program nauczania historii w gimnazjum w klasach i–iii
Post on 11-Jan-2017
219 Views
Preview:
TRANSCRIPT
���� ������� ��� ��� ���� ���� �
Tomasz Małkowski Jacek Rześniowiecki
PROGRAM NAUCZANIA HISTORII
W GIMNAZJUM
W KLASACH I–III
���� ������� ��� ��� ���� ���� �
WPROWADZENIE
Niniejszy program, przeznaczony dla III etapu edukacyjnego (klasy I–III gimnazjum),
jest propozycją realizacji podstawy programowej kształcenia ogólnego dla gimna-
zjów (Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r.). Do
programu dostosowano komplet podręczników i materiałów dydaktycznych z serii
„Podróże w czasie”, wydanych przez Gdańskie Wydawnictwo Oświatowe.
Program opiera się na następujących założeniach:
♦ W nauczaniu historii należy położyć nacisk na przedstawienie procesów histo-
rycznych, a nie poszczególnych wydarzeń. Prezentacja tych ostatnich służy głów-
nie zrozumieniu procesu historycznego.
♦ Uczniowie są w stanie poznawać zagadnienia historyczne, którymi zajmują się
profesjonalni historycy — pod warunkiem że zostaną one przedstawione w spo-
sób ciekawy i adekwatny do możliwości poznawczych uczniów.
♦ W myśl zapisów podstawy programowej uczniowie poznają dzieje w porządku
chronologicznym. Jednak stałym elementem nauczania są też zagadnienia prze-
krojowe, np. położenie kobiet w różnych krajach i epokach.
♦ Praca ze źródłami historycznymi — zwłaszcza tekstami źródłowymi i materiałami
ikonograficznymi — stanowi nieodzowny element nauki historii.
♦ Uczniowie powinni poznawać historię w sposób aktywny, ze świadomością celo-
wości i przydatności nauki tego przedmiotu.
Uwzględniając powyższe założenia, przyjęliśmy, że:
Treści nauczania w klasach I–III gimnazjum obejmują historię Polski na tle najważ-
niejszych wydarzeń oraz procesów dziejowych Europy i świata, tak jak przewiduje
to podstawa programowa kształcenia ogólnego dla gimnazjów. Zarazem konsekwent-
nie prezentowane są zagadnienia przekrojowe, istotne dla możliwie pełnego obrazu
przeszłości — takie jak rola klimatu i warunków naturalnych, formy ustrojowe, życie
codzienne, sytuacja kobiet, wychowanie dzieci, szkoła, postęp techniczny, kultura.
WPROWADZENIE 3
���� ������� ��� ��� ���� ���� �
Choć znajomość faktografii jest na tym etapie nauki potrzebna, nie ona jest naj-
ważniejsza. Zależy nam przecież na wychowaniu aktywnego, świadomego swych praw
i obowiązków człowieka, który będzie się umiał odnaleźć w stawiającym coraz wyższe
wymagania świecie. Dlatego uczniowie powinni — samodzielnie czy pod kierunkiem
nauczyciela — raczej wyciągać wnioski z poznanych faktów historycznych, niż uczyć
się ich na pamięć. Osiągnięciu tego celu służą zarówno wspomniane wyżej zagadnie-
nia przekrojowe, jak i tematy powtórzeniowe, które mają ukazać związek przeszłości
z teraźniejszością.
Program jest dostosowany do dwóch godzin nauki przedmiotu w tygodniu, tj. 180 go-
dzin dydaktycznych w cyklu nauczania. Nauczyciel zrealizuje część programu zapla-
nowaną dla każdej klasy w ciągu 60 godzin dydaktycznych w roku szkolnym: 48 jed-
nostek lekcyjnych należy poświęcić na realizację treści nauczania, natomiast 12 godzin
dydaktycznych (tzw. godziny do dyspozycji nauczyciela) powinno się przeznaczyć na
dodatkowe zajęcia utrwalające.
W porównaniu z naszym poprzednim programem ten program daje nauczycielowi
czas na staranniejsze omówienie wybranych zagadnień i lekcje powtórzeniowe. Ina-
czej podzieliliśmy treści nauczania: klasa I obejmuje starożytność i średniowiecze
powszechne, klasa II — historię Polski od początków państwa do czasów saskich oraz
wybrane zagadnienia z dziejów powszechnych, klasa III — historię Polski i powszechną
od czasów oświecenia do zakończenia I wojny światowej. Jesteśmy przekonani, że taki
rozkład materiału umożliwi nauczycielowi pełną realizację programu.
���� ������� ��� ��� ���� ���� �
CELE EDUKACYJNE
Cele ogólne
Po zakończeniu nauki historii w gimnazjum uczeń:
♦ porządkuje i sytuuje w czasie wydarzenia, zjawiska oraz procesy historyczne,
♦ ustala związki poprzedzania, równoczesności i następstwa,
♦ dostrzega zmiany w życiu społecznym,
♦ dostrzega ciągłość w rozwoju kulturowym i cywilizacyjnym,
♦ wyszukuje i porównuje informacje z różnych źródeł oraz formułuje wnioski naich podstawie,
♦ w narracji historycznej dostrzega warstwę informacyjną, wyjaśniającą i ocenia-jącą,
♦ wyjaśnia związki przyczynowo-skutkowe analizowanych wydarzeń, zjawisk i pro-cesów historycznych,
♦ interesuje się przeszłością,
♦ zna pojęcia niezbędne do zrozumienia współczesnego życia politycznego, spo-łecznego, gospodarczego i kulturalnego,
♦ rozumie i poprawnie interpretuje źródła historyczne,
♦ zna dzieje Polski i łączy je z dziejami Europy i świata;
♦ zna wkład Polski do kultury europejskiej oraz wpływ Europy na kulturę Polski,
♦ okazuje szacunek i przywiązanie do własnego państwa i rodzimej kultury, a takżeszacunek i tolerancję dla innych państw i kultur,
♦ zna i akceptuje wartości ogólnoludzkie, sprzyjające wychowaniu prawego czło-wieka i aktywnego, świadomego swych praw i obowiązków obywatela,
♦ wyjaśnia znaczenie poznawania przeszłości dla rozumienia świata współczes-nego.
Cele szczegółowe
Cele szczegółowe odnoszą się do wiedzy i umiejętności. Przedstawiamy je osobno dlaklasy I, II i III.
CELE EDUKACYJNE 5
���� ������� ��� ��� ���� ���� �
Klasa I
Wiedza
Uczeń:
♦ poznaje w kolejności chronologicznej następujące zagadnienia:
a) czas w historii,
b) warunki życia człowieka w paleolicie i neolicie,
c) dorobek starożytnych cywilizacji,
d) Europa i świat śródziemnomorski w wiekach średnich.
Umiejętności
Uczeń:
♦ swobodnie posługuje się podstawowymi kategoriami historycznymi: czasem, prze-
strzenią, ciągłością i zmiennością,
♦ na dostępnym sobie poziomie potrafi korzystać ze źródeł historycznych, rozumie
je i próbuje interpretować,
♦ rozumie wpływ zjawisk klimatycznych i warunków geograficzno-przyrodniczych
na życie człowieka,
♦ umie porównać systemy ustrojowe starożytności i średniowiecza,
♦ dostrzega śródziemnomorskie korzenie kultury europejskiej i polskiej,
♦ próbuje samodzielnie oceniać wydarzenia historyczne oraz uzasadniać swoje
oceny,
♦ poprawnie i precyzyjnie wyraża swoje myśli w mowie i piśmie,
♦ umie posługiwać się mapą historyczną.
6 CELE EDUKACYJNE
���� ������� ��� ��� ���� ���� �
Klasa II
Wiedza
Uczeń:
♦ poznaje w kolejności chronologicznej następujące zagadnienia:
a) Polska Piastów,
b) Polska u schyłku średniowiecza,
c) Europa w XV–XVII wieku,
d) Rzeczpospolita do czasów saskich.
Umiejętności
Uczeń:
♦ dostrzega współzależności między wydarzeniami politycznymi, gospodarczymi,
religijnymi i kulturalnymi,
♦ zna i rozumie wpływ wydarzeń w Europie i na świecie na historię Polski,
♦ rozumie wpływ tolerancji bądź jej braku na dzieje społeczeństw Polski i Europy;
sam wykazuje tolerancję dla odmiennych postaw i poglądów,
♦ zdaje sobie sprawę ze szkodliwości anarchii dla losów państwa,
♦ zna zasady pracy ze źródłami historycznymi i samodzielnie je interpretuje,
♦ dokonuje analizy i syntezy wiedzy historycznej,
♦ syntetyzuje wiadomości pochodzące z różnych dyscyplin naukowych, przydat-
nych w poznawaniu historii.
♦ swobodnie wypowiada się ustnie i pisemnie.
CELE EDUKACYJNE 7
���� ������� ��� ��� ���� ���� �
Klasa III
Wiedza
Uczeń:
♦ poznaje w kolejności chronologicznej następujące zagadnienia:
a) oświecenie w Europie i w Polsce,
b) upadek Rzeczypospolitej,
c) wojny napoleońskie,
d) Europa i świat XIX wieku,
e) ziemie polskie pod zaborami,
f) I wojna światowa i sprawa polska.
Umiejętności
Uczeń:
♦ dostrzega możliwości różnorodnej interpretacji źródeł historycznych; na dostęp-
nym sobie poziomie ocenia ich wiarygodność,
♦ docenia wartość rzetelnej pracy jako źródła pomyślności państw i narodów,
♦ zna przebieg zmian politycznych, społecznych i gospodarczych w XIX wieku,
rozumie ich wpływ na dzisiejszy świat,
♦ umie korzystać z różnych źródeł informacji historycznej,
♦ samodzielnie wyciąga wnioski z faktów historycznych, umie dobrać argumenty
i precyzyjnie je przedstawić w mowie i piśmie,
♦ zna zasady poszukiwania, porządkowania, wykorzystywania i przechowywania
różnych rodzajów informacji,
♦ rozumie przydatność wiedzy historycznej we własnym życiu.
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IA
KLA
SAI
Tre
ści
nau
czan
iaD
ział
Tem
at
Głó
wn
eza
gadn
ien
iaO
siągn
ięci
au
czn
iaz
pod
staw
ypro
gra
mow
ejU
czeń
:
I.Z
AN
IM
ZA
CZ
ĘŁA
SIĘ
HIS
TO
RIA
1.N
ajd
awn
iejs
zed
ziej
ecz
ło-
wie
ka.
1.O
dsz
yfro
wać
prz
eszł
ość
.M
ito
wojn
ietr
oja
ńsk
iej.
Ilia
da
Hom
era.
Od
kry
cie
ruin
Tro
i.Ź
ród
łah
isto
rycz
ne
iic
hw
iary
god
ność
.C
hro
nolo
gia.
Zn
ap
oję
cia:
źród
łoh
isto
rycz
ne,
chro
-
nolo
gia.
Rozu
mie
rolę
źród
ełh
isto
rycz
nyc
h
wp
ozn
awan
iuh
isto
rii.
Um
ieza
znac
zyć
na
osi
lata
iw
ieki
n.e
.
ora
zp
.n.e
.
2.Pi
erw
silu
dzi
e.Ja
skin
iaw
Lasc
aux.
Pod
ział
dzi
ejów
.
Czł
ow
iek
rozu
mn
yw
spółc
zesn
y.
Ost
atn
iezl
od
ow
acen
iew
Euro
pie
.
Pale
oli
t.Ż
ycie
cod
zien
ne.
Wie
rzen
ia
lud
zip
aleo
litu
.
Zn
ap
oję
cia:
pre
his
tori
a,h
isto
ria,
czło
-
wie
kro
zum
ny
wsp
ółc
zesn
y,p
aleo
lit.
Potr
afid
okon
aćp
erio
dyz
acji
dzi
ejów
.
Um
iep
od
aćce
chy
od
różn
iają
cecz
ło-
wie
ka
od
zwie
rząt
.
Dost
rzeg
azw
iąze
km
ięd
zykli
mat
em
aw
aru
nkam
iży
cia
lud
ziw
pal
eoli
cie.
Potr
afiop
isać
tew
aru
nki.
3.O
pie
rwsz
ych
roln
ikac
h.
Oci
eple
nie
kli
mat
u.R
ewolu
cja
neo
li-
tycz
na.
Osa
dn
ictw
o.N
eoli
tycz
na
wie
ś.
Ule
psz
on
en
arzę
dzi
a.Po
cząt
ki
rzem
iosł
a.
Zn
ap
oję
cia:
neo
lit,
rew
olu
cja
neo
li-
tycz
na.
Um
iew
skaz
aćp
rzyc
zyn
yre
wolu
cji
neo
-
lity
czn
ej,a
także
op
isać
jąi
jej
sku
tki.
Op
isu
jesk
utk
ip
rzyj
ęcia
prz
ezcz
ło-
wie
ka
tryb
uosi
adłe
go.
Potr
afip
oró
wn
aćkocz
ow
nic
zytr
ybży
-
cia
zosi
adły
m.
10
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
I1
1
II.PI
ERW
SZE
CY
WIL
IZA
CJE
2.C
ywil
izac
jeB
lisk
iego
Wsc
hod
u.
3.St
aroży
tny
Izra
el.
4.O
Żyz
nym
Półk
sięż
ycu
.M
ezop
ota
mia
.Po
cząt
ki
cyw
iliz
acji
.Su
-
mer
ow
ie.
Mia
sta-
pań
stw
a.W
ynal
azki
Sum
erów
.Pi
smo.K
od
eks
Ham
mu
ra-
bie
go.
Zn
ap
oję
cia:
Żyz
ny
Półk
sięż
yc,
Mez
o-
pota
mia
,cy
wil
izac
ja,m
iast
o-p
ańst
wo,
poli
teiz
m,
pis
mo
kli
now
e.
Lokal
izu
jew
czas
iei
prz
estr
zen
icy
wil
i-
zacj
est
aroży
tnej
Mez
op
ota
mii
.
Potr
afiop
isać
cyw
iliz
ację
Sum
erów
iw
ymie
nić
jej
osi
ągn
ięci
a.
Wyj
aśn
iazn
acze
nie
pis
ma
ip
raw
ad
la
utw
orz
enia
sum
eryj
skic
hm
iast
-pań
stw
.
Rozp
ozn
aje
typ
yp
ism
aw
yksz
tałc
on
e
na
tere
nie
Mez
op
ota
mii
.
Wie
,n
aja
kie
jza
sad
zie
op
iera
łsi
ęK
o-
dek
sH
amm
ura
bie
go.
5.W
pań
stw
iefa
raon
a.W
aru
nki
nat
ura
lne
star
oży
tneg
oEg
iptu
.
Wyl
ewy
Nil
u.Pa
ńst
wo
egip
skie
.Pi
smo
egip
skie
.Ż
ycie
cod
zien
ne.
Egip
ska
na-
uka
ite
chn
ika.
Zn
ap
oję
cia:
pań
stw
o,
fara
on
,m
on
ar-
chia
des
poty
czn
a,h
iero
glif
y.
Lokal
izu
jew
czas
iei
prz
estr
zen
icy
wil
i-
zacj
ęst
aroży
tneg
oEg
iptu
.
Wsk
azu
jen
am
apie
Egip
t,Eg
ipt
Doln
y
iG
órn
yora
zD
eltę
Nil
u.
Rozu
mie
zwią
zek
mię
dzy
war
un
kam
i
nat
ura
lnym
iEg
iptu
ap
ow
stan
iem
ifu
nkcj
on
ow
anie
mp
ańst
wa.
Wyj
aśn
iazn
acze
nie
pis
ma
ip
raw
a
wp
roce
sie
pow
staw
ania
pań
stw
aeg
ip-
skie
go.
Rozp
ozn
aje
typ
yp
ism
aw
yksz
tałc
on
e
na
tere
nie
Egip
tu.
Potr
afiop
isać
org
aniz
ację
pań
stw
a
egip
skie
goi
prz
edst
awić
osi
ągn
ięci
a
Egip
cjan
.
6.Pr
zed
sąd
emO
zyry
sa.
Wie
rzen
iaEg
ipcj
an.M
um
ie.Pi
ram
idy.
Pira
mid
aC
heo
psa
.Sp
osó
bbu
dow
ania
pir
amid
.Są
dO
zyry
sa.
Zn
ap
oję
cia:
mu
mie
,K
sięg
iU
marł
ych
,
pir
amid
a.
Zn
aeg
ipsk
iew
ierz
enia
na
tem
atży
cia
po
śmie
rci.
Wie
,p
oco
iw
jaki
sposó
bEg
ipcj
anie
bu
dow
ali
pir
amid
yora
zja
kw
yobra
żali
sob
iesą
dO
zyry
sa.
12
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
I1
3
7.Z
iem
iaO
bie
can
a.B
ibli
ai
jej
treś
ć.Po
cząt
ki
nar
od
uży
-
dow
skie
go.
Jud
aizm
.W
ędró
wki
Izra
eli-
tów
.W
yjśc
iez
Egip
tu.K
róle
stw
oIz
ra-
ela.
Up
adek
pań
stw
ow
ośc
i.
Zn
ap
oję
cia:
Bib
lia,
Star
yT
esta
men
t,
Now
yT
esta
men
t,m
on
ote
izm
,ju
dai
zm,
Zie
mia
Ob
ieca
na,
nar
ód
wyb
ran
y,„n
ie-
wola
bab
iloń
ska”
.
Rozu
mie
ip
otr
afiu
zasa
dn
ićw
yjąt
kow
e
znac
zen
ieB
ibli
iw
dzi
ejac
hlu
dzk
ośc
i.
Zn
agł
ów
ne
zasa
dy
ip
od
staw
ow
esy
m-
bole
jud
aizm
u.
Um
iep
rzed
staw
ićn
ajw
ażn
iejs
zew
yda-
rzen
iaz
dzi
ejów
nar
od
uży
dow
skie
go
od
czas
ów
Ab
rah
ama
do
VI
wie
ku
p.n
.e.
ilo
kal
izu
jeje
na
map
ie.
Potr
afiw
yjaś
nić
różn
icę
mię
dzy
poli
te-
izm
ema
mon
ote
izm
em.
Pocz
ątki
czło
wie
ka
ip
ierw
sze
cyw
iliz
acje
.
Tem
atp
ow
tórz
enio
wy.
Rozu
mie
ip
otr
afip
rzed
staw
ićd
oro
bek
star
oży
tnyc
hcy
wil
izac
jiora
zic
hw
pły
w
na
dzi
siej
szy
świa
t.
III.
STA
RO
ŻY
T-
NA
GR
ECJA
4.C
ywil
izac
jagr
ecka.
6.D
zied
zict
wo
anty
ku
.
8.
Wśr
ód
skał
ioli
wn
ych
gajó
w.
War
un
ki
nat
ura
lne
Gre
cji.
Osa
dn
ictw
o.
Poży
wie
nie
star
oży
tnyc
hG
reków
.H
an-
del
iże
glu
ga.
Kolo
niz
acja
grec
ka.
Mia
-
sta-
pań
stw
a.G
reck
iep
oczu
cie
wsp
óln
oty.
Zn
ap
oję
cia:
Hel
lad
a,p
oli
s,ku
tura
my-
keń
ska,
kolo
nie
,kolo
niz
acja
.
Um
iesc
har
akte
ryzo
wać
war
un
ki
na-
tura
lne
Gre
cji.
Potr
afip
rzed
staw
ićic
h
wp
ływ
na
rozb
icie
poli
tycz
ne
kra
ju
isp
osó
bży
cia
mie
szkań
ców
.
Wsk
azu
jen
am
apie
Gre
cję
iza
sięg
wie
l-
kie
jkolo
niz
acji
.
Rozu
mie
,n
acz
ymp
ole
gało
pocz
uci
e
wsp
óln
oty
Gre
ków
.
9.W
śród
bogó
wi
her
osó
w.
Mit
oT
ezeu
szu
.Po
cząt
ki
świa
ta.Bogo
-
wie
oli
mp
ijsc
y.M
ityc
zne
dzi
eje
lud
z-
kośc
i.H
erosi
.W
yob
raże
nia
oży
ciu
po
śmie
rci.
Form
yku
ltu
.
Zn
ap
oję
cia:
mit
,O
lim
p,H
ades
,T
arta
r,
her
osi
.
Potr
afisc
har
akte
ryzo
wać
reli
gię
ifo
rmy
ku
ltu
Gre
ków
.
Um
ieop
ow
ied
zieć
mit
oT
ezeu
szu
(lu
b
inn
y).
Wie
,kim
był
Her
akle
s.
Zn
ad
wan
aści
eb
óst
woli
mp
ijsk
ich
.
14
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
I1
5
10
.N
aoli
mp
ijsk
imst
adio
nie
.Ig
rzys
ka
oli
mp
ijsk
ie.O
lim
pia
.Z
awod
-
nic
y.Pr
zeb
ieg
igrz
ysk.O
pin
iest
aroży
t-
nyc
ho
igrz
yskac
h.N
ow
oży
tne
igrz
yska
oli
mp
ijsk
ie.
Zn
ap
oję
cia:
igrz
yska
oli
mp
ijsk
ie,oli
m-
pia
da,
„pokój
boży
”,n
ow
oży
tne
igrz
y-
ska
oli
mp
ijsk
ie.
Um
iesc
har
akte
ryzo
wać
star
oży
tne
igrz
yska
iw
skaz
aćró
żnic
em
ięd
zyn
imi
ad
zisi
ejsz
ymi
igrz
yskam
i.
11
.W
pań
stw
iew
ojo
wn
ików
.Po
cząt
ki
Spar
ty.
Mie
szkań
cykra
ju:sp
ar-
tiac
i,p
erio
jkow
ie,
hel
oci
.O
rgan
iza-
cja
pań
stw
a.W
ych
ow
anie
spar
tań
skie
.
Spar
tań
scy
męż
czyź
ni.
Up
adek
Spar
ty.
Zn
ap
oję
cia:
spar
tiac
i,p
erio
jkow
ie,
he-
loci
,fa
lan
ga,h
op
lici
.
Lokal
izu
jew
czas
iei
prz
estr
zen
ist
aro-
żytn
ąSp
artę
.
Potr
afip
rzed
staw
iću
stró
ji
org
aniz
ację
pań
stw
asp
arta
ńsk
iego
,a
także
op
isać
met
od
yw
ych
ow
ania
spar
tań
skie
go.
Sam
odzi
eln
ieoc
enia
wad
yi
zale
tySp
arty
.
12
.O
jczy
zna
dem
okra
cji.
Rzą
dy
arys
tokra
cji.
Ref
orm
ySo
lon
a
iK
lejs
ten
esa.
Dem
okra
cja
ateń
ska.
Ost
racy
zm.D
emokra
cja
ateń
ska
ad
zi-
siej
sza.
Nie
woln
icy.
Zn
ap
oję
cia:
arys
tokra
cja,
areo
pag
,
dem
okra
cja,
Zgr
om
adze
nie
Lud
ow
e,
ost
racy
zm,d
emokra
cja
pośr
edn
ia,
de-
mokra
cja
bez
pośr
edn
ia,
nie
woln
ictw
o.
Lokal
izu
jew
czas
iei
prz
estr
zen
ist
aro-
żytn
eA
ten
y.
Wie
,ja
kd
osz
łod
op
ow
stan
iad
emokra
-
cji
wA
ten
ach
.
Um
ieop
isać
głów
ne
inst
ytu
cje
dem
o-
kra
tycz
nyc
hA
ten
.
Potr
afiw
skaz
aćró
żnic
em
ięd
zyd
emo-
kra
cją
ateń
ską
au
stro
jem
Spar
tyora
z
mię
dzy
dem
okra
cją
ateń
ską
ad
zisi
ej-
szym
id
emokra
cjam
i.
13
.W
ojn
yp
ersk
ie.
Pers
ja.
Bit
wa
pod
Mar
aton
em.B
ieg
ma-
rato
ńsk
i.B
itw
ap
od
Ter
mop
ilam
i.
Zn
iszc
znie
Ate
np
rzez
Pers
ów
.B
itw
a
pod
Sala
min
ą.Bit
wa
pod
Plat
ejam
i.Z
a-
koń
czen
iew
oje
np
ersk
ich
.
Um
iep
rzed
staw
ićd
ziej
ew
oje
nG
reków
zPe
rsam
i.
Wsk
azu
jen
am
apie
Pers
jęi
mie
jsca
naj
-
waż
nie
jszy
chb
itew
.
Wie
,kim
byl
i:M
ilti
ades
,Le
on
idas
,T
e-
mis
tokle
s.
Potr
afiu
zasa
dn
ićte
zę,
żew
ojn
yp
er-
skie
był
yp
ocz
ątkie
mksz
tałt
ow
ania
się
tożs
amośc
ieu
rop
ejsk
iej.
16
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
I1
7
14
.G
reck
icu
d.
Zw
iąze
kM
ors
ki.
Cza
syPe
rykle
sa.
Ar-
chit
ektu
raA
ten
.R
zeźb
yFi
dia
sza.
Nar
o-
dzi
ny
teat
ru.Fi
lozo
fia
grec
ka.
Sytu
acja
kobie
ti
dzi
eci.
Zn
ap
oję
cia:
Akro
pol,
Part
enon
,ep
oka
kla
sycz
na,
teat
r,fi
lozo
fia,
idea
lizm
.
Zn
an
ajw
iększ
eosi
ągn
ięci
aA
ten
epoki
kla
sycz
nej
.
Potr
afip
rzed
staw
ićd
okon
ania
Pery
-
kle
sa,
Fid
iasz
a,A
jsch
ylosa
,So
fokle
sa,
Sokra
tesa
iPl
aton
a.
15
.Po
dboje
Ale
ksa
nd
ra
Wie
lkie
go.
Wojn
ap
elop
on
eska.
Fili
pII
pan
emG
re-
cji.
Ale
ksa
nd
eri
Ary
stote
les.
Pod
bój
Pers
ji.Śm
ierć
Ale
ksa
nd
ra.
Hel
len
izm
.
Zn
ap
oję
cia:
wojn
ap
elop
on
eska,
hel
le-
niz
m.
Um
ieop
isać
prz
ebie
gw
oje
nA
leksa
nd
-
raW
ielk
iego
ora
zsc
har
akte
ryzo
wać
ich
nas
tęp
stw
a.
Wsk
azu
jen
am
apie
imp
eriu
mA
leksa
nd
-
raM
aced
oń
skie
goi
mie
jsca
naj
waż
nie
j-
szyc
hb
itew
.
Potr
afiw
ymie
nić
głów
ne
dokon
ania
Ary
stote
lesa
.
Co
pozo
stał
o?
Dzi
edzi
ctw
o
star
oży
tnej
Gre
cji.
Tem
atp
ow
tórz
enio
wy.
Rozu
mie
ip
otr
afip
rzed
staw
ićd
oro
bek
anty
czn
ejcy
wil
izac
jigr
eckie
jora
zje
j
wp
ływ
na
dzi
siej
szy
świa
t.
Ch
arak
tery
zuje
naj
waż
nie
jsze
osi
ągn
ię-
cia
ku
ltu
rym
ater
ialn
eji
du
chow
ejst
a-
roży
tnej
Gre
cji.
IV.A
NT
YC
ZN
Y
RZ
YM
5.C
ywil
izac
jarz
ymsk
a.
6.D
zied
zict
wo
anty
ku
.
7.C
hrz
eści
jań
stw
o.
16
.R
zym
na
sied
miu
pag
ór-
kac
hp
iętr
zysi
ę...
War
un
kin
atu
raln
eIt
alii
.Poc
zątk
iR
zym
u.
Pow
stan
iere
pu
bli
ki.
Patr
ycju
sze,
ple
be-
jusz
ei
now
aar
ysto
kra
cja.
Ary
stokra
cja.
Ust
rój
rep
ub
liki
rzym
skie
j.
Zn
ap
oję
cia:
rep
ubli
ka,
pat
rycj
usz
e,
ple
bej
usz
e,kon
sul,
sen
at,tr
ybu
n
lud
ow
y,p
raw
ow
eta,
dyk
tato
r.
Lokal
izu
jew
czas
iei
prz
estr
zen
ist
aro-
żytn
yR
zym
.
Zn
ale
gen
dę
oR
om
ulu
sie
iR
emu
sie.
Um
iep
od
aćp
rzyk
ład
yw
pły
wu
ku
ltu
ry
grec
kie
jn
aku
ltu
ręrz
ymsk
ą.
Potr
afip
rzed
staw
ićp
ocz
ątki
Rzy
mu
.
Ch
arak
tery
zuje
syst
emsp
raw
ow
ania
wła
dzy
ora
zorg
aniz
ację
społe
czeń
stw
a
wR
zym
iere
pu
bli
kań
skim
.
18
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
I1
9
17
.„T
y,R
zym
ian
inie
,m
asz
rząd
zić
lud
ami”
.
Kar
tagi
na.
Iw
ojn
ap
un
icka.
IIw
ojn
a
pu
nic
ka.
Han
nib
al.
III
wojn
ap
un
icka.
Los
rzym
skic
hżo
łnie
rzy.
Ref
orm
aM
a-
riu
sza.
Legi
on
y.Im
per
ium
Rzy
msk
ie.
Zn
ap
oję
cia:
pro
win
cja,
pro
leta
riu
sze,
legi
on
,ro
man
izac
ja.
Um
iep
rzed
staw
ićp
rzyc
zyn
yi
sku
tki
trze
chw
oje
np
un
ickic
h.
Lokal
izu
jete
wojn
yi
ich
nas
tęp
stw
a
wcz
asie
ip
rzes
trze
ni.
Wie
,ja
kb
yła
zorg
aniz
ow
ana
arm
ia
rzym
ska
prz
edre
form
ąM
ariu
sza
ip
o
nie
j.
Wyj
aśn
iap
rzyc
zyn
yi
potr
afiw
skaz
ać
sku
tki
rzym
skie
jek
span
sji.
18
.Ja
kR
zym
stał
się
cesa
r-
stw
em.
Up
adek
rep
ubli
ki
rzym
skie
j.Ju
liu
szC
e-
zar.
Dyk
tatu
raC
ezar
a.W
alka
ow
ład
zę
po
śmie
rci
Cez
ara.
Mar
ekA
nto
niu
sz
iO
kta
wia
n.C
esar
stw
orz
ymsk
ie.
Pier
w-
szy
cesa
rz:
Okta
wia
nA
ugu
st.
Zn
ap
oję
cia:
kal
end
arz
juli
ańsk
i,„p
okój
rzym
ski”
,ce
sars
two.
Um
ieop
isać
wyd
arze
nia
,któ
red
op
ro-
wad
ziły
do
up
adku
rep
ub
liki
ip
ow
sta-
nia
cesa
rstw
a.
Sam
od
ziel
nie
oce
nia
post
acie
Juli
usz
a
Cez
ara
iO
kta
wia
na
Au
gust
a.
Wsk
azu
jen
am
apie
rozw
ój
tery
tori
aln
y
Rzy
mu
.
Ch
arak
tery
zuje
syst
emsp
raw
ow
ania
wła
dzy
ora
zorg
aniz
ację
społe
czeń
stw
a
wce
sars
twie
rzym
skim
.
19
.„C
hle
ba
iig
rzys
k!”
Rozr
ywki
Rzy
mia
n:am
fite
atr,
cyrk
,
term
y.A
kw
edu
kty
.R
zym
ska
rod
zin
a.
Nie
woln
icy.
Pow
stan
ieSp
arta
ku
sa.
Zn
ap
oję
cia:
amfi
teat
r,cy
rk,te
rmy,
akw
edu
kt,
glad
iato
rzy,
igrz
yska.
Ch
arak
tery
zuje
org
aniz
ację
społe
czeń
-
stw
aw
cesa
rstw
ierz
ymsk
im.
Potr
afiop
isać
rozr
ywki
Rzy
mia
n.
20
.W
rzym
skim
mie
ście
.Z
agła
da
Pom
pej
ów
.O
dkry
cie
mia
sta.
Wyg
ląd
Pom
pej
ów
.Po
mp
ejań
skie
dom
y.
Jad
łosp
ism
iesz
kań
ców
.R
zym
skie
dro
gi.
Zn
ap
oję
cia:
foru
m,b
azyl
ika,
atri
um
.
Zn
aw
ynik
ib
adań
arch
eolo
gicz
nyc
h
pro
wad
zon
ych
na
tere
nie
Pom
pej
ów
.
Potr
afiop
isać
życi
eco
dzi
enn
eR
zy-
mia
n.
Wie
,w
jaki
sposó
bR
zym
ian
iebu
dow
ali
dro
gi.
20
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
I2
1
21
.„J
eden
du
chi
jed
no
serc
e”.
Rzy
msk
are
ligi
a.Je
zus
Ch
ryst
us.
Mes
jasz
.Po
cząt
ki
chrz
eści
jań
stw
a.
Ap
ost
oło
wie
iK
ośc
iół.
Prze
ślad
ow
a-
nia
chrz
eści
jan
.R
ów
nou
pra
wn
ien
ie
chrz
eści
jań
stw
az
inn
ymi
wyz
nan
iam
i.
Ch
rześ
cija
ńst
wo
reli
gią
pań
stw
ow
ą.
Zn
ap
oję
cia:
tole
ran
cja
reli
gijn
a,
Mes
jasz
,Ew
ange
lia,
poro
zum
ien
ie
zM
edio
lan
u,re
ligi
ap
ańst
wow
a.
Um
iejs
caw
iaw
czas
iei
prz
estr
zen
in
a-
rod
zin
yi
rozp
rzes
trze
nia
nie
się
chrz
e-
ścij
ańst
wa.
Um
iep
rzed
staw
ićży
cie
in
aukę
Jezu
sa
Ch
ryst
usa
ora
zd
ziej
ech
rześ
cija
ńst
wa
—od
pie
rwsz
ych
prz
eśla
dow
ańaż
do
uzn
ania
goza
reli
gię
pań
stw
ow
ą.
Rozu
mie
pow
od
yi
pod
aje
prz
ykła
dy
prz
eśla
dow
ania
chrz
eści
jan
.
Potr
afiw
yjaś
nić
prz
yczy
ny
sukce
su
chrz
eści
jań
stw
a.
Wsk
azu
jen
am
apie
głów
ne
ośr
od
ki
ora
zkie
run
ki
rozp
rzes
trze
nia
nia
się
chrz
eści
jań
stw
a.
22
.„C
oje
stoca
lon
e,je
śli
gi-
nie
Rzy
m?”
Kry
zys
pań
stw
a.N
apły
wG
erm
anów
.
Hu
now
iew
Euro
pie
.W
ędró
wka
lud
ów
.
Dw
ukro
tne
złu
pie
nie
Rzy
mu
.U
pad
ek
cesa
rstw
an
aZ
ach
od
zie.
Kon
iec
star
o-
żytn
ośc
i.
Zn
ap
oję
cia:
węd
rów
ka
lud
ów
,w
and
a-
lizm
.
Rozr
óżn
iaw
ewn
ętrz
ne
ize
wn
ętrz
ne
prz
yczy
ny
up
adku
star
oży
tneg
op
ań-
stw
arz
ymsk
iego
.
Potr
afip
rzed
staw
ićokoli
czn
ośc
iu
pad
ku
zach
od
nie
goce
sars
twa.
Rozu
mie
um
ow
ność
pod
ział
ud
ziej
ów
na
star
oży
tność
iśr
edn
iow
iecz
e.
„Nie
wsz
yste
ku
mrę
”.T
emat
pow
tórz
enio
wy.
Ch
arak
tery
zuje
naj
waż
nie
jsze
osi
ągn
ię-
cia
ku
ltu
rym
ater
ialn
eji
du
chow
ejst
a-
roży
tneg
oR
zym
u.
Wyj
aśn
iaw
pły
wan
tycz
nej
cyw
iliz
acji
rzym
skie
jn
ad
zisi
ejsz
yśw
iat.
22
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
I2
3
V.ŚR
EDN
IO-
WIE
CZ
NA
EUR
OPA
10
.B
izan
cju
mi
Kośc
iół
wsc
hod
ni.
8.A
rabow
iei
świa
tis
lam
ski.
9.Po
cząt
ki
cyw
iliz
acji
za-
chod
nie
goch
rześ
cija
ńst
wa.
11
.Sp
ołe
czeń
stw
ośr
edn
io-
wie
czn
ejEu
rop
y.
12.K
ult
ura
mat
eria
lna
id
u-
chow
ała
ciń
skie
jEu
rop
y.
23
.C
esar
stw
ob
izan
tyjs
kie
.K
on
stan
tyn
op
ol.
Świe
tność
Biz
ancj
um
.
Oce
na
Just
ynia
na
Wie
lkie
go.
Cez
aro-
pap
izm
.W
ielk
asc
hiz
ma
wsc
hod
nia
.
Wojn
yB
izan
cju
m.K
ult
ura
cesa
rstw
a
wsc
hod
nio
rzym
skie
go.
Zn
ap
oję
cia:
Biz
ancj
um
,K
od
eks
Just
y-
nia
na,
ceza
rop
apiz
m,
wie
lka
sch
izm
a
wsc
hod
nia
,K
ośc
iół
kat
oli
cki,
Kośc
iół
pra
wosł
awn
y.
Um
ieop
isać
cyw
iliz
ację
biz
anty
jską,
sch
arak
tery
zow
aćrz
ądy
Just
ynia
na
Wie
lkie
goora
zp
od
aćp
rzyc
zyn
yi
sku
tki
wie
lkie
jsc
hiz
my
wsc
hod
nie
j.
Wsk
azu
jen
am
apie
zasi
ęgce
sars
twa
biz
anty
jskie
gow
różn
ych
okre
sach
jego
istn
ien
ia.
24
.Po
dch
orą
gwią
Proro
ka.
Ara
bow
ie.
Proro
kM
ahom
et.Fi
lary
isla
mu
.Pa
ńst
wo
teokra
tycz
ne.
Pod
boje
Ara
bów
.K
ob
iety
id
ziec
i.Św
ietn
ość
pań
stw
aar
absk
iego
.
Zn
ap
oję
cia:
isla
m,A
llah
,h
idżr
a,
mu
-
zułm
anin
,K
ora
n,kal
if,p
ańst
wo
teokra
-
tycz
ne,
świę
taw
ojn
a.
Um
iep
rzed
staw
ićp
ocz
ątki,
zasa
dy
isy
mb
ole
isla
mu
.
Wsk
azu
jen
am
apie
zasi
ęgp
od
bojó
w
Ara
bów
ip
otr
afiu
mie
jsco
wić
jew
cza-
sie
ip
rzes
trze
ni.
Potr
afisc
har
akte
ryzo
wać
cyw
iliz
ację
arab
ską
ora
zu
kaz
aćje
jw
pły
wn
aku
l-
turę
euro
pej
ską.
25
.Pa
ńst
wo
Kar
ola
Wie
lkie
go.
Ch
lod
wig
.C
hrz
est
Fran
ków
.K
aroli
ngo
-
wie
na
tron
ie.Pa
ńst
wo
Kośc
ieln
e.K
arol
Wie
lki.
Zac
hod
nie
cesa
rstw
orz
ymsk
ie.
„Ren
esan
skar
oli
ńsk
i”.N
orm
anow
ie.
Tra
kta
tz
Ver
du
n.R
ozp
adce
sars
twa.
Zn
ap
oję
cia:
zach
od
nie
cesa
rstw
orz
ym-
skie
,h
rabst
wo,m
arch
ia,„r
enes
ans
ka-
roli
ńsk
i”,N
orm
anow
ie,
trak
tat
zV
er-
du
n.
Um
iejs
caw
iaw
czas
iei
prz
estr
zen
im
o-
nar
chię
Kar
ola
Wie
lkie
go.
Potr
afip
rzed
staw
ićn
ajw
ażn
iejs
zew
y-
dar
zen
iaz
dzi
ejów
pań
stw
aFr
anków
.
Zn
aokoli
czn
ośc
iu
tworz
enia
Pań
stw
a
Kośc
ieln
ego
ora
zp
otr
afiu
mie
jsco
wić
je
wcz
asie
ip
rzes
trze
ni.
Ch
arak
tery
zuje
dzi
ałal
ność
Kar
ola
Wie
l-
kie
go.
Potr
afiw
yjaś
nić
,n
acz
ymp
ole
gał
„re-
nes
ans
kar
oli
ńsk
i”.
24
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
I2
5
26
.M
ięd
zyR
enem
aŁa
bą.
Pocz
ątki
Nie
mie
c.H
enry
kI.
Pod
bój
Sło-
wia
np
rzez
Nie
mcó
w.O
tton
I.C
esar
-
stw
oO
tton
ów
.O
dn
ow
ien
iece
sars
twa
rzym
skie
go.
Ott
on
III
ije
gop
lan
y.
Zn
ap
ojęc
ia:
elek
torz
y,R
zesz
aN
iem
ieck
a.
Potr
afiw
yjaś
nić
prz
yczy
ny
wal
kN
iem
-
ców
zeSł
ow
ian
ami.
Um
ieop
isać
wzr
ost
znac
zen
iaN
iem
iec
iod
now
ien
iece
sars
twa
rzym
skie
go.
Um
iejs
caw
iaw
czas
iei
prz
estr
zen
iod
-
now
ion
ece
sars
two
rzym
skie
.
Ch
arak
tery
zuje
pogl
ądy
Ott
on
aII
In
a
cesa
rstw
o.
27
.Fe
ud
aln
aEu
rop
a.Po
wst
anie
ryce
rstw
a.Le
nn
o,
was
al,
se-
nio
r.Fe
ud
aliz
m.H
ołd
len
ny
iin
wes
ty-
tura
.„R
oze
jmb
oży
”.
Zn
ap
oję
cia:
ryce
rstw
o,
feu
dal
izm
,w
a-
sal,
sen
ior,
len
no,h
ołd
len
ny,
inw
esty
-
tura
,d
rab
ina
feu
dal
na,
„roze
jmb
oży
”.
Rozp
ozn
aje
typ
ow
ein
styt
ucj
esy
stem
u
len
neg
o.
Potr
afiw
yjaś
nić
,ja
kd
osz
łod
op
ow
sta-
nia
feu
dal
izm
ui
op
isać
jego
cech
y
char
akte
ryst
yczn
e.
28
.„T
yb
roń
,ty
pra
cuj”
.C
zter
yst
any
śred
nio
wie
cza.
Ryc
erst
wo.
Ch
łop
stw
o.
Pań
szcz
yzn
a,tr
ójp
oló
wka.
Mie
szcz
ańst
wo.C
ech
yi
gild
ie.
Zn
ap
oję
cia:
stan
,p
ańsz
czyz
na,
trójp
o-
lów
ka,
rad
am
iejs
ka,
pat
rycj
at,p
osp
ól-
stw
o,
ple
bs.
Potr
afiop
isać
ip
oró
wn
aćp
oło
żen
ie
ora
zw
aru
nki
życi
atr
zech
stan
ów
:ry
-
cers
twa,
chło
pst
wa
im
iesz
czań
stw
a.
Um
iep
rzed
staw
ićro
lęi
fun
kcj
ego
spo-
dar
cze,
poli
tycz
ne
ora
zku
ltu
row
eśr
ed-
nio
wie
czn
ych
mia
st.
29
.„M
ód
lsi
ęi
pra
cuj”
.B
ened
ykty
ni.
Śred
nio
wie
czn
yu
niw
ersa
-
lizm
.Fe
ud
aln
yK
ośc
iół.
Spór
cesa
rstw
a
zp
apie
stw
em.
Can
oss
a.U
god
aw
Wor-
mac
ji.N
ow
eza
kon
y.
Zn
ap
oję
cia:
śred
nio
wie
czn
yu
niw
er-
sali
zm,sy
mon
ia,kon
kla
we,
Can
oss
a,
ugo
da
wW
orm
acji
,za
kon
yże
bra
cze.
Wyj
aśn
iaku
ltu
rotw
órc
ząro
lęK
ośc
ioła
wd
zied
zin
ien
auki,
arch
itek
tury
,sz
tuki
iży
cia
cod
zien
neg
ośr
edn
iow
iecz
neg
o
społe
czeń
stw
a,ze
szcz
ególn
ym
uw
zglę
dn
ien
iem
zakon
ów
.
Zn
ad
ziej
esp
oru
cesa
rstw
az
pap
ie-
stw
em.
26
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
I2
7
30
.„B
óg
tak
chce
!”C
hrz
eści
jań
stw
oa
isla
m.R
ekon
kw
ista
.
Tu
rcy
Seld
żucc
y.Sy
nod
wC
lerm
on
t.
Wyp
raw
alu
dow
a.Pi
erw
sza
kru
cjat
a.
Kró
lest
wo
Jero
zoli
msk
ie.
Czw
arta
kru
-
cjat
a.U
pad
ekA
kki
ikon
iec
kru
cjat
.
Wyp
raw
ykrz
yżow
en
adBał
tykie
m.
Zn
ap
oję
cia:
rekon
kw
ista
,kru
cjat
a,w
y-
pra
wa
lud
ow
a,K
róle
stw
oJe
rozo
lim
-
skie
,za
kon
ryce
rski,
Słow
ian
iep
oła
b-
scy.
Um
iep
rzed
staw
ićp
rzyc
zyn
yi
sku
tki
wyp
raw
krz
yżow
ych
.
Zn
ap
rzeb
ieg
pie
rwsz
eji
czw
arte
jkru
-
cjat
y.
Potr
afiw
ymie
nić
głów
ne
zakon
yry
cer-
skie
.
Wsk
azu
jen
am
apie
naj
waż
nie
jsze
ob-
szar
yob
jęte
ruch
emkru
cjat
ow
ym.
31
.Śr
edn
iow
iecz
ni
Euro
pej
-
czyc
y.
Epoka
prz
eciw
ień
stw
.Śr
edn
iow
iecz
ny
sposó
bm
yśle
nia
.St
ylro
mań
ski,
styl
goty
cki.
Pow
stan
ieu
niw
ersy
tetó
w.K
o-
bie
tyi
dzi
eci.
Cza
rna
śmie
rć.Sc
hył
ek
feu
dal
izm
u.
Zn
ap
oję
cia:
sąd
boży
,st
ylro
mań
ski,
styl
goty
cki,
czar
na
śmie
rć.
Wd
ost
ępn
ymso
bie
zakre
sie
rozu
mie
men
taln
ość
lud
ziśr
edn
iow
iecz
a.
Um
iew
skaz
aćce
chy
char
akte
ryst
yczn
e
styl
uro
mań
skie
goi
styl
ugo
tyck
iego
ora
zró
żnic
em
ięd
zyob
ust
ylam
i.
Rozp
ozn
aje
zab
ytki
ku
ltu
ryśr
edn
io-
wie
cza
zu
wzg
lęd
nie
nie
mp
rzyk
ład
ów
zw
łasn
ego
regi
on
u.
Potr
afiw
ymie
nić
pie
rwsz
eu
niw
ersy
tety
.
Wsk
azu
jece
chy
szcz
ególn
eśr
edn
io-
wie
czn
ejn
auki.
Dzi
edzi
ctw
ośr
edn
iow
iecz
a.T
emat
pow
tórz
enio
wy.
Rozu
mie
ip
otr
afip
rzed
staw
ićd
oro
bek
śred
nio
wie
czn
ejcy
wil
izac
jieu
rop
ej-
skie
jora
zje
jw
pły
wn
ad
zisi
ejsz
yśw
iat.
28
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
II2
9
KLA
SAII
Tre
ści
nau
czan
iaD
ział
Tem
at
Głó
wn
eza
gadn
ien
iaO
siągn
ięci
au
czn
iaz
pod
staw
ypro
gra
mow
ejU
czeń
:
I.PO
LSK
A
PIA
STÓ
W
13
.Po
lska
pie
rwsz
ych
Pias
tów
.
14.Po
lska
dzi
eln
icow
ai
zjed
-
nocz
on
a.
1.Po
cząt
ki
Pols
ki.
Preh
isto
ria
ziem
pols
kic
h.
Poch
od
zen
ie
Słow
ian
.Po
lan
iei
ich
pań
stw
o.M
iesz
koI.
Mon
arch
iap
atry
mon
ialn
a.O
koli
cz-
nośc
ii
nas
tęp
stw
ap
rzyj
ęcia
chrz
tu
w966
roku
.G
ran
ice
Pols
ki.
Zn
ap
oję
cia:
Słow
ian
ie,
ksi
ążę,
wła
dca
his
tory
czn
y,m
on
arch
iap
atry
mon
ialn
a.
Lokal
izu
jew
czas
iei
prz
estr
zen
ip
ań-
stw
oM
iesz
ka
I.
Um
iep
rzed
staw
ićp
ocz
ątki
Pols
ki
ora
z
ksz
tałt
ow
anie
się
gran
icp
ańst
wa.
Wsk
azu
jech
arak
tery
styc
zne
cech
ym
o-
nar
chii
pat
rym
on
ialn
ej.
Zn
ap
rzyc
zyn
yi
okoli
czn
ośc
ip
rzyj
ęcia
chrz
tup
rzez
Mie
szka
I.
Potr
afiw
skaz
aćn
astę
pst
wa
ku
ltu
row
e,
społe
czn
ei
poli
tycz
ne
chry
stia
niz
acji
Pols
ki.
Oce
nia
dokon
ania
Mie
szka
Iw
dzi
edzi
-
nie
poli
tyki,
gosp
od
arki
iku
ltu
ry.
2.C
hro
bry
kró
l.B
ole
sław
Ch
rob
ry.
Mis
jap
rusk
a
św.W
ojc
iech
a.Z
jazd
gnie
źnie
ńsk
i.
Wojn
yC
hro
bre
goz
Nie
mca
mi.
Koro
nac
jakró
lew
ska
Bole
sław
a
Ch
rob
rego
.
Zn
ap
oję
cia:
wyp
raw
am
isyj
na,
zjaz
d
gnie
źnie
ńsk
i.
Lokal
izu
jew
czas
iei
prz
estr
zen
iPo
lskę
Bole
sław
aC
hro
bre
go.
Um
iep
rzed
staw
ići
oce
nić
głów
ne
osi
ąg-
nię
cia
tego
wła
dcy
wd
zied
zin
iep
oli
-
tyki,
gosp
od
arki
iku
ltu
ry.
3.
Pań
stw
op
ierw
szyc
hPi
astó
w.
Gró
dn
aO
stro
wie
Led
nic
kim
.O
rgan
i-
zacj
ap
ańst
wa.
Życ
ieco
dzi
enn
ew
pań
-
stw
iep
ierw
szyc
hPi
astó
w.
Zn
ap
oję
cia:
gród
,p
od
grod
zie,
dan
ina,
nam
iest
nik
.
Potr
afiop
isać
war
un
ki
życi
am
iesz
kań
-
ców
Pols
ki
wX
–XI
wie
ku
.
4.
Up
adek
iod
bu
dow
ap
ańst
wa.
Kry
zys
Pols
ki
zaM
iesz
ka
II.N
ajaz
d
Brz
etys
ław
a.K
azim
ierz
Od
now
icie
l
iod
bu
dow
ap
ańst
wa.
Koro
nac
jakró
-
lew
ska
Bole
sław
aŚm
iałe
go.
Zat
arg
kró
laz
bis
ku
pem
Stan
isła
wem
.
Zn
ap
oję
cie:
pow
stan
ielu
dow
e.
Lokal
izu
jew
czas
iei
prz
estr
zen
ip
ań-
stw
oz
okre
surz
ądów
Mie
szka
II,
Kaz
i-
mie
rza
Od
now
icie
lai
Bole
sław
aŚm
iałe
go.
30
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
II3
1
Zn
ai
potr
afioce
nić
ich
dokon
ania
wd
zied
zin
iep
oli
tyki,
gosp
od
arki
iku
l-
tury
.
Zn
aokoli
czn
ośc
iśm
ierc
iśw
.St
ani-
sław
ai
potr
afisa
mod
ziel
nie
oce
nić
jego
post
ać.
5.D
ecyz
jaB
ole
sław
aK
rzyw
o-
ust
ego.
Rzą
dy
Bole
sław
aK
rzyw
ou
steg
o.
Wojn
a
zN
iem
cam
i.St
atu
tBole
sław
aK
rzyw
o-
ust
ego.
Zn
ap
oję
cia:
rozb
icie
dzi
eln
icow
e,za
-
sad
ase
nio
ratu
,d
ziel
nic
ase
nio
raln
a.
Potr
afip
rzed
staw
ićgł
ów
ne
wyd
arze
nia
rząd
ów
Bole
sław
aK
rzyw
ou
steg
o.
Um
ieop
isać
pod
ział
Pols
ki
dokon
any
prz
ezK
rzyw
ou
steg
o.
Rozu
mie
prz
y-
czyn
yte
gop
od
ział
u.
6.Po
lska
pod
ziel
on
an
ad
ziel
-
nic
e.
Post
ępu
jące
rozd
robn
ien
iePo
lski.
Prze
-
mia
ny
gosp
od
arcz
ew
Pols
ceX
III
wie
ku
.
Pań
stw
oH
enry
ków
śląs
kic
h.O
sad
nic
-
two
nie
mie
ckie
.N
ajaz
dM
on
gołó
w.
Zn
ap
oję
cia:
gosp
od
arka
tow
arow
o-p
ie-
nię
żna,
pra
wo
skła
du
,lo
kac
jan
ap
ra-
wie
pols
kim
in
iem
ieck
im.
Lokal
izu
jew
czas
iei
prz
estr
zen
iPo
lskę
okre
suro
zbic
iad
ziel
nic
ow
ego.
Um
ieop
isać
prz
emia
ny
gosp
od
arcz
e
wPo
lsce
XII
Iw
ieku
.
Rozu
mie
prz
yczy
ny
osa
dn
ictw
an
ie-
mie
ckie
gow
Pols
ce.
Dost
rzeg
azw
iązk
im
ięd
zyru
chem
osa
d-
nic
zym
aoży
wie
nie
mgo
spod
arcz
ym.
Potr
afiw
skaz
aćsk
utk
in
ajaz
du
Mon
go-
łów
w1241
roku
.
7.M
alb
ork
czy
Mar
ien
bu
rg?
Zak
on
krz
yżac
ki.
Spro
wad
zen
ieK
rzy-
żaków
do
Pols
ki.
Utw
orz
enie
pań
stw
a
krz
yżac
kie
go.
Rola
Kośc
ioła
wza
cho-
wan
iuje
dn
ośc
ikra
ju.
Ten
den
cje
zjed
-
nocz
enio
we.
Zn
ap
oję
cia:
Krz
yżac
y,im
mu
nit
et.
Um
ieop
isać
pocz
ątki
zakon
ukrz
yżac
-
kie
goi
pod
aćokoli
czn
ośc
ije
gop
rzyb
y-
cia
do
Pols
ki.
Porz
ądku
jei
sytu
uje
wcz
asie
naj
waż
-
nie
jsze
wyd
arze
nia
zwią
zan
ez
rela
-
cjam
ip
ols
ko-k
rzyż
ackim
i.
Rozu
mie
zagr
oże
nie
spow
od
ow
ane
osi
edle
nie
msi
ęK
rzyż
aków
wPo
lsce
.
Um
iew
yjaś
nić
,kto
id
lacz
ego
pra
gnął
zjed
nocz
enia
pań
stw
a.
32
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
II3
3
8.K
ról
Wła
dys
ław
Łokie
tek.
Pan
ow
anie
Prze
mys
łaII
.R
ząd
ycz
eskie
.
Wła
dys
ław
Łokie
tek.
Utr
ata
Gd
ańsk
a.
Koro
nac
jakró
lew
ska
Wła
dys
ław
aŁo
-
kie
tka.
Bit
wa
pod
Płow
cam
i.
Zn
ap
oję
cie:
star
ost
a.
Um
iep
rzed
staw
ićokoli
czn
ośc
izj
edn
o-
czen
iaPo
lski
ora
zn
ajw
ażn
iejs
zew
yda-
rzen
iarz
ądów
Wła
dys
ław
aŁo
kie
tka.
9.K
oro
na
Kró
lest
wa
Pols
kie
go.
Sytu
acja
pań
stw
aw
pocz
ątkac
hrz
ądów
Kaz
imie
rza
Wie
lkie
go.
Proce
sw
War
sza-
wie
i„p
okój
wie
czys
ty”
zK
rzyż
akam
i.
Pow
iększ
enie
tery
tori
um
pań
stw
a.
Wzm
ocn
ien
iego
spod
arki
iob
ron
nośc
i.
Akad
emia
Kra
kow
ska.
Aw
ans
mię
dzy
-
nar
od
ow
yPo
lski.
Zn
ap
oję
cia:
„pokój
wie
czys
ty”,
mon
ar-
chia
stan
ow
a,A
kad
emia
Kra
kow
ska.
Potr
afiop
isać
dokon
ania
Kaz
imie
rza
Wie
lkie
gow
dzi
edzi
nie
poli
tyki
we-
wn
ętrz
nej
ora
zw
yjaś
nić
prz
yczy
ny
mię
dzy
nar
od
ow
ego
awan
suPo
lski
za
jego
czas
ów
.
Wsk
azu
jezm
ian
yst
ruktu
rysp
ołe
czn
o-
-wyz
nan
iow
ejK
róle
stw
aPo
lskie
gop
o
prz
yłąc
zen
iuzi
emru
skic
h.
Pols
ka
Pias
tów
.T
emat
pow
tórz
enio
wy.
Rozu
mie
ip
otr
afip
rzed
staw
ićd
oro
bek
pie
rwsz
ych
czte
rech
wie
ków
istn
ien
ia
pań
stw
ap
ols
kie
go.
Dost
rzeg
aw
pły
wy
czas
ów
pia
stow
skic
h
na
dzi
siej
szą
Pols
kę.
II.PA
ŃST
WO
POLS
KO
-
-LIT
EWSK
IE
15
.Po
lska
wd
obie
un
iiz
Litw
ą.1
0.U
nia
zLi
twą.
Lud
wik
An
deg
aweń
ski.
Jad
wig
akró
lem
Pols
ki.
Litw
a.Pr
zycz
yny
un
ii.U
mow
a
wK
rew
ie.C
hrz
est
ikoro
nac
jaJa
gieł
ły.
Od
now
ien
ieA
kad
emii
Kra
kow
skie
j.
Zn
ap
oję
cia:
prz
ywil
ej,
um
ow
aw
Kre
-
wie
,u
nia
pols
ko-l
itew
ska,
Un
iwer
syte
t
Jagi
ello
ńsk
i.
Rozu
mie
prz
yczy
ny
zaw
arci
au
nii
pol-
sko-l
itew
skie
j.Po
trafi
pod
aćokoli
cz-
nośc
ite
gow
ydar
zen
iai
oce
nić
jego
nas
tęp
stw
a.
Wsk
azu
jen
am
apie
Kró
lest
wo
Pols
kie
,
Wie
lkie
Ksi
ęstw
oLi
tew
skie
iK
róle
stw
o
Węg
iers
kie
.
11
.W
ielk
aw
ojn
a.Pi
erw
sze
lata
un
iip
ols
ko-l
itew
skie
j.W
y-
bu
chw
ielk
iej
wojn
y.B
itw
ap
od
Gru
n-
wal
dem
.Pi
erw
szy
pokój
toru
ńsk
i.Po
-
lacy
na
sob
orz
ew
Kon
stan
cji.
Zn
ap
oję
cia:
polo
niz
acja
,K
oro
na,
pie
rw-
szy
pokój
toru
ńsk
i.
Lokal
izu
jew
czas
iei
prz
estr
zen
in
aj-
waż
nie
jsze
wyd
arze
nia
zwią
zan
ez
rela
-
cjam
ip
ols
ko-k
rzyż
ackim
i.
Um
iep
od
aćp
rzyc
zyn
y,p
rzeb
ieg
isk
utk
i
wie
lkie
jw
ojn
yz
zakon
emkrz
yżac
kim
.
34
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
II3
5
12
.Sy
now
ieJa
gieł
ły.
Dyn
asti
aJa
giel
lon
ów
.W
ład
ysła
wW
ar-
neń
czyk
.D
ruga
un
iaz
Węg
ram
i.
Bit
wa
pod
War
ną.
Kaz
imie
rzJa
giel
loń
-
czyk
kró
lem
Pols
ki.
Inkorp
ora
cja
Pru
s.
Wojn
atr
zyn
asto
letn
ia.D
rugi
pokój
toru
ńsk
i.
Zn
ap
oję
cia:
mon
arch
iael
ekcy
jna,
dy-
nas
tia
Jagi
ello
nów
,ak
tin
korp
ora
cji,
posp
oli
teru
szen
ie,d
rugi
pokój
toru
ń-
ski,
Pru
syK
róle
wsk
ie,
Pru
syZ
akon
ne.
Um
iep
od
aćp
rzyc
zyn
y,p
rzeb
ieg
isk
utk
i
wojn
ytr
zyn
asto
letn
iej.
Wsk
azu
jen
am
apie
Tu
rcję
,W
arn
ę,Pr
usy
Kró
lew
skie
iPr
usy
Zak
on
ne.
13
.K
ud
emok
racj
isz
lach
ecki
ej.
Prze
ksz
tałc
enie
się
ryce
rstw
aw
szla
chtę
.
Pozy
cja
szla
chty
wp
ańst
wie
.K
on
iun
k-
tura
na
pols
kie
zboże
.Fo
lwar
ki
pań
-
szcz
yzn
a.Sł
abość
mia
st.R
ola
Gd
ańsk
a.
Zn
ap
oję
cia:
szla
chta
,se
jmik
,fo
lwar
k,
dem
okra
cja
szla
chec
ka.
Rozu
mie
ip
otr
afip
rzed
staw
ićp
roce
s
prz
eksz
tałc
ania
się
ryce
rstw
aw
szla
chtę
.
Ch
arak
tery
zuje
rozw
ój
up
raw
nie
ńst
anu
szla
chec
kie
go.
14.„K
uojc
zyzn
ych
lub
ie
iozd
ob
ie”.
Wie
loku
ltu
row
esp
ołe
czeń
stw
o.
Bla
ski
ici
enie
Kośc
ioła
.C
hry
stia
niz
acja
Litw
y.
Rozw
ój
un
iwer
syte
tuw
Kra
kow
ie.
Jan
Dłu
gosz
.Po
lski
goty
k.
Potr
afisc
har
akte
ryzo
wać
ku
ltu
ręp
ol-
ską
XV
wie
ku
iw
skaz
aćje
jn
ajw
iększ
e
osi
ągn
ięci
a.
Pols
ka
iLi
twa.
Tem
atp
ow
tórz
enio
wy.
Rozu
mie
ip
otr
afip
rzed
staw
ićd
oro
bek
Pols
ki
usc
hył
ku
śred
nio
wie
cza.
Dost
rzeg
aw
pły
wy
tego
okre
sun
ad
zi-
siej
szą
Pols
kę.
III.
POC
ZĄ
TK
I
NO
WO
ŻY
TN
EJ
EUR
OPY
16
.W
ielk
ieod
kry
cia
geogr
a-
ficz
ne.
17
.H
um
aniz
mi
ren
esan
s.
18
.R
ozł
amw
kośc
iele
za-
chod
nim
.
22
.Fo
rmy
pań
stw
an
ow
oży
t-
neg
o.
15
.„O
dkry
cie
świa
tai
czło
-
wie
ka”
.
Sch
yłek
śred
nio
wie
cza.
Hu
man
izm
.
Źró
dła
ren
esan
sui
jego
cech
ych
arak
-
tery
styc
zne.
Mik
oła
jK
op
ern
ik.
Gen
ialn
i
arty
ści.
Od
rod
zen
iep
oza
Wło
cham
i.
Eraz
mz
Rott
erd
amu
.B
ibli
aG
ute
nb
erga
.
Zn
ap
oję
cia:
epoka
now
oży
tna,
ren
e-
san
s,h
um
aniś
ci.
Um
iew
skaz
aćró
żnic
em
ięd
zyśr
edn
io-
wie
czn
yma
ren
esan
sow
ymsp
oso
bem
myś
len
ia.
Zn
aźr
ód
łaku
ltu
ryre
nes
ansu
ip
otr
afi
pod
aćje
jgł
ów
ne
cech
y.
Zn
aosi
ągn
ięci
aar
tyst
ów
iu
czon
ych
od
rod
zen
ia:
Mik
oła
jaK
op
ern
ika,
Mic
hał
aA
nio
ła,Le
on
ard
ad
aV
inci
,
Raf
aela
San
ti,Er
azm
az
Rott
erd
amu
iG
alil
eusz
a.
Potr
afioce
nić
rolę
dru
ku
wro
zwoju
cyw
iliz
acji
euro
pej
skie
j.
36
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
II3
7
16
.„Z
iem
ia!Z
iem
ia!”
Przy
czyn
yw
ypra
w.O
dkry
cie
Am
eryk
i.
Pod
róż
Vas
cod
aG
amy.
Wyp
raw
aM
a-
gell
ana.
Zn
iszc
zen
iecy
wil
izac
jiA
zte-
ków
iIn
ków
.H
and
eln
iew
oln
ikam
i.
Sku
tki
od
kry
ć.
Zn
ap
oję
cia:
kar
awel
a,kolo
nie
,h
and
el
trójk
ątn
y,N
ow
yŚw
iat.
Potr
afiom
ów
ići
wsk
azać
na
map
iep
o-
dró
żeK
rzys
ztofa
Kolu
mb
a,V
asco
da
Gam
yi
Ferd
ynan
da
Mag
ella
na.
Um
iew
skaz
aćn
am
apie
zam
ors
kie
po-
siad
łośc
iH
iszp
anii
iPo
rtu
gali
i.
Oce
nia
wp
ływ
od
kry
ćge
ogr
aficz
nyc
h
na
życi
esp
ołe
czn
o-g
osp
od
arcz
ei
ku
l-
tura
lne
Euro
py
ora
zN
ow
ego
Świa
ta.
17
.K
orz
enie
kap
ital
izm
u.
Śred
nio
wie
czn
em
iast
a.D
ual
izm
wro
z-
woju
gosp
od
arcz
ymEu
rop
y.U
pad
ek
cech
ów
.K
apit
aliz
m.
Han
del
ib
anki.
Zn
ap
oję
cia:
syst
emn
akła
dcz
y,m
anu
-
faktu
ra,kap
ital
izm
.
Um
iew
skaz
aćp
rzem
ian
ygo
spod
arcz
e
Euro
py
wX
VI
wie
ku
.R
ozu
mie
du
aliz
m
rozw
oju
gosp
od
arcz
ego
kon
tyn
entu
.
18
.Po
dzi
elon
yK
ośc
iół.
Przy
czyn
yre
form
acji
.T
ezy
Mar
cin
a
Lutr
a.R
eform
acja
wN
iem
czec
h.K
o-
śció
łkal
wiń
ski.
Noc
św.B
artł
om
ieja
.
Ref
orm
acja
wA
ngl
ii.
Zn
ap
oję
cia:
Kośc
iół
lute
rań
ski,
Kośc
iół
kal
wiń
ski,
Kośc
iół
angl
ikań
ski,
pro
te-
stan
ci,re
form
acja
,h
uge
noci
,w
ojn
yre
-
ligi
jne,
pokój
reli
gijn
y.
Ch
arak
tery
zuje
dzi
ałal
ność
Mar
cin
a
Lutr
ai
Jan
aK
alw
ina.
Prze
dst
awia
okoli
czn
ośc
ip
ow
stan
ia
Kośc
ioła
angl
ikań
skie
go.
Um
iew
yjaś
nić
prz
yczy
ny,
prz
ebie
g
isk
utk
ire
form
acji
wEu
rop
ie.
Wsk
azu
jen
am
apie
wp
ływ
yK
ośc
iołó
w
pro
test
anck
ich
iK
ośc
ioła
kat
oli
ckie
go.
19
.O
dn
ow
ićK
ośc
iół.
Euro
pa
po
refo
rmac
ji.So
bór
tryd
enck
i.
Inkw
izyc
ja.T
ow
arzy
stw
oJe
zuso
we.
Bar
ok.
Zn
ap
oję
cia:
Tow
arzy
stw
oJe
zuso
we,
kon
trre
form
acja
,in
kw
izyc
ja,in
dek
s
ksi
ągza
kaz
anyc
h,
bar
ok.
Wyj
aśn
iace
lezw
oła
nia
sob
oru
tryd
enc-
kie
go.
Potr
afiop
isać
prz
emia
ny
wK
ośc
iele
kat
oli
ckim
ora
zśr
od
ki,
jakim
ist
arał
się
on
prz
eciw
dzi
ałać
refo
rmac
ji.
Um
iesc
har
akte
ryzo
wać
sztu
kę
bar
oku
.
38
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
II3
9
20
.„T
rzec
iR
zym
”.R
uś
pod
pan
ow
anie
mM
on
gołó
w.
Car
Iwan
Gro
źny.
Rozw
ój
tery
tori
aln
yp
ań-
stw
am
osk
iew
skie
go.
Społe
czeń
stw
o
iku
ltu
raM
osk
wy.
Zn
ap
oję
cia:
Infl
anty
,K
rem
l.
Um
ieop
isać
pocz
ątki
potę
giM
osk
wy
od
zrzu
cen
iaja
rzm
am
on
gols
kie
god
o
rząd
ów
Iwan
aG
roźn
ego.
Oce
nia
met
od
yi
sku
tki
poli
tyki
Iwan
a
Gro
źneg
o.
Wsk
azu
jen
am
apie
rozw
ój
tery
tori
aln
y
pań
stw
am
osk
iew
skie
go.
21
.„P
ańst
wo
toja
!”R
ząd
ykar
dyn
ała
Ric
hel
ieu
.Lu
dw
ikX
IV
ije
god
wór.
Mer
kan
tyli
zm.W
ojn
yLu
-
dw
ika
XIV
.O
dw
oła
nie
edyk
tun
ante
j-
skie
go.
Bil
ans
rząd
ów
Kró
laSł
oń
ce.
Zn
ap
oję
cia:
edyk
tn
ante
jski,
abso
lu-
tyzm
,ra
cja
stan
u,W
ersa
l,m
erkan
ty-
lizm
.
Potr
afisc
har
akte
ryzo
wać
ust
rój
mo-
nar
chii
abso
lutn
eji
oce
nić
rząd
yLu
-
dw
ika
XIV
.
22
.M
on
arch
iap
arla
men
tarn
a
wA
ngl
ii.
Elżb
ieta
I.Pr
zycz
yny
rew
olu
cji.
Wojn
a
dom
ow
aw
An
glii
.Z
wyc
ięst
wo
Cro
m-
wel
la.
Res
tau
racj
aSt
uar
tów
.Po
wst
anie
mon
arch
iip
arla
men
tarn
ej.
Zn
ap
oję
cia:
wie
lka
arm
ada,
par
lam
ent
kad
łub
ow
y,m
on
arch
iap
arla
men
tarn
a.
Um
iep
rzed
staw
ićw
ydar
zen
ia,
któ
re
dop
row
adzi
łyd
ou
tworz
enia
mon
ar-
chii
par
lam
enta
rnej
.Po
trafi
wsk
azać
jej
głów
ne
cech
y.
Up
rogu
epoki
now
oży
tnej
.T
emat
pow
tórz
enio
wy.
Um
iep
oró
wn
aćm
on
arch
ięp
arla
men
-
tarn
ąz
mon
arch
iąab
solu
tną.
Rozu
mie
zmia
ny
wEu
rop
ieX
V–X
VII
wie
ku
.D
ost
rzeg
aic
hw
pły
wn
ad
zisi
ej-
szy
świa
t.
IV.R
ZEC
Z-
POSP
OLI
TA
19
.Po
lska
iLi
twa
wcz
asac
h
ost
atn
ich
Jagi
ello
nów
.
20
.Sp
ołe
czeń
stw
oi
ust
rój
Rze
czyp
osp
oli
tej
Ob
ojg
aN
a-
rod
ów
.
21
.R
zecz
posp
oli
taO
bojg
a
Nar
od
ów
ije
jsą
sied
zi
wX
VII
wie
ku
.
23
.D
emokra
cja
szla
chec
ka.
Sejm
iki
ziem
skie
.Se
jmw
aln
y.St
any
sejm
ują
ce.D
emokra
cja
szla
chec
ka.
Szla
chta
ain
ne
stan
y.Se
jmd
awn
ejR
ze-
czyp
osp
oli
tej
ad
zisi
ejsz
y.
Zn
ap
oję
cia:
sejm
wal
ny,
sejm
iki
ziem
-
skie
,se
nat
,iz
ba
pose
lska,
zasa
da
jed
-
nośc
i,za
sad
aje
dn
om
yśln
ośc
i,d
emo-
kra
cja
szla
chec
ka.
Rozu
mie
,w
jaki
sposó
bu
ksz
tałt
ow
ała
się
dem
okra
cja
szla
chec
ka.
Um
ieop
isać
org
aniz
ację
isp
osó
bd
zia-
łan
iase
jmu
wal
neg
o.
Potr
afip
oró
wn
aćse
jmsz
lach
ecki
zse
j-
mem
dzi
siej
szym
.
40
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
II4
1
22
.Fo
rmy
pań
stw
an
ow
oży
t-
neg
o.
24
.R
zecz
posp
oli
taO
bojg
a
Nar
od
ów
wX
VII
Iw
ieku
.
24
.„W
spóln
aR
zecz
posp
oli
ta”.
Zyg
mu
nt
Star
y.Z
ygm
un
tA
ugu
st.Po
li-
tyka
zagr
anic
zna
ost
atn
ich
Jagi
ello
nów
.
Ru
cheg
zeku
cyjn
y.U
nia
lub
elsk
ai
jej
post
anow
ien
ia.
Tole
ran
cja
reli
gijn
a.
Zn
ap
oję
cia:
złoty
wie
k,
ruch
egze
ku
-
cyjn
y,u
nia
per
son
aln
a,u
nia
real
na.
Wsk
azu
jen
am
apie
tery
tori
um
Rze
czy-
posp
oli
tej
Ob
ojg
aN
arod
ów
ora
zje
jp
o-
dzi
ałn
aK
oro
nę
iLi
twę.
Um
iew
skaz
aćp
rzyc
zyn
yza
war
cia
un
ii
lub
elsk
iej
izn
aje
jgł
ów
ne
post
anow
ie-
nia
.
Potr
afioce
nić
poli
tykę
zagr
anic
zną
ost
atn
ich
Jagi
ello
nów
.
Um
ieop
isać
pols
ką
tole
ran
cję
reli
gijn
ą
id
ost
rzeg
aje
jw
yjąt
kow
ość
wów
czes
-
nej
Euro
pie
.
25
.„A
nie
chaj
nar
od
ow
ie
wżd
yp
ost
ron
ni
znaj
ą...
”
Życ
ieco
dzi
enn
e.R
enes
ans
wPo
lsce
.
Zam
ość
.Ż
ydzi
wR
zecz
yposp
oli
tej.
Un
i-
wer
syte
ty,b
ibli
ote
ki
ip
isar
ze.
Um
iep
rzed
staw
ićgł
ów
ne
osi
ągn
ięci
a
ku
ltu
raln
eR
zecz
yposp
oli
tej
wX
VI
wie
-
ku
,u
wzg
lęd
nia
jąc
twórc
zość
Mik
oła
ja
Rej
a,Ja
na
Koch
anow
skie
go,
An
drz
eja
Fryc
zaM
od
rzew
skie
go.
Zn
an
ajw
ażn
iejs
zeza
byt
ki
ren
esan
su
na
ziem
iach
pols
kic
h.
Potr
afiop
isać
sytu
ację
lud
nośc
iży
dow
-
skie
jza
mie
szku
jące
jR
zecz
posp
oli
tą.
26.Pi
erw
sikró
low
ieel
ekcy
jni.
Bez
kró
lew
iep
ośm
ierc
iZ
ygm
un
taA
u-
gust
a.K
on
fed
erac
jaw
arsz
awsk
a.W
oln
a
elek
cja.
Art
yku
łyh
enry
kow
skie
ip
act
a
con
ven
ta.H
enry
kW
alez
y.St
efan
Ba-
tory
.W
ojn
yz
Mosk
wą.
Zn
ap
oję
cia:
kon
fed
erac
ja,
sejm
elek
-
cyjn
y,w
oln
ael
ekcj
a,ar
tyku
łyh
enry
-
kow
skie
,pact
aco
nve
nta
.
Potr
afiop
isać
okoli
czn
ośc
iu
chw
alen
ia
kon
fed
erac
jiw
arsz
awsk
iej
ora
zar
tyku
-
łów
hen
rykow
skic
hi
pod
aćic
hgł
ów
ne
zało
żen
ia.
Um
iew
yjaś
nić
,n
acz
ymp
ole
gała
woln
a
elek
cja.
Potr
afip
rzed
staw
ićgł
ów
ne
wyd
arze
nia
pan
ow
ania
Stef
ana
Bat
ore
go.
42
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
II4
3
27
.Sr
ebrn
yw
iek.
Zyg
mu
nt
III
Waz
a.W
ojn
aze
Szw
ecją
.
Wie
lka
smu
ta.W
ojn
az
Tu
rcją
.W
ojn
a
zeSz
wec
jąo
Pom
orz
e.Sk
utk
iw
oje
n
pie
rwsz
ejp
oło
wy
XV
IIw
ieku
.
Zn
ap
oję
cia:
dyn
asti
aW
azów
,d
ynas
tia
Rom
anow
ów
,w
ielk
asm
uta
,K
oza
cy,
Zap
oro
że.
Rozu
mie
ip
otr
afip
rzed
staw
ićgł
ów
ne
pro
ble
my
Rze
czyp
osp
oli
tej
zap
ano-
wan
iaZ
ygm
un
taII
IW
azy.
Lokal
izu
je
wcz
asie
ip
rzes
trze
ni
naj
waż
nie
jsze
wyd
arze
nia
tego
okre
su.
Um
ieoce
nić
Zyg
mu
nta
III
Waz
ę.
28
.„P
ocz
ątek
nie
doli
Kró
le-
stw
a”.
Wła
dys
ław
IVW
aza.
Sytu
acja
na
Ukra
-
inie
.W
ybu
chp
ow
stan
ia.Ja
nK
azim
ierz
.
Klę
ska
Koza
ków
.U
god
aw
Pere
jasł
awiu
.
Wojn
az
Rosj
ą.
Zn
ap
oję
cia:
Koza
cyre
jest
row
i,u
god
a
wPe
reja
sław
iu.
Potr
afip
od
aćp
rzyc
zyn
yora
zce
lep
o-
wst
ania
Ch
mie
lnic
kie
goi
op
isać
prz
e-
bie
gw
alk
zK
oza
kam
i.
Wsk
azu
jen
am
apie
zasi
ęgp
ow
stan
ia
im
iejs
can
ajw
ażn
iejs
zych
wyd
arze
ń.
29
.Po
top
.Sz
wec
jaw
poło
wie
XV
IIw
ieku
.N
ajaz
d
na
Rze
czp
osp
oli
tą.
Wojn
asz
arp
ana.
Po-
kój
wO
liw
ie.U
god
ah
adzi
acka.
Sku
tki
pow
stan
iaC
hm
ieln
ickie
goi
poto
pu
.
Zn
ap
oję
cia:
poto
p,
ugo
da
wH
adzi
a-
czu
,p
okój
wO
liw
ie.
Um
ieop
isać
prz
yczy
ny
ip
rzeb
ieg
po-
top
u.
Potr
afip
rzed
staw
ićsk
utk
ip
ow
stan
ia
Ch
mie
lnic
kie
goi
poto
pu
.
30
.K
uan
arch
ii.
Rola
mag
nat
ów
.Li
ber
um
veto
.R
okosz
Lub
om
irsk
iego
.M
ich
ałK
ory
bu
tW
iśn
io-
wie
cki.
Bar
ok
isa
rmat
yzm
.
Zn
ap
oję
cia:
liber
um
veto
,ro
kosz
Lub
o-
mir
skie
go,
sarm
atyz
m.
Potr
afiw
skaz
aćobja
wy
anar
chii
iu
pad
-
ku
ku
ltu
ryp
oli
tycz
nej
wX
VII
wie
ku
.
Um
ieoce
nić
tezj
awis
ka.
Potr
afiro
zpozn
aćch
arak
tery
styc
zne
cech
yku
ltu
ryb
aroku
.
31
.D
ni
chw
ały.
Wojn
az
Tu
rcją
.Z
wyc
ięst
wo
pod
Ch
oci
-
mie
m.Ja
nII
ISo
bie
ski.
Oblę
żen
ieW
ied
-
nia
prz
ezT
urk
ów
.W
ikto
ria
wie
deń
ska.
Potr
afip
od
aćp
rzyc
zyn
yw
oje
nz
Tu
rcją
wd
rugi
ejp
oło
wie
XV
IIw
ieku
.
Um
iep
rzed
staw
ićokoli
czn
ośc
ii
sku
tki
zwyc
ięst
wJa
na
Sob
iesk
iego
pod
Ch
oci
-
mie
mi
Wie
dn
iem
.
Lokal
izu
jete
wyd
arze
nia
wcz
asie
ip
rze-
strz
eni.
44
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
III
45
32
.C
zasy
sask
ie.
Un
iaz
Sakso
nią
.A
ugu
stII
Sas.
Wie
lka
wojn
ap
ółn
ocn
a.A
ugu
stII
ISa
s.Pi
erw
-
sze
ozn
aki
oży
wie
nia
.
Zn
ap
oję
cia:
Sakso
nia
,w
ojn
ap
ółn
ocn
a,
trak
tat
„trz
ech
czar
nyc
horł
ów
”,
Coll
egiu
mN
ob
iliu
m.
Potr
afiw
skaz
aćp
rzyc
zyn
yi
prz
ejaw
y
kry
zysu
Rze
czyp
osp
oli
tej
wcz
asac
h
sask
ich
.
Wyj
aśn
iazm
ian
yp
oło
żen
iam
ięd
zyn
a-
rod
ow
ego
Rze
czyp
osp
oli
tej
wX
VII
Iw
ieku
.
Dost
rzeg
ap
rzej
awy
oży
wie
nia
wgo
-
spod
arce
iku
ltu
rze
tego
okre
su.
Ch
arak
tery
zuje
pro
jekty
refo
rmu
stro
-
jow
ych
Stan
isła
wa
Kon
arsk
iego
iSt
ani-
sław
aLe
szcz
yńsk
iego
.
Bla
ski
ici
enie
pie
rwsz
ej
Rze
czyp
osp
oli
tej.
Tem
atp
ow
tórz
enio
wy.
Zn
ai
rozu
mie
mocn
ei
słab
est
ron
y
Rze
czyp
osp
oli
tej
wX
VI–
XV
III
wie
ku
.
Potr
afiw
yjaś
nić
spec
yfikę
jej
ust
roju
na
tle
Euro
py.
Dost
rzeg
aw
pły
wte
gookre
sun
ad
zi-
siej
szą
Pols
kę.
KLA
SAII
I
Tre
ści
nau
czan
iaD
ział
Tem
at
Głó
wn
eza
gadn
ien
iaO
siągn
ięci
au
czn
iaz
pod
staw
ypro
gra
mow
ejU
czeń
:
I.Z
MIE
RZ
CH
STA
REG
O
ŁAD
U
23
.Eu
rop
aw
XV
III
wie
ku
.
25
.B
un
tp
od
dan
ych
—w
ojn
a
on
iep
od
legł
ość
Stan
ów
Zje
d-
nocz
on
ych
.
28
.R
ewolu
cja
fran
cusk
a.
1.W
iek
rozu
mu
.Po
stęp
nau
ki
ite
chn
iki.
Rac
jon
aliz
m.
Um
owa
społ
eczn
aR
ou
ssea
u.M
on
te-
skiu
szi
trójp
od
ział
wła
dzy
.W
olt
er.
Wie
lka
Ency
klo
ped
iaFr
ancu
ska.
Zn
ap
oję
cia:
ośw
iece
nie
,n
ow
oży
tna
na-
uka,
racj
on
aliz
m,tr
ójp
od
ział
wła
dzy
,
dei
zm,
Wie
lka
Ency
klo
ped
iaFr
ancu
ska.
Potr
afip
rzed
staw
ićgł
ów
ne
zało
żen
ia
ośw
iece
nia
id
okon
ania
myś
lici
eli:
Wol-
tera
,R
ou
ssea
u,M
on
tesk
iusz
a.
46
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
III
47
2.N
ow
ep
otę
giw
Euro
pie
.R
eform
yPi
otr
aI.
Kat
arzy
na
II.Pr
usy
kró
lest
wem
.Fr
yder
ykII
.A
bso
luty
zm
ośw
ieco
ny.
Mon
arch
iaH
absb
urg
ów
.
Zn
ap
oję
cia:
abso
luty
zmośw
ieco
ny,
wojn
asi
edm
iole
tnia
,ge
rman
izac
ja.
Potr
afiw
skaz
aćp
rzyc
zyn
yp
ow
stan
ia
now
ych
potę
geu
rop
ejsk
ich
:R
osj
i,Pr
us
iA
ust
rii,
ilo
kal
izu
jeje
wcz
asie
ip
rze-
strz
eni.
Um
iep
oró
wn
aćre
form
yośw
iece
nio
we
wp
row
adzo
ne
wty
chtr
zech
pań
stw
ach
.
3.„M
y,n
aród
Stan
ów
Zje
dn
o-
czon
ych
...”
Osa
dn
ictw
ow
Am
eryc
ePó
łnocn
ej.
Ko-
lon
ieb
ryty
jskie
.Pr
zycz
yny
nie
zad
ow
o-
len
ia.W
ojn
ao
nie
pod
legł
ość
.U
dzi
ał
Pola
ków
ww
alkac
h.
Kon
styt
ucj
aSt
a-
nów
Zje
dn
ocz
on
ych
.T
rójp
od
ział
wła
dzy
.
Zn
ap
oję
cia:
Dek
lara
cja
nie
pod
legł
oś-
ci,w
ojn
ao
nie
pod
legł
ość
,K
on
styt
ucj
a
Stan
ów
Zje
dn
ocz
on
ych
,sy
stem
pre
zy-
den
cki.
Um
ieom
ów
ićp
rzyc
zyn
y,p
rzeb
ieg
in
a-
stęp
stw
aw
ojn
yo
nie
pod
legł
ość
.
Potr
afiop
isać
głów
ne
post
anow
ien
ia
Kon
styt
ucj
ii
wyj
aśn
ić,ja
kre
aliz
ow
ała
on
aza
sad
ętr
ójp
od
ział
uw
ład
zy.
Oce
nia
wkła
dPo
laków
ww
alkę
on
ie-
pod
legł
ość
Stan
ów
Zje
dn
ocz
on
ych
.
4.„W
oln
ość
,ró
wn
ość
,b
rate
r-
stw
o!”
Fran
cja
star
ego
ład
u.Ż
ądan
iast
anu
trze
cieg
o.
Zb
urz
enie
Bas
tyli
i.D
ekla
ra-
cja
pra
wcz
łow
ieka
iob
ywat
ela.
Fran
cja
mon
arch
iąkon
styt
ucy
jną.
Zn
ap
oję
cia:
star
yła
d,
rew
olu
cja
fran
-
cusk
a,bu
rżu
azja
,D
ekla
racj
ap
raw
czło
-
wie
ka
iobyw
atel
a,St
any
Gen
eral
ne,
Ba-
styl
ia,m
on
arch
iakon
styt
ucy
jna.
Rozu
mie
ip
otr
afip
od
aćp
rzyc
zyn
yw
y-
bu
chu
rew
olu
cji
fran
cusk
iej.
Op
isu
jegł
ów
ne
zasa
dy
ideo
we
rew
o-
lucj
ifr
ancu
skie
jza
war
tew
Dek
lara
cji
pra
wcz
łow
ieka
iobyw
atel
a.
Um
iep
rzed
staw
ićn
ajw
ażn
iejs
zew
yda-
rzen
iare
wolu
cji
do
17
91
roku
.
5.„R
ewolu
cja
poże
raw
łasn
e
dzi
eci”
.
Jakob
ini.
Wojn
az
Au
stri
ą.Fr
ancj
are
pu
-
bli
ką.
Wojn
az
koal
icją
.W
ielk
ite
rror.
Zn
ap
oję
cia:
pra
wic
a,le
wic
a,ce
ntr
um
,
wie
lki
terr
or.
Rozu
mie
ip
otr
afiop
isać
głów
ne
wyd
a-
rzen
iaw
rew
olu
cyjn
ejFr
ancj
iw
lata
ch
17
91
–17
94
.
Wsk
azu
jech
arak
tery
styc
zne
cech
yd
yk-
tatu
ryja
kob
ińsk
iej.
48
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
III
49
Um
iep
rzed
staw
ićsk
utk
ire
wolu
cji
fran
-
cusk
iej
isa
mod
ziel
nie
jąoce
nić
.
Prze
mia
ny
XV
III
wie
ku
.T
emat
pow
tórz
enio
wy.
Zn
ap
rzeł
om
ow
ew
ydar
zen
iaX
VII
Iw
ie-
ku
wEu
rop
iei
Am
eryc
e.R
ozu
mie
ich
wp
ływ
na
dzi
siej
szy
świa
t.
II.U
PAD
EK
RZ
ECZ
YPO
-
SPO
LIT
EJ
SZLA
CH
ECK
IEJ
26
.R
zecz
posp
oli
taw
dob
ie
stan
isła
wow
skie
j.
27
.W
alka
ou
trzy
man
ien
ie-
pod
legł
ośc
iw
ost
atn
ich
lata
ch
XV
III
wie
ku
.
6.O
stat
ni
kró
lPo
lski.
Stan
isła
wA
ugu
stPo
nia
tow
ski.
Pier
wsz
e
refo
rmy.
Praw
akar
dyn
aln
e.K
on
fed
era-
cja
bar
ska.
Iro
zbió
rPo
lski.
Zn
ap
oję
cia:
pra
wa
kar
dyn
aln
e,kon
fe-
der
acja
bar
ska,
Gal
icja
.
Potr
afiop
isać
pró
by
refo
rmp
ańst
wa
wcz
asac
hst
anis
ław
ow
skic
h.
Um
iep
rzed
staw
ićp
rzyc
zyn
yi
okoli
cz-
nośc
ip
ierw
szeg
oro
zbio
ruPo
lski.
Wsk
azu
jen
am
apie
ziem
ieu
trac
on
e
prz
ezR
zecz
posp
oli
tą.
7.W
iwat
3m
aja!
Ośw
iece
nie
ikla
sycy
zm.K
om
isja
Edu
-
kac
jiN
arod
ow
ej.
Sejm
Wie
lki.
Uch
wa-
len
ieK
on
styt
ucj
i3
maj
a.N
ow
yu
stró
j
pań
stw
a.
Zn
ap
oję
cia:
Kom
isja
Edu
kac
jiN
arod
o-
wej
,Se
jmC
zter
ole
tni,
Ust
awa
rząd
ow
a.
Rozp
ozn
aje
char
akte
ryst
yczn
ece
chy
pols
kie
goośw
iece
nia
ip
od
aje
prz
y-
kła
dy
sztu
ki
okre
sukla
sycy
zmu
.
Prze
dst
awia
okoli
czn
ośc
ip
ow
stan
ia,
zad
ania
iosi
ągn
ięci
aK
om
isji
Edu
kac
ji
Nar
od
ow
ej.
Lokal
izu
jew
czas
ieobra
dy
Sejm
uW
iel-
kie
goora
zK
on
styt
ucj
i3
maj
a.
Um
ieom
ów
ićre
form
ySe
jmu
Wie
l-
kie
go.
Zn
aokoli
czn
ośc
ip
rzyj
ęcia
Kon
styt
u-
cji
3m
aja.
Potr
afip
rzed
staw
ićgł
ów
ne
pu
nkty
tego
doku
men
tui
dokon
aćje
go
oce
ny.
8.K
on
iec
Pols
ki?
Kon
fed
erac
jata
rgow
icka.
Wojn
az
Ro-
sją.
IIro
zbió
rPo
lski.
Insu
rekcj
ako-
ściu
szkow
ska.
III
rozb
iór
Pols
ki.
Zn
ap
oję
cia:
kon
fed
erac
jata
rgow
icka,
Vir
tuti
Mili
tari
,in
sure
kcj
akośc
iusz
kow
-
ska.
Prze
dst
awia
cele
in
astę
pst
wa
pow
sta-
nia
kośc
iusz
kow
skie
go.
50
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
III
51
Um
ieop
isać
wyd
arze
nia
,któ
red
op
ro-
wad
ziły
do
dru
gieg
oi
trze
cieg
oro
z-
bio
ruPo
lski.
Lokal
izu
jew
czas
ieI,
IIi
III
rozb
iór
Pol-
ski.
Potr
afiw
skaz
aćn
am
apie
zdob
ycze
Rosj
i,Pr
us
iA
ust
rii.
Um
iew
yjaś
nić
wew
nęt
rzn
ei
zew
nęt
rzn
e
prz
yczy
ny
up
adku
Rze
czyp
osp
oli
tej.
„Naj
jaśn
iejs
zaR
zecz
posp
oli
ta”.
Tem
atp
ow
tórz
enio
wy.
Potr
afisc
har
akte
ryzo
wać
Rze
czp
osp
o-
litą
XV
III
wie
ku
.R
ozu
mie
wp
ływ
tego
okre
sun
ad
zisi
ejsz
ąPo
lskę.
III.
EUR
OPA
NA
POLE
OŃ
-
SKA
,EU
RO
PA
ŚWIĘ
TEG
O
PRZ
YM
IER
ZA
29
.Ep
oka
nap
ole
oń
ska.
30
.Eu
rop
ap
okon
gres
iew
ie-
deń
skim
.
31
.R
ozw
ój
cyw
iliz
acji
prz
e-
mys
łow
ej.
9.„N
iech
żyje
cesa
rz!”
Up
adek
dyr
ekto
riat
u.
Nap
ole
on
Bon
a-
par
te.
Rzą
dy
Nap
ole
on
aw
eFr
ancj
i.
Bit
wa
pod
Au
ster
litz
.K
lęsk
aPr
us.
Zn
ap
oję
cia:
dyr
ekto
riat
,K
od
eks
Na-
pole
on
a,kon
kord
at,
pie
rwsz
ykon
sul,
cesa
rzFr
ancu
zów
,b
lokad
akon
tyn
en-
taln
a.
Rozu
mie
prz
yczy
ny
up
adku
dyr
ek-
tori
atu
iw
pro
wad
zen
iace
sars
twa
we
Fran
cji.
Potr
afisc
har
akte
ryzo
wać
rząd
yN
apole
-
on
ad
oro
ku
18
06
.
10.„J
eszc
zePo
lska
nie
um
ar-
ła..
.”
Sytu
acja
po
rozb
iora
ch.
Legi
on
yPo
l-
skie
we
Wło
szec
h.
Utw
orz
enie
Ksi
ęstw
a
War
szaw
skie
go.
Ust
rój
Ksi
ęstw
a.Sz
arża
pod
Som
osi
errą
.B
itw
ap
od
Ras
zyn
em.
Zn
ap
oję
cia:
Legi
on
yPo
lskie
we
Wło
-
szec
h,K
sięs
two
War
szaw
skie
,So
mo-
sier
ra.
Rozu
mie
pow
od
y,d
laktó
rych
Pola
cy
pop
arli
Nap
ole
on
a.
Wyj
aśn
iaokoli
czn
ośc
iu
tworz
enia
Le-
gion
ów
Pols
kic
h.U
mie
om
ów
ići
oce
nić
poli
tykę
Nap
ole
on
aw
ob
ecPo
lski
ora
z
ud
ział
żołn
ierz
yp
ols
kic
hw
wojn
ach
nap
ole
oń
skic
h.
Potr
afiw
yjaś
nić
okoli
czn
ośc
iu
two-
rzen
iaK
sięs
twa
War
szaw
skie
goora
z
prz
edst
awić
jego
losy
do
18
09
roku
.
Wsk
azu
jeK
sięs
two
War
szaw
skie
na
ma-
pie
iop
isu
jeje
goce
chy
ust
rojo
we.
52
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
III
53
11
.U
pad
ekN
apole
on
a.Eu
rop
ap
od
rząd
ami
Nap
ole
on
a.C
esar
z
aPo
lska.
Wyp
raw
an
aR
osj
ę.K
lęsk
a
Wie
lkie
jA
rmii
.B
itw
an
arod
ów
.St
od
ni
Nap
ole
on
a.
Zn
ap
oję
cia:
nac
jon
aliz
m,W
ielk
aA
r-
mia
,b
itw
an
arod
ów
,W
ater
loo.
Zn
aw
ydar
zen
ia,
któ
red
op
row
adzi
ły
do
up
adku
Nap
ole
on
a,i
potr
afiw
ska-
zać
prz
yczy
ny
jego
klę
ski.
Um
ieop
isać
zmia
ny,
jakie
zasz
ływ
Eu-
rop
iew
okre
sie
nap
ole
oń
skim
.
Wsk
azu
jen
am
apie
głów
ne
wyd
arze
nia
woje
nn
apole
oń
skic
h.
12
.Eu
rop
aŚw
ięte
goPr
zym
ie-
rza.
Kon
gres
wie
deń
ski.
Kon
serw
atyz
m.R
u-
chy
nar
od
ow
e.R
ewolu
cje
we
Fran
cji
iB
elgi
i.W
iosn
aLu
dów
ije
jsk
utk
i.
Zn
ap
oję
cia:
kon
gres
wie
deń
ski,
Świę
te
Przy
mie
rze,
legi
tym
izm
,ró
wn
ow
aga
sił,
kon
serw
atyz
m,
ruch
yn
arod
ow
e,
Wio
sna
Lud
ów
.
Potr
afip
rzed
staw
ićza
sad
yi
głów
ne
post
anow
ien
iakon
gres
uw
ied
eńsk
iego
.
Wyj
aśn
iagł
ów
ne
zało
żen
iaid
ein
arod
o-
wyc
hw
Euro
pie
wI
poło
wie
XIX
wie
ku
.
Zn
agł
ów
ne
wyd
arze
nia
wEu
rop
iew
la-
tach
18
15
–18
48
iu
mie
wyj
aśn
ićic
h
sku
tki.
13
.R
ewolu
cja
prz
emys
łow
a.R
ewolu
cja
agra
rna.
Mas
zyn
ap
arow
a.
Wie
lka
Bry
tan
ia„w
arsz
tate
mśw
iata
”.
Kole
j.Sk
utk
iu
prz
emys
łow
ien
ia.
Kla
sy
społe
czn
e.Li
ber
aliz
m.Z
wią
zki
zaw
o-
dow
e.
Zn
ap
oję
cia:
rew
olu
cja
agra
rna,
rew
o-
lucj
ap
rzem
ysło
wa,
mas
zyn
ap
arow
a,
kla
sysp
ołe
czn
e,zw
iązk
iza
wod
ow
e,
lib
eral
izm
.
Um
ieop
isać
rew
olu
cję
prz
emys
łow
ą,
zna
jej
prz
yczy
ny
isk
utk
i.
Potr
afisc
har
akte
ryzo
wać
prz
emia
ny
społe
czn
eX
IXw
ieku
.
Wyj
aśn
iagł
ów
ne
zało
żen
iaid
eili
ber
aliz
-
mu
wEu
rop
ieX
IXw
ieku
.
Pod
aje
prz
ykła
dy
pozy
tyw
nyc
hi
neg
a-
tyw
nyc
hsk
utk
ów
pro
cesu
up
rzem
ysło
-
wie
nia
,w
tym
dla
środ
ow
iska
nat
ura
l-
neg
o.
Iden
tyfi
ku
jen
ajw
ażn
iejs
zew
ynal
azki
iod
kry
cia
XIX
wie
ku
ora
zw
yjaś
nia
na-
stęp
stw
aek
on
om
iczn
ei
społe
czn
eic
h
zast
oso
wan
ia.
54
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
III
55
14
.W
Euro
pie
XIX
stu
leci
a.B
oga
ctw
oi
nęd
za.
War
un
ki
życi
aro
bot-
nik
ów
.R
om
anty
zm.O
kre
sw
ikto
riań
ski
wA
ngl
ii.Ż
ycie
cod
zien
ne.
Zn
ap
oję
cia:
rom
anty
zm,st
yln
eogo
-
tyck
i.
Um
ieop
isać
zmia
ny
war
un
ków
życi
a
wEu
rop
iew
XIX
wie
ku
.
Potr
afip
rzed
staw
ićgł
ów
ne
zało
żen
ia
rom
anty
zmu
.
Od
Nap
ole
on
ad
oŚw
ięte
go
Przy
mie
rza.
Tem
atp
ow
tórz
enio
wy.
Zn
ap
rzem
ian
y,ja
kie
dokon
ały
się
wEu
-
rop
iew
pie
rwsz
ejp
oło
wie
XIX
wie
ku
.
Rozu
mie
ich
wp
ływ
na
dzi
siej
szy
świa
t.
IV.O
WO
LNĄ
POLS
KĘ
30
.Eu
rop
ap
okon
gres
iew
ie-
deń
skim
.
33
.Z
iem
iep
ols
kie
po
kon
gre-
sie
wie
deń
skim
.
34
.Sp
ołe
czeń
stw
od
awn
ej
Rze
czyp
osp
oli
tej
wokre
sie
pow
stań
nar
od
ow
ych
.
35
.Ż
ycie
pod
zab
ora
mi.
15
.„O
tod
ziś
dzi
eńkrw
i
ich
wał
y”.
Post
anow
ien
iakon
gres
uw
ied
eńsk
iego
wsp
raw
iePo
lski.
Kró
lest
wo
Pols
kie
:
ust
rój,
gosp
od
arka,
ku
ltu
ra,sz
koln
ic-
two.
Przy
czyn
yp
ow
stan
ia.
Noc
list
o-
pad
ow
a.K
lęsk
ap
ow
stan
ia.
Szan
sep
o-
wst
ania
list
op
adow
ego.
Zn
ap
oję
cia:
Kró
lest
wo
Kon
gres
ow
e,
ziem
ian
ie,n
oc
list
op
adow
a,p
ow
stan
ie
list
op
adow
e.
Um
iew
skaz
aćn
am
apie
now
egr
anic
e
pań
stw
zab
orc
zych
.
Potr
afiop
isać
ust
rój
Kró
lest
wa
Pol-
skie
goi
oce
nić
jego
osi
ągn
ięci
a.
Um
iew
skaz
aćp
rzyc
zyn
yw
ybu
chu
po-
wst
ania
list
op
adow
ego
izn
aje
gop
rze-
bie
g.
Lokal
izu
jew
czas
iei
prz
estr
zen
ip
o-
wst
anie
list
op
adow
e.
Sam
od
ziel
nie
oce
nia
szan
sep
ow
stan
ia.
16
.Po
klę
sce.
Wie
lka
Emig
racj
ai
jej
pod
ział
y.K
róle
-
stw
oK
on
gres
ow
ep
op
ow
stan
iu.Z
abór
pru
ski.
Zab
ór
aust
riac
ki.
Rab
acja
iW
io-
sna
Lud
ów
.
Zn
ap
oję
cia:
Wie
lka
Emig
racj
a,H
ote
l
Lam
ber
t,T
ow
arzy
stw
oD
emokra
tycz
ne
Pols
kie
,m
esja
niz
m,W
ielk
ieK
sięs
two
Pozn
ańsk
ie,
Rze
czp
osp
oli
taK
rakow
ska,
rab
acja
,u
wła
szcz
enie
.
Um
ieop
isać
sytu
ację
Pola
ków
na
emi-
grac
jiora
zw
trze
chza
bora
chw
okre
sie
18
31
–18
48
.
Ch
arak
tery
zuje
głów
ne
nu
rty
ip
ost
aci
Wie
lkie
jEm
igra
cji.
56
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
III
57
17
.Po
wst
anie
styc
znio
we.
Przy
czyn
yp
ow
stan
ia.M
anif
esta
cje
pa-
trio
tycz
ne.
Wyb
uch
wal
k.
Ch
arak
ter
po-
wst
ania
.D
ykta
tura
Tra
ugu
tta.
Klę
ska.
Bil
ans
pow
stan
iast
yczn
iow
ego.
Zn
ap
oję
cia:
„cze
rwon
i”,
„bia
li”,
pow
sta-
nie
styc
znio
we,
dyk
tatu
raT
rau
gutt
a.
Um
iep
rzed
staw
ićp
rzyc
zyn
yi
prz
e-
bie
gp
ow
stan
iast
yczn
iow
ego.
Zn
ab
i-
lan
sw
alk.
Potr
afiw
skaz
aćn
astę
pst
wa
pow
stań
list
op
adow
ego
ist
yczn
iow
ego.
18
.„N
ied
amy
pog
rześ
ćm
owy”
.R
usy
fikac
ja.Po
zyty
wiz
mi
pra
caorg
a-
nic
zna.
Ger
man
izac
ja.G
alic
yjsk
iesw
o-
bod
y.M
łod
aPo
lska.
Zn
ap
oję
cia:
pozy
tyw
izm
,p
raca
org
a-
nic
zna,
pra
cau
pod
staw
,ru
gip
rusk
ie,
Kom
isja
Kolo
niz
acyj
na,
Hak
ata,
trójl
o-
jali
zm,M
łod
aPo
lska.
Wyj
aśn
iace
lei
op
isu
jem
etod
yd
ział
ań
zab
orc
ów
wob
ecm
iesz
kań
ców
ziem
daw
nej
Rze
czyp
osp
oli
tej.
Um
iep
rzed
staw
ićp
ost
awy
Pola
ków
wo-
bec
rusy
fikac
jii
germ
aniz
acji
.
Potr
afip
oró
wn
aćw
aru
nki
życi
asp
ołe
-
czeń
stw
aw
trze
chza
bora
ch.
19
.Pi
erw
sze
pols
kie
par
tie
poli
tycz
ne.
Lud
ność
igo
spod
arka
ziem
pols
kic
h
pod
zab
ora
mi.
Los
rob
otn
ików
.Pa
rtie
socj
alis
tycz
ne.
Nar
od
ow
aD
emokra
cja.
Rew
olu
cja
19
05
roku
.
Zn
ap
oję
cia:
Pols
ka
Part
iaSo
cjal
isty
czn
a,
Socj
ald
emokra
cja
Kró
lest
wa
Pols
kie
go
iLi
twy,
Nar
od
ow
aD
emokra
cja
(en
de-
cja)
,Po
lskie
Stro
nn
ictw
oLu
dow
e,re
wo-
lucj
a1
90
5ro
ku
.
Um
iep
rzed
staw
ićgł
ów
ne
nu
rty
pol-
skie
goży
cia
poli
tycz
neg
on
ap
rzeł
om
ie
XIX
iX
Xw
ieku
.
Rozu
mie
znac
zen
iere
wolu
cji
19
05
roku
.
Pols
ka
pod
zabora
mi.
Tem
atp
ow
tórz
enio
wy.
Zn
asy
tuac
jęPo
laków
wtr
zech
zab
o-
rach
in
aem
igra
cji.
Rozu
mie
wp
ływ
tego
okre
sun
ad
zisi
ejsz
ąPo
lskę.
58
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
III
59
V.EU
RO
PA
NA
DA
JET
ON
32
.Eu
rop
ai
świa
tw
XIX
wie
ku
.
36
.Eu
rop
ai
świa
tn
ap
rzeł
o-
mie
XIX
iX
Xw
ieku
.
37
.I
wojn
aśw
iato
wa
ije
j
sku
tki.
20
.„W
idm
okom
un
izm
u”.
Rew
olu
cja
tech
nic
zna.
Socj
aliz
m.
Mar
ks
iEn
gels
.W
alka
kla
s.M
arksi
zma
rze-
czyw
isto
ść.Pa
rtie
socj
ald
emokra
tycz
ne.
Zn
ap
oję
cia:
rew
olu
cja
tech
nic
zna,
kry
-
zys
gosp
od
arcz
y,so
cjal
izm
,kom
un
izm
,
mar
ksi
zm,w
alka
kla
s,re
wolu
cja
socj
a-
list
yczn
a,so
cjal
izm
nau
kow
y.
Wyj
aśn
iagł
ów
ne
zało
żen
iaid
eiso
cjal
iz-
mu
wEu
rop
iew
XIX
wie
ku
.
Um
iep
rzed
staw
ićsk
utk
ire
wolu
cji
tech
-
nic
znej
ip
ost
ępu
cyw
iliz
acyj
neg
o.
Zn
agł
ów
ne
zało
żen
iam
arksi
zmu
ip
o-
trafi
jeoce
nić
.
21
.„B
rzem
iębi
ałeg
ocz
łow
ieka
”.K
olo
nia
lizm
.Im
per
iali
zm.Im
per
ium
Bry
tyjs
kie
.Po
dzi
ałśw
iata
mię
dzy
mo-
cars
twa.
Ras
izm
.
Zn
ap
oję
cia:
kolo
nia
lizm
,im
per
iali
zm,
rasi
zm.
Um
iep
od
aćp
rzyc
zyn
yeu
rop
ejsk
iego
kolo
nia
lizm
u.
Potr
afiw
skaz
aćkolo
nie
na
map
ie.
Oce
nia
sku
tki
poli
tyki
kolo
nia
lnej
dla
pań
stw
euro
pej
skic
hora
zd
late
ren
ów
kolo
niz
ow
anyc
h.
22
.Z
jed
nocz
enie
Wło
chi
Nie
-
mie
c.
Pod
ziel
on
eW
łoch
y.W
ypra
wa
Gar
ibal
-
die
go.
Zje
dn
ocz
on
eW
łoch
y.O
tto
von
Bis
mar
ck.W
ojn
yPr
us
zD
anią
,A
ust
rią
iFr
ancj
ą.N
iem
cyce
sars
twem
.
Zn
ap
oję
cia:
Kró
lest
wo
Sard
ynii
,w
y-
pra
wa
tysi
ąca,
Kró
lest
wo
Wło
skie
,Z
wią
-
zek
Cel
ny,
Rze
sza
Nie
mie
cka.
Potr
afip
rzed
staw
ići
poró
wn
aćet
apy
jed
nocz
enia
Wło
chi
Nie
mie
c.Lo
kal
i-
zuje
tep
roce
syw
czas
iei
prz
estr
zen
i.
23
.Ja
ka
będ
zie
Am
eryk
a?Pó
łnoc
iPo
łud
nie
.N
iew
oln
ictw
o.Se
ce-
sja.
Prze
bie
gw
ojn
y.Z
nie
sien
ien
iew
ol-
nic
twa.
Stan
yZ
jed
nocz
on
ep
ow
ojn
ie
sece
syjn
ej.
Zn
ap
oję
cia:
aboli
cjon
izm
,U
nia
,K
on
-
fed
erac
ja,
sece
sja,
wojn
ase
cesy
jna,
Prokla
mac
jazn
iesi
enia
nie
woln
ictw
a,
wojn
ato
taln
a.
Potr
afiom
ów
ićp
rzyc
zyn
y,p
rzeb
ieg
isk
utk
iw
ojn
yse
cesy
jnej
.
24
.N
ap
rzeł
om
iew
ieków
.N
ow
ew
ynal
azki.
Od
kry
cia
nau
kow
e.
Euro
pej
skie
dem
okra
cje.
Eman
cyp
acja
kobie
t.Pi
ękn
aep
oka.
Ku
ltu
ram
asow
a.
Zn
ap
oję
cia:
mod
ern
izac
ja,
eman
cyp
a-
cja,
sufr
ażys
tki,
imp
resj
on
izm
.
Um
iep
rzed
staw
ićosi
ągn
ięci
an
auki
ite
chn
iki
prz
ełom
uw
ieku
XIX
iX
X.
Potr
afisc
har
akte
ryzo
wać
głów
ne
za-
gad
nie
nia
poli
tycz
ne,
społe
czn
ei
ku
ltu
-
raln
ete
gookre
su.
60
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
III
61
Dom
inac
jaEu
rop
y.T
emat
pow
tórz
enio
wy.
Zn
an
ajw
ażn
iejs
zew
ydar
zen
iaz
dzi
e-
jów
świa
taw
XIX
ip
ocz
ątkac
hX
Xw
ieku
.
Rozu
mie
wp
ływ
tego
okre
sun
aw
spół-
czes
ność
.
VI.
IW
OJN
A
ŚWIA
TO
WA
37
.I
wojn
aśw
iato
wa
ije
j
sku
tki.
38
.R
ewolu
cje
rosy
jskie
.
39.Sp
raw
ap
ols
ka
wI
wojn
ie
świa
tow
ej.
25
.W
ielk
aw
ojn
a.Pr
zycz
yny
wojn
y.Z
amac
hw
Sara
jew
ie.
Wojn
ab
łysk
awic
zna.
Wojn
an
aw
ycze
r-
pan
ie.
Wojn
aśw
iato
wa.
Zn
ap
oję
cia:
Tró
jprz
ymie
rze,
pań
stw
a
cen
tral
ne,
Tró
jporo
zum
ien
ie,
ente
nta
,
zam
ach
wSa
raje
wie
,w
ojn
abły
ska-
wic
zna,
wojn
ap
ozy
cyjn
a.
Um
iew
skaz
aćp
rzyc
zyn
yw
ybu
chu
Iw
ojn
yśw
iato
wej
iop
isać
jej
prz
ebie
g
do
pocz
ątków
19
17
roku
.
Potr
afiw
skaz
aćn
am
apie
pań
stw
aza
-
anga
żow
ane
wkon
flik
t.
Um
iep
rzed
staw
ićsp
ecyfi
kę
dzi
ałań
woje
nn
ych
in
ow
ero
dza
jeb
ron
i.
26
.„C
ała
wła
dza
wrę
cera
d!”
Słab
ość
Rosj
i.R
ewolu
cja
luto
wa.
Dw
u-
wła
dza
.W
łod
zim
ierz
Len
in.O
bję
cie
wła
dzy
prz
ezb
ols
zew
ików
.D
ykta
tura
pro
leta
riat
u.
Wojn
ad
om
ow
a.R
eakcj
a
Euro
py
na
wyd
arze
nia
wR
osj
i.
Zn
ap
oję
cia:
Du
ma,
rew
olu
cja
luto
wa,
rew
olu
cja
paź
dzi
ern
ikow
a,R
ząd
Tym
-
czas
ow
y,b
ols
zew
icy,
dw
uw
ład
za,
dyk
-
tatu
rap
role
tari
atu
,A
rmia
Cze
rwon
a,
pokój
brz
eski,
wojn
ad
om
ow
a,ła
gry,
Zw
iąze
kSo
cjal
isty
czn
ych
Rep
ub
lik
Ra-
dzi
eckic
h.
Potr
afip
od
aćp
oli
tycz
ne,
społe
czn
e
igo
spod
arcz
ep
rzyc
zyn
yw
ybu
chu
re-
wolu
cji
wR
osj
i.
Zn
ap
rzeb
ieg
wyd
arze
ńla
t1
91
7–1
92
2
iw
yjaś
nia
pow
od
ysu
kce
sub
ols
zew
i-
ków
.
Um
iew
skaz
aćn
astę
pst
wa
rew
olu
cji
paź
dzi
ern
ikow
ejd
laR
osj
ii
Euro
py.
Oce
nia
reak
cję
Euro
py
na
wyd
arze
nia
wR
osj
i.
62
TR
EŚC
IN
AU
CZ
AN
IAK
lasa
III
63
27
.K
on
iec
wojn
y.Pr
zyst
ąpie
nie
Stan
ów
Zje
dn
ocz
on
ych
do
wojn
y.K
lęsk
aN
iem
iec.
Rozp
adA
u-
stro
-Węg
ier.
Tra
kta
tw
ersa
lski.
Liga
Na-
rod
ów
.Sk
utk
iw
ojn
y.
Zn
ap
oję
cia:
sam
ost
anow
ien
ien
arod
ów
,
trak
tat
wer
sals
ki,
ob
szar
zdem
ilit
aryz
o-
wan
y,Li
gaN
arod
ów
.
Zn
ap
rzeb
ieg
Iw
ojn
yśw
iato
wej
wla
-
tach
19
17
–19
18
.
Potr
afip
rzed
staw
ićsk
utk
iw
ojn
yora
z
głów
ne
post
anow
ien
iap
arys
kie
jkon
fe-
ren
cji
pokojo
wej
.
Um
iew
skaz
aćn
am
apie
zmia
ny
gran
ic
po
Iw
ojn
ieśw
iato
wej
.
28.K
uw
oln
ejPo
lsce
.Po
lacy
wob
ecw
ielk
iej
wojn
y.A
kt
5li
sto-
pad
a.K
lęsk
atr
zech
zaborc
ów
.O
dro
-
dze
nie
pań
stw
a.
Zn
ap
oję
cia:
ori
enta
cja
pro
aust
riac
ka,
ori
enta
cja
pro
rosy
jska,
Legi
on
yPo
lskie
,
Akt
5li
stop
ada,
Kom
itet
Nar
od
ow
yPo
l-
ski,
Rad
aR
egen
cyjn
a.
Ch
arak
tery
zuje
stosu
nek
pań
stw
zabor-
czyc
hd
osp
raw
yp
ols
kie
j.
Um
iew
yjaś
nić
moty
wy
dzi
ałan
iazw
o-
len
nik
ów
ori
enta
cji
pro
aust
riac
kie
j
ip
roro
syjs
kie
j.
Potr
afioce
nić
wys
iłek
zbro
jny
Pola
ków
ora
zm
ięd
zyn
arod
ow
eu
war
un
kow
ania
spra
wy
pols
kie
j.
Um
ieop
isać
ciąg
wyd
arze
ń,
któ
red
o-
pro
wad
ziły
do
od
zysk
ania
nie
pod
legł
oś-
cip
rzez
Pols
kę.
Wie
,co
się
stał
o1
1li
stop
ada
19
18
roku
.
Wyd
arze
nia
Iw
ojn
yśw
iato
wej
.T
emat
pow
tórz
enio
wy.
Zn
ap
rzyc
zyn
y,p
rzeb
ieg
isk
utk
iI
wojn
y
świa
tow
ej.
���� ������� ��� ��� ���� ���� ��
PROCEDURY OSIĄGANIA
CELÓW EDUKACYJNYCH
Nauczyciel uczący historii w gimnazjum powinien brać pod uwagę cechy rozwoju psy-
chofizycznego 12–15-latków. Około 13. roku życia uczniowie wchodzą w okres fizycz-
nego i psychicznego dojrzewania, cechujący się m.in. zwiększonym zainteresowaniem
samym sobą, własną tożsamością i miejscem w świecie — oraz kwestionowaniem
autorytetów i buntem wobec zastanych wartości. Dominujące dotąd myślenie kon-
kretno-obrazowe zaczyna ustępować miejsca myśleniu abstrakcyjnemu, właściwemu
dorosłym (naturalnie, elementy myślenia abstrakcyjnego mogą się pojawić zarówno
wcześniej, jak i później).
Stosowane metody nauczania powinny uwzględniać tę specyfikę rozwojową uczniów.
Nauczyciel powinien umożliwić im aktywne poszukiwanie odpowiedzi na nurtujące
ich pytania. Dobrze, jeśli pełni rolę życzliwego przewodnika po przeszłości, poma-
gającego uczniom samodzielnie odkrywać prawdę, nie zaś chodzącej encyklopedii,
która narzuca młodym ludziom własny punkt widzenia czy choćby wmusza znajo-
mość „niezbędnych każdemu człowiekowi” faktów historycznych. Żeby nauka historii
miała sens, uczniowie muszą sami rozumieć jej potrzebę i przydatność.
Osiąganie celów edukacyjnych programu przedstawiamy osobno dla klasy I, II i III.
Klasa I
Należy dążyć do ograniczenia (w porównaniu ze szkołą podstawową) metod podają-
cych na korzyść poszukujących (np. dyskusji, dramy, quizu, pytań problemowych, gier
dydaktycznych). Wynika stąd postulat korzystania z różnorodnych materiałów źródło-
wych, które — jako wiarygodne świadectwa epoki — pozwolą uczniom dokonywać
samodzielnej oceny wydarzeń historycznych.
Warto zadawać uczniom prace pisemne — w celu kształtowania umiejętności po-
prawnego i precyzyjnego wyrażania myśli. Wskazane jest położenie nacisku na pracę
z mapą i atlasem historycznym, dzięki czemu uczniowie zarówno uczą się łącznego
operowania kategoriami czasu i przestrzeni, jak też poznają wpływ zjawisk klima-
tycznych i warunków geograficzno-przyrodniczych na życie człowieka.
PROCEDURY OSIĄGANIA CELÓW EDUKACYJNYCH 65
���� ������� ��� ��� ���� ���� ��
Klasa II
Warto kontynuować stosowaną w klasie I zasadę przewagi metod poszukujących i ob-
ficie korzystać z materiałów źródłowych. Należy wdrażać uczniów do samodzielnej
interpretacji poznawanych faktów oraz poszukiwania współzależności między wyda-
rzeniami politycznymi, gospodarczymi, religijnymi i kulturalnymi. Uczniowie, zesta-
wiając różnorodne fakty (które nieraz wykraczają poza program nauczania historii,
łączą się natomiast z innymi dziedzinami wiedzy), powinni dokonywać analizy i syn-
tezy wiedzy historycznej. Przydatnymi metodami, oprócz wymienionych w uwagach
dla klasy I, będą: metaplan, drzewo decyzyjne, burza mózgów (uczniowie prezen-
tują najrozmaitsze koncepcje historyczne, dotyczące np. skutków unii lubelskiej) oraz
klasowy sąd nad konkretną postacią historyczną (np. Bohdanem Chmielnickim).
Klasa III
W klasie III uczniowie powinni nauczyć się samodzielnie oceniać wydarzenia i postaci
historyczne. Należy więc położyć nacisk na kształtowanie umiejętności wykorzystania
zdobywanej wiedzy historycznej do zrozumienia wpływu przeszłości na teraźniej-
szość. Aspektem wychowawczym tak rozumianego nauczania historii będzie rozwija-
nie w uczniach poczucia odpowiedzialności za siebie, rodzinę, szkołę, region, ojczyznę
i świat. Proces dydaktyczny, obok metod przedstawionych dla klasy I i II, powinien
obejmować stawianie uczniom zadań wymagających samodzielnego wyciągania wnios-
ków z faktów historycznych (np. sporządzenie bilansu powstań narodowych). Praca
ze źródłami historycznymi daje możliwość kształtowania postawy badawczej uczniów,
a także rozwijania u nich umiejętności odpowiedniego doboru argumentów i precy-
zyjnego ich przedstawiania w mowie i piśmie.
Stosowane w klasach I–III metody winny zachęcać uczniów do aktywności i — jeśli
to możliwe — zaangażowania emocjonalnego. Warto polecać im lektury, pracować
metodą projektów i portfolio, wyświetlać filmy historyczne, organizować wycieczki do
muzeów, zachęcać do udziału w konkursach. Jest wskazane, aby uczniowie poznawali
historię zarówno w porządku chronologicznym, jak i według wybranych zagadnień
(pozwalających na rozwijanie myślenia syntetycznego), takich jak np. ewolucja form
ustrojowych czy przemiany obyczajowe w dziejach.
���� ������� ��� ��� ���� ���� ��
KRYTERIA ROCZNEJ OCENYOSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW
Przewidywane osiągnięcia uczniów w gimnazjum podzieliliśmy na poziomy odpowia-
dające ocenom. Poniżej przedstawiamy propozycje ocen w poszczególnych klasach.
Klasa I
Poziom 1 — ocena dopuszczająca
Uczeń zna i rozumie różnice między życiem dziś a życiem w przeszłości. Posiada
elementarną wiedzę dotyczącą omówionych w ciągu roku wydarzeń z dziejów Europy
i świata. Potrafi określić kolejność tych wydarzeń (co było najpierw, a co potem). Zna
podstawowe pojęcia z zakresu historii.
Uczeń zna najważniejsze omówione w ciągu roku fakty historyczne i datuje je z do-
kładnością do jednego stulecia. Umie przedstawić główne przyczyny i skutki pozna-
nych wydarzeń. Stosuje poznane pojęcia historyczne.
Poziom 2 — ocena dostateczna
Uczeń potrafi podzielić przeszłość na epoki. Umie je nazwać, zaznaczyć na osi czasu
oraz podać cechy odróżniające jedną epokę od innych. Zaczyna rozumieć motywacje
ludzkich działań w przeszłości. Potrafi, na najbardziej podstawowym poziomie, wyko-
rzystać różne rodzaje źródeł historycznych. Potrafi umiejscowić wydarzenia w prze-
strzeni (mapa). Zna wymagane przez program fakty historyczne i umie je powiązać
w ciąg chronologiczny. Zdaje sobie sprawę z wpływu przeszłości na teraźniejszość.
Poziom 3 — ocena dobra
Uczeń umie krótko scharakteryzować każdą z poznanych epok. Potrafi ułożyć poznane
wydarzenia w ciąg przyczynowo-skutkowy. Rozumie oraz wstępnie interpretuje proste
teksty źródłowe. Zna daty roczne przełomowych wydarzeń. Potrafi przedstawić wpływ
poznanych wydarzeń na teraźniejszość.
Poziom 4 — ocena bardzo dobra
Uczeń potrafi scharakteryzować każdą z poznanych epok, wykazując znaczną wiedzę
oraz zrozumienie warunków życia w przeszłości. Umie, na podstawowym poziomie,
przedstawić wybrane zagadnienie jako proces historyczny w obrębie jednej epoki (np.
niewolnictwo w starożytności). Interpretuje proste teksty źródłowe, umie je wykorzy-
stać w trakcie wypowiedzi.
KRYTERIA ROCZNEJ OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW 67
���� ������� ��� ��� ���� ���� ��
Poziom 5 — ocena celująca
Uczeń umie wykorzystać swą wiedzę faktograficzną, by w przemyślany sposób przed-
stawić wybrane zagadnienie jako proces historyczny zarówno w obrębie jednej epoki,
jak i na przestrzeni kilku epok. Zaczyna rozumieć, że możliwe są przeciwstawne inter-
pretacje wydarzeń. Umie wybrać odpowiedni tekst źródłowy dla uzasadnienia swojej
wypowiedzi. Potrafi wyciągnąć właściwe wnioski z materiałów źródłowych i lektur
(podręcznika). W swych wypowiedziach wykorzystuje znajomość dat i pojęć.
Klasa II
Poziom 1 — ocena dopuszczająca
Uczeń zna i rozumie różnice między życiem dziś a życiem w przeszłości. Posiada
elementarną wiedzę dotyczącą omówionych w ciągu roku wydarzeń z dziejów Polski,
Europy i świata. Potrafi określić kolejność tych wydarzeń (co było najpierw, a co
potem). Zna podstawowe pojęcia z zakresu historii.
Uczeń zna najważniejsze omówione w ciągu roku fakty historyczne i datuje je z do-
kładnością do jednego stulecia. Umie przedstawić główne przyczyny i skutki pozna-
nych wydarzeń. Stosuje poznane pojęcia historyczne.
Uczeń potrafi podzielić przeszłość na epoki. Umie je nazwać, zaznaczyć na osi czasu
oraz podać cechy odróżniające jedną epokę od innych. Zaczyna rozumieć motywacje
ludzkich działań w przeszłości. Potrafi, na najbardziej podstawowym poziomie, wyko-
rzystać różne rodzaje źródeł historycznych. Potrafi umiejscowić wydarzenia w prze-
strzeni (mapa). Zna wymagane przez program fakty historyczne i umie je powiązać
w ciąg chronologiczny. Zdaje sobie sprawę z wpływu przeszłości na teraźniejszość.
Poziom 2 — ocena dostateczna
Uczeń umie krótko scharakteryzować każdą z poznanych epok. Potrafi ułożyć poznane
wydarzenia w ciąg przyczynowo-skutkowy. Rozumie oraz wstępnie interpretuje proste
teksty źródłowe. Zna daty roczne przełomowych wydarzeń. Potrafi przedstawić wpływ
poznanych wydarzeń na teraźniejszość.
Poziom 3 — ocena dobra
Uczeń potrafi scharakteryzować każdą z poznanych epok, wykazując znaczną wiedzę
oraz zrozumienie warunków życia w przeszłości. Umie, na podstawowym poziomie,
przedstawić wybrane zagadnienie jako proces historyczny w obrębie jednej epoki (np.
położenie kobiet w epoce nowożytnej). Interpretuje proste teksty źródłowe, umie je
wykorzystać w trakcie wypowiedzi.
Poziom 4 — ocena bardzo dobra
Uczeń umie wykorzystać swą wiedzę faktograficzną, by w przemyślany sposób przed-
stawić wybrane zagadnienie jako proces historyczny zarówno w obrębie jednej epoki,
jak i na przestrzeni kilku epok. Zaczyna rozumieć, że możliwe są przeciwstawne inter-
pretacje wydarzeń. Umie wybrać odpowiedni tekst źródłowy dla uzasadnienia swojej
68 KRYTERIA ROCZNEJ OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW
���� ������� ��� ��� ���� ���� ��
wypowiedzi. Potrafi wyciągnąć właściwe wnioski z materiałów źródłowych i lektur
(podręcznika). W swych wypowiedziach wykorzystuje znajomość dat i pojęć.
Poziom 5 — ocena celująca
Uczeń, na podstawie znacznej wiedzy faktograficznej, wyciąga własne, przemyślane
wnioski dotyczące treści przewidzianych programem. Analizuje przyczyny i następ-
stwa poznanych wydarzeń. Rozumie przyczyny powstawania przeciwstawnych in-
terpretacji wydarzeń historycznych. Wykazuje niezależność w formułowaniu sądów.
Zaczyna krytycznie oceniać źródła historyczne, potrafi je zinterpretować ze zrozu-
mieniem dla realiów epoki.
Klasa III
Poziom 1 — ocena dopuszczająca
Uczeń zna i rozumie różnice między życiem dziś a życiem w przeszłości. Posiada
elementarną wiedzę dotyczącą omówionych w ciągu roku wydarzeń z dziejów Polski,
Europy i świata. Potrafi określić kolejność tych wydarzeń (co było najpierw, a co
potem). Zna podstawowe pojęcia z zakresu historii.
Uczeń zna najważniejsze omówione w ciągu roku fakty historyczne i datuje je z do-
kładnością do jednego stulecia. Umie przedstawić główne przyczyny i skutki pozna-
nych wydarzeń. Stosuje poznane pojęcia historyczne.
Uczeń potrafi podzielić przeszłość na epoki. Umie je nazwać, zaznaczyć na osi czasu
oraz podać cechy odróżniające jedną epokę od innych. Zaczyna rozumieć motywacje
ludzkich działań w przeszłości. Potrafi, na najbardziej podstawowym poziomie, wyko-
rzystać różne rodzaje źródeł historycznych. Potrafi umiejscowić wydarzenia w prze-
strzeni (mapa). Zna wymagane przez program fakty historyczne i umie je powiązać
w ciąg chronologiczny. Zdaje sobie sprawę z wpływu przeszłości na teraźniejszość.
Poziom 2 — ocena dostateczna
Uczeń umie krótko scharakteryzować każdą z poznanych epok. Potrafi ułożyć poznane
wydarzenia w ciąg przyczynowo-skutkowy. Rozumie oraz wstępnie interpretuje proste
teksty źródłowe. Zna daty roczne przełomowych wydarzeń. Potrafi przedstawić wpływ
poznanych wydarzeń na teraźniejszość.
Poziom 3 — ocena dobra
Uczeń potrafi scharakteryzować każdą z poznanych epok, wykazując znaczną wiedzę
oraz zrozumienie warunków życia w przeszłości. Umie, na podstawowym poziomie,
przedstawić wybrane zagadnienie jako proces historyczny w obrębie jednej epoki (np.
położenie kobiet w epoce nowożytnej). Interpretuje proste teksty źródłowe, umie je
wykorzystać w trakcie wypowiedzi.
Poziom 4 — ocena bardzo dobra
Uczeń umie wykorzystać swą wiedzę faktograficzną, by w przemyślany sposób przed-
stawić wybrane zagadnienie jako proces historyczny zarówno w obrębie jednej epoki,
KRYTERIA ROCZNEJ OCENY OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW 69
���� ������� ��� ��� ���� ���� ��
jak i na przestrzeni kilku epok. Zaczyna rozumieć, że możliwe są przeciwstawne inter-
pretacje wydarzeń. Umie wybrać odpowiedni tekst źródłowy dla uzasadnienia swojej
wypowiedzi. Potrafi wyciągnąć właściwe wnioski z materiałów źródłowych i lektur
(podręcznika). W swych wypowiedziach wykorzystuje znajomość dat i pojęć.
Poziom 5 — ocena celująca
Uczeń, na podstawie znacznej wiedzy faktograficznej, wyciąga własne, przemyślane
wnioski dotyczące treści przewidzianych programem. Analizuje przyczyny i następ-
stwa poznanych wydarzeń. Rozumie przyczyny powstawania przeciwstawnych in-
terpretacji wydarzeń historycznych. Wykazuje niezależność w formułowaniu sądów.
Zaczyna krytycznie oceniać źródła historyczne, potrafi je zinterpretować ze zrozu-
mieniem dla realiów epoki.
Uczeń jest w stanie zanalizować zależności i przemiany historyczne, wskazać ich bli-
skie i dalekie przyczyny oraz następstwa. Przedstawiane przez siebie wydarzenia bądź
procesy umieszcza w szerokim kontekście historycznym. Wyjaśnia i analizuje różne
interpretacje wydarzeń, umiejąc je samodzielnie ocenić. Umie wykorzystać materiały
źródłowe oraz literaturę przedmiotu do zbadania i omówienia wybranego zagadnienia.
Jego wypowiedzi są przemyślane, dojrzałe oraz poprawne formalnie.
top related