampkap werkt/ snelkookpan

wassen : met volle trommel, drogen aan lijn, strijken met stoom

PAGINA 46 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

wooncultuuronderhoud, controle en regeling verwarmingsinstallaties

besparing energie tot 30%/ zie ook wetgeving

gedrag aanpassen

de verwarming een graadje lager (besparing 6%)

deuren van onverwarmde ruimtes sluiten (besparing 6%)

tochthond, dikke gordijnen en rolluiken (besparing 15-40%)

PAGINA 47 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

Inhoudstafel

1. Problematiek energiezuinigheid

2. Duurzaamheid van gebouwen met erfgoedwaarde

3. Plannen van maatregelen

4. Mogelijkheden en beperkingen in woningen met erfgoedwaarde

1. optimalisatie infrastructuur verwarming & sanitair warm water2. isolatie3. ventilatie en zomercomfort4. wooncultuur

5. Innovatie en onderzoek

PAGINA 48 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

5. Innovatie en onderzoek

VIA ronde tafel met thema “Technologische innovatie in OEzorg”

Innovatief aanbesteden “Energiezuinig (ver)bouwen zonder meerkost”

Europese normering “Energy efficiency in protected buildings”

Handleiding “Energiezuinig leven in woningen met erfgoedwaarde”

Externe studie Onroerend erfgoed “Energiezuinige maatregelen in monumenten met woonfunctie”

PAGINA 49 — 6 september 2011 — Presentatie N. Vernimme VCB studiedag 2011 — © VIOE

Dank u voor uw aandacht !