psİkososyal rİsk etmenlerİ · psİkososyal rİsk etmenlerİ ... fiziksel temas, laf atma,...

PSİKOSOSYAL RİSK

ETMENLERİ

Dr. Aydan İZGİ

aydanizgi@yahoo.com

Çalışmak kişiyi üç büyük dertten kurtarır;

yoksulluk, aylaklık ve dedikodu…

Voltaire

Çalışmak, üretmek, iş ortamında değişik kişilerle sosyal

ilişkilerde bulunmak, kişinin psikososyal sağlığını

olumlu etkiler.

İş psikologu……..

Şirket psikologu……….

Kurumlara özel “Psikolojik Destek Programı”………

PSİKOSOSYAL TEHLİKE;

İş tasarımının, iş yönetiminin ve

işin gerçekleştirildiği toplumsal ve çevresel

koşulların çalışanlarda;

psikolojik,

sosyal veya

fiziksel hasara yol açma potansiyelidir.

Levi, 1984 te çalışma hayatında sağlığı

etkileyebilecek psikososyal etkileri 4 ana başlıkta

sınıflandırmıştır:

Nicel yük

Nitel yük

İş üzerindeki denetim eksikliği

Sosyal destek eksikliği

Psikososyal tehlikeler sağlığı genellikle stres

yaratarak etkilerler.

İş Stresi Tanımı

“İşin gereklerinin çalışanın ihtiyaçları, kapasitesi ya

da bilgisiyle uyuşmadığı zaman oluşan zararlı

fiziksel ve duygusal tepkilerdir”.

(Birleşmiş Milletler İş Sağlığı ve Güvenliği Enstitüsü’nün tanımı)

ILO’nun 2016 yılı teması; iş stresi

Stresin yoğun olduğu işler:

Yüksek beklentisi olan işler

Yöneticiler

Eğiticiler

Askeri ve güvenlik iş kolları

Sağlık çalışanları

Düşük beklentili işler

Doyumsuzluk

Kendini olumsuz algılama

Çalışma düzeninin kontrol dışı olduğu işler

Makine denetimi

Genel Stres Faktörleri

Haftada 75 saatin üzerinde çalışma

Kısa sürede çok iş değiştirme

İşini sevmemek ve sıkıcı bulmak

Zeka ve beceriyi zorlayan işler yapmak ya da pek

kolay ve sıkıcı işler yapmak

Kalabalık bir aile ortamı ya da yalnızlık

Sosyal ilişkileri zayıf olmak

…………………..

İşin strese yol açan özellikleri,

işin yapıldığı koşullar ve iş çevresi

işin içeriği

olarak iki ana bölümde incelenir.

İŞİN STRESE YOL AÇAN ÖZELLİKLERİ

İŞİN YAPILDIĞI KOŞULLAR VE İŞ ÇEVRESİ

Örgütsel kültür ve

işlev

İletişim, sorun çözme, kişisel gelişim olanakları yetersiz,

Örgütsel rol Rol belirsizliği, rol çatışması.

Kariyer gelişimi Kariyer durgun ve belirsiz, düşük ücret, güvencesiz iş,

işe verilen toplumsal değer yetersiz.

İşte kişiler arası

ilişkiler Kişiler arası çatışma, üstlerle yetersiz ilişki, mobbing

İş / ev çatışması İş ve evdeki beklentilerin çatışması, evde yetersiz

destek, ikili kariyer çatışması.

İŞİN İÇERİĞİ

İş çevresi ve

donanımı

İşle ilgili donanımın güvenilirliği, uygunluğu, bakım ve

onarımı ile ilgili sorunlar.

Görev tasarımı Tekdüze, tekrarlayıcı iş, parçalanmış iş

İş yükü / iş hızı İşte aşırı ya da yetersiz yüklenme, yüksek zaman

baskısı.

Çalışma Saatleri Vardiyalı çalışma, uzun, belirsiz süre çalışma, asosyal

iş saatleri.

İŞİN STRESE YOL AÇAN ÖZELLİKLERİ

MOBBİNG

“İşyerinde psikolojik taciz - terör”

“Yıldırma”

“İşyerinde yıldırmaya yönelik psikolojik saldırı”

Bir çalışana yönelik;

bir veya birkaç kişi tarafından

düşmanca ve ahlak dışı yöntemlerle

sistematik bir biçimde uygulanan

psikolojik terördür .

Mobbing Davranışları

Yapılan yanlışlardan sorumlu tutulma

Kişiye mantıksız işler verilmesi

Yeteneğinin eleştirilmesi

İşin kaybettirileceğine ilişkin tehditler

Küçük düşürülme

Şerefin lekelenmesi

İşyerinde Cinsel Taciz: Arzu edilmeyen,

çalışanın onurunu zedeleyebilecek cinsel ilgi.

(Her türlü cinsel nitelikte sözlü, sözlü olmayan,

aşağılayıcı, utandırıcı ve saldırgan davranış – fiziksel

temas, laf atma, sarkıntılık, cinsel içerikli sözler,

şakalar, gözetleme, vs.)

STRES – SAĞLIK (Sonuçlar genellikle geri dönüşlüdür)

1. Fiziksel sonuçlar:

(Stres, hormonal sistemde değişikliğe neden olarak)

kalp ve dolaşım

solunum

sindirim

kas-iskelet ve

bağışıklık sistemlerini

etkilemektedir.

Mide ağrıları-baş ağrıları-yüksek tansiyon…..

2. Davranışsal sonuçlar:

İş stresiyle sigara ve çay, kahve tüketiminin

artması, madde bağımlılığı, uyku bozuklukları,

yeme bozuklukları, işe gitmeme gibi davranışsal

bozukluklar arasında ilişki vardır.

Ayrıca kişide saldırganlık,

endişe, unutkanlık, sinirlilik,

konsantrasyon güçlüğü gibi bir çok

davranış değişikliği de görülebilir.

i eri

İşle ilgili akıl ve ruh hastalıkları:

Kişisel farklılıklar…

İşe bağlı anksiete:

Anlamsız korku ve takıntılar

Panik ataklar

Aşırı yorgunluk hali

Uyku bozuklukları

Kas gerginlikleri anksiyete yakınmalarıdır.

Ancak işçilerin çoğu bu yakınmalarını dile getirmezler.

Süre ile sınırlı tekrarlayıcı işin yol açtığı nevrozlar

Travma sonrası stres bozukluğu:

Beklenmedik ve genellikle yaşamı tehdit eden bir

yaralanma ya da ölümle sonuçlanan, bir iş kazası

veya saldırı olayı gibi, kişide korku, dehşet ve

çaresizlik yaratan, yaşanan bir olayı veya durumu

tekrar yaşama bulguları ile ortaya çıkan

bozukluklardır.

Bankacı……………….Silahlı soygun

Madenci……………….Maden kazası

Strese bağlı tükenmişlik sendromu:

İşçinin enerjisinin tükendiği, giderek

duygu, düşünce ve davranışlarında

değişimin ortaya çıktığı bir

aşırı yüklenme durumudur.

Yavaş bir süreç vardır.

Önce aşırı yorgunluk, sindirim sistemi yakınmaları, baş

ağrıları, açıklanamayan kalp ve dolaşım sistemi yakınmaları,

giderek uyku bozuklukları, cinsel işlev bozuklukları başlar.

Süreç depresyonla sonuçlanır.

Depresyon:

İş ile ilişkili en önemli ruh sağlığı sorunudur.

On işçiden ikisi tüm yaşamı boyunca

bir depresif dönem ile karşı karşıya

kalıyor ve

her on işçiden birisi işten ayrı kalmasına

neden olacak düzeyde ciddi klinik

bir depresif dönem yaşıyor.

İşin sürdürülebilmesi için isteklerin bastırılması ve

sıkıntıya direnilmesi sonuçta depresyona yol açar.

İşçinin kendisini değersiz olarak görmesi,

toplumsal ilişkilerden ve etkinliklerden zevk

almaması akut depresyon öncesini tanımlar.

Depresyonda intihara eğilim vardır.

Karoshi: (Aşırı çalışmaya bağlı ölüm)

Yapılan işin çok ağır,sosyal desteğin zayıf olduğu

İşlerde ve işine çok bağlı, dinlenme sürelerini bile

kullanmayan kişilerde görülmektedir.

Genellikle ölüm, beyin veya kalp damarlarındaki

kanamalar sonucunda meydana gelir.

Zehirli madde maruziyetine bağlı psişik bozukluklar:

Merkezi sinir sisteminde biriken bazı kimyasal

maddeler zihinsel bozuklukları tetikleyebilir.

Kurşun buharı, karbonmonoksit, klorlu çözücüler …

Bulgular bilinç bulanıklığı, dikkat, konsantrasyon,

bellek bozuklukları olabilir.

Stres Yönetimi:

Stres işçilerin sağlığını ve verimliliğini azalttığı

için çözümü de önem kazanmıştır.

-Ya bireyi stresten uzak tutarsınız,

-Ya da stresle başa çıkmasını sağlarsınız.

Stresten Korunma:

Birincil koruma:

Stresle başa çıkmanın en önemli yöntemi

stresi kaynağında yok etmektir.

Stres kaynağını belirlemek için;

Anket uygulamaları…

İş doyumu

Çalışma koşulları

Beklentiler

İletişim olanakları…….

İkincil koruma:

(Stres kaynağında yok edilememişse)

Eğitim ile;

İşçinin, stresle başa çıkma becerisini

geliştirmesine yardımcı olunur.

Sorunu olan işçiyi en erken sürede saptamak ve

tedavisini gerçekleştirmek…

Üçüncül koruma:

Ruhsal sağlık sorunu yaşayan işçinin iyileşmesi ve

işe geri dönüş aşamasını kapsar.

Rehabilitasyon…

1. Kişisel Stres Yönetimi:

Gevşeme: Nefes alma, meditasyon ve

zihinsel gevşeme…

Davranış değişiklikleri: Stresi algılama

biçimini değiştirme, zaman yönetimini öğrenme

Egzersiz

2- Örgütsel stres yönetimi:

Yöneticilerin Rolü…

Toz, gürültü ve titreşim veya ortam ışığının

düzenlenmesi …

Sosyal etkinlikler…

Psikososyal Sağlık Kontrolleri

Mental muayeneler

Uluslararası geçerli ölçek ve formlar

Beck Anksiyete Ölçeği

Beck Depresyon Ölçeği

Maslach Tükenmişlik Ölçeği

Uyku düzeni sorgulama formu

Dikkat Dağınıklığı Testi

Fransa'da çalışanlar mesai saatleri dışında iş

e-postalarına bakmak zorunda olmayacak (Ocak 2017)

Yeni yasaya destek verenler, çalışma saatleri dışında iş e-

postalarına bakıp bunlara yanıt vermek zorunda kalan

personele fazla mesaileri için ek ücret ödenmediğini, bunun

stres, tükenmişlik, uyku sorunu ve ilişki zorluklarına yol açtığını

söylüyor.

2014'te Alman otomotiv şirketi Daimler'de başlatılan

uygulamayla çalışanlar tatildeyken, iş mesajlarının

otomatik olarak silinmesi seçeneğini tercih edebiliyor.

Aşağıdakilerden hangisi işin içeriği bakımından

strese yol açan özelliklerden değildir?

a- Monoton iş

b- Vardiyalı çalışma

c- Değişmez çalışma saatleri

d- Liyakate uygun yükselme olanağı

D

Aşağıdakilerden hangisi aşırı çalışma

sonucunda ölümle sonuçlanan durumdur?

a- Tükenmişlik

b- Kaizen

c- Karoshi

d- Minamata

C

Toplumun riskler konusunda bilgilendirilmesi,

yapılacak sağlık eğitimi ve etkin bir iletişimle sosyal

kabul edilebilirliğin sağlanması, maruziyet yaşının

yükseltilmesi, gençlerin problem çözme, mücadele

etme becerilerinin geliştirilmesi gibi faaliyetlerin tümü

ne olarak adlandırılır?

a- Birincil koruma

b- İkincil koruma

c- Üçüncül Koruma

d- Periyodik kontrol A