pskİkodİnamİk karİyer yaklaŞimlari

PSKİKODİNAMİK KARİYER YAKLAŞIMLARI

Doç.Dr. Oya Yerin GüneriODTÜ, Eğitim Bilimleri Bölümü

Psikodinamik Yaklaşımlar

• Psikanalitik yaklaşım• Adler’in yaklaşımı• Ann Roe’nun yaklaşımı• Myers Briggs Tip Teorisi

Psikanalitik Yaklaşım

• Kariyer seçimi bilinçaltından etkilenir.• Yetişkinlikteki mesleki davranışlar erken

çocukluk döneminden kaynaklanır.• Yetişkinlikteki deneyimlerin meslek seçimi

üzerinde etkisi çok azdır.• Yüceltme savunma mekanizması, meslek

seçimini doğrudan etkiler.

Psikanalitik Yaklaşım

• Meslek seçimi (Brill, 1949):– İçgüdülerin (cinsellik ve saldırganlık) toplum

tarafından kabul edilebilir biçimde ifade edilmesine olanak tanır.

– Üzerinde ilgi ve yetenekler rol oynamaz.– Psikolojik danışmada tek başına ele alınamaz,

yaşamdaki diğer seçimler ve sorunlarla ilişkilidir. Mesleki sorunların çözümü ancak diğer sorunların çözümü ile mümkün olur.

Psikanalitik Yaklaşım

• Hendrick (1943):– Meslek seçimi ve meslekten alınan haz sadece

savunma mekanizmaları ile açıklanamaz.– İnsanların çevreyi kontrol ederek ve değiştirerek

haz olmalarına yardımcı olan ‘iş prensibi ve başarma güdüsüdür’.

Psikanalitik Yaklaşım

• Bordin, Nachman ve Segal (1963):– Yetişkinlikte sahip olunan meslek, erken çocukluk

dönemindeki içgüdüsel doyum kaynaklarına benzer bir işleve sahiptir.

– Farklı mesleklerde temel ihtiyaçları doyuma ulaştırmaya yarayan farklı etkinlikler, araçlar bulunur.

– Her bir meslek temel ihtiyaçları (bakıma yönelik, oral, duyusal ya da anal) doyuma ulaştırma durumuna göre tanımlanabilir.

Psikanalitik Yaklaşımda Kariyer Danışmanlığı Süreci• Danışma sürecinde meslek seçiminin altında

yatan bilinçaltı etkenlere odaklanılır.• Mesleki kararsızlık daha temel bir psikolojik

rahatsızlığın göstergesi olarak ele alınır. • Psikanalizde kullanılan teknikler, kariyer

danışmanlığında da kullanılır.• Danışman, danışanın meslek seçimini etkileyen

dürtülerin farkına varmasına yardımcı olur.

Psikanalitik Yaklaşımın Değerlendirilmesi• Meslek seçimi bilinçaltı etkenlerle ve erken

çocukluk dönemiyle ilgilidir.• Meslek seçiminde ve mesleki başarıda anne

babanın etkisi vardır.• Psikanalitik yaklaşımdaki kavramlar kariyer

danışmanlığına yeterince uyarlanmamıştır.• Araştırma bulgularının genellenebilirlikleri

sınırlıdır.

Adler’in Yaklaşımı• Temel Kavramlar– Aile bütünlüğü:• Çocukluktaki aile ortamı hakkında alınan bilgi, bireyi

anlamaya yardımcı olur.• Farklı ailelerde benzer doğum sırasına sahip olan

çocuklar benzer davranış ve tutumlar gösterir.• Aile içindeki doğum sırası aile içindeki konumun

belirleyicisi olabilir. Ancak, aile ortamı, aile değerleri, ve kültürü aile içindeki konumun belirleyicisi olabilir.• Aile bütünlüğünü anlamak için ailedeki tüm bireylerin

yaş ve cinsiyetlerini ve birbirleri ile ilişkilerini öğrenmek gerekir.

Adler’in Yaklaşımı• Temel Kavramlar– Aile bütünlüğü:• Aile içindeki konum 0-8 yaş arasında belirlenir.• Kardeşler arasındaki yaş farkı aile bütünlüğünde

belirleyicidir.• Yaş farkının 6 ve daha fazla olduğu ve cinsiyetlerin

farklı olduğu durumlarda çocuklar aynı aile bütünlüğü içinde yer almazlar.

Adler’in Yaklaşımı

• Temel Kavramlar– Aile bütünlüğü:• Aile içindeki her bir birey aile ortamı ve çocuğun

yaşam tarzının gelişimi üzerinde etkilidir.• Çocuklar aile ortamında hayatta neyin değerli

olduğunu öğrenirler.• Çalışan rolüne ilişkin ilk algılar ailede öğrenilir. • Aile ortamına ilişkin alınan bilgiler, iş ortamındaki

ilişkilerin anlaşılmasına yardımcı olabilir.

Adler’in Yaklaşımı

• Doğum sırası:– Aile içindeki konumu belirleyebilir.– Kişilik özeliklerini belirleyebilir (örn. 1. çocuklar baskın,

kuralcı olabilir).– Kariyer danışmanlığında bilgi toplama aracı olarak

kullanılır.– Bireyin çalışan ve iş arkadaşı olarak kendini nasıl gördüğü,

iş ortamında bir grubun parçası olarak nasıl çalışacağı hakkında fikir verebilir.

– Meslek seçimini, mesleki ilgileri ve değerleri etkileyebilir.– İlk olan çocukların yüksek statülü işlerdeki oranı yüksektir.– İlk olan çocuklar sorumluk sahibi ve liderdirler.

Adler’in Yaklaşımı

• Yaşam tarzı:– Kişiliği açıklayan herşeyi içerir.– Erken çocukluk döneminden etkilenir, 4-5

yaşlarında yerleşik hale gelir.– Bireyin yaşamdaki engelere nasıl uyum

sağladığını ve amaçlarına ulaşmak için ne gibi çözümler yarattığını belirler.

Adler’in Yaklaşımı

• Yaşam tarzı:– Üç temel yaşam görevini (Meslek, toplumsallık ve

sevgi) içerir.– Bireylerin neden bir mesleği seçtikleri ve ne tür

mesleki işlevleri olacağı hakkında bilgi verir.– Kararsızlık içeren bireyler mesleki kararsızlık

yaşar.

Adler’in Yaklaşımı

• Yaşam tarzı:– Danışma sürecinde bireylerin yaşam tarzı ve

yaşam görevlerini nasıl yerine getirdikleri üzerinde durulur.

– Yaşam görevlerine ilişkin bilgi ‘Yaşam Kariyer Değerlendirmesi’ mülakatı ile alınır.

– Bu mülakat iş deneyimi, eğitim, boş zaman etkinlikleri, sıradan bir gün, güçlü yönler ve engeller alt başlıklarını içerir.

Adler’in Yaklaşımı

• İlk çocukluk anıları:– 8 yaşından önce olmuş olaylara ilişkilidir.– Çocukluktaki mesleki ilgilere yönelik bilgiler içerir.– Farklı meslek gruplarını ayırmada ve mesleki

rehberlikte kullanılabilir.– Analiz edildiğinde, meslek alanı seçimini

belirleyebilir.

Adler’in Yaklaşımı• Sosyal ilgi:– Topluma ait olma duygusudur.– Doğuştan gelen bir potansiyeldir.– Güvene, işbirliğine, eşitliğe dayalı aile ortamında

gelişir.– Mesleki üretkenlik toplumsal ilginin göstergesi

olabilir.– Arttıkça işteki doyum artar.– Düzeyi hakkında kariyer danışmanlığı sürecinde

bireyden bilgi alınır.

Adler Yaklaşımında Kariyer Danışmanlığı Süreci• İlgi envanterleri kullanılmaz. İlgiler, değerler ve

beceriler meslekle eşleştirmek için değerlendirilmez, bu özeliklerin katkı sağlama, ait olma, işbirliği yapma anlamında nasıl kullanıldığı değerlendirilir.

• Kariyer Danışmanlığının Aşamaları:– Danışma ilişkisinin kurulması.– Danışanın probleminin bütüncül bir yaklaşımla

değerlendirilmesi ve bilgi (ilk anılar, doğum sırası rüyalar vb.) toplanması.

– Danışandan alınan bilgilerin yorumlanması.– Etkili olmayan inanç ve davranışların yerine etkili olanların

koyulması.

• Savikas (2009) Kariyer Stili Danışmanlığı:– Danışanların beceri, değer ve ilgilerini işe ait olma

katkı sağlama ve işbirliği anlamında nasıl kullandıklarına önem verir.

– Birinci aşaması ‘Kariyer Stili Mülakatıdır’.İkinci aşaması ‘Kariyer Stili Değerlendirmesi’dir.Üçüncü aşamada elde edilen bilgiler özetlenir ve son aşamada kariyer danışmanlığı sürecine geçilir.

Adler Yaklaşımında Kariyer Danışmanlığı Süreci

Adler Yaklaşımının Değerlendirmesi

• Adler’den çok sonra, kariyer danışmanlığı uygulamaları geliştirilmiştir.

• Doğum sırası, ilk anılar ve sosyal ilgi sıklıkla araştırılan kavramlardır.

• Yaklaşımı destekleyen yeterli sayıda araştırma bulgusu bulunmamaktadır.

Ann Roe’nun Yaklaşımı

• Erken çocuktaki çevre, kişilik gelişimi ile meslek seçimi arasındaki ilişkiyi incelemiştir.

• Doğuştan gelen psikolojik yatkınlıklar, güçlü ve zayıf yönler, ailenin çocuk yetiştirme biçimi ile etkileşime girer, bu durum ihtiyaçları ortaya çıkarır, ihtiyaçlar ise bireyin belli iş gruplarına yönelmesine neden olur.

• Murphy’nin ve Maslow’un kuramından etkilenmiştir.• Aile stilinin bireyin ihtiyaçları ile ilişkisini ve bunların

yetişkinlikteki yaşam biçimi ile ilişkisini incelemiştir.

Erken Çocukluk Dönemindeki Aile İçi İletişim• Bireyin ihtiyaçlarını karşılamak için geliştirdiği

stil, çocuklukta maruz kalınan aile stili ile ilgilidir.• Her ailede baskın bir çocuk yetiştirme stili vardır.• Çocuk yetiştirme stillleri:– Çocuğa duygusal yoğunlaşma (aşırı koruyuculuk ve

aşırı talepkarlık arasında değişir).– Çocuktan kaçınma (duygusal olarak red ve ihmal

etme arasında değişir).– Çocuğun kabulü (rahat kabul etme ve severek kabul

etme arasında değişir).

Ann Roe’nun Yaklaşımı

• Anne-baba çocuk arasındaki ilişki, ilgi, ihtiyaç ve tutumları, bunlar da meslek seçimini belirler.

• Koruyucu olan ailelerin çocukları ödül ve geri bildirim sağlayan mesleklere yönelirler.

• İhmal edilen çocuklar, insanlardan uzak, nesnelere yönelik meslekleri seçerler.

• Kabül edilen çocuklar, ilgilerini dengeleyebilecekleri mesleklere yönelirler.

Ann Roe’nun Yaklaşımı

• Çocukluktaki aile ortamı yetişkinlikte ilgi ve tutumları etkiler. Aile ortamının etkilerine göre insanlara yönelik ya da insanlara yönelik olmayan meslekler seçilir.

• İnsanlara yönelik meslekler: hizmet, iş bağlantısı, örgütler, genel kültür, sanat ve eğlence.

• İnsanlara yönelik olmayan meslekler: teknoloji, açık hava, bilim.

Ann Roe’nun Yaklaşımı

• Her bir meslek grubunda altı iş düzeyi bulunur:– Profesyonel yönetici I– Profesyonel yönetici II– Yarı profesyonel yönetici– Beceri sahibi olanlar– Az beceri sahibi olanlar– Becerisi olmayanlar

Ann Roe’nun Yaklaşımının Değerlendirmesi• Bir çok kariyer gelişimi kuramına temel oluşturmuştur.• Aile stilllerini üçe ayırmak, tüm çocukluk dönemi

boyunca bireyin bir stile maruz kaldığını söylemek güçtür.

• Teoriyi destekleyen araştırmalar sınırlıdır ve yöntemsel sıkıntılar içermektedir.

• Önerilen bazı kavramları uygulamak güçtür.• Roe, sonraki yıllarda bireyin yetişkinlikteki

deneyimlerinin de meslek seçimini etkilediğini belirtmiştir.

Myers Briggs Tip Teorisi

• MBTI, Jung’un teorisindeki kolay ölçülebilen, ayırt edilebilen kişilik özeliklerini ve yargılama-algılama boyutunu içerir.

• MBTI’ye temel oluşturan, Jung’un teorisindeki temel kavramlar:– Kişilik tutumları : dışa dönüklük, içe dönüklük.– İşlevler: düşünme, duyumsama, sezme, hissetme.

Myers Briggs Tip Teorisi

• MBTI 4 boyut üzerinden puan verir:– İçe dönüklük-dışa dönüklük– Duyumsama-sezgi– Düşünme-hissetme– Yargılama-algılamaFarklı formları vardır M Formunda 93 madde

bulunur.Türkçe formunda (Soyiç, 1999) 94 madde vardır.

Myers Briggs Tip Teorisinin Temel Kavramları• Jung’un kişilik tiplerine dayalı temel kavramlar:– İçe dönüklük ve dışa dönüklük karar vermede

kullanılan tercihlerdir.– Dışa dönükler fiziksel ve sözel olarak aktiftir, başarı

motivasyonları yüksektir, kendilerini dış dünyaya göre ayarlarlar, insalarla yoğun iletişim içeren işlere yönelirler, sesli ortamlarda çalışabilirler.

– İçe dönüklerin davranışları öznel etkenlere göre belirlenir, dinlemeyi tercih ederler, tek başlarına çalışabilecekleri yoğunlaşabilecekleri işleri ve bölünmeden çalışabilecekleri sesiz ortamları tercih ederler.

Myers Briggs Tip Teorisinin Temel Kavramları– Algılama ve yargılama, bilginin nasıl alındığı ve

değerlendirildiği ile ilgilidir.• Sürekli algılamaya yönelik tutumu olan bireyler sürekli bilgi alır ve

karar veremezler.• Sürekli yargılamaya yönelik tutumu olan bireyler yeterince

algılamadan yargıya varabilirler.– Algılama için gerekli iki işlev düşünme ve hissetmedir.– Düşünmeyi tercih eden insanlar olay yada fikre tarafsız

yaklaşır, duygularını göstermezler, başkalarının isteklerini duygularını dikkate almadan karar verirler.

– Hissetmeyi tercih edenler özenel değerlendirme yaparlar duygularına göre karar verirler. İş yerinde uyumu tercih ederler, başkalarının duygularına önem verirler.

Myers Briggs Tip Teorisinin Temel Kavramları• Sezgi ve duyumsama algının iki işlevidir.– Duyumsama duyu organları ile bilgiyi almadır.

Duyumsamayı tercih edenler, iyi bir gözlemcidirler ve detayları hatırlarlar. İşlerini belli bir sırada yapmayı tercih ederler, dikkatli, düzenli ve sabırlıdırlar.

– Sezgi bilinçaltından etkilenir ve gelecekte olabilecekleri algılamamıza yardımcı olur. Sezgisel tipler yaratıcıdır, hayal dünyaları geniştir, rutin işlerden hoşlanmazlar, detaylar konusunda dikkatli ve sabırlı değildirler.

Myers Briggs Tip Teorisinin Temel Kavramları• Bireylerin iş arama davranışları tercih ettikleri

işlevlere göre değişir:– Sezgisel bireyler, iş arama sürecine neler

olabileceği hakkında daha hazırlıklıdırlar.– Düşünmeyi tercih edenler, iş arama sürecini bir

bütün olarak değerlendirirler, strateji geliştirirler.– Duygulara ağırlık verenler iş arama sürecinde

kişisel değerlerine öncelik verirler. Başkalarının duygularına duyarlıdırlar.

MBTI'de yer alan 16 Tip• MBTI de yer alan 16 kategori insanların enerjiyi nasıl (dışa

dönüklük-içe dönüklük) aldıkları, bilgiyi ne yolla aldıkları (duyumsal mı, sezgisel mi) dış dünyayla nasıl ilgilendikleri (yargılayarak mı algılayarak mı) ile ilgilenir.

• 16 Myers Briggs Tipi :– İçe dönük, duyumsal, düşünce odaklı, yargılayıcı tip– İçe dönük, duyumsal, duygu odaklı, yargılayıcı tip– İçe dönük, sezgisel, duygu odaklı, yargılayıcı tip– İçe dönük, sezgisel, düşünce odaklı, yargılayıcı tip– İçe dönük, duyumsal, düşünce odaklı, algılayıcı tip– İçe dönük, duyumsal, duygu odaklı, algılayıcı tip– İçe dönük, sezgisel, duygu odaklı, algılayıcı tip– İçe dönük, sezgisel, düşünce odaklı, algılayıcı tip

MBTI'de yer alan 16 Tip

– Dışa dönük, duyumsal, düşünce odaklı, algılayıcı tip– Dışa dönük, duyumsal, duygu odaklı, algılayıcı tip– Dışa dönük, sezgisel, duygu odaklı, algılayıcı tip– Dışa dönük, sezgisel ,düşünce odaklı, algılayıcı tip– Dışa dönük, duyumsal, düşünce odaklı, yargılayıcı tip– Dışa dönük, duyumsal, duygu odaklı, yargılayıcı tip– Dışa dönük, sezgisel, duygu odaklı, yargılayıcı tip– Dışa dönük, sezgisel, düşünce odaklı, yargılayıcı tip

MBTI’nin Kariyer Danışmanlığında Kullanılması• MBTI hem kavramsal çerçeve olarak hem de

süreçte kullanılmaktadır.• MBTI’yi kullanabilmek için, bu ölçme aracı ile

ilgili eğitim almak gerekir.• Myers Briggs tip teorisi danışanların kişilik tipini

belirlemede ve mesleklerle bu tipi eşleştirmede kullanır.

• MBTI’yi kullanan danışmanlar, danışanın güçlü olan işlevlerinden başlayıp diğer işlevlerin de kullanılmasını teşvik etmelidirler.

Myers Brigss Tip Teorisinin Değerlendirmesi• Kariyer danışmanlığı sürecinde MBTI yaygın

olarak kullanılmaktadır. Ancak bazı araştırmacılar:– MBTI'nin geçerli ve güvenilir olduğuna dair

kanıtları yeterli bulunmamaktadır.– Kariyer danışmanlığı sürecinde sağladığı katkılara

yönelik bulguların da yeterli olmadığını öne sürmektedir.

Sonuç

• Psikodinamik yaklaşımlar kariyer gelişiminde erken çocukluk deneyimlerini vurgular.

• Bu yaklaşımlar günümüz güncel kariyer kuramlarını (örn. Super, Holland) etkilemiştir.

• Psikodinamik kuramlar üzerinde araştırmalara gereksinim bulunmaktadır.