relatifs a guiljlaume ada!{ - digihum · 2019. 11. 5. · riori, usque sex de fratribus dieu...
Post on 06-Nov-2020
2 Views
Preview:
TRANSCRIPT
't
DOCUMENTS
RELATIFS A GUIljLAUME ADA!{
ARCHEVI~QUE DE SULTANIEH, PUIS D'ANTIVARI,
ET A SON ENTOURAGE
(1318-1346)
Le tome II des Ilistorierts arméniens des croisades, quiparaîtra prochainement, contiendra, dans sa Préface, uneétude sur Guillaume Adam, archevèque de Sultanieh (1322 il1324) et d'Antivari (1324 a1338 environ), et sur son De modoSarracenos extirpandi, publié pour la première fois dans lesusdit VOltllne.
J'ai pu reconstituer assez complétement, il. l'aide surtout depièces in(~ditcs des Archives Vaticanes, la carriére ecclésiastique tle ce personnage 1, qui fut un des ~gents les plus actifsde la politique oriéntale de Jean XXII, et cette reconstitutionm'a pertuis, entre nutres choses, d'etablir ceci: GuillaumeAdanl, en fait de traités sur la croisade, n'a pas ècrit sellle111ent le [Je 1110C[0 Sarracenos extirpandi. On peut lui attribuer encore, avec une certitude presque entière, un autreouvrage, bien connu celui-la, souvent cité, et sur l'attribution
1. .J'ai 1.1'OllVt'·, 1'0111' la l'{~chrT'chede CP8 pi(~C8S, un collaborateur' aussi sagacequ'oblig-eant en :\1. l'ablH; St.anislas L~ Ur'rUe, attaché it la hihliotllt;qlH~ duYaticall, qui, de plu~, s\~:'t. ('har'gé de rll'en proeurer dt'~s copie~. Il nH~ rH!rlllettl-a ùe" lui l'cnouvl.JC)1' ici rcxpn}~:=;ion ùe llUt ü'(":5 sinct"l'e l'e~onnaissanl:e.
~
"'l~~
....
~"-.,.
~
~
'{• .J"
",<§~
~
~~
~
tDOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 17
duquel la critique s'était étrangement fourvoyée : je veuxparler du Di11 ector'l'tt1n ad passagz'um facz'endum, que toutle monde aujourd'hui met sur le co.mpte d'un frère Prêcheurnommé Brocard, identifié par quelques érudits avec le fameuxBurchard du Mont-Sion. Je ne donnerai pas ici les argumentssur lesquels je m'appuie pour en restituer la paternité à Guillaume Adam : on les trouvera développés dans l'étude illaquelle il vient d'être fait allusion. Mais il m'a paru utile depublier intégralement un certain nombre des documentsinvoqués à cet effet et qui ne pouvaient trouver place dansla publication académique.
Je rappelle que la ville de Sultanieh, dans l'empire desMongols de Perse, avait été érigée en cité métropolitainepar Jean XXII, le 1er avril 1318, et qu'un frère Prêcheur,Franco de Pérouse, alors missionnaire dans ces régions, avaitété désigné par le même pontife comme premier titulaire dece nouveau siège. La bulle d'érection, qui est en mêmetemps la bulle d'élection de Franco de Pérouse, a été publiéerécemment, d'après le Registre du Vatican (Reg. LXVII,fol. 318-319, ep. 61), par le P. Conrad Enbel l
•
Ch. K.
Avignon, 1er mai 1318.
Jean XXII mande à Barthélemy Aballl·ati, Bernard Moret,Gérard Caz.vet, Bernardin de Plaisance, Barthéle1ny du Puy etGuillaume Ada1n, tous de l'ordre des frères Prêch.eurs,qu'ayant érigé en cité métropolitaine la ville de Sultan'ieh etnommé à ce siège Franco de Pérouse, religieux du m~me ordre,il les a élus suffragants de ladite métropole, et il les invite à se
1. C. Eubel, Die wiihrend des XIV Jahrhunderts int Missionsgebiet derDominikane1'" nnd Franziskaner errichteten Bisthftmer· (dans le recueil intitulé: Festsch,"ift zunt elfhundertjiihrichen Jubilli'unt des deutschen CampoSanto in Rom.,., hel'ausg. von Dr Stephan Ehses; Freiburg i. B., 1897, in-4°,pp. 191-195). - Cf. Rinaldi, Ann. eccles., an. 1318, § 4. - Une copie de cetteIt~tt.r{~, cxécut(:~t~ au XVIlO ~iècle, fig-ul'e <lans le nlS. Paris, Biblioth. nat., lat.~98{t (Oriens christianus de SuaI'cz), fol. 90 rO.
RBV. DB L'OR. LATIN. T. X. 2
18 REVUE DE L'ORIENT LATIN
tnocUMENT.S RELATIFS A GUILLAUME ADAM 19
rendre dans leurs diocèses, afin d'y prendre la dz·rection de leurtroupeau.
[Arch. Vat. Reg. Aven., t. X (oli'in IX), Joan. XXII, an. II, parte IIIep.64, fol. 449-449 vo;Reg. Vatic., t. LXVII (Joan. XXII, corn., an. II, parte 1):ep ..64., fol. 320 vD -321. - Cf. Paris, Biblioth. nat., filS. lat. 8984 (Orienschr'Lst'tanus de Suarez), fol. 91 vo ; Brénlond, Bttllar. ordo Praed., II, 208.]
De cU1"ia.Dilecto filio fratri Barlholomeo Aballiati 1, ordinis Predicatorum,
in episcopum per nos nuper assumpto sutfraganeo archiepiscopalis sedis Soltaniensis sub magni imperatoris Persidis imperioconstitute, salutem, etc. Dudum gratis relatibus intellecto quod, inpartibus Persidis et in terris aliis circumpositis Bub magni imperatoris Tartarorum Pel'sidis imperio constitutis, venusta fideliumet novella plantalio, quam inibi plantasse dinoscitur misericordiaConditoris, regenerata unda baptislnalis, nomen veneratur Allissimi, et inspiciens lucem magnam extollit laudibus nostri preconiaRedemptoris, ingentem suscepimus in corde Ieliciam, ;votis ferventibus atfectantes ut viros virLutis, honoris et gratie litulo 1'efulgentes ad cullum noveUe vinee vere vitis tanquam cuUores inrl ustrios et operarios oportuDoS, quor'um curiosa cultura ejusdemvinee palmites in illarum pal'tium latitudine 2 usque ad extremosorbis terminos Deo auxilian le succrescant, pel' oportune sollicitudinis et diligentie studium poneremus. Propter quod villam Soltaniensem in eisdem partibus et dominio constitutalD, inter alias villasdictarum partium, prout fidedignorum habet assertio, insignern,nobilem et famosam, ac habentem populum copiosum, de fratrumnostror'um consilio et aposlolice pleniludine poteslatis in civitatem Metropolitanam duximus erigendam ac ad personam dilectifilii fratris Franci 3 Perusini, ordinis fratrum PredicatorulD, elecliSoltaniensis, evangellzantis in iBis partibus verbum Dei., de cujussanctitate vite, litterarum scientia et. aliis copiosis virtutum merilis magna nobis et eisdem fralribus fidedigna testimonia suntrelata,oculos dirigentes, dictum fraLrem Francum 4, ordinis Predicatorum professorem, de ipsorum fratrum consilio et dictepoteslatis plenitudine., ecclesie dicte civila Lis in archiepiscopUll1prefecimus et pastorem, curam et administrationem et soliciLudi-
1. Un donlinicain nOIllIné BarthélenlY était évèque de Tauri~ avant 1329. On~uppose qu'il doit être identifié ou bien avec Barth(~lemy Aballiati, ou bi(\Tla~ec Hal't.h('·I(;~IIlY du Puy (Ellhel, art. cité, pp. 181-185 ~ Id.', IIieÎyo'chia cath()~ltca, )1. ;)01 ~ Galll~\ Serù) .....· CjJiscOpOruul, p. ·l~)il).
2.1,)e[J. T'at.: Cl latitudinem ».3. Il,,!!. Val.: « Franclli Il.
,1. lleg. Vat.: « te 1).
nem animarum omlliuln existentium in eisdem partibus; quesubd untur prefati imperatoris, necnon Chaydo J, et Ethiopieac Indie regum seu principum dominiis eidem,. fratri Francocommitlentes, sibique 2 exercendi omnia que ad jura archiepiscopalia spectare noscuntul', secundum quod est sacris canonibus ditflnitum, concedentes pienam et liberam potestatem, prouthec et alia in nostris super hoc confectis lilteris plenius conlinentur 3. Volentes igitur ut caLholice fidei veritas semper debonD in melius, auctore Domino .. in illarum partium latiludine,expulsis tenebris, elucescat, sex de fralribus dicU ordinis, tevidelicel, tili Bartholomee, et quinque alios ejusdem ordinis professores in aliis nostris littel'is ~pecialiter nominatos, in lege, .Domini eruditos, vita et religione preclaros, multarum quoque Vlr-tutum titulis insignitos, de dictorum fratl~um consilio et ejusdemplenitudine potestatis assumpsimus et prefecimus in episcopos etpaslores, vosque in adjutorium commisse eidem electo Soltaniensi sollicitudinis pro majori animaru~ ~alute in pl~efatis partibus duximus deputandos, dantes eidem eleclo Soltaniensi perdictas nostras litteras in mandatis, ut vestrum singulos in singulisterl'is seu lacis magis insignibus sue provincie, que auctoritateaposlolica in civitales ac dictorum locorum ecclesias in cathedralesel'igendi per easdenl litteras concessimus potestatem, pro saiuteconversorum ad fidem ac pro conversione non credencium auctoritale predicta in episcopos et pastores collocal'e procuret, veRtrum singulis curam el administralionem commissi sibi populiplenarie commiltendo. Quocirca discretionem tuam rogandamaltente duximus et horlandam, quatinus humiliter suscipiens aDomino impositum tibi honus 4, ae ad parles illas cum gratia nostrebenedictionis accedens, propositioni salutiferi verbi Dei et exercicio ·lucrifaciel1darum Domino animarum tanto fortius et vigilancius sludeas impendere partes tuas, quanto deinceps episcopalishonoris et oneI'is titula insignitus erga committendi tibi gregis custodiam quod geris nomine habes virtuose operationis ministerioefficacius exercere. Commissas ergo tibi oves verbo dil'igenspariter et exemplo, errantes el invias ad ovile dominicum studeas,revocare, ut commissa tibi talenta tanquam servus fidelis et pru-
1. SUI' le royauDle ou principauté de Chaydo, voy. Guillaunl~ ~dam, De'inodo Sarracenos extirpandi (Rec. des hist. d. crois. Doc. a1·rnen'Lens, t. II,p. 5:~O) ~ Eubel, Ul't. cité, p. 183, n. 3, et p. 172, ligne 2. - Chaydo était un neveu
de Kubi laï k Iian.'2. U('fi. rat. : « do III i ni i s ti b i pienarie co Innl i tt (\ n t 0. ~ iibiqne ».:1. Il ~'a.!.ôt i(~i de la lettre pontificale du lei' aVl'il I:31~, l'elatl'~(~ ci-dessus, p. 11,
1. Hey. TTo.t. : « onus li.
dens t et negoliator sollicitus restituens duplicata, regnum patrieeterni ab origine mûndi paratum electis accipias letabundus ineterna Domini tabernacula intraturus.
Datum Avinione, kalendis Maii, anno secundo.
2120 REVUE DE L'ORIENT LATIN
t tDOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM
constitute, etc. Dudum, etc. ut supra, usque sex de fratribus dictiordinis, te videlicet fili, Guillelme Ade, et quinque alios, etc. utsupra per totum. - Datum ut supra.
In e. modo dilecto filio fratri Bernardo Moreti, ordinis Predicatorum, in episcopum par nos nuper assumpto, suffraganeo archiepiscopalis sedis Soltaniensis sub magni imperatoris Persidisimperio constitute, etc. Dudum gratis, etc. ut in proxinl,a 8uperiori, usque sex de fratribus dieU ordinis, te videlicet, BernardeMoreti, et quinque alios, ele. ut in eadem per totum. - Datumut supra.
In e. m. dilecto filio Geraldo Calveti 2, ordinis Predicatorum, inepiscopum per nos nuper assumpto, sutrraganeo archiepiscopalissedis Soltaniensis sub magni imperatoris Persidis imperio constilute, etc. Dudum gratis, etc. ut 'in precedenti, usque sex de fratri·bus dicti ordinis, te videliceL fili, Geralde Calveti, et quinque alios,etc. per totum. - Datum ut supra.
In e. m. dilecto filio Bernardino de Placentia, ordinis Predicatorum, in episcopum pel' nos Duper assumpto, suffraganeo archiepiscopalis sedis Soltaniensis sub magni irnperatoris Persidisimperio eonstitute. Dudum, etc. ut in precedent?:, usque sex defratribus dieti ordinis, te videlicet, fili Bernardine, et quinquealios, etc. ut supra per totum. - Datum ut supra.
In e. m. dilecto filio tratri Bartholomeo de Podio, ordinis Predicatorum, in episcopum per nos Duper assumpto, suffraganeoarchiepiscopalis sedis Soltaniensis sub magni imperatoris Persidisimperio constitute, etc. Dudum, etc. ut supra, usque sex de fratribus dicti ordinis te videlicet, fiU BarUlolomee, et quinque alios,etc. ut supra. - [Datum ut supra] 3.
In e. m. dilecto filio fratri Guillelmo Ade, ordinis Predicatorum,in episcopum per nos nuper assumpto, suffraganeo archiepiscopalis sedis Soltaniensis, sub Inagni imperatoris Persidis imperio
1. Le texte du Reg. d'Avignon s'arrëte ici.2. Cc personnag0 doit sans doute être identifié avec un (e Oeraldus Calveti 1),
('!\'êque do Diagorgana en Perse avant 1329, et probablement aussi avec. leIH'rsonnage que Gams, p. '155, cite sous le narn dc Gerardus de l\fontepessulano, élu évêque « Diatag-ercn », le 1cr nov. 1322 (cf. EuLeI, art. cité, p. 185; etId., llierarchia catholica, p. 232).
:le Le « Datuln ut supra)) nlanqno dan~ le Reg-istre.
II
Avignon, 1er mai 1318.
Jean XXII annonce à F1"anco de P~rouse, arch.evéque de Sultanieh, l'élection des six suffragants qu'il a d~cidé de lui adJoindre, à savoir Guillaume Adam, « Geraldus Calveti», Barthélemy du Puy, Bernardin de Plaisance, Bernard .lJloret et Barthélemy Aballiati, et leur promotion au, rang d'évêques. Il lui1nande de pourvoir chacun de ces six suffragants d'un siègeépiscopal dans une des villes principales de sa province ecclésiastique et d'ériger en cathédrales les églises qu'il leur auraaffectées. - « Dudum gratis relalibus..... Dat. Avenione, kalen-dis Maii, anno secundo. »
[Arch. Vat. Reg. "Vat., t. LXVII (Joan. XXII, conl. an. II, parte 1), ep.63,fol. 320 va; Reg. Aven., t. X (olim IX), Joan. XXII, an. II, parte Ill, fol. ,150 ro;à partir de : « ••• et prefecimus in episcopos et pastores ... » - ~~dition pari ielle dans H,inaldi, Ann. eccles., an. "1318, § 4-5 ~ Brémond, Bttllar. ordoPraed., t. II, pp. 137, 205].
III
Avignon, 4 juin et 6 août 1318.
Jean XXII mande à Guillaume Adam et d Barthélemy du Puy,suffragants de Sultanieh, auxquels la consécration épiscopale aété donnée tout récemment par Arnaud [d'Aux], évêque d'Albano,de reioindre leur province ecclésiastique. - La lettre adresséeà Guillaume Adam est datée: « AvinÎone, II nonas Junii, an.secundo .,,; celle à Barthélemy du Puy : « Avinione, VIII idusAugusti, anno secundo 1. »
1. Il senlblerait que ces deux lettres de Jean XXII, qui sont exactenlent dela roême teneur, aient dû être rédigées en 11lêllle temps. Pourtant la lettreadressée à Guillaume porte une date antérinure de près de dt~UX mois à celleadressée à Barthélemy du Puy. On pnut donc se dt"lluander s'il n'y a pas euerl'eur de transcription dans la date de l'une d'üntre elles, d'autant qu'ellesfig-urent ~lla suite rune de l'autl'c dans le Registl'e, eplle à Barthélemy du Puy,datée du 6 août, étant transcl'itc la preIllièl'c et in exte'1lso, tandis que celleà Guillaume, datée du 4 juin, n'y figure qu'cn in eunLdeHL '111odHnL Suarez
22 REVUE DE L'ORIENT LATINDOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 23
[ArclL. Vat. Rog. Aven., t. X (olitn IX), Joan. XXII, an. II, parte III, cp. 1674,fol. 31 Vu; Reg. Vat., t. LXVIII (Joan. XXII, corn., an. II, parte Il), ep. 1674,fol. 226-226 Va. - Paris, Biblioth. Nat., ms. lat. 8984 (Oriens christianus deSuarez), fol. 91 ra].
Gratis.
Venerabili fratri Bartholomeo de Podio, episcopo suffraganeosedis archiepiscopalis Soltaniensis sub magni imperatoris Persidisimperio constitute, salutem. Dudum gratis relatibus intellecto~uod in p~rtibus Persidis et terris aliis circumpositis sub magnilmperatorls Tartarorum Persidis imperio con8tilutis fideliumnovella plantacio, quam inibi plantasse dinoscilur misericordiaSaI vatoris, regenerata unda baplismatis, nomen veneralur Altissim~ et inspicien~ Iucem magnam extol1il Iaudibus nostri preconla Redemplorls, propter quod villam Soltaniensem in eisdempartibus et dominio constitutam, insignem el habentem populum copiosum, prout fidedigna relatione didicimus, de frah'umnostrorum consilio et apostolice plenitudine potestatis in icivilatemMetropolitanam duximus erigendam, ac ecclesie dicte civitatisdilectum filium fratrem Francum de Pel'usio, electum Soltaniensem, in archiepiscopum prefecimus et pastorem. Volentes igilurut c~tholice fldei veriLas in Hlis parlibus, expulsis tenebris, aucloreDomino elucescat, te et quosdam alios ordinem fratrum Predicatorum professos, in lege Domini erudiLos, vita et religione preclaros, et 1 multarum virtutum titulis commendatos, de dictorumfratrum consilio et ejuscJem plenitudine poteslatis in episcoposprefecim us el pastores, teque et eos suffraganeos ipsi ecclesie civitalis ejusdem subjecim us et tanquam cultores ind ubtrios el operar:i~s 0'p~rlunos i~ a?ju(?I'ium commisse eidem archiepiscoposoIIcltudllliS pro 11laJOPI anImal'um saiute in prefatis partibus d uximus deputandos. CUIll autem nuper per venerabilem fJ"alr"emnostrum Arnaldum, episcopum Albanensem -2, libi apud SedemaposLolicam conslituto fecerimus munus' consecl'ationis impeudi,fralernilati tue pel' aposlolica scripla manàamus quatinus adpartes illas cum gratia nostre benedictionis accedas, et, juxla
qui !<"ls a c011.nll(l~, .1'~IUt-Ùt.I'Ü d'apI'('.s un autrû R(\gjstr~, 01. qlli a tl'ans(~l'it,(1:\n:-: s(~n ~h'IJ1,"" (~I:.1'I,"'·lUNI1f"'" (Par'is, Biblioth. 0:aL, ms. lat. H~):--: t, fol. ~ll l'"), ('(III(~[l(lJ'(~sse(~ [~Har1/wh"l1l1:Vdu. I~ll,~r, ('n fait :-:UjVl'~ 1(' 1()xt0 d'un(~ JlOt.P aillsi cun~'lW:« Alla, ad Idc1m, '·(~I). fl'atl'l Uulllclrno Adan, sulfl'aganeo :,eclis S()It.alli(~n., f10demdata .. » Jl~ 1\(1 :--:(ll'ai~ dOIl(' pas l:]iJigné de crnÎI'8 <JtH~ la Il"l1tre ù Glli/JaulllCdevait POI'trll', ('()Illll)(~ CI~III~ il Hal'tllt'O!elJlY ÙU Puy, la date du G aoùt ct Jlon c(lllÎ~du·l juin quP lui dnlll}('nt les ltp~'istl'<'~ d'AviglluU, 1. X, ("lt du ,"al., 1. LX\îl l.
1. l~'('!I. Vat. : « :le Il,
. 2. AI'nalld <1' ..\11\, ('i-d.'V:lllt ('l"("qllt' <i(' }>('iti<"'S (I:~!)(~-I:)1~), llromll cal'dinalcv/~qUt~ d'A/harIll II' tl dt"l'l'Iubl'n l;H~~, TlInr't le Il aoùt I:;~().
datam tibi a Deo prudenciam, circa propositionem salutiferamverbi Dei et exercilium lucrifaciendarum Domino animarum vigilanter intendens, studeas solicite impendere partes Luas ita quod,divina tibi annuente clemencia, salutaribus proficias incrementis,Nogque solicitudinis tue studium dignis valeamus in Domino laudibus commendare.
Datum Avinione, VIII idus Augusti, anno secundo.
In e. m. venerabili fratri Guillelmo Ade, episcopo suffraganeoarchiepiscopalis sedis Soltaniensis sub magni imperatoris Persidis imperio constitute, salutem, etc. Dudum gratis, etc. ut inproxima Buperiori, usque in Domino laudibus commendare. -Datum ·Avinione, II nonas Junii, anno secundo.
IV
Avignon, 1er août 1318.
Jean XXII marque à Franco de P~rouse, archevêque ~lu de Sultanieh, les fêtes et cérémonies dans lesquelles lui-même et ses 8UC
cesseurs pourront revêtz'r le palliunl qu'il vient de lui conf~rer
et qu'il a charg~ certains n1.eSsage1"s de lui transmettre.[Arch. 'Tat. Reg. Aven., t. IX (olin1, VIII), Joan. XXII, an. Il, parte II, ep.
1745, fol. 512 vo; Reg. Vat., t. LXYIII (Joan. XXII, corn. an. II, parte III),ep. 1745, fol. 248 vo. - Cf. Rinaldi, Annales eccles., an. 1318, § 6].
Gratz·s de mandato vic[ecan~e1"arii].
Dilecto flIio fratri Franco de Pernsio, ordinis Predicatorum inarchiepiscopum Soltaniensem electo, salutem. Ad ecclesiasticidecoris augmentum reperta sunt insignia dignitatum, que sacrosancla Romana Ecclesia congrua in singulis liberalitate distribuit,et prout dignum extimat ordinanda concedit. Dudum siquidem diligen tius attend en les quod locus Soltaniensis, in partibus Persidisconstitutus, in 1er alia Ioca populosa illarum partium est insignis,Dobilis et famosus, eum de fratrum nostrorum consilio et apostolice plenitudine poteslatis in civilatem metropolitanam duximuserigend um, teque illi de fratrum ipsorum consilio preficimus inarchiepis-copum et pastorem, tibique munus consecrationis, uttuis parceremus laboribus, in eisdem partibus mandavimus imperLipi, prout in aliis nostr"is super hoc confectis litteris pleniuscontinetur. Cupientes itaque predictam Soltaniensem ecclesiam,ad quam velutopus manuum nostrarum intenta mente afficimur
v
Avignon, 8 août 1318.
Jean XX!! .annonce à. F,.'anco de Pérouse, archevêque élude .Sultanleh, que, lu'l ayant conféré le }Jallz'u1n, il a cha1"géGuzllau1ne Adam, suffragant du mênze siège, et Jean de Florence, de l'o~dre des (rèf'es Prêcheurs, d'en re1Jlettre l'ins7~gne
entre les lnalns du }J'rélat auquel il appartiendra de lui donnerla consécfation épiscopale.
[Arch. Vat. R0g-. Aven., t. X· (olim IX), .Joan. XXII. an. II, parte III, "p.174 ft, fol. ~l vo-92; Reg-. Vat., t. LXVIII (Joan. XXII, corn., an. II, pnrtp III)ep ..1 '~l-1, fol. Z~18 ro-~48 vo • - Paris, Biblioth. Nat., nlS. lat. 898-1 (()ri('n.~chrv)tul1~'US dû Suarez), fol. ~n l'O. - Cf. Rinaldi, Ann. eccles., an. 1:~18, ~ 51.
cuiusque e~~ltacionem desideramus ex animo, hO'noribus gratiosisattollere, tibl et successoribus tuis archiepiscopis SoItaniensibusqui pr? temp?~e ~uerint, in NalivitaLis et duobus diebus sequenti~bus, ClreumcIslonis et Epyphanie, Resurrectionis et duobus diebusseq~entibu~,.et ~scensionis, et Penthecosten, el in quatuor beatel\1arl~, nall vI.talls beati Johannis Baptiste, apostolorum Petri etPaul~ et Omnium Apostolorum, in die Cene Domini, Sabbati sancti,RamIs palmarum, commemoratione ·Omnium Sanctorum beaULau~entii .m.a:tyris: beaY Georgii, beati Gregol'ii, beali Au~uslilli,beatl DomInIcI, et ln prlncipali ipsius ecclesie festivitalibus ae inded~eat~on~blls ece.lesiaru~, consecrationibus episcopor~m, inordlnatIolllbus clerlcol'um, lU abbalum ac abbalissarum et monialium benedic.tionibu.s, necnon et in die consecrationis tue, ipsiquesuccessores, Infra dlctam ecclesiam et totam provinciam Soltaniensem paUeo de corpore beati Petri sumpto, quod tibi et eisdeln~.u?cessoribu.sper certos nunlios ad partes ipsas transmiltimus, utilICIte valeatIs .au?torilate presentium indulgemus. N:ulli ergonoslee conceSSlonlS, etc. .
Datum Avinione, kalendis Augusti, anno secundo.
de fralrum nostrorum consilio et apostolice plenitudine potestaUs in eivitatem Metl'opolîtanam duximus el'igendum, ae ad le,ordinis Predicatorum professorem, evangelizanLem in Hlis partibus vel'bum Dei, de cujus E'anetilate vile, lillerarum scienlia elaliis eopiosis virtutum merilis magna nobis eL eisdem fratribusfidedigna testimonia sunt relala, oeulos dirigentes, te 1 de ipsorumfratrum consilio ecclesie dicte civitalis in archiepiscopum prefecimus et pastorem, euram et admini!'trationem et sollicitudinemanimarum existencium in eisdem partibus que subduntur imperatoris Tartarorum Persidis, prtiocipis Chaido et Doha 2 aeElhyopie et Indiarum regum seu principum dominiis, tibi plenariecommillentes, Ubique exef'cendi omnia que ad jura archiepiscopalia speclare noscunLul', secundum quod est sacris canonib~sdiffinilum, concedenles plenam eL liberam potestatem, proullnlilteris nosLds inde confecLis plenius el seriosius continelur. Ut igitur poslquam munus eonsecraliouis Deo auctore suscipies, paUeo inquo ponUficalis officii pleniludo eum archiepiseopalis nominis appellatione conferlur eliam decoreris, hujusmodi pallium insigne 3
pleniludinis videlieel ejusdem oflleii, de corpore beaU PeLri sumptum 1, pel' venel'abilem fralrem nosLrum Guillelmum Ade, episcopum suffraganeum tuum, ac dileetum filium Joannem de Floren lia 5,
ejusdem ordinis professol'em, tibi tuisque suecessoribus arehiepiscopis Soltaniensibus, qui erunt pro lempore, pel' aliquem episeoporum qui principaliter tibi et eisdem successoribus rounus consecrationis impendet, secundum formam in aliis nostris litterisannotatam, duxim us destinand UID, eidem episcopo qui, ut premittilue, te diclosque succeS90res tuos archiepiscopos Sollanienses,qui erunl pro tempore, principaliler con!'lecrabiL, auctoritaLe presencium commillentes, ut a te et prefalis successoribus, qui erunLpro tempore, nostro et Ecclesie Romane nomine sub forma quamsub bulla nostrta dir-igimus, fidelilalis recipiRt juramentum; tuaulem et successores tui illo intra ecclesiam Soltaniensem et provinciam predictas uli valeatis iBis diebus quibllS secunduro sacroscanones e~t licitum uU, ea conslitutione que dicit palleum personam non transgredi, sed cum eo sepeliri debere, aliquatenus non
25DOCUMENTg RELATIFS A GUILLAUME ADAMREVUE DE L'ORIENT LATIN24
Gratis de rnandato v'l·cecanze1"ari'l·.Dilecto fllio Franco de Perusio, ordinis Predicatorum electo
Soltaniensi, salutem, etc. Dudum atLendentes diligeDti~s quodlocus Sollaniensis, in partibus Persidis constitulus, inter alia Iocapopulo~a illarum partium est insignis, nobilis et famosus, ha bensque po pu lunl copiosurn, et honorabililer (sic) in ter alia loca lociusregni magnifici principis Illagni regis Tartarol'um in Perside, eum
1. Le n10t (l te ) nlanque dans h~ ]leg. lTàt.2. Sur' la principauté de Chaido, ou Chaydo, voy. ci-dessus, p. 19, n. l; s~r
c.fllle de Doba, VO'y. Guillaume Adarn, ])e HlOdo Sa~'1'"acenosextü·pa-ndi (RecueJl
cih~, p. ~):lO).
:t \1 f;~. : « in si Rn n )).-1. J~()!7. Fal.: « assulnpt.um ».~). DI\\,(lllU pln~ tal'd (7 1'/·Vl'. }:l:~O) ('l\'(~f{ne {le Ti11is (ef. Eubel, article cit(~,
p. l~G~ Id.) 11icrarchia catholica, p. ~Ol).
26 REVUE DE L' ORIENT LATIN DOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 27
obstante. Ut igitur signum non discrepet a signato, sed quod gel'isexterius, interius serves in mente, discretionem tuam monemuset horlamur attente per apostolica tibi scripta mandantes quatinus humilitatem et justiciam,. dante Domino qui dat munera etpremia elargitur, servare studeas, que suum servant et promoventservatorem, et Soltaniensem ecclesiam, sponsam tuam, auctoreDomino cures sollicite spiritualiter el temporaliter augmentare.
Datum Avenione, VI idus Augusti, anno secundo.
VI
Avignon, 8 août 1318.
Jean XXII in/orme Guillaume Adam, suffragant de Sultanieh,et Jean de Florence, de l'ordre des frères Prêcheurs} qu'ayantconféré le pallium à Franco de Pérouse, archevêque élu de Sultanieh, il les a désignés pour en remettre l'insigne entre les'lnains du prélat auquel 'lt appartiendra de donner la consécration épz·scopale audit Franco.
[Lettre insér{'e en abrégé sous forme de in e. ln. à la suite de la lettrepl'écédente, ot sous le rnèrne n°, dans les Reg. d'Avignon et du Vatican. Cf. Hinaldi, Ann. eccles., an. 1:318, § 6].
In e. m. venel~abili fratri Guillelmo Ade, episcopo suffraganeoeccJesie Soltaniensis in metropolïtanam erecte, et dilecto filioJohanni de Florencia, ordinis Predicatorum, salutem, etc. DurJumdiligencius atlendenles quod locus, etc. ut in proxima superiori,usq'ue duximus erigendum, ac ad dilectum filium Frallcum dePerusio, ordinis Predicatorum, electum Soltaniensem, ipsius ordinis pr"ofessorem, evaugelizantem in Hiis partibus, etc., usque seuprincipum dominiis eidem Franco plenarie cornmitlentes sibiqueexel'cendi ülnnia, etc. usque de corpor'e beaU Petri sumptum, pervos :lssignanclum sibi suisque successoribus archiepiscopis Sol1aniensibus qui erunt pro ternpore per aliquem episcoporum quiprincipaliter sibi et eisdem ~uccessoribus munus consecrationisirnpendet secundum forrnam in alii~ noslris 'litleris annolatamduximus destinandum, eidem episcopo qui, ut premittitur, dictumElectum pl"lefa tosque successores suos al~chiepiscopis Soltaniensibus, qui el'unt pro tempore, ppincipalilee consecrabit per aliasnostras liUeras cornmiLlenles, ut ab ipso et prefatis successoribus"qui erunt pro tempore, noslro et Ecclesie Romane nomine sub
forma quam sub bulla nostra dirigimus fidelilatis recipiat jnramenta. Quocirca discrecioni vastre per apostolica scripta mandamus quatinus vos vel alter vestrum palleum ipsum prefato principali consecratori ejusdem Electi ex parte nostra curn ea quadecuerit reverencia tradere et presentare curetis, per eum juxtadictam fOl'mam eidem Electo ac suis successoribus par aliquemepiacoporum, qui principaliter eisdem munus consecrationis impenderit, assignandum, recepto ab eo dictisque succassoribus, quierunt pro tempore, Domine D08tro et Ecclesie Romane, sub formaquam eidem consecratori sub bulla nostra dirigimus, ftdelitalisdebite juramento. Volumus autem et eidem consecratori presentium tenore mandamus quod formam juramenti, quod dictus Electus prestabit, de verbo ad verbum nobis per ejusdem Electi patentes litteras suo sigillo signatas per proprium nuncium quantociusstudeat destinare.
Datum Avenione, VI idus Augusti, anno secundo.
VII
Avignon, 1er septembre 1318.
Jean X4YII donne aux suffragants de l'église de Sultanieh des'l'nstructions sur la façon dont ils auront à procéder pour laconsécration de leur métropol'itain, P"ranco de Pérouse, et dt!t'Ses successeurs éventuels, avec la /orn~ule du sern~entque devraprêter ledit lnétropolitain entre les mains du prélat auquel ilappart'l·endra de le consacrer et de le revêt'l·r du pallz·um.
[Arch. Vat.. Reg-. Aven.~ t. IX (olhn YIII), Joan. XXII, an. Il, parte II, ep.17-16, fol. ~)I'2 vo-51:1; Rt"lg'. Vat., t. LXVIII (Joan. XXII, com., an. II, parte III),ep. IT16, fol. 2H) vo-~tH). - Cf. Rinaldi, .Ann. ccc/es., an. 1:318, § 6.]
Gratis de '1nandato vic[ecamei"arii.]Venerabilibus f('atribus universis suffraganeis ecclesie Solta
nieusis, tam presentibus quam futuris. Dudum diligentius altendentes quod locus Soltaniensis, in partibus Persidis constitutus,inter aUa 10ca populosa illarum partium est însignis, nobilis eLfamosus, eurIl de frtalrum nostrorurn cODsilio et apostolice plenitudine poteslatis, in ci vitatem n1etr'opolïtanam d uximus erigendum, dilectum tllium fr'atreln Francum de Perusio, ordinis Predicalorum, SolLaniensem eleclum, evaugelizantem in illis partibusverbum Dei, de cujus sanctitate vHa, litlera(~um scienlia et aliis
28 REVUE DE L'ORIENT LATIN
t ~DOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 29
copiosis virtutum meritis magna nobis et eisdem fratribus testimonia sunt relata, de fratrum ipsorum consilio preficientesin archiepiscopum et pa~torem. Et licet juxta morem antiquum,quem in hoc Romana servavit et servabit ecclesia, prefalus electuspl-O consecrationis sue munere obtinendo teneretur ad Sedemapostolicam personaliter se conferre 1, Nos tamen, cogitantes locidistanciam, pericula maris et terre, expensas et alia que de necessitate ipsum oporteret subire, ae propterea volentes suis et sueeessorum suorum archiepiseoporum Soltaniensium, qui pro temparefuerint, parcere laboribus et expensis, per aliquem vestrum, qui aprefato electo et successoribus suis eleclis canonice successivefuerit requisitus ~, ascitis sibi ex vobis duobus vel tribus ex vobis~el aliis 3, graliam et communionem apostolice serlis habentibus,eidem fratri Franco et suecessoribus eisdem, ut predicitur, successive hujusmodi consecracionis munus in illis partibus mandavimusexhiberi. Curn autem pro eodem fratre Franco et pr-efatis successorihus palleum insigne, pleniludinem videlicet pontificalis otflcii,ad partes ipsas propterea destinemus, universitali vestre'per apostolica scripta mandamus quatinus ille ex vobis qui hujusmodi con.secrationis sibi munus impendet, juxta formam annolatam presentihus, eidem electo et successoribus studeal assignare, recipienspostmodum ab eo nostro et Romane eeclesie 4 nomine, in formainfra scripta, fidelitatis debite juramentum. Forma autem, quamille vestrum servabit qui eidem archiepiscopo palleum assignabilprefalum, ta lis est: « Ad honorem Dei omnipotentis et beate Marie« virginis et beatorum apostolorum Petri et Pauli et domini mei,« qui nunc est, Papa, et Romana ecelesia (Sl·C), necnon et ecclesie« tibi commisse, tl'adimus tibi palleum de eorpore beati Petri« sumptnm, plenitudinem videlicet pontificalis officii, ut utaris eo« infra ecclesiam tuam et provinciam tibi commissam certis diebus« qui exprimunlur in privilegio tibi ab Apostolica sede concesso. »Forma etiam, quam eumdem electum et ejus successores, qui protempore fuerint, prestare volumus, hec est: « Ego... , Soltaniensis« archiepiscopus, ab hac hora in antea fidelis et obediens ero 5
« healo Pelro sancleque apostolice Romane Ecclesie, et domino« men Pape, qui nunc est. suisque suecessoribus canonice intran-(c tibus. Non erG in consilio aut eonsansu vel facto ut vitam per-
1. Ileg. J:'"at. : « sc confcrre pcrsonaliter Il.
2. l~e!7. V'at. : « fuerit electus requisitus ».3. lleg. l'rai.: « ascit.is sihi ex vobis ùuobus vel tribus aliis ».11. Reg. Vat.: « Romana cera )).5. Reg. V"al. : Il fldelis CI'O et obodiens Il.
« dant aut membrum, aut capfantur mala captione. Consilium« vero, quod rnichi credituri 1 sunt per se aut per nuntios suos siva« per litteras, ad eorum dampnum me sciente neminl pandam.« Papatum Romanum et regalia sancli Petri adjutor eis ero ad« retinendum et defendendum, salvo meo ordine, contra omnemte hominem. Legatum Aposlolice sedis eundo et redeundo ·bono« rifice tractabo et in suis necessitatibus adjuvabo. Vocatus ad« synodum veniam, nisi prepedilus fuero canonica prepeditione.« Apostolorum limina singulis sex annis visitabo aut per me aut« per meum nuntium, nisi apostolica absol\"at licentia. Possessio« neq.ue vero ad mensam mei archiepiscopalus pertinentes non« vendam nec donabo neque impignorabo neque de nova infeu« dabo ve~ aliquo modo alienabo, inconsuHo Romano pontifiee.« Sic me Deus adjuvet et hec sancta Dei evangelia. » - DatumAvinione., kalendis Septembris, anno secundo.
'TIll
Avignon., 6 octobre 1322.
Jean XXII transfère Guillaume [Adan~], évêque de Smyrne, àl'archevêché de Sultanz·eh, vacant par la résignation de Francode Pérouse, et il l'in(orlne qu'il lui a fait assigner le palliumpar Napoléon [Orsini], cardinal diacre de Saint-Adr'l-en, Raimond [de Farges], cardinal diacre de Sainte-Marie-Nouvelle,et Jean [CaJetan-Orsini], cardinal diacre de Saint-Théodore.
[Arch. Vat. Reg. Aven., t. XVIII (oliln XVII), Joan. XXII, an. VII,parte 1, ep. ·102, fol. 280 vO-281; Reg. VaL, t. LXXIV (Joan. XXII, corn.,an. VI l, parte 1), ép. 402, fol. 151 vo-152].
Gratis pro Deo_Venerabili fratri Guillelmo., archiepiscopo Soltaniensi, salu
lem. Romani Ponlificis, quem pastor HIe celestis et episeopus,animar-um potestatis sibi plenitudine tradita, ec~lesiis pretulit 2
universis, plena vigiliis solieitudo requirit ut ipse cirea eujuslibetstatum ecclesie sic vigilanter intendal, sic prospiciat diligenter,ut per ejus circumspectionem providam et providenliam circuIDspectam, nunc per simplicis provisionis otIlcium, nunc par ministe-
1. Re.'!. Vat. : ce creditori )l.
2. lleg. Vat.: pl'estulit.
30 REVUE DE L'ORIENT LATIN
t ,DOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 31
rium translationis accomode, prout locorum et temporum qualitasexigit, ecelesiis singulis pastor accedat ydoneus et rector provid usdeputetur; sicque ecclesie ipse, superni favoris auxilio suffragante, votive prosperitatis successibus gratulenlur. Nuper siquidem dilecto filio Franco dicto de Perusio, ordinis fratrum Predicatorum, tune archiepiscopo Soltaniensi, oneri et honori Soltaniensisecclesie, cui pI'eerat, in manibus nostris certis ex causis spontecedente, nos ad provisionem ipsius ecclesie, que situata existitinter barbaras nationes, ne diutius suslineret vacationis incommoda, celeriler intendentes, cum nuHus preter nos hac vice deipsius eeclesie ordinatione se intc'omittere potuerit, pro eo quodnos diu ante cessionem huJusmodi provisiones omnium ecelesiarum cathedralium apud Sedem Apostolieam tune vacantium, .etquas vacare eontingeret in futurum, dispositioni nostre et Sedisejusdem duximus specialiter reservandas, deeernentes ex tuncirritum et inane si seeus super hiis a quoquam, scienter vel ignol'anter, qua vis auctoritate contingeret allemptari, post djligentiamquam ad preficiendam eidem Soltaniensi ecclesie ydoneam etapprobatam per'sonam adhibuimus vigilanter, in te. tune episcopum Smirnensem, quem seientia litterali preditum, virum quoquevile laudabilis, eonversationis placide, diseretionis eL consilii maturitale conspicuum novimus, nosler animus requievit. Intendentesitaque predicte Soltaniensi ecclesie salubriter providere, te defratrum nostrorum consilio et apostolice plenitudine potestatis avinculo quo tenebaris Srnirnensi ecelesie, cui preeras, absolventes,ad predictam Sollaniensem ecclesiam te transferimus et ppefecimus te ipsi SolLaniensi ecclesie in arehiepiscopum et pastorem,curam et admiuistrationem ipsius Soltaniensis ecclesie tibi in spiritualibus et temporalibus eommittentes, liberam tibi dando licenHam ad eamdenl Soltaniensem eceJesiam transeundi, tibique postmodum palleum insigne, plenitudinem videlicet pontificalis officii,de corpore beaU Petri sumptum, a te qua deeuit reverenLia postu- .latum, ad nomen et usum ejusdem Soltaniensis ecclesie per dilectos filios nostros Neapoleonem Saneli Adriani i, et RaymundumSanete l\lar-ie Nove 2 ac Johannern Sancti Theodori 3 diaeonos car..dinales fecimus assignari; in Hlo qui dat gralias et largitur premia confidentes quod, dirigente Domino actus tuos, tue operatio-
1. Reg. lTat. : « Neapolionenl )). - Napoléon Orsini, pronlu en 1288, i'23 mars 13,12.
2. Ra.rnlond de Farg-cs, promu le 19 décembre 1310, +le 5 octobre 1346. Vo,y .•sur ce personnage, llec. de ....· llist. d. c'4ois. Doc. arnuiniens, t. II, Préface.
a. Jean Cajetan « de Ul'sinis »), prOlllU le 17 décembre 1316, t en 1329.
nis ministerio animas Deo lucrifacies, eL ejusdem ecclesie oveserrantes ad ovile reduces, ac eadem Soltaniensis ecclesia per tûeeircumspectionis industriam prospere dil'igetur, et salubria, divinatibi assistente clementia, suscipiet incrementa. Quocirca fraternitati tue per apostolica scripta mandamus quatinus impositum libionus a Domino devote supportans, sic curam eL ad'minislrationempredictas diligenter gérera sludeas, quod eadem Sollaniensisecclesia sub tua vigilantia votivis amplietur comodis et in omnibus prospere dirigatur, tuque noslram et dicle sedis gratiamexinde consequi uberius merearis. - Datum Avinione, II nonasOctobris, sano septimo.
In e. m. fiilectis filiis capitulo ecelesie Soltaniensis, salutem.Romani Pouliflcis, etc. usque incl'ementa. Quoeirea universitativestre pel' a postolica scripta mandain us quatinus eidem Guillelmoarchiepiscopo tamquam patr·i et pastori animarum vestrarumhumiliter intendentes, et exhibenles ei obediehtiam et reverentiam debitas el devotas, ejus salubria monita et mandata suscipialis devote, et efficaeiter adimplere curetis. Alioquin sententiam,quam idem Guillelm us archi~piscopus rite tulerit in rebelles,ratam habebimus et faciemus, auclore Domino, usque ad satisfactionem condignam in violabiliter observari. - Datum ut supra.
In e. ID. dilecto filio populo civitatls et diocesis Soltaniensis,salutenl. Romani Ponlificis, etc. usque incrementa. Quocirca universitatem vestrarn rogamus, monemus et hortanlur attente, perapostolica vobis scripta mandantes, quatinus eumdem Guillelmumarchiepiscopum tarnquam patrem et pastorem animarum vestrarum devote suscipientes, ae debita honorificentia p'rosequen tes,ejus monilis et mandatis salubribus inlendatis, ita quod ipse invobis devolionis filios, et vos pel' consequens in eo patrem invenisse benivolum gaudeatis. - Datum uL supra.
In e. m. dilectis filiis universis vassallis ecclesie Soltaniensis,salutem. Romani Pontificis~ etc. usque suscipiet incremen ta. Quocirca univer-sitatem vestram rogamus, monemus et hortamurattente, pel' aposloliea vobis seripta mandantes, quatinus eumdemarchiepiscopum debiLa honorificentia pl~osequenles, ei fidelitatem solilam, necnon consueta ser·vitia et jura sibi a vobisdebita exhibere integre studea tis. Alioquin sententiam sivepenam, quam idem archiepiscopus rite tulerit seu statuerit inrebelles, ratas habebirnu9 et faciemus, auctore Domino, usque
32 REVUE DE L'ORIENT LATIN
.~
DOCUMENTS RELA.TIFS A GUILLAUME ADAM 33
ad satisfactionem condignam inviolabiliter observari. - Datumut supra 1.
In e. m. dilectis filiis cIel'o civitatis et diocesis Soltaniensis salulem. Romani Pon tificis, etc. usque suscipiet incrementa. Qu~circauniversitati vesire per apostolica scripta mandamus, quatinus eidem Guillelmo archiepiscopo tamquam patri et pastori animarumvestrarum humiliter intendentes, et exhibented ei obedientiam etl'everenliam debitas el devotas, ejus salubria mOllita et mandatasuscipiatis devote, et efficaciter adimplere curelis. Alioquin sententiam, quam idem Guillelmus archiepiscopus riLe tulerit in rebelles,l'atam habebinlus et faciemus, auctore Domino, usque ad satisfactionem condignam inviolabiliter obsel'vari. - Datum ut supra.
In e. m. venerabilibus fratribus universis suffraganeis ecclesie Sollaniensis, salutem. Romani Pontificis, etc. usque incrementa. Quocirca universilatem vestr-am rogamus, monemus ethortamur altente, pel' apostolica vobis scripta mandantes, quatinuseidem Guillelmo archiepiscopo tamquam mernbra capiti obsequentes, exhibeatis ei obedientiam et reverentiam debitam etdevotam, ita quod mutua inter vos et ipsum gratia gratos sortiatur effectus, et nos devotionem vestram possimus propter hoc inDomino merito commendare. Alioquin senlentiam, quam idemarchiepiscopus rite tulerit in rebelles, ratam habebimus et faciemus, auctore Domino, usque ad satisfactionem condignam in vio-labiliter observari. - Datum ut supra. .
IX
Avignon, 6 janvier 1323.
Je~n XX.II z·nforme Guillaume,.archevêque de S'}'-ltanieh, qu'ill a dészgné pO~l,r porter le pallzum à Raymond [Etienne], archevêque élu d'Ephèse, pour l'en revêtir après la consécrationép~scopale et pour recevoir dt! luz· le serment de fidélité àl'Eglise romaine.
[Arch. Vat. Reg. Aven., t. XVIII (olim XVII), Joan. XXII, corn., an. VII,
1. Le Reg. d'Avignon ne contient pas les deux in e. m. suivants.
parte l, ep. 417, fol. 2'11 vo-242 1; Reg. Vat., t. LXXIV (Joan. XXII, conl.,an. VII, parte 1), cp. 417, fol. 156 vo.]
Gratis pro Deo.Venerabili fratri Guillelmo, arcbiepiscopo Soltaniensi, salu
tem. eum palleum, insigne videlicet pontificalis otflcii, a nobispro parte dilecli filü Raymundi, electi Ephesini, fuisset humiliterposlulatum, Nos cogitantes loci distanciam, maris et terre discrimina, labores et alia que dictum Electum pro hujusmodi palleoobtinendo ad Sedem apostolicam veniendo oporteret de necessitate subire, et volentes personam ejusdem Electi ab hujusmodipericulis et laboribus paterne caritatis studio supportare, supplicationibus hujus inclïnati, palleum ipsum de corpore beati Petrisumptum prefato Electo pel' te duximus destinandum. Ideoquefraternitati tue pel' apostolica scripta mandamus, quatenus illudeidem Electo, postquam sibi fuerit munus consecrationis impensum, sub forma presentibus annotata, assignare procures, recipiens ah eo suh forma quam sub bulla nostra transmtttimus, nostro et ecclesie Romane nomine, fldelitatis debite juramentum;formam autem juramenti quod ipse preslabit de verbo ad verbumpel' ejus patentes litteras suo sigillo ~ignatas pel' proprium nUD
cium nobis sludeas quantocius destinare. Forma vero, quamassignando palleum ipsum eidem Raymundo servabis, taUs est:« Ad honorem Dei omnipotentis et beate Marie virginis et beato« rum apostolorum Petri et Pauli et domini Johannis pape .XXII.{( et ecclesie Romane, necnon et ecclesie Ephesine tibi commisse,« trado tibi palleum de corpore beali Petri sum.ptum, plenitudi« nem videlicet pontificalis officii, ut utaris. eo infra ecclesiam« tuam tuam certis diebus qui exprimuntur in privilegiis ei ab« apostolica sede concessis. »
Datum Avinione, VIII idus Januarii, anno septimo.
1. En Illal'g-e de cettn pir-c(', dan:-; ln Reg. d'Avignon, se lit un renvoi à uneautre lt'ttl'(' du papn il Raynlond Étionne, ainsi réRunlée dans la table duvolurnc : « Littf~ra RaYluundi. elnct i Ephesini, quod possit recipere consecrationern a quoc,uInque antisti1l\. Datunl A.vin., VIII idus februarii anno septi1110 ... :\1ais l(~ 1.nxtn IHènlc dn cette lettl'n ~culble n'avoir pas été inséré dansle volulne; du l110ins il ne s'y trouve plus.
Brev. DB L'OR. L.t...TIN. T. ~:.
34 REVUE DE L'ORIENT LATIN DOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 35
x
Avignon, 1er f~vrier 1323.
Jean XXII marque à Raymond ,Étienne, de l'ordre des frèresPrêcheurs, archevêque élu d'Ephèse, les cérémonies dans le.sq"!elles l~'t'-"!ême et ses successeurs pourront se revêtir du pall'tum, qu't lu't sera portépar Guillaume, archevêque de Sultanl~eh.
[Arch. Vat. Reg. Aven., t. XVIII (olim XVII), Joan. XXII, an. VII, parte l,ep. 800, fol. 558; Reg. Vat., t. LXXIV ,Joan. XXII, con1., an. VII, parte 1),ep. 800, fol. 280 vo-281. - Paris, Biblioth. ~at., filS. lat. HU84 (Oriens christianus de Suarez), fol. 130].
Gratis pro Deo.Dilecto filio Raymundo Stephani, ordinis' fl'atrum Pl~edicato
rum, in archiepiscopum Ephesinum eleclo, salutem, etc. Licet~phesi~~ ecelesia ab olim, utpote honor&bilis et famosa metropohs, ~arlls fuerit dignitatum iusigniis decorala, ejusque presulesarchlepiscopali nonline insigniti palleo, quod est insigne pontificalis officii quodque curn ar·chiepisct·palis nominis appellalioneconfertur, usi fuerint ad honorem Dei; Romane ecclesie et metropolis prelibate, quia tamen postmori um in eadem metropolisieut in aliis metropolitanis et celel·is eeclesiis illarum partium:propter perieula seismatum et persecutiones diversas multum estab antiquis observanliis deviatum, ac privilegia eis ab .Apostolicasede concessa, tum pl'opter vetustatem temporis, tum eciam propter alia diversa contingentia sunt amissa, ne propter-- hoc quibusdiebus uli palleo debeas in Luis ecclesia et provincia Ephesifl., quodnuper de corpore beaU Petri sumpturn, pel' venerabilem fratremnosLrùm Guillelmum, archiepiseopum Soltaniensem, tibi duximusdestinand nID, contingat te forsitan 1 dubitare, tibi et successoribustuis archiepiscopis Ephesinis, qui pro tempore fuerint, in Nativitatis et duobus diebus sequentibus, Circumcisionis et Epiphanie,Resurrectionis et duobus sequentibus, et Ascensionis et Pentecostes et in quatuor beate l'Iaria NaUvilatïs, beaU Johannis Baptiste,apostolorum Petri et l)auli et omnium Apostolorum, in die CeneDomini, Sabbati sanctL Ramis palmarum, eommemorationeOmnium sanctorum, beaU Laurentii martyris 2) beati Georgii,
1. Jleg. Aven. : « fOl'citan u.
2. Reg. Vat. : (( ~lartini », au lieu de « lnal't.yris )).
beati Gregorii pape, beati Augustini, beati Dominici, et in principali ipsius ecclesie festivitatibus $C in dedicationibus ecclesiarum, cODsecrationibus episcoporum, in ordinationibus clericorum, in abbatum et abbatissarum et monialium benedicUonibui,necnon et in anniversario cODsecrationis tue, ipsique successorestui infra dictam ecclesiam et totam provinciam Ephesinam dictopalleo uti licite valeatis autoritate presentium indulgemus. Nulliergo 1, etc., nostre concessionis infringere, etc.
Datum Avinione, kalendis Februarü, anno septimo.
XI
Avignon, 31 mai 1323.
Jean XXII informe Léon [IV], roi d'Arménie, qu'il a confié àGuillaume, archev~que de Sultanieh, la mission de ramener àla foi catholique les Arméniens dissidents qui habitent l'empire de Perse et les régions avoisinantes. Il l'exhorte àfavor'iser cette mission et à envoyer lui aussi des lettres et desmessagers vers les d'tes Arméniens, avec Guillaume, pour lesinviter à faire bon accueil à ce prélat et à embrasse11 la doctrine de l'Église romaine.
[Arch. Vat. Reg. Aven., t. XVIII (olim XVII), Joan. XXII, an. VII, parte l,ep. 819, fol. 573-573 vo; Reg. Vat., t. LXXIV (Joan. XXII, COU1., an. VII,parte 1), ep. 849, fol. 299. - Cf. Rinaldi, Ann. eccles., an. 1323, § 8.]
Gratis pro Deo.Carissimo in Christo fllio Leoni, regi Armenie ill ustri, saIutem.
Sit nobis omnipotens Deus testis, etc. ut z'n prox't'ma superiori ~,
usque nobis cl'editas oberrantes 3 ne luporum rapa-citas illasabsorbeat, etc. usque illas ad eterne salulis pascua, etc. usquepopuli Armenorum imperii Persidis et ad lucrifaciendum Christo,etc. usque venerabilem fratrem nostrum Guillelmum, archiepiscopum Soltaniensem, qui, christiane religionis ardore succenaus,maris et terre pericula libenter ob Christi Domine perterre seobtulit, etc. usque destinamus. Et quia favores tuos et studia tua,
1. (( Ergo )) manque dans le Reg. Vat.2. C'est-à-dire Inême texte que la lettre copiée avant celle-ci dans le Registre,
et. qui est. celle du 1er juin 13:!3, que nou~ publions plu~ loin, Hons le no XIV.3. Reg. Aven. : « aberrantes""
36 REVUE DE L'ORIENT LATIN DOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 37
fUi carlSSlme, ad felicem hujusmodi plantationis effecLum essenoscuntur plurimum oportuna, celsitudin.em 1 tuam rogamusattente, obsecrantes in filio Dei patris, et in remissionem tibi peccaminum suadentes, quatinus, ut l'etribuas domino Deo tuo prohiis que lribuit ipse tibi, qui tuum locavit solium inter rages etprincipes ol'bis terre, calicem salutis, etc. u'sque destinare procures, diclique nuncii Armenos ipsos ex parte tua, etc. usquesalutiferam ecclesie Romane doctrinam, antiquis relegatis erroribus, etc. usque bravium apprehendant. Tu vero ex premissÎs,fili carissime, tam pii, tam salutaris operis cooperalor effectus,preter benedictionem et gratiam quas a nohis et Sede apostolicaconsequeris, Deo gr~tissimum offeres holocaustum, per quod divinam tibi cumulabit gratiam, mercedem emeritam et opimam tibiproculdubio repensuram.
Datum Avinione, II kalendas J unii, anno septimo.
XII
Avignon, 31 mai 1323.
Jean }(XIIconcède à Guillaume, archevêque de Sultanieh, et à sellsuffragants, pour eux-mêmes et pour leurs successeurs, le libreusage de leurs livres et de toutes les choses licitement acqu'isespar eux avant leur consécration, nonobstant la constztution contraz"re du pape Clérnent 1 V, d' heureu:Je n1.émoire.
[Arch. Vat. Reg, Aven.,t. XIX (olünXVIII), Joan. XXII, an. VII,pal'te Il,ep. 1003, fol. 175-175 yo; Reg. Vat., t. LXXV (Joan. XXIL COIll., an. VII,parte II), ep. 1002, fol. 1 yOJ.
Gratis pro Deo.Venerabilibus fratribus Guillelmo, archiepiscopo Soltaniensi,
ejusque suffraganeis, salutem 2 ••\d personam tuam, frater archiepiscope, qui dudum, non vitatis mullis persone periculis, ad remotissimas partes infidelium nationum, uL ipsos pel' sanete predicalionis et exortationis officium posses reducere ad lumencatholice veritatis, te personaliter contulisti, gratum Deo fructumper tue diligentie studium in Hlis partibus faciendo, specialemgerentes dileetionis affectum, libenter tibi et suffraganeis tuis illa
1. Uf'-g. Aven. : tl celcitudineIll. ))2. Refl. Vat.: le salutenl, etc. "
concedimus que possiot esse ad profectum calholiee fidei vestrisque necessitatibus profutura. Cum itaqua tu, prefata arehiepiscope, Jictique suffraganei non habeatis radditus val proventus daeeclesüs vestris de quibus possitis comode sustentari, Nos oportunitatibus vestris, in quantum cum Dao possumus, salubriter providere et consulere intendentes, vobis vestrisque successoribus,qui arunt pro tempore, sive Predicatorum sive Minorum ordinumsitis, vel dicti successores fuerint, professores, habendi omniumlibrorum vestrorum et rerum alial'um pel' vos ex donationis titulovel alias licite acquisitarum usum liberum quoad vixeritis, dictiquesuccessores quoad vixerint, sicut habebalis vel dieU succe~sores
habuerint antequam essetis vel ipsi erunt in epis&opos eonsecrati,nec vos teneamini nec dicti successores teneantur ante consecrationem hujusmodi libros et l'es predictas 1 in prelatorum vestrorum manibus resignare, constitutione felicis reeordationis Clementis pape 1111, predeeessoris nostri, super hoc, in contrariumedita aliquatenus non obstante, auctoritale presentium indulgemus. Nulli ergo, etc. nostre concessionis infringere, etc.
Datum Avinione, II kalendas Junii, anno septimo.
XIII
Avignon~ 1er juin 1323.
Jean .L""f.L\.IIconcède à Rayn'tond [Étz'en'ne] , archevêqueélud'Eph~8e,le libre usage de ses lz'vres et de toutes les choses licitementacqu1~ses par lui avant sa consécration, nonobstant la constitution contraire du pape Clélnent IV, d'heureuse mémoire.
[Arch. Va1. Reg. Ayen., t. XIX (olim XVIII), Joan. XXII, an. VII, parte II,0p. 100'2, fol. 17~); Reg. Vat., t. LXXV (Joan, XXII, corn., an. VII, parte II),(.lp. 1001, fol. 1-1 ya].
Gratz's pro Deo.Dilecto filio Raymundo, electo Ephesin, salutem 2 ••~d personam
tuam, qui dudum, non vitalis multis perieulis, ad remotissimaspartes infidelium nationum, ut ipsas per sanete predicationis et exortalionis offlcium posses reducere ad lumen catholiceveritatis, te per~onaliter eontulisti, gralum Deo fruetum pel' tuediligentie sludium in HIis partibus faciendo, specialem gerentesdilectionis affectum, libenter tibi illa eoncedimus que possint esse
1. Ilr(l. ·Vat.: (e predic10s n. - 2. Rf(l. r"àt. : cc ~nlutem, etc. ,)
38 JitEVUE DE L'ORIENT LATIN DOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 39
ad profectum catholice fidei tuisque necessitatibus profutura.Curn itaqua tu non h"abeas redditus vel proventus de ecclesia tuade quibus pos~is comode sustentari, NO!i oportunitatibus tuis, inquantum cum Deo possumus 1, salubriter providere et consulereintendentes, tibi habendi omnium librorum tuorum et l'erum aliarum per le ex dOllationis titulo vel alias licite acquisitorum usumliberum, quoad vixeris, sicut habas vel habueris antequam sis inarchiepiscopum consecratus, nec tu tenearis ante consecrationemhujusmodi libros et res predictas ~ in prelatorum tuorum manibusresignare, constilutione felicis recordationis Clemenlis pape IIII,predeces~orisnostri, super hoc in contrarium edita aliquatenusnon 'obstante, auctoritate presentium indulgemus. Nulli etc.,nostre concessionis infringer~, elc.
Datum Avinione, kalendis Junii, anno septimo.
XIV
Avignon, 1er' juin 1323.
Jean .LYJ.Y.II l'nforme Constantz·n, patrz'orche des Arnzéniens, qu'ila confié à Guillaunle, archevêque de Sultanz·eh, la 1nl~ssion deran7ener' à la loz· catholique les Arn'lén'iens dissidents quihabitent l'e7nlYl·re de Perse et les rf!gions circonvoz·sines. Ill'exhorte cl favoriser cette m1~ssion et à envoyer, lui aussi, deslettres et des 111essagers veT'S lesdits A't"n'léniens, en conlpagniede Guillaunle, pour les 'inviter à ,faire bon accueil à ce prélatet à e?nbrasser la doctrine de l'Eglise romaz'ne.
[Arch. Vat. Reg. Aven., t. XVIII (olùn XVII), .Joan. XXII, an. VIT, parte "('p. 8tR. fol. r>72 vo-S7~~ H(·g. Vat .. t. LXXIV (.Joan, XXII, conl.. an. VIIparte 1), (lp. R18, fol. 2~)8 vo-2~~9.--1~:ditionpartiellt~ dan~ Rinaldi, Ann. cccle,,,'.:an. I:W:~. ~ 7.]
Gratis pro Deo.Venerabili fratri ,Constantino, patriarche Armenorum., salu
tem 3. Sit nobis omnipotens Deus testis in celo fidelis, quod, intepgrandia vota nosLra, illa sunt omnino supprema oves nobis creditas oberrantes, ne lupi rapaciLas ipsas absorbeat, ad donlinicum ovile l'educere, ac sauciatas, vere salutis medicina curaDtes illas, ad eterne lucis pascua, que luporulD non patent 4
1. UC{l. V-al. : C( possimu~ Il.
2. ft ('q. TTnt. : « p r("I ct i('in S tl.
:~. ( SalutcIn ) l1lanqllP dan~ le ltefl. lTat.4. Ueg. 'Vra. : li poterat. )'
incursibus, evocare. Agimus quidem in humilitale spiritus davotas laudes domino Deo nostro, quod sicut Inferioris Armaniapopuli, quos in tenebris et umbra morlis diutius ambulanles antiqu us hostis in sagenam incluserat cecilatis, nobis per littaraseorum et nuncios insinuare curarunt, ipse misericors et miserator omnipotens, qui secundum rnulliludinem miserationum suarum Nolo mortem peccatoris, dixit, sed ut convertatur et vivat,anliquum ab ipsol~um oculis velamen cecitatis abducens, ad prospectum veri luminis, hoc est ad christiane fidei jubar et evangelice veritalis lineam, a qua exorbilantibus non est salus, juxtaquod sacrosancta Romana ecclesia, mater omnium at magish'a,fideliter profltetur et predicat, revocavil. Nos autem ex hiis spiritualium gaudiorum ubertate refecli, et sperantes in misericOl'dia Domini, quod non subsistet nec abreviabitur in hiis tantummodo manus ejus, sed volorum nostrorum feliciter diriget,pro sui laude nominis, ad ulteriora progressus, ad predicandumver-bum vite populis Ar-menorum imperii Persidis, qui, quanquamlibi in spiritualibus obedianl et intendant, a doctrina tamen ecclesie Romane degenerant, ac ad reducendum eos ad semilam veritatis, et ad lucc'ifaciendum Christo animas eorundem, ad instarillius qui spiritus suos angelos facit et ministros suos ignemurentem, veneI~abilem fratrem no~trumGuillelmum,Soltaniensema(~chiepiscopurn,chr'isLiane fidei zelatorem, qui, dicte fidei ardoresuccensus, maris et terre pericula libenter ob Christi nomenperferre se obtulit, ad plantanduln et irrigandum in partibus i1lisnove plantationis ortum, incrementum dante Domino, destinamus.Et quia favores tuos, cooperationes et studia, velut prelati cathoIici et in partem apostolice sollicitudinis ad convertendas ad saluteJn rtnimas evocati, fore noscuntur ad felicem hujus plaûtationisetfecLum plurimum oportuna, fraternitatem tuam rogamus etobsecr'amus in filio Dei palris, in remissionem tibi peccaminumsuadenLes, quatinus prudenter attendens, quod divina et 1 Apostolice sedis gratia inler tantos Laroque diffusos populos ecclesiastica digllilate prefulge~, ut reLribuas domino Deo tuo, pro hiis quetribuit ipse tibi, calicem salutis, quem tibi propinamus, accipias,el speciales nuncios tuos el litLer~as ad Armenos ejusdem imperii!)ersidis, una cum eodem archiepiscopo, destinare procures, quiAr'menos ipsos ex parte tua soIerter inducant, salubr~iter a11oquantur et moneant, ut eundem archiepiscopum, ob reverenLiam A.posLolice sedis et nostram devote recipianl, et verba vite
1. Re(J. Vàt. : « ac H.
40 REVUE DE L'ORIENT LATIN
t \DOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 41
ac fructum saluUs etel"'ne, quem eis predicando et exhortando 1
pollicebitur, tenaciter eorum mentibus infigentes, ad viam veritatis, que Christus est, et ad salutiferam ecclesie Romane doctrinam, 3d quod summopere te dacet anniti, antiquis relegatis erroribus, se cOI;lvertant, sicque in melius atque salubrius presentisseculi stadium Christo auxiJiante percurrant, ut vite perennis bravium comprehendant. Tu vero, qui ad revocandas ab erroribuslot populorum animas ad. salutem te cooperatorem 2 et adjutoremtam opime mercedis efficies, preter benedictionem et gratiam,quas a nobis et a matre tua Sede apostolica consequeris, Deo gratissimum oiferes holocaustum, pel' quod celestem tibi cumulabisgratiam, mercedem emeritam tibi proculdubio repensuram.
Datum Avinione, ka]eadis Junii, ânno septimo.
xv
Avignon, 1er juin 1323.
Jean ~YXII concède à Guz'llaume, archevêque de Sultanz·eh, lafaculté de créer quatre charges de tabellions, dont les titulaz·res,clercs non lJzarié8) exerceront dans sa province ecclésl:astique.
[AI'cll. Vat. RC'g. Aven., t. XV III (oliol XVII), .Joan .. XX Il, an. VII, partp. l,ep. fiO, fol, ;~1J2 vo-;3U;'~~ lü-g. "aL, L LXXV (Joan. XXII, an. VII, l'aHe II),(IP. 17:1~~, fol. ~jU ,,0:.
Gr'at'l:s pro Deo.Vener:l hili fr:ltri Guillelrno, archiepiscopo Soltaniensi, salu
tem, etc. ;1. ~e contl'actuum mcmol~ia deperiret inventum est Labellionatus ofnciull, quo contraetus legitimi ad cautelam pre~entium
et memoriarn fulurOl'um manu publica notarenlur. Bine estquod, sieut nobis exponere curavisli, in regno Persidis el aliisterris circumposilis jam plantala ecclesia et fides chrisLïana,divina cooperante clemenlia, suscipiunt incrementum '. Ne igitUf, ob rlefeclum tabcllionum in eleclionibus et provisionihusepiscopOI'um aliisque negotiis, que iminebunt in eisdem partUbus facienda, aliquod obslaculum:i valeat provenire, Nos, luis
1. Rf'q. 1"'(1/. : C( nxor-l anclo ».~. nef} . . t l~(·i1,. t'l Trol.: Il ('(l(I(lc'J':1tinrnlll ».;~. I( :-:alul('fll, ('1(',.» 111:tnqlll' d:\ll:-: 1., Ne!l. '-,t!.1.1lf'!}. Fat.: Il incl'('llll'nla ».~).l(l'rI . . tl'WU. : li o"t:1CllIUIII ».
supplicationibus .inclinati, coneedentii predictum offlcium quatuor personis, clericis videlicet non conjugatis, quas post diligentem examinationem ydoneas esse repereris, et ad quas pro premissis libere recurratur, prius ab eis jura,mento juxta formampresentibus annotatam receplo, plenam tibi coneedimus auctoritate presentium facultatem. Forma autem juramenti quod persone ipse preslabunt talis est: « Ego..• taUs, clericus non conjugatus... , diocesis... , ab hac., etc. 1, per totum ut in (orma, usque
sancta Dei evangelia 2.
Datum Avinione, kalendis Junii, anno septimo.
XVI
Avignon, 1er juin 1323.
Jean ~Y.~YII autorise Franco de Pérouse, ci-devant artchevêque deSultani6h, à conserver, du'rani sa 'lnz'ssion chez les Grecs et lesInfidèles, l'usage des o1"nements ponti,1caux, à l'exceptz'on dupallium, à célébrer l'office divin, et, en l'absence de tout légatdu ~"aint-~Siège et de tout archevêque ou évêque, à donner labénédiction au peuple.
[,\rch. Vat. Reg. Avpn., t. XVIII (o1iJn XVII) ..Joan. XXII, an. YII, pal'te l,~p. ~'GO, fol. ;)~3 v o ; Reg-. Va1., t. LXXIV (Joan. XXII, corn., an. VII,part8 l), ep. ~50, fol. 2g9. - Pal'i~, Biblioth. ~at., I11S. lat. 8~81 (Oriens christian,us ùe SUal'()z), fol. ~H VO. - Cf. Hinal<.li, Ann. eccles., an. 132:3, § 8.]
Gratl:s pro Deo.Venerabili fralri Franco de Perusio, ordinis fratrum Pre-
dicatorulD, quondam archiepiscopo SolLaniensi, sa)u~em \ Cumnuper tu cupiens tue quieLi consule.'e, Don honori sed onerial~chiepiscop~tus Sollanien~is, cui preel'às, in nosLris manibussponte cessel~is 3tque loco, per procuréllor~emLUUln ad hoc specialitel' conslïllltum, Nosque hujuslnodj tuam recèperimus cessionern, tibi (le Sedis apostolice benignitate ulendi apud Grecosel infideles 4, in quorurn partibus pro salute fidelium et ampliaLione catholice fidei conversaris, ponLificalibus insigniis in divinisotrlciis el lacis èompelentibus, absque tamen usu pallei, sieut uti
1. //('(1. rraf.: (1 :lb h:lC llora, p,1e. )1.
'2. J~:t fOI'Bad(' (,~t c1()nn('~(~ en 0ntif'I' dan~ la pl'(~mi.'lrc bulle concédant l'officed(~ t:1JH'llion.
:L (1 s:t!ut ('111 » manrpH' dans l~ Reg. Yàt.,L J/eg. TT(1 t. : I( ttdeh\~ ».
42 REVUE DE L'ORIENT LATIN
,~DOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 43
consueveras anle hujusmodi cessionem, necnon benedictionempopulo in eisdem locis more pontificum largiendi, dummodolegatus Sedis apostolice aut aliquis archiepiscopus vel episcopuspresens in benedictione hujusmodi non existat, plenam et liberamautoritate presencium concedimus faeultatem. Nulli, etc., nostreconcessionis infringere, etc.
Datum Avinione, kalendîs Junii, anno septimo.
XVII
Avignon, 26 octobre 1324.
Jean ..X:LYII tr'ans(ère Guillaurrte, archevêque de Sultanl'eh, à
l'ar'chevêché d'Antivari, vacant par la 'résignation de l'arche'~'êque André.
[Arch. Vat. Reg. Aven., t. XXII (oliïn XXI), Joan. XXII, an. IX, parte 1.PJl. 3~O, fol. 2(iH-2f;8 vO~ Rpg. Yat., t. LXXVIII (Joan. XXII, con!., an. IX,parte 1), ep. 3S0, fol. III v"-112 rO. - Cr. Farlati, Illyricunz sacrurn, t. VII,p. ()7].
Gratz·s p1ro Dea.Venerabili fratr'i Guillelmo, olim episcopo Soltaniensi, in
archiepiscopum A.nLibarensem eleclo, salutem. In dispositioneminislrorum ecclesie Dei nobis credite, potissimunl considerarenos expedit tempus, causam, locunl et personam secundum quepro emergenlibus negoliis inlerd um nova sunt consilia capienda,et prout temporis necessilas vel cause sive loci deposcit utilitas,nUlle per provisionem salubrem, nUllC vero per translalionemprovidam, a Sede apostolic2. locorum solieitudines sunt imponendepersonÎs el locis personarum ministeria deputanda, ut ex personarunl ipsarum industria locor-um cl'escat utilitas et ex oportuniLate locorum succedat fruclificatio personarum. Nuper siquidemvenerabili fratre nostr'o And Itea episcopo, tUllC archiepiseopo Antiharense, regimini A.nlibarensis eeclesie dumtaxat cerlis ex causis in noslris manibus sponle cedente, Nos, eessiollem hujusmodiadmittentes, et ad plaovisionern ipsius Antibarensis ecclesie uLilemet salubrem~ ne prolixe vacationis exponerelul' incomodis, soliciteintendenles, cunl nullus prelel' nos hac vice de provisione ipsiusAntibarensis ecclesie se inll'omillere possit, pro eo quod, diu antecessionem hujusmodi, provisiones omnium ecclesiarum tam cathedralium quanl etiam alial-um tune apud dictam sedem quomodo..
cumque vacancium et vaeaturarum in posterum apud eam dispositioni nostre duximus reservandas, decernendo extunc irritum etinane si secus super hiis per quoseumque quav·i~ anelorilale seienter vel ignoranter contingeret atlemplari, et cupientes tam dicteecclesie Antibarensi quam gregi Dominico ejusdem salub(·iler etutilitel' providere, post deliberationem quam super hoc habuimuscum nostris fratribus diligentem, in te tune episcopum Soltaniensem, consideratis donis virtutum tibi desuper co~cessarum, intuitum direxim us nostre mentis; quibus debita meditatione pellsatis,te a vinculo quo Soltaniensi ecclesie, cui preeras, tenebaris, defJ'atrum eorumdem consilio et apostolice potestatis pleniludineabsolventes, te ad dictam Antibarensem eeclesiam transferimus,teque ipsi in archiepiscopum prefecimus el pastorem, curam etadministrationem illius tibi Lam in spiritualibus quam in lernpol'alibus plenarie committendo, liberamque tibi licenciam tribuendoad ipsam Antibarensem ecclesiam transeundi, firma conceptafiducia quod, dirigente Domino aclus Luos, prefata Anlibarensisecelesia pel' tuum ministerium studiosum rfiultiplicia honoris etcomodi suscipiet incrementa. (2uoeirca fraternitati tue per apostolica ~cf"ipta mandamus quatinus ad predictam Anlibarensemecclesiam eum geacia noslre benediclionis accedens, et gerensBolicite curam ejus, gregem dominieum, in illa tibi commissuID,doetrina verbi et operis studeas Înforlnare; ita quod eadem Antibarensis ecclesia per tue cooperationis minislerium volivis jugiterperflciat comodis, et successibus prosperis augeatur, tuque pl'oindedivinam, Aposlolice sedis el nostram benedictionem et gratiamuberius consequi merearis.
Datum Avinione, VII kalendas Novembris, anno nODO.
In e. m. dilectis filiis capitulo ecclesie Anlibarensis, salutem.In disposilione minislrorum ecclesie, etc. usque suscipieL incrementa, Quocir~ea universitati vestre per apostolica seripta mandamus quatenus eidem Eleclo tanqu3lll patri et pastori animarumveslraI'um humiliter intendentes ae exhibentes sibi obedientiamet l'everentiam debilam el devot3In, ejus salubria monita et mandata suscipiatis devote et efIicaeiter adimplere curetis. Ita quodmutuo inter vos et ipsum spirituale possit habundal'e gaudium etprosperilatis optale consurgelJe incl'ernentuID. Alioquin sentenLiam quam ipse rile tulerit in rebelles I"atam habebirnus et faciemus auctore Domino usque ad salisfaclionem condignam inviolabililer observari. - Datum ut supl·a.
In e. ffi. dilecLis filiis clero civitatis el diocesis Anlibarensis,salutem. In dispositione ministror'um ecclesie, etc. 'Usque susci-
44 REVUE DE L'ORIENT LATIN- ,
DOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 45
piel incrementa. QlJocirca discretioni veslre pel' apostolica scriptamandamus quatinus eidem Electo tanquam patri, etc., ut insecunda [Reg. Vat. : superiori] proxima, usque in finem. Datum ut supra.
ln e. m. dilectis filiis populo civitatis et diocesis Antibarensis,salutem. In dispositione ministrorum, etc. usque incrementa.Quocirca universitatem vestram rogamus ~t hortarnur attente pel'apostolica vobis scripta mandantes quatinus eumdem Electumtanquam patrem et pastorem animarum vestrarum suscipienlesdevote ac debila honorificentia prosequentes, ipsius salubribusmonilis et mandatis humiliter intendatis, ita quod ipse in vobisdevotionis filios et vos subsequenter in eo patrem invenisse benivolum gaudealis. - Datum ut supra.
In e. m. dilectis filiis universis vassallis ecclesie Antibarensis,salutem. In dispositione, etc. usque incremenLa. Quocirca unive('silali vestre per apostolica scripta mandamus quatinus eumdem Elpcturn pro Apostolice sedi~ et nostra reverenlia debitoprosAquenLes honore, ipsius mandatis et monitis efflcaciLer intendenles el fideliLalem solilam necnon consueta servicia et jura avobis sibi debila exhibere integre studeatis. Alioquin sententiamsive penam, quam idem Electus spirilualiter et temporaliter ritetulerit seu statuerait in rebelleR, ratam habebimus et faciemus auctore Domino usque ad Hatisfactionem condignam inviolabiliterobservar'i. - ])atum uL supra.
In e. m. venerabilibus fratribus universis suffraganeis ecclesieAnlibar~nsis, salutem. In dispositione ministrorum ecclesie, etc.usque suscipiet incl"ementa. Quocirca fraternitati vestr"e per apostolica sCI"ipLa maodamus quatinus eidem Electo tanquam membraca pHi obsequenles, exhibeatis ei ohedienLiam debitarn et devotam.IlH quon Inuluo inter vos et ipsum gr-atia gratos sorcialur effectus, et nos devolioDem vestram possimus merHo commendare.Alioquin s~ntenliam quam ipse rite tulerit in rebelles ratam habebimus et faciemu~, auctor'e Domino, usque ad satisfactionemcondignam invioln1Jiliter observari. - Datum ut supra.
XVIII
[Avignon], 17 décembre 1~24.
Obligrzt/on contractée ]Jar Guillaurne, archevêque d'Antz·va1"1.·, del')a.'Jer au colù)ge des cardinaux, anant la Toussaz'nt 1325, la
1
1
S01nme de 80 florins d'or pour son service et les cinq services
de sa mai8on.[Arch. Vat., Obligationes, t. VI, fol. 45 yO, et t. X, fol. 5. - Cf. Farlati,
Illyr. sacr., t. VII, p. 67.]
Eisdem anno [MCCCO XXIvo], indictione, loco et testibus, die.xvij. mensis decembris, dominus frater Guillelmus, archiepiscopusAntibarensis, promisil pro suo comuni servicio LXXX tlor. auri etquinque servicia famUie persolvere hinc ad festum omnium sanctorum proxime venturum, alioquin infra quinque menses, et juravil
etc., in forma.A droite: ServiciuID archiepiscopi Antibarensis in Slavonia..
A gauche: XX. card.
XIX
[Avignon], 31 octobre 1325.
Quittance d'une som1ne de 40 florins, payée au collège des vingtcardinaux par Gilles « de Lerone »)') dominicain, au nom deGuillaurne, archevêque d'Antivari,pour le servz·ce de ce prélat.
lArch. Vat., Obligationes, t. III, fol. 157 yU. 1]
A. D. MCCCo XXVo. Item eadem die lultima mensis oclobris]. dominus Guillelmus, archiepiscopus Antibarensis, solvit pro suo
communi servicio collegio .XX. dominol-um cardinalium conUngenLem XL fIOI". aUI~. per maous religiosi viri fratris Egidii de Lerone,ordinis PredicatoruID, cujus obligacio facta fuit aono Dominimillesimo CCCo XXIIIlo, die xvij Inensis Decembris. Que pecuniesumma extiLil distributa die iij mensis Novemb~is inter .XX. dominos cardinales in Trecoren. 2, detractis dominis PiliforlÏ 3 et R. de
Porta 4.
En marge, à gauche : Solucio servicii domini Guillelmi archie-
piscopi Anlibarensis.A droite: ·XX. cardinales.
1. Le colUlge <le~ eUl'ùinaux recevait la Inoitié du servic(~, et la Chanlbreapost.olique l'autre 11l0itié. Il y a dans le 1. VIII, f. 45 fO, une quittance, de rnèllledate, dl\livréc par la dite Chambre pour les 40 ftOl'ins qui lui revenaient.
2. C'est-à-dire, apparemnlent, les cardinaux désignlls dans une quittancepréeéd(\ot.e, déliv['ée à l'évêque de Trég-uier (cf. Blème vol., fol. 148 ro).
:L Pilfol't d(~ Raba8teins, succes~;ivelnent. ('~vèque de Panliel':::i. de Léon et deRieux, cardinal-prêtre de Sainte-Anastasie, t vers l:3:~O.
4. Raynauld de la Porte, évêque de Limoges, pui" archevêque de Boul'ges,cardinal-évèque d'Ostie, t 1325 ou 1326.
46 REVUE DE L'ORIENT LATIN
~ ,DOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 47
xx
Avignon, 18 janviel' 1325.
Jean ~YXIIinforme Guillaun~e, archevêque d'Antivari, ci-devantarchevêque de Sultanieh, qu'il lui a fait assigner le palliumpa1" Napoléon (Orsintl, cardinal-diacre de Saz"nt-Adrien,Jacques [Ca}etan-Stefanesci] , cardinal-diacre de SaintGeorges au Voile d'or, Raymond [de Farges], cardinal-diacrede Sainte-Marie-Nouvelle, et Jean [Cajetan-Orsini], cardinaldiacre de Saint-Théodore., sous la condition qu'il s'en revêti1"adans l'inté1~ieurde son église seulement, et exclusiven1.ent aux}ours spécifiés par les privilèges de la dite église d'Antivari.
[Arch. Vat.· Reg . Aven., t. XXI l (olirn XXI), Joan. XXII, an. IX, parte l,ep. (>51, fol. 21)2 ra: Reg. Vat., t. LXXVIII (Joan. XXII, con1., an. IX,parte 1),ep. 654, fol. 220 rD. - Cf. Fariati, Illyricum, sacrurn, t. VI l, p. 67·1
Ven~rabili fratri Guillelmo, arehiepiscopo Antibarensi, salutem 1. Nuper te a vinculo quo tenebaris Soltaniensis eeelesie,cui tunc preeras, absolventes et ad Anlibarensem eeelesiam tuncvaeantem de fratrum nostrorum consilio et apostolice potestatispleniludine transferentes'l te ipsi Antibarensi ecelesie in archiepiseopum prefecimus et pastorem, curam et administrationemipsius Antiuarensis eeclesie tibi in spiritualibus et temporalibus eOInmitlendo liberamque tibi dando lieentiam ad predictamAnlibarensem ecelesiam transeundi, prout in nostris inde confectislilteris plenius eontinelur.Cum autem tu postmodum palleum, insigne videlieet pontifiealis offlcii., a no:Qi~ cum ea qua decuit instantiapostulasses, Nos., tuis supplicationibus annuentes., ipsum de corporebeaU Petri sumptum per dilectos filios nostros Neapoleonem SanetiAdriani, Jacobum Saucti Georgii ad velum aureum:.!, RaymundumSanete Marie Nove et Johannem Sancti Theodori diaconos cardinales tibi fecimus assignari. Tu autem iBo intra eeclesiam tuamiBis diebus dUlntaxat utaris qui expressi in ipsius ecclesie privilegUs eontinenturo Ul igitur signuln non discrepet a signato., sed quodgeris e:.terius intus serves in mente, fraternitatem tuam monemus
1. (C ~allltenl » nlanque dans le Uey. TTal.2. Jaeques Cajetan Il de Stcphanescis \), pronlu le 17 décembre 1295, t lt~
23 j uiD 1341. Sur les trois autres cardinaux ici nommés, voy. plus haut, nO VIII.
et hortamur attentius, quatinus humilitatem et justitiam, danteDomino, qui dat munera et largitur pl'emia, observare studeas,que suum servant et promovent servatorem, et AnLibarensemecclesiam, sponsam tuam, cures solieite, auctore Domino, in spiritualibus et temporalibus augmentare.
Datum Avinione, XV kalendas Februarii, anno nono.
XXI
Avignon., 9 août 1329.
Jean ...J(XII nomme Jean de Cor'e, de l'ordre des frères Prêcheurs,à l'archevêché de Sultaniell devenu vacant par le transfert deGuil1aurne à l' ar~l]hevêché d'Antivari.
[Arch. Yat. Heg. Aven., t. XXXIV (oliiH XXXIII), Joan. XXII, an. XIll,par-te III, (~p. :3HJ1, fol. 271-271 \""; l{,eg-. Yat., t. XCII (Joan. XXll, corn.,an. XIII, }H'tl'le IY), (~p..HG', fol. I:H \,°-1:372 l'u.]
Grati~ pro Deo.Dilecto filiu Johannl de Core 1, el~cto Soltaniensi, saIutem.
Ad universalis ecclesie regÎlnen excereeud um divina dispositiùDe vocati, circa cuj uslibet statum eccle~ie aciem solicile eonsidel'ationis extendirnus, partos pasloralis oflicii vjgilanlius adhi·bentes~ ut earum singule presertim pastorum regimina destitutesie pastol'ibus gubernent Ul~ ydoneis, et rectoribus providis commiltaulul·., quod ecclesie ipse ilJorum circulnspectione providael prudentia cilJcumspeclu, ejus cooperJante clemencia qui pastorum pastol' et rectOl" agnoseitur, Spiloilualium el lenlporaliumprJotlciant iucl"ernentis. Dud unl siquidem ecelesia Sollaniensi, inparlibus Pepsidis et sub ÏTnpel'alol'is Per-sidis imperio con~tituta,
vacante, pro eo quod nos venerabilem fralrem nostrum GuillelmUlTI Antibal'ensem, tune So1tauieusem archiepiscopum, in Hlispartibus eXÎRtenlem, a vinculo quo ipsi Soltaniensi ecele~ie cuipreerat tenebalur, de fl'atrulll nostr'Ol~nm eonsilio et apostolicepotestatis pleniludillA absolventes, ipsum ad A.ntibar~nsenl ecclesiam tune vacantem duximus transferendum, peeficiendo eum illiin arehiepiscopUIll et paslol'enl, Nos preeavere volantes ne dicta
1. Sur Jean de Core, voy. d'Avezac. dans Rec. de voyages et tnénloires pttbl.par la iSOC. royale de geogr., L IV, pp. 2,1-2~; ~:ubel, Hierarchia catholiea,p. ~181; Id., article cit.é, p. IH:l.
48 REVUE DE L'ORIENT LATIN
t ,DOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 49
Soltaniensis ecclesia pl'olixe vacationis exponeretuI' incomodis,cum ftullus preter nos de pI'ovisione ipsius se hac vice intromittere possit, pro eo qaod nos., diu ante vacationem ipsius Soltaniensis ecclesie., provisiones omnium ecclesiarum cathedralium tuncvacancium et in anlea vacaturarum pel' translationes pel' nosfaclas et in posterum faciendas de prelatis ipsarum ubilibet constitulis ad ecclesias alias tune vacantes et in futurum etiam vacaturas disposilioni el ordinationi nostre duximus reservandas,decernendo extunc h-ritum et inane si secus super hiis pel' quoscumque quavis auclorilate scienter vel ignoranter contingeretattemptari., post deliberationem quam de preficiendo eidemecclesie Soltaniensi pel'sonam utilem et etiam fructuosam habuimus cum eisdem fratribus diligentem, demum ad te,ordinis fratrum Predicatorum professorem, in sacerdotio constitutuID, dereligionis zelo, vile mnndicia, honestate morum aliisque virtutummeritis nobis et eisdem fratribus ex fidedignorum lestimonio ID ultipliciter commendaLum, tunc eL nunc evangelizantem in iBis partibus verbum Dei, direximus' occulos nostre mentis; quibus omnibus debita mediLalione pensatis, intendentes lam dicte Soltaniensiecelesie quam dominico gregi ejus utiliter et salubriter providere,de persona tua ipsi Soltaniensi ecclesie de ipsorunl fratrum consilio auctoritate apostolica providemus, teque' illi in archiepiscopum preficimus et pastor'ern, caf'am et administ.'ationem ejusdemSoltaniensis ecclesie eL solicitudinem animarum omnium. existencium in eadenl tibi in. spirilualibus et tempol-alibus plenarie commitlendo, firma concepta fid ucia quod, dirigente Domino actustuos, prefata ecclesia Soltaniensis per tue cÏl'cumspectionis industrianl prospere dirigetul\ sibique divina favente clemencia salubria provenienl incrementa. Jugum igilul' Domini, tuis imposilumhumeris, prompta devotione suscipiens reverenter, el suavi ejusoueri humiliter colla "flecLens., ipsius Soltaniensis ecclesie commissum libi regimen sic exercere studeas solicite, fideliter et prudenter, quod eadem ecclesia Soltaniensis sponso utili ac gubernatori provido fructuosoque aàministratori gaudeat se commissam,ac fame tue odor ex laufiabilibus luis actibus Jacius diifundatur,tuque preler retl'ibucionis eterne premium nostre ac Sedis apostolice benedictionis et gratie exinde merearis uberius continuumpercipere incrementum.
Dalum Avinione~ V idus Augusti, anno tertio decimo.
In e. m. dileclis filiis clero civitatis et diocesis Soltaniensis, salutem. Ad universalis eccle~ie, etc. usque provenient incrementa.
Quocirca discrelioni vestre per apostolica scrip.ta mandamus quatinus eidem Electo tanquam patri et pastori animarum vestrarum humiliter intendentes et exhibentes sibi obedienciam etreverenciam debiLam et devotam ejus salubria monita et mandatasuscipiatis devote et efficaciter adirnplere curetis, ita quod mutuointer vos et ipsum spirituale possit habundare gaudium et prosperilatis oblate [Reg. Vat. : « optate »J consurgere incrementum.Alioquin sententiam quam ipse rite tulerit in rebelles ratamhabebimus et faciemus) auclore Domino, usqp.e ad satisfactionemcondignam inviolabiliter observari. - Datum ut supra.
In e. m. dilectis filiis populo civitatis et diocesis Soltaniensis,salutem. Ad universalis ecclesie, etc. usque provenient incrementa. Quocirca universitatem vestram rogam us et hortamurattente per apostolica vobis scripta mandantes quatinus eumdemJohannem) electum Soltaniensem, tanquam patrem el pastore~
animarum veslrarum suscipienles devole ac debita honorificentiaprosequentes, ipsius salubribus monitis et rnandatis humiliterinLendatis ; Ha quod ipse in vobis devotionis filios et vos subsequenter in eo patrem invenisse benivolum gaudeatis. - Dalumut supra.
XXII
s. 1., llovembre 1334.
Guztlaunze, archevêque d'Antivari, in(Ol"n1e Jean ..\..YII qu'il areçu, le 4 noven1bre 133-1, les quatre lettres conce,'nant l'organisation du passage géné1~al à lui enz'Qyées l'Jar le pontz·(e, etqu'?~l s'occupera de (aire exécuter les ,,:nstruct-iolls qui y sontcontenues.
l;\r'(~h. Vat. InHtl'UInenta misecll., I:~:~-l. Orig'inal, sur p[\l'chcmin. - Lesceau a di:-;l':ll'u.]
Sabclissimo nc beatissimo patl'i et domino domino JohannL sacrosanete Romane ac universalis ecclesie pape dignissimo, frater G...Antibarensis archiepiscopus, pedum oscula beatol'um.
Recepi quatuor liLleras sanctitatis vesLre ordinationem generalispassagii continentes, quas execulioni mandabo, cum promta obedientia et devola. Plecepi autem prefatas litteras pel' manumViviani de Solungello, currerii vestri, iiijo nOÏl. Novembris, felicispontificatus veslri anno XIX .. Incarnationis Domini anno M. CCC.
Rnv. DE L'OH. LATIN. T. X.
50 REVUE DE L'ORIENT LATIN DOCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 51
XXX 1111. In cujus rei testimonium sigillo meo hanc cedulamcomunivi.
XXIII
Avignon, 25 janvier 1337.
Benoît XII, ayant appris par Jean Zaulini, chanoine de.l' églised'Antivari, que de graves déso,~dresp?urrai~nt 8,urgtr ~an8cette église par suite de la non réstden~e de l arch~vequeGuillaume, charge Marquesius de MostuéJouls, chanozne deNarbonne de mettre le dit archevêque en demeure de reprendre dans 'le délai d'un rno'l·s le chenlin de son diocèse, souspeine de se voir privé de sa dignité arch'l'épiscopale, en cas de
désobéissance à cet ordre.lArch. Vat. Reg. Ave'n., 1.. LI (Bcned. XII, an. Ill, parteunica~. IV), cp. ;~,
fol. 18 vo ; Reg Vat., t. CXXIV (Beneù. XII, eornnl. et de CUrl~, an. Ill,'t Il) r>.ll '} fol 12-12 VO - Cf. Fal'lati, Illll1"icton sacrHnt, t. '11, p. 7U.]pal.e '~." .),., •
}[II. 1. • 2
Dilecto filio Marche~io de Mostuegulis, canonico Narbonen~l ,salulem. Significavit nobis dilectus filiu~ Joha~nes, quondamDominici Zaulini, canooicus ecclesie A.nbbarenSls 3, quod prefata ecclesia, tum propLer malam administrationem Au?ree,olim archiepiscopi Anlibarensis, qui propter s.ua de~erlta aregimine ejusdem ecclesie per Sedem apo~tohcam fUIt ?m?tus, tum quia venerabilis frater nosler Gullielmus, archlepl.scopus Antibarensis, proximus ejusde~.Andree .successor, .lneadem ecclesia residere non curat, trlglnta annlS et amp~lusquodammodo fuit utilis pastoris so.latio deslit~t~, .et quod, lIceteidem Guillelmo archiepiscopo fUlsset a noblS ln.] unc~um u~ deRomana curia recederet et ad ecclesiam suam redu"'et, Ipsetamen, quamvis de dicta curia recesserit, ad dictam ~a~en ecclesiam non redivit, sed ad civilalem Narbonens~m.sed~c~lur ~ontulisse, ob cujus diuturnam absentiam dicta eccl~s~aln splr~tuahbusettemporalibus gravia pertulisse et. per~erre dlcl~ur detrlme.nt.a, e.t,quod gravius fore dinoscitur, lIcet Idem GuI11elm~s prIvIlegIaejusdem ecclesie, suh pretextu faciendi dicta privilegIa pel' Sedem
1 ~l~ · X (qui doit se lire XII) : lllontant de la taxe. ....~~ SI~I: \1al'quesiu~ dn .\1ostuéjouls, voy. nla note dans Rec. d. h'tsl. d. crOl~.
Doc. arnl,~niells, L 1l, Préface.3. Sur ce personnage, vuy. ibù.l.
apostolicam confirmari seu etiam innovari,jam sunt oeto anni, admanus suas receperit, et secum quo voluit asportarit, illa tamennec innovari, nec eidem ecclesie restituere pl'ocuravit; propterquod inter dilectos fllios capitulum, clerum et populum civiLatisAntibarensis ex timore ammissionis dictorum privilegiorum gravetimetur posse scandalum exoriri. Qual~e prefatus canonieus, adnos super hoc devote recurrens, nobis humiliter supplicavit, uteidem ecclesie, tam super recuperatione dictorum privilegiorum,quam etiam super dieU archiepiscopi reditu ejusque residentia indicta ecelesia facienda, de oportuno remedio providere miseri ..corditer dignarem ur-. Quocirea discretioni tue per apostolicascripta commitLimus et mandamus, quatinus per te vel per aliumseu alios eidem Guillelmo archiepiscopo, sub pena privationishonoris sui 1, ex parte nostra districte precipias et injungas, utinfra mensem post mandatum hujusmodi iter arripere et ad dictan1 Autibarensem ecclesiam eontinualis dietis redire et ad eampersona liter se conferre el inibi residere proeuret, seCUlD predictaprivilegia delaturus illaque resliturus ecclesie prelibate. Ceterumvolumus quod per litleras tuas nobis rescribas quicquid superhiis duxeris faciendum, ut eidem ecclesie super premissis, si expedierit, de alio possimus remedio providere.
Datum Avinione, VIII kalendas Februarii, anno terlio.
XXIV
Avignon, 17 décembre 1341.
Benoît XII confirn~e l'élect1:on de Jean Zaulini à l'archevêchéd'Antivat'i, vacant depuis longtelnps par suite de la n~ort defarchevêque Guillaume, dont le décès est survenu hors de lacurie romaine.
[Arch. Vat. Reg. Vat., 1. CXXIX (Bened. XII,conlll1. et de curia, an. VII),(I». 5111, fol. :n9 vo-32Ü] 2.
Dilecto filio Johanni Zaulini, eleeto Antibarensi, salutem. Re-
1. Reg. Vat. : « sou Il.
~. Cette lettre Inanquo dans le Reg. d\Avignon (Bened. XII, an. VII ety 1II, p:u·te unica torlli VII 1 et ulL); elle y est SCU1Ül110nt indiquée dans. 10.5l'uhl'iqnps initiales: « Rubl'ico littcral'Urll cOlnnHlniul11 rcgistl'i anni septnn.l,()p. 53G : Johannes, electus Antibarcnsis, pl'eflcitur in archiopiscopunl Antlha1'CnSC111. Gratis pro Deo. Il
52 REVUE DE L'ORIENT LATIN ulCUMENTS RELATIFS A GUILLAUME ADAM 53
gimlnl universalis ecclesie, quarn vis insufflcientibus meritis,disponente Domino presidentes, de universis orbis ecclesiis proearum statu salubriler dirigendo, quantum nobis ex alto permiLtitur solicite cogitamus; sed earum propensior soliciludonos urget, quas, propriis carentes pastoribus, vacationis incomodis conspicimus subjacere, ut Hlis per cooperationis nostreministerium viri preficiantur ydonei in pastores, qui eis sciantet possinl preesse uliliLer et prodesse. Dudum siquidem ecclesiaAnLibarensis pel' obilum boue InemoI'ie GuHlelmi, archiepiscopiAntibare~sis, qui exlra Romanam curiam dehituln nature persolvit, pastoris solacio desliluta, dilecti filii Petrus, archidiaconus Major'is, et ejusdem ac ceterarum ecclesiarum collegiatarumAulibarensium capitula, que quidem capitula earumdem ecclesiarum collegiatarum una curn dictis archidiacono et capitulo ipsiusecclesie Majoris electio'ni archiepiscopi Antibarensis, cum protempore imminet facienda, se debere asserunt, de antiqua et approbata et hactenus pacifiee observata consuetudine, interesse, etvoces in electione ipsa habere, vocaLis omnibus qui d"ebuerunt,voluerunt et poLuerunt comode interesse, die ad eligendum prefixa,ut mûris est, convenientes in unum el quoad hoc unum capitulumfacienles, ac deliberantes in hujuamodi electionis negotio per formam procedere corn promissi, tribus de dicto capitulo i\fajoris fidedigois, videlicet dicta Petro archidiacono, Dominico Basilii, ipsiusMajol'is, et Sergio l\farlhe, S. Petri Antibarensium ecclesiarumcanonicis, ut sua seorsum- primo, et deinde singulorum de dictisl\Iajoris et collegiatarum ecclesiarum capituliR, secreto et sigillatim vota diligencius sC[lularentur, et illa in scriptis redacta publicarent ilico in comuni, et facta collatione llumeri ad numerUID,zeli ad zeluln, rneriti ad meritum, dictus Petrus archidiacollus suoet collegarum suorum ac omnium Majorais et collegiatarum ecclesiarum prediclarum capilulorum no mine, ilIum in archiepiscopUID Antibarensem eligeret, in quem omnes vel major el saniorpars de dictis capitulis l\lajoris et collegiatarum predictarumdirigerent vota sua, potestalem unanimiter contulerunt, promittentes ilIum in eorum et Antibarensem archiepiscopum recipereet tenere quem idem archidiaconus juxta formam hujusmodiducerel eligendum. Diclique compromissarii hujusmodi potestaterecepta secedelltes in parte, suis primo seorsum et deillde singuIOr'um de dictis capitulis l\lajoris et col1egiatarum ecclesiarumpredictarum volis diligencius perscruta lis, et eis in scriptis redaclis, rnox in comuni vota hujusrnodi puhlicarunt, et col1atione zeliel lnerili super- hiis habila iutel' eos, cOlnpel'tum exlitit in (p
canonicum Aquilegensem, in diaconatus ordine et etate legilimaconslitutum, Offines et singulos de dictis capitulis Majoris et collegiatarum ecclesiarum predictal~umvota sua concorditer direxisse.Ac subsequenter prefatus archidiaconus vice sua et collegarumsuorum ac de ipsorum et predictarum Majoris et collegiatarumecclesiarum capitulorum mandato el nomine te in archiepiscopum Antibarensem elegit, et electionem eandem a dictis capitulîsMajoris et collegiatarum ecclesiarum predictarum concorditeracceptam, clero et populo solemniter publicavit.· Tuque, postconsensum electioni predicte, ad instantiam dictorum capitulorumMajoris et collegiatarum ecclesiarum prerlictarum, a te legitimeprestitum, ad Sedem apostolicam personaliler accessisti et tam tuper te ipsum, quam di.cta capitula Majoris et collegiatarum ecclesiarum predictarum, per eorum certos procuratores et nunciosydoneos ab eis ad Sedem eandem propterea destinatos, confirmari per nos electionem prefatam, ipsius nobis presentdlo decrelo,humiliter postulastïs, in hiis omnibus statutis a jure temporibusobserva lis. Nos igilur electionem prefatam tueque persone meritaper venerabilem fratrem Petrum, episcopum Prenestrinum 1, etdilectos filios nostros Imber-tum, basilice .XII. apostolorum presbiterum 2, et Raymundum Sancte Marie Nove diaconum cardinalesexaminari fecimus diligenter, et facta nobis ab eisdem episcopo etcardinalibus super hiis relatione plenaria et fideli, quia electlonem eandem invenimus de te persona ydonea, cui de litterarumscienLïa, honesLate morum et vite aliisque virtutum meritis fldedigna testimonia suffragantur, canonice celebratam, eam de fl'atrum nostrorum consilio auctoritate apostolica confirmamus,teque ipsi Antibarensi ecclesie preficimus in archiepiscopum etpastorem, curam et administrationem Hlius tibi lam in spiritualibus quam in lemporalibus plenarie committendo, tirma spe fid uciaque conceplis quod prefata Antibarensis ecclesia per tue diligenlie studium tuamque industriam circumspectam, gratia tibisuffcagante divina, honoris et comrnodi suscipiet incrementa.Jugum eoinl Dornini tuis impositum humeris devole suscipiens etsuavi ej us oner'i humiliLer colla submiltens, ipsius Antibaren~is
ecclesie sûlicilam curam geras, gregenl dominicum in illa tibicommissurll doctrina verbi et opel'is informando, ita quod dictaAntibarensis ecclesia gubernatori circumspecLo et administratol'i
1. Pi(~lTe des Prés (Pell'us de Prato). archevêque d'Aix (1318-1320), promucardinal pl'ètl'0 de S:lintn-Pud(liltienne, ll~ 20 déeülnhrc 1:~20, puis cardinalévêque <1(1 P:t10~t.I'i na, ln 2r) IHaï l:~2:~, -r le :lO S(\pt0111 hl'll l:lGl.
2, lll~hcl't Uupuis, pl'OlllU le IH Ùé~t"'lllbl'e 1:3t2, t le 2() mai J:H8.
xxv
Avignon, 31 juillet 1346.
Cldment VI confirme pz·erre, abbd de Saz·nt-Nz·colas de Drino audiocèse de Dulcigno) dans sa charge abbatz·ale, à laquelle Guzïlaume, archevêque d'Antz·vari, l'ava'lt appelé hors des délaz·scanon'l·ques et par conséquent de façon 'ir,"égulière.
[~~'('Il. Vat. Rf\g. Aven., t. LXXXIX (Clenl. VI, an. V, parte V, t. XXXV),('p. 2.~, fol. 39 1,°; Reg. Vat., t. CLXXVII (Clem. VI COOl an V lib III)e 2<) f 1 ~') "'') . ' .,., • ,
p..), (). ~- vo_~).) l'O. - Cf. Farlatl, IllY1'"iclon sacru1J1" t. VII, p. 70.]
Gratis pr'o Deo.
Dilecto filio Petro, abbati monaslerii Sancti Nicolai de DriDo
fL'uctuoso gaudeat se commissam, tuque preler elerne retribucionispremium nostre benedictionis gratiam uberius consequi merearis.
Datum Avinione, XVI kalendas Januarii, anno septimo.
In e. m. dileclis filiis ... capitulo ecclesie Antibarensis, salutem.Regimini universalis ecclesie, etc. usque suscipiet incrementa.quocir~a discretioni vestre per apostolica scripta mandamus quatIous eldem Electo tanquam patrl et pastori animarum vestrarumhumiliter intendentes ac exhibentes sibi obedientiam et reverentiam debitam el devolam, ejus salubria monita et mandata suscipiatis devote, et efflcaciler adimplere curetis. Alioquin sentenliamquam idem Electus rite tulerit in rebelles ratam habebimus etfaciemus, auctore Domino. usque ad satisfactionem condignaminviolabiliter observari. - Datum ut supra.
In e. m. dilectis filiis clero civitatis et diocesis Antibarensiss~luten:..Regimini, elc. usque suscipiet incrementa. Quocirc~dIscretIonl vestre, etc. ut 1:n proxinla superiori usque ad finem.- Datum ut supra.
In e. m. venerabilibus fratribus universis suffraganeis ecclesieAntibarensis, salutem. Regimini, etc. uS'lue suscipiet incrementa.Quocirca universitatem vestram rogamus, monerous et hortamur~llente, per apostolica vobis scripta mandantes, quatinus eidemElect.o t~nquam membra capiti obsequentes, exhibealis eidem?bedlentlam et reverentiam debHam et devotam, ita quod muluoInter vos et ipsum gratia gratos sorciatur effectus, et nos devocionem vestram possimus propter hoc in Domino merito commendare. -. Datum ut supra.
54 REVUE DE L'ORIENT LATIN • ~UMENTS RELATITS A GUILLAUME ADAM 55
[Reg. Vat. (c Vrino »], ordinis Sancti Benedicti, Dulcinensis diocesis, salutem. Ad salubrem et prosperum statum ecclesiarumet monasteriorum omnium, ex debito apostolatus officii nobis,quamquam immeritis, superna dispositione commissi, ferventibus desideriis aspirantes, eum, quantum euro Deo possumus,promovemus, ac attente diligentie studium Hbenter impendimus,ut ad ipsorum regimina, eum ea vacare eontingit, persone assumantur ydonee, pel' quarum industriam et diligentiam cil'cumspectam ecclesie et monasleria ipsa regantur uliliter et salubriter gubernentur. Dudum siquidem, monasterio SancLi Nicolai deDrino, ordinis Sancti Benedicti, Dulcinensis diocesis, in quo conventus minime existebat, per obilum quondam Petri abbalis dictimonasterii vacante, venerabilis frater noster Gratia 1, Polensis,tune Dulcinensis episcopus, loci ordinarius, licet monasteriumipsum per ipsius et bone memorie Guillelmi, archiepiscopi Atrabatensis 2, loci metropoHtani, negligentiam tanto tempore vacavisse t, quod ipsius erat dispositio, secundum Lateranensis statutaconcilii, ad Sedem apostolicam legitime devoluta, eidem Guillelmo archiepiscopo, hujusmodi devolutionis forsitan inscius, defacto commisit, ut eidem monasterio de persona ydonea provideret, idernque archiepiscopus pretextu commissionis hujusmodi,dictam devolutionem etiam forsan ignorans, dicto monasterio dete, monacho tunc monaslerii Sancte Marie de Rulheza, dieU ordinis, Antibarensis diocesis, ordinem ipsum expresse professo et insacerdotio consliLuto, dicte devolutionis similiter forsan ignaro,de facto providit, tibique, alias tamen rite, munus benedictionis impendit, ac tu administrationem dicti monasterii in spirilualibus et temporalibus tanquam abbas gessisti, alias tamenfideliter et solerler. Subsequenter vero, devolutione predicta adiuam deducta notitiam, nobis humiliter supplicasti, ut provideretibi et statui tua in hac parte de benignilate apostolica dignaremur. Nos itaque, provisionem predictam, utpote de facto acpost et contra dev'olutionem hujusmodi attemptatam, reputantes,prout erat, irrilam et inanem, et altendentes quod de provisioneejusdem monasterii Sancti Nicolai nullus preter nos hac vice seintromitLere potuit neque potest, devolutione obsistente predicta,et ad provisionem ipsius monasterii Sancti Nicolai celerem etfelicem, ne longe vacationis exponeretur 3 incomodis, paterniset solicilis studiis intendentes, post delibera lionem quam super
1. Gratin. do Aquila, évêque de Dulcig-no, 1~34-1342; évêque de Pola, 13·12-1346.2. Sic, dans les deux Registres, pour « Antibarcnsis ».3. 11)('!I. AVCH.: Cl ct poneretur Il; Il)eg. rat.: « d('poncl'etur».
56 REVUE DE L'ORIENT LATIN
t ,hoc eurn fratribus nostris habuimus diligentem, demum ad te,cui de raligionis zeIo, vite munditia, honestate morum et aliisvirtutum meriLis fldedigna testimonia suffragantur, direximusoenlos mentis noslre. Quibus omnibus debita consideratione pensalis, de persona tua eidem monasterio Sancti Nicolai, de dictorumfratrum consilio, auctoritate apostolica providemus, teque illipreficimus in abbatem, curam et administrationem ipsius monasterii Sancti Nicolai tibi, tam in spiritualibus quam in temporalibus,planar-ie committendo, ae munns benedictionis hujusmodi tibi,ut prefertur, impensum, et alia, que circa administrationem predictam, alias rite, per te gesta sunt, ratificamus expresse, firmaspe fiduciaque conceptis, quod, dirigente Domino actus tuos,prefatum monasterium Sancli Nicolai, per tue cireumspectionisindustriam et studium fructuosum, regetur utiliter et prosperedirigetur. Q~ocirca discretioni lue per aposlolica scripta mandamus, quatinus, onus regimini~ dieU monasterii Sancti Nicolaiimpositum tibi suscipiens reverenter, sic le in eo salubriter exercendo exhibeas studiosum, quod, preler eterne retributionis premium, nostram et dicte sedis benedictionem et gratiam uberiuseonsequi merearis.
Datum Avinione, II kalendas Augusti, anno quinto.
OARL NEUMANN
LA SITUATION MONDI~l\LE
DE L'EMPIRE BYZANTINA.VANT LES CROISADES
TRADUCTION FRANÇAISE PAR RENAULD ET ICOZLO\VSKI
ArEC UNE NOTICE pnÉLIMINAIRE
DE
CHARLES DIEHL
NOTICE PRI~LIMINAIRE
Tlarmi les ouvrages relatifs à. l'histoire de Byzance qu'ontvus paraître ces dix dernières années, il en est peu qui méritentplus (l'attirer rattention que le livre de M. Carl Neumann 1,
aujourd'hui professeur à. l'Universite de Kiel, dont nous présentons ici la traduction au public français. Ce n'est pointque ùans ce lnémoire, d'étendue assez courte, l'auteur ait eu laprétention d'apporter, sur la periode d'environ deux sièclesqu'il étudiait, des documents inédits et des infor111ations fortnuuvelles. Son dessein a été autre et. son alnbition plus haute.Il lui a sen1blü que, pour comprendre l'histoire de Byzance, il
1. Die "J,Veltstellnu!/ des by:antinischen Iteichesvo1' den Krel!~~ü!Jen, Leipzig,DUllckel' ct IlUlllulot, lti~H, in-Ho. x-12L pp.
top related